ΔΕΛΤΙΟΝ ΕΝΩΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ, Δ Tριμηνία Η ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΤΩΝ CURRENCY SWAPS ΑΠΟ ΤΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ, του Μάριου Ελευθεριάδη, ορκωτού ελεγκτή

Transcript

1 ΔΕΛΤΙΟΝ ΕΝΩΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΕΖΩΝ, Δ Tριμηνία 1997 Η ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΤΩΝ CURRENCY SWAPS ΑΟ ΤΙΣ ΤΡΑΕΖΕΣ, του Μάριου Ελευθεριάδη, ορκωτού ελεγκτή Η ευρεία διάδοση των προαναφερθέντων χρηματοοικονομικών προϊόντων στη χώρα μας και οι πρόσφατες φορολογικές ρυθμίσεις (άρθρο 16α ν. 2459/97 και Εγκύκλιος του Υπουργείου Οικονομικών /10050/ΟΛ. 1014/1997) με ώθησαν να γράψω αυτό το άρθρο για να εξηγήσω στους αναγνώστες, όσο πιο απλά γίνεται, το μηχανισμό λειτουργίας τους και τη λογιστική τους απεικόνιση από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, σύμφωνα με τις διατάξεις του Κλαδικού Λογιστικού Σχεδίου των Τραπεζών. Οικονομική διάσταση Οι συμβάσεις ανταλλαγής υποχρεώσεων με αντικείμενο επιτόκιο ή συνάλλαγμα είναι συμφωνίες μεταξύ δύο προσώπων να ανταλλάξουν χρηματικές εκροές στο μέλλον. Η ύπαρξη και πρόσφατα η ευρεία διάδοση τους από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της χώρας μας, οφείλεται στην εφαρμογή της θεωρίας του συγκριτικού πλεονεκτήματος, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την ολική εξοικονόμηση χρημάτων που προκύπτει από ανταλλαγή. Οι πρώτες συμβάσεις swap διενεργήθηκαν στις ΗΑ το 1981, ενώ στην Αγγλία λίγο αργότερα. Στη χώρα μας, οι συμβάσεις στις πράξεις επί παραγώγων χρηματοοικονομικών προϊόντων επετράπησαν με το άρθρο 2 παρ. α(i) γγ-ζζ του ν. 2396/1996 περί επενδυτικών υπηρεσιών στον τομέα κινητών αξιών κλπ, ο οποίος αποτελεί ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία των Χωρών του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 93/22/ΕΟΚ (L 141/ ). Κατά τη γνώμη μου, οι συμβάσεις ανταλλαγής swaps αποτελούν νοητικά 1

2 και λογιστικά τα πιο περίπλοκα παράγωγα χρηματοοικονομικών προϊόντων από αυτά που αναφέρονται στον προαναφερθέντα νόμο, όπως πχ τίτλοι προθεσμιακών χρηματοπιστωτικών συμβάσεων futures ή δικαιώματα προαιρέσεως options, και γι' αυτό το λόγο επέλεξα να αναλύσω αυτά. Ι.Interest rate swaps Ας υποθέσουμε ότι η ελληνική εταιρεία Α μπορεί να δανειστεί 100 εκ. δρχ. για 5 χρόνια είτε με σταθερό επιτόκιο 20%, είτε με μεταβλητό επιτόκιο 6μηνιαίο Athibor +5%. Ας υποθέσουμε περαιτέρω ότι μία άλλη ελληνική εταιρεία Β μπορεί να δανειστεί το ίδιο ποσόν χρημάτων για το ίδιο χρονικό διάστημα είτε με σταθερό επιτόκιο 25% είτε με μεταβλητό 6μηνιαίο Athibor +7%. Α Β Σταθερό 20% 25% Μεταβλητό 6μηνιαίο Athibor +5% 6μηνιαίο Athibor +7% αρατηρούμε ότι η εταιρεία Α έχει απόλυτο συγκριτικό πλεονέκτημα τόσο στο σταθερό όσο και στο μεταβλητό επιτόκιο. αρατηρούμε όμως και κάτι άλλο. Το πλεονέκτημα που χαίρει η εταιρεία Α έναντι της Β στο σταθερό επιτόκιο (25%-20%)= 5% είναι συγκριτικά μεγαλύτερο του πλεονεκτήματος που χαίρει στο μεταβλητό επιτόκιο [(6μηνιαίο Athibor + 7%) - (6μηνιαίο Athibor + 5%)] = 2%. Η υπεροχή της εταιρείας Α έναντι της Β τόσο στο σταθερό όσο και στο μεταβλητό επιτόκιο οφείλεται σαφώς στο ότι η Α έχει μεγαλύτερη αξιοπιστία στις χρηματαγορές της Ελλάδος. Η υπεροχή της όμως στα βραχυχρόνια και 2

