Transcript

1 ΠΙΠΕΡΙΑ Capsicum annuum var. annuum L. της οικογένειας των Σολανιδών (Solanaceae). Αγγλικά: Pepper, Γαλλικά: Piment, Γερμανικά: Spanisher pfeffer, Ιταλικά: Peperone, Iσπανικά: Chile Χρωμοσωμική σύνθεση: 2n = 24, 3n = 36 ή 4n = Εισαγωγή Η πιπεριά (Capsicum spp.) καλλιεργείται ευρέως σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές της υφηλίου κυρίως για τον καρπό της, ο οποίος καταναλώνεται ως λαχανικό, ως τουρσί, ως μπαχαρικό-καρύκευμα και ως υδαρής πάστα (σάλτσα). Το μπαχαρικό κόκκινο πιπέρι προέρχεται από αλεσμένους καρπούς, μετά την απομάκρυνση των σπόρων, ενώ η σάλτσα προκύπτει από τη διατήρηση των καρπών καυστικών ποικιλιών σε ισχυρό ξύδι. Το ταμπάσκο λέγεται ότι προκύπτει από εκχύλισμα καρπών πολύ καυστικών ποικιλιών. Οι γλυκές πιπεριές είναι οι λιγότερο καυτεροί καρποί με ελαφρό άρωμα και χρησιμοποιούνται είτε ως νωπό λαχανικό στις σαλάτες είτε στη μαγειρική ως ψητές, τηγανητές ή γεμιστές. Τέλος μερικές μικρόκαρπες ποικιλίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως καλλωπιστικά φυτά. Οι καρποί της πιπεριάς είτε στο στάδιο της πράσινης ωριμότητας είτε στο στάδιο του ώριμου κόκκινου ή ώριμου κίτρινου ή ώριμου πορτοκαλί είναι πλούσιοι σε βιταμίνη C (ασκορβικό οξύ), βιταμίνη Α και βιταμίνη Β12. Λέγεται ότι η περιεκτικότητα του ώριμου κόκκινου καρπού σε βιταμίνη C είναι 10 πλάσια εκείνης του ώριμου πράσινου καρπού και ότι 70 γρ. καρπού πιπεριάς καλύπτει τις ανάγκες ενός ενήλικα σ αυτή τη βιταμίνη (Σπάρτσης & Καλτσίκης, 1985). Εκτός από τις ανωτέρω αναφερθείσες χρήσεις οι πιπεριές, και ιδιαίτερα οι καυστικές έχουν και φαρμακευτικές ιδιότητες. 201

2 2. Καταγωγή - Διάδοση Η πιπεριά κατάγεται από τις τροπικές περιοχές της Ν. Αμερικής, όπου καλλιεργούνταν από τους ιθαγενείς πριν την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου (Καββαδάς, 1956). Στις κοινωνίες των Ινδιάνων της Ν. Αμερικής οι πιπεριές είχαν συμβολικό χαρακτήρα και αποτελούσαν μέρος των θρησκευτικών των τελετουργιών (Ολύμπιος, 1994). Το φυτό της πιπεριάς ήταν άγνωστο στον Παλαιό Κόσμο και δεν υπάρχει ονομασία γι αυτό ούτε στην κινέζικη ούτε στη σανσκριτική γλώσσα, ενώ δεν υπάρχει αναφορά για την πιπεριά από τους αρχαίους Έλληνες, τους Ρωμαίους ή τους Εβραίους. Η πρώτη αναφορά στην πιπεριά έγινε το έτος 1493 από τον Peter Martyn, ο οποίος είπε ότι ο Κολόμβος έφερε στην Ευρώπη πιπεριές πιο καυτερές από εκείνες του Καυκάσου (Sturtevant, 1919 και Thompson, 1949). Υπολείμματα φυτών πιπεριάς του γένους Capsicum baccatum βρέθηκαν και στο Περού και εκτιμάται ότι τα φυτά αυτά έζησαν περί το π. Χ. Επίσης σπόροι πιπεριάς βρέθηκαν και αναγνωρίστηκαν σε αρχαιολογικές ανασκαφές στο Tahuacan του Μεξικού και πιθανολογείται ότι προέρχονται από άγρια φυτά του γένους Capsicum annuum που έζησαν πριν χρόνια. Έτσι κατά μία εκδοχή η πιπεριά διείσδυσε από το Περού στο Μεξικό, ενώ υπάρχει και η εικασία ότι το Μεξικό αποτελεί ξεχωριστό και ανεξάρτητο κέντρο καταγωγής της πιπεριάς με αρκετή διαφοροποίηση βοτανικών ποικιλιών (Ολύμπιος, 1994). Η διάδοση της πιπεριάς στην Ευρώπη, αλλά και στις άλλες τροπικές και υποτροπικές περιοχές της γης, έγινε ταχύτατα μετά την ανακάλυψη της Αμερικής. Έτσι το 1542 ήταν γνωστές στην Ευρώπη τρεις (3) ποικιλίες, το 1611 δεκατρείς (13), το 1640 είκοσι (20) και το 1699 τριάντα πέντε (35) ποικιλίες, ενώ το 1753 ο Λινναίος κατέγραψε στο σύγγραμά του Τα φυτικά είδη - Species Plantarum τρία (3) διαφορετικά είδη πιπεριάς (Thompson, 1949). 202

3 3. Συστηματική κατάταξη Η πιπεριά είναι δικοτυλήδονο φυτό και ανήκει στο γένος Capsicum της οικογένειας των Σολανιδών (Solanaceae) και έχει 2n = 24 χρωματοσώματα. Η ονομασία Capsicum προέρχεται από την ελληνική λέξη κάπτω = καυτερός, καυστικός. Σε ό,τι αφορά τη συστηματική κατάταξη εντός του γένους Capsicum υπάρχει μεγάλη σύγχυση. Ο Λινναίος (1753) ανεγνώριζε δύο είδη, τα Capsicum annuum και C. baccatum. Ο Irish (1898) ανεγνώριζε και αυτός δύο είδη, τα C. annuum και C. frutescens και όλες τις γνωστές βοτανικές ποικιλίες τις κατέτασσε στο γένος C. annuum. Tέλος, ο Bailey (1924) διέκρινε ένα μόνο είδος το Capsicum frutescens και σ αυτό κατέταξε όλες τις γνωστές βοτανικές ποικιλίες πιπεριάς. Σήμερα είναι αποδεκτό ότι οι καλλιεργούμενες πιπεριές κατατάσσονται σε 4 ή 5 είδη και σ αυτά μπορούν να προστεθούν άλλα 20 περίπου άγρια είδη πιπεριάς που απαντώνται στη Ν. Αμερική. Τα καλλιεργούμενα είδη πιπεριάς είναι τα εξής: α. Capsicum annuum L. Eίναι το πλέον διαδεδομένο είδος, το οποίο περιλαμβάνει τις γλυκές πιπεριές καθώς και εκείνες από τις καυτερές που προορίζονται για ξήρανση και παραγωγή της σκόνης πάπρικας. Τα φυτά που ανήκουν στο C. annuum χαρακτηρίζονται από μικρό κλειστό κάλυκα, λευκή στεφάνη και ιώδεις ανθήρες. Οι ανθοφόροι οφθαλμοί είναι συνήθως μονήρεις (ένας σε κάθε κόμβο) και το άνθος στρέφεται προς τα κάτω. Οι καλλιεργούμενοι τύποι πιπεριάς ανήκουν στο C. annuum var. annuum ενώ στο C. annuum var. minimum κατατάσσονται οι άγριοι τύποι πιπεριάς. Τα φυτά που ανήκουν στο C. annuum είναι μονοετή και ελάχιστα διετή ποώδη. β. Capsicum baccatum L. Καλλιεργείται κυρίως στη Ν. Αμερική. Τα καλλιεργούμενα είδη κατατάσσονται στο C. baccatum var. pendulum και τα άγρια στο 203

4 C. baccatum var. baccatum. Oι τύπο πιπεριάς του C. baccatum διακρίνονται από τους τύπους του C. annuum στο ότι η στεφάνη του άνθους τους έχει κίτρινο χρώμα με καφέ στίγματα και ο κάλυκας αποτελείται από ευδιάκριτα σέπαλα. γ. Capsicum frutescens. Oι καλλιεργούμενοι τύποι πιπεριάς αυτού του είδους είναι λιγότερο διαδεδομένοι απ ό,τι του C. annuum. Τα φυτά του C. frutescens είναι πολυετή, θαμνώδη και αποξυλωμένα. Τα άνθη τους είναι κατά το πλείστον ανά δύο σε κάθε κόμβο, με γαλακτώδη πρασινοκιτρινόλευκη στεφάνη και ιώδεις ανθήρες. Οι καρποί είναι κόκκινοι ή κίτρινοι με δριμεία γεύση και μέγεθος κυμαινόμενο από 0,7x3 μέχρι 2,5x10 εκ. Οι άγριοι τύποι του C. frutescens συναντώνται στις τροπικές περιοχές της Ν. Αμερικής με χαμηλό υψόμετρο. δ. Capsicum sinense Jacq. Oι άγριοι τύποι αυτού του είδους είναι διασκορπισμένοι στην τροπική ζώνη της Ν. Αμερικής, ενώ οι καλλιεργούμενες ποικιλίες απαντούν κυρίως στις περιοχές του Αμαζόνιου. Οι καρποί ορισμένων ποικιλιών του είδους C. sinense που καλλιεργούνται στην Αφρική θεωρούνται οι πλέον καυστικοί (καυτεροί) όλων των άλλων ειδών. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα του C. sinense έναντι του C. frutescens είναι ότι τα άνθη του εκφύονται ανά 3-5 σε κάθε κόμβο και φέρουν στένωση κάτω από τον κάλυκα. ε. Capsicum pubescens R. και P. Απαντάται στα υψίπεδα των Άνδεων και είναι το μόνο είδος που έχει ευδιάκριτα μορφολογικά χαρακτηριστικά έναντι όλων των άλλων ειδών πιπεριάς. Έτσι, είναι το μόνο που έχει βλαστούς και φύλλα με χνούδι, στεφάνη με πέταλα κατακόκκινα, καρπό με αρκετά παχιά σάρκα, σπόρους με σκούρο μαύρο χρώμα και ζαρωμένο περισπέρμιο σε αντίθεση με τα άλλα είδη όπου ο σπόρος έχει αχυρώδη χρωματισμό και λείο περισπέρμιο. Την ίδια συστηματική ταξινόμηση του γένους Capsicum κατέγραψαν και οι Ηeiser και Smith με τη διαφορά ότι αντί του είδους C. baccatum αναγνωρίζουν το είδος C. pendulum Willd., στο οποίο περιλαμβάνουν όλους τους τύπους πιπεριάς που περιγράφτηκαν στο είδος C. baccatum. 204

