ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

Transcript

1 1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΙΚΑΙΟ : σύστηµα κανόνων που ρυθµίζουν εξαναγκαστικά την κοινωνική συµβίωση. Πηγάζει από την πολιτεία και ισχύει στα όρια της. ΘΕΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ : σύνολο κανόνων δικαίου που πηγάζουν από συγκεκριµένη πολιτεία και ισχύουν στο έδαφος της, σε ορισµένο χρόνο. Χαρακτηριστικά δικαίου : 1) αφορά την εξωτερική συµπεριφορά των µελών της κοινωνίας, 2) είναι ρύθµιση ετερόνοµη, επιβάλλεται από την κοινωνία, 3) είναι εξαναγκαστό. Κοινωνική ηθική : σύνολο ηθικών επιταγών που επικρατεί στη συγκεκριµένη κοινωνία, όπου καθιερώθηκε από τη συνύπαρξη ποικίλων δεδοµένων και όπου ισχύει παραδοσιακά ως οµοιόµορφος τρόπος σκέψης, πίστης, συµπεριφοράς και συνηθειών. Ρυθµίζει την εξωτερική συµπεριφορά αλλά διαφέρει από το δίκαιο γιατί η τήρηση της δεν είναι εξαναγκαστή. ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ : σύνολο κανόνων που ρυθµίζουν σχέσεις στις οποίες µετέχει πρόσωπο που ασκεί κρατική εξουσία. Ι ΙΩΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ : σύνολο κανόνων που ρυθµίζουν σχέσεις των ιδιωτών µεταξύ τους, προσώπων δηλαδή που δεν ασκούν κρατική εξουσία, και είναι ισότιµα µεταξύ τους. ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ : το σύνολο λύσεων που δίνουν τα δικαστήρια απονέµοντας δικαιοσύνη. Έχει διαπλαστική δράση, καθώς : 1)εφαρµόζοντας ορισµένο κανόνα δικαίου ερµηνεύει τη διάταξη, 2) εφαρµόζει κανόνες δικαίου που περιέχουν γενικές ρήτρες ή αόριστες νοµικές έννοιες και τις ερµηνεύει,3) πληρώνει τα κενά δικαίου. * Η νοµολογία ακόµα και όταν είναι πάγια δεν αποτελεί πηγή δικαίου βάσει του ΑΚ1 και δεν οδηγεί στην διάπλαση εθίµου * ΚΑΝΟΝΑΣ ΙΚΑΙΟΥ : γενική και αφηρηµένη πρόταση που ρυθµίζει ετερόνοµα και εξαναγκαστικά τη συµπεριφορά των ανθρώπων στην κοινωνία. Αν ο κανόνας δικαίου καθορίζει συµπεριφορά ονοµάζεται κανονιστικός. Αν προβλέπει κυρώσεις κυρωτικός. ΠΗΓΕΣ ΙΚΑΙΟΥ : Πρωτογενείς πηγές δικαίου : από αυτές απορρέουν αµέσως κανόνες του θετού δικαίου. Αυτές είναι ο νόµος και το έθιµο (ΑΚ1), οι γενικά παραδεδεγµένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου (Σ28 ). Οι πρωτογενείς πηγές δικαίου έχουν αυτοτέλεια. ΝΟΜΟΣ : γραπτός κανόνας δικαίου που τίθεται από την πολιτεία καθ ορισµένη διαδικασία. ιακρίνεται σε ουσιαστικό και τυπικό ανάλογα µε το αν περιέχει κανόνα δικαίου ή όχι. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ : η πολιτειακή επιταγή που θεσπίζεται αρµοδίως περιέχει κανόνα δικαίου. ΤΥΠΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ : η πολιτειακή επιταγή που τίθεται σύµφωνα µε τη νοµοθετική λειτουργία και έχει την εξωτερική εµφάνιση νόµου,ακόµα και αν δεν περιέχει κανόνα δικαίου. Να διακρίνονται ο ουσιαστικός και τυπικός νόµος από την ουσιαστική ισχύ νόµου (αρχίζει 10 µέρες µετά την δηµοσίευση του) και από την τυπική ισχύ νόµου (αρχίζει από τη δηµοσίευση του νόµου στην εφηµερίδα της Κυβερνήσεως). ΕΘΙΜΟ : ο άγραφος κανόνας δικαίου που διαµορφώνεται ύστερα από µακρόχρονη,αδιάκοπη και οµοιόµορφη συµπεριφορά,απευθείας απο το λαό (ή από κοινωνικές οµάδες) µε την πεποίθηση ότι εφαρµόζεται κανόνας δικαίου. Υλικό στοιχείο εθίµου : η άσκηση συµπεριφοράς. Ψυχολογικό στοιχείο εθίµου : η πεποίθηση εφαρµογής κανόνα δικαίου.

2 2 ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ ΠΗΓΕΣ ΙΚΑΙΟΥ : α)τα συναλλακτικά ήθη,β)η αντικειµενική καλή πίστη, γ) τα χρηστά ήθη. ΣΥΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΗΘΗ : τρόποι ενέργειας που ακολουθούνται στις συναλλαγές. Μπορεί να εξελιχθούν σε έθιµα, καθώς έχουν το υλικό στοιχείο, αλλα λείπει το ψυχολογικό στοιχείο. ΧΡΗΣΤΑ ΗΘΗ : οι αντιλήψεις του µέσου, χρηστού και δίκαιου ανθρώπου για τη δράση που αναπτύσσεται σε ορισµένη κοινωνία, οι οποίες έχουν αναχθεί σε παραγγέλµατα της κοινωνικής ηθικής. ΚΑΛΗ ΠΙΣΤΗ : 1 η έννοια : συµπεριφορά, «ορθή» στις συναλλαγές συναλλακτική καλή πίστη / 2 η έννοια : συγκεκριµένη ενδιάθετη κατάσταση του προσώπου υποκειµενική καλή πίστη. Συναλλακτική καλή πίστη : η συµπεριφορά που ως κριτήριο περιέχεται σε κανόνα δικαίου για να ρυθµίσει συγκεκριµένη σχέση κατά το «αληθές» και να επιβάλλει τη στάθµιση των αντιτιθέµενων σε κάθε περίπτωση συµφερόντων ανάλογα προς την κοινωνική αξία. Υποκειµενική καλή πίστη : η ενδιάθετη κατάσταση του προσώπου που ενεργεί όντας σε συγγνωστή πλάνη και µε την πεποίθηση ότι ασκεί δικαίωµά του ή αγνοώντας περιστατικά που καθιστούν την πράξη του παράνοµη και η οποία ενδιάθετη κατάσταση αναγνωρίζεται ως στοιχείο δικαιώµατος ή έννοµης σχέσης. ιακρίσεις κανόνων δικαίου : 1 η διάκριση κριτήριο : η τοπική ισχύς του κανόνα : Γενικοί κανόνες : όσοι ισχύουν σε όλη την επικράτεια : Τοπικοί κανόνες : ισχύουν σε τµήµα της επικράτειας. 2 η διάκριση κριτήριο : αν ισχύουν για όλους τους πολίτες ή για ορισµένη οµάδα. Γενικοί κανόνες : για όλους τους πολίτες Προσωπικά δίκαια : συνήθως προκύπτουν από διεθνείς συνθήκες (π.χ. για Μουσουλµάνους της Θράκης). Κανόνες ικαίου : κριτήριο διάκρισης η γενικότητα : 1) Κανόνες γενικού δικαίου : ρύθµιση που καταλαµβάνει κατά τρόπο γενικό όλους τους πολίτες. 2) Κανόνες ειδικού δικαίου : ρύθµιση για ορισµένο κύκλο προσώπων και όχι για όλους τους πολίτες, 3) Κανόνες ατοµικού δικαίου : ρύθµιση για περιπτώσεις συγκεκριµένες, προνοµιακή µεταχείριση.αντιβαίνουν στο γενικό και αφηρηµένο του κανόνα δικαίου. ΚΑΝΟΝΕΣ ΚΟΙΝΟΥ ΙΚΑΙΟΥ : περιέχουν την «κατά κανόνα» ρύθµιση. Θεµελιώνουν την ύπαρξη ορισµένων βασικών αρχών, κατευθύνσεων ή επιλογών που ακολουθούνται στο δίκαιο. ΚΑΝΟΝΕΣ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ : εισάγουν παρέκκλιση από θεµελιώδη αρχή του δικαίου. ΙΑΚΡΙΣΗ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ : 1 η διάκριση : Αυτοτελείς κανόνες δικαίου : ρυθµίζουν ορισµένη σχέση χωρίς απαραίτητο συνδυασµό µε άλλους κανόνες Μη αυτοτελείς διασαφητικοί κανόνες δικαίου : πρέπει να συνδυαστούν µε άλλο κανόνα. 2 η διάκριση : Επιτακτικοί ή προστακτικοί : κανόνες που επιβάλλουν θετικά τι πρέπει να ισχύει Απαγορευτικοί : οι κανόνες που επιβάλλουν αρνητικά τι δεν πρέπει να ισχύει. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ ΙΚΑΙΟΥ : φανερώνει το νόηµα άλλου κανόνα δικαίου. Προϋποθέτει την ύπαρξη άλλου κανόνα, τον οποίο και ερµηνεύει (µη αυτοτελής). Κανόνας δικαίου που περιέχει πλάσµα : δέχεται την ύπαρξη νοµικού γεγονότος ή νοµικής κατάστασης, χωρίς αυτό να ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα, µε σκοπό την επέλευση έννοµων αποτελεσµάτων.

3 3 Κανόνας που περιέχει τεκµήριο : κρίσεις συµπερασµατικές που ο νόµος αντλεί από γνωστά πράγµατα για άγνωστα, µε σκοπό τη διευκόλυνση του δικαστή. Τα τεκµήρια που εισάγονται είναι µαχητά (µπορούν να ανατραπούν) ή αµάχητα (δεν ανατρέπονται). ιάκριση Κριτήριο : αν αναγνωρίζεται στην ιδιωτική βούληση δυνατότητα παράκαµψης της ρύθµισης που προβλέπει το δίκαιο. Κανόνες ενδοτικού δικαίου (ius dispositivum) : επιτρέπουν στην ιδιωτική βούληση να παρακάµψει τη ρύθµιση του νόµου και να προκρίνει άλλη στην θέση της. Κανόνες αναγκαστικού δικαίου (ius cogens) : αποκλείουν οποιαδήποτε παρέκκλιση από την ρύθµιση που περιέχουν (ΑΚ3 κανόνες δηµόσιας τάξης ). ιάκριση Κριτήριο : αν ο νόµος δίνει στο δικαστή τη δυνατότητα να αξιολογήσει ή όχι τις ειδικές συνθήκες κάποιας περίπτωσης. Κανόνες αυστηρού δικαίου : καθορίζουν ακριβώς τις έννοµες συνέπειες που επέρχονται όταν συντρέχουν ακριβώς προσδιορισµένες προυποθέσεις Κανόνες επιεικούς δικαίου : ρυθµίζουν κάποια σχέση κατά τρόπο που να επιτρέπει στο δικαστή να συνεκτιµήσει τις ειδικές συνθήκες της συγκεκριµένης περίπτωσης. Κανόνες που περιέχουν γενικές ρήτρες : περιέχουν έννοιες γενικές, αφηρηµένες και αόριστες, ελαστικές και ευπροσάρµοστες µε περιεχόµενο που δεν µπορεί να προσδιοριστεί µε ακρίβεια αλλά που εκφράζει νοηµατική κατεύθυνση (π.χ. η καλή πίστη ). Εντάσσονται στο επιεικές δίκαιο. ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΚΑΝΟΝΩΝ ΙΚΑΙΟΥ : Σύνταγµα > νόµος > διάταγµα. 1) Ο κατώτερος κανόνας δικαίου πρέπει να είναι σύµφωνος προς τον ανώτερο. 2) Κατώτερος ιεραρχικά κανόνα δικαίου δεν µπορεί να αναστείλει, τροποποιήσει ή καταργήσει ανώτερο κανόνα. * Αχρησία του νόµου δεν αποτελεί λόγο κατάργησης του *. Κατάργηση νόµου : 1) η τυπική ισχύς του καταργητικού νόµου πρέπει να είναι µεγαλύτερη ή ίση από αυτού που είναι προς κατάργηση, 2) οι πρωτογενείς πηγές του δικαίου κρίνονται ισοδύναµες µε την επιφύλαξη αν γίνεται έθιµο να καταργήσει νόµο, 3) νεότερος κανόνας δικαίου καταργεί τον παλιότερο είτε ρητά (άµεσα) είτε σιωπηρά (έµµεσα). Όσον αφορά τη σιωπηρή κατάργηση νόµου βοηθούν οι αρχές : 1) lex posterior generalis non derogat legi priori speciali (µεταγενέστερος νόµος γενικής φύσης δεν καταργεί προγενέστερο ειδικό), 2) lex posterior specialis derogat legi priori generali (µεταγενέστερος ειδικός νόµος, καταργεί παλιότερο γενικό). Αναδροµική ισχύς νόµου (ΑΚ2) : για την ασφάλεια δικαίου διακρίνεται σε γνήσια και µη γνήσια. Γνήσια αναδροµή : στο νέο νοµικό καθεστώς υποβάλλονται βιοτικές σχέσεις, που γεννήθηκαν και επέφεραν τα νοµικά τους αποτελέσµατα σύµφωνα µε το προγενέστερο δίκαιο. Μη γνήσια αναδροµή : το νέο νοµικό καθεστώς εφαρµόζεται σε βιοτικές σχέσεις που γεννήθηκαν στο παρελθόν αλλά λειτουργούν ακόµη και µετά την εισαγωγή του νέου νόµου, οπότε αυτός θα καταλαµβάνει τα νοµικά αποτελέσµατα που για πρώτη φορά θα παράγονται από την συγκεκριµένη βιοτική σχέση µετά την ουσιαστική ισχύ του νέου νόµου. Νοµοτυπική µορφή : το σύνολο των στοιχείων που πρέπει να συντρέχουν ώστε να επέλθει η έννοµη συνέπεια του κανόνα δικαίου. Έννοµη συνέπεια : το αποτέλεσµα που από νόµο επέρχεται όταν συντρέχουν τα στοιχεία της νοµοτυπικής µορφής.

