3 Ο ΓΕ.Λ. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΤΑΞΗ : Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΤΙ ΤΡΩΜΕ»

Transcript

1 0 3 Ο ΓΕ.Λ. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΤΑΞΗ : Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΤΙ ΤΡΩΜΕ» ΑΘΗΝΑ 2013

2 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Iσορροπημένη διατροφή» ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Ορισμός Μεσογειακής Διατροφής και ιστορική αναδρομή Χαρακτηριστικά της παραδοσιακής Μεσογειακής Διατροφής ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Αναβολισμός Καταβολισμός ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Πρωτεΐνες Υδατάνθρακες Λιπίδια Μέταλλα και Ιχνοστοιχεία Βιταμίνες...17 ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Παράγοντες που επηρεάζουν τη διατροφή μας» ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ και ΔΙΑΤΡΟΦΗ Ψυχογενής Ανορεξία Ψυχογενής Βουλιμία Υπερφαγία Αίτια Θεραπεία ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ και ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ και ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟΝ ΕΠΙΘΥΜΗΤΟ ΡΥΘΜΟ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΒΑΡΟΥΣ...34

3 2 ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Θετικές ωφέλιμες επιδράσεις της ισορροπημένης διατροφής» ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ (ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ) ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΣΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ και ΥΓΕΙΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗ και ΟΜΟΡΦΙΑ...43 ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Οι επιπτώσεις της μη ισορροπημένης διατροφής» ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Παχυσαρκία Νευρική ανορεξία Υπερφαγία ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΑΣ ΑΥΣΤΗΡΕΣ ΔΙΑΙΤΕΣ Ποιές είναι οι επιπτώσεις? Οι επιπτώσεις από τις επαναλαμβανόμενες δίαιτες ΧΟΡΤΟΦΑΓΙΑ - ΚΡΕΑΤΟΦΑΓΙΑ Χορτοφαγία Κρεατοφαγία ΜΜΕ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΟΜΟΡΦΙΑΣ Η «ισχνή ομορφιά» στον 20ό και 21ο αιώνα Εφηβεία-Δυσαρέσκεια από το σώμα και Δίαιτα Τα ΜΜΕ και τα πρότυπα της ομορφιάς...72 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...76 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...78 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Ερωτηματολόγιο πρώτης ομάδας...80 Ερωτηματολόγιο δεύτερης ομάδας...81 Ερωτηματολόγιο τρίτης ομάδας...82 Ερωτηματολόγιο τέταρτης ομάδας...83

4 3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο σκοπός της εργασίας αυτής είναι να παρουσιάσει, να ενημερώσει, αλλά και να προβληματίσει σχετικά με τις διατροφικές συνήθειες, ιδιαίτερα των εφήβων, όπως αυτές διαμορφώνονται στη σημερινή πραγματικότητα. Πιο αναλυτικά, στηριζόμενοι στα αποτελέσματα της έρευνας που διεξήχθει στα πλαίσια της συγκεκριμένης εργασίας, στόχος είναι να δοθούν απαντήσεις στα εξής ερωτήματα: Τι σημαίνει ισορροπημένη διατροφή; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της Μεσογειακής διατροφής; Τι είναι ο μεταβολισμός και ποια η χημική σύσταση των τροφίμων; Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη διατροφική συμπεριφορά των παιδιών των εφήβων των ενηλίκων; Ποιες είναι οι θετικές ωφέλιμες επιδράσεις της ισορροπημένης διατροφής στον άνθρωπο; Ποιες είναι οι επιπτώσεις της μη ισορροπημένης διατροφής Στην εργασία συμμετείχαν οι εξής μαθητές: Ομάδα Α : «Οι κουραμπιέδες» Ισορροπημένη - Μεσογειακή διατροφή/ Μεταβολισμός/ Χημική σύσταση τροφίμων Κατσαούνης Χαράλαμπος Πανταζής Νικόλαος Ζάμπος Βασίλειος Μπενέκος Λουκάς Φασατάκης Νικόλαος

5 4 Ομάδα Β : «Τα αμπουζουμπουζάκια» Παράγοντες που επηρεάζουν τη διατροφή μας Αλεξοπούλου Βασιάννα Ματζουράνη Αναστασία Ντάβου Έλενα Πανδή Κατερίνα Ομάδα Γ : «Τα κρουασανάκια» Θετικές ωφέλιμες επιδράσεις της ισορροπημένης διατροφής Ζιούλη Ελευθερία Κοτσώνης Χρήστος Κουκλαμάνη Αναστασία Κουμπούλη Αφροδίτη Κριτσαντώνης Παρασκευάς Ομάδα Δ : «Τα μπιφτεκάκια» Οι επιπτώσεις της μη ισορροπημένης διατροφής. Διαμαντοπούλου Θεοδώρα Ευτυχία Δουλάμη Βασιλική Θεοδώρου Ηλιάνα Κανέλλου Δαυϊδία Σταθόπουλος Κωνσταντίνος Χιονάς Βασίλης

6 5 ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Iσορροπημένη διατροφή» 1.1 ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Από τις αρχές της δεκαετίας του 80, οι διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων άρχισαν να προσεγγίζουν όλο και περισσότερο το διατροφικό μοντέλο των χωρών του δυτικού κόσμου. Χαρακτηριστικά αυτού του μοντέλου, είναι η υπερκατανάλωση προπαρασκευασμένων και βιομηχανοποιημένων τροφίμων (φαστ-φουντ κ.α.), η αύξηση της κατανάλωσης κρέατος, αλλαντικών, γλυκών, σνακ, αναψυκτικών και ποτών. Αποτέλεσμα αυτής της διατροφής είναι η αύξηση της παχυσαρκίας, του διαβήτη, των καρδιαγγειακών παθήσεων, του καρκίνου και άλλων εκφυλιστικών ασθενειών, που μειώνουν την ποιότητα αλλά και τη διάρκεια ζωής. Οι γρήγορες δίαιτες που υπόσχονται θαύματα μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα πρέπει να αποφεύγονται όσο δελεαστικές και αν σας φαίνονται. Οι δίαιτες- αστραπή δεν είναι ισορροπημένες, οπότε μπορούν να βλάψουν την ανεπανόρθωτα την υγεία σας. Η γρήγορη απώλεια βάρους εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την υγεία αφού η απώλεια δεν είναι λίπος αλλά νερό και μυϊκός ιστός. Η επιστημονική κοινότητα, αποδέχεται ως τον πιο ασφαλή ρυθμό απώλειας βάρους τα 2 κιλά τον μηνά δηλαδή μισό κιλό την εβδομάδα. Έχετε στο μυαλό σας ότι όσο πιο αργά χάσετε τα περιττά κιλά τόσο πιο μόνιμα θα είναι τα αποτελέσματα! Αν έχετε να χάσετε πάρα πολλά κιλά, μπορείτε να το δείτε και από μια άλλη σκοπιά ότι μέσα σε ένα χρόνο θα έχετε χάσει 24 ολόκληρα κιλά! 0ι θεμέλιοι λίθοι σε μια ισορροπημένη διατροφή είναι:

7 6 Ποικιλία σημαίνει να τρώτε από όλα χωρίς όμως να φτάνετε σε υπερβολή στο θέμα της ποσότητας, όσο και στο θέμα του αριθμού των διαφορετικών τροφών στο κάθε γεύμα (απολύτως όλα και λίγο). Απλότητα σημαίνει να μην κάνετε πολύπλοκους συνδυασμούς τροφών. Φυσικότητα σημαίνει ότι πρέπει να τρώτε κάθε τροφή όσο το δυνατόν πιο κοντά στην φυσική της κατάσταση (όχι επεξεργασμένες τροφές) ή μαγειρεμένες με τέτοιο τρόπο ώστε να μειώνετε η τυχόν απώλεια θρεπτικών συστατικών. Η υιοθέτηση της υγιεινής διατροφής μέσω της μεσογειακής διατροφής συνδέεται αντίστροφα με όλους τους ανθρωπομετρικούς δείκτες: το βάρος, το δείκτη μάζας σώματος (που λαμβάνει υπόψη και το ύψος κάθε ανθρώπου) καθώς και την περιφέρεια της μέσης, που είναι χαμηλότερα στα άτομα που τρέφονται με φρούτα και λαχανικά, όσπρια, ψωμί ολικής αλέσεως, ελαιόλαδο και λιγότερο κρέας. Δηλαδή τα βασικά συστατικά της μεσογειακής διατροφής. Θα πρέπει να τονιστεί και να γίνει απόλυτα κατανοητό ότι δεν υπάρχουν υγιεινά τρόφιμα αλλά υγιεινή διατροφή. Όλες οι τροφές επιτρέπονται και όλες απαγορεύονται, με μέτρο όμως και σωστές αναλογίες, που ωστόσο δεν είναι για όλους τους ανθρώπους τα ίδια. Εξαρτώνται από το φύλο, την ηλικία, το επάγγελμα, τη σωματική δραστηριότητα, τις υπάρχουσες παθήσεις ή την προδιάθεση για παθήσεις, τις ειδικές καταστάσεις όπως είναι η κύηση, ο θηλασμός, η εφηβεία κ.λ.π. Η ποσότητα της τροφής, δηλαδή οι θερμίδες που παίρνετε πρέπει να είναι τόση ώστε να διατηρείται το βάρος σας στα επιθυμητά όρια. Η διατροφή πρέπει να προσφέρει όλα τα απαραίτητα διατροφικά στοιχεία, στις ποσότητες που απαιτούνται για τον καθένα: Το 15 με 20% της διατροφής πρέπει να καλύπτεται από πρωτεΐνες όπως είναι το κρέας, το ψάρι, τα πουλερικά κ.α.