5 Eπειδή το είδος Capsicum annuum παρουσιάζει την μεγαλύτερη οικονομική σημασία, οι Heiser (1979) και Smith (1979) θεώρησαν σκόπιμη την λεπτομερέστερη περιγραφή του. Έτσι κατ εκείνους στο είδος C. annuum περιλαμβάνονται επτά βοτανικές ποικιλίες, οι οποίες διακρίνονται ως ακολούθως (Δημητράκης, 1967): Α. Καρποί λεπτοί και επιμήκεις Ι. Ο κάλυκας συνήθως περιβάλλει τη βάση του καρπού: 1. Καρποί όρθιοι, κωνοειδείς ή επιμήκεις, μήκους μέχρι 4 εκ., πολύ καυτεροί: var. conoides Irish. 2. Kαρποί όρθιοι και λεπτοί, μήκους 7-8 εκ., φερόμενοι κατά ομάδες, πολύ καυτεροί. φύλλα επίσης σε ομάδες: var. fasciculatum Irish. 3. Καρποί όρθιοι ή κρεμασμένοι, χονδρότεροι από τους καρπούς των προηγούμενων βοτανικών ποικιλιών: var. acuminatum Irish. ΙΙ. O κάλυκας συνήθως δεν περιβάλλει τη βάση του καρπού Καρποί όρθιοι ή κρεμασμένοι, μεγάλου μεγέθους, μήκους μέχρι 30 εκ.: var. longum Sendt. Β. Kαρποί μεγάλου μεγέθους, χονδροί, τρίλοβοι ή τετράλοβοι σχήματος καμπάνας, με αυλακώσεις και γλυκιά σάρκα: var. grossum Sendt. Γ. Kαρποί διαφόρων σχημάτων (κωνοειδείς, ωοειδείς κ.λπ.), μήκους μέχρι 5 εκ., με επιφάνεια ανώμαλη και αυλακωτή: var. abbrevianum Fingh. Δ. Kαρποί σφαιροειδείς, πολύ μικροί (1-3 εκ.), όρθιοι ή κρεμασμένοι, λείοι, καυτεροί: var. cerasiforme Irish. 205

6 Σημείωση: Η διασταύρωση μεταξύ των ανωτέρω παραλλαγών του γονότυπου της πιπεριάς, όταν συγκαλλιεργούνται, γίνεται με τόση ευκολία, ώστε όλοι οι απόγονοί τους, μετά πάροδο 4-5 ετών, να παρουσιάζουν τα ίδια χαρακτηριστικά (Καββαδάς, 1956). Η φυσική σταυρεπικονίαση μπορεί να φθάσει μέχρι και 12,5% (Kanwar, Nazeer et al., 1992). 4. Σημερινή εξάπλωση της καλλιέργειας Σε υπαίθριες ανοιχτές καλλιέργειες η πιπεριά απαντάται σε τροπικές, υποτροπικές ή εύκρατες ζώνες της υδρογείου σ όλες τις ηπείρους. Όμως σε θερμοκηπιακές καλλιέργειες η πιπεριά απαντάται σήμερα σε χώρες που φθάνουν μέχρι τις πολικές περιοχές. Στον Πίνακα 27 παρέχονται πληροφορίες για την παγκόσμια έκταση και παραγωγή της πιπεριάς. Η Ασία κατέχει την πρώτη θέση των καλλιεργούμενων με πιπεριά εκτάσεις, ακολουθούμενη από την Αφρική, την Β. και Κ. Αμερική και την Ευρώπη. Αναφορικά με την παραγωγή και πάλι η Ασία κατέχει την πρώτη θέση ακολουθούμενη όμως από την Ευρώπη και μετά την Αφρική. Μέγιστο κέντρο παραγωγής πιπεριάς είναι η Κίνα η οποία, καίτοι δεύτερη σε έκταση, παράγει Πίνακας 27. Έκταση και παραγωγή πιπεριάς σε παγκόσμια κλίμακα, στις κυριότερες χώρες παραγωγής και στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) κατά το έτος Σύνολο (1) Μέση Έκταση (1) παραγωγής παραγωγή % του συνόλου x 1000 στρμ. x 1000 τόνοι kg/στρέμμα της παραγωγής α. Παγκόσμια β. Κατά ήπειρο 206

7 Αφρική ,7 Β. & Κ. Αμερική ,2 Ν. Αμερική ,2 Ασία ,4 Ευρώπη ,9 Ωκεανία ,8 γ. Κυριότερες χώρες παραγωγής 1. Κίνα ,5 2. Τουρκία ,8 3. Νιγηρία ,2 4. Μεξικό ,6 5. Ισπανία ,7 6. Η.Π.Α ,6 7. Ινδονησία ,0 8. Ιταλία ,7 9. Ν. Κορέα ,5 10. Βουλγαρία ,8 δ. Χώρες Ε.Ε ,2 1. Ισπανία ,7 2. Ιταλία ,7 3. Ολλανδία ,5 4. Ελλάδα ,9 5. Γαλλία ,2 6. Βέλγιο & Λουξεμβούργο 0, ,1 7. Πορτογαλία (1) Περιλαμβάνει την έκταση και την παραγωγή τόσο της υπαίθριας όσο και της υπό κάλυψη καλλιέργειας πιπεριάς Πηγή: FAO Yearbook, Production vol. 48 (FAO Statistics Series No. 125) το 27,5% του παγκόσμιου προϊόντος, ακολουθούμενη από την Τουρκία η οποία παράγει το 8,8% του παγκόσμιου προϊόντος και τη Νιγηρία η οποία αντιπροσωπεύει το 8,2% της παγκόσμιας παραγωγής. Η Ινδονησία, μολονότι κατέχει την πρώτη θέση στις καλλιεργούμενες με πιπεριά εκτάσεις, αντιπροσωπεύει το 4,0% της παγκόσμιας παραγωγής, κατέχουσα μόλις την 7η θέση στην κατάταξη των χωρών. Αναφορικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση η Ισπανία κατέχει την πρώτη θέση με στρεμ. και 673 τόννους πιπεριάς, ακολουθούμενη από την Ιταλία, στην οποία από τις στρεμ. συνολικής καλλιέργειας πιπεριάς τα στρεμ. είναι με 207

8 κάλυψη (υαλόφρακτα και πλαστικά θερμοκήπια, πλαστικά χαμηλά τούνελ κ.λπ.) με μέση στρεμματική απόδοση περίπου τους 3,5 τόννους. Στην Ολλανδία η πιπεριά καλλιεργείται αποκλειστικά σε θερμοκήπια (κυρίως υαλόφρακτα) που καλύπτουν μία έκταση περίπου στρεμ. με μέση στρεμματική απόδοση που ξεπερνά τους 15 τόννους. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία τάση αύξησης της καλλιέργειας πιπεριάς σε υψηλά κυρίως πλαστικά θερμοκήπια στην Αγγλία, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία (Πίνακας 27). Στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης η καλλιέργεια πιπεριάς έχει μεγάλη παράδοση και αρκετές ποσότητες καρπών πιπεριάς εξάγονταν και εξακολουθούν να εξάγονται προς τις χώρες της Ε.Ε. Κύριο κέντρο παραγωγής, τόσο καρπών πιπεριάς προς νωπή κατανάλωση όσο και πάπρικας (καρύκευμα), αποτελεί η Βουλγαρία, ακολουθούμενη από Ρουμανία, Ουγγαρία και Ουκρανία. Η καλλιέργεια της πιπεριάς στην Αμερική δεν κατέχει δεσπόζουσα θέση, μολονότι είναι το κέντρο προέλευσής της. Όμως τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία τάση προτίμησης των καταναλωτών των ΗΠΑ και Καναδά προς τους καρπούς της πιπεριάς και μία ανάλογη αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων στη Β. και Κ. Αμερική. Πίνακας 28. Έκταση, συνολική παραγωγή και μέση απόδοση καλλιεργούμενης στην Ελλάδα πιπεριάς (υπαίθριας, με χαμηλή και υψηλή κάλυψη), την καλλιεργητικήπερίοδο Έκταση Παραγωγή Μέση απόδοση Μορφή καλλιέργειας (στρέμμα) (τόννοι) (κιλά/στρέμμα) Υπαίθρια Με χαμηλή κάλυψη (τούνελ) Με υψηλή κάλυψη (θερμοκήπια) Σύνολο χώρας Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας (Διεύθυνση Πολιτικής Γης και Τεκμηρίωσης) 208

9 Πίνακας 29. Έκταση, παραγωγή και μέση απόδοση καλλιεργούμενης στην Ελλάδα πιπεριάς σε υψηλά θερμοκήπια τις περιόδους Καλλιεργητική Έκταση Παραγωγή Μέση απόδοση περίοδος (στρέμματα) (τόννοι) (κιλά/στρέμμα) Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας (Διεύθυνση Πολιτικής Γης και Τεκμηρίωσης) 209

