Δ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ. Άννα Μιχίδη Νικόλαος Δ. Παπαδόπουλος. Γλώσσα. NEA ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΕΝΗ ΕΚΔΟΣΗ Σύμφωνα με τις διδακτικές οδηγίες και τη νέα σχολική γραμματική

Transcript

1 Άννα Μιχίδη Νικόλαος Δ. Παπαδόπουλος Γλώσσα Δ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ NEA ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΕΝΗ ΕΚΔΟΣΗ Σύμφωνα με τις διδακτικές οδηγίες και τη νέα σχολική γραμματική

2

3 Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣHMEIΩMA Η ΕΝΌΤΗΤΑ Ένα ακόμα σκαλί Ο Σεπτέμβρης Αναμνήσεις του καλοκαιριού Ένα ακόμα σκαλί Ξημερώνει μια νέα μέρα... Ώρα για σχολείο Αστραδενή Κριτήριο αξιολόγησης στην 1η ενότητα Η ΕΝΌΤΗΤΑ Ρώτα τo νερό... τι τρέχει Το νερό συστήνεται Το ποτάμι τρέχει να συναντήσει τη θάλασσα Το νερό στη θρησκεία, στους μύθους και στις παραδόσεις Ο Νερουλάς Το νερό ταξιδεύει Κριτήριο αξιολόγησης στη 2η ενότητα Η ΕΝΌΤΗΤΑ Το σχολείο γιορτάζει την ελευθερία και τη δημοκρατία Οκτώβρης Ημερολόγιον από τον πόλεμον του Για γέλια και για κλάματα Αντίσταση Γενική έκκληση Τα κάγκελα Η ΕΝΌΤΗΤΑ Εμένα με νοιάζει Στάση βροχοσταλίδων ΓΛΩΣΣΑ Δ Δημοτικού 5

4 Περιεχόμενα Στάση βροχοσταλίδων (συνέχεια) Χρησιμοποίησέ το ξανά... και ξανά... και ξανά Σκουπίδια στη θάλασσα Κριτήριο αξιολόγησης στην 4η ενότητα Η ΕΝΌΤΗΤΑ Ασφαλώς... κυκλοφορώ Μάθημα κυκλοφοριακής αγωγής Στον δρόμο με τον Σωτήρη Ένα αλλιώτικο Πάρκο! Ρόδα είναι και γυρίζει Κριτήριο αξιολόγησης στην 5η ενότητα Η ΕΝΌΤΗΤΑ Ιστορίες παιδιών Κορίτσι Το μεγάλο μυστικό Ο αδελφός της Ασπασίας Ο εξάχρονος ήρωας της Ορλεάνης Κριτήριο αξιολόγησης στην 6η ενότητα Η ΕΝΌΤΗΤΑ Η ελιά Η ελιά Οι μύθοι και η ελιά Η ελιά στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο Μαγειρεύουμε με ελαιόλαδο Κριτήριο αξιολόγησης στην 7η ενότητα Η ΕΝΌΤΗΤΑ Χριστός γεννάται Η νύχτα της γεννήσεως Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα Κύπρου Ζωγραφίστε τις ευχές σας ΓΛΩΣΣΑ Δ Δημοτικού

5 Περιεχόμενα Η μπουγάδα του Αϊ-Βασίλη Η μοσχομυριστή βασιλόπιτα Η ΕΝΌΤΗΤΑ Η παράσταση αρχίζει Μια περιπέτεια για τον Ρωμαίο Ένας Αρλεκίνος από χαρτί Όρνιθες Πρώτη φορά στο θέατρο Ο Κεραμιδοτρέχαλος Κριτήριο αξιολόγησης στην 9η ενότητα Η ΕΝΌΤΗΤΑ Λέξεις φτερουγίζουν πέρα, ταξιδεύουν στον αγέρα Παιχνίδια με τις λέξεις Γλωσσική αυτοβιογραφία Χορεύοντας με ανήκουστους ήχους Γραφή, η μνήμη των ανθρώπων Κριτήριο αξιολόγησης στη 10η ενότητα Η ΕΝΌΤΗΤΑ Γελάσαμε με την ψυχή μας Ο Μπελάς και ο Ρουμποτύρης Ο Αργύρης και το πρόβλημα Φρουτοπία Τρύπωνας ο φαφαγάλος Κριτήριο αξιολόγησης στην 11η ενότητα Η ΕΝΌΤΗΤΑ Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά! Έτσι σώθηκε το έθνος Εμείς δεν προσκυνούμε Ο τρελός μπουρλοτιέρης Του Διάκου ΓΛΩΣΣΑ Δ Δημοτικού 7