8 7 Το 50 με 60% της διατροφής πρέπει να καλύπτεται από υδατάνθρακες, όπως είναι το ψωμί, το ρύζι, τα ζυμαρικά, οι πατάτες, τα φρούτα, τα χόρτα, τα όσπρια κ.α. Η συνολική ποσότητα λίπους της διατροφή πρέπει να κυμαίνεται από 20 έως 30%. Δεν πρέπει να υπερβαίνει το 30% των συνολικών μας ενεργειακών αναγκών, δηλαδή τα 33 γραμμάρια λιπαρών ουσιών ανά θερμίδες. Από αυτά τα λίπη μόνο το 10% μπορεί να είναι ζωικής προέλευσης, δηλαδή 11 γραμμάρια ανά θερμίδες. Τρώτε καθημερινά τροφές και από τις έξι βασικές ομάδες τροφών, σύμφωνα με τις αρχές της διατροφικής πυραμίδας, βασιζόμενοι περισσότερο στις φυτικές τροφές, όπως τα λαχανικά, τα φρούτα, τα δημητριακά και τα όσπρια. Είναι γεγονός, πως όπως επιλέγουμε τους φίλους μας πρέπει να επιλέγουμε και τις τροφές μας.. Για να καταφέρουμε να αλλάξουμε τον τρόπο της διατροφής και της ζωής μας πρέπει να μετεκπαιδευτούμε διατροφικά! Να μάθουμε τις "καλές" και τις "κακές" τροφές και να αγαπήσουμε αυτές που μας οφελούν. Το φαγητό μας δίνει ενέργεια και το σώμα μας την μετατρέπει σε δύναμη και υγεία. Δεν φτάνει να έχουμε ένα αδύνατο σώμα, πρέπει να έχουμε ένα υγιές και ισορροπημένο σώμα και μία σωστή διατροφή εμπλουτισμένη με όλα τα απαραίτητα στοιχεία (πρωτεϊνες, υδατάνθρακες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία, βιταμίνες κλπ) που χρειαζόμαστε.υγιεινή διατροφή σημαίνει συνειδητή επιλογή τροφής. 1.2 ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Ορισμός Μεσογειακής Διατροφής και ιστορική αναδρομή Μεσογειακή διατροφή είναι όρος που επινοήθηκε από τον φυσιολόγο Ancel Keysστα μέσα περίπου της δεκαετίας του 60. Ο Ancel Keys πρότεινε τη μεσογειακή διατροφή ως μια διατροφή φτωχή σε ζωικά λίπη, που θα μπορούσε να παρέχει

9 8 προστασία έναντι της στεφανιαίας νόσου, μειώνοντας τα επίπεδα της χοληστερόλης του αίματος. Θέλησε να περιγράψει το μοντέλο διατροφής, το οποίο ακολουθούσαν οι λαοί των μεσογειακών χωρών που συμπεριλαμβάνονταν στη Μελέτη των Επτά Χωρών. Αυτές ήταν: η Ελλάδα (Κρήτη και Κέρκυρα), η Γιουγκοσλαβία (Δαλματικές ακτές), η Ιταλία, η Ολλανδία, η Φιλανδία, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία. Η έρευνα διήρκησε 30 χρόνια και συμμετείχαν άνδρες. Η ελληνική συμμετοχή στην έρευνα συμπεριλάμβανε 686 άνδρες από την Κρήτη και 529 άνδρες από την Κέρκυρα,ηλικίας ετών. Τα ευρήματα έδειξαν πως το σύνολο των διατροφικών θερμίδων που προερχόταν από λίπη ήταν %, ενώ το 7% προερχόταν από λιπαρά οξέα. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων της μελέτης εξέπληξε τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Απέδειξε ότι η Κρήτη, της οποίας οι κάτοικοι διατρέφονταν με άφθονο ελαιόλαδο, είχε το καλύτερο επίπεδο υγείας. Οι ασθένειες από καρκίνους ήταν πολύ σπάνιες και η συχνότητα των καρδιοπαθειών, η μάστιγα των Βορείων χωρών, στην Κρήτη ήταν πολύ χαμηλότερη σε σχέση με όλες τις περιοχές που μελετήθηκαν. Ο Keys έμεινε έκπληκτος και απέδωσε το φαινόμενο στη διατροφή των Κρητικών με άφθονο ελαιόλαδο. Το φαινόμενο αυτό αρχικά ονομάστηκε «Κρητικό παράδοξο» και οδήγησε στην περαιτέρω μελέτη της «Κρητικής δίαιτας» ή «Κρητικής διατροφής». Η κρητική διατροφή έχει αρχαίες ρίζες, που χρονολογούνται ακόμα και πριν από τη νεολιθική εποχή. Από τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών φαίνεται πως οι Μινωίτες κατανάλωναν τα ίδια σχεδόν προϊόντα που καταναλώνει και ο σημερινός Κρητικός. Στα ανάκτορα της μινωικής εποχής βρέθηκαν μεγάλα πιθάρια με ελαιόλαδο, δημητριακά, όσπρια και μέλι. Στη Διεθνή Διάσκεψη για τις Μεσογειακές Διατροφές το 1993 αποφασίστηκε τι θα θεωρείται υγιεινή, παραδοσιακή Μεσογειακή διατροφή και το

10 μια ομάδα επιστημόνων του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ δημιούργησε την "Πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής". Τέλος, η καταχώρηση της Μεσογειακής Διατροφής στον κατάλογο της UNESCO ήταν μια προσπάθεια που ξεκίνησε το 2007 και είχε στόχο την προβολή της Μεσογειακής Διατροφής από την πλευρά του πολιτιστικού φορτίου που μεταφέρει. Ο φάκελος της υποψηφιότητας της Μεσογειακής Διατροφής επικεντρωνόταν σε τέσσερις τοπικές κοινότητες ως παραδείγματα διατροφικής κουλτούρας: στην Κορώνη της Μεσσηνίας, στην ισπανική Σόρια, στο ιταλικό Τσιλέντο και στο μαροκινό Σεφσάουεν. Μέσω του καταλόγου αυτού σκοπός της UNESCO είναι η προστασία και ο σεβασμός της πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. Η άυλη πολιτιστική κληρονομία θεωρήθηκε πολύ εύθραυστη κληρονομιά και ηunesco διεξάγει πολύχρονη έρευνα σχετικά με τις λειτουργίες και τις αξίες της πολιτιστικής έκφρασης και τις πρακτικές της Χαρακτηριστικά της παραδοσιακής Μεσογειακής Διατροφής Η πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής χωρίζεται σε τρία επίπεδα βάσει της συχνότητας κατανάλωσης των τροφίμων που απεικονίζει (σε μηνιαία, εβδομαδιαία και καθημερινή βάση). Η βάση της πυραμίδας (Εικόνα 1) αποτελείται από τροφές όπως είναι τα δημητριακά και τα προϊόντα τους (ψωμί, ζυμαρικά, ρύζι κ.α. ), που πρέπει να καταναλώνονται σε καθημερινή βάση, καθώς μας παρέχουν ενέργεια μέσω των υδατανθράκων που περιέχουν. Είναι τροφές κυρίως μη επεξεργασμένες και είναι από τη φύση τους χαμηλές σε λίπος.

11 10 Τα φρούτα και τα λαχανικά αποτελούν καλή πηγή αντιοξειδωτικών βιταμινών, ανόργανων στοιχείων και βιταμινών. Πολλές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η κατανάλωση αυτών των ουσιών προστατεύουν τόσο από καρκίνο όσο και από καρδιαγγειακά. Τα όσπρια, οι ξηροί καρποί και οι ελιές αποτελούν μαζί μια ομάδα τροφίμων. Τα όσπρια δίνουν ενέργεια, έχουν χαμηλά λιπαρά, πολλές φυτικές ίνες και είναι πολύπλούσια σε πρωτεΐνες και σε σίδηρο. Οι ξηροί καρποί έχουν κατά κανόνα υψηλή περιεκτικότητα σε μονοακόρεσταλιπαρά οξέα. Είναι πλούσιοι σε φυτικές ίνες και βιταμίνες,αλλά πρέπει να αποφεύγεται η κατανάλωσή τους σε μεγάλες ποσότητες. Η πηγή λίπους στη μεσογειακή διατροφή προέρχεται κυρίως από το ελαιόλαδο (μονοακόρεστα λιπαρά οξέα τα οποία αποτελούν το % των συνολικώνημερησίων θερμίδων), 10-15% είναι πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, ενώ λιγότερο από 10% των λιπαρών είναι κορεσμένα, με αποτέλεσμα το συνολικό λίπος να ανέρχεταιστο 30-40% των συνολικών ημερησίων θερμίδων. Τα γαλακτοκομικά προϊόντα αποτελούν πηγή τόσο ανόργανων στοιχείων και βιταμινών, με πιο γνωστό το ασβέστιο, όσο και πρωτεϊνών υψηλής διατροφικής αξίας. Η κατανάλωση χαμηλών σε λιπαρά γαλακτοκομικών προϊόντων μπορεί να έχει πλεονεκτήματα για την υγεία, αφού τα τρόφιμα αυτά περιέχουν μεν ταευεργετικά συστατικά των γαλακτοκομικών, αλλά παράλληλα έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά. Το κόκκινο κρασί όταν καταναλώνεται με μέτρο (1-2 ποτηράκια την ημέρα) έχει αποδεδειγμένα ευεργετική δράση στο καρδιαγγειακό σύστημα και βοηθά στηδιατήρηση της «καλής» χοληστερόλης (HDL) και στην ελαστικότητα του ενδοθηλίουχάρη των φλαβονοειδών ουσιών που περιέχει.

