Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΊΑΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΊΑΣ"

Transcript

1 Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΊΑΣ

2 Η ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ γεννήθηκε το Σπούδασε στην Αθήνα και στο Παρίσι και ειδικεύτηκε στη μελέτη του κόσμου της χριστιανικής Ανατολής, και ειδικότερα του κράτους και της κοινωνίας του Βυζαντίου. Μια σειρά εργασίες της για το Βυζάντιο την έκαναν γνωστή. Έλαβε μέρος σε διάφορα παγκόσμια συνέδρια Ιστορίας και προσκλήθηκε για διαλέξεις στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, ενώ έχει τιμηθεί με πολλές διακρίσεις. Το 1967 έγινε η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης και το 1976 εκλέχτηκε πρύτανης στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης (η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με μια τέτοια θέση στα 700 χρόνια παράδοσης του Πανεπιστημίου). Έχει διατελέσει, μεταξύ άλλων, πρύτανης του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου, πρόεδρος του Πανεπιστημίου των Παρισίων και του Κέντρου Τέχνης και Πολιτισμού Ζορζ Πομπιντού-Μπομπούρ. Είναι αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών καθώς και επίτιμη πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου των Δελφών, ενώ πρόσφατα αναγορεύθηκε επίτιμη διδάκτωρ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Θεωρείται μία από τις πλέον εξέχουσες πανεπιστημιακές και πνευματικές προσωπικότητες του τόπου μας που τιμούν πραγματικά την πατρίδα μας στο εξωτερικό.

3 Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΛΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΧ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ^ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

4 ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΌΤΥΠΟΥ: L'IDEOLOGIE POLITIQUE DE L'EMPIRE BYZANTIN Από τις Εκδόσεις PRESSES UNIVERSITAIRES DE FRANCE, Παρίσι 1975 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ ΕΞΩΦΥΛΛΟ: Χρυσούλα Μπουκουβάλα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Τούλα Δρακοπούλου ΘΕΩΡΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Άννα Μαράντη ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Βασιλική Παχουμίου, Ραλλού Ρουχωτά ΕΚΤΎΠΩΣΗ: Άγγελος Ελεύθερος & ΣΙΑ Ο.Ε. ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Κωνσταντίνο Παναγιώτου & ΣΙΑ Ο.Ε. Presses Universitaires de France, 1975 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε., Αθήνα 1988 ΕΛΕΝΗ ΓΛYKATZH-ΑΡΒΕΛΕΡ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ TUV^USTSIAHEULAS Πρώτη έκδοση: Μάρτιος 1997 Δεύτερη έκδοση: Ιανουάριος 2007 Πρώτη ανατύπωση: Μάιος 2007 Μετάφραση: ΤΟΥΛΑ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ISBN Τνπώθηκε σε χαρτί ελεύθερο χημικών ουσιών χλωρίου και φιλικό προς το περιβάλλον. Το παρόν έργο πνευματική; ιδιοκτησία; προστατεύεται κατά xtg διατάξει; του Ελληνικού Νόμου (Ν,. 2121/1993 όπω; ε'χει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τι; διεθνείς σνμβάσει; περί πνευματική; ιδιοκτησία;.. Απαγορεύεται απόλυτοι; η άνευ γραπτή; άδεια; του εκδότη κατά οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο αντιγραφή, φωτοαλχπύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμό;, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρου; του ε'ργου.. ΠΡΩΤΗ ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε. Έδρα: Τατοΐου Μεταμόρφωση Βιβλιοπωλείο: Μαυρομιχάλη Αθήνα Τηλ.: Telefax: info@psichogios.gr PSICHOGIOS PUBLICATIONS S.A. Head office: 121, Tatoiou Str Metamorfossi, Greece Bookstore: 1, Mavromichali Str Athens, Greece Tel: Telefax: info@psichogios.gr ΨΥΧΟΓΙΟΣ

5 I mr Στη μνήμη τον Πατέρα VITALIEN LA URENT

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΉ Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ 1. Η καταγωγή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Θρύλος και ιστορία Η γε'ννηση των βυζαντινών ιδεολογιών. Εξάρσεις και αντιθέσεις Τα οικουμενικά όνειρα: Οι προσπάθειες του Ιουστινιανού Α και του Ηρακλείου Ο ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ 1. Το βάρος της πραγματικότητας: Η Εικονομαχία Ο βυζαντινός εθνικισμός Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ 1. Η Pax Byzantina Το σύμπλεγμα ανωτερότητας: Μια μεταμόρφωση του ιμπεριαλισμού Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ 1. Η γέννηση του ελληνοβυζαντινού πατριωτισμού Η πόλωση της Κωνσταντινούπολης Ο αριστοκρατικός πατριωτισμός 83

7 5. ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΝΕΩΝ ΑΞΙΩΝ 1. Η Δυτική πρόκληση και το αντιλατινικό αίσθημα 2. Επαρχιακός πατριωτισμός και αντικωνσταντινουπολίτικη συμπεριφορά 6. Ο ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ 1. Ο «ιερός βυζαντινός πόλεμος»: Το πάθος για την Ορθοδο ξία και την Κωνσταντινούπολη 2. Το εθνικό ανικανοποίητο και η δύναμη της παράδοσης. Η γέννηση της Μεγάλης Ιδε'ας 7. Η ΕΘΝΙΚΗ ΟΥΤΟΠΙΑ 1. Η βυζαντινή αντεκδίκηση και ο ουτοπικός πατριοκισμός 2. Η πνευματική ουτοπία, η μοιρολατρική εσχατολογία και η πίστη στην Ορθοδοξία ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΕΡΕΥΝΑ Οι βασικε'ς αρχε'ς της πολιτικής σκέψης στο Βυζάντιο 1. «Τάξις» και «Οικονομία» και οι σχε'σεις τους με την κοσμική και πνευματική εξουσία 2. «Τάξις» και «Οικονομία»: Θεμε'λια της βυζαντινής κοινωνίας 3. «Τάξις» και «Οικονομία» και η τέχνη διακυβέρνησης...ταξίδεψα στις θάλασσες και ήρθα στην άγια πόλη του Βυζαντίου...Σεχρυσαφένιο να τραγουδήσω στους άρχοντες και στις του Βυζαντίου κλώνο κάθισα αρχόντισσες Τα περασμένα, τα τωρινά και τα μελλούμενα. ΟΥΙΛΙΑΜ ΓΕΪΤΣ «Ταξιδεύοντας στο Βυζάντιο» (1927) ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΩΝ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

8 ΕΙΣΑΓΩΓΉ Η μελέτη της πολιτικής ιδεολογίας του Βυζαντίου, δηλαδή της χριστιανικής Αυτοκρατορίας της Ρωμαϊκής Ανατολής, κατέχει εξέχουσα θέση ανάμεσα στα προβλήματα που κυριαρχούν σήμερα στις βυζαντινές σπουδές. Κατά τα τελευταία χρόνια, παρουσιάστηκαν σημαντικές και αξιόλογες εργασίες, που οφείλονται κυρίως σε Γερμανούς και Αγγλοσάξονες επιστήμονες. Οι εργασίες αυτές είναι κυρίως αφιερωμένες στη μελέτη της ιδέας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (ιδιαίτερα ζωντανής στο Βυζάντιο ιδίως κατά τον δέκατο τέταρτο και τον δέκατο πέμπτο αιώνα), στις σχέσεις της με την ελληνιστική ιδέα της βασιλείας, καθοος και στη μελέτη, εννοείται, των προεκτάσεων της ως προς τη χριστιανική αντίληψη για την εξουσία. Έτσι, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι το πρόβλημα που έχει αναλυθεί εκτενέστερα είναι το ιδεολογικό υπόβαθρο της οικουμενικότητας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 1. Ωστόσο, δεν έχουν μελετηθεί ακόμα, όσο χρειάζεται, οι συνέπειες αυτής της θεμελιακής αρχής της πολιτικής σκέψης στην κοινωνία και τη ζωή των Βυζαντινών. Οι Σημειώσεις παρατίθενται στο τε'λος του βιβλίου.

