Η Τουριστική Ανάπτυξη του Νομού Έβρου με έμφαση στον Οικοτουρισμό του Δάσους της Δαδιάς

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ» Διπλωματική Εργασία στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών: «Σχεδιασμός Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού» Η Τουριστική Ανάπτυξη του Νομού Έβρου με έμφαση στον Οικοτουρισμό του Δάσους της Επιβλέπων καθηγητής: Σταυρινούδης Θεόδωρος Εκπόνηση: Βασιλειάδου Ειρήνη, Α.Μ Χίος Νοέμβριος 2007

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Σκοπός και χρησιμότητα της εργασίας Ο Σχεδιασμός της Έρευνας, Υποθέσεις Εργασίας, Μεθοδολογία, Οριοθέτηση Έρευνας Εννοιολογικοί προσδιορισμοί των βασικών μεταβλητών της έρευνας... 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: 2.1 Τουριστική Ανάπτυξη Η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού Οικοτουρισμός Στόχοι οικοτουριστικής ανάπτυξης Η ανάπτυξη του οικοτουρισμού στην Ελλάδα Η ανάπτυξη του οικοτουρισμού στο νομό Έβρου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 3.1 Η Γεωγραφική θέση του Ν. Έβρου Η υφιστάμενη κατάσταση της τουριστικής ανάπτυξης του Ν. Έβρου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΤΟΥ Ν. ΈΒΡΟΥ 4.1 Φυσικοί τουριστικοί πόροι Ορεινοί Όγκοι Παραλιακές περιοχές Περιοχές Ειδικής Προστασίας Το νησί της Σαμοθράκης Ιαματικές πηγές Κλίμα... 29

3 4.1.7 Πομακοχώρια Ανθρωπογενείς τουριστικοί πόροι Αστικό κέντρο Αλεξανδρούπολης Αρχαιολογικοί χώροι μνημεία Λαογραφία Ήθη Έθιμα Οικισμοί Θρησκευτικοί πόροι Τοπικά προϊόντα Εκδηλώσεις Δραστηριότητες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ Ν. ΕΒΡΟΥ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ 5.1 Αφίξεις Διανυκτερεύσεις τουριστών Προσπελασιμότητα Θαλάσσια πρόσβαση Σιδηροδρομικά δίκτυα Αεροπορική πρόσβαση Οδική πρόσβαση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ 6.1 Αναπτυξιακοί Νόμοι LEADER LEADER I LEADER I I LEADER ΠΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης ΠΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης

4 6.3.2 ΠΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης ΠΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης Συμπεράσματα Οικονομικών Ενισχύσεων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: SWOT ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΈΒΡΟΥ 7.1 Δυνατά και αδύνατα σημεία του νομού Έβρου που επηρεάζουν την τουριστική ανάπτυξη του Δυνατά και αδύνατα σημεία της τουριστικής ανάπτυξης στο νομό Έβρου Ευκαιρίες και Απειλές-Προκλήσεις του νομού Έβρου ως προς την τουριστική ανάπτυξη του Ευκαιρίες και Απειλές της προώθησης του τουρισμού στο νομό Έβρου Συμπεράσματα ανάλυσης S.W.O.T για το νομό Έβρου και για την προώθηση του τουρισμού στην περιοχή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΙΔΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΕΒΡΟΥ 8.1 Οικοτουρισμός Πολιτιστικός τουρισμός Θρησκευτικός τουρισμός Αγροτουρισμός ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9:ΔΑΣΟΣ ΤΗΣ ΔΑΔΙΑΣ 9.1 Χαρακτηριστικά της περιοχής Η πορεία οικοτουριστικής ανάπτυξης του Δάσους της

5 9.2.1 Ο οικοτουρισμός ως οικονομικό αντιστάθμισμα στην απαγόρευση της υλοτομίας Η Δημοτική Επιχείρηση του Δάσους και ο σκοπός λειτουργίας της Χρηματοδοτούμενες Δράσεις και Πηγές Χρηματοδότησης του Οικοτουριστικού Κέντρου Βιοτόπου Επίδραση του οικοτουρισμού στην τοπική κοινωνία Οικονομική Επίδραση Κοινωνική Επίδραση Οικοτουριστική υποδομή και δυνατότητες δραστηριοποίησης του επισκέπτη της Οι Επιδράσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο Δάσος της Συμπεράσματα οικοτουριστικής ανάπτυξης στο Δάσος της ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10: ΣΚΟΠΟΣ - ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 10.1 Σκοπός και χρησιμότητα της έρευνας Στάδια έρευνας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Βιβλιογραφία

6 Πίνακας πινάκων Πίνακας 1: Σύνθεση απασχόλησης του Τουριστικού κλάδου στην Περιφέρεια για το έτος Πίνακας 2: Χωρική Κατανομή Δυναμικότητας Ξενοδοχειακών Καταλυμάτων στο νομό Έβρου Πίνακας 3: Χωρική Κατανομή Δυναμικότητας Ξενοδοχειακών Καταλυμάτων στο νομό Έβρου Πίνακας 4: Δυναμικότητα καταλυμάτων στο νομό Έβρου Πίνακας 5:Αφίξεις στα συλλογικά τουριστικά καταλύματα (Ιανουάριος Σεπτέμβριος 2006) Πίνακας 6: Διανυκτερεύσεις στα συλλογικά τουριστικά καταλύματα (Ιανουάριος Σεπτέμβριος 2006) Πίνακας 7: Πληρότητα τουριστικών καταλυμάτων για τη χρον. περίοδο Πίνακας 8: Αφίξεις στα συλλογικά τουριστικά καταλύματα για τη χρον. περίοδο Πίνακας 9: Διανυκτερεύσεις στα συλλογικά τουριστικά καταλύματα για τη χρον. περίοδο Πίνακας 10: Αφίξεις αλλοδαπών τουριστών στο αεροδρόμιο της Αλεξανδρούπολης Πίνακας 11: Υπαγωγές τουριστικών επενδύσεων στους Αναπτυξιακούς Νόμους για το νομό Έβρου Πίνακας 12: Σημαντικότερες Χρηματοδοτήσεις του Μέτρου 3 της Κ.Π. LEADER I Πίνακας 13: Σημαντικότερες Χρηματοδοτήσεις του Μέτρου 4 της Κ.Π. LEADER I Πίνακας 14: Χρηματοδοτήσεις του Μέτρου 5 της Κ.Π. LEADER I Πίνακας 15: Χρηματοδοτήσεις του Μέτρου 3 της Κ.Π. LEADER I I Πίνακας 16: Χρηματοδοτήσεις του Μέτρου 6 της Κ.Π. LEADER I I Πίνακας 17α: Άξονας 1 «Ολοκληρωμένες και πιλοτικού χαρακτήρα στρατηγικές αγροτικής ανάπτυξης» Πίνακας 17β: Άξονας 2 «Στήριξη συνεργασίας μεταξύ αγροτικών περιοχών» Πίνακας 18:Υπαγωγές Τουριστικών Επενδύσεων στο ΠΕΠ

7 Πίνακας 19: Υπαγωγές Τουριστικών Επενδύσεων στο Υποπρόγραμμα «Ε.Α.Π.Τ.Α.» Πίνακας 20: Ανάλυση των Ευρωπαίων Επισκεπτών στην Ελλάδα σύμφωνα με τα κοινωνικοοικονομικά τους στοιχεία Πίνακας 21: Στοιχεία της ανάλυσης SWOT Πίνακας 22: SWOT ανάλυση Ν. Έβρου Πίνακας 23: Εναλλακτικές μορφές τουρισμού κατά περιοχή του Ν. Έβρου Πίνακας 24 :Σημαντικότερες Αρχαιολογικές Θέσεις του Ν. Έβρο Πίνακας 25: Αγροτουριστικοί προορισμοί στο νομό Έβρου Πίνακας 26: Ημερομηνίες-ορόσημα για την προστασία του Δάσους - Λευκίμης-Σουφλίου Πίνακας 27: Χρηματοδοτούμενες Δράσεις και Πηγές Χρηματοδότησης Πίνακας 28 :Αριθμός επισκεπτών στο οικοτουριστικό κέντρο της ανά μήνα και ανά κατηγορία (Έτος 2006) Πίνακας 29 :Αριθμός επισκεπτών που ανέβηκαν στο παρατηρητήριο με το πουλμανάκι της Δ.Ε.Δ. (Έτος 2006) Πίνακας 30: Αριθμός πελατών και διανυκτερεύσεων στον ξενώνα της (Έτος 2005) Πίνακας 31: Αριθμός πελατών και διανυκτερεύσεων στον ξενώνα της (Έτος 2006) Πίνακας 32: Αριθμός Αλλοδαπών πελατών και διανυκτερεύσεων στον ξενώνα της (Έτος 2005) Πίνακας 33 : Αριθμός Αλλοδαπών πελατών και διανυκτερεύσεων στον ξενώνα της (Έτος 2006) Πίνακας 34: Αριθμός επισκεπτών στο οικοτουριστικό κέντρο της ανά έτος&ανά μήνα Πίνακας 35: Αριθμός Διανυκτερεύσεων στον Ξενώνα του Βιοτόπου της Πίνακας 36: Επιπτώσεις και Δράσεις στο δάσος της Πίνακας Γραφημάτων Γράφημα 1: Αφίξεις τουριστών στα ξενοδοχειακά καταλύματα για τη χρονική περίοδο Ιανουάριος-Σεπτέμβριος Γράφημα 2: Αφίξεις τουριστών στα camping για τη χρονική περίοδο