3 ανανεούμενα δάνεια με το 6μηνιαίο μεταβλητό επιτόκιο πρέπει σίγουρα να είναι μικρότερη της υπεροχής στο 5ετές δάνειο με σταθερό επιτόκιο. Με τα ανανεούμενα 6μηνιαία δάνεια με μεταβλητό επιτόκιο ο δανειστής έχει το δικαίωμα να αναμορφώσει το επιτόκιο κάθε έξι μήνες, και αν η αξιοπιστία της δανειζόμενης εταιρείας μειωθεί, να αυξήσει το επιτόκιο και σε ακραίες περιπτώσεις να αρνηθεί την ανανέωση του δανείου και να ζητήσει πίσω το τοκοχρεολύσιο. Ο δανειστής του 5ετούς δανείου με σταθερό επιτόκιο δεν μπορεί να τροποποιήσει τους όρους της σύμβασης του δανείου. Μέσα στους επόμενους 6 μήνες, οι πιθανότητες της εταιρείας Α ή Β να κηρύξει πτώχευση είναι μικρή, ενώ όσο προχωρεί ο χρόνος η πιθανότητα της εταιρείας Β να κηρύξει πτώχευση αυξάνεται. Αυτό δικαιολογεί και τη μεγαλύτερη διαφορά των αντίστοιχων επιτοκίων του 5ετούς δανείου από αυτά των μετακυλιόμενων 6μηνιαίων δανείων. Αυτή η διαφορά σηματοδοτεί την ανάγκη για μια ανταλλαγή επιτοκίων, με σκοπό τη συνολική εξοικονόμηση χρήματος. Για να εξηγήσουμε αυτό το φαινόμενο, ας δούμε το θέμα από την άλλη μεριά. Ας υποθέσουμε ότι ο καλύτερος δικηγόρος στην Αθήνα είναι επίσης και ο καλύτερος και ταχύτερος δακτυλογράφος. Δεν θα επικεντρώσει όμως την προσοχή του στην εξάσκηση του νομικού επαγγέλματος του και θα αφήσει τη δακτυλογράφηση σε μία γραμματέα; Δεν θα επιτρέψει στον εαυτό του να αφήσει τον πολύτιμο χρόνο του από τα νομικά, όπου το συγκριτικό του πλεονέκτημα είναι πολύ μεγαλύτερο, για να δακτυλογραφήσει γράμματα, έναν τομέα όπου μολονότι έχει απόλυτο πλεονέκτημα, έχει επίσης και το μικρότερο συγκριτικό πλεονέκτημα. Ή ας το δούμε από τη μεριά της γραμματέως. Η κυρία αυτή έχει απόλυτο μειονέκτημα έναντι του δικηγόρου, τόσο στην εξάσκηση της νομικής επιστήμης, όσο και στη δακτυλογράφηση. αρ' όλα αυτά το μειονέκτημα της στη 3

4 δακτυλογράφηση είναι μικρότερο από το μειονέκτημα της στην εξάσκηση της νομικής επιστήμης. Έχει, δηλαδή, ένα συγκριτικό πλεονέκτημα στη δακτυλογράφηση και την συμφέρει, αν θέλει να εργασθεί, να εξασκήσει αυτή την ικανότητα της αναπόσπαστα. Ας επιστρέψουμε στο παράδειγμα μας. Υπενθυμίζουμε ότι η κατάσταση που αντιμετωπίζουν οι δυο εταιρείες είναι η παρακάτω: Α Β Σταθερό 20% 25% Μεταβλητό 6μήνιαιο Athibor +5% 6μηνιαίο Athibor +7% Έστω ότι η εταιρεία Α επιθυμεί να πάρει ένα πενταετές δάνειο ύψους 100 εκ. δρχ. με μεταβλητό επιτόκιο από κάποια τράπεζα. Έστω ακόμα ότι η εταιρεία Β επιθυμεί να πάρει ένα ίδιου ύψους δάνειο για το ίδιο χρονικό διάστημα με σταθερό επιτόκιο από κάποια τράπεζα. Εάν υποθέσουμε ότι οι δύο αυτές εταιρείες γνωρίζονται τρόπον τινά, τότε τις συμφέρει να κάνουν τα παρακάτω: Η εταιρεία Α λαμβάνει ένα πενταετές δάνειο ύψους 100 εκ. δρχ. με σταθερό επιτόκιο 20% από την τράπεζα (το αντίθετο από αυτό που ήθελε δηλαδή, αλλά αυτό που απολαμβάνει το συγκριτικό της πλεονέκτημα έναντι της Β). Ο Η εταιρεία Β λαμβάνει ένα πενταετές δάνειο ύψους 100 εκ. δρχ. με μεταβλητό επιτόκιο 6μηνιαίο Athibor + 7% από την τράπεζα (το αντίθετο από αυτό που ήθελε δηλαδή, αλλά αυτό για το οποίο απολαμβάνει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι της Α). 4