10 Στην Ελλάδα η καλλιέργεια πιπεριάς στο σύνολό της (υπαίθρια και με κάλυψη) αντιπροσωπεύει μόλις το 2% περίπου των εκτάσεων των κηπευτικών καλλιεργειών. Όμως στις καλυμμένες καλλιέργειες λαχανικών ειδών η πιπεριά αντιπροσωπεύει το 7,1% περίπου των εκτάσεων που καλλιεργήθηκαν το έτος Η κατανομή των εκτάσεων της χώρας μας που καλύφτηκαν με διάφορες μορφές καλλιέργειας πιπεριάς την περίοδο , φαίνονται στον Πίνακα 28, ενώ η εξέλιξη των θερμοκηπιακών καλλιεργειών πιπεριάς, το διάστημα από 1979 έως 1994, καταγράφεται στον Πίνακα 29. Έτσι διαπιστώνεται ότι μολονότι οι στρεμματικές αποδόσεις παρουσίασαν ανοδική πορεία την περίοδο , σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη, οι καλλιεργούμενες με πιπεριά εκτάσεις σημείωσαν μικρή μείωση. Αυτό δικαιολογείται από το γεγονός ότι με τις παραγόμενες ποσότητες καρπών καλύπτονται οι εποχιακές (Ιούλιος - Οκτώβριος) ανάγκες της εγχώριας αγοράς σε 210

11 νωπό προϊόν, αλλά και οι ετήσιες ανάγκες της χώρας σε πάπρικα (τριμμένο κόκκινο πιπέρι). Η κατανομή της καλλιέργειας πιπεριάς με κάλυψη στα διάφορα περιφερειακά διαμερίσματα της χώρας μας, την καλλιεργητική περίοδο , παρουσιάζεται στον Πίνακα 30. Γίνεται φανερό ότι οι εκτάσεις που καλλιεργούνται με πιπεριά υπό κάλυψη αναφέρονται κυρίως σε πλαστικά θερμοκήπια και ένα μικρό ποσοστό (μόνο 13,6%) απ αυτά θερμαίνονται τη χειμερινή περίοδο, ενώ στο υπόλοιπο μέρος παρέχεται μόνο αντιπαγετική προστασία. Κύρια κέντρα καλλιέργειας γλυκιάς πιπεριάς με κάλυψη είναι: η Κεντρική Μακεδονία (τα χωριά Άσπρο, Σταυροδρόμι, Εσωβάλτα, Άγιος Γεώργιος και Ορμύλια), η Κρήτη (Ιεράπετρα, Μεσσαράς) και η Πελοπόννησος (Φιλιατρά Τριφυλίας, Άγιος Ιωάννης και Γλυκόβρυση Λακωνίας κ.λπ.). Οι εξαγωγές νωπών καρπών πιπεριάς είναι ασήμαντες, παρουσιάζονται στον Πίνακα 31 και αφορούν κυρίως μακρουλές πιπεριές. Πίνακας 31. Ποσότητες (τόννοι) νωπών καρπών πιπεριάς που εξάχθηκαν κατά την περίοδο Έτος Προς χώρες Ε.Ε Προς Τρίτες χώρες Σύνολο Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας, Διεύθυνση Πολιτικής Γης και Τεκμηρίωσης Η διακύμανση των τιμών χονδρικής πώλησης νωπών καρπών γλυκιάς πιπεριάς - χονδρής (κωδωνοειδούς) και μακρουλής (επιμήκους κωνοειδούς) - όπως διαμορφώθηκε στην Κεντρική Λαχαναγορά της Αθήνας, φαίνεται στα Σχήματα 21 & 211

12 22. Είναι διαπιστωμένο ότι την περίοδο από μέσα Φεβρουαρίου έως μέσα Μαΐου η τιμή της πιπεριάς διαμορφώνεται σε πολύ υψηλά επίπεδα (ιδιαίτερα τους μήνες Μάρτιο - Απρίλιο), και αυτό σχετίζεται τόσο με τη μειωμένη προσφορά προϊόντος στην αγορά, όσο και με την αύξηση της ζήτησης λόγω βελτίωσης του καιρού. Αυξημένες τιμές, αλλά σε χαμηλότερα επίπεδα, διαμορφώνονται επίσης τους μήνες Νοέμβριο, Δεκέμβριο και Ιανουάριο. Αν ληφθεί υπόψη ότι την περίοδο μεταξύ τέλη Μαρτίου και αρχές Απριλίου οι ανώτατες τιμές υπερβαίνουν κατά 20-25% τις μέσες τιμές που παρουσιάζονται στα Σχήματα 21 και 22, τότε αξίζει να προσπαθήσουν οι καλλιεργητές να παράγουν το προϊόν τους αυτήν την περίοδο, θερμαίνοντας βεβαίως τα θερμοκήπιά τους. Όπως προαναφέρθηκε, όλη η παραγωγή καρπών πιπεριάς καταναλώνεται στην εσωτερική αγορά και ελάχιστες μόνο ποσότητες εξάγονται, γεγονός που, εκτός των άλλων, εμποδίζει την αύξηση της θερμοκηπιακής καλλιέργειας πιπεριάς στην Ελλάδα. Και όμως υπάρχουν αρκετοί λόγοι που συνηγορούν στην επέκταση της 212

13 καλλιέργειας της πιπεριάς με κάλυψη, όπως: α) η ύπαρξη περιοχών της χώρας μας με μικροκλίματα που ευνοούν την ανάπτυξη της πιπεριάς σε θερμοκήπια με κατανάλωση ελάχιστης πρόσθετης ενέργειας, β) η διαιτολογική αξία της πιπεριάς έγινε πλέον αντιληπτή από τον καταναλωτή και υπάρχει ζήτηση του προϊόντος τόσο στην εσωτερική αγορά όσο και στις αγορές του εξωτερικού, καθ όλη τη διάρκεια του έτους, γ) οι διαμορφούμενες τιμές στην αγορά, ιδιαίτερα τους χειμερινούς και ανοιξιάτικους μήνες, είναι τόσο υψηλές που προοιωνίζουν καλό εισόδημα στον παραγωγό, δ) στην εποχή μας οι παραγωγοί υιοθετούν θερμοκήπια υψηλότερων προδιαγραφών, εφοδιασμένων με πιο σύγχρονους μηχανισμούς λειτουργίας των, γεγονός που διευκολύνει την επιλογή της πιπεριάς ως την καλλιέργεια εγκατάστασης και ε) η αξιοσημείωτη αντοχή των καρπών της πιπεριάς στις μεταφορές και τη διατήρηση. 5. Βοτανικοί χαρακτήρες 213

14 Φυτό: Στις υποτροπικές και εύκρατες περιοχές τα φυτά των βοτανικών ποικιλιών του C. annuum είναι κυρίως μονοετή ή κατ εξαίρεση διετή, ποώδη ή θαμνώδη με πολλούς κλάδους, ύψους 0,20-2 μ. Στις τροπικές περιοχές το φυτό είναι συνήθως διετής, θάμνος. Τα φυτά του C. frutescens είναι θάμνοι πολυετείς, με βλαστό αποξυλωμένο (στο εξής αναφορά θα γίνεται μόνο στο είδος Capsicum annuum). Βλαστός. Στην αρχή είναι τρυφερός, αλλά αργότερα με την πάροδο της ηλικίας ξυλοποιείται, γι αυτό και στηρίζεται μόνος του. Είναι όμως εύθραυστος και απαιτείται προσοχή στους διάφορους καλλιεργητικούς χειρισμούς. Στην αρχή της ανάπτυξης του σπορόφυτου και μέχρι ύψους εκ. ο βλαστός είναι μονοστέλεχος και ακολούθως σταματάει η αύξηση του κορυφαίου μεριστώματος, αναπτύσσονται οι παρά την κορυφή πλάγιοι οφθαλμοί και παράγονται συνήθως δύο και σπανίως τρία 214

15 Σχήμα 23. Παράσταση φυτού χονδρής πιπεριάς στα αρχικά στάδια στελέχη (βλαστοί πρώτης τάξης). Το σημείο διακλάδωσης λέγεται κόμβος. Στον πρώτο κόμβο σχηματίζεται ο πρώτος ανθοφόρος οφθαλμός, ο οποίος και καλείται βασικός οφθαλμός (crown bud). Κάθε βλαστός πρώτης τάξης, μετά το σχηματισμό ενός ή δύο φύλλων, διακλαδίζεται σε δύο νέους βλαστούς (βλαστοί δεύτερης τάξης) και στο σημείο διακλάδωσης (νέος κόμβος) σχηματίζονται νέοι ανθοφόροι οφθαλμοί. Κατά την ίδια διαδικασία σχηματίζονται οι βλαστοί τρίτης, τέταρτης κ.λπ. τάξης και στους κόμβους τους παράγονται ανθοφόροι οφθαλμοί (Σχήμα 23). Έτσι η πιπεριά δεν έχει κεντρικό στέλεχος που φθάνει στην κορυφή και ο τύπος βλάστησης καλείται διχάζιο (χωρισμός στα δύο). Ρίζα. Το σπορόφυτο αναπτύσσει ισχυρή κεντρική πασσαλώδη ρίζα, η οποία σε βαθιά, περατά εδάφη φθάνει σε βάθος 0,60-1,20 μ. Οι πλάγιες (δευτερογενείς κ.λπ.) ρίζες αναπτύσσονται ομοίως καλά. Στη λαχανοκομική πρακτική, λόγω της μεταφύτευσης, η κεντρική πασσαλώδης ρίζα κόβεται και, ως εκ τούτου, αναπτύσσονται ισχυρά οι πλευρικές διακλαδιζόμενες ρίζες και έτσι σχηματίζεται ένα πλούσιο θησανώδες ριζικό σύστημα. Φύλλα. Είναι απλά, ωοειδή, ακέραια, οξύληκτα, με ανοιχτό πράσινο χρώμα, με λεία επιφάνεια και με μακρό σχετικά μίσχο (3-5 εκ.). Στις κωδωνοειδείς χονδρόκαρπες καλλιεργούμενες ποικιλίες (φλάσκες ή φούσκες) τα φύλλα είναι μερικές φορές δερματώδη και τα κατώτερα συνήθως κρεμαστά (Καββαδάς, 1956). Άνθη. Στις καλλιεργούμενες στην Ελλάδα ποικιλίες λαχανευόμενης πιπεριάς τα άνθη είναι μονήρη, εκφύονται στους κόμβους και φέρουν ποδίσκο μήκους μέχρι 1,5 εκ. Ο κάλυκας είναι κωδωνοειδής, συσσέπαλος με πέντε σέπαλα που περιβάλλουν τη βάση του άνθους. H στεφάνη είναι τροχοειδής με πέντε συνήθως πέταλα, τα οποία είναι λευκά ή λευκοπράσινα και σπανίως ιόχροα. Στήμονες 5, σπανίως 6 ή 7, ευρισκόμενοι κοντά στη βάση της στεφάνης. Ανθήρες δίλοβοι, με ιώδη χρωματισμό, που σχίζονται 215