9 14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία δεν επιδιώκει καθόλου να καλύψει αυτό το κενό. Πολύ πιο περιορισμε'να θα προσπαθήσιο να εξετάσω μερικές πλευρές των βασικών ιδεολογικών προσανατολισμών, που κυριάρχησαν στις διάφορες περιόδους της χιλιόχρονης ιστορίας του Βυζαντίου, και να μελετήσω την επίδραση τους στη νοοτροπία και την κοινή γνώμη. Τα προβλήματα με τα οποία θα ασχοληθώ, χιορίς ωστόσο να μπορο5 να βροο ικανοποιητικές λύσεις, είναι: οι σχέσεις των πολιτών με το κράτος και την εξουσία, ο ρόλος τους και οι αντιδράσεις τους μπροστά στα προβλήματα τα λεγόμενα εθνικού ενδιαφέροντος ή, απλούστερα, δημόσια. Τα αποσπασματικά και διασκορπισμένα στοιχεία που τεκμηριώνουν την εργασία μου εμποδίζουν συχνά τη συγκέντρωση της προσοχής στη μελέτη προβλημάτων, το ενδιαφέρον των οποίων είναι εντούτοις φανερό. Αναφέρομαι, ανάμεσα σε άλλα, στο μηχανισμό της διαμόρφωσης της νοοτροπίας, στις μεταστροφές της κοινής γνώμης, στις αντιστάσεις τέλος των πνευματικών δομών μπροστά στις μεταβαλλόμενες πραγματικότητες. Τα προβλήματα αυτά δεν μπορούν να τεθούν και να αναλυθούν σωστά, χιορίς μια προηγούμενη εξέταση της σημασιολογικής εξέλιξης των όρων που χρησιμοποιούνται στις συγκεκριμένες περιπτώσεις. Η μελέτη μας λοιπόν θα είναι ελλιπής, λόγω του ότι δεν έχει ακόμα γίνει ούτε καν αναληφθεί αυτή η έρευνα. Εξάλλου, η μελέτη των πολιτικών ιδεολογιών στο Βυζάντιο (χρησιμοποιώ σκόπιμα τον πληθυντικό, επειδή η ποικιλία των πολιτικών προσανατολισμών της Αυτοκρατορίας είναι δεδομένη) απαιτεί τη χρησιμοποίηση πηγών και κατηγοριών διαφορετικής φύσης. Είναι φανερό ότι οι πληροφορίες από πηγές που προορίζονται για ένα συγκεκριμένο κοινό επιτρέπουν να συλλάβουμε τις κοινωνικές, εθνικές και πνευματικές διαιρέσεις στις αντιδράσεις προσώποον διαφορετικής προέλευσης και κοινωνικής θέσης, τα οποία αναμείχθηκαν στις δημόσιες υποθέ- ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15 σεις. Έτσι, οι αγιογραφικές πηγές -Βίοι Αγίων, Διηγήσεις Θαυμάτων, Προσευχές κτλ. είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για τη μελέτη των λαϊκών δοξασιών και των αντιδράσεων των επαρχιακών πληθυσμών. Αντιθέτως, οι επίσημες πηγές, κυρίους οι νόμοι και οι αυτοκρατορικές Νεαρές 2, είναι απαραίτητες για την εξέταση των κυβερνητικών ιδεολογικών προσανατολισμών, ενώ η επιστημονική φιλολογία -Λόγοι, Γράμματα κτλ.- προσφέρει πολύτιμες μαρτυρίες για τις θέσεις της βυζαντινής «ελίτ» και ιδιαίτερα τοον διανοούμενων της Κωνσταντινούπολης, που έχουν συχνά πολλές αποχρώσεις. Από την άλλη μεριά, η αυτοκρατορική εικονογραφία, όπως και η νομισματική 3 και σε μικρότερο βαθμό η σιγιλογραφία, αποκαλύπτουν τα μυστικά της επίσημης προπαγάνδας, που είχε ιδιαίτερα καλλιεργηθεί στο Βυζάντιο. Ας προσθέσουμε, τέλος, ότι η μελέτη της στάσης της Εκκλησίας, κεφαλαιώδης για το θέμα μας, απαιτεί τη διερεύνηση εκκλησιαστικών πηγών και ότι οι Βυζαντινοί ιστορικοί είναι οι μόνοι που προσφέρουν το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λαμβάνουν χοόρα οι ιδεολογικές εκδηλώσεις, για να καταλάβουμε ότι ο καταθλιπτικός όγκος των στοιχείων της τεκμηρίωσης μας την καθιστά σχεδόν δυσπρόσιτη. Ωστόσο, τα κενά και οι ατέλειες της συγκεκριμένης εργασίας δεν οφείλονται μόνο στις δυσκολίες αυτού του έργου. Γι' αυτό είμαι βεβαία. Εντούτοις, θέλο:> να πιστεύω ότι η προσπάθεια μου, όσο ατελής και να είναι, θα ενθαρρύνει χωρίς αμφιβολία τις περαιτέρίο έρευνες σ' έναν τομέα ενδιαφέροντα και μέχρι σήμερα ελάχιστα διερευνημένο. Ευχαριστώ το διευθυντή αυτής της συλλογής, τον καθηγητή R. Mousnier, που μου έδωσε την ευκαιρία να επιχειρήσίο αυτή τη μελέτη. Θα ήθελα επίσης να αναφέρω ότι αυτή η εργασία τελείωσε στο Dumbarton Oaks, στο Κέντρο Βυζαντινών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Harvard. Εκφράζω την ευγνωμοσύνη μου στη διεύθυνση

10 16 ΕΙΣΑΓΩΓΉ του, ιδιαίτερα στο διευθυντή του, Μ. W. Loerke, που έθεσε στη διάθεση μου την εξαίρετη βιβλιοθήκη αυτού του κέντρου και μου επέτρεψε να δοο τους ανεκτίμητους θησαυρούς της βυζαντινής του συλλογής. Εκφράζω τις φιλικές μου ευχαριστίες για τις παρατηρήσεις του στον καθηγητή R. Browning του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, που είχε την καλοσύνη να διαβάσει τα χειρόγραφα μου. Τέλος, θα ήθελα να αναφέρω πάσο βοηθήθηκε αυτό το βιβλίο από τις συζητήσεις με τον Πατέρα F. Dvornik, καθηγητή του Harvard και έναν από τους κυριότερους εμπνευστές των μελετών για την πολιτική ιδεολογία του χριστιανικού κόσμου. 1 Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ 1. Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΘΡΥΛΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ Το Βυζάντιο είναι ταυτόχρονα μια πόλη και μια αυτοκρατορία. Η περίεργη τύχη της άλλοτε ταπεινής πόλης του Βοσπόρου δημιούργησε γρήγορα το θρύλο. Το Βυζάντιο-Κωνσταντινούπολη, προορισμένο να γίνει η έδρα της πρώτης χριστιανικής αυτοκρατορίας, θεωρήθηκε εξαρχής έργο θείας έμπνευσης. Εμφανίζεται ο Θεός στον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο για να του υποδείξει τη θέση της πόλης, στις ακτές του Βοσπόρου. Η θεία παρέμβαση και πάλι καθορίζει με ακρίβεια το Βυζάντιο, που βρισκόταν στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου (κι όχι τη Χαλκηδόνα που ήταν στην ασιατική). Τέλος, με την καθοδήγηση ενός αγγέλου χαράζει ο Κωνσταντίνος την περίμετρο της πόλης, στην οποία, σύμφωνα με μια παράδοση που άρχισε με τον Μέγα Αλέξανδρο, θα δώσει το όνομα του. Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης, της πόλης που διάλεξε ο