8 Ιανουάριος-Σεπτέμβριος Γράφημα 3: Πληρότητα Τουριστικών καταλυμάτων ( ) Γράφημα 4 : Αφίξεις τουριστών στα συλλογικά τουριστικά καταλύματα για τη χρονική περίοδο Γράφημα 5 : Διανυκτερεύσεις στα συλλογικά τουριστικά καταλύματα για τη χρονική περίοδο Γράφημα 6: Ποσοστό συμμετοχής των νομών Ανατ.Μακεδ.&Θράκης στο ΠΕΠ όσον αφορά τις τουριστικές επενδύσεις Γράφημα 7: Συνολικός αριθμός επισκεπτών στο οικοτουριστικό κέντρο της ανά μήνα για το έτος Γράφημα 8: Αριθμός επισκεπτών στο οικοτουριστικό κέντρο της ανά μήνα και ανά κατηγορία για το έτος Γράφημα 9: Αριθμός επισκεπτών που ανέβηκαν στο παρατηρητήριο του οικοτουριστικού κέντρου της ανά μήνα για το έτος Γράφημα 10: Αριθμός πελατών-διανυκτερεύσεων στον ξενώνα του οικοτουριστικού κέντρου της ανά μήνα για το έτος Γράφημα 11: Αριθμός πελατών-διανυκτερεύσεων στον ξενώνα του οικοτουριστικού κέντρου της ανά μήνα για το έτος Γράφημα 12: Αριθμός αλλοδαπών πελατών& διανυκτερεύσεων στον ξενώνα του οικοτουριστικού κέντρου της ανά μήνα για το έτος Γράφημα 13: Αριθμός αλλοδαπών πελατών& διανυκτερεύσεων στον ξενώνα του οικοτουριστικού κέντρου της ανά μήνα για το έτος Γράφημα 14: Ετήσιος αριθμός επισκεπτών στο Κ.Ε Πίνακας Διαγραμμάτων Διάγραμμα 1: Αειφόρος οικοτουρισμός Διάγραμμα 2: Τα είδη οικονομικών ενισχύσεων των ελληνικών επενδύσεων Διάγραμμα 3: Υπηρεσίες που παρέχουν οι τουριστικές επιχ/σεις που δραστηριοποιούνται γύρω από το Δάσος της Διάγραμμα 4: Κύριες αγορές τουριστών για το Δάσος της Διάγραμμα 5: Ανασταλτικοί παράγοντες μελλοντικής δράσης των τουρ. επιχ/ων

9 Διάγραμμα 6: Σημαντικές δράσεις για την ενίσχυση των τουριστικών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον οικοτουρισμό Διάγραμμα 7: Θετικά αποτελέσματα οικοτουριστικής ανάπτυξης στην τοπική οικονομία & κοινωνία Διάγραμμα 8: Ενέργειες αξιοποίησης του ενδιαφέροντος των επισκεπτών στο δάσος της Διάγραμμα 9: Στόχοι τουριστικής πολιτικής για το Δάσος της ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Παράρτημα Α: Ερωτηματολόγια

10 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία διεκπεραιώθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος σπουδών «Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού» στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Το θέμα της πραγματεύεται την περιγραφή και ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης του τουρισμού στο Νομό Έβρου, στηριζόμενη στα χαρακτηριστικά της ζήτησης, προσφοράς και οργάνωσης του τουρισμού στην περιοχή. Οι φυσικές ιδιαιτερότητες του νομού σε συνδυασμό με τις οικονομικές ενισχύσεις (κυρίως της Ε.Ε.) δίνουν την ευκαιρία ανάπτυξης ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού, προσφέροντας την δυνατότητα κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής (που θεωρείτο απομονωμένη) μέσω της παραγωγής νέων προϊόντων και υπηρεσιών. Η ανάπτυξη συγκεκριμένων ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού στον νομό Έβρου με βάση τους πόρους και τα χαρακτηριστικά ανάπτυξης του νομού ενθαρρύνει την δικτύωση και συνεργασία μεταξύ των τοπικών φορέων ενώ η συνολική υλοποίηση βασίζεται στην αειφόρο διαχείριση των ανθρώπινων και φυσικών πόρων. Πιο συγκεκριμένα, η προώθηση της ανάπτυξης ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού βασίζεται στην παραδοχή ότι οι περιβαλλοντικοί και οι πολιτιστικοί πόροι μιας περιοχής μπορούν να διαδραματίσουν κινητήριο ρόλο στην ανάπτυξη της μέσα από το κατάλληλο τουριστικό αναπτυξιακό σχεδιασμό. Για να είναι υλοποιήσιμη μια τέτοια θεώρηση πρέπει να πληρούνται ορισμένες αναγκαίες συνθήκες: υιοθέτηση στρατηγικής ενδογενούς ανάπτυξης που θα στηρίζεται στην προώθηση ευέλικτων και καινοτόμων πρακτικών επιλογή ενός εναλλακτικού μοντέλου οικολογικά συντηρούμενης οικονομικής ανάπτυξης με βάση τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού αντί της προσπάθειας για μαζική εκβιομηχάνιση όπου η κατανάλωση των πόρων θα αντικατασταθεί από την αξιοποίηση τους για τη διεύρυνση της παραγωγικής βάσης της περιοχής την παρέμβαση των περιφερειακών και των τοπικών αρχών στη περιβαλλοντική προστασία. (Σπιλάνης, 2000) 1

11 Επιπροσθέτως η παρούσα εργασία, μεταξύ άλλων δίνει έμφαση στην ανάπτυξη του οικοτουρισμού στο Δάσος της, καθώς και στην προοπτική μιας βιώσιμης ανάπτυξης της περιοχής χρησιμοποιώντας τον οικοτουρισμό ως εργαλείο και όχι ως αυτοσκοπό στα πλαίσια του αειφόρου τουρισμού. Σύμφωνα με τον Butler, αειφόρος τουρισμός είναι αυτός που αναπτύσσεται και διατηρείται σε μία περιοχή (κοινωνία, περιβάλλον) με τέτοιο τρόπο και σε τέτοια κλίμακα που να παραμένει βιώσιμος για μια αορίστου χρόνου περίοδο και που να μην υποβαθμίζει ή να μεταβάλλει το περιβάλλον (ανθρώπινο και φυσικό), μέσα στο οποίο λειτουργεί (Ανδριώτης, 2005). Το Δάσος της έχει αποσπάσει το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, και ταυτόχρονα απλών επισκεπτών ως χώρος παρατήρησης και αναψυχής, καθώς επίσης και εφαρμογής προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε σχολεία της ευρύτερης περιοχής. Η μελέτη ανάπτυξης του οικοτουρισμού στο Δάσος της στόχο έχει να προσδιορίσει τις δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής, καθώς και τα οφέλη που προκύπτουν για την τοπική κοινωνία. Με οδηγό τις θέσεις υψηλής αισθητικής, οικολογικής και πολιτιστικής αξίας (Δέλτα Έβρου) που διαθέτει η περιοχή γύρω από το Δάσος της μπορεί να χαραχθεί ένα πλέγμα θεματικών διαδρομών σε όλο το εύρος της περιοχής. Ο οικοτουρισμός που αναπτύσσεται στη Δαδιά δεν ταυτίζεται σε καμία περίπτωση με το μαζικό τουρισμό σε μικρά μεγέθη, διότι στηρίζεται στην τόνωση και ικανοποίηση του ειδικού ενδιαφέροντος του επισκέπτη (παρατήρηση πουλιών). Ο προαναφερόμενος αποτελεί κομμάτι μιας στρατηγικής ήπιας ανάπτυξης για το σύνολο της περιοχής. Οι δράσεις που έχουν μέχρι σήμερα αναπτυχθεί στην περιοχή έχουν αναδείξει τις αξίες της διατήρησης της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς, της διατήρησης του κοινωνικού ιστού και της ευημερίας της τοπικής κοινωνίας και την αξία της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης. 2