4 4 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΑΝΟΝΩΝ ΙΚΑΙΟΥ : βάσει των µέσων που χρησιµοποιούµε διακρίνεται σε : 1) γραµµατική : αναζητά το νόηµα του κανόνα στη γλωσσική εξήγηση των όρων, 2)λογική : διαπιστώνει το νόηµα βάσει κανόνων λογικής. Πιο συγκεκριµένα : α)συναγωγή του ελάσσονος από το µείζον, β) συναγωγή του µείζονος από το ελάσσον,γ)επιχείρηµα σιωπής του νόµου,δ)εξ αντιδιαστολής,ε)εις άτοπον απαγωγή, 3)τελολογική : αναζητά το νόηµα στο σκοπό του κανόνα δικαίου. Αναλογία : η κάλυψη κενού στο δίκαιο από τον εφαρµοστή του δικαίου. Εφαρµογή κανόνα δικαίου : η υπαγωγή πραγµατικών περιστατικών στον κατάλληλο κανόνα δικαίου, ώστε να επέλθει συγκεκριµένη έννοµη συνέπεια. ΣΥΡΡΟΗ ΝΟΜΩΝ : η ίδια βιοτική σχέση ή το ίδιο πραγµατικό γεγονός εµπίπτει στη νοµοτυπική µορφή περισσότερων κανόνων δικαίου. ιακρίνεται σε σωρευτική, διαζευκτική, αντιφατική. ΣΩΡΕΥΤΙΚΗ ΣΥΡΡΟΗ : συντρέχουν περισσότερες διατάξεις που επιδιώκουν διαφορετικούς σκοπούς και ικανοποιούν διαφορετικές ανάγκες, χωρίς να παίζει ρόλο αν οι έννοµες συνέπειες τους διαφέρουν ή όχι. ΙΑΖΕΥΚΤΙΚΗ ΣΥΡΡΟΗ : συνδροµή περισσοτέρων κανόνων δικαίου που προβλέπουν διαφορετικές µεταξύ τους έννοµες συνέπειες, από τις οποίες επέρχεται είτε η µία είτε η άλλη ανάλογα µε την επιλογή που θα πραγµατοποιήσει ο δικαιούχος. ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΗ ΣΥΡΡΟΗ : οι έννοµες συνέπειες των νόµων που συντρέχουν αντιφάσκουν µεταξύ τους. ΕΝΝΟΜΗ ΣΧΕΣΗ : Οι βιοτικές σχέσεις που ρυθµίζονται από το δίκαιο και που, µε τη συγκεκριµένη ρύθµιση, παράγουν έννοµες συνέπειες. Όταν τα πρόσωπα που µετέχουν σ αυτή είναι ιδιώτες, ονοµάζεται ιδιωτική, όταν κάποιο από τα πρόσωπα είναι φορέας πολιτικής εξουσίας, ονοµάζεται δηµόσια. ΘΕΣΜΟΣ : σύνολο κανόνων δικαίου που διέπει µια κατηγορία έννοµων σχέσεων και καταστάσεων, που συγκροτεί ξεχωριστή ενότητα, µε ενιαίο πνεύµα, αυτοτέλεια και χαρακτηριστικά (π.χ. η κυριότητα ΑΚ ). ΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ : το σύνολο των δικαιωµάτων και υποχρεώσεων που προσδιορίζουν τη νοµική θέση ορισµένου προσώπου (π.χ. έγγαµου). ΙΚΑΙΩΜΑ : η εξουσία που η έννοµη τάξη παρέχει στο πρόσωπο για ικανοποίηση έννοµου συµφέροντος και εκπλήρωση της κοινωνικής αποστολής του.[ εν είναι δεκτό δικαίωµα χωρίς φορέα]. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ : κάθε υλικό ή άϋλο αγαθό που είναι δυνατό να υπαχθεί από το δίκαιο στην εξουσία ως το κεντρικό σηµείο κάθε δικαιώµατος. ΚΑΡΠΟΙ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ : οι πρόσοδοι που επιφέρει στον φορέα του : α)πρόσοδοι που το δικαίωµα παρέχει σύµφωνα µε τον προορισµό του,β) πρόσοδοι που αποδίδει το δικαίωµα µε βάση έννοµη σχέση. ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ : η δέσµευση που επιβάλλεται από το δίκαιο, για να τηρηθεί ορισµένη συµπεριφορά, δέσµευση που κατά κανόνα αποβλέπει στην ικανοποίηση δικαιώµατος άλλου προσώπου ή στη θεραπεία του γενικού συµφέροντος. Υπάρχουν και υποχρεώσεις χωρίς αντίστοιχα δικαιώµατα. Προϋποθέτει την ύπαρξη δύο προσώπων, του υπόχρεου (που δεσµεύεται να προβεί σε ορισµένη συµπεριφορά ) και του προσώπου για χάρη του οποίου επιβάλλεται η δέσµευση. * Στα διαπλαστικά δικαιώµατα δεν υπάρχει υποχρέωση, αλλά δέσµευση * ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΜΑ : σύνολο δικαιωµάτων και υποχρεώσεων για πραγµατοποίηση ωφέλιµου σκοπού (π.χ. γονική µέριµνα).

5 5 ΕΝΟΧΙΚΟ ΙΚΑΙΩΜΑ : η εξουσία ενός προσώπου (δανειστής) εναντίον άλλου (οφειλέτης) σε παροχή, δηλαδή πράξη (ενέργεια ή παράλειψη). ΕΜΠΡΑΓΜΑΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ : η άµεση και απόλυτη εξουσία σε πράγµα (κυριότητα, δουλείες, ενέχυρο, υποθήκη). ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΙΚΑΙΩΜΑ : η εξουσία που παρέχεται στο δικαιούχο είτε να επεµβαίνει στην προσωπική ζωή άλλου µέλους της οικογένειας και να αξιώνει απ αυτό τήρηση ορισµένης συµπεριφοράς, είτε να απαιτεί από κάποιο µέλος της οικογένειάς του παροχή περιουσιακού χαρακτήρα. ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟ ΙΚΑΙΩΜΑ : άµεση εξουσία που απονέµεται σε πρόσωπο ως διάδοχο στο σύνολο της περιουσίας του κληρονοµούµενου ή σε ποσοστά ή σε συγκεκριµένα στοιχεία της. ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ : 1) διαπλαστικά, 2) εξουσιαστικά : α)απόλυτα, β) σχετικά Κριτήριο διάκρισης : η φύση εξουσίας του δικαιώµατος. Εξουσιαστικά δικαιώµατα : δικαιώµατα που παρέχουν, είτε αποκλειστική και άµεση εξουσία στο αντικείµενο του δικαιώµατος που µπορεί να είναι πράγµα ή άϋλο αγαθό ή ακόµη ένα άλλο δικαίωµα,είτε εξουσία να επεµβαίνει στη σφαίρα άλλου προσώπου, εξουσία άλλοτε άµεση και αποκλειστική και άλλοτε συνεπάγεται δέσµευση του άλλου προσώπου, έτσι ώστε να τον εξαναγκάζει σε τήρηση ορισµένης συµπεριφοράς. Τα εξαναγκαστικά δικαιώµατα παράγουν αξίωση (που υπόκειται σε παραγραφή). Επίσης, συνοδεύονται από την ύπαρξη υποχρέωσης. Απόλυτα δικαιώµατα : παρέχουν στο δικαιούχο άµεση και αποκλειστική εξουσία στο αντικείµενο του δικαιώµατος. Άµεση εξουσία : µεταξύ του φορέα και του αντικειµένου της εξουσίας δεν υπεισέρχεται η βούληση άλλου προσώπου εκτός από τη βούληση του φορέα. Αποκλειστική εξουσία : η εξουσία του φορέα να αρνηθεί κάθε πράξη τρίτου στο αντικείµενο του δικαιώµατος. Τα απόλυτα δικαιώµατα ισχύουν erga omnes, τέτοια είναι κυρίως τα εµπράγµατα. Σχετικά δικαιώµατα : παρέχουν στο δικαιούχο εξουσία που στρέφεται κατά συγκεκριµένου προσώπου, που υποχρεώνεται σε ορισµένη συµπεριφορά (εξουσία συγκεκριµένη) και µέσω αυτού κατευθύνεται στο αντικείµενο του δικαιώµατος (εξουσία έµµεση). Απορρέουν από σχέση που εξελίσσεται ανάµεσα στο φορέα και σε άλλο πρόσωπο (inter pares). Κυρίως τα ενοχικά δικαιώµατα. ιαπλαστικά δικαιώµατα : παρέχουν στο δικαιούχο εξουσία να επιφέρει µονοµερώς και αµέσως µεταβολές που συνίστανται σε κτήση, αλλοίωση ή κατάργηση ενός δικαιώµατος, µιας έννοµης σχέσης ή µιας νοµικής κατάστασης. Γεννούν δέσµευση του προσώπου που υπόκειται τις συνέπειες άσκησης του δικαιώµατος. ιακρίνονται σε προσωποπαγή και µη προσωποπαγή. Ολοκληρωµένα και ατελή δικαιώµατα : Κριτήριο διάκρισης : αν συντρέχουν όλα τα στοιχεία για τη σύσταση του δικαιώµατος. Ολοκληρωµένο ( πλήρες,τέλειο) δικαίωµα : υπάρχει όταν πληρωθούν όλες οι προϋποθέσεις που ο νόµος απαιτεί για την σύσταση του. ΠΡΟΣ ΟΚΙΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ : η νοµική κατάσταση του δικαιώµατος, που, ενώ αυτό διανύει το µεταβατικό στάδιο της σύστασης του, επιτρέπει την ασφαλή πρόβλεψη ότι θα ολοκληρωθεί και γι αυτό κρίνεται άξιο νοµικής προστασίας. Προσδοκία συντρέχει σε δικαιώµατα που εξαρτώνται από αίρεση και προθεσµία. Ο φορέας στην προσδοκία δικαιώµατος έχει «αξίωση» για την ολοκλήρωσή του.