11 18 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ Θεός, θεωρήθηκε εξαρχής ότι συμβόλιζε και την ίδρυση της χριστιανικής αυτοκρατορίας. Η χριστιανική ιστοριογραφία δημιούργησε το θρύλο της ιερής πόλης της Κωνσταντινούπολης σαν απάντηση, θα ε'λεγε κανείς, σιον ειδωλολατρικό θρύλο για την ίδρυση της Ρώμης και η ρωμαϊκή Ανατολή έκανε την Κωνσταντινούπολη πολιτικό και πολιτιστικό της κέντρο. Έτσι με την Κωνσταντινούπολη ένας νέος κόσμος μπαίνει στην Ιστορία. Το Βυζάντιο που γίνεται Κωνσταντινούπολη εγκαινιάζει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, τη νέα δηλαδή Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που μπαίνει κάτω από το έμβλημα της νέας θρησκείας. Η παράδοση που επιμένει ότι η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δημιουργήθηκε από τους χριστιανούς και για τους χριστιανούς αποτελεί αναμφίβολα την πρώτη βυζαντινή ιδεολογική έκφραση. Ο ρόλος της Ιστορίας είναι να απομακρύνεται από το θαύμα. Κάτω από το δικό της φοος η καταγωγή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας παρουσιάζεται σε όλη της την πολυπλοκότητα. Γνωρίζουμε από την Ιστορία ότι ο Κωνσταντίνος παρέμεινε ειδωλολάτρης μέχρι την ο5ρα του θανάτου του και ότι ο Ιουλιανός ο Αποστάτης κατατάσσεται ανάμεσα στους αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Η ύπαρξη του Βυζαντίου οφείλεται πράγματι σε γεγονότα που σημάδεψαν την τύχη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατά το τέλος του τέταρτου αιώνα. Αμφισβητούμενη, από τη μια μεριά από ένα συνεχώς αυξανόμενο τμήμα του πληθυσμού της εννοώ τους χριστιανούς, που θεωρούνται από μερικούς επίσημους ιστοριογράφους ως υπεύθυνοι για τα ατυχήματα της Ρώμης 1 και απειλούμενη, από την άλλη, από τις βαρβαρικές επιδρομές, που το αμυντικό σύστημα των συνόρων της δεν κατόρθωνε να αναχαιτίσει, υποχρεωμένη, τέλος, να εγκαταλείψει στην αντίζηλο της, Περσική Αυτοκρατορία, τις αξιώσεις της για την «κυριαρχία» στην Ανατολή, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του τέταρτου Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 19 αιώνα υποχρεώθηκε να αναθεωρήσει τους πολιτικούς της προσανατολισμούς και να επανεξετάσει τα βάθρα των αξιών της. Η σταθεροποίηση της παράδοσης για το ανίκητο της Αυτοκρατορίας, η αποκατάσταση της ενότητας που η διάσπαση της προκάλεσε αυτό που ονομάστηκε «ψυχικό σχίσμα» και γέμισε τις καρδιές με απόγνωση, αποτελούσαν επείγοντα καθήκοντα που το εύρος τους αποθάρρυνε την κρατική εξουσία και τους διανοούμενους του τότε ρωμαϊκού κόσμου 2. ί2στόσο, η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης οος νέας αυτοκρατορικής πόλης στο σταυροδρόμι του ανατολικού ρωμαϊκού κόσμου καθώς και η ανοχή απέναντι στη νέα θρησκεία, το χριστιανισμό, που χάρη στο Έδικτο των Μεδιολάνοον 3 πολιτογραφείται στο εξής στην Αυτοκρατορία, δείχνουν κατά τη γνώμη μου τη θέληση και την προσπάθεια για την ανόρθωση της Αυτοκρατορίας, που δοκιμαζόταν τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Αυτά τα μέτρα μαρτυρούν με βεβαιότητα τη φροντίδα του κράτους να συσφίξει πάλι τους δεσμούς με τους ανατολικούς πληθυσμούς της Αυτοκρατορίας, που η πίστη τους στη ρωμαϊκή ιδέα ήταν ζωτική για τη σωτηρία του. Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης, που αποτελούσε πιστό αντίγραφο της Ροίμης, μαρτυρούσε τη μετάθεση της προσοχής της κυβέρνησης προς την Ανατολή, ενώ η αποδοχή του χριστιανισμού ανταποκρινόταν στους πόθους των ανατολικών πληθυσμών, οι οποίοι προμήθευαν το κράτος με τα μέσα για την άμυνα του τόσο σε ανθρώπους όσο και σε χρήμα. Κι ας μην ξεχνάμε πράγματι ότι η Ανατολή, που αποτελούσε τεράστιο απόθεμα δυνάμεων για την Αυτοκρατορία, ήταν το πριότο μέρος όπου επικράτησε η νέα θρησκεία. Ανάμεσα στους δικούς της πληθυσμούς ο χριστιανισμός στρατολογούσε τα στελέχη του και τους πιο ένθερμους οπαδούς του. Οπωσδήποτε, αυτά τα δύο σημαντικότερα γεγονότα η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης και η αποδοχή του χριστιανι-

12 20 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ σμού οφείλονται σε ε'να μόνο άνθρωπο, τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο. Κι αρκούν για να τον καθιερώσουν ους θεμελιωτή της Αυτοκρατορίας που θα προκύψει, της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας δηλαδή, ακόμα κι αν ο ίδιος δεν είχε προβλέψει καθόλου, ούτε επιθυμήσει βέβαια, την κατοπινή πολιτική της εξέλιξη. Η ύπαρξη πάντως του Βυζαντίου ταυτίστηκε πάντα με την πολιτεία του Κωνσταντίνου. Η Βυζαντινή Εκκλησία τον αγιοποίησε, τον αποκάλεσε «ισαπόστολο», και το κράτος και ο λαός του Βυζαντίου τον μυθοποίησαν 4. Έτσι η νέα αυτοκρατορία, που αποτελεί ένα σημαντικό σταθμό για τα ρωμαϊκά πεπρωμένα, έκανε αμέσως βάση της την Κωνσταντινούπολη ο^ς Νέα Ρώμη, και πνευματικό βάθρο το χριστιανισμό ως θρησκεία των πληθυσμών του ρωμαϊκού κόσμου, που υπάγονταν πια στη νέα αυτοκρατορική πόλη 5. Έτσι έχουμε ήδη τις δυο μεγαλύτερες δυνάμεις της πολιτικής ιδεολογίας της Αυτοκρατορίας, που αποκαλείται Βυζαντινή, ενώ είναι στην πραγματικότητα η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της χριστιανικής Ανατολής με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη. Ας θυμηθούμε, πράγματι, ότι οι Βυζαντινοί δεν αποκαλούσαν τους εαυτούς τους παρά Ρωμαίους και ότι ο όρος βυζαντινός χρησιμοποιόταν εκείνη την εποχή από αρχαΐζοντες συγγραφείς αποκλειστικά και μόνο για τους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης, που είχε χτιστεί στη θέση της αρχαίας πόλης του Βυζαντίου 6. Κατανοούμε γιατί ορισμένοι σύγχρονοι ιστορικοί αποκαλούν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία «Ύστερη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία» ή «Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της Ανατολής». Αποφεύγουν να χρησιμοποιούν τον όρο «βυζαντινή» ως ακατάλληλο, και γιατί θα πρέπει να το πούμε ήταν βεβαρυμένος με μια σχεδόν μειωτική έννοια, βασισμένη στις εσπευσμένες ερμηνείες που είχαν διατυπώσει οι λόγιοι συγγραφείς του αιώνα Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 21 του Διαφωτισμού για έναν πολιτισμό, του οποίου δεν είχαν συλλάβει το πνεύμα και τη σημασία 7. Αυτή η διαμάχη για την ονομασία της Αυτοκρατορίας, που διατρέχει τον κίνδυνο να θεωρηθεί «βυζαντινισμός», αντανακλά κατά τη γνώμη μου μια ιστορική πραγματικότητα που θα ήταν λάθος να παραγνωρίσουμε: μας επιτρέπει να βεβαιώσουμε απόλυτα τη σημασία των δεσμών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με το ρωμαϊκό κόσμο και τις αξίες του. Μας δίνει την ευκαιρία να καθορίσουμε ότι ο όρος «βυζαντινός» πρέπει να θεωρείται, τουλάχιστον ως την εποχή που αποκαλείται Πρωτοβυζαντινή (4ος-τέλος 6ου αιώνα) ότι προσδιορίζει τη χριστιανική Αυτοκρατορία της Ρωμαϊκής Ανατολής. Εξάλλου, αυτός ο προσδιορισμός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μάς επιτρέπει να υπογραμμίσουμε αμέσως τα βασικά χαρακτηριστικά της πολιτικής ιδεολογίας του βυζαντινού κόσμου. Μια σχεδόν απόλυτη προσκόλληση στις ρωμαϊκές και χριστιανικές αξίες, όπως τις είχε κατανοήσει ο ελληνικός αλλά και ο εξελληνισμένος κόσμος της Ανατολής. Η Κωνσταντινούπολη, ως κέντρο του ελληνορωμαϊκού εκχριστιανισμένου κόσμου, θα γίνει φυσιολογικά και πρωτεύουσα της νέας αυτοκρατορίας. Θα πάρει ταυτόχρονα την προσωνυμία της «Νέας Ρώμης» και της «Νέας Ιερουσαλήμ» και θα είναι η πόλη της Παρθένου 8. Το κράτος του οποίου είναι πρωτεύουσα θα αποκληθεί «προστατευόμενο του Θεού», ενώ ο αυτοκράτορας του, «Νικητής και Ειρηνικός» ταυτόχρονα, θα θεωρηθεί αξιοοματούχος και αντιπρόσωπος του Χριστού στη Γη. Ο οικουμενικός χαρακτήρας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, εδραιωμένος στη ρωμαϊκή κληρονομιά, σταθεροποιείται με αυτό τον τρόπο από την οικουμενική χριστιανική ιδέα. Αυτή η χριστιανορωμαϊκή αντίληψη για την οικουμενικότητα της Αυτοκρατορίας είχε ήδη διαμορφωθεί κατά τη βασιλεία του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Και εκφράστηκε πανηγυρικά από τον