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Σκοπός και χρησιμότητα της εργασίας Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει την τουριστική ανάπτυξη και τις προοπτικές ανάπτυξης ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού στον νομό Έβρου, για την επίτευξη πολλαπλασιαστικών αποτελεσμάτων στην τοπική οικονομία από τον τουρισμό. Επιπλέον στόχο έχει, να αναλύσει μία μορφή τουρισμού, τον οικοτουρισμό στο Δάσος της και να εξετάσει κατά πόσο η διαδικασία αυτή έχει θετικές συνέπειες στην τοπική κοινωνία και στην οικονομία. Η χρησιμότητα της εργασίας έγκειται στο ότι αποτελεί μια προσπάθεια καταγραφής των τουριστικών πόρων του νομού και προώθησης ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού σε μία περιοχή με ιδιαίτερα στοιχεία φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, αλλά με χαμηλή τουριστική ανάπτυξη βασισμένη κύρια στον μαζικό τουρισμό, ήλιος - θάλασσα. Η προώθηση των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού στην περιοχή αυτή θεωρείται ότι μπορεί να συμβάλλει στην ορθολογική αξιοποίηση των τοπικών πόρων και στην ενδογενή τοπική ανάπτυξη, στη συμμετοχή δηλαδή όλων των στρωμάτων του πληθυσμού σε παραγωγικές δραστηριότητες που δεν περιορίζονται στον τριτογενή τομέα, στην δημιουργία τοπικών οικονομικών συστημάτων με μεγάλο βαθμό ανεξαρτησίας και αυτάρκειας και στην επανεπένδυση του εισοδήματος από τις παραγωγικές δραστηριότητες ή την τριτογενή οικονομία στον χώρο όπου αυτό παράγεται και όχι τη μεταφορά του στο εξωτερικό. (Μπριασούλη, 2006). Μέσα απο μια διαδικασία ανάλυσης SWOT εντοπίσθηκαν τα θετικά και αρνητικά του τουριστικού προιόντος του νομού Έβρου, καθώς οι απειλές και οι ευκαιρίες που προσφέρει το εξωτερικό περιβάλλον. Εξετάζοντας τους φυσικούς πόρους διαπιστώθηκε ότι ο νομός είναι ιδιαίτερα πλούσιος σε ότι αφορά το πλήθος των πόρων, αλλά και σε ότι αφορά την ποικιλία (υγροβιότοποι, βουνά και δάση). Η κατάλληλη αξιοποίηση αυτών των πόρων, που αποτελούν σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα της περιοχής, δίνει τη δυνατότητα στο νομό να αναπτυχθεί τουριστικά, ξεφεύγοντας απο το δίπτυχο ήλιος θάλασσα και προωθώντας εναλλακτικές μορφές τουρισμού όπως ο οικοτουρισμός. Παρά το γεγονός ότι στο νομό Έβρου και γενικότερα στην Ελλάδα δεν υφίσταται ουσιαστική ζήτηση απο το εξωτερικό για οικοτουρισμό, παρατηρείται στο εσωτερικό 3

13 της χώρας ένα δειλό, αλλά σταθερά αυξανόμενο κύμα ζήτησης προς αυτη τη μορφή τουρισμού. Με την κατάλληλη αξιοποίηση του δάσους της και το Δέλτα του Έβρου, καθώς και την εξασφάλιση των αναγκαίων υποδομών ο Έβρος έχει τη δυνατότητα να υπολογίζει στην προώθηση του οικοτουρισμού στην περιοχή. Σε καμία περίπτωση, όμως, ο οικοτουρισμός δεν μπορεί να ανταγωνιστεί ή να αντικαταστήσει το μαζικό - παραθεριστικό τουρισμό τόσο στα μεγέθη τουριστικών ροών όσο και στα οικονομικά οφέλη. Η συστηματική οικοτουριστική αξιοποίηση του δάσους της, αναδεικνύει τις δυνατότητες που προσφέρει αυτή η μορφή τουρισμού (οικοτουρισμός) στην προστασία του περιβάλλοντος και τη διατήρηση του κοινωνικού και πολιτιστικού ιστού. Η οικοτουριστική ανάπτυξη του Δάσους έδρασε ως καταλύτης για την αναστροφή της φθίνουσας πορείας της οικονομίας στην ευρύτερη περιοχή. Αναδείχθηκε μοχλός μιας ήπιας αλλά δυναμικής ανάπτυξης δημιουργώντας ποικιλία σε θέσεις απασχόλησης που ικανοποίησαν, ιδιαίτερα τους νέους, για επαγγελματική σταδιοδρομία. Η ανάπτυξη του οικοτουρισμού στο Δάσος της συντονίζεται από εξειδικευμένο φορέα με εκπροσώπηση της τοπικής κοινωνίας, επιστημονικό προσωπικό (WWF) και άλλους ενδιαφερόμενους. Στόχος του φορέα είναι η επίτευξη της ισορροπίας ανάμεσα στην προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού, ανθρωπογενούς, κοινωνικού και οικονομικού) και την ανάπτυξη. Η σταδιακή αύξηση του τουρισμού στο Δάσος της δημιούργησε την ανάγκη σχεδιασμού και συνεχούς αναπροσαρμογής ανάλογα με τις ανάγκες του τρόπου διοχέτευσης των επισκεπτών στο δάσος με κριτήρια το υπάρχον ανθρώπινο δυναμικό, την εξέλιξη της ζήτησης και τα γεωγραφικά και χωροτάξικα δεδόμενα της περιοχής. Οι διαδικασίες σχεδιασμού της διαχείρισης των επισκεπτών υπήρξαν συμμετοχικές με εκπροσώπηση όλων των ατόμων που εμπλέκονται στην εξυπηρέτηση των τουριστών και την προστασία της φύσης. Η ανάπτυξη των ήπιων ή εναλλακτικών μορφών τουρισμού και κυρίως του οικοτουρισμού αποτελεί βασική προτεραιότητα για το σύνολο της Περιφέρειας, δεδομένου ότι μέσω αυτών των μορφών είναι δυνατή η διεύρυνση του τουριστικού προιοντος και η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου σε όλη τη διάρκεια του έτους. 4

14 1.2 Ο Σχεδιασμός της Έρευνας, Υποθέσεις Εργασίας, Μεθοδολογία, Οριοθέτηση Έρευνας Η συγκεκριμένη εργασία δίνει απαντήσεις στα εξής ερωτήματα: ποια είναι η τουριστική προσφορά της περιοχής και ποιες είναι οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού που μπορούν να αναπτυχθούν στον νομό Έβρου με βάση τους πόρους και τα χαρακτηριστικά της ανάπτυξης του νομού. Ποιες είναι οι οικονομικές ενισχύσεις που δόθηκαν στην περιοχή, όσον αφορά τον τουριστικό τομέα. Ποια είναι η μορφή τουρισμού που αναπτύσσεται στο Δάσος της και πώς αυτή συμβάλλει στην τοπική ανάπτυξη. Τέλος, για ποιον λόγο μια τέτοια μορφή ανάπτυξης μπορεί να αποβεί θετική για την τοπική κοινωνία. Για τη διαμόρφωση του θεωρητικού πλαισίου της εργασίας ακολουθήθηκε η εξής ερευνητική διαδικασία: Διατύπωση προβλήματος και κατάρτιση αρχικού σχεδίου έρευνας Οργάνωση του θεωρητικού πλαισίου της έρευνας. Σε πρώτη φάση έγινε συλλογή των δεδομένων-πληροφοριών, η άντληση δηλαδή δευτερογενούς υλικού μέσω της βιβλιογραφικής έρευνας και της έρευνας στο διαδίκτυο. Η δεύτερη φάση, ήταν η επεξεργασία του δευτερογενούς υλικού και ο εντοπισμός των πληροφοριών εκείνων που ήταν δυνατόν να θεμελιώσουν την έρευνα και να στηρίξουν τα ερευνητικά ερωτήματα. Τέλος, η τρίτη φάση ήταν η ανάλυση και ερμηνεία του υλικού που εντοπίστηκε και η προσαρμογή του στα πλαίσια του θέματος της έρευνας. 1.3 Εννοιολογικοί προσδιορισμοί των βασικών μεταβλητών της έρευνας Παρακάτω αναλύονται οι κυριότεροι όροι που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα έρευνα και δίνονται οι ορισμοί τους ανάλογα με τον σκοπό που χρησιμοποιήθηκαν για την απάντηση των ερευνητικών ερωτημάτων που προαναφέρθηκαν. i)φυσικό περιβάλλον: αντιπροσωπεύει το φυσικό χώρο μέσα στον οποίο ζει ο άνθρωπος, συμμετέχοντας στο πλέγμα των σχέσεων του οικοσυστήματος σαν απλός κρίκος μιας αλυσίδας (Ανδριώτης, 2005). 5

