ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ /ΝΣΗ ΠΕΡ/ΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΤΜΗΜΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Transcript

1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ /ΝΣΗ ΠΕΡ/ΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΤΜΗΜΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΡΩΤΗ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΕΛΛΑ Α ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1998

2 Έκδοση: Υ ουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων, Γενική ιεύθυνση Περιβάλλοντος, ιεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού, Τµήµα ιαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος, Τρικάλων 36, Αθήνα, Ελλάδα Ε ιµέλεια: Πρόγραµµα συντονισµού της εφαρµογής της Σύµβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα στην Ελλάδα (Ε ιστηµονικός Υ εύθυνος: ρ. Αναστάσιος ΛΕΓΑΚΙΣ, ε ίκ. καθηγητής) µε τη συνεργασία του ΥΠΕΧΩ Ε (Σταυρούλα ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ - Εστιακό Σηµείο Σύµβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα) Συντονιστής: ρ. Σ ύρος ΣΦΕΝ ΟΥΡΑΚΗΣ Στη σύνταξη της Πρώτης Αναφοράς ρος τη Σύµβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα συνεισέφεραν: Τα µέλη της Ε ιτρο ής Ειδικών: Καθ. ρ. Ε. ΟΙΚΟΝΟΜΙ ΟΥ, Αν. Καθ. ρ. Α. ΤΡΟΥΜΠΗΣ, Ε ίκ. Καθ. ρ. Κ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ, Ε ίκ. Καθ. ρ. Λ. ΛΟΥΛΟΥ ΗΣ, Λέκτορας ρ. Μ. ΘΕΣΣΑΛΟΥ και ε ίσης οι: Καθ. ρ. Α. ΓΕΩΡΓΟΥ ΗΣ, Καθ. ρ. Σ. ΚΟΚΚΙΝΗ, Ε ίκ. Καθ. ρ. Μ. ΣΚΟΥΡΤΟΣ, Ε ίκ. Καθ. ρ. Θ. ΤΖΑΚΟΥ, Λέκτορας ρ. Ε. ΚΑΨΑΝΑΚΗ-ΓΚΟΤΣΗ, ρ. Π. ΕΛΗΠΕΤΡΟΥ, ρ. Θ. ΛΑΖΑΡΙ ΟΥ (ΕΚΒΥ), ρ. Ε. ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΑ ΟΥ (ΕΚΒΥ), ρ. Α. ΖΕΝΕΤΟΥ (ΕΚΘΕ), ρ. Ι. ΣΙΩΚΟΥ-ΦΡΑΓΚΟΥ (ΕΚΘΕ), ρ. Ε. ΤΡΥΦΩΝ (ΥΠΕΧΩ Ε),. ΚΟΥΜΑΣ (Υ. Γεωργίας), ρ. Ν. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ (ΕΘΙΑΓΕ), Χ. ΤΣΑΦΑΡΑΣ (Υ. Γεωργίας) Γραµµατεία: Α. ΜΕΡΑΚΟΥ 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή 6 Περίληψη 7 Ενέργειες για την υλο οίηση του άρθρου 6 της σύµβασης 10 Στόχοι 10 Υ όβαθρο 10 Συντονισµός της εφαρµογής της σύµβασης 12 Προϋ ολογισµός βιο οικιλότητας 13 Τοµεακή ολιτική 14 Ποικιλότητα ειδών 16 Πανιδική οικιλότητα 16 Πηγές 16 Βάσεις δεδοµένων 16 εδοµένα 16 Ενδηµικά είδη 18 Αγροτικά - οικόσιτα ζώα 18 Προστατευόµενα - α ειλούµενα είδη άγριας ανίδας 18 Βασική βιβλιογραφία 20 Χλωριδική οικιλότητα 22 Πηγές 22 Βάσεις δεδοµένων 22 Ενδηµικά είδη 23 Α ειλούµενα είδη 24 Κατάσταση ληθυσµών 25 Εξαφανισθέντα είδη 26 Προστατευόµενα είδη 26 Αρωµατικά-φαρµακευτικά φυτά 26 Ενδεικτική βιβλιογραφία 28 Ποικιλότητα µυκήτων 31 Εισαγωγή 31 Ενδηµικά είδη 32 Α ειλούµενα είδη 32 Ερευνητικά εργαστήρια 33 Συλλογές αναφοράς 33 Βασική βιβλιογραφία 33 Βιο οικιλότητα οικοσυστηµάτων οικοτό ων 35 Γενικά 35 Εισαγωγή 35 Παλαιαρκτική ταξινόµηση 35 Βιβλιογραφία 36 Βάσεις δεδοµένων 36 Χαρτογράφηση 37 Ταξινόµηση 37 Γενική εκτίµηση 38 Συνο τική εριγραφή οικοτό ων, έρευνα και α ειλές 39 Ενδεικτική βιβλιογραφία 42 ασική βιο οικιλότητα 45 Γενικά 45 Βιογεωγραφικά στοιχεία 45 ασικοί βιότο οι 46 Ζώνες βλάστησης 46 3

4 Γενετική οικιλότητα 47 ιαχειριστικές µορφές 47 ασο ονικές µορφές 48 Ιδιοκτησία 48 Α ειλές 48 Βιβλιογραφία 49 Θαλάσσια βιο οικιλότητα 50 Το ελληνικό θαλάσσιο εριβάλλον 50 Ιστορικό και σηµερινή κατάσταση έρευνας 51 Ερευνητικό δυναµικό 51 Υ οδοµή έρευνας 52 Εργαστηριακή υ οδοµή 52 Ερευνητικά ρογράµµατα 53 Προκαταρκτική εκτίµηση της βιο οικιλότητας των ελληνικών θαλασσών 54 Χωρική κατανοµή της βιο οικιλότητας 56 Κάθετη κατανοµή της βιο οικιλότητας 58 Λιµνοθάλασσες 59 Προστατευόµενες εριοχές 61 Ποκιλότητα θαλάσσιων βιοκοινωνιών 61 Ενδοειδική βιο οικιλότητα θαλασσίων οργανισµών 62 Προβλε όµενες αλλαγές στην αρούσα εκτίµηση της θαλάσσιας βιο οικιλότητας 62 Βιβλιογραφία 64 Βιο οικιλότητα εσωτερικών υδάτων 67 Σηµερινή κατάσταση 67 Α ειλές 68 Προστασία 68 Έρευνα 69 Βασικές ελλείψεις 70 Βιβλιογραφικές αναφορές 70 Αγροτική βιο οικιλότητα 71 Η σηµασία της βιο οικιλότητας των αγροοικοσυστηµάτων της Ελλάδας 71 Α ειλές της βιο οικιλότητας των αγροοικοσυστηµάτων της Ελλάδας 72 Θεσµικό, νοµικό, ολιτικό και χρηµατοδοτικό λαίσιο διατήρησης- ροστασίας της βιο οικιλότητας 72 Μηχανισµοί και ρογράµµατα δράσης για την ροστασία της βιο οικιλότητας των αγροοικοσυστηµάτων στη χώρα µας 74 Οι µηχανισµοί 74 Τα ρογράµµατα δράσης 76 Βιοτεχνολογία βιοασφάλεια 78 Οικονοµική αξιολόγηση βιο οικιλότητας 79 Προστασία-διατήρηση βιο οικιλότητας 82 In situ διατήρηση 82 Προστασία-διατήρηση ειδών 82 Προστασία οικοσυστηµάτων-οικοτό ων 82 Ξενικά είδη 84 Ex situ διατήρηση 85 Ζωολογικοί κή οι 85 Βοτανικοί κή οι 85 Τρά εζες σ ερµάτων 86 Κέντρα ερίθαλψης άγριων ζώων 86 4

5 Έρευνα 88 Πανιδική έρευνα 88 Χλωριδική έρευνα 91 Εκ αίδευση-ενηµέρωση-ευαισθητο οίηση κοινού 93 Περιβαλλοντική εκ αίδευση 93 Μουσεία φυσικής ιστορίας 93 Συνολική α οτίµηση 96 5

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ελλάδα α οτελεί Μέρος της Σύµβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα, η ο οία υιοθετήθηκε α ό τη διεθνή κοινότητα κατά τη Συνδιάσκεψη για το Περιβάλλον και την Ανά τυξη (UNCED), ου έλαβε χώρα στο Ρίο ντε Τζανέιρο τον Ιούνιο του 1992, και τέθηκε σε ισχύ στις 29 εκεµβρίου 1993, και την ο οία ε ικύρωσε µε το Νόµο 2204 (ΦΕΚ 59Α/ ). Βασικοί στόχοι της Σύµβασης είναι η διασφάλιση της διατήρησης/ ροστασίας και αειφορικής χρήσης των συστατικών της βιολογικής οικιλότητας (βιο οικιλότητας) και ο ισότιµος ε ιµερισµός των οφελών ου ροκύ τουν α ό τη χρήση τους. Οι στόχοι αυτοί ροσεγγίζονται α ό ολλές διαφορετικές σκο ιές στα λαίσια της Σύµβασης, ροσβλέ οντας στο συνυ ολογισµό της βιο οικιλότητας σε όλους τους τοµείς του ολιτικού, κοινωνικού και οικονοµικού σχεδιασµού κάθε Μέρους. Κύριο όργανο της Σύµβασης α οτελεί η Συνέλευση των Μερών (COP), ου ραγµατο οιείται σε τακτά χρονικά διαστήµατα (συνήθως σε ετήσια βάση) και στην ο οία κάθε Μέρος εκ ροσω είται µε µία ψήφο. Κάθε Μέρος έχει ορίσει ένα Εστιακό Σηµείο το ο οίο και είναι υ εύθυνο για την υλο οίηση της Σύµβασης στο χώρο ου αντι ροσω εύει (κράτος ή οργανισµός οικονοµικής ολοκλήρωσης). Το Εθνικό Εστιακό Σηµείο της Ελλάδας είναι το ΥΠΕΧΩ Ε ( /νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού, Τµ. ιαχείρισης Φυσικών Πόρων). Το σηµαντικότερο βήµα ρος την εφαρµογή της Σύµβασης είναι η σύνταξη της Εθνικής Στρατηγικής για τη διατήρηση και αειφορική χρήση των συστατικών της βιο οικιλότητας, καθώς και των Εθνικών Σχεδίων ράσης ου υλο οιούν τη Στρατηγική (Άρθρο 6 της Σύµβασης). Σύµφωνα µε το Άρθρο 26 της Σύµβασης και τις α οφάσεις ΙΙ/17 και ΙΙΙ/9 της COP, κάθε κράτος-μέρος οφείλει να καταθέσει ριν α ό την την ρώτη Εθνική Αναφορά για την ρόοδο της εφαρµογής της Σύµβασης (µε έµφαση στο Άρθρο 6) και την κατάσταση της βιο οικιλότητας στον εθνικό του χώρο. Η αρούσα έκθεση α οτελεί την αντα όκριση της Ελλάδας στην α όφαση αυτή. Ευχαριστούµε όλους όσους συνεισέφεραν µε άµεσο ή έµµεσο τρό ο στη σύνταξη του αρόντος κειµένου ου ιστεύουµε ότι α οτελεί το ρώτο και ουσιαστικότερο βήµα για την ολοκλήρωση της Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιο οικιλότητα, η ο οία µε τη σειρά της θα δώσει τις βάσεις για την ουσιαστική και ολοκληρωµένη ροστασία και αειφορική διαχείριση του βιολογικού λούτου της χώρας µας. 6