5 Αμέσως μετά συμφωνούν, η Α να πληρώνει στη Β τόκους υπολογιζόμενους στο ύψος του δανείου που πήρε με μεταβλητό τόκο 6μηνιαίο Athibor +3%, ενώ η Β να πληρώνει τόκους στην Α υπολογιζόμενους στο ύψος του δανείου που πήρε με σταθερό τόκο 19%. 6μηνιαιο Athibor +3% 20% Εταιρεία Εταιρεία A 19% B 6μηνιαίο Athibor + 7% Ας μελετήσουμε το αποτέλεσμα. Η εταιρεία Α καταλήγει να πληρώνει τόκο [20% +(6μηνιαίο Athibor+3% ) 19%]= 6μηνιαίο Athibor +4% έναντι του 6μηνιαίου Athibor + 5% που θα πλήρωνε εάν είχε συνάψει τη σύμβαση δανείου με μεταβλητό επιτόκιο. Δηλαδή εξοικονόμησε 1%. Η εταιρεία Β καταλήγει να πληρώνει τόκο [(6μηνιαίο Athibor + 7%) + 19% - (6μηνιαίο Athibor + 3%)]= 23%, έναντι του 25% που θα είχε να πληρώσει εάν ελάμβανε το δάνειο με σταθερό επιτόκιο. Δηλαδή εξοικονόμησε 2%. Το συνολικό κέρδος είναι 1% + 2% = 3%, το οποίο πάντοτε ισούται με τη διαφορά των δύο υπεροχών, δηλαδή (25%- 20%) -(7%- 5%) = 3%. Εάν τώρα παρεμβληθεί ανάμεσα τους μία τρίτη τράπεζα (όχι η δανειοδότρια) ως διαμεσολαβητής, τότε ένα πιθανό σενάριο θα μπορούσε να είναι: 5

6 6μηνιαιο 6μηνιαιο Athibor +3% Athibor +3% 20% Α Τράπεζα Β 18,5% 19,5% 6μηνιαίο Athibor + 7% Η εταιρεία Α πληρώνει τόκους [20% + (6μηνιαίο Athibor + 3%) -18,5% =] 6μηνιαίο Athibor + 4.5% έναντι του 6μηνιαίου Athibor + 5% που θα πλήρωνε, δηλαδή κέρδος 0,5%. Η μεσολαβούσα τράπεζα κερδίζει 19,5%-18,5% = 1%. Η εταιρεία Β πληρώνει τόκους [(6μηνιαίο Athibor + 7%) % - (6μηνιαίο Athibor + 3%)] = 23,5% έναντι του 25% που θα πλήρωνε, δηλαδή κέρδος 1,5%. Η συνολική εξοικονόμηση και κέρδος είναι πάλι 0,5% + 1% + 1,5% = 3%. II. Currency Swaps Με αυτή τη σύμβαση δυο εταιρείες ανταλλάσσουν ισοδύναμα περίπου δάνεια και τους αντίστοιχους τόκους, που έχουν λάβει σε διαφορετικό νόμισμα η κάθε μία και με διαφορετικό επιτόκιο. Και πάλι το θεώρημα του συγκριτικού πλεονεκτήματος εξηγεί το κίνητρο για μία τέτοιου είδους ανταλλαγή. Ας υποθέσουμε ότι μία ελληνική εταιρεία Α μπορεί να λάβει ένα δάνειο σε δρχ. με ετήσιο επιτόκιο 15%, ενώ το ίδιο ποσόν του δανείου σε ITL με επιτόκιο ετήσιο 19%. Μία ιταλική εταιρεία Β μπορεί να λάβει το ιδίου ύψους δάνειο σε ITL με ετήσιο επιτόκιο 21%, ενώ σε δρχ. με ετήσιο επιτόκιο 18,5%. 6

7 Α ΑΕ B SpA 15% 18,5% 13,5 19% 21% ITL 2 Ενώ η ελληνική εταιρεία έχει ένα απόλυτο πλεονέκτημα της εταιρείας Β τόσο στο επιτόκιο σε δρχ. όσο και σε ITL, η ιταλική εταιρεία Β έχει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι της εταιρείας Α στα επιτόκια σε ITL (21-19=2% < 18,5-15 =3%). Αυτό μπορεί να εξηγείται από το ότι η ιταλική εταιρεία είναι περισσότερο γνωστή στις ιταλικές χρηματαγορές απ' ότι είναι η ελληνική εταιρεία. Υποθέτουμε ότι η ελληνική εταιρεία Α επιθυμεί την να πάρει ένα ετήσιο δάνειο σε ITL ύψους 65 εκ. ITL - πιθανώς για να χρηματοδοτήσει επενδύσεις της στην Ιταλία -ενώ η ιταλική εταιρεία Β επιθυμεί να λάβει ένα ίδιου περίπου ύψους δάνειο σε δρχ. δηλ. 10 εκ. δρχ. (έστω ότι η ισοτιμία δραχμής-ιταλικής λιρέτας είναι 1 = ITL 6,5 και ότι παραμένει αμετάβλητη). Τότε οι χρηματικές ροές που θα είχε η κάθε μία εταιρεία εκφρασμένη σε δραχμές, θα είναι οι παρακάτω: Α AΕ : Λήψη δανείου σε ITL από Τράπεζα 1 +ΙTL Χ 6, : ληρωμή τόκων στην τράπεζα 1 -ITL x 0,19 Χ 6, : Αποπληρωμή δανείσματος στην τράπεζα 1 -ITL 65.Ο00.00Ο Χ 6, Συνολική εκροή εκφρασμένη σε δραχμές