15 ii)οικοσύστημα: θεωρείται το σύστημα εντός του οποίου οι διάφοροι οργανισμοί (φυτά και ζώα) αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και γενικότερα με το περιβάλλον στο οποίο ζουν και αναπτύσσονται (Κομίλης, 2001). iii)αειφόρος τουρισμός: θεωρείται κάθε μορφή τουρισμού ανεξάρτητα από τον τομέα ειδικού ενδιαφέροντος στον οποίο εμπίπτει. Είναι ο όρος που χρησιμοποιείται ευρύτατα για να περιγράψει την προσπάθεια ελαχιστοποίησης των αρνητικών επιπτώσεων του τουρισμού στο περιβάλλον (WWF, 2001) iv)εναλλακτικός τουρισμός ή εναλλακτικές μορφές τουρισμού: αναφέρεται σε μορφές τουρισμού εκτός του μαζικού, οι οποίες επιδιώκουν την αποφυγή αρνητικών και τη δημιουργία θετικών κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων (Κομίλης, 2001). v)οικοτουρισμός: είναι ο τουρισμός που αναπτύσσεται σε οικολογικά αξιόλογες περιοχές, δεν υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα της περιοχής, προωθεί την προστασία και διαχείριση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, σύμφωνα με νομικά ή άλλου τύπου αποτελεσματικά μέτρα, ενώ ταυτόχρονα διατηρεί τη συνοχή του κοινωνικού ιστού (Εθνική Επιτροπή Οικοτουρισμού, 2002). vi)ως βιώσιμος τουρισμός ορίζεται ο τουρισμός εκείνος που με τις υψηλές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιδόσεις, συμβάλλει στην υψηλότερη δυνατή ευημερία και βιωσιμότητα της περιοχής υποδοχής μακροχρόνια. vii)ο όρος «επιπτώσεις» στον τουρισμό, χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις αλλαγές που προκαλούνται ως συνέπεια της βιομηχανίας του τουρισμού. Παρόλο που και οι τουρίστες και οι ντόπιοι μεταβάλλονται από τον τουρισμό, ο επιστημονικός λόγος και διάλογος για τις επιπτώσεις επικεντρώνεται στις αλλαγές του χώρου υποδοχής (Βαρβαρέσσος, 1998). Περιβαλλοντικές επιπτώσεις του τουρισμού: αναφέρονται στις συνέπειες των δραστηριοτήτων της τουριστικής βιομηχανίας στο ευρύτερο περιβάλλον (φυσικό και δομημένο). (Mill & Morrison, 1998) 6

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ - ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.1 Τουριστική Ανάπτυξη Ο τουρισμός αποτελεί μία ευρέως διαδεδομένη δραστηριότητα με κυρίαρχη οικονομική δύναμη για τα τουριστικά κράτη και σηματοδοτεί σημαντικές προοπτικές για την ανάπτυξη των περιοχών που δραστηριοποιούνται σε αυτόν τον τομέα. Όπως έχει παρατηρηθεί από την βιβλιογραφία, η τουριστική ανάπτυξη για κάθε προορισμό παρουσιάζει ποικιλομορφία και εξαρτάται από μία σειρά παραγόντων που σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά της τουριστικής ζήτησης (κίνητρα τουριστών) και προσφοράς (τουριστικοί πόροι), τους φορείς (ιδιωτικούς και δημόσιους) και τις ομάδες που εμπλέκονται στην διαδικασία της τουριστικής ανάπτυξης καθώς και την τουριστική πολιτική (παγκόσμια, εθνική και τοπική) που ακολουθείται. Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί διάφορες αναπτυξιακές προσεγγίσεις οι οποίες όλες συμφωνούν με την άποψη ότι η τουριστική ανάπτυξη είναι μια διαδικασία αλλαγής που επιφέρει θετικές και αρνητικές επιπτώσεις σε έναν τουριστικό προορισμό. Η συμβολή του τουρισμού στην ευημερία των κατοίκων μιας περιοχής, της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής τους ανάπτυξης είναι διαπιστωμένη και επιθυμητή, παρά τους κινδύνους που διατρέχουν οι τουριστικοί προορισμοί, από τις αρνητικές επιπτώσεις που εμφανίζονται ιδιαίτερα στο φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον (De Kadt, 1990 Urdang και Howey, 2001). Οι προϋποθέσεις για την ύπαρξη κυρίως θετικών αποτελεσμάτων από την τουριστική δραστηριότητα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις πολιτικές που εφαρμόζει ένας προορισμός για τον σχεδιασμό της τουριστικής ανάπτυξης. 2.2 Η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης Για την ολοκληρωμένη ανάλυση, αποτίμηση και τον σχεδιασμό της τουριστικής δραστηριότητας μιας περιοχής, είναι απαραίτητο να λαμβάνεται υπόψη ότι ο τουρισμός λειτουργεί ως ένα σύστημα δύο κύριων ομάδων παραγόντων που αλληλεπιδρούν παραγόντων προσφοράς και παραγόντων ζήτησης. Η αλληλεπίδραση τους αυτή μεσολαβείται και επηρεάζεται και από παράγοντες που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα στην ανάπτυξη της (Μπριασούλη, 2000). Ο βιώσιμος τουρισμός είναι ένα μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης που βασίζεται στη συστημική προσέγγιση συνδυάζοντας ισόρροπα τρείς κύριες επιδιώξεις: την 7

17 αποτελεσματικότητα της οικονομίας, την κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη και την προστασία του περιβάλλοντος (Κοκκώσης, 2001). Στα πλαίσια αυτά ο βιώσιμος τουρισμός βασίζεται στη βιώσιμη ανάπτυξη γενικά και όχι στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη προκειμένου να διασυνδέεται με όλους τους παραγωγικούς τομείς μιας περιοχής υποδοχής και να αποφέρει μακροχρόνια οφέλη για την περιοχή. Η επίτευξη της βιωσιμότητας του τουρισμού βασίζεται στον κατάλληλο συνδυασμό των παραγόντων της ζήτησης, της προσφοράς, της οργάνωσης του τουρισμού (tour operators, τουριστικά γραφεία κ.ά) και της εκτίμησης των επιπτώσεων από τον τουρισμό. Στόχος της είναι η μεγιστοποίηση των ωφελειών για τον προορισμό από την τουριστική ανάπτυξη και ταυτόχρονα η ελαχιστοποίηση των αρνητικών συνεπειών που παρουσιάζονται από την ανάπτυξη αυτής της δραστηριότητας. (Βαγιάννη et all., 2005) 2.3 Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού Τα τελευταία χρόνια η ζήτηση για ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού αυξάνεται, αναδεικνύοντας τη δυναμική ανάπτυξής τους. Αυτές οι μορφές τουρισμού συμβάλλουν στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη, έχοντας συμπληρωματικό χαρακτήρα σε σχέση με τα κοινωνικά και παραγωγικά δεδομένα της περιοχής. Πριν αναλυθεί ο τρόπος με τον οποίο οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές συμβάλλουν στην αειφορία, θα δοθούν οι ορισμοί των παραπάνω εννοιών. Οι Ειδικές μορφές τουρισμού χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη ενός ειδικού και κυρίαρχου κινήτρου στη ζήτηση (π.χ. οικολογία, πολιτισμός, συνέδρια) και από την ανάπτυξη μιας αντίστοιχής ειδικής υποδομής στις τουριστικές περιοχές που αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση των τουριστών της κάθε ειδικής μορφής (Κοκκώσης, Τσάρτας, 2001). Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού, αποτελούν τμήμα των ειδικών μορφών και χαρακτηρίζονται επίσης από την ύπαρξη ενός κυρίαρχου ειδικού κινήτρου στη ζήτηση το οποίο συνδέεται με συγκεκριμένα θέματα όπως: φυσιολατρία, ταξίδια περιπέτειας, γνωριμία με την τοπική παράδοση, αθλητισμός, περιβάλλον, περιήγηση. Στις εναλλακτικές μορφές, οι τουρίστες συχνά επιλέγουν έναν τρόπο οργάνωσης και διεξαγωγής του ταξιδιού στον οποίο κυριαρχεί η αυτονομία στις επιλογές και η περιήγηση με μικρή ή ελάχιστη χρήση υπηρεσιών οργανωμένου τουρισμού. 8

18 Επιπλέον, και στις εναλλακτικές μορφές καταγράφεται η ανάπτυξη μιας ειδικής υποδομής που εξυπηρετεί τους συγκεκριμένους τουρίστες. Κοινός παρονομαστής τόσο της ζήτησης όσο και της προσφοράς των εναλλακτικών μορφών τουρισμού αποτελεί ο σεβασμός της τοπικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής δομής (Κοκκώσης, Τσάρτας, 2001). Στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη, οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές χρησιμοποιούνται στα πλαίσια ενός προγραμματισμού που έχει δύο στόχους: α) την προσφορά μεγαλύτερου αριθμού εξειδικευμένων υπηρεσιών που καλύπτουν τη ζήτηση ειδικών ομάδων τουριστών και β) τη συγκρότηση ενός προτύπου ανάπτυξης που εντάσσεται ισόρροπα στην υπάρχουσα δομή (Κοκκώσης, Τσάρτας, 2001). 2.4 Οικοτουρισμός Η τελευταία εικοσαετία χαρακτηρίζεται από τις συστηματικές προσπάθειες διερεύνησης των προϋποθέσεων εφαρμογής νέων προτύπων τουριστικής ανάπτυξης, τα οποία θα ανταποκρίνονται στις σύγχρονες κοινωνικές απαιτήσεις για καθαρό περιβάλλον, σεβασμό στις τοπικές ιδιομορφίες, αποκέντρωση και συμμετοχή των κατοίκων στις αναπτυξιακές διαδικασίες. Στις προσπάθειες αυτές εντάσσεται και η ανάπτυξη του οικοτουρισμού, που πλέον θεωρείται ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς του τουρισμού. Η εμφάνιση και η δυναμική ανάπτυξη του οικοτουρισμού μπορεί να αποδοθεί στην αυξανόμενη περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και συνειδητοποίηση, σημαντικού μέρους του πληθυσμού στον ανεπτυγμένο κόσμο, μιας συνειδητοποίησης των αρνητικών επιπτώσεων που έχει επιφέρει ο μαζικός τουρισμός (Κομίλης, 2001). Παρά τα περιορισμένα στατιστικά δεδομένα διεθνώς ως προς τις διάφορες μορφές τουρισμού, ο οικοτουρισμός εκτιμάται ότι καλύπτει το % της συνολικής ταξιδιωτικής αγοράς (Κομίλης, 2001). Σύμφωνα με το Boo (1990) η εμφάνιση και η δυναμική ανάπτυξη του οικοτουρισμού είναι αποτέλεσμα της σύγκλισης δύο ανεξάρτητων τάσεων. Η πρώτη αφορά το πεδίο δράσης της περιβαλλοντικής προστασίας, ενώ η δεύτερη τάση αφορά μια εντυπωσιακή και δυναμική μεταβολή της τουριστικής ζήτησης ή αγοράς προς την κατεύθυνση νέων μορφών διακοπών του πληθυσμού πολλών χωρών. Πριν δοθεί ο ορισμός του οικοτουρισμού είναι απαραίτητο να γίνει αναφορά σε έννοιες που σχετίζονται με τις δραστηριότητες και τις διαδικασίες ανάπτυξης του οικοτουρισμού. Οι εν λόγω έννοιες αφορούν: 9