6 6 ΠΡΟΣΩΠΟΠΑΓΗ και ΜΗ ΠΡΟΣΩΠΟΠΑΓΗ δικαιώµατα : Κριτήριο διάκρισης : ο βαθµός σύνδεσης φορέα δικαιώµατος. ΠΡΟΣΩΠΟΠΑΓΗ : συνδέονται στενά και αποκλειστικά µε το υποκείµενό τους. Η εξουσία του δικαιώµατος νοείται µόνο σε συνδυασµό µε το ίδιο πρόσωπο, δεν είναι δυνατό να αποσπαστεί απ αυτό και συνεπώς αποκλείεται η µεταβίβασή του (π.χ. γονική µέριµνα). ΜΗ ΠΡΟΣΩΠΟΠΑΓΗ : συνδέονται µε το φορέα τους κατά τρόπο χαλαρό και όχι αποκλειστικό, και άρα µεταβιβάζονται και κληρονοµούνται ελεύθερα (π.χ. τα περισσότερα ενοχικά δικαιώµατα). ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΑΓΗ δικαιώµατα : η εξουσία που παρέχει το δίκαιο είναι υπέρ του εκάστοτε δικαιούχου συγκεκριµένου πράγµατος. Συνδέονται στενά και αδιάσπαστα µε το πράγµα, το οποίο και ακολουθούν. ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΚΑ,ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ,ΜΙΚΤΗΣ ΦΥΣΗΣ : Κριτήριο διάκρισης : αν προέχει η ικανοποίηση οικονοµικού ή ηθικού συµφέροντος. Περιουσιακά δικαιώµατα : παρέχουν εξουσία για ικανοποίηση οικονοµικού συµφέροντος (ενοχικά, εµπράγµατα, κληρονοµικά δικαιώµατα ). Μη περιουσιακά προσωπικά δικαιώµατα : εξουσία για ηθικό συµφέρον (οικογενειακά δικαιώµατα). ΙΑΙΡΕΤΑ και Α ΙΑΙΡΕΤΑ δικαιώµατα : Κριτήριο διάκρισης : η δυνατότητα διαίρεσης σε ιδανικά µέρη. ΙΑΙΡΕΤΑ : επιδέχονται κατανοµή σε περισσότερα «µέρη», προσφέρονται σε κτήση,άσκηση ή απώλεια. Α ΙΑΙΡΕΤΑ : δεν επιδέχονται διαίρεση κατά ιδανικά µέρη. ΚΥΡΙΑ και ΠΑΡΕΠΟΜΕΝΑ δικαιώµατα : Κριτήριο διάκρισης : αν το δικαίωµα εξαρτάται ή όχι από άλλο δικαίωµα. ΚΥΡΙΑ : υπάρχουν (ιδρύονται και ασκούνται) µόνα τους, χωρίς να εξαρτώνται από άλλο δικαίωµα. ΠΑΡΕΠΟΜΕΝΑ : δεν υπάρχουν µόνα τους, αλλά χαρακτηρίζονται από τη σχέση εξάρτησης από άλλο δικαίωµα. ΙΚΑΙΩΜΑ στην ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ : έρεισµα στα Σ2 1 και Σ5 1. Η έννοια δεν προσφέρεται για ορισµό. «Μεταιχµιακή» έννοια : ο άνθρωπος είναι φορέας εξουσιών και αντικείµενο των ίδιων εξουσιών. Φορείς του δικαιώµατος είναι όσοι έχουν ικανότητα δικαίου (ΑΚ34,61).[Το κυοφορούµενο έχει το δικαίωµα που είναι ωστόσο ατελές και µετέωρο]. Νοµική φύση : απόλυτο εξουσιαστικό δικαίωµα, προσωπικό και προσωποπαγές. Το δικαίωµα της προσωπικότητας προστατεύεται από την παράνοµη προσβολή του (ΑΚ57 1 εδ. α ). Υπάρχουν περιπτώσεις που αίρουν τον παράνοµο χαρακτήρα της προσβολής του δικαιώµατος : 1) ορθός καθορισµός των ορίων του δικαιώµατος της προσωπικότητας, 2) σύγκρουση των δικαιωµάτων της προσωπικότητας (απαιτείται στάθµιση συµφερόντων), 3) άσκηση δικαιώµατος από το µέρος του προσβάλλοντος, 4) συναίνεση του δικαιούχου, 5) άλλοι γενικοί ή ειδικοί λόγοι που αίρουν το παράνοµο. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ του ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ : 1) αξίωση για άρση της προσβολής (ΑΚ57 1 εδ. α ) > άµεσος παραµερισµός της πράξης > δεν απαιτείται υπαιτιότητα αυτού που προσβάλλει, 2) αξίωση για παράλειψη προσβολής στο µέλλον (ΑΚ57 1 εδ. α ), 3) αξίωση αποζηµίωσης (ΑΚ57 2) > απαιτείται υπαιτιότητα, 4) αξίωση για

7 7 ικανοποίηση ηθικής βλάβης (ΑΚ59), 5) άσκηση αναγνωριστικής αγωγής, 6) λήψη ασφαλιστικών µέτρων, 7) αυτοδύναµη προστασία. ΑΚ57 1 εδ. β > έχουµε ενδεικτική και όχι αποκλειστική απαρίθµηση. ΑΚ58 > η χρήση ξένου ονόµατος δεν είναι παράνοµη σε περίπτωση συµφωνίας, συνωνυµίας, σύµπτωσης ψευδωνύµου. Ικανοποίηση ηθικής βλάβης : η προσβολή επέρχεται στα µη περιουσιακά αγαθά του προσώπου. Είδος της η ψυχική οδύνη. ΑΞΙΩΣΗ ΑΚ247 : Η ειδική εξουσία που πηγάζει από ορισµένο δικαίωµα υπέρ του φορέα του και επιτρέπει σ αυτόν να απαιτήσει από συγκεκριµένο πρόσωπο να ακολουθήσει µια τέτοια συµπεριφορά, που συµβάλλει στην ικανοποίηση του έννοµου συµφέροντος του, ή επιτρέπει στο φορέα να εξαναγκάσει το πρόσωπο στην ίδια συµπεριφορά. Είναι εκδήλωση δικαιώµατος αλλά µε αυτοτέλεια απέναντί του. Η αξίωση ικανοποιείται αυτοβούλως,αυτοδύναµα, δικαστικά. Στα απόλυτα δικαιώµατα η αξίωση δεν υπάρχει κατά το χρόνο σύστασής τους αλλά γεννιέται µε την προσβολή του δικαιώµατος. Στα σχετικά δικαιώµατα η αξίωση υπάρχει κατά το χρόνο σύστασής τους χωρίς να σηµαίνει πως αξίωση και δικαίωµα ταυτίζονται. Είδη αξιώσεων : 1) Αξιώσεις προσωπικές (in personam) : πηγάζουν από ενοχικό δικαίωµα, 2) Αξιώσεις in rem : πηγάζουν από απόλυτο δικαίωµα (εµπράγµατες, από το δικαίωµα της προσωπικότητας), 3) Αξιώσεις in rem scriptae : ενοχικές αξιώσεις που στρέφονται εναντίον κάθε προσώπου (είναι και προσωπικές). ΣΥΡΡΟΗ ΑΞΙΩΣΕΩΝ : το αυτό περιστατικό εντάσσεται σε περισσότερους κανόνες δικαίου, από τους οποίους απορρέουν υπέρ του δικαιούχου περισσότερες ίδιες αξιώσεις µε την ίδια έννοµη συνέπεια. ΑΓΩΓΗ : η εξουσία να ζητήσει κάποιος από το δικαστήριο ό,τι του οφείλεται. Θεµελιώνεται στην αξίωση ή στο δικαίωµα. Είναι ένας από τους τρόπους ικανοποίησης της αξίωσης. Η αγωγή από τυπική άποψη είναι το δηµόσιο δικαίωµα που έχει κάθε πρόσωπο να ζητήσει από την πολιτεία την παροχή δικαστικής αρωγής (εδώ ως αγωγή νοείται και το έγγραφο µε το οποίο ζητάται δικαστική προστασία ). Ανάλογα µε το δικαίωµα που προστατεύεται οι αγωγές διακρίνονται σε οικογενειακές,ενοχικές, εµπράγµατες,κληρονοµικές. Ανάλογα µε τη µορφή δικαστικής εξουσίας που ζητάται διακρίνονται σε αναγνωριστικές, καταψηφιστικές, διαπλαστικές. ΕΝΣΤΑΣΗ : η εξουσία που έχει κάποιος να παραλύσει, µόνιµα ή προσωρινά, την ενέργεια δικαιώµατος που ασκείται εναντίον του, χωρίς να αρνείται την ύπαρξη του. Αν το δικαίωµα όπου αναφέρεται η ένσταση περιέχει αξίωση, µε την ένσταση εκδηλώνεται άρνηση της παροχής της αξίωσης. * Η ένσταση αναφέρεται σε δικαίωµα και είναι η ίδια δικαίωµα αντιδικαίωµα * ΑΣΚΗΣΗ ΕΝΣΤΑΣΗΣ : πρότασή της από το πρόσωπο, που νοµιµοποιείται προς το σκοπό αυτό, τόσο δικαστικά όσο και εξώδικα. ικαιούται να την προτείνει ο δικαιούχος της, ο διάδοχός του, ή όπου ο νόµος προβλέπει τρίτα πρόσωπα. Με την άσκηση της η ένσταση καθίσταται ενεργός και επιφέρει αµέσως τα αποτέλεσµά της. Η ένσταση δεν λαµβάνεται υπόψη αυτεπαγγέλτως. Γνήσιες και καταχρηστικές ενστάσεις : Στις γνήσιες ενστάσεις, ο ενιστάµενος έχει και επικαλείται δική του αυτοτελή και αυθύπαρκτη εξουσία. Στις καταχρηστικές, ο ενιστάµενος δεν έχει εξουσία παραλύσεως του δικαιώµατος, που ασκείται εναντίον του ( κρίνεται πως δεν είναι ενστάσεις ).