8 Β SPA : Λήψη δανείου σε δρχ. από τράπεζα 31.12,1997: ληρωμή τόκων στην τράπεζα Χ 0, : Αποπληρωμή δανείσματος στην τράπεζα Συνολική εκροή σε δραχμές: Εάν όμως οι δύο αυτές εταιρείες γνωριστούν κατά κάποιο τρόπο, τότε τις συμφέρει να συνάψουν την παρακάτω σύμβαση: Την η εταιρεία ΑΑΕ δανείζεται 10 εκ. δρχ. (με το ετήσιο επιτόκιο του 15%), ενώ η εταιρεία B SpA δανείζεται ITL 65 εκ. (με το ετήσιο επιτόκιο των 21 %) στο νόμισμα, δηλαδή όπου η κάθε εταιρεία έχει συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι της άλλης. Την ίδια ημέρα ανταλλάσσουν τα ποσά του δανείσματος η μία στην άλλη, δηλαδή η Α ΑΕ παραδίδει στη B SpA τα 10 εκ. δρχ.. ενώ η B SpA παραδίδει στην Α ΑΕ τα ITL 65 εκ. Συμφωνούν δε τα παρακάτω: Σε ένα χρόνο η εταιρεία Α ΑΕ θα καταβάλει τόκο στην εταιρεία B SpA με επιτόκιο 18% (σε ITL), ενώ η εταιρεία B SpA θα καταβάλει τόκο στην εταιρεία A AΕ με επιτόκιο 14,5% (σε δρχ.). Επίσης, με το πέρας του χρόνου θα ανταλλάξουν και πάλι τα ποσά των δανεισμάτων, δηλαδή η ΑΕ θα επιστρέψει τα ITL 65 εκ. στη B SpA και η B SpA θα επιστρέψει στην Α ΑΕ τα 10 εκ. δρχ. ράγματι, την οι παραπάνω πράξεις γίνονται και έτσι η Α ΑΕ αποπληρώνει το κεφάλαιο του δανείου της των 10 εκ. δρχ. στη δανειοδότρια τράπεζα της και επίσης πληρώνει και τον αναλογούντα τόκο, ενώ η B SpA αποπληρώνει το κεφάλαιο του δανείου των ITL 65 εκ. και επίσης καταβάλλει και τον αναλογούντα τόκο στη δική της δανειοδότρια τράπεζα. 8

9 15% A ΑΕ ITL 18% 14,5% B SpA ITL 21% Ας δούμε τις χρηματικές ροές τώρα (υποθέτουμε και πάλι ότι ουδεμία αλλαγή θα επέλθει στην ισοτιμία δραχμής - ιταλικής λιρέτας, δηλαδή θα παραμείνει 1 = ITL 6,5). Α ΑΕ : Λήψη δανείου σε δρχ. από τράπεζα : αράδοση αυτού του ποσού στη Β SpA : Λήψη του δανείου που πήρε η B SpA από την ίδια, σύμφωνα με τη σύμβαση 1 +ITL Χ 6, : ληρωμή τόκου στη B SpA 1 -ITL x 0,18 Χ 6,5 31, : Λήψη τόκου από Β SpA Ο0 Χ 0, : Λήψη του αρχικού ποσού από B SpA : Επιστροφή του αρχικού ποσού στη Β SpA 1 -ITL Χ 6, : ληρ. τόκου στη δανειοδότρια τράπεζα x 0, : Αποπληρωμή αρχικού δανείσματος στην τράπεζα Συνολική εκροή σε δραχμές σε σχέση με τις , δηλαδή εξοικονόμηση δρχ

10 B SpA : Λήψη του δάνειου σε ITL από τράπεζα 1 ITL Χ 6, : αράδοση αυτού του ποσού στην ΑΑΕ 1 ITL Χ 6, : Λήψη του δανείου που πήρε η ΑΑΕ : ληρωμή τόκου στην ΑΑΕ Χ 0, : Λήψη τόκου από ΑΑΕ 1 +ΙTL x 0,18 x 6, : ληρ. τόκου στη δανειοδότρια τράπεζα 1 -ΙTL Χ 0,21 Χ 6, : Αποπληρωμή δανείσματος στην τράπεζα 1 -ITL Χ 6, Συνολική εκροή σε δραχμές σε σχέση με , δηλαδή εξοικονόμηση δρχ. Η συνολική εξοικονόμηση ανέρχεται σε = , δηλαδή (18,5-15) - (21-19) = 1,5%. Και πάλι μπορεί να παρεμβληθεί ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα μεταξύ 10