19 -την οικολογία και τα οικοσυστήματα -τον εναλλακτικό τουρισμό και τη βιώσιμη ανάπτυξη -τη σχέση «περιβάλλον-οικοτουρισμός» α) Οικοσύστημα: θεωρείται το σύστημα εντός του οποίου οι διάφοροι οργανισμοί (φυτά και ζώα) αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και γενικότερα με το περιβάλλον στο οποίο ζουν και αναπτύσσονται. Τα οικοσυστήματα έχουν την τάση να εξισορροπούνται αλλά και να διαταράσσονται ή να υποβαθμίζονται, ως αποτέλεσμα διαφόρων επεμβάσεων ή διαταραχών στη λειτουργία τους. Οικολογία: είναι η επιστήμη που διερευνά τις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις φυτικών και ζωικών ειδών με το περιβάλλον τους. Η μελέτη αυτών των σχέσεων, των αλληλεπιδράσεων και των επιπτώσεων από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις είναι σημαντική στα πλαίσια του τουρισμού, εφόσον οι τουριστικές αναπτυξιακές δραστηριότητες ανήκουν στις ανθρώπινες εκείνες δραστηριότητες που προκαλούν σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και διαταράσσουν την οικολογική ισορροπία διαφόρων περιοχών (Κομίλης, 2001). β) για τον εναλλακτικό τουρισμό και τη βιώσιμη ανάπτυξη έχει γίνει εκτενής αναφορά στα υποκεφάλαια 2.2 και 2.3 γ) η σχέση οικοτουρισμός περιβάλλον εστιάζεται κυρίως στις δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής, που χρησιμοποιούν πόρους με ειδικά φυσικά χαρακτηριστικά, όπως χιόνι (σκι) ή δραστηριότητες συλλεκτικού χαρακτήρα (κυνήγι) με διάφορους βαθμούς επίδρασης στο περιβάλλον. Ο οικοτουρισμός, λοιπόν, ορίζεται ως ο τουρισμός που αναπτύσσεται σε οικολογικά αξιόλογες περιοχές, δεν υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα της περιοχής, προωθεί την προστασία και διαχείριση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, σύμφωνα με νομικά ή άλλου τύπου αποτελεσματικά μέτρα, ενώ ταυτόχρονα διατηρεί τη συνοχή του κοινωνικού ιστού (Εθνική Επιτροπή Οικοτουρισμού, 2002). Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω ο οικοτουρισμός αναπτύχθηκε ως μια προσπάθεια αποτροπής ή πρόληψης των προβλημάτων και επιπτώσεων του μαζικού τουρισμού. Η ανάπτυξη του προϋποθέτει την ύπαρξη τριών κριτηρίων: Κριτήρια αειφορίας 10

20 Αναφέρεται στις αναγκαίες συνθήκες, όρους και προϋποθέσεις (συντονισμός και αλληλοστήριξη οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και περιβαλλοντικών αναπτυξιακών παραμέτρων) για μια ανάπτυξη που χαρακτηρίζεται από διάρκεια και ανθεκτικότητα. Κριτήρια εκπαιδευτικά/επιμορφωτικά Η εκπαιδευτική επιμορφωτική λειτουργία του τουρισμού συνιστά στοιχείο έλξης ή κίνητρο συμμετοχής σε δραστηριότητες οικοτουρισμού, αλλά και προωθητικό παράγοντα μιας ευρύτερης περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης του πληθυσμού. Κριτήρια τοπικής συμμετοχής Αφορά ζητήματα συμμετοχής και αναφέρεται στην ανάγκη μιας ολοκληρωμένης και αποτελεσματικής εμπλοκής τοπικών κοινοτήτων στην αναπτυξιακή διαδικασία του οικοτουρισμού. Θεωρείται αποτελεσματική ως προς την προστασία του περιβάλλοντος και τα κοινωνικοοικονομικά οφέλη για τον τοπικό πληθυσμό (Κομίλης, 2001) Στόχοι οικοτουριστικής ανάπτυξης Μια ολοκληρωμένη ανάπτυξη του οικοτουρισμού επιδιώκει την υλοποίηση συγκεκριμένων στόχων ή αντικειμενικών σκοπών (objectives). Οι στόχοι που αναφέρονται παρακάτω θα πρέπει να θεωρηθούν συνυφασμένοι ή αλληλεξαρτώμενοι καθώς η επιτυχία ή αποτυχία του ενός μπορεί να επηρεάσει την απόδοση των άλλων. Οι παρακάτω στόχοι, που συνιστούν και τα κύρια χαρακτηριστικά του οικοτουρισμού, αναφέρονται τόσο στο περιβάλλον και στην κοινωνία όσο και στην οικονομία. Παροχή οικονομικο-κοινωνικών ωφελειών στις τοπικές κοινότητες ή συμβολή στην αύξησή τους Προαγωγή της προστασίας και της αναβάθμισης φυσικών περιοχών και γενικότερα των ποικίλων τοπικών περιβαλλοντικών πόρων (φυσικών και πολιτιστικών) Παροχή και εξασφάλιση υπηρεσιών περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και επιμόρφωσης Προαγωγή και Παροχή εμπειριών υψηλής ποιότητας στους επισκέπτες και τους ντόπιους κατοίκους 11

21 Προαγωγή της περιβαλλοντικής διαχείρισης για την προστασία / ανάδειξη τοπικών περιβαλλοντικών αγαθών και πόρων Οι στόχοι του οικοτουρισμού και η αναπτυξιακή προοπτική του συναρτώνται με τις πολιτικές της αειφόρου ανάπτυξης και περιβαλλοντικής προστασίας που προωθούν εθνικοί και διεθνείς φορείς, καθώς και επιχειρηματικοί κλάδοι της τουριστικής βιομηχανίας, κυρίως με την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση του πληθυσμού και τη φιλική προς το περιβάλλον ανθρώπινη συμπεριφορά. Διάγραμμα 1: Αειφόρος οικοτουρισμός Περιβαλλοντικοί Στόχοι -ωφέλειες για περιβαλλοντικούς πόρους -αναγνώριση της αξίας των πόρων -πρόληψη υποβάθμισης των πόρων -διαχείριση προϊόντων / προσφοράς ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ -οικονομικά οφέλη ντόπιων κατοίκων -οικονομικά βιώσιμη τουριστική βιομηχανία - -Οφέλη στην κοινότητα -εκπαίδευση/ επιμόρφωση -απασχόληση ντόπιων -συμμετοχή/ένταξη στο σχεδιασμό Οικονομικοί Στόχοι Κοινωνικοί Στόχοι Πηγή: Κομίλης (2001) Η ανάπτυξη του οικοτουρισμού στην Ελλάδα Ο οικοτουρισμός αποτελεί επιθυμητή αλλά και σκόπιμη μορφή τουριστικής ανάπτυξης για όλη τη χώρα, και όχι μόνο αποκλειστικά για ορισμένες περιοχές (πάρκα). Η ανάπτυξη αυτής της μορφής τουρισμού στην Ελλάδα ευνοείται και υποστηρίζεται από τα σημαντικά μεγέθη, την εξαιρετική ποικιλία και τα ελκυστικά 12