6 Περιεχόμενα 13Η ΕΝΌΤΗΤΑ Όλοι διαφορετικοί, όλοι ίδιοι Όλου του κόσμου τα παιδιά Το σχολείο του κόσμου Τα δικαιώματα των παιδιών Η 5η βασική αρχή των δικαιωμάτων των παιδιών Κριτήριο αξιολόγησης στη 13η ενότητα Η ΕΝΌΤΗΤΑ Το ανθρώπινο θαύμα Ύμνος στον άνθρωπο Από το πρώτο τηλεφώνημα στο πρώτο ηλεκτρονικό μήνυμα Μια παράξενη παραγγελία Το διαδίκτυο Κριτήριο αξιολόγησης στη 14η ενότητα Η ΕΝΌΤΗΤΑ Χριστός Ανέστη! Ανάσταση Πρωτότυπα πασχαλινά αυγά Πασχαλινά έθιμα Η ΕΝΌΤΗΤΑ Ταξίδια στην Ελλάδα Το παραδεισένιο Πήλιο Η Ρόδος Ταξιδιωτικές εντυπώσεις Άνοιξα του Αιγαίου τη θύρα Κριτήριο αξιολόγησης στη 16η ενότητα Aπαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου Εργασιών Aπαντήσεις στις συμπληρωματικές ασκήσεις και τα κριτήρια αξιολόγησης ΓΛΩΣΣΑ Δ Δημοτικού

7 1η ενότητα Ένα ακόμα σκαλί ΚΕΊΜΕΝΟ Ο Σεπτέμβρης Κατανόηση του κειμένου Λίγα λόγια για το κείμενο Η ενότητα αρχίζει με ένα ποίημα της Ρένας Καρθαίου. Ο Σεπτέμβρης σηματοδοτεί δύο ξεκινήματα, την αρχή του φθινοπώρου και την αρχή της νέας σχολικής χρονιάς. Γι αυτό προσωποποιείται από την ποιήτρια σε ένα αγόρι που έχει πάνω του όλα τα χαρακτηριστικά του φθινοπώρου. Φοράει ολόχρυσο καπέλο και ολόχρυσο πανωφόρι επειδή η φύση το φθινόπωρο έχει ένα κιτρινωπό, χρυσαφί χρώμα. Τα παπούτσια του είναι φύλλα που έπεσαν από τα πλατάνια, καθώς το φθινόπωρο τα φύλλα των δέντρων ξεραίνονται και πέφτουν στο χώμα. Τα μάγουλά του έχουν το χρώμα των κατακόκκινων μήλων, γιατί τα μήλα είναι τα φρούτα του φθινοπώρου. Ο Σεπτέμβρης κρατάει στα χέρια του μια σχολική τσάντα από νερό που έχει μέσα σύννεφα και αφρούς των κυμάτων. Το φθινόπωρο είναι η εποχή των πρώτων βροχών και η εποχή που η θάλασσα αρχίζει να σηκώνει κύματα. Ο Σεπτέμβρης μοιάζει με τον άνεμο που κατεβαίνει από τα βουνά για να χτυπήσει την καμπάνα που θα σημάνει το ξεκίνημα της νέας σχολικής χρονιάς και όλα τα παιδιά θα βρουν ξανά τους φίλους και τους συμμαθητές τους. Ερμηνεία λέξεων και φράσεων πανωφόρι: το ρούχο που φοριέται πάνω από άλλα, συνήθως παλτό ή καμπαρντίνα. ΓΛΩΣΣΑ Δ Δημοτικού 11