11 των Α και Β, και το παρακάτω σενάριο μπορεί να προκύψει: ΙΤL +18% ITL +18% 15% Α Τράπεζα Β ITL 21% ρχ. 14,25% ρχ. 14,75% Λογιστική απεικόνιση και φορολογικές υποχρεώσεις από τη μεριά της μεσολαβούσης τράπεζας Εδώ χρειάζεται να κάνω μία εισαγωγή για το πολυ-νομισματικό σύστημα που ορίζει το Κλαδικό Τραπεζικό Λογιστικό Σχέδιο και που επιτρέπει στις τράπεζες να τηρούν ξεχωριστά ημερολόγια πρωτογενών εγγραφών και αναλυτικά καθολικά για κάθε ξένο νόμισμα και όχι μόνο σε δραχμές όπως όλες οι άλλες επιχειρήσεις στη χώρα μας. Όταν κάποιες συναλλαγές αφορούν δύο νομίσματα, τότε χρησιμοποιείται ο λογαριασμός συναλλαγματική θέση, ως λογαριασμός συνδέσμου μεταξύ των δύο αυτοτελών λογιστικών κυκλωμάτων του κάθε νομίσματος. Καταρχήν σε κάθε λογαριασμό προσθέτουμε το γραμματικό κωδικό του εκάστοτε νομίσματος για το κάθε ένα αυτοτελές λογιστικό κύκλωμα που τηρείται. αραδείγματος χάριν: GRD Καταθέσεις όψεως / ιδιωτών - σε δραχμές GBP Χορηγήσεις στη βιομηχανία - σε αγγλικές λίρες ITL Λογαριασμοί τάξεως / συμβάσεις και συμφωνίες μέσω κινδύνου σε ιταλικές λιρέτες. Η λειτουργία του λογαριασμού Συναλλαγματική θέση, είναι η σύνδεση δύο λογιστικών κινήσεων σε ξένο νόμισμα, όταν κινούνται αποτελεσματικοί λογαριασμοί οι οποίοι τηρούνται πάντοτε σε δραχμές. Για παράδειγμα: 11

12 1. Χορήγηση δανείου σε ξένο νόμισμα και λογισμός εισπρακτέων τόκων επ αυτού. Έστω ότι μια τράπεζα χορηγεί δάνειο ύψους GBP σε έναν αλλοδαπό βιομηχανικό πελάτη, με επιτόκιο 15% ετησίως. Οι τόκοι λογίζονται κάθε έξι μήνες. Η εγγραφή για τη χορήγηση του δανείου είναι: Χ GBP GBP GBP Χορηγήσεις στη βιομηχανία GBP Ανταποκριτές εξωτερικού Για το λογισμό των εισπρακτέων τόκων εξαμήνου, ύψους Χ 0,15 Χ 6/12= GBP ή (GBP 1= 430), θα πρέπει να αυξηθεί τόσο η χορήγηση σε GBP όσο και να λογισθεί το έσοδο σε δραχμές. Δηλαδή θα πρέπει: Χ GBP GBP GBP ? X Και?? Έσοδα από τόκους Χορηγήσεων στη Βιομηχανία Οι αποτελεσματικοί λογαριασμοί τηρούνται πάντα σε δραχμές. Στη θέση του 12

13 ? θα πιστωθεί ο λογαριασμός GBP με GBP 1.375, ενώ στη θέση του?? θα χρεωθεί ο λογαριασμός GBP-GRD με GRD Αποδοχή κατάθεσης σε ξένο νόμισμα και λογισμός πληρωτέων τόκων επ αυτής. Έστω ότι κάποιος ιδιώτης καταθέτει FF σε λογαριασμό ταμιευτηρίου με τόκο 14% και με το πέρας έξι μηνών αναλαμβάνει τους τόκους και το κεφάλαιο σε δραχμές. Κατά την κατάθεση των Γαλλικών φράγκων, η τράπεζα θα διενεργήσει την παρακάτω εγγραφή. Χ FF FF FF Ανταποκριτές εξωτερικού FF Kαταθέσεις ταμιευτηρίου απλές Κατά το λογισμό των πληρωτέων τόκων μετά τους έξι μήνες, θα πρέπει να ενημερωθεί τόσο ο λογαριασμός κατάθεσης σε FF ( X 14% x 6/12 = FF ), όσο και το έξοδο σε δρχ. (FF x 46 = ). Χ FF FF FF Συναλλαγματική θέση FF Καταθέσεις ταμιευτηρίου απλές Χ Τόκοι καταθέσεων ταμιευτηρίου FF GRD Συναλλαγματική θέση

14 Ως λογισμός τόκων πληρωτέων, ενώ η ανάληψη κεφαλαίου και τόκων σε δραχμές (FF x 46 = ). Χ FF FF FF Καταθέσεις ταμιευτηρίου απλές FF Συναλλαγματική θέση Χ FF GRD Συναλλαγματική θέση Ταμείο Ως ανάληψη κεφαλαίου και τόκων. Και τώρα θα κοιτάξουμε τη λογιστικοποίηση ενός currency swap Έστω ότι η εταιρεία Σ ΑΕ μπορεί να πάρει δάνειο σε USD με επιτόκιο 6% ή σε DEM με επιτόκιο 3,5%. Έστω ακόμη ότι η εταιρεία Τ ΑΕ μπορεί να πάρει δάνειο σε USD με επιτόκιο 10% ή σε DEM με επιτόκιο 5,5%. ΣΑΕ Τ ΑΕ USD 6% 10% DEM 3,5% 5,5% Υποθέτουμε ότι η εταιρεία Σ ΑΕ θέλει να πάρει ένα ετήσιο δάνειο σε DEM και 14