22 χαρακτηριστικά των περιβαλλοντικών πόρων σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο (φυσικών και πολιτιστικών). Μια ολοκληρωμένη ανάπτυξη του οικοτουρισμού μπορεί να προστατέψει και να αναβαθμίσει αυτούς τους πόρους, συμβάλλοντας (με παράλληλα και συντονισμένα μέτρα και σε άλλους τομείς) στην ανατροπή της πορείας υποβάθμισής τους. Κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι ο οικοτουρισμός παρά τη σημαντική συμβολή του και τις θετικές επιπτώσεις (αναφέρθηκαν στο υποκεφάλαιο 1.4.1), δεν πρέπει να αποτελέσει μοναδικό ή αποκλειστικό εργαλείο ανάπτυξης για τις λιγότερο αναπτυγμένες ή τις απομακρυσμένες περιοχές της χώρας. Η παράλληλη και συντονισμένη ανάπτυξη και άλλων παραγωγικών δραστηριοτήτων, σύμφωνα με τις αναπτυξιακές δυνατότητες τομέων και κλάδων κάθε περιοχής, θεωρείται αναγκαία και προωθητική της αειφορικής ανάπτυξης μιας περιοχής. Στην Ελλάδα η επιλογή και η ανάλυση των κριτηρίων εντοπισμού περιοχών οικοτουρισμού βασίστηκε σε αντίστοιχές προσεγγίσεις άλλων χωρών (Καναδά, Αυστραλίας και κυρίως Μαλαισίας) και στην εμπειρία του WWF. Τα επιλεγέντα κριτήρια και οι συσχετιζόμενες παράμετροι τους διαγράφονται ως εξής: (Κομίλης, 2001) Περιβάλλον, σε σχέση με τα δεδομένα (i) ποιότητας (ελκυστικότητα φυσικών και πολιτιστικών πόρων μιας περιοχής) και (ii) προστασίας (ύπαρξη καθεστώτος/ φορέα/ σχεδίου διαχείρισης). Οικονομία, σε σχέση με (i) τους διάφορους βαθμούς αναγκών τόνωσης της τοπικής οικονομίας, (ii) τα κοινωνικά προβλήματα, τις ανισορροπίες στη σύνθεση του πληθυσμού και τις αρνητικές στάσεις της τοπικής κοινωνίας σε ζητήματα προστασίας, καθώς και (iii) την ικανότητα διοικητικών δομών να στηρίξουν πρωτοβουλίες οικοτουριστικής ανάπτυξης. Αναπτυξιακή πολιτική, σε σχέση με i) το βαθμό συμβατότητας της αναπτυξιακής πολιτικής μιας περιοχής με την ήπια τουριστική ανάπτυξη και ii) την ύπαρξη θετικού κλίματος, από πλευράς τοπικών αρχών και δυνάμει διαθέσιμων πόρων για οικοτουρισμό. Βιωσιμότητα οικοτουρισμού, σε σχέση με i) το βαθμό που η ανάγκη περιβαλλοντικής προστασίας μιας περιοχής υπαγορεύει την 13

23 οικοτουριστική ανάπτυξη και ii) τις πιθανότητες/ δυνατότητες του οικοτουρισμού να συμβάλλει στην ήπια ανάπτυξη της περιοχής Με βάση τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω διαπιστώνεται ότι αντικειμενικός και μακροχρόνιος στόχος του οικοτουρισμού, έτσι όπως καταγράφεται στην τουριστική πολιτική της Ελλάδας, είναι να συμβάλλει στην αντιστροφή του κλίματος εγκατάλειψης που υπάρχει στην ύπαιθρο (εξαιτίας κυρίως της συρρίκνωσης της γεωργίας) και στη δημιουργία ευνοϊκότερων συνθηκών για την ανάπτυξη νέων οικονομικών δραστηριοτήτων. Μέσα από την κινητοποίηση των τοπικών πόρων (ανθρώπινων, φυσικών, χρηματικών) επιχειρείται να τεθεί σε λειτουργία ένας μηχανισμός ενδογενούς ανάπτυξης μέσα από ένα συνολικό σχέδιο Η ανάπτυξη του οικοτουρισμού στο νομό Έβρου Η ανάπτυξη ήπιων και εναλλακτικών μορφών τουρισμού αποτελεί βασική προτεραιότητα για το νομό Έβρου δεδομένου ότι μέσω αυτών είναι δυνατή η διεύρυνση του τουριστικού προϊόντος και η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου σε όλη τη διάρκεια του έτους. Οι μορφές ήπιου εναλλακτικού τουρισμού που προτείνονται συνάδουν αφενός με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του νομού (όπως αποτυπώνονται στη SWOT ανάλυση κεφάλαιο 7) και αφετέρου στις κατευθύνσεις νέων μορφών τουρισμού που διαμορφώνονται. Στην προτεινόμενη ανάπτυξη ήπιου εναλλακτικού τουρισμού καθοριστικό ρόλο παίζουν τα οικοσυστήματα του νομού, όπως το Δέλτα του ποταμού Έβρου, η περιοχή του δάσους της, η παραποτάμια περιοχή στις Καστανιές κ.α., τα οποία έχουν ενταχθεί στο δίκτυο Natura Οι φυσικές ιδιαιτερότητες των περιοχών αυτών αποτελούν σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα του νομού για την ανάπτυξη εναλλακτικού τουρισμού και κυρίως οικοτουρισμού. Στα πλαίσια της τουριστικής ανάπτυξης του νομού επιδιώκεται η προστασία και η ανάδειξη αυτών των περιοχών προκειμένου να αποτελέσουν σημαντικούς πόλους προσέλκυσης επισκεπτών. 14

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 3.1 Η Γεωγραφική Θέση του Ν. Έβρου Η Θράκη βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της χώρας και αποτελεί τμήμα των εθνικών μας συνόρων με τη Βουλγαρία στη βόρεια πλευρά της και με την Τουρκία στα ανατολικά της. Δυτικά συνορεύει με τους νομούς Καβάλας και Δράμας και βρέχεται από το Αιγαίο και Θρακικό πέλαγος στα νοτιοδυτικά και νοτιανατολικά της σύνορα αντίστοιχα. Η συνολική έκταση της Θράκης ανέρχεται σε τετραγωνικά χιλιόμετρα και αντιπροσωπεύει το 6,7% της χώρας, περιλαμβάνοντας τους νομούς Έβρου, Ροδόπης, Ξάνθης. Η μορφολογία του εδάφους είναι κυρίως πεδινή. Οι πεδινές εκτάσεις καλύπτουν περίπου το 46% της Θράκης, οι ημιορεινές το 25% και οι ορεινές το 29% (κατά προσέγγιση). Οι νομοί της Θράκης με τους νομούς Δράμας και Καβάλας αποτελούν την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, με έδρα την Κομοτηνή. O πληθυσμός της ανέρχεται σε και η έκτασή της σε ,5 τ.χμ. Γεωγραφικά, η συγκεκριμένη περιφέρεια αποτελεί την ανατολική πύλη της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Τουρκία και τη Μέση Ανατολή, καθώς και τη γέφυρα επαφής της Ευρώπης με τα Βαλκάνια και τη Μαύρη Θάλασσα. Η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης εξελίσσεται σε πολύ σημαντικό κόμβο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης καθώς θα συνδέει την Κεντρική Δυτική Ευρώπη με τη Μέση Ανατολή και Ασία, μέσω της Εγνατίας Οδού (Καβάλα Προμαχώνας, Καβάλα Εξοχή, Ξάνθη Εχινός, Κομοτηνή Νυμφαία και Αλεξανδρούπολη - Ορμένιο) και την ενδοχώρα των Βαλκανίων με τη Μεσόγειο Θάλασσα μέσω των υπό κατασκευή 5 κάθετων αξόνων της Εγνατίας Οδού, των υπό εκσυγχρονισμό δύο λιμανιών και αεροδρομίων (Καβάλας, Αλεξανδρούπολης) της Περιφέρειας. Η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης προβλέπεται, επίσης να μετατραπεί σε σημαντικό ενεργειακό κέντρο της νοτιοανατολικής Ευρώπης καθώς σχεδιάζεται η κατασκευή του πετρελαιαγωγού Μπούργκας Αλεξανδρούπολης, αλλά και προωθείται το σχέδιο μεταφοράς φυσικού αερίου από το Ιράν μέσω Τουρκίας στην Ευρώπη. Η νευραλγική, στρατηγική και γεωπολιτική θέση της Περιφέρειας σύνεγγυς των βαλκανικών χωρών, έχει μια ευρύτερη σημασία σήμερα, λαμβάνοντας υπόψη τα 15