7 Α1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η αρούσα αναφορά ε ιχειρεί να α οδώσει την κατάσταση ου ε ικρατεί στην Ελλάδα σε σχέση µε την εφαρµογή της Σύµβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα. Ως ρώτη τέτοια αναφορά, θεωρήσαµε ότι είναι α αραίτητο να αρουσιάζει τη µέχρι σήµερα γνωστή κατάσταση της βιο οικιλότητας της χώρας µας και τις τρέχουσες δράσεις ου σχετίζονται µε την ροστασία/διατήρηση και αειφορική χρήση της. Ε ίσης, ως α άντηση στις α αιτήσεις της Γραµµατείας της Σύµβασης, εκθέτει την ρόοδο της Ελλάδας ως ρος την εφαρµογή της Σύµβασης και τους στόχους ου έχει θέσει για την εφαρµογή της. Καταρχάς, είναι α αραίτητο να τονισθεί ότι η Ελλάδα βρίσκεται στο στάδιο της σύνταξης της Εθνικής Στρατηγικής για τη βιο οικιλότητα και, ως εκ τούτου, συγκεκριµένα ρογράµµατα δράσης ου να α ορρέουν α ό τη Σύµβαση δεν έχουν ακόµη υλο οιηθεί, αφού ρόκειται να ροσδιορισθούν α ό τα Εθνικά Σχέδια ράσης ου θα συνταχθούν βάσει της Εθνικής Στρατηγικής. Οι εργασίες για την υλο οίηση της Σύµβασης έχουν ως εξής: 1. Ορισµός Εστιακού Σηµείου (ΥΠΕΧΩ Ε, /νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού, Τµ. ιαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος) 2. Ανάθεση του συντονισµού της εφαρµογής της Σύµβασης σε σχετικό φορέα: ίδρυση Συντονιστικού Φορέα για την Εφαρµογή της Σύµβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα (ΣΦΕΣΒΠΕ - Ζωολογικό Μουσείο Παν/µίου Αθηνών, υ εύθυνος: ε ίκ. καθηγ. Α. Λεγάκις) 3. Οργάνωση τρό ου εργασίας-χρονοδιαγραµµάτων: ορισµός Ε ιτρο ής Ειδικών και Ε ιτρο ής Παρακολούθησης των εργασιών του ΣΦΕΣΒΠΕ 4. Εκτίµηση σηµερινής κατάστασης (συγκέντρωση στοιχείων για τη βιο οικιλότητα της Ελλάδας και για τις δραστηριότητες των εµ λεκόµενων φορέων) 5. Ενεργο οίηση εµ λεκόµενων φορέων (ενηµέρωση, ενεργο οίηση διοίκησης, ΜΚΟ, ερευνητικών φορέων κλ ) 6. Εντο ισµός ροβληµάτων/κενών στη γνώση και στις δραστηριότητες 7. Εντο ισµός κενών στην ολιτική (συνεργασία µε διοικητικούς φορείς) 8. Εκτίµηση ροτεραιοτήτων - ε ιµέρους στόχων 9. Σύνταξη Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιο οικιλότητα (µέχρι το τέλος του 1998) 10. Κωδικο οίηση Στρατηγικής σε ε ιµέρους δράσεις ανά τοµέα (συνεργασία µε διοίκηση και λοι ούς φορείς) 11. Σύνταξη Εθνικών Σχεδίων ράσης (µέχρι το τέλος του 1999) Σήµερα, έχουν υλο οιηθεί τα βήµατα 1-5 και βρίσκονται σε εξέλιξη τα στάδια 6 και 7. Παρά το γεγονός ότι το µεγαλύτερο µέρος της βιο οικιλότητας της Ελλάδας αραµένει άγνωστο, α ό τα ήδη γνωστά στοιχεία ροκύ τει µε σαφήνεια ότι αυτή είναι εξαιρετικά υψηλή, όσον αφορά τόσο στην άγρια ανίδα και τη χλωρίδα, όσο και τους γενετικούς όρους ου σχετίζονται µε τη γεωργία και τη διατροφή. Υ ολογίζεται ότι υ άρχουν ερί τα είδη ζώων, ενώ είναι ήδη γνωστά ερί τα , µε έναν ενδηµισµό ου φθάνει το 25% ερί ου. Αντίστοιχα, υ άρχουν ερισσότερα α ό είδη φυτών, α ό τα ο οία τα ενδηµικά είναι άνω α ό Τα ροστατευόµενα α ό τη νοµοθεσία είδη είναι συγκριτικά λίγα ( ερί τα 700 είδη ζώων και 900 είδη φυτών) και, µάλιστα, για ελάχιστα α ό αυτά έχουν στην ράξη ληφθεί µέτρα ροστασίας. Οι γενετικοί όροι βρίσκονται στη διαδικασία καταγραφής, αν και ήδη γνωρίζουµε αρκετές ενδηµικές οικιλίες φυτών, ολλά είδη αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, αλλά και έναν αξιόλογο αριθµό φυλών αγροτικών και οικόσιτων ζώων. Για τους υ όλοι ους οργανισµούς (µικροοργανισµούς, µύκητες κλ ) δεν υ άρχουν αξιό ιστα συγκεντρωτικά στοιχεία, αν και α ό τις ενδείξεις 7

8 είναι σαφές ότι υ άρχει τεράστια οικιλία. Η Ελλάδα α οτελεί σηµαντική εριοχή για την ευρω αϊκή ανίδα, τόσο εξαιτίας του υψηλού ενδηµισµού της, όσο και γιατί είναι α ό τα τελευταία καταφύγια ολλών, σ άνιων στην υ όλοι η Ευρώ η, ειδών. Οι οικότο οι της Ελλάδας αρουσιάζουν ε ίσης µεγάλη οικιλία, α οτέλεσµα του έντονου γεωγραφικού διαµελισµού της και των σχετικά ή ιων, µέχρι ρόσφατα, ανθρώ ινων δραστηριοτήτων. Αντι ροσω εύονται στην Ελλάδα 25 οµάδες τύ ων οικοτό ων (σύµφωνα µε την κατάταξη του CORINE και της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ), µε σηµαντικότερους αυτούς των µακί, των φρυγανικών, των αράκτιων και θαλάσσιων, αλλά, για τα ευρω αϊκά δεδοµένα, και των δασικών. Η θαλάσσια/ αράκτια, η δασική και η αγροτική βιο οικιλότητα α οτελούν εδία ροτεραιότητας για την Ελλάδα, τόσο ε ειδή διαθέτει µεγάλο σχετικό λούτο, όσο και ε ειδή οι τοµείς αυτοί συγκεντρώνουν το µεγαλύτερο ενδιαφέρον για τις αραγωγικές δραστηριότητες. Έτσι, στους τοµείς αυτούς έχει σηµειωθεί αξιόλογη ρόοδος ρος την κατεύθυνση της α ογραφής της βιο οικιλότητας και της λήψης µέτρων για την ροστασία της. Οι υγρότο οι της Ελλάδας, αν και γενικά είναι µικρής έκτασης και ο αριθµός τους έχει µειωθεί σηµαντικά κατά τον τελευταίο αιώνα, κυρίως λόγω των α οξηράνσεων, είναι ολλοί, ολλών τύ ων και ιδιαιτέρως λούσιοι. Οι σηµαντικότεροι 11 α ό αυτούς έχουν ενταχθεί στη συνθήκη RAMSAR και έχει δροµολογηθεί η ροστασία τους. Ήδη έχουν εκδοθεί οι Κοινές Υ ουργικές Α οφάσεις για όλους τους υγροτό ους RAMSAR, µε τις ο οίες ροσδιορίζονται τα όρια και οι ε ιτρε όµενες χρήσεις. Ε ίσης, ένας σηµαντικός αριθµός υγροτό ων έχει ενταχθεί στις ροτεινόµενες εριοχές του δικτύου ΦΥΣΗ Όµως, η βιο οικιλότητα των υγροτό ων είναι ανε αρκώς γνωστή και ολλοί α ό αυτούς α ειλούνται άµεσα. Πάντως, τα τελευταία χρόνια οι υγρότο οι έχουν γίνει το ε ίκεντρο αξιόλογων ροσ αθειών µελέτης και ροστασίας και οι ροο τικές για το µέλλον τους είναι αισιόδοξες. Στον τοµέα της in situ διατήρησης, η Ελλάδα έχει ροχωρήσει στην ίδρυση 10 Εθνικών ρυµών και 2 Θαλασσίων Πάρκων, ενώ συνολικά εκτάρια έχουν ενταχθεί ως ροστατευόµενα σε διάφορες σχετικές κατηγορίες. Ε ι λέον, ερί τις 200 εριοχές έχουν ροταθεί για ένταξη στο δίκτυο ΦΥΣΗ Ε ίσης, βρίσκονται σε εξέλιξη ρογράµµατα για ορισµένα α ό τα α ειλούµενα είδη (.χ Μεσογειακή Φώκια, Αρκούδα, Θαλάσσια Χελώνα), αν και για την λειοψηφία των α ειλουµένων ειδών δεν έχουν ακόµη ληφθεί συγκεκριµένα µέτρα. εν υ άρχει µηχανισµός ολοκληρωµένης αρακολούθησης ειδών και βιοτό ων, εκτός α ό µεµονωµένες ερι τώσεις υλο οίησης σχετικών ρογραµµάτων. Α ουσιάζουν ε ίσης και εθνικοί, ε ίσηµα α οδεκτοί, τεκµηριωµένοι και ανανεούµενοι, κατάλογοι α ειλουµένων ειδών, εκτός α ό τα Κόκκινα Βιβλία των α ειλουµένων σ ονδυλωτών και των α ειλουµένων φυτών, τα ο οία έχουν συνταχθεί µε ρωτοβουλία ε ιστηµονικών φορέων (Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία-Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και Τµήµα Βιολογίας Πανε ιστηµίου Πατρών, αντίστοιχα). Σηµαντικότατη έλλειψη α οτελεί η α ουσία κόκκινου βιβλίου για τα ασ όνδυλα και τους µύκητες. Ε ίσης, δεν έχει ραγµατο οιηθεί α ογραφή των ξενικών ειδών και µελέτη των ε ι τώσεών τους στα φυσικά οικοσυστήµατα. Η ex situ διατήρηση έχει ανα τυχθεί ιδιαίτερα όσον αφορά στις οικιλίες καλλιεργούµενων ειδών και γενικότερα τα φυτά, ενώ υ άρχουν σοβαρότατες ελλείψεις όσον αφορά στην ανά τυξη Ζωολογικών Κή ων και Τρα εζών Γενετικού Υλικού της ανίδας. Έρευνα, σχετική µε τη βιο οικιλότητα, ραγµατο οιείται κυρίως α ό τα Τµήµατα Βιολογίας, ασολογίας, Γεω ονίας και Περιβάλλοντος των ΑΕΙ, και τα λίγα Ερευνητικά Ινστιτούτα. Παρουσιάζει σηµαντικά ροβλήµατα, αφού η βασική έρευνα, ιδιαίτερα στους τοµείς της Ταξινοµικής και της Οικολογίας, δεν ενισχύεται όσο θα έ ρε ε. Οι κυριότερες ελλείψεις αφορούν στη γνώση της συστηµατικής και βιογεωγραφίας των χερσαίων ασ ονδύλων, ενώ και η βιολογία και οικολογία των ερισσότερων οργανισµών αραµένει 8