16 κατά μήκος. Ωοθήκη δίχωρος ή τρίχωρος και φέρει στύλο συνήθως μακρύτερο από τους στήμονες (Δημητράκης, 1967). Τα άνθη της πιπεριάς είναι ερμαφρόδιτα και συνήθως αυτογονιμοποιούμενα, όμως και η σταυρεπικονίαση των ανθέων της ίδιας ποικιλίας ή διαφόρων βοτανικών ποικιλιών είναι δυνατή και εύκολη, όπως ήδη προαναφέρθηκε (σελ. 206). Η αυτεπικονίαση των ανθέων διευκολύνεται από το γεγονός ότι ο ποδίσκος του άνθους στρέφεται προς τα κάτω και έτσι ο στύλος και το στίγμα βρίσκονται σε χαμηλότερο σημείο από τους ανθήρες και συνεπώς οι γυρεόκοκκοι, αμέσως μετά τη διάρρηξη των γυρεόσακκων, πέφτουν επί του στίγματος. Λεπτομέρειες για τη βιολογία του άνθους, την επικονίαση και τη γονιμοποίηση παρατίθενται σε επόμενο κεφάλαιο. Η πιπεριά είναι φυτό ουδέτερο ως προς τη φωτοπερίοδο και έτσι ο σχηματισμός των ανθέων δεν επηρεάζεται από το μήκος της ημέρας (διάρκεια παροχής φωτισμού). Καρπός: Ο καρπός είναι ράγα που μοιάζει με κάψα. Το σχήμα και το μέγεθός του διαφέρει ανάλογα με τη βοτανική ποικιλία και μπορεί να είναι κωδωνοειδής (φλάσκα ή φούσκα), κωνοειδής (βραχύς ή μακρύς), επιμήκης (κέρατο ή κατσίκι) και κερασόμορφος. Ο καρπός είναι συνήθως δίχωρος ή τρίχωρος, πολύσπερμος. Το χρώμα του καρπού στα αρχικά στάδια ανάπτυξής του είναι πράσινος - πρασινοϊώδης, αλλά όταν ωριμάσει μετατρέπεται σε κόκκινο, καστανοκόκκινο, κίτρινο, κιτρινοπράσινο, πορτοκαλί, ιώδες ή κοραλλιώδες (Καββαδάς, 1956). Το χρώμα οφείλεται σε μίγμα καροτινοειδών ουσιών με κυριότερη την καψανθίνη και σε μικρότερο βαθμό τα α και β καροτίνια, την ξανθοφύλλη, τη ζεαξανθίνη, την κρυπτοξανθίνη κ.λπ. (Σπάρτσης και Καλτσίκης, 1985). Οι καρποί μπορεί να είναι γλυκείς, μετρίως καυτεροί ή πολύ καυτεροί, ανάλογα με τη βοτανική ποικιλία, αλλά και την επίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων. Η δριμύτητα της καυστικότητας οφείλεται στη συγκέντρωση της καυστικής ουσίας που 216

17 ονομάζεται καψαϊκίνη (Ολύμπιος, Σπάρτσης και Καλτσίκης, 1985) ή καψικίνη (Καββαδάς, 1956). Πίνακας 32. Μέση περιεκτικότητα 100 γραμμαρίων νωπής πράσινης πιπεριάς σε κύρια διαιτολογικά συστατικά. α. Κύρια συστατικά και β. Βιταμίνες γ. Άλατα θερμίδες Νερό 93,4 Βιταμίνη Α 420 Δ.Μ. Ca: 9 mg Πρωτεΐνες 0,6-1,2% Θειαμίνη (Β 1) 0,08 mg P : 22 mg Υδατάνθρακες 3,7-4,8% Ριβοφλαμίνη (Β 2) 0,08 mg Fe: 0,7 mg Λίπη 0,2% Νιασίνη 0,5 mg Na: 13 mg Θερμίδες 22 Ασκορβικό οξύ (C)* mg K : 213 mg * Πιπεριά βάρους 70 γρ. καλύπτει τις ημερήσιες ανάγκες ενός ενήλικα σε βιταμίνη C. Πηγή: Ολύμπιος (1994) και Σπάρτσης & Καλτσίκης ( 1985). Η ουσία αυτή συγκεντρώνεται κυρίως στα χωρίσματα και τον πλακούντα (περιοχή όπου εκφύονται οι σπόροι), λιγότερο στους σπόρους και ελάχιστα στα τοιχώματα του καρπού και η παρουσία της ελέγχεται από έναν απλό γόνο. Η μέση χημική σύσταση του καρπού πράσινης γλυκιάς πιπεριάς φαίνεται στον Πίνακα Τεχνική καλλιέργειας στο σπορείο α. Επιλογή του σπόρου - Επιλογή ποικιλίας Η πιπεριά πολλαπλασιάζεται με σπόρο, ο οποίος είναι δισκοειδής, χρώματος ωχροκίτρινου ή χρυσαφί, διαμέτρου 3-4 χιλστμ. Σε κανονικές συνθήκες διατήρησης, ο σπόρος έχει ικανοποιητικά ποσοστά βλαστικότητας για χρονικό διάστημα 2-4 ετών. Για το λόγο αυτό πρέπει ο καλλιεργητής να προμηθεύεται σπόρο της προηγούμενης χρονιάς, ώστε να διασφαλίσει σίγουρο, γρήγορο και ομοιόμορφο φύτρωμα. Ο σπόρος πρέπει επίσης να είναι απαλλαγμένος από παθογόνους μικροοργανισμούς, 217

18 από ιούς και από έντομα. Και το σπουδαιότερο πρέπει να είναι της επιθυμητής ποικιλίας. Η επιλογή της ποικιλίας είναι ίσως η πιο δύσκολη απόφαση του παραγωγού γιατί, όταν εξασφαλίζονται όλες οι καλλιεργητικές φροντίδες, είναι ο κύριος παράγων που διαμορφώνει το οικονομικό αποτέλεσμα της καλλιέργειας. Η επιλογή έχει να κάνει πρώτα με τον τύπο του καρπού, αν δηλαδή προτιμηθεί ποικιλία με χονδρούς ή επιμήκεις καρπούς. Από τα σχήματα 21 και 22 αλλά και από τα στατιστικά στοιχεία της Κεντρικής Λαχαναγοράς Αθηνών της τελευταίας 20ετίας προκύπτει ότι η τιμή της μακριάς πιπεριάς (κατσίκι ή κέρατο) διαμορφώνεται σε υψηλότερα επίπεδα απ ό,τι η χονδρή (φλάσκα) πιπεριά καθόλη τη διάρκεια του έτους. Εξαίρεση αποτελεί το χρονικό διάστημα Μαρτίου - Απριλίου. Επίσης το σύνολο της καταναλισκόμενης ποσότητας μακριάς πιπεριάς είναι μεγαλύτερο απ ό,τι της χονδρής πιπεριάς. Όμως η στρεμματική απόδοση της μακριάς πιπεριάς είναι μικρότερη απ ό,τι της χονδρής πιπεριάς. Αν επιλεγεί η χονδρή πιπεριά, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η αγορά στην οποία απευθύνεται το προϊόν. Οι νότιες περιοχές της χώρας προτιμούν τις πράσινες πιπεριές, σε αντίθεση με τις βόρειες περιοχές (Θεσσαλία, Μακεδονία, Θράκη, Ήπειρος) όπου προτιμάται η κίτρινη πιπεριά. Τα τελευταία χρόνια στις αγορές της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρατηρείται μία αύξηση της ζήτησης για κίτρινες πιπεριές. Αναφορικά με τις μακριές πιπεριές υπάρχουν προτιμήσεις των καταναλωτών ως προς τη δριμύτητά τους (καυστικότητά τους). Μετά την επιλογή του τύπου πιπεριάς (βοτανική ποικιλία) γίνεται η επιλογή της καλλιεργητικής ποικιλίας ή του υβριδίου με τα παρακάτω κριτήρια: α) Την παραγωγικότητα, η οποία σχετίζεται τόσο με τον αριθμό καρπών ανά φυτό, όσο και από το μέσο βάρος του καρπού που είναι συνέπεια του μεγέθους του καρπού και του πάχους των τοιχωμάτων του. 218