12 11 Σε εβδομαδιαία βάση συστήνεται η κατανάλωση ψαριών και πουλερικών. Τα λιπαρά ψάρια περιέχουν μεγάλες ποσότητες ω3 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, τα οποία θεωρείται ότι μειώνουν σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης στεφανιαίας νόσου. Επιπλέον, περιέχουν πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας και διάφορα ανόργανα στοιχεία.τα πουλερικά παρέχουν στον οργανισμό πρωτεΐνες υψηλής διατροφικής αξίας και σίδηρο, εύκολα αφομοιώσιμο από τον οργανισμό. Τα γλυκά περιέχουν συνήθως ζάχαρη, της οποίας η κατανάλωση έχει συσχετιθεί μεεμφάνιση τερηδόνας. Έτσι, Τρώμε με μέτρο και επιλέγουμε την καλύτερη ποιότητα που μπορούμε να βρούμε. Προτιμάμε τα σπιτικά γλυκά και όποτε έχουμε την επιλογή διαλέγουμε «φρουτογλυκά» που έχουν κάποια έστω και μικρή θρεπτική αξία. Στη Μεσογειακή Διατροφή το κόκκινο κρέας βρίσκεται στην κορυφή της πυραμίδας, παρόλο που είναι εξαιρετική πηγή σιδήρου και πρωτεΐνης υψηλής βιολογικής αξίας. Η μειωμένη κατανάλωση του κόκκινου κρέατος (ελάχιστες φορές το μήνα) οφείλεται στο ότι το κόκκινο κρέας έχει συνδεθεί με τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τον καρκίνο του παχέως εντέρου και με την παχυσαρκία και αυτό επειδή εκτός από πρωτεΐνη περιέχει και κορεσμένο λίπος.

13 12 Εικόνα 1. Η πυραμίδα της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής. 1.3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Στη Βιολογία με τον όρο μεταβολισμός χαρακτηρίζεται το αθροιστικό σύνολο των χημικών διεργασιών που γίνονται στα κύτταρα ενός ζωικού οργανισμού κατά τις οποίες είτε αποθηκεύεται ενέργεια (διαδικασία αναβολισμού), είτε απελευθερώνεται από τα μόρια ενέργεια (περίπτωση καταβολισμού). (Εικόνα 2) Συνεπώς ο

14 13 μεταβολισμός περιλαμβάνει όλες εκείνες τις χημικές διαδικασίες που εμπλέκονται στην παραγωγή και απελευθέρωση της ενέργειας, καθώς και στην αύξηση. Έτσι εκ του παραπάνω προσδιορισμού οι διαδικασίες αυτές μπορεί να είναι: είτε αναβολικές (σύνθεση ουσιών), είτε καταβολικές (διάσπαση). Εν προκειμένω όλες οι μεταβολικές αντιδράσεις πραγματοποιούνται σε διάφορα χρονικά στάδια όπου δημιουργούνται ή διασπώνται βαθμιαία χημικές ενώσεις. Κάθε τέτοιο στάδιο της "μεταβολικής οδού" καταλύεται από διαφορετικό κάθε φορά ένζυμο η δομή του οποίου φέρεται να κωδικοποιείται από συγκεκριμένο γονίδιο. Το δε τελικό προϊόν κάθε τέτοιας διαδικασίας ονομάζεται μεταβολίτης. Σημειώνεται πως σε όλες τις διαδικασίες μεταβολισμού εμπλέκεται επίσης ένα ειδικό μόριο "φορέας ενέργειας" που λέγεται ATP. Όλη η ενέργεια που περιέχεται στις πεφθείσες θρεπτικές ουσίες εκδηλώνεται είτε ως θερμότητα, είτε ως έργο που γίνεται στο περιβάλλον, είτε ως αύξηση. Κάθε άνθρωπος πρέπει να λαμβάνει με την καθημερινή διατροφή του τέτοια ποσότητα ώστε να διατηρεί τον μεταβολικό ρυθμό ηρεμίας και τον βασικό μεταβολικό ρυθμό. Ο πρώτος είναι όρος ποσοστικός και έχει σχέση με τη διατροφή, ενώ ο δεύτερος είναι κλινικός όρος για το μεταβολισμό που μετράται υπό καθορισμένες συνθήκες. Η θρεπτική κατάσταση του σώματος επηρεάζει την αποτελεσματικότητα των μεταβολικών διαδικασιών. Πολυάριθμες βιταμίνες, μέταλλα και άλλοι συμπαράγοντες, μαζί με το νερό, συμβάλλουν στο περιβάλλον για να λειτουργήσει ο κυτταρικός μεταβολισμός αποτελεσματικά και αποδοτικά Αναβολισμός Το ανθρώπινο σώμα μπορεί να αποθηκεύσει σχεδόν όλη την ενέργεια που περιέχεται στις τροφές ως γλυκογόνο ή τριγλυκερίδια. Επειδή η απόκτηση ενέργειας από το

15 14 σώμα είναι διαλείπουσα, ενώ η ενεργειακή δαπάνη συνεχής, το σώμα πρέπει να αποθηκεύσει και κατόπιν να διαμοιράσει την ενέργεια. Η αποθήκευση ενέργειας δε γίνεται χωρίς κόστος, αν και είναι σχετικά ανέξοδη από μια συνολική ενεργειακή σκοπιά. Τα λιπίδια είναι το πιο συγκεντρωμένο απόθεμα των ενεργειακών αποθηκών. Η διαθέσιμη ενέργεια που αποθηκεύεται στο λίπος υπερβαίνει κατά πολύ αυτήν που αποθηκεύεται στους υδατάνθρακες και τις πρωτεΐνες. Εικόνα 2. Καταβολισμός - Αναβολισμός Καταβολισμός Όταν η χρήση ενέργειας υπερβαίνει τη διαθεσιμότητα ενέργειας από τη διατροφή, το σώμα χρησιμοποιεί την αποθηκευμένη ενέργειά του για να καλύψει τις ανάγκες του. Το πρώτο βήμα στον ενεργειακό καταβολισμό είναι η διάσπαση του γλυκογόνου ή των τριγλυκεριδίων σε απλούστερες ενώσεις. Αυτό συμβαίνει στους σκελετικούς μυς, στο ήπαρ και στα λιποκύτταρα. Το δεύτερο στάδιο του καταβολισμού των υδατανθράκων είναι η γλυκόλυση, ενώ αυτού των τριγλυκεριδίων είναι η β οξείδωση των λιπαρών οξέων. Το τελικό, κοινό, στάδιο είναι ο κύκλος του κιτρικού οξέος και η οξειδωτική φωσφορυλίωση.

16 ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Κάθε γεύμα πρέπει να περιλαμβάνει μια ποικιλία τροφίμων σε μικρές ποσότητες για να παίρνουμε ποικιλία θρεπτικών συστατικών διότι ο οργανισμός χρειάζεται τα εξής: Πρωτεΐνες Αποτελούν τα υλικά κατασκευής. Δημιουργούν, επισκευάζουν και διατηρούν τους ιστούς στο σώμα μας. Ίσως η πιο σημαντική τροφή για τη δημιουργία νέων ιστών και την αντικατάσταση των κυττάρων που φθείρονται. Οι πρωτεΐνες είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη αλλά και τη διατήρηση και εξέλιξη του οργανισμού. Ο ρόλος τους δεν είναι να παρέχουν ενέργεια παρά μόνον σε συνθήκες έλλειψης υδατανθράκων. Βασική πηγή των πρωτεϊνών είναι τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης όπως το κόκκινο κρέας και τα πουλερικά, τα ψάρια, τα αυγά και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Τρόφιμα φυτικής προέλευσης που αποτελούν πηγή πρωτεϊνών είναι τα όσπρια, το ρύζι, τα δημητριακά και οι ξηροί καρποί Υδατάνθρακες Κύριος σκοπός τους είναι να δίνουν στο σώμα μας ενέργεια, «καύσιμα» για κάθε λειτουργία του.είναι η μεγάλη αγάπη των μυών μας, καθώς η διάσπαση των υδατανθράκων προσφέρει την ενέργεια που απαιτείται για τις βασικές λειτουργίες του οργανισμού. Είναι πολύ σημαντικοί γιατί αποτελούν τη βασική πηγή ενέργειας για τον οργανισμό μας. Βασική πηγή υδατανθράκων είναι τα δημητριακά και τα προϊόντα τους (ψωμί, ρύζι κ.α). Υδατάνθρακες μας παρέχουν επίσης και τα φρούτα, τα λαχανικά και τα όσπρια. Οι υδατάνθρακες θα πρέπει να αντιπροσωπεύουν το 50-55% της ημερήσιας προσλαμβανόμενης ενέργειας.