9 άγνωστη. Τέλος, ο αριθµός των διαθέσιµων ερευνητικών θέσεων είναι ολύ µικρός, κυρίως λόγω έλλειψης όρων. Η ευαισθητο οίηση και ενηµέρωση του κοινού γίνεται κυρίως µέσω των ρογραµµάτων εριβαλλοντικής εκ αίδευσης και των ρογραµµάτων ενηµέρωσης ου υλο οιούν ορισµένες ΜΚΟ. Ε ικεντρώνεται ερισσότερο σε γενικά εριβαλλοντικά ροβλήµατα ή/και σε ορισµένα α ό τα ιο 'δηµοφιλή' α ειλούµενα είδη, ενώ τα ευρύτερα ζητήµατα της βιο οικιλότητας δεν α οτελούν κεντρικό άξονα στα σχετικά ρογράµµατα. Ε ίσης, η συντρι τική λειοψηφία των Μουσείων Φυσικής Ιστορίας αντιµετω ίζει σηµαντικότατα ροβλήµατα, τόσο οικονοµικής όσο και ε ιστηµονικής φύσης. εν έχουν ανα τυχθεί σύγχρονα ΜΦΙ, ούτε έχει υ άρξει κρατικό ενδιαφέρον για δηµιουργία Εθνικού ΜΦΙ. Η οικονοµική διάσταση της βιο οικιλότητας αραµένει σχεδόν άγνωστη, µε τη εξαίρεση ορισµένων µεµονωµένων ειραµατικών ροσεγγίσεων. Τα ζητήµατα της βιοτεχνολογίας και της βιοασφάλειας ροσεγγίζονται µέσω της εφαρµογής της ενιαίας κοινοτικής ολιτικής, και µόνο ρόσφατα (1997) ανελήφθησαν συγκεκριµένες ρωτοβουλίες για την αντιµετώ ιση των σχετικών ροβληµάτων (ε ιτρο ή για τη βιοτεχνολογία). Τέλος, δεν υ άρχουν ρυθµίσεις για την ρόσβαση στο γενετικό υλικό της χώρας και τον ισότιµο ε ιµερισµό των κερδών α ό τη χρήση τους. 9

10 Α2. ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 6 ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ Α2.1. Στόχοι Ό ως ροκύ τει και α ό την υιοθέτηση της Σύµβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα, η Ελλάδα έχει ως βασικό στόχο την ροστασία και αειφορική χρήση του τεράστιου βιολογικού λούτου ου διαθέτει. Ο λούτος αυτός α οτελεί βαρύνουσα εθνική κληρονοµιά η ο οία θα ρέ ει να αραδοθεί αυτούσια, ή ακόµη και ε αυξηµένη, στις ε όµενες γενεές. Για το σκο ό αυτό έχουν αναληφθεί οι α αραίτητες ενέργειες ου θα οδηγήσουν σε έναν ολοκληρωµένο σχεδιασµό της εθνικής ολιτικής στην κατεύθυνση αυτή. Πρωταρχικός στόχος είναι η ύ αρξη Εθνικής Στρατηγικής και Εθνικών Σχεδίων ράσης για τη βιο οικιλότητα µέχρι το τέλος του Ο στόχος αυτός ροσεγγίζεται µε τα βήµατα ου φαίνονται στο ιάγραµµα 1. Η Εθνική Στρατηγική θα είναι έτοιµη µέχρι το τέλος του 1998 και θα α οτελέσει το βασικό λαίσιο ου θα καθορίζει τις ροτεραιότητες για τις εραιτέρω δράσεις. Η Εθνική Στρατηγική θα ρέ ει να συµ εριλάβει και να συντονίσει τις δραστηριότητες ου ηγάζουν α ό όλες τις σχετικές συµβάσεις, συµφωνίες και νοµοθεσίες ου έχει υιοθετήσει η χώρα µας, δηλαδή: Οδηγία 92/43ΕΟΚ (για τη δηµιουργία δικτύου ροστατευόµενων εριοχών) Οδηγία 79/409ΕΟΚ (για την ροστασία των ουλιών) Σύµβαση της Βέρνης (για τα α ειλούµενα είδη) Σύµβαση RAMSAR (για τους υγροτό ους) Σύµβαση Βαρκελώνης (για την ροστασία της Μεσογείου) Σύµβαση για την κατα ολέµηση της α ερήµωσης Σύµβαση CITES (για το εµ όριο των α ειλουµένων ειδών) Ν.1650/85 (για το εριβάλλον) Π 67/81 (για την ροστασία των α ειλουµένων ειδών της Ελλάδας) κλ. Πρώτο βήµα, συνε ώς, δεν µ ορεί αρά να είναι η καταγραφή των µέχρι σήµερα δραστηριοτήτων και της σηµερινής κατάστασης της βιο οικιλότητας. Στο στάδιο αυτό βρισκόµαστε στην αρούσα χρονική στιγµή, γεγονός ου ροσδίδει και το κέντρο βάρους της αρούσας αναφοράς, η ο οία και θα οριοθετεί τις ε όµενες εκτιµήσεις της ροόδου της χώρας µας ως ρος την εφαρµογή της Σύµβασης. Α2.2. Υ όβαθρο Ό ως εκτέθηκε και αρα άνω, η Ελλάδα βρίσκεται στο στάδιο της συλλογής και αξιολόγησης των α αραίτητων δεδοµένων για τη σύνταξη της Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιο οικιλότητα. Οι α αιτούµενες α ό τη Σύµβαση ενέργειες και δράσεις για την υλο οίησή της θα έλθουν ως α οτέλεσµα της Στρατηγικής και των σχετικών Σχεδίων ράσης. Μέχρι σήµερα όσες ενέργειες έχουν γίνει στο χώρο της βιο οικιλότητας έχουν ροέλθει είτε ως α άντηση σε άλλες διεθνείς ρωτοβουλίες, είτε µέσω της γενικότερης εθνικής ολιτικής για το εριβάλλον. Η υλο οίηση της εθνικής ολιτικής γίνεται µέσω νόµων, κοινών υ ουργικών α οφάσεων, ροεδρικών διαταγµάτων και κανονιστικών διατάξεων, τα ο οία, εξαιτίας των ιδιατεροτήτων της διοικητικής δοµής, δεν α ορρέουν α ό ενιαίο σχεδιασµό, αλλά α ό ε ιµέρους ρωτοβουλίες Υ ουργείων, µε α οτέλεσµα τις συχνές ε ικαλύψεις, την έλλειψη συντονισµού και τη δυσκολία καταγραφής τους. Είναι άντως γεγονός ότι κατά τα τελευταία χρόνια έχει ραγµατο οιηθεί σηµαντική ρόοδος στην κατεύθυνση της ροστασίας/διατήρησης της βιο οικιλότητας µέσα α ό τέτοιες δραστηριότητες, ό ως θα φανεί και α ό την αρούσα αναφορά. Φυσικά, δεν είναι δυνατό να εκτιµηθεί µέσω συγκεκριµένων δεικτών και µεθόδων, κάτι ου θα ε ιχειρηθεί στο µέλλον µέσω της υλο οίησης της Στρατηγικής. Ε ίσης, εξυ ακούεται ότι η οριακή χρονολογία 10

11 ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΙΚΟΥ ΦΟΡΕΑ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΙ ΙΚΩΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ- ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΠΡΩΤΗ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ 1997 ΕΚΤΙΜΗΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΕΛΛΕΙΨΕΩΝ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ 1998 ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΕΘΝΙΚΑ ΣΧΕ ΙΑ ΡΑΣΗΣ 1999 ιάγραµµα 1. Προγραµµατισµός δράσεων ρος την εφαρµογή της Σύµβασης 11