19 β) Την πρωϊμότητα της παραγωγής και τη δυνατότητα συγκομιδής πάνω από το 50% των καρπών σε σύντομο χρόνο, στις αρχές της περιόδου, όταν οι τιμές διαμορφώνονται σε υψηλά επίπεδα. γ) Την ανθεκτικότητα σε καταστροφικές ασθένειες και σοβαρούς εχθρούς. δ) Την υπεροχή του σε καλούς αγρονομικούς και καλλιεργητικούς χαρακτήρες, όπως αντοχή στα άλατα, αντοχή σε χαμηλά επίπεδα υγρασίας, υψηλή εκμετάλλευση των λιπάνσεων, ευδοκίμηση σε χαμηλότερες θερμοκρασίες. ε) Την αντοχή των καρπών στους μετασυλλεκτικούς χειρισμούς, τις μεταφορές και τη διατήρησή τους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. β) Σπορά - στρωμάτωση του σπόρου Ένα γραμμάριο σπόρου περιέχει συνήθως σπέρματα από τα οποία αναμένονται φυτά. Συνεπώς για κάθε στρέμμα θερμοκηπίου απαιτούνται γραμμάρια σπόρου και 10 μ 2 χώρος σπορείου. Για την προστασία του σπόρου από μυκητολογικές, βακτηριολογικές και ιολογικές ασθένειες εφαρμόζεται η ίδια διαδικασία που περιγράφτηκε για το σπόρο τομάτας (σελ. 14). Η σπορά γίνεται 6-8 εβδομάδες πριν τη μεταφύτευση των σπορόφυτων στην οριστική τους θέση στο θερμοκήπιο. Για μεν τις φθινοπωρινές φυτεύσεις (Σεπτέμβριος - Οκτώβριος) η σπορά γίνεται σε ψυχρά σπορεία τον Ιούλιο - Αύγουστο, για δε τις χειμωνιάτικες φυτεύσεις (Ιανουάριος - Φεβρουάριος) η σπορά γίνεται σε θερμοσπορείο την περίοδο τέλη Νοεμβρίου - πρώτο 15μερο Δεκεμβρίου. Στα ψυχρά σπορεία η σπορά γίνεται στα πεταχτά σε αλέες ή βραγιές ή σε γραμμές σε κιβώτια σποράς. Στα θερμά σπορεία η σπορά γίνεται είτε παρομοίως σε βραγιές και κιβώτια σποράς είτε σε ατομικούς κύβους κομπόστας, σε ατομικά γλαστράκια τύρφης (jiffy pots) ή ατομικά πλαστικά σακουλάκια γεμισμένα με μείγμα σπορείου. Η σπορά στη δεύτερη 219

20 περίπτωση γίνεται αυτοματοποιημένη με ειδικά μηχανήματα, εφαρμόζεται σε μεγάλες επιχειρήσεις και μειώνει το κόστος των εργατικών. Στην περίπτωση που θα εγκατασταθεί υδροπονικό σύστημα καλλιέργειας της πιπεριάς σε πλάκες πετροβάμβακα (rock wool), η σπορά γίνεται σε κύβους (4 x 4 x 4 cm) επίσης πετροβάμβακα, εντός ειδικής οπής, πάλι με ειδική σπαρτική μηχανή. Η σπορά σε κιβώτια σποράς και βραγιές προϋποθέτει μεταφύτευση των σπορόφυτων αρχικά σε γλαστράκια ή σακουλάκια και αργότερα στην οριστική τους θέση στο θερμοκήπιο. Αντιθέτως, τη σπορά σε ατομικούς κύβους, ατομικά γλαστράκια ή ατομικά σακουλάκια δεν ακολουθεί ενδιάμεση μεταφύτευση και τα σπορόφυτα μεταφέρονται, την κατάλληλη εποχή, κατευθείαν στο θερμοκήπιο. Το εδαφικό μείγμα ή η κομπόστα σποράς περιέχουν μεγαλύτερη αναλογία άμμου και περλίτη ή βερμικουλίτη, ώστε κατά την μεταφορά των σπορόφυτων στα σακουλάκια να θρυμματίζεται εύκολα και έτσι οι ζημιές στο ριζικό σύστημα να είναι μικρότερες. Στην περίπτωση της μεταφύτευσης αποκόπτεται η κεντρική ρίζα του εμβρύου και το ριζικό σύστημα γίνεται θυσανώδες, ενώ στην περίπτωση σποράς απευθείας σε ατομικά σακουλάκια, γλαστράκια ή κύβους διατηρείται η κεντρική ρίζα και το ριζικό σύστημα, κατά κανόνα, είναι πασσαλώδες. Αναφορικά με τη σύνθεση του εδαφικού μείγματος ή κομπόστας σπορείου, τους τρόπους σποράς, τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά τους ισχύουν τα ίδια που αναφέρθηκαν για την τομάτα (σελ ). Για να φυτρώσουν οι σπόροι πιπεριάς έχουν ανάγκη υψηλότερων θερμοκρασιών από την τομάτα. Η άριστη θερμοκρασία βλάστησης των σπόρων πιπεριάς είναι 27 C. Όμως η θερμοκρασία στο σπορείο, την περίοδο της στρωμάτωσης του σπόρου, μπορεί να κυμαίνεται μεταξύ 20 και 30 C. Εντός των ορίων αυτών η ταχύτητα βλάστησης του σπόρου είναι αντιστρόφως μεταβαλλόμενη της θερμοκρασίας. Έτσι, στους C βλαστάνει σε 8 ημέρες, στους 20 C βλαστάνει σε 12 ημέρες και σε θερμοκρασία 15 C απαιτούνται 25 ημέρες για τη 220

21 βλάστηση. Σε θερμοκρασίες χαμηλότερες από 12 C ο σπόρος της πιπεριάς δε βλαστάνει (Purseglove,, 1979). Σε περιπτώσεις που είναι αμφίβολη η κανονική θέρμανση (20-25 C) στο σπορείο, επιβάλλεται η προβλάστηση του σπόρου και η σπορά του γίνεται όταν το εκτός του περιβλήματος ριζίδιο είναι μέχρι 0,5 εκ. Καλή προβλάστηση επιτυγχάνεται στους 23 C με εμποτισμό των σπόρων σε αποσταγμένο νερό ή σε διάλυμα 0,2 Μ NaCl (Carter, 1994). Μετά την ολοκλήρωση του φυτρώματος, η παρακολούθηση των σπορόφυτων γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή ώστε να παρέχεται σ αυτά ικανοποιητική υγρασία, υψηλή θερμοκρασία, καλός αερισμός και προστασία από τις ασθένειες. γ. Μεταφύτευση σε ατομικά γλαστράκια ή σακουλάκια Όταν τα σπορόφυτα στο σπορείο αποκτήσουν την απαραίτητη ανάπτυξη, δηλαδή οριζόντια έκπτυξη των κοτυληδόνων και εμφανή παρουσία του πρώτου πραγματικού φύλλου, απομακρύνονται από τις βραγιές ή τα κιβώτια σποράς και μεταφυτεύονται σε ατομικά γλαστράκια ή σακουλάκια. Η μεταφύτευση γίνεται ημέρες μετά τη σπορά, ανάλογα με την θερμοκρασία στο σπορείο την παραπάνω περίοδο. Τα σακουλάκια ή τα γλαστράκια, διαμέτρου 5-8 εκ., πληρούνται με μείγμα ή κομπόστα ανάπτυξης των φυτών (δες τομάτα σελ. 31) σε ανάλογο ύψος και ποτίζονται την προηγουμένη της μεταφύτευσης. Την προηγουμένη ή νωρίς το πρωϊ της ημέρας της μεταφύτευσης ποτίζονται και οι βραγιές ή τα κιβώτια σποράς και με τη χρήση σπάτουλας ανασύρεται το εδαφικό μείγμα ή η κομπόστα ώστε να θρυμματιστεί και να χαλαρώσει η επαφή τους με τις ρίζες των φυταρίων. Ακολούθως ανασύρονται τα σπορόφυτα συγκρατούμενα από τη μία κοτυληδόνα. Ο τρόπος μεταφύτευσης είναι ο ίδιος με την τομάτα (σελ ). Με την ολοκλήρωση της μεταφύτευσης γίνεται πότισμα για να καθίσει το εδαφικό μείγμα και να αποκατασταθεί η επαφή τους με τις ρίζες. 221

22 Αρχικά τα γλαστράκια ή τα σακουλάκια τοποθετούνται σε επαφή μεταξύ τους ώστε να μειωθεί στο ελάχιστο ο απασχολούμενος χώρος για εξοικονόμηση ενέργειας από τη θέρμανσή του. Όσο όμως μεγαλώνουν τα φυτά γίνεται, κατά διαστήματα, αραίωση έτσι που τα φύλλα να μην επικαλύπτονται. Στόχος η απόκτηση φυτών με χοντρό στέλεχος, κανονικό ύψος και αρκετό πλάτος. Η τελική πυκνότητα των φυτών στο χώρο ανάπτυξής τους εξαρτάται από το χρόνο διατήρησής των εκεί μέχρι τη μεταφορά τους στην οριστική θέση στο θερμοκήπιο και, ανάλογα με τις παρεχόμενες θερμοκρασίες, κυμαίνεται μεταξύ 16 και 25 φυτά στο τετραγωνικό μέτρο. δ. Συνθήκες και φροντίδες στο σπορείο Με τον όρο σπορείο στο παρόν κεφάλαιο νοείται ο χώρος ανάπτυξης των φυτών που προέκυψαν από μεταφύτευση ή σπορά σε ατομικά γλαστράκια ή σακουλάκια ή κύβους. i. Θερμοκρασία Τα φυτά της πιπεριάς, για να αναπτυχθούν με ικανοποιητικό ρυθμό, έχουν ανάγκη υψηλότερων θερμοκρασιών από την τομάτα και κυμαίνονται μεταξύ C τη νύχτα και C την ημέρα. Τα χαμηλότερα όρια αφορούν νεφοσκεπείς ημέρες και νύχτες και τα υψηλότερα όρια ξάστερες νύχτες και ηλιόλουστες ημέρες. Καθεστώς χαμηλών (< 10 C) θερμοκρασιών στο σπορείο, στα αρχικά στάδια ανάπτυξης των φυτών, επηρεάζει τόσο αρνητικά την εξέλιξη των φυτών που είναι αδύνατο να αντιμετωπιστεί η ζημιά έστω και αν αργότερα αποκατασταθεί το κανονικό επίπεδο της θερμοκρασίας. Ο αντίκτυπος στη μειωμένη παραγωγή είναι δεδομένος. Εκτός από τη θερμοκρασία του αέρα, σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των φυτών πιπεριάς παίζει η θερμοκρασία στη ριζόσφαιρα. Έτσι συνιστάται η τοποθέτηση των γλαστριδίων ή κύβων κ.λπ. επί πάγκων και η θέρμανσή τους με σωλήνες ζεστού νερού τοποθετημένων κάτω από τους πάγκους ή οι πάγκοι στρώνονται αρχικά με 222