25 τεκταινόμενα αυτή τη στιγμή στη Βαλκανική χερσόνησο. Οι προσδοκίες των χωρών αυτών σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση και την προσχώρησή τους είναι γνωστές. Ως εκ τούτου η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης αποτελεί έναν σημαντικό πόλο αναφοράς για τις χώρες της ανατολικής Βαλκανικής και της δυτικής παρευξείνιας ζώνης μέχρι και τη Ρωσία. Στο ανατολικό τμήμα της περιφέρειας εκτείνεται ο νομός Έβρου με δεκατρείς δήμους (Αλεξανδρούπολης, Σαμοθράκης, Τραιανούπολης, Φερρών, Τυχερού, Σουφλίου, Ορφέα, Διδυμοτείχου, Μεταξάδων, Ορεστιάδας, Βύσσας, Κυπρίνου και Τριγώνου). Πρωτεύουσα του νομού είναι η Αλεξανδρούπολη, που συγκεντρώνει ποσοστό 1,2% του πληθυσμού της χώρας με τάση μείωσης. Ο νομός έχει έκταση στρέμματα από τα οποία τα στρ. είναι πεδινά, τα ημιορεινά και τα ορεινά. 3.2 Η υφιστάμενη κατάσταση της τουριστικής ανάπτυξης του νομού Έβρου Ο νομός Έβρου, που ανήκει γεωγραφικά στο διαμέρισμα της Θράκης, δεν παρουσιάζει σημαντική τουριστική δραστηριότητα παρόλο που διαθέτει αξιόλογες φυσικές ομορφιές, παραλίες, αρκετά καλό οδικό δίκτυο, λιμάνι, αεροδρόμιο και σιδηροδρομική σύνδεση με την Αθήνα και άλλες μεγάλες πόλεις της Ελλάδος. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ο πρωτογενής τομέας παραγωγής και απασχόλησης είναι αυτός που χαρακτηρίζει την οικονομία και κατά συνέπεια την ανάπτυξη της περιοχής. Ειδικότερα, η απασχόληση στον τουριστικό κλάδο εξελίσσεται με αύξουσα πορεία, η οποία προβλέπεται να συνεχιστεί καθώς βελτιώνονται συνεχώς οι τουριστικές υποδομές της περιοχής και οι παρεχόμενες υπηρεσίες. Στον πίνακα 1 παρουσιάζεται η απασχόληση στον τουριστικό κλάδο της Περιφέρειας, καθώς δε βρέθηκαν στοιχεία αποκλειστικά για το νομό Έβρου. 16

26 Πίνακας 1: Σύνθεση απασχόλησης του Τουριστικού κλάδου στην Περιφέρεια για το έτος 2001 Υποκλάδος Απασχολούμενοι Ποσοστό κλάδου Ξενοδοχεία και Εστιατόρια % Τουριστικά Γραφεία 318 2% Γραφεία Ενοικίασης Αυτοκινήτων 174 1% Τουριστικά Καταστήματα 816 6% Τουριστικές Επιχ/σεις Οδικών Μεταφορών 155 1% Σύνολο Κλάδου % Πηγή: Διεύθυνση Τουρισμού Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Όπως φαίνεται από τον πίνακα 1, η απασχόληση στον τουριστικό κλάδο της Περιφέρειας επικεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά στα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια (90%). Τουριστικές Εγκαταστάσεις Οι τουριστικές εγκαταστάσεις αναφέρονται ειδικά στις ανάγκες της τουριστικής ζήτησης και αποτελούν κατεξοχήν τμήμα της προσφοράς. Σε αυτές περιλαμβάνονται τα τουριστικά καταλύματα, οι τουριστικές επιχειρήσεις καθώς και οι εγκαταστάσεις για νέες μορφές τουρισμού. Καταλύματα Με βάση στοιχεία του ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδας, το μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς όσον αφορά στη συνολική ξενοδοχειακή δυναμικότητα της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης κατέχει ο νομός Καβάλας με ποσοστό 69% του συνόλου των καταλυμάτων και το 64% του συνόλου των δωματίων και των κλινών. Ακολουθεί ο νομός Έβρου με 18% σε μονάδες και 21% στα δωμάτια και στις κλίνες, που οφείλεται κυρίως στη σημαντική ανάπτυξη που παρουσιάζει η τουριστική προσφορά της Σαμοθράκης και της Αλεξανδρούπολης Ν. Χιλής. Τα περισσότερα ξενοδοχεία του νομού Έβρου είναι Γ κατηγορίας εκπροσωπώντας το 52,4% (33 ξενοδοχεία Γ κατηγορίας) της συνολικής προσφοράς, ενώ τα ξενοδοχεία της Β κατηγορίας αποτελούν το 19% (12 ξενοδοχεία Β κατηγορίας). Τα 17

27 ξενοδοχεία χαμηλής τάξης (Δ και Ε ) αποτελούν το 24% των υπαρχόντων μονάδων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο νομός διαθέτει δύο ξενοδοχεία κατηγορίας Lux. Η τουριστική προσφορά της περιοχής δεν αφορά μόνο τις ξενοδοχειακές μονάδες αλλά επίσης και τις επιχειρήσεις κάμπινγκ (κατασκηνώσεις), τα ενοικιαζόμενα δωμάτια καθώς επίσης και τα τουριστικά γραφεία. Όσον αφορά σε αυτά τα καταλύματα, δεν είναι μεγάλος ο αριθμός που υπάρχει στο νομό. Ο αριθμός των ενοικιαζόμενων δωματίων ανέρχεται σε 119 μονάδες, με ποσοστό11,4%. Τέλος, ο χαρακτήρας των τουριστικών γραφείων της περιοχής είναι περιορισμένος αφού οι επιχειρήσεις αυτές δραστηριοποιούνται μόνο σε βασικές τουριστικές αρμοδιότητες (κρατήσεις καταλυμάτων, έκδοση εισιτηρίων και ενοικιάσεις αυτοκινήτων) και όχι σε διεξαγωγή και προώθηση άλλων μορφών τουρισμού (π.χ. ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού). Η υφιστάμενη κατάσταση της τουριστικής ανάπτυξης του νομού είναι σχετικά περιορισμένη καθώς υπάρχουν βασικά προβλήματα που αποτελούν τροχοπέδη για την οποιαδήποτε περαιτέρω βελτίωση των ήδη υπαρχόντων τουριστικών δεδομένων. Πιο συγκεκριμένα, η ανεπαρκής γενικότερη τουριστική υποδομή σε συνδυασμό με την περιορισμένη προβολή διαφήμιση των πλεονεκτημάτων των επιμέρους περιοχών επιδρούν αρνητικά στην τουριστική ανάπτυξη του Έβρου. Πίνακας 2: Χωρική Κατανομή Δυναμικότητας Ξενοδοχειακών Καταλυμάτων στο νομό Έβρου Περιοχή Μονάδες % Δωμάτια % Κλίνες % Αλεξανδρούπολη 24 38% % % Ν.Χιλή 3 5% 64 3% 126 4% Ν.Μάκρη 2 3% 62 3% 128 4% Τραϊανούπολη 4 6% 120 6% 231 6% Διδυμότειχο 2 3% 84 4% 139 4% Μεταξάδες 1 2% 6 0,3% 12 0,3% Ορεστιάδα 5 8% % % Πύργος Ορεστιάδας 1 2% 21 1% 33 1% Κυπρίνος 1 2% 11 1% 19 1% Σουφλί 4 6% 48 3% 91 3% Δαδια, 1 2% 20 1% 40 1% 18

28 Φέρρες 1 2% 24 1% 43 1% Τυχερό 2 3% 39 2% 69 2% Καμαριώτισσα 5 8% 114 6% 213 6% Κ.Καρυώτες 1 2% 11 1% 21 1% Θέρμα 3 5% 108 6% 213 6% Παλαιόπολη 2 3% 57 3% 114 3% Μακρυλιές 1 2% 7 0,4% 13 0,4% Σύνολο Νομού % % % Πηγή : Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Δ/νση Τουρισμού Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης Στο νομό Έβρου, τα ξενοδοχειακά καταλύματα συγκεντρώνονται σε 18 περιοχές (5 στη Σαμοθράκη και 13 στο ηπειρωτικό τμήμα του νομού). Ειδικότερα στη Σαμοθράκη συγκεντρώνεται το 19% των μονάδων και το 16% των δωματίων και των κλινών. Στο ηπειρωτικό τμήμα του νομού οι ξενοδοχειακές μονάδες χωροθετούνται σε 5 ευρύτερες περιοχές: Αλεξανδρούπολη Ν. Χιλή - Ν.Μάκρη Τραΐανούπολη, όπου κατανέμεται το 52% των μονάδων, το 58% των δωματίων και το 60% των κλινών Ορεστιάδα (συμπεριλαμβάνεται ο Πύργος και Κυπρίνος), όπου συγκεντρώνεται το 10% της δυναμικότητας σε μονάδες, το 15% σε δωμάτια και το 14% σε κλίνες Σουφλί (συμπεριλαμβάνεται η Δαδιά), όπου τα ποσοστά σε μονάδες είναι 8% και 5% σε δωμάτια και κλίνες Διδυμότειχο (συμπεριλαμβάνεται ο οικισμός των Μεταξάδων), όπου τα αντίστοιχα ποσοστά της δυναμικότητας είναι 5%, 4,3% και 4,3% Η περιοχή των Φερών (συμπεριλαμβανομένου του οικισμού Τυχερού) με 5% σε μονάδες και 4% σε δωμάτια και κλίνες 19