12 α οτίµησης της ροόδου δεν µ ορεί αρά να είναι η χρονολογία έκδοσης της Εθνικής Στρατηγικής, η ο οία ροβλέ εται να έχει ολοκληρωθεί µε το έρας του 1998, ενώ ως ροκαταρκτική οριακή χρονολογία µ ορεί να θεωρηθεί το 1997, χρονολογία σύνταξης της αρούσας αναφοράς. Α2.3. Συντονισµός της εφαρµογής της Σύµβασης Το Νοέµβριο του 1996 το Εστιακό Σηµείο της Σύµβασης (ΥΠΕΧΩ Ε) όρισε το Ζωολογικό Μουσείο του Παν/µίου Αθηνών, µε υ εύθυνο τον ε ίκουρο καθηγητή Α. Λεγάκι, ως Συντονιστικό Φορέα για την Εφαρµογή της Σύµβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα στην Ελλάδα (ΣΦΕΣΒΠΕ). Το Ζωολογικό Μουσείο έχει αναλάβει την ευθύνη της σύνταξης της Εθνικής Στρατηγικής και των Εθνικών Σχεδίων ράσης για τη Βιο οικιλότητα, τα ο οία αναµένεται να ολοκληρωθούν εντός του Στα λαίσια του έργου αυτού, το Ζωολογικό Μουσείο ανέλαβε και τη σύνταξη της Πρώτης Εθνικής Αναφοράς για τη βιο οικιλότητα της Ελλάδας. Για την ε ίτευξη του στόχου αυτού, ο ΣΦΕΣΒΠΕ οργάνωσε Ε ιτρο ή Ειδικών για τη βιο οικιλότητα, η ο οία α οτελείται α ό τους: * Ευαγγελία Οικονοµίδου, Καθηγήτρια * Ανδρέα Τρούµ η, Ανα ληρωτή Καθηγητή * Κυριάκο Γεωργίου, Ε ίκουρο Καθηγητή * Αναστάσιο Λεγάκι, Ε ίκουρο Καθηγητή * Λεωνίδα Λουλούδη, Ε ίκουρο καθηγητή * Μαρία Θεσσαλού, Λέκτορα * Σ ύρο Σφενδουράκη, ρ. Βιολογίας και η ο οία ανέλαβε να συγκεντρώσει τα α αραίτητα δεδοµένα και να ροχωρήσει στον καθορισµό των ροτεραιοτήτων και των κύριων στόχων της Εθνικής Στρατηγικής, καθώς και στην εξειδίκευση της τελευταίας σε συγκεκριµένα Σχέδια ράσης. Το έργο της Ε ιτρο ής Ειδικών ε ιβλέ ει και καθοδηγεί Ε ιτρο ή Παρακολούθησης, α οτελούµενη α ό εκ ροσώ ους των άµεσα ενδιαφερόµενων Υ ουργείων (ΥΠΕΧΩ Ε, Υ. Γεωργίας, Υ. Ανά τυξης και Υ. Εξωτερικών). Η Ε ιτρο ή Παρακολούθησης θα συνδράµει α οφασιστικά στην ενσωµάτωση της Εθνικής Στρατηγικής στον ευρύτερο ολιτικό σχεδιασµό της χώρας. Για την ικανο οίηση των αναγκών του έργου της Ε ιτρο ής Ειδικών µε τον ληρέστερο δυνατό τρό ο, είναι α αραίτητη η συµβολή µεγάλου αριθµού ε ιστηµόνων στους ε ιµέρους τοµείς ου σχετίζονται µε τη βιο οικιλότητα, καθώς και των δηµόσιων και ιδιωτικών ερευνητικών και άλλων φορέων ου ασχολούνται µε σχετικά ζητήµατα. Για το σκο ό αυτόν, η Ε ιτρο ή Ειδικών και ο ΣΦΕΣΒΠΕ, µέσω ροσω ικών ε αφών ή/και µέσω α οστολής σχετικών ερωτηµατολογίων, ξεκίνησαν την αναζήτηση δεδοµένων και α όψεων. Ήδη, έχουν αντα οκριθεί µε ροθυµία οι αναφερόµενοι στο Παράρτηµα φορείς και ρόσω α, ενώ η διαδικασία αυτή συνεχίζεται. Ε ειδή η ροστασία και διαχείριση της βιο οικιλότητας αφορά στο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας, αλλά και κυρίως ε ειδή η ενηµέρωση και συµµετοχή του ευρύτερου δυνατού δυναµικού της α οτελεί βασική ροϋ όθεση ε ιτυχίας ενός τέτοιου στόχου, ρόκειται να διοργανωθεί σύντοµα µια ρώτη ανοικτή συζήτηση για την Εθνική Στρατηγική, µε ιδιαίτερο αντικείµενο το συντονισµό των εµ λεκόµενων φορέων. Παράλληλα, ο ΣΦΕΣΒΠΕ συγκεντρώνει το α αραίτητο ληροφοριακό υλικό (έγγραφα, εκθέσεις, δεδοµένα, βιβλιογραφία, εκτελούµενα ρογράµµατα, νοµοθετικό λαίσιο, τρέχουσες και ρογραµµατισµένες δράσεις κλ ) ου είναι α αραίτητο για την 12

13 ολοκλήρωση της εικόνας των ελληνικών δραστηριοτήτων στον τοµέα της ροστασίας/διατήρησης και αειφορικής χρήσης των συστατικών της βιο οικιλότητας. Ε ίσης, ο ΣΦΕΣΒΠΕ έχει αναλάβει την εκ λήρωση των υ οχρεώσεων της χώρας µας α έναντι στα όργανα της Σύµβασης και τα σχετικά όργανα της Ευρω αϊκής Ένωσης. Έτσι έχουν ορισθεί εκ ρόσω οι στη SBSTTA και τις Οµάδες Ειδικών για τη Θαλάσσια/Παράκτια, ασική και Αγροτική βιο οικιλότητα. Ο ΣΦΕΣΒΠΕ αρακολουθεί συνεχώς τις διεθνείς εξελίξεις γύρω α ό τη Σύµβαση, ούτως ώστε η χώρα µας να έχει ουσιαστικό ρόλο σάυτές. Παρόλο ου η Ελλάδα ενεργο οιήθηκε σχετικά ρόσφατα ως ρος την εφαρµογή της Σύµβασης, έχει ήδη ροχωρήσει σε αντίστοιχες δράσεις, κυρίως µέσω της συµµετοχής της στην Ευρω αϊκή Ένωση. Έτσι, ό ως ροκύ τει και α ό τα ε όµενα κεφάλαια, σε ολλούς τοµείς έχει ραγµατο οιηθεί σηµαντική ρόοδος, η ο οία όµως δεν α ορρέει α ό τη Σύµβαση καθαυτή, εντούτοις αντα οκρίνεται σε ολλές α ό τις α αιτήσεις της. Στα λαίσια της Σύµβασης, οι δράσεις αυτές θα ρέ ει να συντονισθούν κατάλληλα, ώστε να α οφευχθούν οι ε ικαλύψεις, να ε ιτευχθεί α οτελεσµατικότερη διαχείριση των σχετικών κονδυλίων και να ροσδιορισθούν ακριβέστερα οι ουσιαστικές ελλείψεις και τα κενά. Ήδη, η συνεργασία του ΣΦΕΣΒΠΕ µε τα αρµόδια Υ ουργεία και τους άλλους φορείς ου δραστηριο οιούνται στους διάφορους τοµείς α οτελεί ένα ουσιαστικό βήµα στην κατεύθυνση αυτή. Τέτοιοι φορείς είναι: 1. Εστιακά Σηµεία άλλων σχετικών συµβάσεων (Βέρνης, RAMSAR, Βαρκελώνης) και εθνικός εκ ρόσω ος σην IUCN (ΥΠΕΧΩ Ε) 2. Εθνικός Συντονιστής για δράσεις ροστασίας φυτογενετικών όρων στον Ελλαδικό χώρο - Εστιακό Σηµείο συνεργασίας Υ. Γεωργίας - FAO και Ε.Ε. (Τρά εζα Γενετικού Υλικού, ΕΘΙΑΓΕ - Προϊστάµενος, Εθν. Συντονιστής: Ν. Σταυρό ουλος) 3. Εστιακό Σηµείο Προστασίας και ιατήρησης του Γενετικού Υλικού των αγροτικών ζώων της Ελλάδας (Τοµ. Ζωικής Παραγωγής, Τµ. Γεω ονίας, Α.Π.Θ.: Καθηγ. Α. Γεωργούδης) 4. ΕΚΒΥ - Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας 5. Ε ιτρο ή για τη Βιοτεχνολογία 6. Εθνική Ε ιτρο ή για την κατα ολέµηση της Α ερήµωσης 7. Συντονιστική µονάδα για τις ακτές (Ε ιτρο ή Ακτών) Η αρούσα έκθεση ιστεύουµε ότι συµ υκνώνει µε τον ληρέστερο δυνατό τρό ο τα δεδοµένα ου διαθέτουµε για την κατάσταση της βιο οικιλότητας του ελληνικού χώρου. Α2.4. Προϋ ολογισµός βιο οικιλότητας Το συνολικό οσό ου ε ενδύεται στην ροστασία/διατήρηση και αειφορική χρήση των συστατικών της βιο οικιλότητας εριλαµβάνει τους ροϋ ολογισµούς ολλών σχετικών ρογραµµάτων και έργων, και δεν είναι δυνατό να ροσδιορισθεί µε ακρίβεια στην αρούσα φάση. Οι κυριότερες κατηγορίες ρογραµµάτων ου ρέ ει να συνυ ολογιστούν εριλαµβάνουν: Εφαρµογή της Σύµβασης για τη Βιο οικιλότητα ( ροϋ ολογισµός ΣΦΕΣΒΠΕ) Εκ λήρωση υ οχρεώσεων σε σχετικές συµβάσεις (.χ. συνδροµές, λειτουργικά έξοδα, µετακινήσεις κλ ) Προγράµµατα ροστασίας και διαχείρισης ροστατευόµενων εριοχών (ΥΠΕΧΩ Ε - Υ. Γεωργίας):.χ. Εφαρµογή Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, ιαχείριση Εθνικών ρυµών κλ Προγράµµατα ροστασίας ροστατευόµενων ειδών (κυρίως ΥΠΕΧΩ Ε) Ερευνητικά ρογράµµατα για ανίδα-χλωρίδα-οικολογία-διαχείριση (ΑΕΙ, Ερευνητικά Ινστιτούτα, ΥΠΕΧΩ Ε, Υ. Γεωργίας, Υ. Ανά τυξης) 13