15 η εταιρεία Τ ΑΕ θέλει να πάρει ένα ίδιου περίπου ύψους ετήσιο δάνειο σε USD. Έστω ότι η ισοτιμία των ξένων αυτών νομισμάτων την είναι: USD 1 = 262 δρχ. DEM 1 = 156 δρχ. Έστω ακόμη ότι και OL δύο εταιρείες εκτιμούν ότι οι αντίστοιχες ισοτιμίες των δύο αυτών νομισμάτων θα έχουν διαμορφωθεί την , ένα χρόνο μετά δηλαδή, ως εξής: USD 1 = 275 δρχ. DEM 1 = 163 δρχ. Έστω ότι το δάνειο που θέλει να πάρει η Σ ΑΕ είναι ύψους DEM (δηλ x 156 = δρχ.) και το δάνειο που θέλει να πάρει η Τ ΑΕ είναι ύψους USD (δηλ Χ 262 = δρχ.). Τότε οι χρηματικές εκροές σε δρχ. για την κάθε μία εταιρεία, εκφρασμένες σε δραχμές, θα είναι: Ε ΑΕ : Λήψη δανείου σε DEM από δανειοδότρια τράπεζα +DEM x 156 = : ληρωμή τόκου στη δανειοδότρια τράπεζα -DEM Χ 0,035 x 163 = : Αποπληρωμή δανείου στη δανειοδότρια τράπεζα - DEM Χ 163 = Τ ΑΕ : Λήψη δανείου σε USD από 15

16 δανειοδότρια τράπεζα +USD Χ 262 = : ληρωμή τόκου στη δανειοδότρια τράπεζα -USD Χ 0,10 Χ 275 = : Αποπληρωμή δανείου στη δανειοδότρια τράπεζα -USD Χ 275 = Εάν, κατά κάποιο τρόπο, οι δύο αυτές εταιρείες βρεθούν μαζί, τότε θα καταλάβουν ότι η ύπαρξη του συγκριτικού της Σ ΑΕ σε USD και της Τ ΑΕ σε DEM (μολονότι η Σ ΑΕ απολαμβάνει ένα απόλυτο πλεονέκτημα και στα δύο νομίσματα) δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την παρακάτω συμφωνία: Οι δύο εταιρείες δεν λαμβάνουν δάνεια στο νόμισμα στο οποίο επιθυμούν, αλλά στο νόμισμα στο οποίο απολαμβάνουν το συγκριτικό τους πλεονέκτημα, δηλαδή την η Σ ΑΕ λαμβάνει ένα δάνειο ύψους USD με ετήσιο σταθερό επιτόκιο 6%, ενώ η Τ ΑΕ λαμβάνει ένα δάνειο ύψους DEM με ετήσιο σταθερό επιτόκιο 5,5%. Την ίδια ημέρα ανταλλάσσουν το ποσόν των δανεισμάτων μεταξύ των, δηλαδή η Σ ΑΕ δανείζει τα USD στην Τ ΑΕ, με τη συμφωνία η τελευταία να της τα επιστρέψει μετά ένα χρόνο, την μαζί με τόκο 5%. Η Τ ΑΕ δανείζει τα DEM στη Σ ΑΕ με τη συμφωνία η τελευταία να της επιστρέψει το ποσόν αυτό την μαζί με τόκο 2,3%. Όταν έλθει η , τότε η κάθε εταιρεία αποπληρώνει το κεφάλαιο του δανείου της στη δανειοδότρια τράπεζα της μαζί με τον απαιτούμενο τόκο. 16

17 USD 6% Σ ΑΕ DEM 2,3% USD 5% Τ AΕ DEM 5,5% Aς δούμε τις χρηματικές ροές για κάθε εταιρεία, σύμφωνα mε τις τρέχουσες ισοτιμίες την , καθώς και με αυτές που εκτιμούν από κοινού ότι θα ισχύσουν την USD DEM Σ ΑΕ : Λήψη δανείου USD από τράπεζα με 6% ετήσιο επιτόκιο +USD Χ 262 = : αράδοση του ποσού αυτού στην Τ ΑΕ : Λήψη του δανεισθέντος ποσού από την Τ ΑΕ +DEM Χ 156 = : ληρωμή τόκου στην Τ ΑΕ -DEM Χ 0,023 Χ 163 = I998: Λήψη τόκου από την Τ ΑΕ +USD Χ 0,05x275 = : Λήψη αρχικού ποσού από την Τ ΑΕ +USD Χ 275 =