23 περλίτη τον οποίο διαπερνούν σωλήνες με ζεστό νερό και πάνω στον περλίτη τοποθετούνται τα σακουλάκια ή τα γλαστράκια. Με τις μεθόδους αυτές μπορεί να προκύψει πρωΐμιση των φυταρίων κατά μία εβδομάδα τουλάχιστον. ii. Ψυχρή μεταχείριση των φυταρίων στο σπορείο Με τον όρο ψυχρή μεταχείριση νοείται η έκθεση των φυταρίων πιπεριάς σε καθεστώς χαμηλών θερμοκρασιών C, για χρονικό διάστημα 4 περίπου εβδομάδων, όταν αυτά βρίσκονται στο στάδιο εμφάνισης του τρίτου πραγματικού φύλλου. Το χρονικό διάστημα που τα φυτά υφίστανται την ψυχρή μεταχείριση πρέπει να παρέχεται πιο πολύ φυσικό ή τεχνητό φως. Στο διάστημα της ψυχρής μεταχείρισης μειώνεται ο ρυθμός ανάπτυξης των φυτών και για αντιστάθμιση πρέπει η σπορά να γίνεται ημέρες νωρίτερα της κανονικά προγραμματισμένης. Με την ολοκλήρωση της ψυχρής μεταχείρισης τα φυτάρια επανέρχονται σε καθεστώς υψηλών θερμοκρασιών, δηλαδή 21 C τη νύχτα και C την ημέρα. Με την ψυχρή μεταχείριση προκαλούνται οι παρακάτω μεταβολές (Ολύμπιος, 1994): - Επιβράδυνση αρχικά της βλάστησης - Μεγαλύτερη ανάπτυξη του ριζικού συστήματος - Σχηματισμός περισσότερων βλαστών και ως εκ τούτου αύξηση του αριθμού των ανθέων, αφού αυτά παράγονται στις διακλαδώσεις των βλαστών - Πρωΐμιση του σχηματισμού των ανθέων και συνεπώς της παραγωγής καρπών Σημείωση: Η ψυχρή μεταχείριση αυξάνει τον αριθμό των ανθέων, αλλά δεν επιδρά επί της καρπόδεσης. Η τελευταία ευνοείται ή παρεμποδίζεται ανάλογα με το αν είναι ευνοϊκή ή δυσμενής η νυχτερινή θερμοκρασία και η ένταση φωτισμού την ημέρα κατά τη διάρκεια της άνθησης. Λεπτομέρειες αναφέρονται παρακάτω στο κεφάλαιο περί καρπόδεσης. iii. Σχετική υγρασία - Ποτίσματα - Λίπανση στο σπορείο 223

24 Η πολύ υψηλή σχετική υγρασία (Σ.Υ.) της ατμόσφαιρας του σπορείου (>90%) σε συνδυασμό μάλιστα με χαμηλές θερμοκρασίες, καθιστά τα φυτάρια πολύ ευαίσθητα σε προσβολές τους από μεγάλο αριθμό παθογόνων μικροοργανισμών. Το πρόβλημα καθίσταται εντονότερο όταν από την οροφή του θερμοσπορείου πέφτουν σταγόνες νερού επί των φυταρίων. Τέτοιες καταστάσεις πρέπει να αποφεύγονται με εξαερισμό του χώρου. Προσοχή όμως απαιτείται να μη πέσει το επίπεδο Σ.Υ. σε χαμηλά επίπεδα οπότε μειώνεται ο ρυθμός ανάπτυξης των φυταρίων. Άριστο επίπεδο Σ.Υ. είναι αυτό μεταξύ 70% και 75% και επιτυγχάνεται είτε με πότισμα των φυτών με ποτιστήρι, με ψεκασμό ή με σύστημα υδρονέφωσης, το οποίο γίνεται πριν το μεσημέρι ώστε τα φυτά να προλάβουν να στεγνώσουν πριν νυχτώσει και πέσει η θερμοκρασία του χώρου. Στα σύγχρονα θερμοσπορεία, όπου υπάρχει κεντρική θέρμανση, το πότισμα μπορεί να επαναληφτεί μία ή δύο φορές την ημέρα χωρίς την προηγούμενη επιφύλαξη. Όπως αναφέρθηκε και στην τομάτα, η ανάπτυξη των σπορόφυτων στο σπορείο ρυθμίζεται μόνο με τον έλεγχο των παρεχόμενων ποσοτήτων νερού και όχι των λιπασμάτων, τα οποία πρέπει να βρίσκονται πάντοτε σε κανονικές συγκεντρώσεις. Όταν στο εδαφικό μείγμα ή την κομπόστα έχουν προστεθεί αρκετές ποσότητες λιπασμάτων δεν απαιτείται λίπανση των φυταρίων στο σπορείο για συνήθως 4-6 εβδομάδες μετά το φύτρωμα των σπόρων. Εάν το υπόστρωμα είναι φτωχό σε θρεπτικά στοιχεία ή τα φυτάρια βρίσκονται προς το τέλος της παραμονής των στο σπορείο, τότε γίνεται υδρολίπανση με το πότισμα. Συνιστάται η παρασκευή πυκνού διαλύματος θρεπτικών στοιχείων με την προσθήκη στο λίτρο νερού: 16 γρ. νιτρικού καλίου (ΚΝΟ 3 ), 25 γρ. νιτρικής αμμωνίας (ΝΗ 4 ΝΟ 3 ) και 80 γρ. δισόξινου φωσφορικού αμμωνίου (ΝΗ 4 Η 2 ΡΟ 4 ). Κατά την υδρολίπανση το παραπάνω πυκνό διάλυμα αραιώνεται κατά 200 φορές (τιμή αραίωσης 1:200). Η χορήγηση του ανωτέρω διαλύματος συμβάλλει στην ανάπτυξη του φυτού (καθ ύψος), στην αύξηση του αριθμού και του μεγέθους των πρώϊμων καρπών και τη συνολική απόδοση των φυτών (Nicola and Basoccu, 1994). Αναφορικά με την ποιότητα του 224

25 χρησιμοποιούμενου νερού, την αλατότητα του υποστρώματος, την ποσότητα του αρδευτικού νερού και τη συχνότητα των ποτισμάτων ισχύουν τα ίδια με την τομάτα (σελ ). iv. Φως Τα φυτάρια της πιπεριάς είναι απαιτητικά στο φωτισμό, προκειμένου να επιδείξουν ικανοποιητική ανάπτυξη. Ιδιαίτερα ο λαμπρός ηλιακός φωτισμός ευνοεί τόσο τη βλάστηση όσο και την καρπόδεση (δες ειδικό κεφάλαιο) και πρέπει ο παραγωγός να φροντίζει ώστε το υλικό κάλυψης του θερμοσπορείου (γυαλί, πλαστικό) να είναι καθαρό από εναπόθεση φερτών υλικών επί της εξωτερικής επιφανείας του, αλλά και από το σχηματισμό σταγόνων νερού στην εσωτερική του επιφάνεια. Επειδή τα φυτάρια πιπεριάς αγαπούν το φως, είναι συμφέρον του παραγωγού να παρέχει σ αυτά πρόσθετο τεχνητό φωτισμό το χειμώνα και ιδιαίτερα τις νεφοσκεπείς ημέρες. Έτσι εξασφαλίζεται καλύτερη ανάπτυξη του ριζικού συστήματος, σκληραγώγηση του υπέργειου τμήματος και πρωΐμιση της παραγωγής. v. Εμπλουτισμός του σπορείου με διοξείδιο του άνθρακα Έχει αποδειχτεί ότι ο εμπλουτισμός του σπορείου πιπεριάς με διοξείδιο του άνθρακα, σε συγκεντρώσεις ppm, αυξάνει το ρυθμό ανάπτυξης των φυταρίων (μέσω της αύξησης του ρυθμού της φωτοσυνθετικής δραστηριότητας), ενισχύει την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος και πρωϊμίζει την παραγωγή καρπών. Σε συνθήκες περιορισμένης ηλιοφάνειας, όπως συμβαίνει στις βόρειες χώρες της Ευρώπης και της Β. Αμερικής, η αποτελεσματικότητα και συνεπώς και η οικονομικότητα της χορήγησης πρόσθετου CO 2 στην ατμόσφαιρα του θερμοκηπίου είναι περισσότερο προφανής, επειδή το CO 2 μέχρις ενός σημείου αντικαθιστά το μειωμένο φωτισμό, αρκεί και οι άλλοι συντελεστές όπως θερμοκρασία, υγρασία, θρεπτικά στοιχεία να βρίσκονται σε επιθυμητά επίπεδα. 225