8 8 Οι γνήσιες ενστάσεις διακρίνονται σε αναβλητικές και ανατρεπτικές. Αναβλητική ένσταση : παραλύει προσωρινά το δικαίωµα έναντι του οποίου στρέφεται. Ανατρεπτική ένσταση : οριστική παράλυση του δικαιώµατος. Οι γνήσιες ενστάσεις διακρίνονται ακόµα και σε : α) προσωποπαγείς και πραγµατοπαγείς, β) αυτοτελείς και µη αυτοτελείς. ΣΥΣΤΑΣΗ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ : η λόγω της συνδροµής των νόµιµων όρων απονοµή ορισµένης εξουσίας σε συγκεκριµένο πρόσωπο για ικανοποίηση έννοµου συµφέροντος και εκπλήρωση της κοινωνικής του αποστολής. ΚΤΗΣΗ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ : η σύνδεση του δικαιώµατος µε ορισµένο πρόσωπο, αυτό στο οποίο η έννοµη τάξη απονέµει τη συγκεκριµένη εξουσία. Η σύσταση και η κτήση δεν συµπίπτουν αναγκαστικά. Κτήση δικαιώµατος γίνεται είτε µε τη βούληση του αποκτώντος είτε αυτοδικαίως. Κτήση : α) Πρωτότυπη, β) Παράγωγη. ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ ΚΤΗΣΗ : το δικαίωµα που αποκτάται δεν στηρίζεται σε δικαίωµα άλλου προσώπου, είναι ανεξάρτητο από δικαίωµα που τυχόν προϋπήρχε στο ίδιο αντικείµενο. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΤΗΣΗ : το δικαίωµα που αποκτάται στηρίζεται σε δικαίωµα άλλου προσώπου και εξαρτάται απ αυτό.έχουµε δικαιοπάροχο και διάδοχο στο δικαίωµα. Η παράγωγη κτήση διακρίνεται σε δηµιουργική ( από το προϋπάρχον δικαίωµα αποσπώνται κάποιες εξουσίες και δηµιουργείται νέο ) και σε µεταφορική ( το υπάρχον δικαίωµα µεταβιβάζεται από ένα πρόσωπο σε άλλο ). ΑΛΛΟΙΩΣΗ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ : έχουµε αλλαγή στο υποκείµενο του δικαιώµατος ή τροποποίηση του περιεχοµένου του. Υποκειµενική αλλοίωση : α) αλλαγή του υποκειµένου του δικαιώµατος (διαδοχή) ή β) µεταβολή του φορέα της υποχρέωσης. Αντικειµενική αλλοίωση : ποσοτική ή ποιοτική αλλαγή του περιεχοµένου του δικαιώµατος. ΑΠΩΛΕΙΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ : η λόγω της συνδροµής των νόµιµων προϋποθέσεων άρση της εξουσίας που δόθηκε σε συγκεκριµένο πρόσωπο για ικανοποίηση έννοµου συµφέροντος και εκπλήρωση της κοινωνικής του αποστολής. Συνέπεια είναι η λύση του δεσµού φορέα δικαιώµατος. Να διακρίνεται από την αδράνεια του δικαιώµατος και την αποδυνάµωσή του. * Η απώλεια µπορεί να είναι ολική ή µερική * Απώλεια µπορεί να επέλθει µε ή χωρίς τη θέληση του δικαιούχου. Απώλεια µε την βούληση του δικαιούχου : 1) απαλλοτρίωση µε την ευρεία έννοια (ολική ή µερική απώλεια µε τη βούληση του δικαιούχου), 2) απαλλοτρίωση µε τη στενή έννοια (απώλεια µε τη βούληση του δικαιούχου και διαδοχή), 3) επιβάρυνση δικαιώµατος (η σύσταση νέου δικαιώµατος µε περιορισµένη έκταση υπέρ τρίτου, µε ταυτόχρονη διατήρηση του κύριου δικαιώµατος ),4) παραίτηση (απόσβεση του δικαιώµατος µε τη βούληση του δικαιούχου). Απώλεια του δικαιώµατος χωρίς τη βούληση του δικαιούχου : 1) θάνατος φυσικού προσώπου ή τέλος νοµικού προσώπου, 2) ολική καταστροφή του αντικειµένου του δικαιώµατος, 3) κατάλυση του παλιού δικαιώµατος λόγω σύστασης νέου στο ίδιο αντικείµενο, 4) έκπτωση από το δικαίωµα : αποδοκιµασία συµπεριφοράς του δικαιούχου, 5) παρέλευση αποσβεστικής προθεσµίας, 6) πλήρωση διαλυτικής αίρεσης, 7) αναγκαστική απαλλοτρίωση,

9 9 8) αναγκαστικός πλειστηριασµός, 9) σύγχυση ( ενώνονται στο ίδιο πρόσωπο ιδιότητες οφειλέτη και δανειστή ). ΑΣΚΗΣΗ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ : απόλαυση ωφελειών, διάθεση του δικαιώµατος και προστασία αυτού. ΙΑΘΕΣΗ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ : α) επιτρέπεται από τον φορέα του, κατά κανόνα, β) διάθεση από µη δικαιούχο είναι ανίσχυρη. ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΑΣΚΗΣΗΣ : 1) ο φορέας του, 2) αν ο νόµος το επιτρέπει τρίτο πρόσωπο ( αντιπρόσωπος ). ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ : η εξαιτίας της άσκησης πρόσκρουση ενός δικαιώµατος σε άλλο, κατά τρόπο ώστε να µην είναι δυνατή η ικανοποίηση τους, επειδή µε την ικανοποίηση του ενός δικαιώµατος είτε περιορίζεται είτε αποκλείεται η ικανοποίηση των άλλων. ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ : ΑΚ281, Σ25 3 > Στο ΑΚ281 υπάγονται 1)τα ιδιωτικά δικαιώµατα, περιουσιακά και µη περιουσιακά, 2) τα διαπλαστικά δικαιώµατα, 3) οι ενστάσεις, 4) οι αποφάσεις οργάνων νοµικών προσώπων, 5) δικαιώµατα που πηγάζουν είτε αµέσως από το νόµο, είτε από δικαιοπραξία, 6) δικαιώµατα που απορρέουν από κανόνες ενδοτικού δικαίου ή δηµόσιας τάξης. * Το ΑΚ281 εφαρµόζεται και στην παράλειψη άσκησης δικαιώµατος (π.χ. παράλειψη άσκησης της γονικής µέριµνας ) * Για τον προσδιορισµό των ορίων του ΑΚ281 χρησιµοποιούνται ως αντικειµενικά κριτήρια : η καλή πίστη, τα χρηστά ήθη και ο σκοπός του δικαιώµατος. Καταγράφονται στο νόµο εναλλακτικά. * ΑΚ281 : κανόνας αναγκαστικού δικαίου (ius cogens) * Το πρόσωπο που βλάπτεται από την κατάχρηση δικαιώµατος µπορεί : 1) να ασκήσει αναγνωριστική αγωγή, 2) να ασκήσει καταψηφιστική αγωγή, 3) να προβάλλει ένσταση, 4) λήψη ασφαλιστικών µέτρων. Η έννοµη προστασία δικαιώµατος παρέχεται κατά 3 τρόπους : α) έκδοση δικαστικής απόφασης, β) αναγκαστική εκτέλεση των δικαστικών αποφάσεων, γ) λήψη ασφαλιστικών µέτρων, Η προστασία δικαιώµατος µπορεί να είναι και αυτοδύναµη (αν και κατά κανόνα απαγορεύεται) : 1) αυτοδικία, 2) άµυνα, 3) κατάσταση ανάγκης. ΑΥΤΟ ΙΚΙΑ (ΑΚ282) : είναι αθέµιτη εκτός από τις περιπτώσεις που καλύπτει το ΑΚ282. Προϋποθέσεις : Υποκείµενο της αυτοδικίας : ο φορέας της αξίωσης [άρα µπορεί να είναι και αντιπρόσωπος. εν επιτρέπεται όµως η αυτοδικία υπέρ τρίτου προσώπου ]. Η αξίωση πρέπει να είναι εναγώγιµη και η απόφαση του δικαστηρίου να µπορεί να εκτελεστεί αναγκαστικά. Πράξεις αυτοδικίας : 1) αφαίρεση κινητού ή ακίνητου πράγµατος, 2) καταστροφή ή βλάβη πραγµάτων του οφειλέτη, 3) αυτοδύναµος εξαναγκασµός του οφειλέτη σε πράξη που ικανοποιεί την αξίωση, 4) αυτοδύναµη κράτηση του οφειλέτη. ΑΜΥΝΑ (ΑΚ284) : στόχος της άµυνας είναι να διατηρηθεί η κατάσταση που υπάρχει. ιαφέρει από την αυτοδικία που επιδιώκει να µεταβληθεί η υφιστάµενη κατάσταση. ΑΚ284 : «Επίθεση» : κάθε συµπεριφορά που θέτει σε κίνδυνο ή προσβάλλει πρόσωπο ή τα αγαθά αυτού. Πρέπει να είναι άδικη (κατά αντικειµενική κρίση

10 10 αντίθετη στους κανόνες δικαίου) και παρούσα (όταν άρχισε και βρίσκεται σε εξέλιξη). * Κατά της άµυνας δεν συγχωρείται αντάµυνα * ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΝΑΓΚΗΣ : κατάσταση κατά την οποία προξενείται καταστροφή ξένου πράγµατος, εφόσον η καταστροφή είναι αναγκαία για να αποτραπεί επικείµενος κίνδυνος που απειλεί δυσανάλογα µεγαλύτερη ζηµιά σ αυτόν που επιχείρησε την καταστροφή ή σε άλλον (ΑΚ285). Η κατάσταση ανάγκης επικεντρώνεται σε πράγµα. ιαφέρει από την άµυνα που στρέφεται κατά προσώπου. Η κρίση για την ανάγκη της καταστροφής διαµορφώνεται ύστερα από αντικειµενική εκτίµηση και όχι σύµφωνα µε την υποκειµενική θέση του προσώπου που επιχειρεί την καταστροφή. Όµοια για την κρίση δυσαναλογίας της καταστροφής. ΑΣΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ : ρυθµίζει ιδιωτικές σχέσεις προσώπων ανεξάρτητα από το επάγγελµά τους. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ : σύνολο κανόνων που ρυθµίζουν θέµατα σε σχέση µε τον κανόνα δικαίου, τα υποκείµενα των ενν. σχέσεων, το δικαίωµα και τη δικαιοπραξία. ΑΝΘΡΩΠΟΣ : Φυσικό πρόσωπο : το δίκαιο (ΑΚ34) παρέχει σε κάθε άνθρωπο την ικανότητα δικαίου, η οποία θεµελιώνεται στην ανθρώπινη αξία, συνδέεται µε τις έννοιες της ισότητας και της ελευθερίας (Σ4 1) και συµβιβάζεται µε τις σύγχρονες πολιτισµικές αντιλήψεις. Άρα ο όρος «φυσικό» δε δηλώνει τη φύση του ανθρώπου αλλά αντιδιαστέλλεται µε το «νοµικό» (πρόσωπο). ΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ : αυτοτελής οντότητα της κοινωνικής πραγµατικότητας που µετέχει στην κοινωνική ζωή κατά τρόπο σηµαντικό, στις συναλλακτικές σχέσεις κατά τρόπο επιβλητικό και στον έννοµο βίο µε συνεχώς πολλαπλασιαζόµενη παρουσία ώστε να έχει καταλυτική συµµετοχή στις σηµερινές κοινωνίες. Νοµικά πρόσωπα αστικού δικαίου : 1) Σωµατείο, 2) Ίδρυµα, 3) Επιτροπή Εράνων, 4) Εταιρεία αστικού δικαίου µε νοµική προσωπικότητα. ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΙΚΑΙΟΥ : Άνθρωπος (ΑΚ34), Νοµ. Πρόσωπο (ΑΚ61) : ταυτίζεται µε την προσωπικότητα µε την στενή έννοια του όρου και αποδίδεται µε τους όρους δικαιοκτητική ή δικανική ικανότητα. Να µην συγχέεται µε την ικανότητα για δικαιοπραξία ή για αδικοπραξία. Ι ΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ : 1) Φύλο : µέχρι το 1983 η γυναίκα ήταν σε µειονεκτική θέση (π.χ. ο άντρας= κεφαλή οικογένειας). Σήµερα : Ισότητα των δύο φύλων (αφορά το οικογενειακό δίκαιο κυρίως). 2) Ηλικία : µαζί µε την υγεία καθορίζουν την πνευµατική επάρκεια του ανθρώπου και συνθέτουν την νοµική ωριµότητα του.κρίνει κυρίως την ικανότητα για δικαιοπραξία (ΑΚ ). Όσοι δεν έχουν συµπληρώσει το 18 ο έτος της ηλικίας τους (ανήλικοι) τελούν υπό γονική µέριµνα ( ή υπό επιτροπεία). Η ηλικία παίζει ρόλο και σε περιπτώσεις όπως π.χ. ο γάµος, η υιοθεσία κ.λπ.. 3) Υγεία : το αστικό δίκαιο αποβλέπει στην προστασία της υγείας µε θεσµούς όπως η δικαστική συµπαράσταση (επικουρική) (ΑΚ ). 4) Τιµή : η ηθική αξία που αποδίδεται στο πρόσωπο από την κοινωνία. Προστατεύεται από το δίκαιο και αποδοκιµάζεται όταν λείπει (ΑΚ57). 5) Θρησκεία : ενδιαφέρει κυρίως για τον γάµο µεταξύ ετεροδόξων ετεροθρήσκων ή για κληρονοµικές σχέσεις (π.χ. διαφορά σε µουσουλµάνους). 6) Κοινωνική θέση : παραπέµπει σε βιοτική θέση και όχι σε διακρίσεις. 7) Οικογενειακή κατάσταση : εξετάζουµε α) την οικογένεια : (i) σύζυγοι και ανήλικα άγαµα παιδιά (στενή έννοια), (ii) πρόσωπα που συνδέονται µε συγγένεια ή γάµο, ανεξάρτητα από το αν ζουν κάτω από την ίδια στέγη (ευρεία έννοια), β) συγγένεια : δεσµός οικογένειας µεταξύ