18 : ληρωμή τόκου στη δανειοδότρια τράπεζα -USD Χ 0,06 Χ 275 = : Επιστροφή αρχικού ποσού στην Τ ΑΕ -DEM Χ 163 = : Αποπληρωμή δανείου στη δανειοδότρια τράπεζα -USD Χ 275 = Σύνολο εκροών Σ ΑΕ σε δρχ. σε σχέση με δρχ ΤΑΕ : Λήψη δανείου DEM από τράπεζα +DEM X156 = : αράδοση του ποσού αυτού στη Σ ΑΕ : Λήψη του δανεισθέντος ποσού από την Σ ΑΕ +USD Χ 262 = : ληρωμή τόκου στη Σ ΑΕ -USD x0,05x275 = : Επιστροφή αρχικού ποσού στην Τ ΑΕ -USD Χ 275 = S8: Λήψη τόκου από Σ ΑΕ +DEM Χ 0,023 X 163 = : Λήψη αρχικού ποσού από Σ ΑΕ +DEM Χ 163 = ληρωμή τόκου στη δανειοδότρια τράπεζα 18

19 Τ ΑΕ (Συνέχεια) - DEM X 0,55 X 163= Αποπληρωμή δανείου στη δανειοδότρια τράπεζα - DEM Χ 163 = Σύνολο Εκροών από ΤΑΕ σε δρχ. σε σχέση με δρχ Ας δούμε τώρα τη λογιστικοποίηση της όλης πράξεως από την αρχή μέχρι το τέλος, λαμβάνοντας υπόψη και τις πραγματικές ισοτιμίες, όπως όντως διαμορφώθηκαν την ημέρα ισολογισμού και την την ημέρα της υλοποίησης της σύμβασης SWAP. Επίσης, θα υποθέσουμε ότι η Τ ΑΕ είναι μία ελληνική τράπεζα. Έστω ότι οι πραγματικές ισοτιμίες ήταν: USD DEM ραγματική Υπενθυμίζω ότι οι προσδιορισθείσες κατ εκτίμηση ισοτιμίες κατά την για την USD DEM Οι λογιστικές εγγραφές στα βιβλία της τραπέζης (Τ ΑΕ ) σύμφωνα με το 19

20 Κλαδικό Λογιστικό Σχέδιο Τραπεζών είναι ως εξής: Λογιστική αποτύπωση της πρώτης ανταλλαγής νομισμάτων την USD Ανταποκριτές εξωτερικού USD Συναλλαγματική Θέση X USD USD DEM Συναλλαγματική θέση DEM Ανταποκριτές εξωτερικού Χ DEM DEM USD-GRD Συναλλαγματική θέση σε δρχ Χ ( X262=) DEM-GRD Συναλλαγματική θέση σε δρχ. ( x156=)

21 Λογιστική αποτύπωση της συμφωνίας την 1,5.1997, σε λογαριασμούς τάξεως (Απαιτήσεις και υποχρεώσεις από αμφοτεροβαρείς συμβάσεις) DEM ροαγορές συναλλάγματος ( x1,023) DEM ροπωλητές συναλλάγματος Χ DEM DEM DEM-GRD ροπωλητές συναλλάγματος σε δρχ. (Η μετάφραση σε δρχ. θα γίνει σύμφωνα με την προσδιορισθείσα τιμή της Χ δηλ x163=) DEM-GRD Υποχρεώσεις Από προαγορές συναλλάγματος

22 Χ USD USD USD ροαγοραστές συναλλάγματος ( x1,05) USD ροπωλήσεις συναλλάγματος Χ USD-GRD Απαιτήσεις από προπωλήσεις συναλλάγματος (Αφού η τράπεζα δέχθηκε την ανταλλαγή USD έναντι DEM ουσιαστικά δέχθηκε την ίδια δραχμική αξία. Όποια διαφορά προκύψει, θα υλοποιηθεί την ) USD-GRD ροαγοραστές συναλλάγματος σε δρχ

23 Την ημέρα σύνταξης του ισολογισμού οι διαμορφωμένες ισοτιμίες διαφέρουν από αυτές που έχουν προσδιοριστεί και προσυμφωνηθεί από την τράπεζα για την Οι ισοτιμίες είναι: USD DEM Εάν οι ισοτιμίες αυτές της ισχύσουν τελικά και την η τράπεζα τελικά θα πληρώσει 5 δρχ. λιγότερο το δολάριο και θα παραδώσει στη Σ ΑΕ : (κέρδος), ενώ θα εισπράξει 3 δρχ. λιγότερο το μάρκο που θα παραλάβει (ζημία). Αυτά τα γεγονότα επηρεάζουν τις απαιτήσεις και υποχρεώσεις από αμφοτεροβαρείς συμβάσεις και θα πρέπει να αποτυπωθούν και λογιστικά σύμφωνα με την αρχή της αυτοτέλειας των χρήσεων. Συγκεκριμένα: Χ Δρχ Μεταβατικοί Λογαριασμοί Ενεργητικού Διάφορες (χρεωστικές) αποτιμήσεως προθεσμιακών πράξεων σε συνάλλαγμα ( ) χ 5=) Διαφορές (πιστωτικές) από πράξεις σε συνάλλαγμα Σε USD και 23