26 vi. Στάδιο μεταφύτευσης στο θερμοκήπιο Εμπειρικοί τρόποι διαπίστωσης του κατάλληλου χρόνου μεταφοράς (μεταφύτευσης) των φυταρίων πιπεριάς στην οριστική τους θέση στο θερμοκήπιο είναι: - όταν το φυτό αποκτήσει 6-8 πραγματικά φύλλα, - όταν ο πρώτος (βασικός) οφθαλμός γίνει μόλις ορατός στην κορυφή του φυταρίου - όταν το ριζικό σύστημα καταλαμβάνει όλον τον όγκο του εδαφικού μείγματος στο γλαστράκι, το σακουλάκι ή τον κύβο, χωρίς να υπάρχει συνωστισμός (στρίμωγμα) των ριζών. Τυχόν καθυστέρηση στη μεταφύτευση, χωρίς τη θέληση του παραγωγού (γίνεται από άγνοια των συνεπειών), έχει σαν αποτέλεσμα τη δυσκολότερη προσαρμογή του φυτού στη νέα κατάσταση, την εντονότερη επίδραση του μεταφυτευτικού σοκ και την περιορισμένη ανάπτυξη της βλάστησης, γεγονός που προκαλεί πτώση των πρώτων ανθέων και συνεπώς οψίμιση της παραγωγής. Ο χρόνος που μεσολαβεί από τη σπορά μέχρι τη μεταφύτευση κυμαίνεται μεταξύ 6-8 εβδομάδων ανάλογα με την εποχή. Όμως υπάρχουν και περιπτώσεις που επιβάλλουν την καθυστέρηση της μεταφύτευσης. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η επικράτηση πολύ χαμηλών θερμοκρασιών και μειωμένης ηλιακής φωτεινότητας την εποχή που έχει προγραμματιστεί η εγκατάσταση των φυτών στο θερμοκήπιο το χειμώνα. Εφόσον ο παραγωγός θέλει να εξοικονομήσει ενέργεια από θέρμανση και παροχή τεχνητού φωτισμού, είναι προτιμότερη η παραμονή των φυτών στο θερμοσπορείο όπου ο χώρος είναι περιορισμένος και καλύτερα ελεγχόμενος. Έχει υπολογιστεί ότι η εξοικονόμηση ενέργειας στο διάστημα της καθυστέρησης μπορεί να φθάσει μέχρι και 80%. Πρέπει όμως απαραιτήτως να παρθούν τα παρακάτω μέτρα: α) πρόβλεψη για μεγαλύτερα ατομικά σακουλάκια, ώστε ο προσφερόμενος ανά φυτό όγκος του 226

27 εδαφικού μείγματος ή της κομπόστας να ικανοποιήσει τις ανάγκες του επιπλέον ριζικού συστήματος, β) να προβλεφθεί επιπλέον χώρος στο θερμοσπορείο, για να καλύψει τις ανάγκες αραίωσης των φυτών (ώστε να μην αλληλοκαλύπτονται) και των επιπλέον διαδρόμων για την παροχή χωρίς εμπόδια των φροντίδων στα φυτάρια, γ) αφαίρεση του πρώτου άνθους στο σπορείο. Όταν όμως εμφανιστούν τα νέα άνθη πρέπει οπωσδήποτε να γίνει η μεταφύτευση πριν αυτά ανοίξουν. Πρόσθετη καθυστέρηση είναι οικονομικά ασύμφορη, επειδή οψιμίζει πολύ η παραγωγή και χάνεται έτσι το πλεονέκτημα της καλλιέργειας στο θερμοκήπιο, επειδή οι τιμές του προϊόντος στην αγορά πέφτουν με ταχύ ρυθμό. Οι λοιπές φροντίδες στο σπορείο αποσκοπούν στην προστασία των φυταρίων από τους εχθρούς και τις ασθένειες και στη δημιουργία καλοσχηματισμένων και σκληραγωγημένων φυτών και δε διαφέρουν απ εκείνες που αναφέρθηκαν για την τομάτα (σελ. 34). 7. Το έδαφος και οι προκαταρκτικές εργασίες στο θερ- μοκήπιο για τη μεταφύτευση των φυτών σ αυτό α. Έδαφος Η πιπεριά είναι φυτό που μπορεί να προσαρμοστεί σε ένα μεγάλο εύρος εδαφών, όμως αποδίδει πολύ καλύτερα σε αμμοπηλώδη, βαθιά, καλά στραγγιζόμενα, πλούσια σε χούμο και γόνιμα εδάφη. Φαίνεται ότι τα πλουσιότερα σε άργιλο εδάφη ευνοούν τον καλύτερο χρωματισμό της πιπεριάς (Σπάρτσης & Καλτσίκης, 1985) και τις μεγαλύτερες αποδόσεις σε καρπό. Τα αμμώδη εδάφη με μεσημβρινό προσανατολισμό, συντελούν στην πρωΐμιση της παραγωγής επειδή θερμαίνονται εύκολα και νωρίς την άνοιξη. Το ευνοϊκότερο ph του εδάφους για την πιπεριά είναι 5,5-6,5, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εδάφη ουδέτερα ή με ελαφρώς αλκαλική 227

28 αντίδραση δεν αποδίδουν εξίσου καλά. Σε περιπτώσεις που η τιμή του ph είναι μικρότερη από 5, τότε επιβάλλεται η διόρθωσή του με προσθήκη στο έδαφος ασβεστόπετρας (δες τομάτα σελ. 37). Τα φυτά δείχνουν μικρή ανθεκτικότητα στα άλατα του εδάφους. Παρατηρήθηκε μείωση της απόδοσης καρπών κατά 10% σε εδάφη με ηλεκτρική αγωγιμότητα (EC) ίση με 2 mmhos/cm (στους 25 C), κατά 25% σε EC ίση με 3 mmhos/cm και κατά 50% σε EC ίση με 5 mmhos/cm (Oλύμπιος, 1994). β. Κατεργασία, απόπλυση και απολύμανση του εδάφους Σε περίπτωση πολυετούς χρήσης ενός θερμοκηπίου υπάρχει το ενδεχόμενο σχηματισμού αδιαπέρατου στρώματος (ταράτσωμα) στο έδαφος σε βάθος εκ. Τότε επιβάλλεται το σπάσιμο του ταρατσώματος με υπεδαφοκαλλιέργεια στα 60 εκ. με υπεδαφοκαλλιεργητή (δες τομάτα σελ. 38). Η υπεδαφοκαλλιέργεια διενεργείται μία φορά κάθε 4-5 έτη. Εάν υπάρχει συσσώρευση αλάτων από τις προηγούμενες καλλιέργειες είναι αναγκαία η απόπλυση του εδάφους με τη χρήση μ 3 νερού στο στρέμμα. Η ποσότητα νερού εξαρτάται από το βαθμό αλατότητας και τον τύπο εδάφους και μπορεί να εφαρμοστεί όλη μία φορά ή σε 2-4 δόσεις. Ακολουθεί η προσθήκη της οργανικής ύλης (κοπριά, τύρφη κ.λπ.), των λιπασμάτων της βασικής λίπανσης και η ενσωμάτωσή τους στο έδαφος με βαθιά άροση. Επόμενη εργασία είναι το φρεζάρισμα με αυτοκινούμενο ή συρόμενο από ελκυστήρα σκαπτικό και η απολύμανση του εδάφους με υδρατμό, βρωμιούχο μεθύθιο, άλλα καπνογόνα σκευάσματα ή με ηλιακή ακτινοβολία. Για τον τρόπο διενέργειας της απολύμανσης και τις προφυλάξεις έγινε αναφορά στην τομάτα (σελ ). Με την απολύμανση γίνεται ταυτόχρονα και η καταπολέμηση των ζιζανίων. γ. Βασική λίπανση 228

29 Με τη βασική λίπανση επιδιώκεται η ικανοποίηση πέντε κύριων στόχων, όπως αυτοί προσδιορίστηκαν στην τομάτα (σελ. 43). Για τον καθορισμό των ποσοτήτων των λιπασμάτων πρέπει πρώτα να είναι γνωστές οι ανάγκες της καλλιέργειας σε θρεπτικά στοιχεία και δεύτερο να γίνει προσδιορισμός των ποσοτήτων των θρεπτικών στοιχείων που υπάρχουν στο έδαφος. Η διαφορά που προκύπτει από αυτά τα δεδομένα συνιστά και τις απαραίτητες ποσότητες των στοιχείων που πρέπει να προστεθούν, είτε με τη βασική είτε με την επιφανειακή λίπανση. Για παράδειγμα, για την παραγωγή 2,81 τόννων καρπών πιπεριάς από ένα στρέμμα καλλιέργειας πιπεριάς οι ανάγκες σε θρεπτικά στοιχεία (κιλά στο στρέμμα) έχουν ως εξής: άζωτο (Ν) = 15,67, φωσφόρος (Ρ) = 1,34 και κάλιο (Κ) = 15,67 (Lorenz and Maynard, 1988). Γενικώς μπορεί να λεχθεί ότι οι ανάγκες αυτές μπορούν να ικανοποιηθούν με την προσθήκη των κατωτέρω λιπασμάτων (Ολύμπιος, 1994): χωνεμένη κοπριά : 3-4 τόννοι στο στρέμμα Τριπλό υπερφωσφορικό (0-48-0) : 70 κιλά στο στρέμμα Θειϊκό κάλι (0-0-48) : 50 κιλά στο στρέμμα Σε κάθε περίπτωση οι ποσότητες λιπασμάτων καθορίζονται και από την πείρα που αποκτάται από την για πολλά χρόνια καλλιέργεια πιπεριάς στο ίδιο χωράφι. Λεπτομέρειες για τη βασική λίπανση δόθηκαν στην τομάτα (σελ ). δ. Μεταφύτευση στο θερμοκήπιο - Συστήματα και Αποστάσεις φύτευσης Η μεταφύτευση στο θερμοκήπιο γίνεται στην Κρήτη και την Πελοπόννησο νωρίς το φθινόπωρο ή τα μέσα Ιανουαρίου αρχές Φεβρουαρίου, ενώ στη Μακεδονία από τα τέλη Φεβρουαρίου. Για το χειρισμό των φυτών και τους τρόπους 229