8 1η ενότητα χνάρια: τα ίχνη που αφήνουν οι πατημασιές. στων βημάτων του τα χνάρια / διαμαντάκια θε να βρεις / σταγονίτσες, σταγονίτσες / μιας ολόχρυσης βροχής: καθώς προχωρά ο Σεπτέμβρης αφήνει πίσω του σταγόνες βροχής που μοιάζουν με γυαλιστερά διαμάντια. Ερωτήσεις κατανόησης α) Γιατί ο Σεπτέμβρης χτυπάει μια πελώρια καμπάνα για να αρχίσει το σχολείο; Στις παλιότερες εποχές, που τα σχολεία δεν είχαν ηλεκτρικό ρεύμα, το κουδούνι ήταν ένα καμπανάκι που το χτυπούσε ο δάσκαλος καλώντας τους μαθητές στην τάξη. Η ποιήτρια φαντάζεται τον Σεπτέμβρη να χτυπάει μια πολύ μεγάλη καμπάνα για να ακούσουν όλα τα παιδιά ότι το σχολείο αρχίζει. β) Ποιες στροφές αναφέρονται στα καιρικά φαινόμενα του Σεπτέμβρη; Στα καιρικά φαινόμενα αναφέρονται η τρίτη, η τέταρτη και η πέμπτη στροφή. Η τρίτη στροφή κάνει λόγο για τα σύννεφα που εμφανίζονται στον ουρανό του φθινοπώρου και τα κύματα που σηκώνονται στη θάλασσα και χτυπούν τις ακτές. Η τέταρτη στροφή αναφέρεται στον άνεμο που φυσάει και η πέμπτη στα πρωτοβρόχια που πέφτουν τον Σεπτέμβρη. γ) Γιατί ο Σεπτέμβρης έχει όλα τα παιδάκια φίλους και συμμαθητές; Ο Σεπτέμβρης είναι ο μήνας που ανοίγουν τα σχολεία. Έτσι, κάθε χρόνο με τον ερχομό του τα παιδιά αφήνουν την ξενοιασιά του καλοκαιριού και τρέχουν στα σχολεία. Γι αυτό ο Σεπτέμβρης γίνεται φίλος και συμμαθητής των παιδιών. Η γραμματική και το συντακτικό του μαθήματος Αλφαβητική σειρά Όταν θέλουμε να βάλουμε κάποιες λέξεις σε αλφαβητική σειρά, προσέχουμε το αρχικό γράμμα κάθε λέξης και σκεφτόμαστε ποια θέση έχει το γράμμα αυτό στο αλφάβητο. Πρώτα βάζουμε τη λέξη που το αρχικό της γράμμα βρίσκεται πιο μπροστά στο αλφάβητο. Αν υπάρχουν λέξεις που αρχίζουν από το ίδιο γράμμα, προσέχουμε το δεύτερο γράμμα, το τρίτο, το τέταρτο κτλ. 12 ΓΛΩΣΣΑ Δ Δημοτικού

9 Ένα ακόμα σκαλί Σε αλφαβητική σειρά τοποθετούνται οι λέξεις και τα ονόματα σε διάφορους καταλόγους, όπως για παράδειγμα στους τηλεφωνικούς, στα λεξικά, στις εγκυκλοπαίδειες κ.α. Προσωποποίηση Η προσωποποίηση είναι ένα σχήμα λόγου με το οποίο δίνουμε στα ζώα, τα φυτά και τα πράγματα ανθρώπινες ιδιότητες. Τα παρουσιάζουμε να σκέφτονται, να μιλούν, να κάνουν κάτι που είναι χαρακτηριστικό των ανθρώπων. Τα κάνουμε δηλαδή πρόσωπα. Π.χ. Ο γερο-δεκέμβρης ήρθε και χτύπησε την πόρτα του Νοέμβρη. «Αδερφέ μου» του είπε «πέρασε η εποχή σου. Κατέβα από τον θρόνο σου. Είναι η δική μου σειρά και των άλλων δύο αδερφών μου να βασιλέψουν». Έκθεση Παραγωγή λόγου Πώς παρουσιάζω τον εαυτό μου Για να παρουσιάσω τον εαυτό μου, χρησιμοποιώ α ενικό πρόσωπο και χρόνο ενεστώτα. Πρώτα αναφέρω το όνομα και την ηλικία μου. Μετά αναφέρω την ιδιότητά μου, δηλαδή ότι είμαι μαθητής, σε ποια τάξη πάω και σε ποιο σχολείο. Στη συνέχεια περιγράφω την εξωτερική μου εμφάνιση, δηλαδή τα χαρακτηριστικά που έχουν να κάνουν με το ύψος, το βάρος, το χρώμα και το μήκος των μαλλιών, το χρώμα των ματιών. Ύστερα αναφέρω στοιχεία του χαρακτήρα μου, π.χ. είμαι υπομονετικός με, είμαι προσεκτικός όταν, πολλές φορές γίνομαι νευρικός όταν, κάποιες φορές είμαι αδιάφορος γιατί κτλ. Στη συνέχεια κάνω λόγο για τα ενδιαφέροντα και τις συνήθειές μου, δηλαδή τι μου αρέσει και τι δε μου αρέσει, ποιος είναι ο αγαπημένος μου φίλος, το αγαπημένο μου άθλημα, ο αθλητής ή ο καλλιτέχνης που θαυμάζω. Ποιο είναι το χόμπι μου, τι μου αρέσει να κάνω στον ελεύθερο χρόνο μου, ποιο ζώο μού αρέσει, ποιο μάθημα μου αρέσει, τι σκέφτομαι για το μέλλον μου. ΓΛΩΣΣΑ Δ Δημοτικού 13