29 Πίνακας 3: Χωρική Κατανομή Δυναμικότητας Ξενοδοχειακών Καταλυμάτων στο νομό Έβρου Περιοχή Μονάδες % Κλίνες % Λουτρά Αλεξ/λης 3 3% 45 2% Ν.Χιλή 14 12% % Λουτρά Τραϊαν/λης 6 5% 147 8% Ν.Μάκρη 5 4% 138 7% Φέρες 1 1% 12 1% Δαδιά Σουφλίου 1 1% 20 1% Πεντάλοφος 2 2% 34 2% Πύργος 1 1% 30 2% Καβύλη 2 2% 13 1% Κυπρίνος 1 1% 19 1% Δίκαια 1 1% 10 1% Καμαριώτισσα 30 25% % Κ. Καρυώτες 7 6% 83 4% Θερμά 23 19% % Παλαιόπολη 5 4% 71 4% Λάκωμα 3 3% 42 2% Χώρα Σαμοθράκης 5 4% 44 2% Λουτρά 9 8% 113 6% Σύνολο Νομού % % Πηγή : Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Δ/νση Τουρισμού Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης Με βάση τα στοιχεία του πίνακα 3 γίνεται φανερό ότι τα ενοικιαζόμενα δωμάτια στο νομό Έβρου συγκεντρώνονται σε 18 περιοχές (7 στην Σαμοθράκη και 11 στο ηπειρωτικό τμήμα του Νομού). Ειδικότερα στη Σαμοθράκη συγκεντρώνεται το 69% των μονάδων και το 61% των κλινών. 20

30 Πίνακας 4: Δυναμικότητα καταλυμάτων στο νομό Έβρου Είδος Καταλύματος Μονάδες camping 3 ξενοδοχεία 63 ενοικιαζόμενα δωμάτια 119 Πηγή: Διεύθυνση Τουρισμού Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης Παραδοσιακοί ξενώνες Μεταξύ των άλλων καταλυμάτων αξίζει να αναφερθούν και οι παραδοσιακοί ξενώνες που λειτουργούν στο νομό Έβρου και είναι οι εξής: 1.Παραδοσιακός Ξενώνας Λεύκιππος Δήμος Τυχερού 2.Οικοτουριστικός Ξενώνας Θράσσα Δήμος Τυχερού 3. Ξενώνας Σηροτροφείο Δήμος Σουφλίου 4. Ξενώνας Κουκούλι - Δήμος Σουφλίου 5.Οικοτουριστικό Κέντρο Βιοτόπου - Δήμος Σουφλίου 6. Ξενώνας Ρέμβη - Δήμος Μεταξάδων 7.Ξενοδοχείο Θεράπειον Δήμος Τριγώνου 8. Ο Οικοτουριστικός Ξενώνας Το Θήραμα - Δήμος Τριγώνου Το υφιστάμενο ανθρώπινο δυναμικό της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης που απασχολείται σε τουριστικές δραστηριότητες (ξενοδοχεία και εστιατόρια) σύμφωνα με την Έρευνα Εργατικού Δυναμικού της Ε.Σ.Υ.Ε (1999) ανέρχεται σε άτομα, ήτοι το 4% των απασχολούμενων. Στοιχεία ξεχωριστά για το νομό Έβρου δε βρέθηκαν στα πλαίσια της έρευνας για την παρούσα εργασία. 21

31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΤΟΥ Ν. ΈΒΡΟΥ Οι πόροι τουριστικής έλξης μιας περιοχής συγκροτούν τη βάση της τουριστικής ανάπτυξης (το τουριστικό προϊόν) της και απαρτίζονται από τους φυσικούς και ανθρωπογενείς. Οι πόροι αυτοί αφορούν, επιπλέον, ολόκληρο το πλέγμα υποδομών, ανωδομών και υπηρεσιών καθώς και στις ποικίλες δραστηριότητες (πολιτιστικές, αναψυχής / αθλητισμού), καθορίζοντας το βαθμό ελκυστικότητας της περιοχής και τη δυνατότητά της να αναπτυχθεί τουριστικά. Στους φυσικούς πόρους εντάσσονται τα φυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής, δηλαδή η θάλασσα, το κλίμα, τα τοπικά προϊόντα, το φυσικό φως κ.τ.λ. Στους πόρους που δημιούργησε ο άνθρωπος εντάσσονται τα μνημεία, οι παραδοσιακοί οικισμοί και γενικά οτιδήποτε ενδιαφέρον κατασκεύασμα, το οποίο μπορεί να προκαλέσει τη μετακίνηση των τουριστών. Επιπλέον, συμπεριλαμβάνονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες που σχετίζονται με την ανθρώπινη ύπαρξη, όπως ο πολιτισμός, η γλώσσα, τα ήθη και έθιμα, η κουλτούρα, φολκλόρ κ.τ.λ. (Βαρβαρέσος, 2000). Το φυσικό περιβάλλον (ανάγλυφο, φυσικοί πόροι, χλωρίδα, πανίδα, τοπίο κλπ) και οι δυνατότητες αξιοποίησης του προσδιοριστούν τις προοπτικές ανάπτυξης συγκεκριμένων μορφών τουρισμού. Τα πολιτιστικά δεδομένα της περιοχής περιγράφουν τους πολιτιστικούς πόρους που διαθέτει (αρχαιολογικά μνημεία, παραδόσεις). Έχει παρατηρηθεί ότι η χρήση των πολιτιστικών στοιχείων μιας περιοχής σε συνδυασμό με το φυσικό και δομημένο περιβάλλον της, μπορεί να αυξήσει τον βαθμό ελκυστικότητας της περιοχής. 4.1 Φυσικοί τουριστικοί πόροι Ολόκληρη η Θράκη θεωρείται από τις πιο σημαντικές, από πλευράς οικολογικού ενδιαφέροντος, περιοχές (Portrait of regions, Eurostat 1993). Ο προσανατολισμός, το ανάγλυφο που δημιουργείται απ τα βουνά της, και το πλήθος των μικροκλιμάτων που δημιουργούνται, συντελούν στο να διαθέτει μια πλουσιότατη χλωρίδα με πολύ μεγάλη βιοποικιλότητα. Είναι ίσως η πιο παρθένα περιοχή της Ελλάδας και μια από τις πιο σημαντικές της Ευρώπης σε ότι αφορά τους βιότοπους. Η ιδιαιτερότητα της οφείλεται αφενός σε καθαρά γεωλογικούς γεωμορφολογικούς λόγους και αφετέρου στη διατήρηση μέχρι σήμερα αυτού του αξιόλογου φυσικού περιβάλλοντος και οικοσυστημάτων, κύρια για γεωγραφικούς αλλά και τουριστικούς λόγους. 22

32 Ο μεθοριακός χαρακτήρας των περιοχών της ελαχιστοποιεί τις πιέσεις αλλοίωσης του φυσικού περιβάλλοντος από ανθρωπογενείς δραστηριότητες (οικιστική ανάπτυξη, πυρκαγιές). Σημαντικές δασικές εκτάσεις και αξιόλογα φυσικά τοπία έχουν διασυνοριακό χαρακτήρα, οι δυο μεγάλοι ποταμοί της Θράκης ο Έβρος και ο Νέστος έχουν τις πηγές τους σε έδαφος γειτονικής χώρας, ενώ ο Έβρος αποτελεί επιπλέον φυσικό σύνορο Ελλάδας Τουρκίας Ορεινοί όγκοι Οι ορεινές εκτάσεις της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης καλύπτουν το 39,6% της συνολικής της έκτασης. Στο ανάγλυφο του νομού Έβρου δεσπόζουν δυο ορεινοί όγκοι: «Βουνά του Έβρου» Τμήμα του ορεινού συγκροτήματος της Ροδόπης, γνωστό σαν «Βουνά του Έβρου», αποτελεί το δάσος της, γνωστό παγκοσμίως για τα αρπακτικά πουλιά που ζουν σε αυτό. Βουνό Σάος Ο ορεινός όγκος Σάος εκτείνεται στο κεντρικό τμήμα του νησιού της Σαμοθράκης με κατεύθυνση βορειοδυτικά νοτιοανατολικά. Είναι γνωστός και με την ονομασία Φεγγάρι, την οποία φέρει η ψηλότερη κορυφή του, που είναι και η ψηλότερη του Αιγαίου μετά τον Ψηλορείτη (1650 μέτρα) Παραλιακές περιοχές Σε όλους τους νομούς της Θράκης παρατηρούνται σημεία εξόδου προς τη θάλασσα, με σημαντικότερο της Αλεξανδρούπολης, όπου υπάρχει και το μεγάλο λιμάνι της περιοχής που εξυπηρετεί τις εμπορευματικές μεταφορές και συνδέει το Ν. Έβρου με το νησί της Σαμοθράκης. Το συνολικό μήκος των ακτών της ανέρχεται στα 25 χιλιόμετρα περίπου, και καταλήγει στον αρχαιολογικό χώρο της Μεσημβρίας-Ζώνης. Κατά μήκος των ακτών της πόλης αναπτύσσονται οικιστικές, τουριστικές και αστικές δραστηριότητες. Στο νομό Έβρου στο ηπειρωτικό τμήμα του, οι παραλίες από Δικέλλα μέχρι Αλεξανδρούπολη (Δικέλλα, Μεσημβρία, Μάκρη, Χιλή, Αλεξανδρούπολη) θεωρούνται αξιοποιήσιμες. Η περιοχή ανατολικά της Αλεξανδρούπολης δεν έχει αναπτυχθεί ως προς τις παραλίες, διότι εμφανίζει δυο βασικούς περιορισμούς :του 23