14 Εφαρµογή Αγροτικής Πολιτικής (Υ. Γεωργίας):.χ. εφαρµογή Κανονισµού 2078/92/ΕΟΚ Εφαρµογή ολιτικής δασο ροστασίας (αναδασώσεις κλ - Υ. Γεωργίας) Εφαρµογή ολιτικής για αυτόχθονες φυλές αγροτικών ζώων και οικιλιών καλλιεργούµενων φυτών (Υ. Γεωργίας) Μελέτες Περιβαλλοντικών Ε ι τώσεων και Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (κυρίως ΥΠΕΧΩ Ε και Το ική Αυτοδιοίκηση) Κατα ολέµηση διάβρωσης εδαφών, α ερήµωσης κλ, και κόστος των φαινοµένων αυτών Κίνητρα για δράσεις συµβατές µε την ροστασία/διατήρηση της βιο οικιλότητας (.χ. α οζηµιώσεις, ε ιδοτήσεις κλ ) Σχετικά ρογράµµατα ιδιωτικών φορέων (ΜΚΟ, αραγωγικών φορέων κλ ) και Το ικής Αυτοδιοίκησης Προγράµµατα ενηµέρωσης και εκ αίδευσης (ΥΠΕΠΘ, ΜΚΟ, ΑΕΙ κλ ) Ανά τυξη Μουσείων, Κή ων και λοι ής υ οδοµής ex situ ροστασίας (ΑΕΙ, Το ική Αυτοδιοίκηση, ΜΚΟ, ιδιωτικοί φορείς, Υ. Γεωργίας) Ανά τυξη συµβατής µε τη διατήρηση της βιο οικιλότητας τεχνολογίας (σε οικίλους φορείς, ό ως η βιοτεχνολογία, οι µεταφορές, η βιοµηχανία, η αλιεία κλ ) Ε ίσης, θα ρέ ει να ροσδιορισθεί η σχετική συµµετοχή των εθνικών και των κοινοτικών όρων, αφού σηµαντικό µέρος των δραστηριοτήτων χρηµατοδοτείται α ό ρογράµµατα ή ενισχύσεις της Ε.Ε. (.χ. LIFE, MAST, FAR, Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης κλ ). Τέλος, σηµαντική συνεισφορά στην ροστασία/διατήρηση και αειφορική χρήση των συστατικών της βιο οικιλότητας έχουν και ολλά γενικότερα ρογράµµατα και δράσεις ου αφορούν στο εριβάλλον (.χ. Εθνικό Κτηµατολόγιο, υρο ροστασία δασών, βιολογικοί καθαρισµοί, κατα ολέµηση ρύ ανσης, καθορισµοί χρήσεων γης κλ ). Είναι α αραίτητο να ανα τυχθούν κριτήρια αξιολόγησης της συνεισφοράς τους και µε οικονοµικούς όρους. Τα αρα άνω αφορούν στο κόστος της ροστασίας/διατήρησης και αειφορικής χρήσης της βιο οικιλότητας. Για να δοθεί ολοκληρωµένος ο ροϋ ολογισµός, είναι α αραίτητο να συνεκτιµηθούν και τα αντίστοιχα οφέλη. Το ζήτηµα αυτό είναι, βέβαια, α ό τα λέον δύσκολα και αµφιλεγόµενα, και δεν υ άρχει κοινά α οδεκτή µέθοδος υ ολογισµού της αξίας της βιο οικιλότητας µε οικονοµικούς όρους. Περαιτέρω συζήτηση του ροβλήµατος γίνεται στο σχετικό κεφάλαιο. Α2.5. Τοµεακή ολιτική Η εφαρµογή της Σύµβασης στην Ελλάδα, εκτός α ό τις άµεσες δράσεις, σχετίζεται µε, και συµ ληρώνεται α ό τις τρέχουσες και ρογραµµατισµένες δράσεις στα λαίσια των βασικών αραγωγικών τοµέων της χώρας, δηλαδή, κατά κύριο λόγο, τη γεωργία, την αλιεία και τον τουρισµό, αλλά και τη βιοµηχανία και το εµ όριο. Η µέχρι σήµερα ολιτική ροστασίας και αειφορικής χρήσης της βιο οικιλότητας στους τοµείς αυτούς δεν ροέκυ τε α ό τη Σύµβαση, αλλά α ό την εθνική ολιτική και τις λοι ές διεθνείς υ οχρεώσεις της χώρας (κυρίως τις συµφωνίες, συµβάσεις και οδηγίες ου έχει α οδεχθεί ως µέλος της Ε.Ε., αλλά και α ό τη Σύµβαση της Βαρκελώνης, τη RAMSAR κλ ). Οι τοµείς αυτοί έχουν ήδη λάβει υ όψη τους και τις α αιτήσεις της Σύµβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα σε κά οιο βαθµό, αλλά ροσ αθούν να τις εντάξουν στις υ άρχουσες δράσεις τους και όχι να ξεκινήσουν νέες. Οι δράσεις των σχετικών υ ηρεσιών δίνονται κατά ερί τωση στα αντίστοιχα κεφάλαια. Εν συντοµία, οι βασικές κατευθύνσεις ανά τοµέα είναι: 14

15 Γεωργία -Προώθηση της οικολογικής/βιολογικής γεωργίας και της αγρανά αυσης. -Προστασία γενετικών όρων ( οικιλιών φυτών, φυλών αγροτικών ζώων, αρωµατικών/φαρµακευτικών φυτών). -Προώθηση της αειφορικής δασο ονίας. Αλιεία -Περιορισµός καταστροφικών αλιευτικών ρακτικών. -Μείωση αλιευτικού στόλου. -Προώθηση αειφορικής αλιείας. -Έρευνα αλιευτικού δυναµικού. Τουρισµός - ιερεύνηση δυνατοτήτων ανά τυξης οικοτουρισµού και αγροτοτουρισµού. -Περιορισµός αυθαίρετων δραστηριοτήτων ου σχετίζονται µε τον τουρισµό. -Ενίσχυση ρωτοβουλιών ή ιας τουριστικής ανά τυξης. Στους τοµείς της βιοµηχανίας και του εµ ορίου δεν έχει ανα τυχθεί σχετικός ροβληµατισµός, ούτε έχουν ροωθηθεί αντίστοιχες δραστηριότητες. Εξαίρεση α οτελούν η εφαρµογή των Μελετών Περιβαλλοντικών Ε ι τώσεων ριν α ό κάθε έργο µε ιθανές ε ι τώσεις στο εριβάλλον, τα µέτρα µείωσης της ρύ ανσης ου ροξενείται α ό τη λειτουργία των βιοµηχανικών µονάδων, καθώς και η ροσ άθεια για µείωση των αερίων εκ οµ ών ου σχετίζονται µε το φαινόµενο του θερµοκη ίου, δράσεις ου αφορούν έµµεσα και στη βιο οικιλότητα. 15

16 Β1. ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΕΙ ΩΝ Β1.1. ΠΑΝΙ ΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ Η ανίδα της Ελλάδας είναι ιδιαιτέρως λούσια για τα ευρω αϊκά δεδοµένα, κάτι ου οφείλεται στη γεωγραφική της το οθέτηση στα όρια τριών η είρων και δύο κύριων βιογεωγραφικών εριοχών, στον λούσιο οριζόντιο και κάθετο διαµελισµό της και στο µεγάλο εύρος των ενδιαιτηµάτων ου ροσφέρει. Βασικό στοιχείο του λούτου αυτού α οτελεί ο αυξηµένος ενδηµισµός και η γεωγραφική διαφορο οίηση των ερισσοτέρων ζωικών οµάδων. Β Πηγές Παρά την ανιδική της αξία, δεν έχει γίνει ουσιαστική ροσ άθεια καταγραφής της ελληνικής ανίδας. Το σηµαντικότερο συγκεντρωτικό έργο είναι το "Κόκκινο Βιβλίο των Α ειλούµενων Σ ονδυλοζώων της Ελλάδας" (Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία και Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία) στο ο οίο καταγράφεται το σύνολο των γνωστών σ ονδυλωτών µε ληθυσµιακά και άλλα στοιχεία για τα α ειλούµενα και σ άνια είδη. Οι κύριες ηγές ληροφορίας για την ελληνική ανίδα είναι οι µεµονωµένες εργασίες Ελλήνων και ξένων ερευνητών, οι διδακτορικές διατριβές µε ανιδικό αντικείµενο, τα α οτελέσµατα ερευνητικών ρογραµµάτων και η σειρά FAUNA GRAECIAE της Ελληνικής Ζωολογικής Εταιρείας. Το ληρέστερο σχετικό βιβλιογραφικό αρχείο είναι αυτό του Κέντρου Α ογραφής της Ελληνικής Πανίδας της Ελληνικής Ζωολογικής Εταιρείας. Β Βάσεις δεδοµένων Πρόσφατα, δηµιουργήθηκαν ορισµένες ηλεκτρονικές βάσεις δεδοµένων για την ελληνική ανίδα, µε κυριότερες τις: * CORINE (στα λαίσια του ρογράµµατος MEDSPA). Ε.Μ.Π. * ΦΥΣΗ ΕΚΒΥ. * GRFAUNA της Ελληνικής Ζωολογικής Εταιρείας για την ανίδα της Κρήτης * Βάση δεδοµένων του ΜΦΙ του Παν. Κρήτης για την ανίδα της νότιας Ελλάδας * Κατανοµή και ληθυσµιακά δεδοµένα για τη Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα (Mom-Εταιρία για τη µελέτη και ροστασία της Μεσογειακής Φώκιας) * Βάση δεδοµένων για τις Σηµαντικές Περιοχές για τα Πουλιά-Important Bird Areas in Greece (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία) * Βάση δεδοµένων για τα σ ονδυλωτά ( λην τηνών) του ΒΑ Αιγαίου (συστηµατική, εξά λωση, ληθυσµιακά δεδοµένα). Εργαστήριο Βιο οικιλότητας, Τµήµα Περιβάλλοντος, Παν. Αιγαίου. Β εδοµένα Η ληρότητα των διαθέσιµων δεδοµένων είναι ικανο οιητική µόνο όσον αφορά στα σ ονδυλωτά, τα ο οία α αριθµούν συνολικά ερί τα 1500 τάξα (1174 είδη και ερί ου 300 ε ι λέον υ οείδη), και ορισµένες οµάδες ασ ονδύλων, ό ως τα Εχινόδερµα, τα Ορθό τερα και σε µικρότερο βαθµό τα Τριχό τερα, τα χερσαία Ισό οδα και τα Μαλάκια. Α ό τους ήδη γνωστούς αριθµούς ειδών µ ορούµε να ροσεγγίσουµε την τάξη µεγέθους του συνολικού αριθµού ζωικών ειδών ου αναµένεται να υ άρχουν στην Ελλάδα, και ο ο οίος βρίσκεται µεταξύ των και ειδών. Η λειοψηφία των ειδών ανήκουν στα έντοµα, τα ο οία είναι και τα λέον άγνωστα. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για την ολυ ληθέστερη ζωική οµάδα, τα Κολεό τερα, µόλις τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει η καταγραφή 16