17 Λιπίδια Τα λίπη είναι απαραίτητα στο σώμα μας γιατί βοηθάνε στη κατασκευή των κυττάρων, στη μεταφορά βιταμινών, στο να διατηρείται σταθερή η θερμοκρασία μας κτλ, αλλά δεν πρέπει να ξεπερνάνε το 30% από τις συνολικές θερμίδες To λίπος της τροφής Τα περισσότερα τρόφιμα περιέχουν τρία είδη λίπους. Μονοακόρεστα, πολυακόρεστα και κορεσμένα. Όλα τα λίπη περιέχουν το ίδιο ποσό θερμίδων και μπορούν να προκαλέσουν αύξηση του βάρους, αν καταναλωθούν σε μεγάλες ποσότητες. Μονοακόρεστα λίπη : Ελαιόλαδο, μαργαρίνη, φυστίκια, αβοκάντο, αμύγδαλα, φουντούκια, σογιέλαιο και λιπαρά ψάρια, όπως ο τόνος, η πέστροφα και ο σολομός. Όταν χρησιμοποιείτε λίπη, έλαια, προσπαθήστε να επιλέξετε αυτόν τον τύπο, όμως περιορίστε τη χρήση τους, καθώς εξακολουθούν να περιέχουν πολλές θερμίδες. Πολυακόρεστα λίπη: Ηλιέλαιο, καλαμποκέλαιο, σογιέλαιο, πολυακόρεστη μαργαρίνη, κολοκυθόσποροι και σουσάμι. Χρησιμοποιήστε τα με μέτρο. Κορεσμένα λίπη: Κυρίως από ζωϊκές τροφές, συνήθως στερεά σε θερμοκρασία δωματίου. Βούτυρο, κρέμα, λίπος κρέατος, πέτσα πουλερικών, σκληρά τυριά κρέμα τυριού, παγωτό, πίττες, τάρτες, μπισκότα, σαλάμι, λουκάνικα. Μειώστε ή αποφύγετε αυτόν τον τύπο λίπους. Η αύξηση της περιεκτικότητας λίπους της τροφής, συνδέεται άμεσα με την αύξηση της παχυσαρκίας Μέταλλα και Ιχνοστοιχεία: Τα μέταλλα και τα ιχνοστοιχεία είναι ανόργανα στοιχεία, πολύ σημαντικά για τον οργανισμό μας καθώς ο ρόλος τους είναι τριπλός: Α) Συντελούν στο χτίσιμο δοντιών και οστών Β) Ρυθμίζουν την κυτταρική δραστηριότητα

18 17 Γ) Ρυθμίζουν τον καρδιακό ρυθμό Τα βρίσκουμε ελεύθερα στη φύση, κυρίως στο νερό των ποταμών, των λιμνών και των ωκεανών καθώς και στα προϊόντα των ζώων. Τα ιχνοστοιχεία είναι: 1. κάλιο -απαραίτητο για το μυϊκό σύστημα- (σε λαχανικά, πατάτες), 2. νάτριο -για το αίμα και την υδατική ισορροπία- ( σε θαλασσινά, όσπρια, λαχανικά, αλάτι) 3. φώσφορος -για καλή όραση, σχηματισμό οστών και δοντιών- (σε γάλα, δημητριακά, κρέας, συκώτι, ψάρια, αυγά), 4. ασβέστιο -για κόκκαλα, δόντια-(σε γάλα, τυρί, γιαούρτι), 5. μαγνήσιο - για την καταπολέμηση της κόπωσης -(σε δημητριακά, όσπρια, γάλα) 6. σίδηρος -για το αίμα, κατά της αναιμίας- (σε συκώτι, κρέας, όσπρια, σπανάκι), 7. ψευδάργυρος -για την σωστή σωματική ανάπτυξη- (σε όσπρια, θαλασσινά, συκώτι, κρέας), 8. ιώδιο -για την σωστή λειτουργία του μεταβολισμού- (σε θαλασσινά, ιωδιούχο αλάτι) 9. σελήνιο - για τον μεταβολισμό. Αντικαρκινικές ιδιότητες- (σε όσπρια, θαλασσινά) 10. χαλκός -κατά της αναιμίας- (σε κρέας) Βιταμίνες Οι βιταμίνες είναι οργανικές ουσίες, οι οποίες βρίσκονται στα τρόφιμα σε μικρές ποσότητες αλλά η λήψη τους μέσω των τροφών είναι απαραίτητη για πολλές λειτουργίες του οργανισμού. Οι βιταμίνες πρέπει να είναι βασικό στοιχείο στην καθημερινή διατροφή μας για τρεις κύριους λόγους:

19 18 Α.Eπειδή μερικές από αυτές είναι απολύτως απαραίτητες για τη μετατροπή συστατικών (πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λιπίδια) σε ενέργεια. Β.Eπειδή έχουν και σημαντικές αντιοξειδωτικές ιδιότητες, δηλαδή ασκούν προστατευτική δράση. Γ. Γιατί συντελούν στην απορρόφηση άλλων θρεπτικών συστατικών όπως του ασβεστίου και του σιδήρου. Βιταμίνη C: Η ασπίδα του οργανισμού εναντίον των λοιμώξεων. Είναι απαραίτητη για την σωστή ανάπτυξη του σώματος, την επούλωση των τραυμάτων και την καλή κατάσταση των αιμοφόρων αγγείων. Η έλλειψη της βιταμίνης C μπορεί να προκαλέσει σκορβούτο (αιμορραγία των ούλων). Πού θα βρούμε βιταμίνη C; Στο μαρούλι, στην πατάτα, στο γάλα, στα εσπεριδοειδή, στην ντομάτα, στο κρεμμύδι, στο κρέας. Βιταμίνη Ε: Βοηθάει στην καλή λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος, ενώ έχει και αντικαρκινικές ιδιότητες. Οι ημερήσιες απαιτήσεις είναι 10 mgr για τους άνδρες και 8 mgr για τις γυναίκες. Την βρίσκουμε στα πράσινα φύλλα των λαχανικών, στο κρέας, στα δημητριακά και στο πιτυρούχο ψωμί. Βιταμίνη A ή Ρετινόλη: Βοηθάει στην ανάπτυξη, στην όραση, την υγεία του δέρματος, ενώ έχει αντικαρκινική δράση. Την βρίσκουμε στα αυγά, στο μαρούλι, στο συκώτι, στα γαλακτοκομικά, στα καρότα, στο σπανάκι. Όταν δεν την λαμβάνει επαρκώς ο οργανισμός έχει ως επακόλουθο δερματικές παθήσεις και διαταραχές στην όραση. Βιταμίνη Β1: Βοηθάει στην καλή λειτουργία των νεύρων, ενώ η έλλειψή της προκαλεί ανορεξία, δυσκοιλιότητα, αδυναμία. Συναντάται στα αυγά, στο γάλα, στα όσπρια, στο μαύρο ψωμί και στα δημητριακά.

20 19 Βιταμίνη Β2: Την βρίσκουμε στο συκώτι, στο γάλα, στα δημητριακά, στα όσπρια, στα αυγά. Όταν υπάρχει ανεπάρκεια στον οργανισμό δεν έχουμε καλή λειτουργία στα νεύρα, έχουμε αδυναμία και παρατηρούνται διάφορες δερματικές παθήσεις. Βιταμίνη D: Βοηθάει στον σχηματισμό των οστών και δοντιών. Όταν δεν υπάρχει επάρκεια στον οργανισμό προκαλούνται ραχίτιδα και διαταραχές στον μεταβολισμό. Την βρίσκουμε στα γαλακτοκομικά προϊόντα, στα αυγά, στο συκώτι. Βιταμίνη Κ: Πηγή της βιταμίνης Κ είναι τα φρούτα, τα δημητριακά, το σπανάκι. Βοηθάει στην πήξη του αίματος και στην επούλωση τραυμάτων. ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Παράγοντες που επηρεάζουν τη διατροφή μας» 2.1 ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ και ΔΙΑΤΡΟΦΗ Οι Διατροφικές Διαταραχές ή Διαταραχές στην Πρόσληψη Τροφής χαρακτηρίζονται από σοβαρές ανισορροπίες στη διατροφική συμπεριφορά. Ένα άτομο που πάσχει από Διατροφική Διαταραχή μπορεί να παρουσιάζει υπερβολική μείωση ή υπερβολική αύξηση στην κατανάλωση φαγητού που συνήθως συνοδεύεται από έντονα συναισθήματα άγχους ή ανησυχίας για το βάρος ή το σχήμα του σώματος. Ακόμη όμως και όταν δεν υπάρχει διατραχή, ο τρόπος με τον οποίο τρεφόμαστε συνδέεται άμεσα με την ψυχολογική μας κατάσταση. Η σύνδεση αυτή φαίνεται πιο καθαρά μέσα από τα έντονα συμπτώματα των Διατροφικών Διαταραχών που θα εξετάσουμε. Οι κύριοι τύποι των Διατροφικών Διαταραχών είναι η Ψυχογενής Ανορεξία και η Ψυχογενής Βουλιμία. Τα τελευταία χρόνια οι μελέτες εστιάζουν και σε μια άλλη μορφή Διατροφικής Διαταραχής που ονομάζεται Υπερφαγία, η οποία έχει αρχίσει να αφορά ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού.