13 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ Ευσέβιο στο λόγο που εκφώνησε το 335, προς τιμήν του πρώτου χριστιανού αυτοκράτορα 9. Μεγάλη συζήτηση έγινε για τη χρονολογία που δημιουργήθηκε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Μερικοί την τοποθέτησαν στην εποχή του Διοκλητιανού ( ) με αιτιολογία τη διοικητική μεταρρύθμιση που πραγματοποίησε αυτός ο αυτοκράτορας. Άλλοι τη συνδέουν με τα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης (330) κι άλλοι τη μεταθέτουν στο 385, οπότε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία χωρίστηκε σε Ανατολική και Δυτική. Κατά τη γνώμη μας, είναι βέβαιο ότι η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αρχίζει με τη βασιλεία του Ρο^μαίου αυτοκράτορα, ο οποίος επέτρεψε χάρη στο Έδικτο των Μεδιολάνων (312) την ελεύθερη άσκηση της χριστιανικής λατρείας, ήταν πρόεδρος στην πρώτη Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325) και ίδρυσε, τέλος, τη νέα αυτοκρατορική πόλη, στην οποία απένειμε τα σύμβολα της εξουσίας και έδωσε το όνομα του 10. Ωστόσο η αυτοκρατορία που ίδρυσε, έστω άθελα του, ο Κωνσταντίνος επιβεβαίωσε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αργότερα και ειδικότερα κατά την περίοδο που εκτείνεται από τον Θεοδόσιο Α' έως τον Ηράκλειο ( ). Κατά τη διάρκεια αυτών των αιώνων το Βυζάντιο θα αποκτήσει τα χαρακτηριστικά που θα το καταστήσουν αργότερα Ελληνική Αυτοκρατορία της χριστιανικής Ανατολής. Αυτός ο νέος πολιτικός προσανατολισμός, που αναπτύσσεται παράλληλα με τη ζωντανή ρωμαϊκή ιδέα, αλλά που τείνει να την υποκαταστήσει, θα προκαλέσει λανθάνουσες ή ανοιχτές συγκρούσεις στο εσοπερικό του βυζαντινού κόσμου που γεννιέται, Αυτές οι συγκρούσεις θα σημαδέψουν και ολόκληρη τη ζωή της Αυτοκρατορίας. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΊΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ Η ΓΈΝΝΗΣΗ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΩΝ ΕΞΑΡΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ Η βασιλεία του Θεοδόσιου Α' σημειώνει μια καμπή στην ιστορία της νέας Αυτοκρατορίας, που την απομακρύνει από τις ρωμαϊκές παραδόσεις. Εννοώ τη βίαιη ρήξη με την ειδωλολατρία, που προκλήθηκε από τα αυτοκρατορικά μέτρα. Πράγματι κατά τη βασιλεία του Θεοδόσιου, ο χριστιανισμός γίνεται η θρησκεία του Κράτους. Εναντίον των ειδωλολατρών εφαρμόστηκαν μέτρα που πήραν συχνά το χαρακτήρα πραγματικιον διώξεων. Το Μαντείο των Δελφών υποχρεώθηκε να σιγήσει, οι Ολυμπιακοί Αγώνες και τα Ελευσίνια Μυστήρια απαγορεύτηκαν. Τα ιερά λεηλατήθηκαν από τους χριστιανούς, οι ειδωλολάτρες ιερείς, όπως γράφει με κάποια πίκρα ο Λιβάνιος, υποχρεώθηκαν «να σιγήσουν ή να αποθάνουν» 11. Στο εξής Ρωμαίος πολίτης είναι όποιος ασπάζεται την ορθόδοξη πίστη που καθιερώθηκε από τις Οικουμενικές Συνόδους της Νίκαιας (325) και της Κωνσταντινούπολης (381). Ντόπιος ή ξένος, Ευρωπαίος, Ασιάτης ή Αφρικανός (η Αυτοκρατορία περιλαμβάνει πράγματι γύρω από τη Μεσόγειο περιοχές που βρίσκονται σε αυτές τις τρεις ηπείρους), αρκεί να είναι χριστιανός για να καταλάβει οποιαδήποτε αυτοκρατορική διοικητική θέση, να ανέβει ακόμα και στο θρόνο. Ο τέταρτος αιώνας, κατά τον οποίο έγινε η σκληρή προσπάθεια που κατέβαλε η Αυτοκρατορία για να διαμορφώσει τη φυσιογνωμία η οποία θα της επέτρεπε να εγκαινιάσει μια καινούργια ζωή, τελειώνει με το θρίαμβο του χριστιανισμού. Η αρχαιότητα με το ανθρωπιστικό και ανεκτικό της πνεύμα παρήλθε οριστικά. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία παραχωρεί τη θέση της στη Βυζαντινή, ενοδ ο Δυτικός κόσμος μπαίνει σε μια καινούργια εποχή της ιστορίας του, κατά την

14 24 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ οποία, όπιος γράφει ο Γίββων, δεσπόζουν «η θρησκεία και η βαρβαρότητα» 12. Όταν πέθανε ο Θεοδόσιος, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία χωρίζεται σε Αυτοκρατορία της Ανατολής και Αυτοκρατορία της Δύσης, σύμφωνα με μια παλιά μέθοδο και για να ικανοποιηθούν οι δυο γιοι του αυτοκράτορα, και παραδίνεται σπαραγμένη και μοιρασμένη στις επιθέσεις των βάρβαρων γερμανικών λαο5ν που είχαν αρχίσει από τον τρίτο αιοόνα να παραβιάζουν σε αλλεπάλληλα κύματα τις πύλες του Καυκάσου και να εισδύουν στην Ευρώπη. Η Ανατολική Αυτοκρατορία, το Βυζάντιο, που εκτεινόταν σε πλούσιες περιοχές όπου δέσποζε το ελληνορωμαϊκό στοιχείο, μπόρεσε χάρη στη νέα της θρησκεία και στις πολιτικές και πνευματικές της παραδόσεις να σχηματίσει ένα στέρεο κράτος, που είχε συνείδηση της αξίας της κληρονομιάς του. Έτσι μπόρεσε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τους επιδρομείς 13. Οι βάρβαροι φτάνοντας στο Δούναβη, βόρειο σύνορο της Αυτοκρατορίας, που τον κάλυπταν σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις καθώς και μια μακρά σειρά από φρούρια, παρά τις πολλαπλές, συχνά θεαματικές, αλλά πάντα μεμονωμένες επιδρομές τους μέχρι και τα φρούρια της Κωνσταντινούπολης ακόμα υποχρεώθηκαν τελικά να αναγνωρίσουν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο την εξουσία της Αυτοκρατορίας, που δεν δίσταζε να υποβληθεί σε σοβαρές υλικές θυσίες για να την επιβάλει. Το Βυζάντιο, αυτοκρατορία πολυεθνική, που είχε όμως εμπιστοσύνη στην πολιτιστική της δύναμη, απορρόφησε και αφομοίωσε με τον καιρό στοιχεία ξένα προς τις παραδόσεις του, ενοό από την άλλη μεριά διέθετε τα χρήματα της Αυτοκρατορίας στη σοφή διπλουματία του, που ενθάρρυνε τους πείσμονες αρχηγούς τιον διάφοροτν ομάδοον των επιδρομέων να αναζητήσουν αλλού καταφύγιο και τρόπο για την εγκατάσταση τους. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΊΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 25 Με αυτό τον τρόπο, η Ανατολική Αυτοκρατορία, χάρη στο αμυντικό της σύστημα και στο επιδέξιο διπλωματικό της παιχνίδι που απέβλεπε να στρέψει τους βαρβάρους τον έναν εναντίον του άλλου, κατάφερε τελικά να τους κατευθύνει προς την ερημωμένη από τους πληθυσμούς της, φτωχή και εγκαταλειμμένη στη μοίρα της Δύση. Χάρη, τέλος, στις πολιτιστικές και πολιτικές της δυνάμεις, μπόρεσε να απορροφήσει τους βαρβάρους που εισέδυσαν στο έδαφος της και προμήθευαν εργατικά χέρια για τη γεοοργία και οπλίτες για τις αυτοκρατορικές στρατιές, στις τάξεις των οποίων πολέμησαν πολλές φορές εναντίον τοτν αδελφών τους 14. Έτσι, ενο5 η Δυτική Αυτοκρατορία, με πρωτεύουσα της τη Ρο5μη, υποδουλωνόταν στους βαρβάρους που μοιράστηκαν μεταξύ τους το έδαφος της το 476, η Ανατολική Αυτοκρατορία βγήκε από τη δοκιμασία, που συγκλόνισε την Ευρώπη από τον τρίτο έως τον πέμπτο αιώνα, με την εδαφική της ακεραιότητα σχεδόν άθικτη και με διαμορφωμένη εθνική και πολιτική φυσιογνωμία. Η Ανατολική Αυτοκρατορία γίνεται από εδώ κι εμπρός ο προμαχώνας της χριστιανοσύνης και το καταφύγιο του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού. Μπροστά στην ερημωμένη από τους βαρβάρους Ρώμη, η Κωνσταντινούπολη γίνεται το κέντρο του πολιτισμένου κόσμου, η μοναδική πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μόνο οι αυτοκράτορες της θα μπορούν να φέρουν νόμιμα τον τίτλο του αυτοκράτορα, που εξυπονοούσε αυτόν των Ρωμαίων. Ο πατριάρχης της θα υψιοθεί στην ίδια ιεραρχική τάξη με τον πάπα και θα μπορεί χωρίς αμφισβήτηση να αποκαλείται οικουμενικός. Μόνο η Κωνσταντινούπολη θα είναι η βασιλίς-πόλις, η κατεξοχήν πόλις 15, ενώ η Ρώμη, κατεστραμμένη και εκβαρβαρισμένη, υποτάσσεται στην Κωνσταντινούπολη. Θα θυμηθεί την παλιά της δόξα, τους τίτλους και τα πρωτεία της, όταν η βάρβαρη Δύση, την οποία και θα εκχρι-