11 11 προσώπων που δηµιουργείται από το δίκαιο για να θεµελιωθεί σ αυτόν ποικιλία έννοµων σχέσεων [ α) συγγένεια εξ αίµατος (σε ευθεία ή πλάγια γραµµή), β)συγγένεια εξ αγχιστείας, γ) συγγένεια που απορρέει από υιοθεσία ] [ * Η συγγένεια προσώπου µε τη µητέρα του και τους συγγενείς της ιδρύεται µε µόνη τη γέννηση, ενώ µε τον πατέρα και τους συγγενείς του συνάγεται από τον γάµο µε την µητέρα ή ιδρύεται µε αναγνώριση (εκούσια ή δικαστική) * ], γ) Γάµος : η σύµφωνα µε τον νόµο µόνιµη και σταθερή ένωση δύο προσώπων διαφορετικού φύλου µε σκοπό την ίδρυση κοινωνίας βίου ολοκληρωµένης και αχώριστης. Απαιτούνται α) ουσιαστικές προϋποθέσεις θετικές και αρνητικές, β) συστατική πράξη γάµου. ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΣΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ : 1) Όνοµα : κύριο όνοµα, επώνυµο, ψευδώνυµο (όχι παρώνυµο παρατσούκλι). Μερικές φορές χρειάζονται και ονόµατα πατρός ή µητρός. Το όνοµα είναι στοιχείο της προσωπικότητας. 2) Κατοικία (ΑΚ51) του φυσικού προσώπου : ο νοµικός δεσµός αυτού µε τον τόπο της κύριας και µόνιµης εγκατάστασης του, δεσµός που καθορίζεται από το νόµο ή την ιδιωτική βούληση για να δηλώσει το σηµείο από όπου το δίκαιο εξαρτά την παραγωγή συγκεκριµένων ενν. αποτελεσµάτων. ιακρίνεται σε εκούσια και νόµιµη. Η εκούσια κατοικία επιλέγεται από το άτοµο και προϋποθέτει α) το υλικό στοιχείο (corpus) της κατοικίας, β) το βουλητικό στοιχείο (animus) για διαµονή σε συγκεκριµένο τόπο. Η νόµιµη κατοικία προσδιορίζεται στο νόµο (ΑΚ54,56). Κτήση κατοικίας : α) στη νόµιµη : συντρέχουν οι προϋποθέσεις του νόµου, β) στην εκούσια : σύµπτωση βουλητικού και υλικού στοιχείου. Η κατοικία φυσικού προσώπου διέπεται από την αρχή της αναγκαιότητας (ΑΚ52), της αποκλειστικότητας (απόκρουση πολλαπλής κατοικίας) (ΑΚ51 εδ.β ), της ειδικής κατοικίας (ΑΚ51 εδ. γ ). Να διακρίνεται η κατοικία από τη διαµονή (δηλώνει πρόσκαιρη διαβίωση). Για το νοµικό πρόσωπο χρησιµοποιείται ο όρος έδρα. 3) Ιθαγένεια ο νοµικός δεσµός προσώπου µε ορισµένη πολιτεία (βάσει του ΑΚ4 η ιθαγένεια δεν ασκεί επίδραση στα αστικά δικαιώµατα). ΥΠΑΡΞΗ και ΤΕΛΟΣ φυσικού προσώπου : Ύπαρξη προσώπου : (ΑΚ35 > προϋποθέσεις η γέννηση και η ζωή) Η γέννηση προϋποθέτει ολοκλήρωση του τοκετού και αποχωρισµό του νεογνού από τη µητέρα. ΚΥΟΦΟΡΟΥΜΕΝΟ : (ΑΚ36 > εισάγεται µορφή ατελούς ικανότητας δικαίου) Το δίκαιο εξαρτά την ικανότητα δικαίου του κυοφορούµενου από το γεγονός της γέννησής του ζωντανού. ΘΑΝΑΤΟΣ : το συµβάν που σηµατοδοτεί το τέλος της ύπαρξης του ανθρώπου και χρησιµοποιείται από το δίκαιο για να δηλωθεί το τέλος του φυσικού προσώπου. Ιατρικά έχουµε «βιολογικό θάνατο» : τερµατισµός λειτουργίας εγκεφάλου και άλλων οργάνων. Προβληµατισµός υπάρχει για το αν µόνος ο εγκεφαλικός θάνατος είναι θάνατος (νοµικά). Μέσα απόδειξης γέννησης και θανάτου : οι προβλεπόµενες ληξιαρχικές πράξεις (πιστοποιούµενες από γιατρούς). ΑΚ38 : εισαγωγή του τεκµηρίου της συναποβίωσης περισσοτέρων προσώπων (µαχητό) > για τα κληρονοµικά και τα δικαιώµατα που µπορεί να θεµελιωθούν σε προηγούµενο θάνατο.

12 12 ΑΦΑΝΕΙΑ (ΑΚ40 50) : προϋποθέσεις (ΑΚ40 41): 1) εξαφάνιση σε κατάσταση κινδύνου ζωής ή απουσία του για πολύ καιρό χωρίς ειδήσεις, 2) να συνάγεται από την απουσία του πολύ πιθανός θάνατος, 3) πάροδος χρονικού διαστήµατος από την εξαφάνιση ή την απουσία. Αρµόδιο δικαστήριο : το µονοµελές πρωτοδικείο της τελευταίας κατοικίας του εξαφανισθέντος. * Η απόφαση της κήρυξης σε αφάνεια ή η άρση της, είναι διαπλαστική * Αποτελέσµατα αφάνειας : 1) παύση ικανότητας δικαίου ή δικαιοπρακτικής ικανότητας, 2) άσκηση δικαιωµάτων που θεµελιώνονται στον θάνατο (π.χ. παύση γονικής µέριµνας), 3) κληρονοµική διαδοχή. ΠΡΟΣΟΧΗ : δεν έχουµε λύση γάµου. Ανατροπή τεκµηρίου αφάνειας : 1) αν εµφανιστεί ο άφαντος ή 2) αν αποδειχθεί ο θάνατος του. ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ για ΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΑ (ΑΚ ) : η ικανότητα του ανθρώπου, µε βάση την ηλικία και την υγεία (σωµατική και πνευµατική), να καταρτίζει δικαιοπραξίες. Συνδέεται άρρηκτα µε την αρχή της ιδιωτικής αυτονοµίας και µε την ειδικότερη έκφραση αυτής, την δήλωση βούλησης. Σχηµατικά : Σχέση Α Σχέση 1 αυτονοµία βουλήσεως Σχέση Β Ικανότητα για διαµόρφωση βουλήσεως Σχέση 2 δήλωση βουλήσεως Ικανότητα για δήλωση βουλήσεως Σχέση 3 δικαιοπραξία Ικανότητα για δικαιοπραξία Αρχές που διέπουν τη δικαιοπρακτική ικανότητα : 1) Συστηµατική Λογική αρχή : η ικανότητα όσο και η ανικανότητα για δικαιοπραξία συνδέονται λογικά µε την αυτονοµία της ιδιωτικής βούλησης. 2) Προστατευτική Λειτουργική αρχή : οι διατάξεις να ικανοποιούν τόσο το γενικό όσο και το ατοµικό συµφέρον. Μέθοδοι προσδιορισµού δικαιοπρακτικής ικανότητας : α)αφηρηµένη : κρίνει µε βάση µια γενική και αφηρηµένη θεώρηση των καταστάσεων, β) συγκεκριµένη : εξετάζει κάθε ορισµένη στιγµή για την συγκεκριµένη δικαιοπραξία, γ) µικτή : αποτέλεσµα των δύο παραπάνω. ΑΚ128 : εισάγει γενική ανικανότητα για δικαιοπραξία που καθιστά άκυρη κάθε δικαιοπραξία. ΙΚΑΣΤΙΚΗ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗ (ΑΚ ) : µορφές : α)πλήρης στερητική, β)µερική στερητική, γ) πλήρης επικουρική, δ) µερική επικουρική, ε) συνδυασµένη. * Βασική αρχή για τη δικαστική συµπαράσταση είναι πως σ αυτήν υποβάλλονται κατά κανόνα οι ενήλικοι και κατ εξαίρεση οι ανήλικοι * Περιπτώσεις δικαστικής συµπαράστασης (ΑΚ1666 1) : 1) πνευµατική ανεπάρκεια (ψυχική ή διανοητική διαταραχή δεν χρησιµοποιείται ο όρος νόσος), 2) σωµατική αναπηρία ( οι κουφοί, οι εκ γενετής και µη τυφλοί, οι άλαλοι, καθώς και οι περιπτώσεις ηµιπληγίας, διαταραχών κινητικότητας, µϋική ατροφία λόγω ασθενειών). Περιπτώσεις δικαστικής συµπαράστασης (ΑΚ1666 2) : ασωτία, τοξικοµανία, αλκοολισµός. Προϋπόθεση όλων των παραπάνω είναι το άτοµο να µην µπορεί να επιµεληθεί των υποθέσεων του. Συνέπεια είναι πως η δήλωση βούλησης του εν λόγω ατόµου είναι άκυρη.

13 13 ΑΚ134 : οι ανήλικοι άνω των 10 ετών είναι ικανοί για δικαιοπραξία εφόσον έχουν κτήση απλώς και µόνο έννοµου οφέλους, δηλαδή, όταν από τη δικαιοπραξία αποκτούν δικαίωµα ή απαλλάσσονται από υποχρέωση, ενώ δεν αναλαµβάνουν υποχρέωση, ούτε διαθέτουν δικαίωµά τους. ΑΚ135 : ανήλικοι που συµπλήρωσαν το 14 ο έτος : ο όρος ελεύθερη διάθεση σηµαίνει διάθεση αυτοδύναµη, χωρίς να υπάρχει ανάγκη σύµπραξης του νόµιµου αντιπροσώπου του ανηλίκου. Η «εργασία» του ΑΚ135, νοείται µε την ευρύτατη σηµασία του όρου, χωρίς να ενδιαφέρει αν η σύµβαση εργασίας είναι έγκυρη (στην κατηγορία εντάσσονται τα εύρετρα αλλά όχι τα κέρδη από λαχείο ). ΑΚ136 : ανήλικοι που συµπλήρωσαν το 15 ο έτος : η εργασία είναι πάλι υπό την ευρύτατη έννοια του όρου. Μερική στερητική δικαστική συµπαράσταση : το δικαστήριο κρίνει κάποιον ανίκανο για µερικές µόνο δικαιοπραξίες. Επικουρική δικαστική συµπαράσταση : το δικαστήριο δεν κηρύσσει το πρόσωπο ανίκανο, αλλά απαιτείται η συναίνεση του δικαστικού συµπαραστάτη για την ισχύ της δικαιοπραξίας. ΑΚ133 : Προκύπτει πως ο περιορισµένως ικανός για δικαιοπραξία υπάγεται κατά κανόνα στην δικαιοπρακτική ανικανότητα και µόνο κατ εξαίρεση αναγνωρίζεται σ αυτόν η δικαιοπρακτική ικανότητα. Σηµειώνεται πως η ακυρότητα (της δήλωσης βούλησης) στο ΑΚ131 1 είναι απόλυτη. Χαρακτηριστικά της ακυρότητας : 1) λαµβάνεται υπόψη αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο, 2) είναι κατά κανόνα αθεράπευτη, 3) κάθε πρόσωπο µε έννοµο συµφέρον µπορεί να την επικαλεστεί. Το ΑΚ132 είναι αντίβαρο του ΑΚ131 1, και προς προστασία του καλόπιστου τρίτου εισάγει υποχρέωση προς ανόρθωση ζηµίας. Η δικαιοπρακτική ικανότητα : 1) βασίζεται στην ικανότητα δικαίου (ουσιαστικό δίκαιο). 2) δεν επηρεάζει την ικανότητα διαδίκου (δικονοµικό δίκαιο). 3) διακρίνεται από την ικανότητα για αδικοπραξία (για καταλογισµό). [ Ικανότητα του προσώπου να καταλογίζεται σ αυτό ευθύνη για τις αστικές άδικες πράξεις του (αδικοπραξίες) και για τις αθετήσεις των ενοχικών του υποχρεώσεων.] «Αστική ευθύνη» : σύνολο κανόνων που διέπουν την υποχρέωση αποκατάστασης της ζηµιάς που προξενήθηκε σε τρίτο (διατάξεις που προσδιορίζουν τους λόγους, προϋποθέσεις, φύση και έκταση της αποζηµίωσης). ιακρίνεται σε : 1)υποκειµενική και αντικειµενική, 2) δικαιοπρακτική και εξωδικαιοπρακτική. Υποκειµενική ευθύνη : προϋποθέτει πταίσµα (υπαιτιότητα) του προσώπου που προξενεί τη ζηµιά. Αντικειµενική ευθύνη : υπάρχει ανεξάρτητα από το πταίσµα του προσώπου που επιβαρύνεται µε αποζηµίωση. ΑΡΧΗ της ΥΠΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ : ευθύνη προβλέπεται για τις πράξεις (ενέργειες παραλείψεις ) που οφείλονται σε υπαιτιότητα (δόλο ή αµέλεια). όλος : βούληση του παρανόµου αποτελέσµατος πράξης, που επιχειρείται µε γνώση των στοιχείων που την καθιστούν παράνοµη και µε συνείδηση του άδικου χαρακτήρα της. ιακρίνεται σε άµεσο και ενδεχόµενο. Αµέλεια (ΑΚ330 εδ.β ) : η µη καταβολή επιµέλειας που απαιτείται στις συναλλαγές. ιακρίνεται σε βαρειά και ελαφρά. Γεγονότα τυχαία (ή τυχηρά) (π.χ. σεισµός) δεν επιφέρουν κυρώσεις σε βάρος του οφειλέτη.