21 Ψυχογενής Ανορεξία Η Ψυχογενής Ανορεξία περιγράφει την κατάσταση κατά την οποία το άτομο αρνείται να φάει όσο χρειάζεται για να διατηρήσει ένα φυσιολογικό σωματικό βάρος για το ύψος του. Συνήθως το άτομο ισχυρίζεται ότι θέλει να χάσει βάρος για να είναι πιο αδύνατο, ενώ μερικές φορές λέει ότι δεν πεινάει ή ότι δεν νιώθει άνετα για να φάει. Συνήθως, το άτομο που πάσχει από Ψυχογενή Ανορεξία είναι πολύ αδύνατο και συνεχίζει να χάνει κιλά λόγω της άρνησης του να φάει. Η συμπεριφορά αυτή οφείλεται στον έντονο φόβο του ατόμου ότι μπορεί να παχύνει καθώς και στην διαταραγμένη εικόνα που έχει για το σώμα του. Όσα κιλά και να χάσει το ανορεξικό άτομο κοιτάζεται στον καθρέφτη και βλέπει τον εαυτό του παχύ. Επίσης, εκτός από την ασιτία το άτομο μπορεί να κάνει εξαντλητική γυμναστική, εμετούς και κατάχρηση διαιτητικών προϊόντων. Η Ανορεξία είναι μια πολύ σοβαρή ψυχική ασθένεια, η οποία μπορεί να καταλήξει ακόμα και στο θάνατο του ατόμου. Με τον καιρό τα ζωτικά όργανα αρχίζουν να κλείνουν, αδυνατίζουν τα κόκαλα και το ανοσοποιητικό σύστημα, ενώ η ψυχολογική κατάσταση του ανορεξικού ατόμου συνεχώς φθίνει Ψυχογενής Βουλιμία Η Ψυχογενής Βουλιμία χαρακτηρίζεται από επανειλημμένα επεισόδια υπερβολικής κατανάλωσης φαγητού. Το βουλιμικό άτομο πραγματικά νιώθει ότι δεν έχει τον έλεγχο του πόσο τρώει. Συνήθως επιλέγει τροφές με πολλά λιπαρά και θερμίδες, ενώ μπορεί να φτάσει και σε ακραίες συμπεριφορές για να βρει τροφή, όπως να ψάξει σε σκουπίδια. Ωστόσο, δεν θέλει να πάρει βάρος με αποτέλεσμα να καταφεύγει σε εμετούς ή σε περιόδους αυστηρής δίαιτας και άσκησης, με σκοπό να αντισταθμίσει την ντροπή και τις ενοχές που νιώθει για την υπερβολική κατανάλωση φαγητού που

22 21 έχει προηγηθεί. Λόγω αυτών των συναισθημάτων ντροπής συχνά το βουλιμικό άτομο τρώει κρυφά από τους άλλους. Η βουλιμική συμπεριφορά λειτουργεί σαν ένας μηχανισμός με τον οποίο το άτομο νιώθει σαν έχει τον έλεγχο. Ωστόσο, σε κάθε επεισόδιο υπερφαγίας ισχύει ακριβώς το αντίθετο και το φαγητό γίνεται εμμονή που κυριαρχεί στην καθημερινότητα του ατόμου. Ταυτόχρονα, τα ψυχολογικά θέματα που βρίσκονται πίσω από αυτή τη συμπεριφορά παραμένουν άλυτα και το άτομο μένει παγιδευμένο σε ένα φαύλο κύκλο. Τα βουλιμικά άτομα συχνά έχουν κανονικό βάρος με αποτέλεσμα κανείς να μην υποψιάζεται το πρόβλημά τους. Μπορεί όμως να είναι και υπέρβαρα γεγονός που οδηγεί σε σοβαρούς κινδύνους υγείας. Σε κάθε περίπτωση, η βουλιμική συμπεριφορά οδηγεί σε αρνητικές αλλαγές στη χημεία του σώματος, καταστροφή της οδοντοστοιχίας εξαιτίας των συχνών εμετών και σε ακραίες περιπτώσεις σε διάτρηση του στομαχιού Υπερφαγία Η Υπερφαγία είναι μια Διατροφική Διαταραχή κατά την οποία το άτομο τρώει πολύ και όχι επειδή νιώθει πείνα αλλά από παρόρμηση. Οι περισσότεροι άνθρωποι τυχαίνει να φάνε περισσότερο από όσο θέλουν και είναι αυτό που ονομάζουμε «κραιπάλη». Όμως για το άτομο που παρουσιάζει αυτή τη διαταραχή, η υπερφαγία είναι καθημερινό φαινόμενο. Το φαγητό τους είναι συχνά υπερβολικό και κυρίως ανθυγιεινό (junk food) και πολλές φορές τρώνε σε περίεργες ώρες, όπως αργά τη νύχτα, και κρυφά από τους άλλους. Συνήθως, τα άτομα που παρουσιάζουν υπερφαγία αρχίζουν την μέρα τους με καθόλου ή πολύ λίγο φαγητό, συνεχίζουν τρώγοντας ελάχιστο μεσημεριανό και

23 22 καθώς η μέρα προχωρά νιώθουν όλο και πιο αδύναμοι να ελέγξουν την επιθυμία τους να φάνε. Συχνά τα επεισόδια υπερφαγίας προκύπτουν όταν νιώθουν στενοχώρια ή βαρεμάρα. Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου υπερφαγίας το άτομο νιώθει ότι δεν μπορεί να σταματήσει να τρώει, ενώ έπειτα νιώθει ντροπή, αηδία και ενοχές. Η διαφορά με τη Βουλιμία είναι ότι το άτομο δεν κάνει κάτι για να αντισταθμίσει τη συμπεριφορά του, όπως εμετό, με αποτέλεσμα να γίνεται υπέρβαρο. Κατά συνέπεια οι κίνδυνοι για την υγεία του είναι όλοι αυτοί που αφορούν τα παχύσαρκα άτομο, όπως διαβήτης, καρδιακά προβλήματα, υψηλή χοληστερίνη κτλ Αίτια Οι αιτίες των Διατροφικών Διαταραχών περιλαμβάνουν σύνθετους και αλληλένδετους κοινωνικούς, βιολογικούς και κυρίως ψυχολογικούς παράγοντες. Συνήθως οι Διατροφικές Διαταραχές συμβαίνουν ως αποτέλεσμα βαθύτερων συναισθηματικών και ψυχολογικών δυσκολιών, για αυτό και συχνά συνοδεύονται και από άλλες διαταραχές όπως κατάθλιψη ή γενικευμένο άγχος. Το άτομο που πάσχει δυσκολεύεται να διαχειριστεί συναισθηματικές καταστάσεις όπως είναι το στρες, η βαρεμάρα, η στενοχώρια, ο θυμός και η έλλειψη ευχαρίστησης και χρησιμοποιεί τον έλεγχο του φαγητού, μέσω της υπερφαγίας ή της ασιτίας, ως μηχανισμό διαχείρισης των δύσκολων συναισθημάτων. Άλλοι ψυχολογικοί παράγοντες που εμπλέκονται έντονα ως αίτια των Διατροφικών Διαταραχών είναι η αρνητική αντίληψη της εικόνας του σώματος και η χαμηλή αυτοεκτίμηση Θεραπεία Η έντονη επιρροή των ψυχολογικών παραγόντων στις Διατροφικές Διαταραχές καθώς και οι κίνδυνοι για την υγεία που τις ακολουθούν κάνουν απαραίτητη την αναζήτηση

24 23 στήριξης με τη βοήθεια της Ψυχοθεραπείας και της Συμβουλευτικής. Ο θεραπευτής γίνεται ο βοηθός του ατόμου στην προσπάθεια του να παρατηρήσει και να κατανοήσει τις διατροφικές του συνήθειες και να αποκτήσει μια πιο υγιή σχέση με τη διατροφή του. Στην περίπτωση των Διατροφικών Διαταραχών είναι σημαντικό το άτομο να μάθει να μην εστιάζει την προσοχή του τόσο στην απώλεια βάρους, όσο στη σημασία μιας ομαλής διατροφής για την προσωπική του φροντίδα. Στη συνέχεια θεραπευτής και θεραπευόμενος συνεργάζονται ώστε να τεθούν νέοι στόχοι αναφορικά με τη διατροφή, ώστε να προχωρήσουν ομαλά προς την αλλαγή. Ενδεικτικά κάποιοι πολύ βοηθητικοί στόχοι είναι: Να αλλάξω τον τρόπο σκέψης μου σχετικά με τη διατροφή μου Να τρώω συχνά γεύματα Να εντάξω μεγαλύτερη ποικιλία τροφών στην καθημερινή μου διατροφή Να μάθω να επιβραβεύω τον εαυτό μου για κάθε πρόοδο που κάνω Να κάνω περισσότερες ευχάριστες δραστηριότητες που θα με γεμίζουν Να μάθω να διαχειρίζομαι το άγχος μου και τα έντονα συναισθήματα Να παίρνω στήριξη από τον εαυτό μου και το περιβάλλον μου ώστε να διατηρήσω τις αλλαγές Η πορεία προς την αλλαγή εξαρτάται από το πόσο βαθειά είναι η διαταραχή και πάντα θα υπάρχουν δυσκολίες και πισωγυρίσματα. Ωστόσο, είναι σημαντικό ο θεραπευόμενος να μάθει να διαχειρίζεται ακόμη και αυτές τις καταστάσεις. Επιπλέον, η ανακούφιση που θα νιώσει τόσο από την ψυχολογική αλλαγή, όσο και από την βελτίωση της σωματικής του υγείας θα είναι τόσο μεγάλη που πραγματικά αξίζει το ταξίδι μέχρι εκεί.