30 μεταφύτευσης ισχύουν ότι και για την τομάτα (σελ ). Προϋποθέσεις για μία καλή εγκατάσταση των φυτών στο θερμοκήπιο είναι: 1. Τα φυτά να είναι απαλλαγμένα από εχθρούς και ασθένειες. 2. Το ριζικό σύστημα μέσα στο γλαστράκι ή το σακουλάκι πρέπει να είναι πλούσιο και υγιές. 3. Να γίνει προσεκτικός χειρισμός της μπάλας του υποστρώματος, ώστε να μη θρυμματιστεί και ταυτόχρονα να μη πάθει ζημιά το ριζικό σύστημα. 4. Το έδαφος του θερμοκηπίου να έχει υποστεί σωστή κατεργασία, να είναι απαλλαγμένο εντόμων και παθογόνων μικροοργανισμών και η θερμοκρασία του να είναι πάνω από 20 C. 5. Οι συνθήκες στο εσωτερικό εναέριο περιβάλλον του θερμοκηπίου να είναι κατάλληλες (δες κατωτέρω). 6. Χρησιμοποίηση διαλύματος αφύπνισης (300 γρ. νιτρικού καλίου και 500 γρ. τριπλού υπερφωσφορικού σε 100 λίτρα νερού) στο πρώτο μετά τη φύτευση πότισμα των φυτών στο θερμοκήπιο. Τα συστήματα φύτευσης της πιπεριάς στο θερμοκήπιο είναι των απλών και των διπλών γραμμών (δες τομάτα, σελ ). Στις απλές γραμμές η απόσταση μεταξύ τους είναι συνήθως εκ. και το μεσοδιάστημα χρησιμοποιείται και ως διάδρομος. Στο σύστημα των διπλών γραμμών η αλληλουχία στη διάταξη είναι: διάδρομος - διπλή γραμμή φύτευσης - διάδρομος - διπλή γραμμή φύτευσης κ.ο.κ. Το πλάτος των διαδρόμων είναι συνήθως εκ., ενώ το μεταξύ των γραμμών διάστημα κυμαίνεται από εκ. και δεν πατιέται από τους εργάτες. Ανεξάρτητα από το σύστημα φύτευσης, η απόσταση μεταξύ των φυτών επί της γραμμής είναι εκ. Με δεδομένες τις παραπάνω αποστάσεις φύτευσης προκύπτει ότι η πυκνότητα φυτών στο στρέμμα κυμαίνεται: για μεν το σύστημα των απλών γραμμών από έως 4.000, για δε το σύστημα των διπλών γραμμών από έως Οι 230

31 περισσότερο εφαρμοζόμενες πυκνότητες κυμαίνονται μεταξύ έως και φυτά στο στρέμμα. Στις περιπτώσεις όμως που οι καλλιεργητές ενδιαφέρονται για τη συγκομιδή μόνο της πρώϊμης παραγωγής η πυκνότητα μπορεί να φθάσει και τα φυτά στο στρέμμα. Για τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των συστημάτων φύτευσης έγινε λεπτομερής αναφορά στην τομάτα (σελ ). 8. Εποχή φύτευσης - προγράμματα καλλιέργειας Το πρόγραμμα καλλιέργειας, αναφορικά με την εποχή φύτευσης στο θερμοκήπιο, πρέπει να στοχεύει α) στην εξασφάλιση παραγωγής καρπών στις περιόδους που οι τιμές του προϊόντος διαμορφώνονται σε υψηλά επίπεδα, β) στην εξασφάλιση μεγάλης ολικής απόδοσης και γ) στην επίτευξη της παραγωγής με το μικρότερο δυνατό κόστος, ώστε το οικονομικό αποτέλεσμα να είναι το καλύτερο για τον παραγωγό. Για το σωστό προγραμματισμό της καλλιέργειας, ειδικά για τις πρώϊμες καλλιέργειες, ο καλλιεργητής πρέπει να επιλέξει σωστά το χρόνο σποράς. Ο χρόνος σποράς καθορίζεται σωστά αν ο καλλιεργητής γνωρίζει το διάστημα που μεσολαβεί από τη σπορά μέχρι την πρώτη συγκομιδή των καρπών. Το διάστημα αυτό εξαρτάται κυρίως από το γονότυπο και την παροχή στα νεαρά φυτά των αναγκαίων συνθηκών περιβάλλοντος, όπως αυτές εκτέθηκαν προηγουμένως (σελ ) και κυμαίνεται από 110 έως 140 ημέρες (35-50 στο σπορείο και από στο θερμοκήπιο), ανάλογα με την εποχή σποράς. Στην Ελλάδα ισχύουν στην πράξη τρία προγράμματα καλλιέργειας: - Καλλιέργεια για φθινοπωρινή παραγωγή - Καλλιέργεια για πρώϊμη ανοιξιάτικη παραγωγή και - Καλλιέργεια για όψιμη ανοιξιάτικη παραγωγή. 231

32 α. Καλλιέργεια για φθινοπωρινή παραγωγή Σπορά : τέλος Ιουνίου μέχρι αρχές Αυγούστου Μεταφύτευση : Αύγουστος μέχρι αρχές Σεπτεμβρίου Συγκομιδή : από το Νοέμβριο Η σπορά γίνεται σε ψυχρά σπορεία, αλλά, επειδή η θερμοκρασία του περιβάλλοντος και του εδάφους είναι υψηλές, η βλάστηση του σπόρου και η ανάπτυξη των σπορόφυτων είναι γρήγορες. Οι συνθήκες το φθινόπωρο είναι ικανοποιητικές για ανθοφορία και καρπόδεση και συνεπώς η παραγωγή εξασφαλισμένη. Πρόβλημα παρουσιάζεται την περίοδο μετά το Δεκέμβριο, λόγω χαμηλών θερμοκρασιών και μειωμένης ηλιακής ακτινοβολίας (μικρές ημέρες - συννεφιές του χειμώνα). Εφόσον η φυτεία διατηρηθεί όλο το χειμώνα και την άνοιξη, τότε απαιτείται τουλάχιστο θέρμανση των θερμοκηπίων και ρύθμιση της σχετικής υγρασίας, ώστε να εξασφαλίζονται οι συνθήκες σχηματισμού ανθέων. Στις φθινοπωρινές καλλιέργειες είναι φρόνιμο να γίνονται αραιότερες φυτεύσεις ώστε το χειμώνα, που τα φυτά βρίσκονται σε πλήρη ανάπτυξη, να υπάρχει αρκετός χώρος ανά φυτό και να αποφεύγονται τα υψηλά επίπεδα σχετικής υγρασίας στο θερμοκήπιο που ευνοούν την ανάπτυξη του βοτρύτη. Οι φθινοπωρινές φυτεύσεις ταιριάζουν καλύτερα στις νότιες περιοχές της χώρας μας όπου οι δαπάνες για θέρμανση το χειμώνα είναι μικρότερες. β. Καλλιέργεια για πρώϊμη ανοιξιάτικη παραγωγή Σπορά : αρχές Οκτωβρίου μέχρι αρχές Νοεμβρίου Μεταφύτευση : από αρχές Δεκεμβρίου Συγκομιδή : από αρχές Μαρτίου 232

33 Στις φυτεύσεις αυτές η βλάστηση του σπόρου και η αρχική ανάπτυξη των σπορόφυτων είναι γρήγορες επειδή η θερμοκρασία τόσο του αέρα όσο και των υποστρωμάτων στο σπορείο είναι ευνοϊκές. Οι καλλιέργειες αυτές αρχίζουν να δίδουν καρπούς όταν οι τιμές της πιπεριάς στην αγορά βρίσκονται στο υψηλότερο επίπεδο όλης της χρονιάς. Όμως για να αποδώσουν καλά οικονομικά αποτελέσματα πρέπει οι ποσότητες της πρώϊμης παραγωγής ανά φυτό να είναι μεγάλες και αυτό προϋποθέτει καλή ανθοφορία και καρποφορία, οι οποίες εξασφαλίζονται με τα εξής: - ευνοϊκό εδαφικό περιβάλλον (είδος, υφή, σύσταση και ph εδάφους - ισορροπημένη λίπανση - απολύμανση - θέρμανση με υπόγειους σωλήνες κ.λπ.), - σύγχρονα θερμοκήπια, εφοδιασμένα με αυτόματους μηχανισμούς ρύθμισης του εσωτερικού περιβάλλοντος (εξαερισμός, ρύθμιση σχετικής υγρασίας, σκίαση), - υλικό κάλυψης του θερμοκηπίου που να εξασφαλίζει το χειμώνα άφθονο φωτισμό, - εμπλουτισμός του θερμοκηπίου με διοξείδιο του άνθρακα και - εμπειρία του παραγωγού στην καλλιέργεια πιπεριάς. Στις πιο σύγχρονες καλλιέργειες της Β. Δ. Ευρώπης και τελευταία και στην Ελλάδα η χρήση ειδικών υποστρωμάτων (πετροβάμβακας, περλίτης, μείγματα τύρφης, ΝFT) και υδρολίπανσης εξασφαλίζει και πρωϊμότερη και μεγαλύτερη παραγωγή σε μία καλλιεργητική περίοδο. Στις περιπτώσεις που δεν παρέχεται θέρμανση στα θερμοκήπια (συνήθης πρακτική στη χώρα μας) οι αποδόσεις μειώνονται σημαντικά και η οικονομικότητα της εκμετάλλευσης είναι αμφίβολη. Οι φυτεύσεις για πρώϊμη ανοιξιάτικη παραγωγή, όπως προαναφέρθηκε, γίνονται κυρίως στην Ν. Ελλάδα (Κρήτη, Πελοπόννησο), όπου με μικρή επιβάρυνση καυσίμων για θέρμανση το χειμώνα μπορούν να αποδώσουν καλό οικονομικό αποτέλεσμα. Είναι όμως ασύμφορες για την Β. Ελλάδα. γ. Καλλιέργεια για όψιμη ανοιξιάτικη παραγωγή 233