10 1η ενότητα Αν θέλω, μπορώ να γράψω για κάποια πολύ ευχάριστη ή δυσάρεστη στιγμή της ζωής μου. Τέλος θα κλείσω την παρουσίαση με σκέψεις που κάνω για τον εαυτό μου ως μέλους της οικογένειάς μου, της τάξης μου, της γειτονιάς μου και γενικότερα της κοινωνίας. Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 1. Ο Σεπτέμβρης έχει όλα τα παιδιά φίλους και συμμαθητές. Κάθε χρόνο, την ίδια μέρα σάς υποδέχεται στο προαύλιο του σχολείου για την καινούρια σχολική χρονιά. Θέλετε να τον περιγράψετε; Τι φοράει; Η Ρένα Καρθαίου παρουσιάζει τον Σεπτέμβρη σαν αγόρι που φοράει χρυσό πανωφόρι και ολόχρυσο καπέλο. Στα πόδια του φοράει για παπούτσια ξερά φύλλα πλάτανου που έχουν πέσει από το δέντρο επειδή είναι φθινόπωρο. Ακόμα, για μάγουλα έχει δύο ολοκόκκινα μήλα, τα πιο αντιπροσωπευτικά φρούτα του φθινοπώρου. Τι κρατάει στα χέρια του; Ο Σεπτέμβρης κρατάει στα χέρια του μια σάκα, ένδειξη ότι τότε ανοίγουν τα σχολεία. Η σάκα είναι από νερό και τα βιβλία είναι από σύννεφο και αφρό, επειδή με τον ερχομό του Σεπτέμβρη, που είναι ο πρώτος μήνας του φθινοπώρου, αρχίζουν να φαίνονται τα πρώτα σύννεφα στον ουρανό και να πέφτουν οι πρώτες βροχές. Ποια είναι τα σημάδια του ερχομού του; Τα σημάδια του ερχομού του Σεπτέμβρη είναι ο άνεμος που φυσάει, τα σύννεφα, οι σταγόνες της βροχής και τα πεσμένα φύλλα των δέντρων. Γιατί βιάζεται να φτάσει στο σχολείο; Ο Σεπτέμβρης βιάζεται να φτάσει στο σχολείο για να χτυπήσει την καμπάνα ώστε να ξεκινήσουν τα μαθήματα. 14 ΓΛΩΣΣΑ Δ Δημοτικού

11 Ένα ακόμα σκαλί 2. Το κείμενο που διαβάσατε είναι ένα ποίημα. Πόσες στροφές έχει το ποίημα «Ο Σεπτέμβρης»; Πόσους στίχους έχει η κάθε στροφή; Το ποίημα έχει οκτώ στροφές και καθεμία στροφή αποτελείται από τρεις στίχους. Πόσες συλλαβές έχει ο κάθε στίχος; Οι στίχοι δεν έχουν όλοι τον ίδιο αριθμό συλλαβών. Άλλοι έχουν εννιά, άλλοι οκτώ, άλλοι επτά και άλλοι δέκα συλλαβές. Διάβασε το ποίημα στην τάξη τονίζοντας τις λέξεις όπου υπάρχει ομοιοκαταληξία. 1η στροφή: αγόρι πανωφόρι 2η στροφή: φύλλα μήλα 3η στροφή: νερό αφρό 4η στροφή: ποδάρια χνάρια 5η στροφή: βρεις βροχής 6η στροφή: αγόρι όρη 7η στροφή: χτυπήσει αρχινήσει 8η στροφή: δες συμμαθητές Μπορείτε να σκεφτείτε ποιον ρόλο παίζει η ομοιοκαταληξία στο ποίημα; Η ομοιοκαταληξία δίνει ρυθμό και αρμονία στο ποίημα. 3. Το ποίημα «Ο Σεπτέμβρης» είναι γεμάτο από εικόνες και ήχους του φθινοπώρου. Βρείτε αυτές τις εικόνες στο ποίημα και ζωγραφίστε αυτή που σας αρέσει πιο πολύ. Εικόνες του ποιήματος α) Ένα αγόρι με χρυσαφί καπέλο και πανωφόρι περπατάει ανάμεσα στα ξερά φύλλα των δέντρων, που είναι πεσμένα στο χώμα. Στους ώμους του κουβαλάει μια σχολική σάκα, απ' όπου πέφτουν σταγόνες νερού. β) Το αγόρι, που φοράει παπούτσια από ξερά φύλλα πλάτανου, κατεβαίνει τρέχοντας από το βουνό, κρατώντας μια σάκα από νερό, γεμάτη βιβλία. Καθώς τρέχει αφήνει πίσω του χνάρια βροχής που μοιάζουν με διαμαντάκια. γ) Κατεβαίνει από τα βουνά και τα δάση για να πάει στο προαύλιο ενός σχολείου και να χτυπήσει μια πελώρια καμπάνα, ώστε να ξεκινήσει η νέα σχολική χρονιά. Εκεί τον περιμένουν οι φίλοι και οι συμμαθητές του. ΓΛΩΣΣΑ Δ Δημοτικού 15