14 14 Ευθύνη από διακινδύνευση : πρόκληση ζηµιών που οφείλονται σε πηγές ιδιαίτερου κινδύνου του τεχνικού πολιτισµού. Επιχειρείται κατανοµή της αποκατάστασης της ζηµίας στο κοινωνικό σύνολο. ΝΟΜΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ : προϋποθέτουν ένωση προσώπων ή βασίζονται σε σύνολο περιουσίας. Η ένωση προσώπων (1 ο εννοιολογικό στοιχείο του νοµικού προσώπου), δεν αποτελεί τυχαία συνύπαρξη περισσοτέρων προσώπων, αλλά προϋποθέτει νοµική οργάνωση της οµάδας των προσώπων σε οντότητα, που ως οργανωµένο σύνολο χαρακτηρίζεται από διάρκεια και µονιµότητα. Ο επιδιωκόµενος σκοπός (2 ο εννοιολογικό στοιχείο) του νοµ. προσώπου είναι σηµαντικός τόσο για την σύσταση όσο και για τη λειτουργία του. Τρίτο στοιχείο είναι η κτήση προσωπικότητας από την οποία προκύπτουν οι συνέπειες της νοµ. προσωπικότητας (1) ικανότητα δικαίου, 2) ικανότητα να ενάγει και να ενάγεται, 3) δικαιοπρακτική ικανότητα, 4) ικανότητα για δικαστική παράσταση, 5) περιουσία, 6) όργανα, 7) επωνυµία, 8) έδρα, 9) ιθαγένεια ). ΦΥΣΗ : 1) Θεωρία του πλάσµατος : τα νοµικά πρόσωπα είναι νοµικά υποκείµενα έννοµων σχέσεων και εφόσον πράγµατι δεν υπάρχουν, υφίστανται κατά πλάσµα δικαίου. 2) Οργανική θεωρία : τα νοµ. πρόσωπα ανήκουν στην κοινωνική πραγµατικότητα, είναι πραγµατικοί οργανισµοί αλλά δεν έχουν υλική υπόσταση. Τα νοµ. πρόσωπα ξεπερνούν τις δυσκολίες που προκύπτουν από την εµπλοκή νόµιµων αντιπροσώπων και οι πράξεις που απορρέουν από τα όργανά τους είναι πράξεις του νοµ. προσώπου. 3) Θεωρία της προσωποποίησης του σκοπού : τα νοµ. πρόσωπα χαρακτηρίζονται από πραγµατική συνολική βούληση που συναρτάται κάθε φορά στο σκοπό του νοµ. προσώπου. Οι θεωρίες έχουν χάσει σήµερα την πρακτική τους αξία, αλλά έχουν ως κοινό θετικό τους γνώρισµα την αποδοχή της νοµ. προσωπικότητας για τα νοµ. πρόσωπα. Νοµικά πρόσωπα : 1) Ιδιωτικού δικαίου : α) αστικού, β) εµπορικού, 2) ηµοσίου δικαίου. ΝΟΜ. ΠΡΟΣΩΠΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ : ιδρύονται µε πράξη του κράτους και τους παραχωρείται η εκτέλεση δηµόσιας υπηρεσίας. Ασκούν δηµόσια εξουσία προκειµένου να επιδιώξουν δηµόσιο σκοπό. ΝΟΜ. ΠΡΟΣΩΠΑ ΜΙΚΤΗΣ ΦΥΣΗΣ : φέρουν στοιχεία τόσο ιδιωτικού όσο και δηµοσίου δικαίου. Συνήθως ιδρύονται ως νοµ. πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου για ν αποφύγουν διατάξεις δηµοσίου λογιστικού. ΣΥΣΤΑΣΗ νοµ. προσώπου : α) προστάδιο σύστασης, β) διαδικασία σύστασης, γ) έννοµες συνέπειες. ΠΡΟΣΤΑ ΙΟ ΣΥΣΤΑΣΗΣ : όταν έχουµε οργανωµένη ένωση προσώπων χωρίς νοµ. προσωπικότητα αυτή δεν έχει ικανότητα δικαίου αλλά κινείται «εν τοις πράγµασι». ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΚΤΗΣΗΣ ΝΟΜ. ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ : (γενικές διατάξεις ΑΚ61 64) θεµελιώνεται σε συνδυασµό της ιδιωτικής αυτονοµίας και πολιτειακής παρέµβασης. ΣΥΣΤΑΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ (ιδρυτική) : η δικαιοπραξία που περιέχει τις δηλώσεις βούλησης των µελών για τη σύσταση συγκεκριµένης µορφής νοµ. προσώπου, οι οποίες συµπίπτουν. Είναι πολυµερής δικαιοπραξία και επειδή οι δηλώσεις βούλησης κατευθύνονται προς την επιδίωξη κοινού σκοπού. Όπου παρατηρείται σύµπτωση για εξυπηρέτηση αντίθετων συµφερόντων δεν είναι σύµβαση.

15 15 ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ : η δικαιοπραξία που εξατοµικεύει το νοµ. πρόσωπο. Καθορίζει λειτουργία και οργάνωση, ρυθµίζει εσωτερικές και εξωτερικές δραστηριότητες. Είναι πολυµερής δικαιοπραξία µε κανονιστικό περιεχόµενο. * Η δηµοσιότητα στην κτήση νοµ. προσωπικότητας υπηρετεί τη βεβαιότητα για την ύπαρξη νοµ. προσώπων και την ανάγκη να είναι γνωστά τα όργανά τους και οι ποικίλες εξουσίες τους * ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΤΗΣΗΣ νοµ. προσωπικότητας : 1) Ικανότητα δικαίου : είναι υποκείµενο ενν. σχέσεων ή φορέας δικαιωµάτων και υποχρεώσεων. Ειδική περίπτωση µερικής ικανότητας εισάγεται στο ΑΚ72 (εκκαθάριση). 2) Περιουσία : µπορεί να έχει δική του. 3) Όργανα : α) ιοίκηση, β) Συνέλευση µελών. 4) Επωνυµία : δικαιούται και υποχρεούται να φέρει δική του επωνυµία, που είναι στοιχείο της προσωπικότητας του και προστατεύεται κατά τα ΑΚ57,58. Είναι η υπογραφή του. 5) Έδρα : αντιστοιχεί στην «κατοικία» του φυσικού προσώπου. Από το ΑΚ64(ενδοτικού δικαίου) προκύπτει η διάκριση σε νόµιµη και εκούσια και πως ισχύει η αρχή αναγκαιότητας της έδρας, και η αρχή αποκλειστικότητας της έδρας αλλά χωρίς να αποκλείονται ειδικές έδρες για άσκηση δραστηριοτήτων. 6) Ιθαγένεια : το νοµ. πρόσωπο υπάγεται στο δίκαιο ορισµένης πολιτείας. Συνάγεται πως η έδρα προσδιορίζει τελικά την ιθαγένεια. ΙΟΙΚΗΣΗ ΝΟΜ. ΠΡΟΣΩΠΟΥ ως ΟΡΓΑΝΟ : Όταν είναι πολυµερής ονοµάζεται διοικητικό συµβούλιο. Τα µέλη της διοίκησης εκλέγονται ή διορίζονται και απ αυτά προκύπτει το προεδρείο της διοίκησης. εν είναι αντιπρόσωπος του προσώπου αλλά όργανο του. ΛΗΨΗ αποφάσεων (ΑΚ65 εδ. β ) : Αρχικά έχουµε τη σύνταξη της ηµερησίας διατάξεως, εγγράφου όπου απαριθµούνται τα θέµατα προς συζήτηση και όπου εµπεριέχεται και η κλήση των µελών για παράσταση στη συνεδρίαση. Ελέγχεται µετά, αν υπάρχει απαρτία ( αν δεν υπάρχει διάταξη στο καταστατικό ακολουθείται το ΑΚ65 εδ. β ). Τα µέλη να παρίστανται όντως και όχι δια αντιπροσωπείας. Συστήµατα λήψης απόφασης : 1) παµψηφία, 2) απόλυτη πλειοψηφία, 3) σχετική πλειοψηφία. Στις συνεδριάσεις τηρούνται πρακτικά. Το ΑΚ66 εισάγει κώλυµα συµµετοχής σε ψηφοφορία. Η ΙΟΙΚΗΣΗ ως ΕΡΓΟ : για τη νοµική φύση της εξουσίας της διοίκησης γίνεται δεκτό ότι αποτελεί λειτούργηµα ώστε να ικανοποιείται το συµφέρον του νοµ. προσώπου. Αν και βάσει του ΑΚ67 εδ. β απαγορεύεται κατ αρχήν η υποκατάσταση της διοίκησης, µπορεί ν ανατεθεί σε πρόσωπα ειδική εξουσία για διεξαγωγή ορισµένων υποθέσεων. ΑΚ69 : έννοµο συµφέρον για το διορισµό προσωρινής διοίκησης έχει : α) το ίδιο το νοµ. πρόσωπο, β) τα µέλη του, γ) τα µέλη της διοίκησης, δ) κάθε άλλο πρόσωπο που συναλλάσσεται µαζί του. ικαιοπραξίες νοµ. προσώπου (ΑΚ70) : Πρέπει να συντρέχει εξουσία αρµοδιότητα του οργάνου. Τα όρια της εξουσίας του οργάνου µπορεί να τίθενται : 1) από το καταστατικό του νοµ. προσώπου, 2) από απόφαση ανώτερου οργάνου, 3) από το σκοπό του νοµ. προσώπου. Τα ΑΚ70,71 θεωρείται πως θεµελιώνουν την αρχή της οργανικής θεωρίας (είναι αναγκαστικού δικαίου). * ΑΚ71 : όργανα που αντιπροσωπεύουν το νοµ. πρόσωπο θεωρούνται αυτά που προβλέπονται από το καταστατικό και γι αυτό ονοµάζονται και καταστατικά όργανα. Κατά νεότερη εκδοχή, αντιπροσωπεύοντα όργανα είναι και τα φυσικά πρόσωπα που τους έχουν ανατεθεί ουσιώδεις αρµοδιότητες, ώστε να εκπροσωπούν πράγµατι το νοµ.