15 26 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ σπανίσει, θα βρει τη δύναμη να ορθοοθεί εναντίον του Βυζαντίου για να διεκδικήσει το προβάδισμα μέσα σ' έναν καινούργιο κόσμο. Στο μεταξύ, σκοτεινοί αιώνες περιμένουν τη Δύση, ενώ μεγάλες προσπάθειες για την επιβίωση και τη διατήρηση της περιμένουν την Ανατολή. Το Βυζάντιο, κλεισμένο μέσα στα διαρκώς απειλούμενα σύνορα του, φτωχό και εξαντλημένο με την πάροδο του χρόνου από τους συνεχείς πολέμους που εξαπολύουν εναντίον του οι βάρβαροι στο Βορρά (οι Αβαροσλάβοι τιορα και οι Βούλγαροι) και οι Σασσανίδες Πέρσες στην Ανατολή, θα υποχρεωθεί να αναθεοορήσει την πολιτική του και να μετριάσει τις φιλοδοξίες του. Η διπλωματία, η στρατιωτική και διοικητική οργάνιοση, το διανοητικό και πολιτιστικό επίπεδο και ο προσανατολισμός του, με δυο λόγια ολόκληρη η ζιοή και η ιστορία της Ρίομαΐκής Ανατολικής Αυτοκρατορίας, του Βυζαντίου, θα διαπνέονται στο εξής από δύο αντίθετες και αντιφατικές αρχές: μία ρεαλιστική και ανατολική, που επιθυμεί να διατηρηθεί με κάθε θυσία το έδαφος που παρέμεινε ρωμαϊκό και να αναπτυχθούν μέσα στα σύνορα του πληθυσμοί οι οποίοι έμειναν βυζαντινοί, και μία ιδεαλιστική και δυτική, που επιδιώκει να ανακτηθεί από τους βαρβάρους η Ρωμαϊκή Δύση και να επιστρέψουν οι υπόδουλοι αδελφοί στους κόλπους του μεγάλου ρωμαϊκού έθνους. Το όνειρο της μεγάλης οικουμενικής ιδέας, που ενσαρκώνεται τώρα στην «ανάκτηση» του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου, θα έρχεται στο εξής σε αντίθεση με τη φρόνιμη και συντηρητική πολιτική, που απαιτεί την οριστική εγκατάλειψη άσων είχαν ήδη χαθεί και τη σταθεροποίηση της Αυτοκρατορίας στο ανατολικό της τμήμα, πηγή της ευημερίας της και βάση της στρατιωτικής της δύναμης. Καθεμία από τις δυο αυτές διαφορετικές πολιτικές διαθέτει ένθερμους οπαδούς. Και οι δυο διαιρούν τους κρατικούς λειτουργούς και συνάμα εξάπτουν το λαό της Κωνσταντινούπολης, Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 27 τους δήμους, που με τις ταραχώδεις εκδηλώσεις τους απειλούν συχνά τους αυτοκράτορες. Εκδηλώνονται στις διάφορες μορφές της πνευματικής και καλλιτεχνικής ζοοής, και όσο και αν φαίνεται παράξενο, σε αυτές ανάγεται η αρχή των μεγάλων θρησκευτικών ερίδων, που συγκλόνισαν συχνά την Αυτοκρατορία και που, αν τις δει κανείς επιφανειακά, σήμερα φαντάζουν σαν μάταιες «βυζαντινές φιλονικίες». Κατανοούμε έτσι γιατί αυτοί που ασχολούνται με τη μελέτη του πολύπλοκου φαινομένου της βυζαντινής τέχνης θέτουν το πρόβλημα της καταγωγής της καλλιτεχνικής δημιουργίας του Βυζαντίου με το εριότημα: «Ρώμη ή Ανατολή;» 16. Μερικοί υπογραμμίζουν την επίδραση της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας κι άλλοι θεωρούν μόνο την ελληνιστική ή όχι Ανατολή οος πηγή έμπνευσης των Βυζαντινών δημιουργών. Ο ιστορικός οφείλει να αποφεύγει αυτή τη συνοπτική θεώρηση του βυζαντινού φαινομένου. Η πραγματική ερμηνεία της περίπλοκης ιστορίας του Βυζαντίου βρίσκεται, αν θέλουμε να διατυπώσουμε το πρόβλημα με ένα σχηματικό τρόπο, στον τύπο: «Η Κωνσταντινούπολη μαζί με τη Ρώμη ή η Κωνσταντινούπολη χωρίς τη Ρώμη», στο βαθμό, εννοείται, που Κωνσταντινούπολη σημαίνει την Ανατολή και Ρώμη τη Ροιμαΐκή Δύση. Οι διάφοροι αυτοκράτορες που ανέβηκαν διαδοχικά στον βυζαντινό θρόνο ενστερνίστηκαν, ο καθένας ανάλογα με την καταγωγή του, τις παραδόσεις και το χαρακτήρα του, το ένα από τα δυο μέρη της διατύπωσης που παραθέτουμε πιο πάνω. Έτσι προσανατόλισαν την πολιτική και την προσπάθεια της αυτοκρατορίας ή προς την επίθεση και την εδαφική επέκταση με το έμβλημα: «Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι οικουμενική», ή προς την άμυνα και την εσοπερική οργάνωση με το σύνθημα: «Η χριστιανική αυτοκρατορία είναι η πατρίδα μας, ας την υπερασπιστούμε από τους απίστους». Η βασιλεία του Ιουστινιανού Α' αποτελεί το από-

16 28 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ γειο της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής ιδέας, ενοά η Εικονομαχία ορθώνεται ένθερμος υπερασπιστής της ανατολικής ιδεολογίας. Και οι δυο πολιτικές προκάλεσαν αντιδράσεις που συγκλόνισαν το Βυζάντιο. Οπωσδήποτε, η τύχη της Ανατολικής Αυτοκρατορίας καθορίζεται από τους πολέμους που διεξάγονται ή μέσα στα σύνορα της ή έξο:> από αυτά. Έτσι καταλαβαίνουμε γιατί η ιστορία της παρουσιάζεται οος ιστορία μιας στρατιωτικής και χριστιανικής αυτοκρατορίας, που σε διάστημα μεγαλύτερο από χίλια χρόνια η εξουσία των στρατιωτικών με επικεφαλής τον αυτοκράτορα «ζο5σαν εικόνα του Χριστού», παρά ορισμένες αδυναμίες της, ασκείται στον κρατικό μηχανισμό, στην Εκκλησία και στο βυζαντινό λαό. Σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής ιστορίας, ο στρατός επιδιώκει να είναι ο θεματοφύλακας των πολιτικών και ιστορικών αξιών της αυτοκρατορίας. Από αυτή την άποψη το Βυζάντιο είναι ο μοναδικός κληρονόμος της αυτοκρατορικής Ρώμης και για μια μεγάλη χρονική περίοδο της ζωής του παρέμεινε ένα κράτος, χωρίς να μπορεί να εξελιχθεί σε έθνος ΤΑ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΑ ΟΝΕΙΡΑ: ΟΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ Α' ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Ο έκτος αιώνας διαπνέεται από την επίμονη επιδίωξη της μεγάλης ρωμαϊκής ιδέας. Αυτό το αιώνιο όνειρο έγινε κατά τη βασιλεία του Ιουστινιανού μια απτή πραγματικότητα. Η Κωνσταντινούπολη είχε επιτύχει να ανακτήσει τον αρχαίο ρωμαϊκό κόσμο, να αποκαταστήσει στα παλιά του σύνορα και κάτω Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 29 από την αιγίδα της το «Imperium Romanum», και να κάνει να βασιλέψει στον κόσμο η «Pax Romana», δείγμα της οικουμενικής της ηγεμονίας. Οι βάρβαροι (Οστρογότθοι, Βησιγότθοι, Βάνδαλοι) είχαν απωθηθεί από την Ιταλία, από το μεγαλύτερο μέρος της Ισπανίας και της Αφρικής. Οι Πέρσες σέβονταν τις συνθήκες που είχαν συνάψει με το Βυζάντιο, οι απείθαρχοι και ανυπότακτοι λαοί της Αραβίας αναγνώριζαν την αυτοκρατορική εξουσία, οι Γότθοι της Κριμαίας είχαν υποχρεωθεί να ησυχάσουν, τα σύνορα του Δούναβη φαίνονταν αδιάβατα. Η Μεσόγειος και ο Εύξεινος Πόντος είχαν γίνει βυζαντινές λίμνες. Η Κωνσταντινούπολη που βρισκόταν στο σταυροδρόμι τους δέσποζε στις θάλασσες, ο πληθυσμός της συσσώρευε τα πλούτη που της προμήθευε ο έλεγχος της ναυσιπλοΐας και του εμπορίου, ενοί οι αυτοκράτορες της οργάνωναν πάνοο σε νέες βάσεις το οικουμενικό κράτος του Βυζαντίου. Η κεντρική κυβέρνηση, εγκατεστημένη στην Κοονσταντινούπολη, ενισχύθηκε. Δημιουργήθηκαν τα λογοθέσια (υπουργεία), που ήταν υπεύθυνα για την οικονομία, τα δημοσιονομικά και τον αυτοκρατορικό στρατό. Μία χωρίς προηγούμενο νομοθετική εργασία ολοκληρώθηκε, με την κωδικοποίηση του δικαίου σε όλες τις μορφές του. Έτσι απέκτησε η δικαιοσύνη το εργαλείο που θα χρησιμοποιήσει το Βυζάντιο ως το τέλος της ζωής του και θα μεταβιβάσει στην Ευρώπη των νέιον χρόνων. Η Εκκλησία, τέλος, μετά τον τελικό της θρίαμβο απέναντι στην ειδωλολατρία οι ειδωλολάτρες εξοντώθηκαν από τον Ιουστινιανό και η Σχολή των Αθηνών έκλεισε παίρνει τον αυστηρό της χαρακτήρα. Η πίστη και ο νόμος είναι στην υπηρεσία του βασιλιά. Η απόλυτη μοναρχία καθιερώθηκε και επέβαλε τη θεία καταγωγή της. Ο αυτοκράτορας χαρακτηρίζεται «βασιλεύς διορισμένος από τον Χριστό». Ο Θεός τού δίνει το γόητρο και τον έλεγχο του κράτους. Η Κωνσταντινούπολη βασιλεύει και ταυ-