24 Διαφορές (χρεωστικές) από πράξεις σε συνάλλαγμα Σε DEM ( x3=) 56 Μεταβατικοί Λογαριασμοί αθητικού Διαφορές (πιστωτικές) αποτιμήσεως προθεσμιακών πράξεων σε συνάλλαγμα Χ Επίσης την ίδια ημέρα για λόγους σύνταξης ισολογισμού θα πρέπει να αποτιμηθούν και οι λογαριασμοί που τηρούνται σε ξένο νόμισμα, όπως πχ ο λογαριασμός USD που είναι πιστωμένος με USD και ο λογαριασμός DEM που είναι πιστωμένος με DEM Για μεν το λογαριασμό USD-46.00, το δολάριο αυξήθηκε κατά 7 δρχ., από 263 δρχ. στις 270 δρχ. και για το λογαριασμό DEM-46.00, το μάρκο αυξήθηκε κατά 4 δρχ. από 156 δρχ. στις 160 δρχ. Θα διενεργηθούν οι εξής διπλογραφές, ούτως ώστε να αντικατοπτρισθεί το προκύπτον κέρδος και ζημία USD-GRD ( x7=) και ( x4=) DEM-GRD

25 Έτσι τώρα οι λογαριασμοί USD και DEM αφού αποτιμηθούν σε δρχ., θα αλληλοαναιρεθούν με τους USD-GRD και DEM-GRD που παρουσιάζουν ίσο και αντίθετο δραχμικό υπόλοιπο. Την , την ημέρα της δεύτερης ανταλλαγής, θα διενεργηθούν οι διπλογραφές της ανταλλαγής, καθώς και της αποτίμησης των λογαριασμών που τηρούνται σε ξένο νόμισμα, ούτως ώστε να απαλειφθούν μια και η συναλλαγή τελείωσε. Υπενθυμίζω ότι οι ισοτιμίες έχουν διαμορφωθεί ως εξής: Δρχ USD DEM Οι διπλογραφές για τη δεύτερη ανταλλαγή είναι: DEM Ανταποκριτές εξωτερικού DEM Συναλλαγματική θέση Χ DEM DEM USD Συναλλαγματική θέση USD Ανταποκριτές εξωτερικού Χ USD USD

26 Χ DEM-GRD Συναλλαγματική Θέση σε δρχ. (Η μετάφραση θα γίνει με τη συμπεφωνημένη τιμή, δηλ X163 = USD-GRD Συναλλαγματική θέση σε δρχ. (Το ίδιο ποσό) Ο λογαριασμός DEM-GRD που είναι χρεωμένος με θα πρέπει να δείχνει x 165 = (αποτίμηση σύμφωνα με την πραγματική ισοτιμία της ). Συνεπώς η απαραίτητη διπλογραφή είναι: Χ S DEM-GRD ( ) Μεταβατικός λογαρ/σμός Σε DEM Ο λογαριασμός USD-GRD που είναι πιστωμένος με θα πρέπει να παρουσιάζει πιστωτικό υπόλοιπο x 274 = ούτως 26

27 ώστε να αλληλοαναιρεθεί με τον USD όταν αποτιμηθεί σε δραχμές. Συνεπώς η απαραίτητη διπλογραφή είναι: Χ Δρχ USD-GRD ( ) Μεταβατικός λογαρ/σμός Χρεωστική διαφ. σε USD Επίσης οι λογαριασμοί τάξεως αντιλογίζονται. Η πληρωμή του τόκου στη δανειοδότρια τράπεζα θα αποτυπωθεί ως εξής: DEM Συναλλαγματική θέση ( x0,055=) DEM Ανταποκριτές εξωτερικού Τόκοι υποχρεώσεων προς μη συνδεδεμένα πιστωτικά ιδρύματα (9.237x165=) DEM-GRD Συναλλαγματική θέση σε δρχ. Χ DEM DEM

28 Ο λογαριασμός DEM ο οποίος είναι χρεωμένος με DEM θα αποτιμηθεί σε δρχ. και θα εξισωθεί με τον DEM-GRD Οι δύο αυτοί λογαριασμοί θα αλληλοαναιρεθούν. Σύμφωνα με τον τελευταίο φορολογικό νόμο και συγκεκριμένα με το άρθρο 16α ν. 2459/97, OL συμβάσεις swap που συνάπτονται σύμφωνα με όσα αναφέραμε παραπάνω απαλλάσσονται των τελών χαρτοσήμου. Επίσης, τα έσοδα της τραπέζης απαλλάσσονται του ΕΦΤΕ. Τα κέρδη ή ενδεχομένως ζημίες που προκύπτουν είναι φορολογητέα έσοδα ή εκπεστέες δαπάνες. Ο συντελεστής φορολογίας για τις τράπεζες (είτε ημεδαπές ανώνυμες εταιρείες, είτε υποκαταστήματα αλλοδαπών εταιρειών) έχει αναπροσαρμοσθεί πλέον στο 40%. Εύχομαι η παραπάνω ανάλυση να αποτελέσει βοήθημα στους συναδέλφους ελεγκτές κατά τη διενέργεια τακτικών ελέγχων επί τραπεζικών επιχειρήσεων. 28