17 συγκεντρωτικών στοιχείων για ορισµένες µόνο οικογένειες και για τη νότια Ελλάδα κατά κύριο λόγο, και αρόλα αυτά έχουν ήδη γίνει γνωστά 649 ενδηµικά είδη! Αν και γνωρίζουµε σε βάθος µικρό µόνο µέρος της ελληνικής ανίδας, είµαστε σε θέση να εκτιµήσουµε τον λούτο των ενδηµικών µορφών, ιδιαίτερα όσον αφορά σε οµάδες µε σχετικά µικρή ικανότητα διασ οράς, ό ως τα µη ι τάµενα σ ονδυλωτά και ασ όνδυλα. Στον Πίνακα 1 δίνεται ο συνολικός αριθµός των γνωστών ειδών και υ οειδών όλων των ζωικών οµάδων ου γνωρίζουµε σε ικανο οιητικό βαθµό, οι αντίστοιχοι αριθµοί των ενδηµικών µορφών, ο αριθµός και το οσοστό των ροστατευόµενων ειδών και ο αριθµός των µη ροστατευόµενων α ειλούµενων ειδών. Πίνακας 1. Ο λούτος των γνωστών ειδών της ελληνικής ανίδας, ο ενδηµισµός, τα ροστατευόµενα (%) και τα ε ι λέον α ειλούµενα (σύµφωνα µε το Λεγάκι, 1997) ΤΑΞΑ ΕΙ Η +ΥΠΟΕΙ Η ΕΝ. ΕΙ Η ΕΝ. ΥΠΟΕΙ Η ΠΡΟΣΤ. +ΑΠΕΙΛ. ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ (71) 8 ΠΤΗΝΑ (94) 1 ΕΡΠΕΤΑ (98) 1 ΑΜΦΙΒΙΑ (90) 0 ΨΑΡΙΑ γλυκού νερού (45) 29 ΨΑΡΙΑ θαλάσσια 447 8(2) 14 ΕΧΙΝΟ ΕΡΜΑ 107 1(1) 0 ΟΡΘΟΠΤΕΡΑ (3) 0 ΝΕΥΡΟΠΤΕΡΑ ΛΕΠΙ ΟΠΤΕΡΑ (2) 39 ΥΜΕΝΟΠΤΕΡΑ Ο ΟΝΤΟΓΝΑΘΑ 5 4 ΚΟΛΕΟΠΤΕΡΑ ΤΡΙΧΟΠΤΕΡΑ ΕΤΕΡΟΠΤΕΡΑ ΨΩΚΟΠΤΕΡΑ ΙΚΤΥΟΠΤΕΡΑ 40? 0 2 ΣΙΦΩΝΑΠΤΕΡΑ ΜΑΛΑΚΙΑ χερσαία (14) 5 >> Γαστερό οδα γλ.νερού ~ >> ίθυρα (1) 0 >> λοι ά θαλάσσια ~ ΑΡΑΧΝΕΣ ΣΚΟΡΠΙΟΙ ΙΠΛΟΠΟ Α ΧΕΙΛΟΠΟ Α ~ ΙΣΟΠΟ Α χερσαία ΒΡΥΟΖΩΑ ΑΜΦΙΠΟ Α ΕΚΑΠΟ Α ΛΟΙΠΑ ΚΑΡΚΙΝΟΕΙ Η ~ ΑΚΤΥΛΙΟΣΚΩΛ ΚΝΙ ΟΖΩΑ cites 1 ΣΠΟΓΓΟΙ

18 Β Ενδηµικά είδη Ό ως ροκύ τει α ό τον Πίνακα 1, και µόνον στις καλύτερα γνωστές οµάδες ζώων, έχουν καταγραφεί ερί τα 1500 ενδηµικά είδη (σε σύνολο 5500 ειδών - 27%). ηλαδή ερί ου ένα στα τέσσερα είδη ζώων της Ελλάδας είναι ενδηµικό! Οι σηµαντικότερες εριοχές ενδηµισµού είναι η Κρήτη για όλα σχεδόν τα τάξα, οι Κυκλάδες και τα βουνά της η ειρωτικής Ελλάδας. Ε ιµέρους τάξα είναι δυνατό να αρουσιάζουν ενδηµισµούς και σε άλλες εριοχές, ό ως η Πελο όννησος, τα Ιόνια νησιά κλ. Εξαιρετικής σηµασίας για τον ενδηµισµό είναι και τα ολυάριθµα σ ήλαια της Ελλάδας ( ερ. 8000), α ό τα ο οία έχουν ερευνηθεί α ό ανιδική ά οψη µερικές εκατοντάδες µόνο. Α ό τα λιγοστά συγκεντρωµένα στοιχεία ροκύ τει ότι σχεδόν σε κάθε σ ήλαιο υ άρχουν και κά οια τάξα ενδηµικά της Ελλάδας, ασ ονδύλων κατά κύριο λόγο. Β Αγροτικά - Οικόσιτα ζώα Εκτός της άγριας ανίδας, σηµαντική είναι και η οικιλότητα των αγροτικών και των οικόσιτων ζώων, καθώς έχουν καταγραφεί αρκετές αυτόχθονες φυλές. Στον κατάλογο του FAO (World Watch List for domestic animal diversity, 1995) καταγράφονται 7 φυλές αγροτικών ζώων (2 αγελάδων - Κατερίνης και Συκιάς, 2 αλόγων - Σκύρου και Πηνείας, και 3 ροβάτων - Κύµης, Πελλαγονίας και Ζακύνθου), ενώ είναι ήδη γνωστές και αρκετές άλλες οι ο οίες βρίσκονται υ ό καταγραφή α ό το Υ ουργείο Γεωργίας και Πανε ιστηµιακά τµήµατα. Στο Προεδρικό ιάταγµα 434 (ΦΕΚ 248Α/ ) ερί µέτρων για τη διατήρηση και ροστασία των αυτόχθονων φυλών των αγροτικών ζώων, καθώς και στο ρόγραµµα ου έχει υ οβάλλει το Υ. Γεωργίας για την εφαρµογή του Καν. Ε.Ε/2078/92, εριλαµβάνονται οι αρακάτω 43 φυλές (Πίνακας 2), στις ο οίες δεν συµ εριλαµβάνονται τα µη αγροτικά οικόσιτα ζώα (.χ. σκύλοι), οι όνοι και τα ουλερικά, για τα ο οία δεν έχει καταστεί δυνατή µέχρι σήµερα η ιστο οίησή τους. Για τις φυλές ου δεν εντάσσονται στην κατηγορία "κατάσταση Κανονική" θεσ ίζονται µέτρα ροστασίας (µε έµφαση στις κατηγορίες "Εξαφάνισης" και "Ε ισφαλής"). Β Προστατευόµενα - Α ειλούµενα Είδη Άγριας Πανίδας Τα βασικά νοµοθετήµατα ου αφορούν στην ροστασία και διαχείριση του ανιδικού λούτου της χώρας µας είναι τα εξής: Π 67/81 (ΦΕΚ 23Α/ ) "Περί ροστασίας της αυτοφυούς χλωρίδος και της άγριας ανίδος και καθορισµού διαδικασίας συντονισµού και ελέγχου της ερεύνης ε Άυτών" (82 ασ όνδυλα και 139 σ ονδυλωτά ροστατευόµενα είδη) ΥΑ / "Μέτρα διαχείρισης της άγριας τηνο ανίδας" (74 µη θηρεύσιµα είδη) Σύµβαση Βέρνης (Council of Europe 1979, Convention on the conservation of european wildlife and natural habitats) ΦΕΚ 32Α/ (560 σ ονδυλωτά και 25 ασ όνδυλα ροστατευόµενα και αυστηρώς ροστατευόµενα) Οδηγία 92/43/ΕΟΚ ( ) "για τη διατήρηση των φυσικών οικοτό ων καθώς και της άγριας ανίδας και χλωρίδας" (138 σ ονδυλωτά, λην τηνών, και 32 ασ όνδυλα κοινοτικού ενδιαφέροντος) Οδηγία 79/409/ΕΟΚ ( ) " ερί διατηρήσεως των αγρίων τηνών" ΦΕΚ 757Β/ , και 18

19 Πίνακας 2. Οι αυτόχθονες φυλές αγροτικών ζώων της Ελλάδας και η κατάστασή τους (σύµφωνα µε Π.. 434/95 και το Πρόγραµµα STAR του Υ. Γεωργίας - εφαρµογή του Καν. ΕΕ/2078/92) ΟΜΑ Α ΦΥΛΗ ΠΛΗΘΥΣΜ. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Τήνου ελάχ. Εξαφάνισης Κέας >> >> ΒΟΟΕΙ Η (5) Συκιάς-Χαλκιδικής >> >> Κατερίνης 100 >> Βραχυκερατική 7000 Ευαίσθητη ΒΟΥΒΑΛΟΙ (1) Εγχώριος βούβαλος 500 Ε ισφαλής Καταφυγίου 300 Εξαφάνισης Ρουµλουκίου ελάχ. >> Ευδήλου Ικαρίας >> >> Λευκίµης Κερκύρας >> >> Άργους >> >> Χαλκιδικής 180 >> Ζακύνθου 480 Ε ισφαλής Παλαγονίας 350 >> Σαρακατσάνικο 460 >> Κατσικά Ιωαννίνων 370 >> Σκο έλου 1800 Ευαίσθητη Κύµης 1200 >> Χίου 7200 >> ΠΡΟΒΑΤΑ (26) Αγρινίου 2400 >> ράµας 2800 >> Θράκης 4800 >> Καλαρύτικο 3800 >> Πηλειορίτικο 1400 >> Καραγκούνικη Κανονική Λέσβου >> Σφακίων >> Φριζάρτα >> Σερρών >> Κεφαλληνίας >> Ορεινό Η είρου (Μ ούτσικο) >> Σκύρου >> Καρύστου >> Ιωαννίνων 370 Ε ισφαλής ΑΙΓΕΣ (2) Σκο έλου 7000 Ευαίσθητη Ελληνική Κανονική ΧΟΙΡΟΙ (1) Εγχώριος Ε ισφαλής Θεσσαλίας ελάχ. Εξαφάνισης Ανδραβίδας >> >> Πηνείας 180 >> ΙΠΠΟΕΙ Η (6) Πόνυ Σκύρου 120 Ε ισφαλής Πίνδου 300 >> Μεσσαράς Κρήτης 100 >> 19