25 ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ και ΔΙΑΤΡΟΦΗ Η παιδική ηλικία αποτελεί την κρισιμότερη περίοδο για την διαμόρφωση και υιοθέτηση ορθών διατροφικών συνηθειών. Ο κύριος λόγος είναι ότι σε αυτήν την περίοδο οι διατροφικές συνήθειες που υιοθετούνται εγκαθίστανται για όλη τη διάρκεια της ζωής του παιδιού. Η ηλικία αυτή αποτελεί σημαντικό στάδιο τόσο για την σωματική, όσο και για την πνευματική ανάπτυξη ενός παιδιού. Επιστημονικές μελέτες αποδεικνύουν ότι τα σημερινά παιδιά αναπτύσσουν λανθασμένες αντιλήψεις τόσο για την ποσότητα όσο και για την ποιότητα του φαγητού. Πρωταρχικό ρόλο στην διαμόρφωση των συνηθειών αυτών παίζει, φυσικά, η οικογένεια. Οι γονείς αποτελούν τα σημαντικότερα πρότυπα μιας και είναι υπεύθυνοι για τις επιλογές των τροφίμων που μπαίνουν στο σπίτι και σε μεγαλύτερο βαθμό οι μητέρες, αφού είναι αυτές που προετοιμάζουν το φαγητό και μεριμνούν για την διατροφή του παιδιού. Οι γονείς είναι όμως υπεύθυνοι και για τις «ανθυγιεινές επιλογές», γεγονός που μπορεί να συμβάλει στην υιοθέτηση λανθασμένων συνηθειών, σημαντικών για την υγεία του παιδιού, στην ενήλικη ζωή του. Επίσης, η ενθάρρυνση για κατανάλωση τροφής, όταν ένα παιδί είναι χαρούμενο ή λυπημένο, σημαίνει υιοθέτηση λανθασμένης αντίληψης για τη σχέση τροφής και συναισθήματος. Αυτό μπορεί να έχει σοβαρό αντίκτυπο στην μετέπειτα ζωή του παιδιού, αφού η παραμικρή συναισθηματική πίεση θα οδηγεί στο φαγητό ως μέσο ανακούφισης και παρηγοριάς. Άλλο ένα θετικό παράδειγμα, είναι η υιοθέτηση της συνήθειας για κατανάλωση πρωινού γεύματος. Για να μπορέσει ένα παιδί να ανταποκριθεί στις πνευματικές αλλά και σωματικές δραστηριότητες της καθημερινότητάς του, είναι απαραίτητο να μάθει να καταναλώνει ένα ισορροπημένο πρωινό, που θα του προσφέρει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά.

26 25 Εκτός φυσικά από την οικογένεια, ένα παιδί μπορεί να επηρεαστεί και από όλους όσους το φροντίζουν και πλαισιώνουν το συγγενικό και μη περιβάλλον του. Η προτροπή για λανθασμένες και μη διατροφικές επιλογές από τους φίλους κατά την παιδική ηλικία είναι σύνηθες παράδειγμα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η τάση για μιμητισμό που χαρακτηρίζει τα παιδιά, μιας και σε αυτήν την ηλικία δεν έχουν αναπτύξει πλήρως ακόμη την ατομική τους κρίση και προσωπικότητα. Η προτροπή για κατανάλωση μεγαλύτερων από τις κανονικές ποσότητες με την γνωστή σε όλους επιρροή του λεγόμενου «κατοχικού συνδρόμου» είναι ένας ακόμη παράγοντας που ωθεί σε λανθασμένες διατροφικές συνήθειες στην μετέπειτα ζωή. Είναι σε όλους γνώριμο το παράδειγμα του παιδιού που πιέζεται να καταναλώνει μεγαλύτερες ποσότητες φαγητού με την δικαιολογία «είναι στην ανάπτυξη, το χρειάζεται». Μεγαλύτερες ποσότητες, ισοδυναμούν με άμεση πρόσληψη βάρους. Τα παιδιά με υπερβάλλον σωματικό βάρος σε αυτή την ηλικία έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνουν ενήλικες με υπερβάλλον σωματικό βάρος και αυξημένο ρίσκο για πληθώρα παθήσεων, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση και η υπερλιπιδαιμία. Επιπλέον, η τηλεόραση και οι διαφημίσεις αποτελούν σημαντικό παράγοντα. Όσα παιδιά γευματίζουν παρακολουθώντας τηλεόραση, φαίνεται να είναι περισσότερο ευάλωτα στα διαφημιστικά μηνύματα, γεγονός που τα επηρεάζει αρνητικά στις διατροφικές τους επιλογές με ιδιαίτερα αυξημένη ροπή στην υψηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος και λιπαρών τροφών, χαμηλή κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και ψαριού και υψηλή κατανάλωση ανθυγιεινών τροφίμων π.χ. πατατάκια, γαριδάκια, αναψυκτικά, κρουασάν κ.α. Είναι προτιμότερο λοιπόν τουλάχιστον ένα

27 26 κύριο γεύμα να πραγματοποιείται στο σπίτι με όλη την οικογένεια παρούσα, χωρίς εντάσεις, σε ήρεμο περιβάλλον και χωρίς τηλεόραση. Ακόμη, τα προσφερόμενα από τα κυλικεία των σχολείων προϊόντα και οι δραστηριότητες των παιδιών είναι ιδιαίτερα σημαντικοί παράγοντες για την διαμόρφωση υγιεινών συμπεριφορών καθ όλη τη διάρκεια της ζωής των παιδιών. Η ύπαρξη υγιεινών επιλογών στα σχολικά κυλικεία, οι ποικίλες δραστηριότητες και η συμμετοχή σε αθλήματα θα επηρεάσουν θετικά τις διατροφικές επιλογές των παιδιών. Όταν ένα παιδί συμμετέχει σε αθλητικές δραστηριότητες από μικρή ηλικία, είναι πιο πιθανό να υιοθετήσει υγιεινές διατροφικές συνήθειες που θα το ακολουθούν και αργότερα ως ενήλικα. Τέλος, ο οικονομικός παράγοντας είναι εξίσου σπουδαίος, ειδικά στην εποχή που διανύουμε. Είναι σύνηθες φαινόμενο τα περισσότερα ανθυγιεινά τρόφιμα να είναι σε πιο προσιτές τιμές, γεγονός που συντελεί σε λανθασμένη επιλογή ευκολότερα. Συμπερασματικά, τόσο η ισορροπημένη διατροφή στο σχολείο, αλλά κυρίως στο σπίτι, όσο και η ενημέρωση των παιδιών, των γονέων και των εκπαιδευτικών, είναι αναγκαία. Η σωστή διατροφική επιμόρφωση όλων όσων βρίσκονται στο άμεσο αλλά και έμμεσο κοινωνικό περιβάλλον του παιδιού, είναι ο κύριος παράγοντας για τη διαμόρφωση ορθών και υγιεινών διατροφικών συνηθειών. 2.3 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ Οι παράγοντες που επηρεάζουν τις διατροφικές συνήθειες των εφήβων είναι ποικίλοι. Το διατροφικό περιβάλλον που παρέχουν οι γονείς στα παιδιά τους, ξεκινώντας από την ηλικία των 3-4 χρόνων, διαμορφώνει τις διατροφικές τους συνήθειες σε μεγάλο βαθμό. Έτσι ένα παιδί που σε μικρή ηλικία τρώει φρούτα και λαχανικά καθημερινά,

28 27 το πιθανότερο είναι να συνεχίσει να τα περιλαμβάνει στη διατροφή του και έφηβος. Αντίθετα αν κάποιο παιδί τρώει σε μικρή ηλικία πληθώρα τροφών πλούσιων σε λίπος και ζάχαρη, όπως είναι τα γλυκά και το έτοιμο φαγητό δύσκολα στην εφηβεία θα αλλάξει διατροφικές συνήθειες. Ένας άλλος παράγοντας που παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των διατροφικών επιλογών των εφήβων είναι η τηλεόραση με τη μεγάλη ποικιλία διαφημίσεων. Παρατηρείται πως οι επιλογές των εφήβων όσον αφορά το φαγητό σχετίζονται με τη συχνότητα που βλέπουν στην τηλεόραση να διαφημίζονται κάποια τρόφιμα και με το τρόπο που αυτά διαφημίζονται (πχ. μέσω ηθοποιών, αθλητών, μοντέλων που οι έφηβοι έχουν ως πρότυπα) και τα οποία τελικά τα υιοθετούν στο διαιτολόγιό τους. Επιπλέον η αισθητική του σώματος πολλές φορές διαμορφώνει τροφικές επιλογές, ειδικότερα στα κορίτσια που ενδιαφέρονται περισσότερο για την εικόνα του σώματός τους. Τα ευρήματα των περισσότερων μελετών δείχνουν ότι οι έφηβοι καταναλώνουν με μεγάλη συχνότητα και σε σημαντικές ποσότητες τρόφιμα, όπως πατατάκια, γλυκά, αναψυκτικά, χάμπουργκερ, πίτσες, δηλαδή τρόφιμα που τα βρίσκουν εύκολα και είναι έτοιμα να φαγωθούν χωρίς να χρειαστεί να τα ετοιμάσουν οι ίδιοι, ευχάριστα στη γεύση, συνήθως πλούσια σε λίπος, ζάχαρη και αλάτι, και λιγότερο πλούσια σε φυτικές ίνες, βιταμίνες και ανόργανα στοιχεία. Οι έφηβες, σε σύγκριση με τα συνομήλικα αγόρια, φαίνεται ότι ακολουθούν δίαιτες ελλιπείς στις περισσότερες ομάδες τροφίμων, σε μία συνεχή προσπάθεια μείωσης του σωματικού τους βάρους. Επιπλέον, ο αριθμός των γευμάτων που αποφεύγει ο έφηβος ή καταναλώνει "εκτός σπιτιού" αυξάνεται από την αρχή της εφηβείας ως το