17 Β. 30 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ τόχρονα κυβερνάει. Το αυτοκρατορικό μεγαλείο αποτυπώνεται μεγαλοπρεπώς σε κτίσματα (στις εκκλησίες της Αγίας Σοφίας, των Αγίων Σεργίου και Βάκχου, της Αγίας Ειρήνης) 18, ενώ σε απομακρυσμένες επαρχίες εφαρμόζονται νέες διοικητικές μέθοδοι με έντονο στρατιωτικό χαρακτήρα. Οι πόλεις τους προκαλούν την υποστήριξη του αυτοκράτορα. Η Θεσσαλονίκη με τον Άγιο Δημήτριο, η Ραβέννα με τον Άγιο Βιτάλιο και τις βασιλικές του Αγίου Απολιναρίου, λαμπρά στολισμένες με πολύχρωμα μάρμαρα και θαυμάσια ψηφιδωτά, συναγωνίζονται την Κωνσταντινούπολη. Τα μνημεία της Ρώμης, που έγινε ξανά βυζαντινή και υποτάχθηκε σε ανατολικούς πάπες (Έλληνες και Σύριους), δεν υστερούν σε τίποτα από τα μνημεία των πιο σημαντικών τόπων της χριστιανικής Ανατολής, από τα μνημεία των Αγίων Τόπων, του Όρους Σινά και της Εφέσου 19. Σπουδαία κτίσματα δημοσίας ωφελείας, υδραγωγεία, λουτρά, διοικητικά μέγαρα κοσμούν τις μεγάλες πόλεις της αυτοκρατορίας, που έχουν έναν έντονο αστικό και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, ενώ κατά μήκος τοον απέραντων βυζαντινών συνόρων ορθώνεται μια αδιάκοπη σειρά από φρούρια, εστίες στρατιωτικών παροικιών, πυρήνες νέων πόλεων. Τέλος, ένα πλούσιο οδικό δίκτυο, σωστά χαραγμένο και τακτικά διατηρημένο, ενώνει την Κωνσταντινούπολη με τις εξωτερικές της επαρχίες των τριών ηπείρων. Το διατρέχουν οι αυτοκρατορικές στρατιές και οι έμποροι που μεταφέρουν τα εμπορεύματα της Ανατολής στο Βυζάντιο κι ως τη μακρινή Δύση, κυκλοφοροίντας στον βαρβαρικό κόσμο το βυζαντινό νόμισμα, το «δολάριο του Μεσαίωνα» κατά την έκφραση του Λοπέζ 20. Πάνω στο χρυσό νόμισμα, στο ξακουστό «βυζαντινό», που ξεπερνούσε τα σύνορα, ο κόσμος έβλεπε τον Βυζαντινό αυτοκράτορα με στρατιωτική στολή, στεφανωμένο από τον Χριστό ή την Παρθένο, απεικόνιση της θείας καταγωγής της εξουσίας του. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 31 συνοδευόμενο από τον άγγελο, σύμβολο νίκης και θείας προστασίας, να κρατάει στο ένα χέρι τη σφαίρα με το σταυρό, σημάδι της βυζαντινής οικουμενικότητας, και στο άλλο το λάβαρο ή το σταυρόσχημο σκήπτρο, σύμβολο της ρωμαϊκής και χριστιανικής εξουσίας στον κόσμο. Ομολογούμε ότι τίποτε άλλο δεν μπορούσε να καταδείξει καλύτερα, και με πιο εντυπωσιακό τρόπο στους λαούς και στα έθνη, τις ιδεολογικές αρχές που εμψύχωναν το Βυζάντιο. Ο πολιτισμένος κόσμος, η οικουμένη, ανήκαν στον «εκλεκτό» και «προστατευόμενο» από τον Θεό Βυζαντινό αυτοκράτορα, το διάδοχο των Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Ο Ιουστινιανός Α' είχε πραγματοποιήσει αυτή τη μεγαλειώδη ιδέα και υπήρξε ο προότος Βυζαντινός αυτοκράτορας που απεικονίστηκε πάνω στο νόμισμα, κρατώντας στο χέρι τη σφαίρα με το σταυρό 21. Ωστόσο, η χρυσή εποχή του Ιουστινιανού, μεγάλη για τα επιτεύγματα της, υπήρξε, όπως συμβαίνει συνήθους, μικρής διάρκειας. Η Αυτοκρατορία σε λίγο θα αντιμετωπίσει δυσκολίες που θα αναστατώσουν τα σύνορα της, θα μεταβάλουν το χαρακτήρα της μέχρι τότε διεθνούς δύναμης και θα υποχρεώσουν τον αυτοκράτορα της να μετριάσει τις οικουμενικές του βλέψεις. Με το θάνατο του Ιουστινιανού του Μεγάλου (565), όπως αναφέρει ο Προκόπιος στην «Historia Arcana» του 22, το κράτος ήταν κατεστραμμένο από τις αδιάκοπες στρατιωτικές επιχειρήσεις και από τη μεγαλομανή πολιτική του αυτοκράτορα, που υπήρξε ωστόσο ο τελευταίος μεγάλος Ρωμαίος αυτοκράτορας. Επακολούθησε η υποτίμηση του χρυσού νομίσματος και οι ταραχές του λαού της Κοονσταντινούπολης έδειξαν τη γενική δυσαρέσκεια. Οι αυτοκρατορικές στρατιές, εξαντλημένες από τους μακροχρόνιους υπερπόντιους πολέμους (Αφρική και Ιταλία) που εμπνέονταν από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορική πολιτική, αποδείχτηκαν ανίκανες να εξασφαλίσουν την άμυνα της χώ-