20 Οδηγία 91/244/ΕΟΚ ( ) "για την τρο ο οίηση της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ (187 είδη τηνών) ΥΑ / "Περί καθορισµού ωφελίµων θηραµάτων και α αγόρευση θήρας ορισµένων τηνών α ειλουµένων µε λήρη αφανισµό" (4 θηλαστικά και 120, συν όλα τα µικρότερα α ό 17 εκατοστά, τηνά, ορίζονται ως ωφέλιµα, µη θηρεύσιµα είδη) Σύµβαση για το ιεθνές Εµ όριο Κινδυνευόντων Ειδών της Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας (CITES) ΦΕΚ 112Β/ (97 σ ονδυλωτά και 21 ασ όνδυλα) Σύµβαση Βόννης (Convention of Migratory Species of Wild Animals, 1979) (186 σ ονδυλωτά) - δεν έχει υιοθετηθεί ακόµη α ό την Ελλάδα Ό ως ροκύ τει α ό την ανάλυση της εν λόγω νοµοθεσίας (βλ. και Πίνακα 1) 733 είδη θεωρούνται, κατά τον ένα ή τον άλλο τρό ο, ροστατευόµενα. Ε ι λέον 128 είδη θεωρούνται ως α ειλούµενα, σύµφωνα µε τους: Καρανδεινός 1992, Economic Commission for Europe 1991 και IUCN-WCMC Σηµαντική, όµως, είναι η ε ισήµανση ου ροκύ τει α ό τη συγκριτική µελέτη των σχετικών καταλόγων ότι η συντρι τική λειοψηφία των ενδηµικών ειδών της Ελλάδας δεν εριλαµβάνονται σε κανέναν κατάλογο ροστατευόµενων ή α ειλούµενων ειδών. Η µοναδική ροσ άθεια καταγραφής του συνόλου των γνωστών α ειλούµενων, ροστατευόµενων και ενδηµικών ειδών της Ελλάδας είναι αυτή του Λεγάκι (1997), η ο οία συντάχθηκε µε βάση τα λέον ρόσφατα βιβλιογραφικά δεδοµένα. Ο κατάλογος των ενδηµικών ειδών είναι ροφανώς ελλι ής, αφού για τις ερισσότερες οµάδες ασ ονδύλων γνωρίζουµε ολύ λίγα, ή και καθόλου, ράγµατα. Β Βασική βιβλιογραφία Beaucournu J.C Catalogue des Siphonapteres de la Grece. Fauna Graeciae III. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, 103 σελ. Chondropoulos B.P A checklist of Greek reptiles. I.The lizards. Amphibia-Reptilia, 7: Chondropoulos B.P A checklist of Greek reptiles. II.The snakes. Herpetozoa, 2(1/2): Economidis P.S Check list of freshwater fishes of Greece. Hellenic Society for the Protection of Nature, 48p. Economic Commission for Europe European Red List of Globally Threatened Animals and Plants. United Nations, 150p. Handrinos G. & Akriotis T The Birds of Greece. Helm, 336p. Josifov M Verzeichnis der von der Balkanhalbinsel bekannten Heteropterenarten. Faun. Abh. Staatl. Mus. Tierk. Dresden, 14(6): IUCN-World Conservation Monitoring Centre IUCN Red List of Threatened Animals. IUCN, 154p. Καρανδεινός Μ. (ε ιµέλεια) Το Κόκκινο Βιβλίο των Α ειλουµένων Σ οδνυλοζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία & Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, 356 σελ. Λεγάκις Α Α ειλούµενα, ροστατευόµενα και ενδηµικά είδη ζώων της Ελλάδας. Έκδοση 3.0. Ζωολογικό Μουσείο, Τµ. Βιολογίας, Παν. Αθηνών. Lienhard Ch Inventaire preliminaire des Psoques de Grece (Insecta: Psocoptera). Biol. Gallo-hellen., 13:

21 Malicky H A survey of the caddisflies (Trichoptera) of Greece. Biol. Gallo-hellen., 20(1): Pancucci-Papadopoulou M.-A The Echinodermata of Greece. Fauna Graeciae VI. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, 162 σελ. Papakonstantinou C. Check-list of marine fishes of Greece. Fauna Graeciae IV. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, 257 σελ. Willemse F Catalogue of the Orthoptera of Greece. Fauna Graeciae I. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, 275 σελ. Willemse F Supplementary notes on the Orthoptera of Greece. Fauna Graeciae Ιa. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, 47 σελ. Zapparoli M. Considerations taxonomiques, faunistiques et zoogeographiques sur les Chilopodes des iles Egeennes. Biol. Gallo-hellen., 20(1): Zenetos A The marine Bivalvia (Mollusca) of Greece. Fauna Graeciae VII. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, 319 σελ. Βασικές ελλείψεις Εκτός α ό ορισµένα α ειλούµενα είδη για τα ο οία εκτελούνται ρογράµµατα µελέτης και ροστασίας (.χ Μεσογειακή φώκια, Θαλάσσια χελώνα, Καφετιά αρκούδα), για τα ερισσότερα άλλα, α ειλούµενα και άγνωστης κατάστασης, είδη, δεν υ άρχουν ε αρκώς τεκµηριωµένα στοιχεία, ενώ η συντρι τική λειοψηφία των ασ ονδύλων ζώων αραµένει εντελώς άγνωστη. Εκτός α ό µεµονωµένες ερι τώσεις ανε ιστηµιακών, κυρίως, ερευνητών, δεν υ άρχει ενεργό εξειδικευµένο ροσω ικό λόγω έλειψης σχετικών όρων και θέσεων. Ε ίσης, η ταξινοµική και γενικότερα η συστηµατική, βιογεωγραφική και οικολογική έρευνα, δεν α ολαµβάνουν του α αιτούµενου κύρους και όρων, και συνε ώς αραµένουν σε χαµηλό ε ί εδο σε σχέση µε άλλα ευρω αϊκά κράτη µε µικρότερη βιο οικιλότητα. Συνο τικά, οι κυριότερες ελλείψεις όσον αφορά στη γνώση της ελληνικής ανίδας έχουν ως εξής: Άγνοια των ειδών ερισσοτέρων οµάδων ασ ονδύλων (έλλειψη ειδικών και κονδυλίων για χρηµατοδότηση σχετικών ρογραµµάτων) Άγνοια της βιολογίας/οικολογίας των ερισσοτέρων ειδών (έλλειψη σχετικών κονδυλίων και ροσω ικού) Α ουσία εθνικών καταλόγων - δηλαδή ε ίσηµα α οδεκτών, ε ιστηµονικά τεκµηριωµένων και ανανεούµενων - α ειλουµένων ειδών (µεγαλύτερο ρόβληµα για τα ασ όνδυλα) Α ουσία µηχανισµού αρακολούθησης των α ειλουµένων ειδών Άγνοια φυλογενετικών σχέσεων στις ερισσότερες οµάδες (έλλειψη κονδυλίων για σχετική έρευνα και υψηλής ειδίκευσης ροσω ικού) Άγνοια της ραγµατικής κατάστασης των ερισσότερων α ειλούµενων ειδών (α όρροια των αρα άνω) Α ουσία συγκεντρωτικής βάσης δεδοµένων για την ελληνική ανίδα υσκολία ενηµέρωσης ε ιστηµόνων για σχετικά θέµατα (α ουσία ολλών ε ιστηµονικών εριοδικών συστηµατικής και οικολογίας α ό τις βιβλιοθήκες, έλλειψη ε αρκών όρων για συµµετοχή σε συνέδρια και διοργάνωση διεθνών συνεδρίων κλ ) Έλλειψη ουσιαστικής ολιτικής εκ αίδευσης ε ιστηµόνων σε θέµατα συστηµατικής και ταξινοµικής στα ΑΕΙ, η ο οία υ ονοµεύει κάθε ροσ άθεια συνολικής α ογραφής και καταγραφής της βιο οικιλότητας σε ε ί εδο τάξων 21

22 Β1.2. ΧΛΩΡΙ ΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ H βιο οικιλότητα της Ελλάδας σε ε ί εδο φυτικών ειδών, ό ως αυτή εκφράζεται α ό τη σχέση αριθµού ειδών και έκτασης της χώρας, είναι µεταξύ των υψηλότερων της Ευρώ ης και της Μεσογείου. Η ελληνική χλωρίδα εριλαµβάνει τάξα (είδη και υ οείδη), σύµφωνα µε τα ως σήµερα στοιχεία της βάσης δεδοµένων της Flora Hellenica, ενώ ο αριθµός των ειδών υ ολογίζεται ότι είναι (Strid & Tan 1992). Προηγούµενες εκτιµήσεις έδιναν τάξα (Rechinger 1965) και τάξα (Ιατρού 1986). Η αύξηση του αριθµού των τάξων κατά τα τελευταία χρόνια οφείλεται τόσο στην αναγνώριση νέων για την ε ιστήµη ειδών όσο και στην ρώτη αναφορά α ό την Ελλάδα γνωστών τάξων. B Πηγές Πηγές για την ελληνική χλωρίδα α οτελούν οι γενικά α οδεκτές ως βασικές και ρότυ ες χλωρίδες και οι χλωριδικοί κατάλογοι, καθώς και ρωτότυ ες δηµοσιεύσεις σε έγκυρα ε ιστηµονικά εριοδικά ή βιβλία και διδακτορικές διατριβές (ενδεικτικός κατάλογος αρουσιάζεται στη βιβλιογραφία). Οι δηµοσιεύσεις ου αφορούν την ελληνική χλωρίδα ( ερίοδος ) ανέρχονται σε ερί ου σύµφωνα µε την ρόσφατα εκδοθείσα ανασκό ηση της βιβλιογραφίας της Flora Hellenica (Strid 1996). Παρά το λήθος δηµοσιεύσεων, λεί ει η συνολική εικόνα της ελληνικής χλωρίδας, καθώς καµία ρότυ η χλωρίδα δεν καλύ τει ολόκληρη την ελληνική ε ικράτεια. Η Flora Europaea (Χλωρίδα της Ευρώ ης) και η µη ολοκληρωµένη σειρά Atlas Florae Europaeae (Χλωριδικός Άτλας της Ευρώ ης) δεν εριλαµβάνουν το Ανατολικό Αιγαίο, το ο οίο καλύ τεται α ό τη Flora of Turkey and the East Aegean Islands (Χλωρίδα της Τουρκίας και των Νήσων του Ανατολικού Αιγαίου). Το έργο Mountain Flora of Greece (Ορεινή Χλωρίδα της Ελλάδας) εριλαµβάνει µόνο τις εριοχές µε υψόµετρο µεγαλύτερο α ό 1.400m, ενώ το MedChecklist (χλωριδικός κατάλογος των χωρών της Μεσογείου) δεν έχει ακόµα ολοκληρωθεί. Σηµαντική ληροφορία εριλαµβάνεται σε χλωρίδες και χλωριδικούς καταλόγους ε ιµέρους εριοχών, ό ως ο χλωριδικός κατάλογος της κρητικής εριοχής (Turland et al. 1993), η χλωρίδα της Σάµου (Χριστοδουλάκης 1986) κ.α. Η ολοκλήρωση της Flora Hellenica, της ο οίας ο 1 ος τόµος εκδόθηκε ρόσφατα (Strid A. & 1997), θα αλλάξει την κατάσταση αυτή. B Βάσεις δεδοµένων 1. Η αλαιότερη βάση δεδοµένων µε είδη της ελληνικής χλωρίδας είναι η βάση δεδοµένων της IUCN, η ο οία έχει ενσωµατωθεί στη βάση δεδοµένων του WCMC. Η βάση δεδοµένων της IUCN, και αργότερα της WCMC, βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη και ενηµερώνεται διαρκώς µε την ενσωµάτωση διορθώσεων και συµ ληρώσεων α ό τους συνεργάτες της σε όλο τον κόσµο. Η βάση δεδοµένων εριλαµβάνει (Φεβρουάριος 1997) ελληνικά φυτικά τάξα. 2. Η «Τρά εζα δεδοµένων για το ελληνικό φυσικό εριβάλλον» η ο οία δηµιουργήθηκε α ό οµάδα ε ιστηµόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (υ εύθυνος: Κίµων Χατζηµ ίρος, Ε.Μ.Π.) µε συνεργασία και άλλων ειδικών ε ιστηµόνων (α άντηση σε ερωτηµατολόγια) στα λαίσια του ρογράµµατος MEDSPA (ECE, DGXI). Αρχή της βάσης αυτής ήταν η δηµιουργία του αρχείου των βιοτό ων CORINE (CORINE Biotopes Database) για την Ελλάδα, το ο οίο διαρθρώθηκε, διευρύνθηκε και συµ ληρώθηκε. Στην τελική της φάση εριλαµβάνει φυτικά τάξα, το σύνολο σχεδόν των ανώτερων φυτών της Ελλάδας, καθώς και στοιχεία για είδη ανίδας και την εριγραφή 430 βιοτό ων (βιότο οι CORINE). Η εισαγωγή των δεδοµένων έγινε µε µορφή τέτοια ώστε αυτά να είναι συµβατά µε ευρω αϊκό δίκτυο δεδοµένων (CORINE, EIONET). 22