12 1η ενότητα Αντιγράψτε τη στροφή του ποιήματος στην οποία εικόνες και ήχοι αναφέρονται στην αρχή της σχολικής χρονιάς. Κι έρχεται για να χτυπήσει μια πελώρια καμπάνα, το σχολειό για να αρχινήσει. 4. Συμπληρώστε τους μήνες που λείπουν, όπως συνηθίζεται να γράφονται στο ημερολόγιο. Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Συμπληρωματικές ασκήσεις 1. Παράλληλα με τις επίσημες ονομασίες τους οι μήνες στο ελληνικό λαϊκό ημερολόγιο έχουν κι άλλα ονόματα, τα οποία δηλώνουν τις κλιματολογικές συνθήκες, τη φύση, τις γεωργικές εργασίες και τις θρησκευτικές γιορτές που υπάρχουν στον καθένα. Δώστε σε κάθε μήνα το λαϊκό του όνομα επιλέγοντας τη σωστή ονομασία από τις παρακάτω: Γδάρτης ή Πεντάγνωμος, Θεριστής, Αγιοδημήτρης, Σποριάς ή Αντριάς, Τρυγητής, Κλαδευτής ή Κουτσοφλέβαρος, Χριστουγεννιάρης, Αλωνάρης, Αγιωργίτης, Κερασάρης ή Τριανταφυλλιάς, Τραπεζοφόρος, Κρυάρης Ιανουάριος... Φεβρουάριος... Μάρτιος ΓΛΩΣΣΑ Δ Δημοτικού

13 Ένα ακόμα σκαλί Απρίλιος... Μάιος.. Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος... Σεπτέμβριος... Οκτώβριος... Νοέμβριος... Δεκέμβριος Ο λαός έχει πολλές παροιμίες για τους δώδεκα μήνες. Διαβάστε μερικές από αυτές και γράψτε ποια είναι η σημασία τους: Αύγουστε καλέ μου μήνα, να σουν δυο φορές τον χρόνο. Του Δεκέμβρη η μέρα καλημέρα, καληνύχτα. Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίζει πάλι άνοιξη μυρίζει, μα αν τύχει και θυμώσει, μες στο χιόνι θα μας χώσει. ΓΛΩΣΣΑ Δ Δημοτικού 17

14 Το βιβλίο αυτό αποτελεί απαραίτητο βοήθημα για τον μαθητή της Δ Δημοτικού, καθώς ανταποκρίνεται στη σύγχρονη προσέγγιση της διδασκαλίας του γλωσσικού μαθήματος και στις νέες διδακτικές οδηγίες. Ακολουθεί τα μαθήματα του σχολικού βιβλίου και καλύπτει πλήρως την ύλη του. Κάθε ενότητα περιλαμβάνει: Επεξεργασία των κειμένων του σχολικού βιβλίου με ερωτήσεις - απαντήσεις κατανόησης και ερμηνεία λέξεων και φράσεων κάθε κειμένου Αναλυτική παρουσίαση των γραμματικών και συντακτικών φαινομένων με πίνακες και εύστοχα παραδείγματα Επεξεργασία των θεμάτων παραγωγής λόγου με διαγράμματα και υποδείγματα Πλήρεις απαντήσεις σε όλες τις ασκήσεις του Βιβλίου του Μαθητή Συμπληρωματικές ασκήσεις για την εμπέδωση κάθε γλωσσικού φαινομένου Κριτήριο αξιολόγησης στην ύλη όλης της ενότητας Στο τέλος του βιβλίου δίνονται αναλυτικές απαντήσεις σε όλες τις ασκήσεις του Τετραδίου Εργασιών καθώς και στις συμπληρωματικές ασκήσεις και τα κριτήρια αξιολόγησης. Από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ κυκλοφορούν: ISBN: ΒΟΗΘ. ΚΩΔ. MHX/ΣΗΣ Γράφω καλά στο τεστ της Γλώσσας Δ Δημοτικού Ασκούμαι στη γραμματική, την ορθογραφία και την έκθεση Δ Δημοτικού