16 16 πρόσωπο, χωρίς να είναι απαραίτητο να έχουν την εξουσία να καταρτίζουν δικαιοπραξίες δεσµευτικές για το νοµ. πρόσωπο (διευθύνοντες σύµβουλοι ή υπάλληλοι). * ΑΚ71 εδ. α : πότε ευθύνεται το νοµ. πρόσωπο για πράξεις του οργάνου : 1 η άποψη : το νοµ. πρόσωπο δεν ευθύνεται για ενέργειες του οργάνου που έγιναν «επ ευκαιρία» ή «εξ αφορµής» των καθηκόντων του. 2 η άποψη : το νοµ. πρόσωπο ευθύνεται όταν υπάρχει αιτιώδης συνάφεια µεταξύ της πράξης του οργάνου και των καθηκόντων που έχουν ανατεθεί σ αυτό. 3 η άποψη : υφίσταται ευθύνη που οριοθετείται βάσει της αιτιώδους συνάφειας και των «τυπικών» κινδύνων που µπορεί να προκύψουν. * Στο ΑΚ71 εδ. α εντάσσονται οι περιπτώσεις δικαιοπρακτικής, αδικοπρακτικής και ex lege ευθύνης και όχι µόνο η υποχρέωση για αποζηµίωση. Άρα η υποχρέωση για αποζηµίωση δεν ανήκει στη νοµοτυπικά µορφή του άρθρου * ΙΑΛΥΣΗ ΝΟΜ. ΠΡΟΣΩΠΟΥ : άρση της νοµ. προσωπικότητας και λύση της ένωσης προσώπων, λόγω της συνδροµής ορισµένου γεγονότος, που κατά νόµο επιφέρει το συγκεκριµένο αποτέλεσµα. Η λύση του νοµ. προσώπου δεν αποτελεί ξεχωριστό στάδιο κατά την διάρκεια της ύπαρξης του. Από το στάδιο της λειτουργίας µεταπηδούµε στο στάδιο της εκκαθάρισης. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΛΥΣΗΣ : 1) άρση των συνεπειών από την κτήση της νοµ. προσωπικότητας, 2) παύση των οργάνων και της ένωσης προσώπων, 3) ειδικές ρυθµίσεις για την περιουσία του προσώπου, 4) αυτοδίκαιη είσοδος στο στάδιο της εκκαθάρισης. ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ : σύνολο πράξεων που επιχειρούνται µετά τη λύση του νοµ. προσώπου και έχουν σκοπό την ολοκλήρωση των νοµ. σχέσεων που δηµιουργήθηκαν από τη σύσταση και δράση του. Το ΑΚ72 εισάγει πλάσµα δικαίου. ΣΩΜΑΤΕΙΟ (ΑΚ78 106) : το νοµ. πρόσωπο αστικού δικαίου που έχει ως βάση την ένωση προσώπων και επιδιώκει σκοπό µη κερδοσκοπικό. Σε ειδικούς νόµους υπάγονται τα αθλητικά σωµατεία, οι φοιτητικοί σύλλογοι και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις. Πριν από την κτήση της νοµ. προσωπικότητας του σωµατείου, υπάρχει µόνο η ένωση προσώπων. Ένωση προσώπων : περισσότερα πρόσωπα, φυσικά ή νοµικά, οργανωµένα σε ένωση. εν συνυπάρχουν τυχαία, αλλά συνδέονται κατά τρόπο προγραµµατικό και συστηµατικό. Τόσο η σύνδεση όσο και η ένωση τους είναι αποτέλεσµα της ιδιωτικής αυτονοµίας. Μη κερδοσκοπικός σκοπός : να µην γίνεται συστηµατική επιχείρηση πράξεων που αποσκοπούν στο κέρδος. Πρέπει να µην προέχει η ύπαρξη κέρδους. ραστηριότητες κερδοσκοπικού χαρακτήρα µε δευτερεύουσα σηµασία που επιχειρούνται για να υποβοηθήσουν τον κύριο σκοπό είναι επιτρεπτές. Κτήση νοµ. προσωπικότητας : 1 η άποψη : σύστηµα ελεύθερης σωµατειακής ένωσης ( δεν επιβάλλεται σύµπραξη της διοικητικής ή δικαστικής εξουσίας ). 2 η άποψη : σύστηµα παραχωρήσεως : κτήση νοµ. προσωπικότητας κατά παραχώρηση του κράτους, χωρίς να προβλέπεται σχετική αξίωση. 3 η άποψη : σύστηµα συνδροµής νόµιµων προϋποθέσεων : τήρηση των νόµιµων προϋποθέσεων (ανάµεσα σ αυτές και η συστατική πράξη και το καταστατικό ως εκδηλώσεις ιδιωτικής αυτονοµίας ), βάσει κρίσης του δικαστηρίου.

17 17 Η συστατική πράξη και το καταστατικό, παρά το ότι είναι δύο διαφορετικές δικαιοπραξίες, είναι δυνατό να ενωθούν στο ίδιο έγγραφο, πράγµα που συµβαίνει στην πράξη. ΑΚ80 : εισάγει λόγους µη κατάρτισης (ατέλειας) και όχι ακυρότητας του καταστατικού. ΑΚ79 εδ. α : η αίτηση για τη σύσταση σωµατείου υποβάλλεται από τη διοίκηση ή τα ιδρυτικά µέλη και εκδικάζεται κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας. Το δικαστήριο ελέγχει µόνο τη νοµιµότητα και όχι τη σκοπιµότητα ίδρυσης του σωµατείου. Πρόσωπο αποκτά την ιδιότητα µέλους σωµατείου : 1) µε την κτήση νοµ. προσωπικότητας του σωµατείου (εφόσον είναι ιδρυτικό µέλος), 2) µε την είσοδο στο σωµατείο ως νέο µέλος. ΑΚ86 : κανόνας ενδοτικού δικαίου, επιτρέπει στο σωµατείο να κανονίσει τη σωµατειακή σύνθεση. ΑΚ89 : Κάθε µέλος έχει δικαίωµα ίσης µεταχείρισης από το σωµατείο. ΑΚ89 εδ. β : εισάγει διάσπαση της αρχής ίσων δικαιωµάτων, αφού εισάγει την απονοµή ειδικών δικαιωµάτων. ικαιώµατα µελών : 1) συµµετοχής στη λειτουργία και τον εσωτερικό βίο του σωµατείου, 2) περιουσιακής φύσης. Απώλεια ιδιότητας µέλους σωµατείου : α) γενικοί λόγοι : 1) θάνατος φυσικού προσώπου, 2) διάλυση του σωµατείου, β) ειδικοί λόγοι : 1) αποχώρηση, 2) αποβολή. Αποχώρηση µέλους (ΑΚ87 1) : είναι µονοµερής δικαιοπραξία µε απευθυντέα δήλωση βούλησης προς το σωµατείο. Όρος του ενεργού : η γνωστοποίηση 3 µήνες πριν στο σωµατείο. ΑΚ88 2 : η προθεσµία των 2 µηνών είναι αποσβεστική και αρχίζει από τη γνωστοποίηση της αποβολής. ΟΡΓΑΝΑ ΣΩΜΑΤΕΙΟΥ : διοίκηση, συνέλευση µελών (µπορεί να υπάρχουν και άλλα όπως το πειθαρχικό συµβούλιο ). Η διοίκηση είναι το κυρίως εκτελεστικό όργανο του σωµατείου : 1) προς τα έξω εξουσία = εκπροσώπηση του σωµατείου σε τρίτους, 2) προς τα έσω εξουσία = υποθέσεις του σωµατείου, 3) υπάγεται στην εποπτεία της γενικής συνέλευσης, 4) εξουσίες από το καταστατικό, ώστε να προστατεύονται οι τρίτοι. ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ : το ανώτατο όργανο του σωµατείου. Είναι το οργανωµένο σύνολο µελών. ιαθέτει αποφασιστική εξουσία στα άλλα όργανα και κυρίως στη διοίκηση. Έχει την αρµοδιότητα να αποφασίζει για κάθε υπόθεση του σωµατείου που δεν υπάγεται στην αρµοδιότητα άλλου οργάνου (τεκµήριο αρµοδιότητας). Η διοίκηση συνεπώς πρέπει να παρέχει στη συνέλευση πληροφορίες για όλες τις υποθέσεις. ΣΥΓΚΛΗΣΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ : προϋποθέτει : 1) όργανο ή αρχή µε την αρµοδιότητα να συγκαλεί (διοίκηση ή µέλη σωµατείου), 2) µέλη που πρέπει να συγκαλούνται (όλα τα µέλη του σωµατείου), 3) τόπο, ηµέρα και ώρα συνεδρίασης (προσδιορίζονται στην έγγραφη πρόσκληση των µελών), 4) θέµατα ηµερησίας διατάξεως (πλήρης προσδιορισµός του θέµατος που επισυνάπτεται στην πρόσκληση). Νοµική φύση απόφασης γενικής συνέλευσης : πολυµερής δικαιοπραξία που καταρτίζεται µε τη σύµπτωση των δηλώσεων βούλησης των µελών και προϋποθέτει την τήρηση νόµων και καταστατικού. ΑΚ97 2 : εισάγει εξαίρεση στο γενικόκανόνα λήψης αποφάσεως µε συνεδρίαση. ΑΚ100 : εγκαταλείπεται η αρχή της πλειοψηφίας και υιοθετείται η αρχή της οµοφωνίας.

18 18 Ελαττωµατικές αποφάσεις γενικής συνέλευσης (ΑΚ101) : ακυρότητα δυνητική. εν επέρχεται αυτοδίκαια αλλά απαιτείται να κηρυχθεί από το δικαστήριο. εν λαµβάνεται υπόψη αυτεπάγγελτα αλλά ύστερα από άσκηση αγωγής.στην ουσία πρόκειται για ακυρωσία. ΙΑΛΥΣΗ ΣΩΜΑΤΕΙΟΥ : η άρση της νοµ. προσωπικότητας, καθώς και η λύση της ένωσης προσώπων που συγκροτούν τη συνέλευση, λόγω της συνδροµής γεγονότος που σύµφωνα µε το νόµο συνεπάγεται το συγκεκριµένο αποτέλεσµα. Η απόφαση για διάλυση λαµβάνεται από τη γενική συνέλευση και πρέπει να σηµειωθεί στο βιβλίο των σωµατείων δίπλα στην εγγραφή του. Συνέπειες λύσης σωµατείου (πλην εκκαθάρισης) : 1) παύση ύπαρξης και λειτουργίας του σωµατείου, παρά τη διατήρηση της νοµ. προσωπικότητας για τους λόγους της εκκαθάρισης, 2) παύση των οργάνων του. Η διοίκηση λειτουργεί µόνο ως εκκαθαριστής. ΑΚ106: ως περιουσία νοείται αυτή που αποµένει µετά την εκκαθάριση. Ενώσεις που δεν αποτελούν σωµατεία (ΑΚ107 κ Σ12 1,3) : Είναι ενώσεις που έχουν σωµατειακή υφή. Με την υπαγωγή στους νόµους περί εταιριών ο νόµος ασκεί πίεση στα µέλη των ενώσεων να προχωρήσουν στη σύσταση νοµικού προσώπου. Πρόκειται για δικαιοπρακτική ένωση µε µόνιµο και διαρκή χαρακτήρα και οργανωµένη δραστηριότητα για επιδίωξη ορισµένου σκοπού. ιαφέρει από το σωµατείο, καθώς δεν έχει νοµ. προσωπικότητα και µπορεί να έχει και κερδοσκοπικό σκοπό. Εφόσον δεν έχει νοµική προσωπικότητα, δεν µπορεί να έχει και δική της περιουσία. Τα περιουσιακά στοιχεία ανήκουν στα µέλη εξ αδιαιρέτου. εν είναι φορέας δικαιωµάτων και υποχρεώσεων. Ι ΡΥΜΑ : το νοµ. πρόσωπο αστικού δικαίου που έχει ως βάση περιουσία αφιερωµένη, κατά την ιδρυτική του πράξη, στην εξυπηρέτηση ορισµένου σκοπού. Απαιτούνται : 1) το σύνολο περιουσίας, 2) η βούληση του ιδρυτή, 3) η έκδοση εγκριτικού διατάγµατος για τη σύστασή του. Ι ΡΥΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ : µονοµερής δικαιοπραξία που περιέχει δήλωση βούλησης µη απευθυντέα, εν ζωή ή αιτία θανάτου [ αν η ιδρυτική πράξη περιέχεται σε διαθήκη µπορεί ν ανακληθεί µε την ανάκληση της διαθήκης από το διαθέτη ]. Είναι δικαιοπραξία χαριστική. Εγκριτικό διάταγµα : προκρίνεται το σύστηµα παραχωρήσεως ή εγκρίσεως από την πολιτεία εξετάζεται από την πολιτεία τόσο η νοµιµότητα όσο και η σκοπιµότητα του ιδρύµατος. * Ίδρυµα δηµιουργείται µε την δηµοσίευση του εγκριτικού διατάγµατος στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως. * ιαφορά ιδρύµατος από σωµατείο : απουσιάζει η ένωση προσώπων, άρα και η γενική συνέλευση, ενώ η διοίκηση είναι το κύριο και ανώτατο όργανό του, που το αντιπροσωπεύει. Τα θέµατα της διοίκησης (οργάνωση, λειτουργία) περιλαµβάνονται στο εγκριτικό διάταγµα. ΑΚ117,118 : λόγοι διάλυσης ιδρύµατος, οδηγούν στο στάδιο της εκκαθάρισης. Η διάλυση επέρχεται µόνο µε τη δηµοσίευση στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως του προεδρικού διατάγµατος για τη διάλυση. Επιτροπή εράνου : το νοµ. πρόσωπο που θεµελιώνεται σε µια ένωση πέντε (5) τουλάχιστον προσώπων (φυσικών ή νοµικών) και έχει σκοπό να συγκεντρώσει χρήµατα ή άλλα αντικείµενα µε εράνους ή άλλα παρόµοια µέσα (π.χ. γιορτές), για την εξυπηρέτηση ορισµένου σκοπού δηµοσίου ή κοινωφελούς.