18 32 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ ρας, απειλούμενης σε όλα της τα σύνορα. Το κύμα των Αβαροσλάβων θα παραβιάσει σε λίγο τα σύνορα του Δούναβη και οι Βούλγαροι, που ήταν εγκατεστημένοι πέρα από τον ποταμό, θα ιδρύσουν το κράτος τους, το πριοτο βαρβαρικό κράτος που θα δημιουργηθεί στο βυζαντινό έδαφος. Οι αυτοκρατορικές δυνάμεις θα υποστούν βαριές ήττες από τους Πέρσες που επέδραμαν στις ανατολικές επαρχίες, έμπαιναν θριαμβευτικά στην Παλαιστίνη και στρατοπέδευαν τον ίδιο καιρό με τους Αβάρους μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης, που σώθηκε όπως το θέλει ο θρύλος από τη θαυματουργή επέμβαση της προστάτιδας της, της Αγίας Παρθένου. Ο Ακάθιστος Ύμνος, αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας, που αποδίδεται στον Ρωμανό τον Μελωδό, θεωρείται η φωνή ενός λαού που ξεσηκώθηκε για να ευχαριστήσει την προστάτιδα του, την Παρθένο, που σε αυτή την περίπτωση αποκαλείται «υπέρμαχος στρατηγός». Η βυζαντινή αντίδραση οργανώθηκε από τον αυτοκράτορα Ηράκλειο. Κινητοποίησε ένα μεγάλο εθνικό στρατό, απώθησε τους βαρβάρους του Βορρά, κήρυξε «σταυροφορία» εναντίον των Περσών που κατείχαν τους Αγίους Τόπους, μπήκε στην κατεστραμμένη από τον εχθρό Ιερουσαλήμ, εισχώρησε στην Περσική Αυτοκρατορία και κατέστρεψε την Κτησιφόνα, την πρωτεύουσα της, και τέλος, το 630, ξανάφερε ο ίδιος θριαμβευτικά τον Τίμιο Σταυρό στην Ιερουσαλήμ, πράγμα που σήμαινε ότι η νίκη του ήταν νίκη της χριστιανοσύνης. Αυτό θα του δώσει και τον τίτλο του «Νέου Κωνσταντίνου» 23. Τέλος, η ολοκληρωτική καταστροφή της περσικής δύναμης από τις βυζαντινές στρατιές επέτρεψε στον Ηράκλειο να ιδιοποιηθεί τον τίτλο του «Βασιλέως», που έφεραν προηγουμένως οι Σασσανίδες μονάρχες. Από δω κι εμπρός εμφανίζεται ανάμεσα στους άλλους αυτοκρατορικούς τίτλους, πλάι σε αυτόν του αυτοκράτορα. Με δυο λόγια, όλα έδειχναν ότι είχε ιδρυθεί Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 33 μια ρωμαϊκή χριστιανική αυτοκρατορία στην Ανατολή. Το ρωμαϊκό «dominium» επιβαλλόταν για πρώτη φορά σε αυτή την περιοχή του κόσμου. Αυτό το κορυφαίο γεγονός ξεπερνούσε ακόμα και τα παλιά ρωμαϊκά όνειρα. Είναι κατανοητό λοιπόν γιατί η φήμη του Ηράκλειου επισκίασε τη φήμη του Ιουστινιανού, ακόμα και του Κωνσταντίνου. Ο θρύλος του επέζησε για πολύ ανάμεσα στους πληθυσμούς των περιοχών που γνιόρισαν τα κατορθώματα του, όπιος μαρτυρούν Δυτικά και τουρκικά κείμενα της εποχής τοτν σταυροφοριών 24. Μέσα σε αυτό το κλίμα της εθνικής ευφορίας που δημιουργήθηκε από τις επιτυχίες του Ηράκλειου, τίποτα δεν προμηνούσε πως η αναταραχή που προκαλούσαν μερικοί ανυπότακτοι Άραβες στις απομακρυσμένες επαρχίες του Νότου θα μπορούσε να υποσκάψει το βυζαντινό μεγαλείο και να βάλει σε κίνδυνο και την ίδια την ύπαρξη της αυτοκρατορίας. Εντούτοις, ενώ ζούσε ακόμα ο Ηράκλειος, ήταν ακριβώς η ήττα των αυτοκρατορικών στρατιών στο Γιαρμούκ (το 637) που άνοιξε το δρόμο για την αραβική κατάκτηση. Οι κεραυνοβόλες επιτυχίες του θα αποδείξουν την προσωρινότητα της ισορροπίας που πραγματοποιήθηκε ανάμεσα στις οικουμενικές φιλοδοξίες της Κιονσταντινούπολης και τις βαθιές χωριστικές επιθυμίες των ανατολικών πληθυσμών, μια ισορροπία που τη θεωρούσαν, ωστόσο, αδιατάρακτη μετά το «κατόρθωμα» του Ηράκλειου. Οι Άραβες, πάντως, πριν από το τέλος του έβδομου αιώνα θα δημιουργήσουν το χαλιφάτο τους πάνω στο ίδιο το βυζαντινό έδαφος, στη Δαμασκό, θα επωφεληθούν από την υποστήριξη των βυζαντινοάν πληθυσμών της Συρίας για να κατασκευάσουν στόλο και θα επιχειρήσουν τακτικές επιδρομές και λεηλασίες στο βυζαντινό έδαφος. Θα εμφανιστούν, τέλος, εμπρός από την αυτοκρατορική πόλη, θα την πολιορκήσουν από ξηρά και από θάλασσα, απειλώντας την ίδια την υπόσταση της Αυ-

19 34 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ τοκρατορίας, αφού είχαν ήδη γελοιοποιήσει το μεγαλείο της 2 -\ Η βυζαντινή αντίδραση θα εκφραστεί στο όνομα μιας νέας ιδεολογίας, που η εμφάνιση και η εφαρμογή της σημειώνουν μια αποφασιστική καμπή στην ιστορία της Αυτοκρατορίας. Δεν θα μπορέσουμε να καταλάβουμε το νόημα ούτε να υπολογίσουμε τη σπουδαιότητα της, αν δεν λάβουμε υπόψη τους λόγους που εξηγούν την εκπληκτική επιτυχία των Αράβιον: την παρόρμηση που έδοοσε στους πολεμιστές του Ισλάμ η ιδέα του ιερού πολέμου, την εξάντληση του ριυμαϊκού κόσμου από τους διαρκείς πολέμους και, ιδίιος και προπαντός, τη συνεργασία των ανατολικοόν πληθυσμοδν με τον εξωτερικό εχθρό. Οι εθνικές παραδόσεις και οι θρησκευτικές τους τάσεις τους διαφοροποιούσαν από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο που κυβερνούσε την Κωνσταντινούπολη και έδινε στην αυτοκρατορική πολιτική έναν προσανατολισμό ανάλογο με τα δικά του συμφέροντα 26. Αυτά τα γεγονότα εξηγούν και δικαιολογούν σ' έναν ορισμένο βαθμό την απώλεια τοον ανατολικο5ν επαρχιών της Αυτοκρατορίας, μόνιμη εστία των θρησκευτικοί' ερίδοον, που είχαν συγκλονίσει το Βυζάντιο και είχαν τελικά επιλυθεί όλες σύμφωνα με τις επιθυμίες της Κωνσταντινούπολης, της Εκκλησίας της και του αυτοκράτορα της. Είναι θεμιτή η διαπίστωση ότι η νέα βυζαντινή ιδεολογία θα δώσει επιχειρήματα για μια άμεση απάντηση στη δύσκολη και απειλητική μάλιστα κατάσταση που είχε δημιουργηθεί. Γι' αυτό θα υπολογίσει τις αδυναμίες της προηγούμενης αυτοκρατορικής πολιτικής, απέναντι στην οποία θα διαχωρίζει όλο και περισσότερο τη θέση της. 2 Ο ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ 1. ΤΟ ΒΑΡΟΣ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Ο νέος πολιτικός και ιδεολογικός προσανατολισμός δεσπόζει στην περίοδο που εκτείνεται από την αρχή του όγδοου έως τα μέσα του ένατου αιώνα. Αυτή η περίοδος είναι γνωστή με το απατηλό όνομα της Εικονομαχίας. Στην πραγματικότητα, όμως, η διαμάχη για τις εικόνες δεν αποτελεί, κατά τη γνώμη μας, παρά μια εξωτερική άποψη θα έλεγα, μάλιστα, ένα απλό πρόσχημα για τις αλλαγές και τις βαθιές αναστατοοσεις που έβαλαν σε δοκιμασία για περισσότερο από έναν αιώνα τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, το κράτος της, την Εκκλησία και την κοινοονία της. Οι πολιτικοί προσανατολισμοί των εικονομάχων αυτοκρατόροον, που ονομάζονται Ίσαυροι, παρόλο που ο ιδρυτής της δυναστείας Λέοον Γ' ( ) καταγόταν από τη Γερμανίκεια (Αρμενία) κι όχι από την Ισαυρία, μπορούν να χαρακτηριστούν