23 3. To σύστηµα βάσεων δεδοµένων της Flora Hellenica το ο οίο ανα τύχθηκε για τη διαχείριση της ληθώρας των δεδοµένων για την ελληνική χλωρίδα ου χρησιµο οιούνται για τη συγγραφή της Flora Hellenica. To 1994 η βάση δεδοµένων εριλάµβανε στοιχεία για ιθαγενή και ε ιγενή είδη. Καταγράφονται συστηµατικά όλες οι αναφορές για την ελληνική χλωρίδα ου βρίσκονται είτε στη βιβλιογραφία είτε σε herbaria. Η βάση δεδοµένων αράγει χάρτες εξάλ ωσης (dot maps) για όλα σχεδόν τα τάξα της ελληνικής χλωρίδας. 4. Η βάση δεδοµένων των ενδηµικών, σ άνιων και α ειλούµενων φυτών της ελληνικής χλωρίδας («Chloris») δηµιουργήθηκε α ό τον Κ. Γεωργίου, ε ίκουρο καθηγητή του Τµήµατος Βιολογίας του Πανε ιστηµίου Αθηνών, µε συνεργασία της ερευνητικής του οµάδας στα λαίσια ρογράµµατος ΠΕΝΕ. Πρόκειται για µία συσχετιστική βάση δεδοµένων, συµβατή τόσο µε την ροηγούµενη βάση δεδοµένων όσο και µε το ευρω αϊκό δίκτυο δεδοµένων (CORINE, EIONET, ΦΥΣΗ 2000). Περιλαµβάνει ληροφορίες για την ταξινοµική θέση, την εξά λωση, την κατάσταση διατήρησης, το καθεστώς ροστασίας, τη βιολογία, την οικολογία και τη βιβλιογραφία ερί ου 2000 φυτικών τάξων της Ελλάδας και εριλαµβάνει όλα τα α ειλούµενα και ροστατευόµενα ελληνικά τάξα, καθώς και την λειοψηφία (>90 %) των ενδηµικών τάξων. 5. Η οικολογική βάση δεδοµένων για τη χλωριδική οικιλότητα της Ελλάδας ανα τύχθηκε στο Εργαστήριο Οικολογίας Φυτών του Τµήµατος Βιολογίας του Πανε ιστηµίου Πατρών για να καλύψει τις ανάγκες ου αρουσιάζονται στο ερευνητικό έργο όσον αφορά στην άµεση εύρεση των οικολογικών ληροφοριών ου συνδέονται µε τα φυτικά taxa της Ελλάδας. Μέχρι σήµερα εριλαµβάνει φυτικά τάξα της ορεινής κυρίως χλωρίδας. 6. Στοιχεία για τα φυτά της Ελλάδας εριέχει και η βάση δεδοµένων των βιοτό ων CORINE. 7. Ε ίσης, και η βάση δεδοµένων BIOGREECE (στοιχεία των εριοχών ΦΥΣΗ 2000) εριέχει δεδοµένα για τα φυτά της Ελλάδας (οι βάσεις δεδοµένων 6 και 7 εριγράφονται εκτενέστερα στο Κεφάλαιο Β2) 8. Βάση δεδοµένων της Τρά εζας Γενετικού Υλικού του ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε., η ο οία υ οστηρίζει τη λειτουργία της τρά εζας σ ερµάτων (βλ. Κεφ. Β3). 9. Βάση δεδοµένων για τη χλωρίδα του ΒΑ Αιγαίου, µε στοιχεία συστηµατικής, εξά λωσης και ορισµένα ληθυσµιακά δεδοµένα. Εργαστήριο Βιο οικιλότητας, Τµήµα Περιβάλλοντος, Παν. Αιγαίου. Β Ενδηµικά είδη Ο αριθµός των ενδηµικών ειδών της Ελλάδας ανέρχεται σε 742 σύµφωνα µε τις τελευταίες δηµοσιευµένες εκτιµήσεις (WWF & IUCN 1994), δηλαδή, ο ενδηµισµός ανέρχεται στο 15 % της χλωρίδας. Ο αριθµός των ενδηµικών τάξων είχε υ ολογιστεί σε (Ιατρού 1986) και τελευταία αναφέρεται ότι φτάνει στα (Ιατρού 1996, αδηµοσίευτα δεδοµένα). Η α ογραφή των ελληνικών ενδηµικών στη βάση δεδοµένων «Chloris» (Γεωργίου Κ Βάση δεδοµένων «Chloris», Πανε ιστήµιο Αθηνών) α ό το σύνολο σχεδόν των βιβλιογραφικών ηγών, ανεβάζει τον αριθµό των ενδηµικών ειδών σε 936 (Πίνακας 3), ου αντιστοιχεί σε ενδηµισµό σε ε ί εδο είδους %, ενώ ο αριθµός των ενδηµικών τάξων (ειδών και υ οειδών) φτάνει τα (Πίνακας 4). Η κατανοµή των ελληνικών ενδηµικών ειδών και των το ικών ενδηµικών (ενδηµικών σε µία εριοχή) σε φυτογεωγραφικές υ οδιαιρέσεις αρουσιάζεται στον Πίνακα 5. Οι φυτογεωγραφικές υ οδιαιρέσεις µε το µεγαλύτερο αριθµό ελληνικών ενδηµικών τάξων είναι κατά φθίνουσα σειρά η Πελο όννησος, η Κρήτη και η Στερεά Ελλάδα, αλλά η Κρήτη έχει το µεγαλύτερο αριθµό το ικών ενδηµικών. Σε αρόµοια συµ εράσµατα ως ρος τον ενδηµισµό των φυτογεωγραφικών υ οδιαιρέσεων οδήγησε και η ανάλυση της Ορεινής 23

24 Χλωρίδας της Ελλάδας (Strid 1986). Είναι φανερό ότι η νότια Ελλάδα υ ερτερεί τόσο σε λήθος ελληνικών όσο και το ικών ενδηµικών φυτών. Είναι ε ίσης χαρακτηριστικό ότι η συντρι τική λειοψηφία των ενδηµικών τάξων α αντούν σε µία µόνο φυτογεωγραφική εριοχή. Ο αριθµός των ενδηµικών τάξων δεν συσχετίζεται µε την έκταση των φυτογεωγραφικών εριοχών. Όταν οι φυτογεωγραφικές εριοχές συγκριθούν ως ρος τον αριθµό των ενδηµικών ανά µονάδα έκτασης. είναι φανερή η υ εροχή των νησιωτικών εριοχών του Αιγαίου, µε την Κρητική εριοχή να υ ερτερεί άλι σε το ικά ενδηµικά είδη (Γεωργίου Κ., βάση δεδοµένων Chloris). Σηµειώνεται, ωστόσο, ότι µεταξύ νησιών στη Μεσόγειο, και ειδικά µεταξύ των νησιών του Αιγαίου, έχει βρεθεί ότι ισχύει θετική σχέση έκτασης και συνολικού αριθµού ειδών (γραµµική συσχέτιση µεταξύ λογαρίθµου του αριθµού ειδών και λογαρίθµου έκτασης) (Honer & Greuter 1988, Greuter 1991). Πίνακας 3. Ενδηµικά, α ειλούµενα και ροστατευόµενα είδη της ελληνικής χλωρίδας (βάση δεδοµένων Chloris). Ενδηµικά Αµφίβολα Μη ενδηµικά ενδηµικά Μη α ειλούµενα* & Μη ροστατευόµενα Προστατευόµενα Α ειλούµενα Α ειλούµενα & Προστατευόµενα * Είδη τα ο οία έχουν χαρακτηριστεί ως µη α ειλούµενα (nt) ή είδη των ο οίων το καθεστώς διατήρησης δεν είναι γνωστό. Πίνακας 4. Ενδηµικά, α ειλούµενα και ροστατευόµενα τάξα της ελληνικής χλωρίδας (βάση δεδοµένων Chloris). Ενδηµικά Αµφίβολα ενδηµικά Μη ενδηµικά Μη α ειλούµενα* & Μη ροστατευόµενα Προστατευόµενα Α ειλούµενα Α ειλούµενα & Προστατευόµενα * Είδη τα ο οία έχουν χαρακτηριστεί ως µη α ειλούµενα ή είδη των ο οίων το καθεστώς διατήρησης δεν είναι γνωστό. Β Α ειλούµενα είδη Όσον αφορά στα α ειλούµενα είδη, δύο είναι οι βασικές ηγές ληροφοριών: α) Η βάση δεδοµένων της IUCN (WCMC), η ο οία υ ήρξε για ολλά χρόνια η µοναδική ηγή ληροφοριών, συγκεντρωτικών τουλάχιστον, για τα α ειλούµενα φυτά της 24