29 28 τέλος,αντικατοπτρίζοντας την όλο και μεγαλύτερη ανάγκη για αυτονομία και διάθεση για ελεύθερο χρόνο μακριά από το σπίτι και την οικογένεια. Τέλος, το πρωινό αποτελεί ένα από τα πιο συχνά παραλειπόμενα γεύματα. Τα κορίτσια αποφεύγουν την κατανάλωση πρωινού πιο συχνά από τα αγόρια. Η μη κατανάλωση πρωινού έχει συσχετισθεί με την παχυσαρκία, κι αυτό γιατί ο έφηβος καταναλώνει περισσότερο φαγητό κατά τη διάρκεια της ημέρας γιατί πεινάει και ασκείται λιγότερο. Τα γεύματα που καταναλώνονται στο σπίτι είναι πιο πλούσια σε ασβέστιο, σίδηρο, φυτικές ίνες και λιγότερο πλούσια σε λιπαρά, χοληστερόλη και αλάτι. Συνοπτικά τα χαρακτηριστικά που επηρεάζουν τις διατροφικές συνήθειες των εφήβων είναι τα ακόλουθα: Oι διαιτητικές συνήθειες των γονιών, η εμπορική προώθηση των τροφίμων μέσω των διαφημίσεων, τ ο κοινωνικό περιβάλλον, τα σωματικά πρότυπα, η εικόνα του σώματος, η ψυχοκοινωνική ανάπτυξη, η γεύση, οσμή και εμφάνιση των τροφίμων, η διαθεσιμότητα, ευκολία παρασκευής και το κόστος αυτών. Τα προβλήματα που εμφανίζονται σε εφήβους των ανεπτυγμένων δυτικών χωρών, είναι κυρίως: Παχυσαρκία, δυσαρέσκεια ως προς το σχήμα και το βάρος του σώματος και διαταραχές της διαιτητικής συμπεριφοράς.

30 29 Στις χώρες αυτές παρουσιάζονται και ελλείψεις σε τρόφιμα και προβλήματα υποσιτισμού σε συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού, όπως είναι οι έφηβοι και οι νέοι που είναι άστεγοι και οι οποίοι είναι ιδιαιτέρα ευάλωτοι στη στέρηση τροφής. Επιπλέον σε πολλές χώρες που ακολουθούν τα πρότυπα των δυτικών κοινωνιών ως προς τη διατροφή, λαμβάνει χώρα το φαινόμενο της «διατροφικής μετάβασης». Όταν λέμε «διατροφική μετάβαση» εννοούμε την αλλαγή του τρόπου παραγωγής, επεξεργασίας και διάθεσης της τροφής, την κατανάλωση τροφών πλούσιων σε λίπος και την απουσία φυσικής δραστηριότητας από τη ζωή μας, ακόμα και το περπάτημα. Τα αποτελέσματα της διατροφικής μετάβασης είναι πρώτα εμφανή στους ενήλικες, στη συνέχεια στους εφήβους και τέλος στα παιδιά. Επειδή, κατά την εφηβεία το παιδί αναπτύσσεται σε καμία περίπτωση δεν συστήνεται δίαιτα αλλά αλλαγή του τρόπου ζωής συνολικά. Με τη βοήθεια του διαιτολόγου, το παιδί πρέπει να μάθει να τρώει από όλα τα τρόφιμα με μέτρο, να ακούει το αίσθημα της πείνας και του κορεσμού και να βάλει στη καθημερινότητά του κάποιο είδος άσκησης. Μόνο κατανοώντας τις αρχές της υγιεινής και σωστής διατροφής θα μάθει ο έφηβος να τρέφεται σωστά εφόρου ζωής και έτσι να μην αντιμετωπίσει προβλήματα που σχετίζονται με αυξημένο βάρος ποτέ στη ζωή του. 2.4 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ και ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Η κοινωνική επιρροή στην πρόσληψη τροφής αναφέρεται στον αντίκτυπο που ένα ή περισσότερα άτομα έχουν στην καταναλωτική συμπεριφορά άλλων, είτε άμεσα είτε έμμεσα, είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα. Ακόμα και όταν τρώμε μόνοι μας, η επιλογή τροφίμων επηρεάζεται από τους κοινωνικούς παράγοντες, επειδή οι

31 30 συμπεριφορές και οι συνήθειες αναπτύσσονται μέσω της αλληλεπίδρασης με άλλους. Έρευνες έχουν δείξει ότι τρώμε περισσότερο με τους φίλους και την οικογένειά μας απ ό,τι όταν τρώμε μόνοι και ότι η ποσότητα της τροφής αυξάνει όσο αυξάνει ο αριθμός των συνδαιτυμόνων. Η σχέση μεταξύ χαμηλής κοινωνικοοικονομικής θέσης και χαμηλού επιπέδου υγείας είναι περίπλοκη και επηρεάζεται από το φύλο, την ηλικία, την κουλτούρα, το περιβάλλον, τα κοινωνικά και κοινοτικά δίκτυα, τους προσωπικούς παράγοντες τρόπου ζωής και τις συμπεριφορές υγείας. Για δεκαετίες η διατροφή των Ελλήνων άλλαζε μέσα από την οικονομική άνεση και τον σύγχρονο τρόπο ζωής από το παραδοσιακό μοντέλο της Μεσογειακής Διατροφής πρός ένα πιο δυτικό τρόπο διατροφής, επηρεασμένο σε μεγάλο βαθμό από τις διαιτητικές συνήθειες των ΗΠΑ. Τα κλασσικά υλικά, οι πρώτες ύλες όπως τα όσπρια και τα λαχανικά υπερκαλύφτηκαν από τα χάμπουργκερ, τις τυρόπιτες και τα έτοιμα γεύματα, ενώ για πολλές οικογένειες το μαγείρεμα στο σπίτι αποτελούσε την εξαίρεση. Τα τελευταία πάλι δύο χρόνια η διατροφή μας αλλάζει και πάλι, αυτή τη φορά λόγω της οικονομικής κρίσης. Σκεφτόμαστε περισσότερο αν και πόσο θα ξοδέψουμε για τη διατροφή μας, επιλέγουμε μετά από περισσότερη έρευνα ίσως πολλές φορές με κριτήριο μόνο την τιμή και όχι την ποιότητα αλλά ταυτόχρονα ξαναγυρνάμε στο σπιτικό φαγητό. Έτσι, το πρόχειρο φαγητό, κλασσική επιλογή για πολλούς, κυρίως στα αστικά κέντρα, λιγοστεύει και αρχίζουμε να τρώμε συχνότερα στο σπίτι και περισσότερο παραδοσιακά.

32 31 Μελέτες πληθυσμών δείχνουν ότι υπάρχουν σαφείς διαφορές στις κοινωνικές τάξεις όσον αφορά τις προσλήψεις τροφίμων και θρεπτικών συστατικών. Ιδιαίτερα οι ομάδες χαμηλού εισοδήματος έχουν μεγαλύτερη τάση να υιοθετούν μη ισορροπημένη δίαιτα και να καταναλώνουν χαμηλότερα ποσοστά φρούτων και λαχανικών. Το γεγονός αυτό οδηγεί και στον υποσιτισμό (ανεπάρκεια μικροθρεπτικών συστατικών) και στον υπερσιτισμό (ενεργειακή υπερκατανάλωση με συνέπεια το υπερβολικό βάρος και την παχυσαρκία) μέσα στα μέλη μιας κοινότητας, ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα, το φύλο και το επίπεδο στέρησης. Όσοι βρίσκονται σε μειονεκτική θέση αναπτύσσουν επίσης χρόνιες παθήσεις σε νεαρότερη ηλικία σε σχέση με τις υψηλότερες κοινωνικοοικονομικές ομάδες συνήθως προσδιορίζονται από το εκπαιδευτικό και επαγγελματικό επίπεδο. Συχνά αναφερόμαστε στις ομάδες χαμηλού εισοδήματος, οι οποίες συναντούν δυσκολίες στο να επιτύχουν μια ισορροπημένη υγιεινή διατροφή, ως ομάδες που βιώνουν διατροφική φτώχεια ή ανασφάλεια. Υπάρχουν πολλές πτυχές στη διατροφική φτώχεια, αλλά τρία από τα κύρια εμπόδια στην κατανάλωση μιας ισορροπημένης υγιεινής διατροφής είναι το κόστος, η προσβασιμότητα και η γνώση. Αυτοί οι παράγοντες οδήγησαν στην ανάπτυξη περιοχών γνωστών ως «έρημοι τροφίμων». Το να συνίσταται η δίαιτα από τρόφιμα ενεργειακά πλούσια, φτωχά σε θρεπτικότητα είναι συνέπεια της έλλειψης χρημάτων για την αγορά θρεπτικών τροφίμων. Η υψηλή τιμολόγηση στα υγιεινά τρόφιμα φαίνεται να είναι, επίσης,