19 19 Σύσταση : απαιτούνται συστατική πράξη και συστατικό διάταγµα. Συστατική πράξη είναι η δικαιοπραξία που περιέχει τις δηλώσεις βούλησης των ιδρυτικών µελών. Το συστατικό διάταγµα εναπόκειται στη διακριτική εξουσία της διοίκησης. Οργανισµός : περιέχει όλα τα στοιχεία για την οργάνωση και δραστηριότητα της ερανικής επιτροπής. Όργανα : η διοίκηση (το πιο αναγκαίο) και η γενική συνέλευση. ΧΡΟΝΟΣ : 1) κινητός (ενότητα χρονικών µονάδων), 2) ακίνητος (χρονολογία). Υπολογισµός χρόνου : 1) συναπτός (όλες οι µέρες), 2) ωφέλιµος (οι µέρες που µπορεί να επιχειρηθεί πράξη). ΠΡΟΘΕΣΜΙΕΣ (ΑΚ240) : οι προθεσµίες του ΑΚ καλύπτουν κάθε προθεσµία του ουσιαστικού δικαίου και επειδή οι διατάξεις είναι ερµηνευτικές περιέχουν διατάξεις ενδοτικού δικαίου. ΛΗΞΗ ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΣ : όταν πρόκειται για δικαιοπρακτική προθεσµία, ως ώρα λήξης της τελευταίας ηµέρας πρέπει να θεωρείται εκείνη η ώρα µέχρι την οποία είναι δυνατό να ενεργηθούν συναλλακτικές πράξεις. ΠΑΡΑΤΑΣΗ ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΣ : η επιµήκυνση για χρονικό διάστηµα µετά τη λήξη της. Αν η παράταση επιλέγεται και τα τη διάρκεια της προθεσµίας, ο χρόνος της παράτασης αρχίζει αφότου περάσει η 1 η προθεσµία, χωρίς να παίζει ρόλο αν η τελευταία της µέρα είναι εορτάσιµη. ΠΑΡΑΓΡΑΦΗ : η εξασθένιση της αξίωσης λόγω αδράνειας του δικαιούχου, εξασθένηση που συνίσταται στο ότι ο οφειλέτης αποκτά την εξουσία να αντιτάξει εναντίον της αξίωσης, αν αυτή ασκηθεί δικαστικώς, την ανατρεπτική ένσταση της αρνήσεως της παροχής και να επιτύχει την απόρριψη της αγωγής λόγω συµπλήρωσης του προκαθορισµένου χρόνου αδράνειας (ius cogens). Σκοπός : 1) ασφάλεια δικαίου, 2) ασφάλεια συναλλαγών, 3) ταχεία εκκαθάριση έννοµων σχέσεων, 4) προστασία οφειλέτη σε θέµατα απόδειξης, 5) προτροπή δικαιούχου για έγκαιρη άσκηση αξίωσης, 6) προστασία γενικότερου συµφέροντος. Αντικείµενο της αποσβεστικής προθεσµίας είναι το δικαίωµα και της παραγραφής η αξίωση. Άρα οι ενστάσεις και τα διαπλαστικά δικαιώµατα όπως και η αναγνωριστική αγωγή δεν είναι αντικείµενο της παραγραφής. Προϋποθέσεις παραγραφής : 1) αξίωση, 2) παρέλευση χρόνου, 3) απραξία φορέα αξίωσης. ΑΠΑΡΑΓΡΑΠΤΕΣ ΑΞΙΩΣΕΙΣ : κατηγορία αξιώσεων εκτός του πεδίου παραγραφής, ανεξάρτητα από το χρόνο ή το φορέα της αξίωσης. Ορίζονται από το νόµο. Τέτοιες είναι : 1) οικογενειακές αξιώσεις, 2) αξίωση για λύση της κοινωνίας, 3) αξιώσεις που πηγάζουν από νόµιµους περιορισµούς κυριότητας, 4) εµπράγµατες αξιώσεις δηµοσίου για ακίνητα. Θετικές ενοχές (συνίστανται από θετική πράξη) : η αξίωση γεννιέται µαζί µε το δικαίωµα (έναρξη παραγραφής) Αρνητικές ενοχές : η αξίωση γεννιέται µαζί µε το δικαίωµα αλλά η παραγραφή αρχίζει από την επιχείρηση της παραλειπτέας πράξης. Νοµικοί λόγοι που εµποδίζουν τη δικαστική επιδίωξη παραγραφής : 1) ορισµένες αναβλητικές ενστάσεις, 2) νοµικά κωλύµατα που αναφέρονται στο νόµο. * Αν για κάποια από τις αξιώσεις του ΑΚ250 συναφθεί εγγράφως σύµβαση για υπόσχεση ή αναγνώριση του χρέους τότε ισχύει το ΑΚ249 έναντι του ΑΚ250. * Αναστολή παραγραφής : ο µη υπολογισµός ορισµένου χρονικού διαστήµατος στη διαδροµή της παραγραφής, επειδή συντρέχει κάποιος λόγος, και η συνέχιση του χρόνου της παραγραφής όταν παύσει να συντρέχει ο λόγος αυτός.

20 20 Απόλυτη αναστολή (ΑΚ256) : αναστολή που παράγει την ενέργειά της ανεξάρτητα από το χρονικό σηµείο που θα επέλθει ένας λόγος αναστολής του ΑΚ256. Αναστολή συµπληρώσεως : ο λόγος αναστολής πρέπει να επέρχεται µόνο κατά το τελευταίο εξάµηνο της παραγραφής, προκειµένου να αναπτύξει η αναστολή την ενέργειά της. Κατηγορίες : 1) δικαιοστάσιο ή άλλος λόγος ανώτερης βίας, 2) αποτροπή άσκησης µε δόλο του υποχρέου, 3) πρόσωπα που δεν έχουν επίτροπο ή δικαστικό συµπαραστάτη, 4) αξιώσεις που ανήκουν σε κληρονοµιά ή απευθύνονται κατά κληρονοµιάς, 5) αξίωση αφάντου που εµφανίζεται. ΙΑΚΟΠΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΗΣ : η µαταίωση του χρόνου της παραγραφής, ο οποίος έχει ήδη διανυθεί, επειδή συντρέχει κάποιος λόγος, και η έναρξη νέας παραγραφής µετά την περάτωση αυτού. Λόγοι διακοπής : περιοριστική καταγραφή στο νόµο : 1) Αναγνώριση (ΑΚ260) (π.χ. µερική καταβολή χρέους, πληρωµή τόκων), 2) Άσκηση αγωγής (αναπτύσσεται σε κατάθεση και επίδοση ) [µιλάµε τόσο για καταψηφιστική όσο και για αναγνωριστική], 3) λόγοι του ΑΚ264, 4) ΑΚ269. ΑΚ261 εδ. β : ιαδικαστική πράξη : κάθε πράξη των διαδίκων ή του δικαστηρίου, που περιέχει στοιχεία δικαστικής ενέργειας και που είναι κατά νόµο απαραίτητη για την έναρξη, συνέχιση και αποπεράτωση της δίκης, π.χ. ορισµός δικασίµου, εξέταση µαρτύρων κ.λπ.. ΑΚ264 : στις περιπτώσεις α) και β) ισχύει το ΑΚ265, για την περίπτωση δ ισχύει ακολούθως το ΑΚ267. ΑΚ269 : διακοπή παραγραφής αν η σχετική µε την αξίωση διαφορά υποβληθεί 1) σε διαιτησία, 2) διοικητική αρχή, 3) σε διοικητικό δικαστήριο, 4) σε άλλο ειδικό δικαστήριο. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΙΑΚΟΠΗΣ παραγραφής : περιγράφονται στο ΑΚ Οι συνέπειες επέρχονται, εφόσον η πράξη διακοπής της παραγραφής είναι νόµιµη και έγκυρη. Η διακοπή της παραγραφής είναι φανερό πως ως προς τον µη υπολογισµό του χρόνου που πέρασε λειτουργεί υπέρ του φορέα της αξίωσης. Περιπτώσεις όπου η παραγραφή θεωρείται πως δεν διακόπηκε : 1) ΑΚ263 1, 2) ΑΚ265, 3) ΑΚ269 1 εδ. β αλλά και στα ΑΚ1273 εδ. β και ΑΚ1280 εδ. β. Η έναρξη της νέας παραγραφής του ΑΚ270 1, αναφέρεται σε νέα παραγραφή ισόχρονη µε την παλιά. Είναι, επίσης, παραγραφή αυθύπαρκτη και αυτόνοµη σε σχέση µε την παλιά. ΙΑ ΟΧΗ στην ΠΑΡΑΓΡΑΦΗ : 1) ιακοπή και υποκειµενική αλλοίωση της αξίωσης : περιπτώσεις µεταβίβασης της αξίωσης από το φορέα της σε άλλο πρόσωπο και µεταβίβασης της οφειλής από τον υπόχρεο σε άλλο πρόσωπο. Στις περιπτώσεις αυτές η αξίωση αλλά και το χρέος παραµένουν αµετάβλητα και συνεπώς η παραγραφή παραµένει ίδια. 2) ιακοπή και αντικειµενική αλλοίωση της αξίωσης : η αρχική αξίωση καταλαµβάνει µια άλλη αξίωση µεταξύ των ίδιων προσώπων αλλά µε διαφορετικό περιεχόµενο. Εφόσον υπάρχει νέα αξίωση, δεχόµαστε πως πρέπει να αρχίσει νέα παραγραφή. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΗΣ : α) ο υπόχρεος µπορεί ν αρνηθεί την παροχή (ΑΚ272 1), β) από την παραγεγραµµένη αξίωση παραµένει η φυσική ενοχή, γ) συµπαραγράφονται και οι παρεπόµενες αξιώσεις (ΑΚ274). Α) ικαίωµα άρνησης της παροχής = Ένσταση της παραγραφής : είναι ανατρεπτική, δεν λαµβάνεται υπόψη αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο, ένα από τα σηµαντικότερα µέσα άµυνας του εναγόµενου.