33 32 μεγαλύτερη στις περιοχές χαμηλού εισοδήματος. Επιπλέον, η έλλειψη κατάλληλων εγκαταστάσεων μαγειρέματος στο σπίτι αυξάνει την ανάγκη κατανάλωσης εύκολων ή μεταφερόμενων κατ οίκων γευμάτων, τα οποία έχουν ενδεχομένως υψηλότερη ενεργειακή πυκνότητα. Η διαβίωση με χαμηλό εισόδημα μπορεί επίσης να δημιουργήσει εμπόδια διοικητικής μέριμνας στην καλή διατροφή, όπως η έλλειψη μεταφορικών μέσων. Οι δημόσιες συγκοινωνίες δεν αποτελούν βιώσιμη λύση για πολλούς ανθρώπους, ιδιαίτερα για εκείνους που έχουν μικρά παιδιά ή δυσκολίες κινητικότητας. Τέλος, η έλλειψη γνώσης ή οι πολλές αντικρουόμενες πληροφορίες για τη διατροφή και την υγεία, η έλλειψη κινήτρου και η απώλεια των δεξιοτήτων μαγειρέματος μπορούν να αποτελέσουν εμπόδιο στην αγορά βασικών συστατικών και την προετοιμασία γευμάτων από αυτά. Ο πειραματισμός με το μαγείρεμα είναι μια πολυτέλεια, που οι ομάδες χαμηλού εισοδήματος δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά. Το επίπεδο εκπαίδευσης και το εισόδημα καθορίζουν τις επιλογές τροφίμων και τις συμπεριφορές, που μπορούν τελικά να οδηγήσουν σε ασθένειες που σχετίζονται με τη διατροφή. Η προέλευση πολλών από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι με χαμηλά εισοδήματα υπογραμμίζει την ανάγκη για διεπιστημονική προσέγγιση όταν στοχεύουμε τις κοινωνικές ανάγκες και τη βελτίωση των ανισοτήτων υγείας. Η κρίση έχει αρχίσει επομένως να αλλάζει τις διατροφικές μας συνήθειες. Υπάρχουν αλλαγές προς το καλύτερο, αφού ξαναγυρνάμε και τρώμε περισσότερα όσπρια, γαλακτοκομικά και λαχανικά, και λιγότερα τηγανητά και πρόχειρα φαγητά, ενώ η κατανάλωση κρέατος που για δεκαετίες αυξάνονταν με εκθετικούς ρυθμούς, φτάνοντας ακόμα και στην καθημερινή συχνότητα, περιορίζεται λόγω κόστους.

34 33 Επίσης το «ταπεράκι» με το σπιτικό φαγητό απενοχοποιείται και γίνεται καθημερινή ανάγκη-συνήθεια για τους εργαζόμενους με δύσκολα ωράρια, αφού έτσι εξοικονομούνται πολλά χρήματα. Τέλος, ακόμα και για τα παιδιά το σπιτικό σάντουιτς με τα υλικά που επιλέγει η μητέρα αντικαθιστά την τυρόπιτα και το έτοιμο σάντουιτς του κυλικείου. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία πάνω από 65% δηλώνουν πως έχουν αλλάξει συνήθειες, ενώ ένας στους τέσσερις επιλέγουν ή αναγκάζονται να τρώνε αποκλειστικά στο σπίτι και μόνο 37,6% τρώνε μόνο ένα γεύμα την εβδομάδα εκτός σπιτιού. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν φανερά την επίπτωση της κρίσης στις διατροφικές συνήθειες. Βέβαια, την ίδια στιγμή το χαμηλό οικογενεικό εισόδημα ωθεί συχνά στα προϊόντα χαμηλότερης ποιότητας αλλά και τιμής, αφού δεν υπάρχουν περιθώρια για άλλες επιλογές. Έτσι, αλλαντικά και τυριά υψηλά σε λιπαρά, προϊόντα όπως έτοιμα κέϊκ, κρουασάν, παγωτά με φοινικέλαια και μπισκότα που είναι πλούσια σε ζάχαρη και λιπαρά καθώς και τυποποιημένα φαγητά του σουπερμάρκετ μπορεί να αποτελέσουν την εύκολη επιλογή, όταν το κόστος καθορίζει το τι θα ψωνίσουμε. Το ψάρι υπάρχει λιγότερο από μία φορά την εβδομάδα ενώ θα έπρεπε να το τρώμε τουλάχιστον δύο φορές, ενώ οι αυξημένες τιμές ακόμα και στα φρούτα και στα λαχανικά συμβάλλουν στο να μην καταφέρνουμε την οδηγία για 5 μικρομερίδες φρούτων και λαχανικών καθημερινά. Τέλος, είτε λόγω έντονου τρόπου ζωής είτε λόγω συνήθειας κάνουμε 2,5 γεύματα την ημέρα - και όχι τα 3 κύρια γεύματα και τα 2 σνακ που καθημερινά απαιτούνται για να τροφοδοτείται ο οργανισμός με όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται και να έχουμε την απαιτούμενη ενέργεια για να αντεπεξέλθουμε στις δύσκολες και απαιτητικές συνθήκες ζωής σήμερα.

35 34 Οι παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή τροφίμων δεν είναι μόνο βασισμένοι στις ατομικές προτιμήσεις, αλλά περιορίζονται από κοινωνικές, πολιτισμικές και οικονομικές συνθήκες. Οι ομάδες χαμηλού εισοδήματος αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες προκλήσεις κατά προσπάθεια τους για διαιτητική αλλαγή και οι λύσεις πρέπει να έχουν συγκεκριμένο στόχο. Ο πληθυσμός εν γένει αντιμετωπίζει, επίσης, πολυάριθμα εμπόδια στη διαιτητική αλλαγή, τα οποία μπορεί να αντιμετωπιστούν με τη βοήθεια «εργαλείων» δανεισμένων από την κοινωνική ψυχολογία. 2.5 ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟΝ ΕΠΙΘΥΜΗΤΟ ΡΥΘΜΟ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΒΑΡΟΥΣ Η πίεση του χρόνου μας οδηγεί σε διατροφικές ακρότητες που όχι μόνο δεν οδηγούν στο επιθυμητό αποτέλεσμα που είναι η απώλεια βάρους αλλά ταυτόχρονα θέτουν σε άμεσο κίνδυνο την υγεία μας. Σήμερα, εύκολα μπορεί κανείς να βρει παντού σε περιοδικά και εφημερίδες δίαιτες που υπόσχονται σύντομη απώλεια βάρους, οι οποίες όμως απέχουν σημαντικά από μοντέλο της ισορροπημένης διατροφής. Αυτές οι δίαιτες χαρακτηρίζονται ως ανορθόδοξες γιατί εμφανίζουν διατροφικές ελλείψεις, μονοτονία και σοβαρούς διατροφικούς αποκλεισμούς. Μερικές από τις πιο «δημοφιλείς» δίαιτες αυτού του είδους είναι η Δίαιτα Atkins, οι Συνδυασμοί τροφών, η Δίαιτα του Beverly Hills,η Δίαιτα βάση Ομάδας αίματος, η Δίαιτα της λαχανόσουπας, η Δίαιτα της μονοφαγίας (τρώω όσο θέλω από ένα μόνο τρόφιμο),η South Beach Diet κα. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους; Υπόσχονται μεγάλη απώλεια βάρους σε σύντομο χρονικό διάστημα Μιλάνε για μαγικά τρόφιμα ή μαγικούς συνδυασμούς τροφίμων

36 35 Επιτρέπουν απεριόριστες ποσότητες κάποιων τροφίμων Βασίζονται σε υποθερμιδικά μοντέλα Χαρακτηρίζονται από μονοφαγία και έμφαση στην κατανάλωση συγκεκριμένων τροφίμων Απαγορεύουν συγκεκριμένους συνδυασμούς τροφίμων (πχ κρέας με άμυλο) Αποκλείουν ολόκληρες ομάδες τροφίμων από το καθημερινό διαιτολόγιο Εμφανίζουν ανισορροπία σε βασικά θρεπτικά συστατικά Το κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των διαιτών είναι η χαμηλή πρόσληψη θερμίδων που ούτως ή άλλως θα οδηγήσει σε απώλεια βάρους ανεξάρτητα από οποιοδήποτε μαγικό συνδυασμό. Μια μέθοδος αδυνατίσματος είναι αποτελεσματική όταν η απώλεια βάρους οφείλεται κυρίως στην απώλεια λίπους και επιπλέον όταν αυτή η απώλεια διατηρείται μακροχρόνια. Οι ανορθόδοξες δίαιτες δεν εξασφαλίζουν ούτε το ένα ούτε το άλλο. Η απώλεια βάρους τις πρώτες ημέρες μετά από μια τέτοια δίαιτα αντικατοπτρίζει την απώλεια υγρών, γλυκογόνου και μυϊκού ιστού και σε καμία περίπτωση απώλεια σωματικού λίπους. Αυτό σημαίνει ότι όταν αρχίσουμε να τρώμε λίγο περισσότερο σαν φυσιολογικοί άνθρωποι θα επαναπροσλάβουμε αμέσως το βάρος που χάσαμε (και σίγουρα το νέο σωματικό βάρος θα είναι περισσότερο από αυτό που είχαμε πριν ξεκινήσουμε τη δίαιτα)και το βάρος που θα ξαναπάρουμε θα είναι λίπος που θα χρειαστεί πάλι διπλάσιος χρόνος για να απαλλαγούμε από αυτό. Κατά συνέπεια, οι γρήγορες δίαιτες ενώ βοηθούν στο να χαθεί βάρος άμεσα, ωστόσο, μακροπρόθεσμα είναι καταδικασμένες σε αποτυχία γιατί καταστρέφουν το μεταβολισμό (απώλεια μάζας σημαίνει απώλεια ενεργά μεταβολικού ιστού) οδηγώντας σε επαναπρόσληψη του χαμένου βάρους και δεύτερον γιατί δημιουργούν σύνδρομα στέρησης που