20 36 ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ ρεαλιστικές και λαοφιλείς. Σε ό,τι αφορά την εσωτερική πολιτική, διαπιστώνεται μια έντονη επιθυμία για κοινοονική δικαιοσύνη και μια φροντίδα για την προστασία των αδυνάτων από τις πιε'σεις των ισχυρών. Η Εκλογή, συλλογή νόμων που δημοσιεύτηκε από τον Λέοντα F, γεννήθηκε από την προσπάθεια που κατε'βαλε ο συγκεκριμένος αυτοκράτορας να κάνει τους νόμους και το δίκαιο «που είχαν γίνει ακατανόητα για το λαό και ιδιαίτερα για τους επαρχιώτες» προσιτά σε όλους. Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας για απλοποίηση μιας λόγιας και σε πολλά σημεία αναχρονιστικής νομοθεσίας αντιπροσωπεύει το σύνολο του νομοθετικού έργου TCOV Ισαύρων που θα ισχύσει έιυς την προσπάθεια των Μακεδόνων αυτοκρατόρων, έως τη σύνταξη των Βασιλικών, στο τέλος του ένατου αιώνα, δηλαδή περισσότερο από έναν αιώνα. Η Εκλογή, που γεννήθηκε από τη φροντίδα να εξυπηρετήσει και τους πιο απλούς πολίτες, δείχνει με το περιεχόμενο της ότι οι βυζαντινοί νόμοι μπορούσαν να είναι κι εκείνη την εποχή ήταν από κοινωνιολογική και οικονομική άποψη στην υπηρεσία των πιο αδυνάτων. Το πνεύμα της κοινωνικής δικαιοσύνης που διαπνέει τη μεγάλη εισαγοογή της Εκλογής και αποδίδεται στον ίδιο τον Λέοντα είναι από αυτή την άποψη ιδιαίτερα ενδεικτικό. Αυτή η εισαγωγή αποτελεί αναμφισβήτητα την καλύτερη διακήρυξη κοινοονικής πολιτικής που άφησε ποτέ βυζαντινός αυτοκράτορας. Ο Λέων δηλώνει: «Την τε δικ.αιοσύνην πάντων των επιγεύον προτιμήσαντες». Ο αυτοκράτορας διαπιστώνει ότι μόνο η εφαρμογή της δικαιοσύνης πάνω στη Γη.συμβιβάζεται με τη θεία βούληση και επιφορτίζει «τους δε μετι'ένάι τεταγμένους τα νόμιμα πάντων των ανθρωπίνων παθών παραινούμεν άμα και παρεγγυοδμεν απέχεσθαι, και από υγιούς διανοίας προφέρειν της αληθούς δικαιοσύνης τα κρίματα και μήτε πένητας καταφρονείν, μήτε δυνά- Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ 37 στην αδικούντα εάν ανεξέλεγκτον». Καλεί τέλος τους δικαστές «μήτε μην σχήματι μεν και λόγω την δικαιοσύνην υπερθαυμάζειν και την ισότητα» και να θυμούνται ότι «στάθμιον μέγα και μικρόν, βδελυκτά παρά Κυρίω» 1. Η επιδίωξη του Λέοντα Γ' με τη δημοσίευση της Εκλογής και με τις ιδέες που ανέπτυξε διεξοδικά στην εισαγωγή της δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για τους προσανατολισμούς της εικονομαχικής πολιτικής, που συνοψίζονται στα παρακάτω: Φροντίδα για το φτωχό λαό, προστασία του απέναντι στους ισχυρούς, γιατί όποος το καθορίζει με σαφήνεια ο Λέων Γ' αυτή είναι η θέληση του Θεού και γιατί έτσι μόνο θα μπορέσουν οι Βυζαντινοί «εν τούτοις τοις όπλοις τη δυνάμει αυτού* ευοθενώς αντιτάττεσθαι τοις πολεμίοις». Με άλλα λόγια, το σύνθημα «Μαζί με τον Θεό για τους φτωχούς και τους καταπιεσμένους και την υπεράσπιση της πατρίδας» αποτελεί το θεμέλιο της εικονομαχικής πολιτικής. Αυτή η πολιτική θα υπαγορεύσει και τη νέα βυζαντινή ιδεολογία, η οποία αποβλέπει ακριβώς στο να δημιουργήσει μια εθνική αλληλεγγύη που θα επιτρέψει να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η εξοοτερική απειλή και κυρίους οι αραβικές εισβολές στην Ανατολή και οι σλαβικές επιδρομές στη Δύση. Η κοινωνική δικαιοσύνη παρουσιάζεται ως το συνδετικό στοιχείο γι' αυτή την αλληλεγγύη. Επινοήθηκε για να συνενώσει τα απόκληρα στρώματα της βυζαντινής κοινοονίας, κυρίως τους αγροτικούς πληθυσμούς στο εσωτερικό της χώρας, που είχαν ως τότε παραμεληθεί από την Κωνσταντινούπολη, απορροφημένη καθώς ήταν στα οικουμενικά της σχέδια που της υπαγόρευαν οι ανώτερες ελληνοροομάίκές τάξεις της. Από δω κι εμπρός έπρεπε να εγκαταλείψει κάθε πολιτική, που εξυπη- * Του Θεού δηλαδή. (Σ.τ.Μ.)

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Επανάληψη Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ο Κωνσταντίνος Βυζάντιο 1. Αποφασίζει τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ανατολή κοντά στο αρχαίο Βυζάντιο: νέο διοικητικό κέντρο η Κωνσταντινούπολη 2. 313

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογοςιστορικός

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογοςιστορικός ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ 1 ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η ΜΑΚΡΟΒΙΟΤΕΡΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ 2 ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ Συνομωσίες, ίντριγκες και μηχανορραφίες. Θρησκευτικός φανατισμός Δεισιδαιμονία.

Διαβάστε περισσότερα

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»;

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Ο όρος«βυζαντινόν» αναφέρεται στο Μεσαιωνικό κράτος που εδιοικείτο από την Κωνσταντινούπολη, τη μεγάλη πόλη των ακτών του Βοσπόρου. Οι ιστορικοί χρησιμοποιούν τον όρο αυτόν

Διαβάστε περισσότερα

Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Π Ρ Ο Τ Υ Π Ο Γ Ε Ν Ι Κ Ο Λ Υ Κ Ε Ι Ο Α Ν Α Β Ρ Υ Τ Ω Ν Σ Χ Ο Λ Ι Κ Ο Ε Τ Ο Σ : 2 0 1 7-2 0 1 8 Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Η Κ Α Θ Η Γ Η Τ Ρ Ι Α : Β. Δ Η Μ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Τ Α

Διαβάστε περισσότερα

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή 32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή Η Θεσσαλονίκη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, είναι η δεύτερη σημαντική πόλη της αυτοκρατορίας. Αναπτύσσει σπουδαία εμπορική, πνευματική και πολιτική κίνηση, την

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ α. η αραβική εξάπλωση με την καθοδήγηση των δύο πρώτων χαλιφών οι Άραβες εισέβαλαν και κατέκτησαν σε σύντομο χρονικό διάστημα τις πλούσιες χώρες της Εγγύς

Διαβάστε περισσότερα

7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ. αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις

7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ. αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις 7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις πώς διαχειρίστηκε ο Ηράκλειος τόσο τους κινδύνους που απειλούσαν τα σύνορα του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους όσο και τα σοβαρά προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ Ονοματεπώνυμο: Τμήμα:. Αριθμός:..

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ Ονοματεπώνυμο: Τμήμα:. Αριθμός:.. ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016 2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 02 /06/2017 ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ΩΡΕΣ Βαθμός: Ολογράφως:.. Υπογραφή: Ονοματεπώνυμο:

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Ενότητα 6: Ιστορικό Πλαίσιο 8ου-9ου αιώνα: Σκοτεινοί αιώνες-εικονομαχία. Θεοφάνης: Βίος και Έργο. Κιαπίδου Ειρήνη-Σοφία Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Οι φοιτητές θα

Διαβάστε περισσότερα

Η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη

Η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη Η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ Ε ΤΑΞΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Σελίδα 1 Κωνσταντινούπολη Η ξακουστή και δοξασµένη πολιτεία, µε τη λαµπρή, χιλιόχρονη ιστορία, που για δέκα αιώνες δέσποζε πρωτεύουσα της

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ Ἱστορίης Ἐπίσκεψις Μάθημα: Βυζαντινή Ιστορία ιδάσκουσα: Ειρήνη Χρήστου Ειρήνη Χρήστου Βυζαντινή Ιστορία Ειρήνη

Διαβάστε περισσότερα

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ας διαβάσουμε τι θα μάθουμε στο σημερινό μάθημα: Σκοπός: Σκοπός του παρόντος μαθήματος είναι να απαντήσουμε σε ένα «γιατί»: Γιατί χρειάστηκε

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου:

Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου: Σελίδα: 16 Μέγεθος: 510 cm ² Μέση κυκλοφορία: 7510 Επικοινωνία εντύπου: (210) 8113000 Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου: 210 5231.831-4 Είδος: Εφημερίδα / Κύρια / Οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

Η σταδιακή επέκταση του κράτους των Βουλγάρων

Η σταδιακή επέκταση του κράτους των Βουλγάρων 1 ΙΣΤΟΡΙΑ Ε ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ : ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Οι Βούλγαροι Οι Ονογούροι Βούλγαροι. Οι πρώτες Βουλγαρικές φυλές πρέπει να έφθασαν στην περιοχή ανάμεσα στον Καύκασο και την Αζοφική Θάλασσα στα

Διαβάστε περισσότερα

ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054

ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 867 886 912 913

Διαβάστε περισσότερα

2. Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (610-641). ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ

2. Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (610-641). ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ 2. Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (610-641). ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ Συμπλήρωση κενών Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις ακόλουθες λέξεις (τρεις

Διαβάστε περισσότερα

1 η Αιτία: 2 η Αιτία: 3 η Αιτία:

1 η Αιτία: 2 η Αιτία: 3 η Αιτία: Εικονομαχία Αιτίες Συνέπειες Ορισμός: η θρησκευτική και πολιτική διαμάχη για τη λατρεία των εικόνων. 1 η Αιτία: 1η Συνέπεια: Αντίπαλες πλευρές: εικονομάχοι > το επίσημο κράτος και τμήμα του πληθυσμού εικονόφιλοι

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Οι βυζαντινοί ήταν καλά πληροφορημένοι για τις γειτονικές χώρες από δικούς τους ανθρώπους. Όταν έφταναν επισκέπτες, έμποροι, μισθοφόροι ή στρατιωτικοί φυγάδες, ή ακόμα κρατικές

Διαβάστε περισσότερα

Ευρύκλεια Κολέζα ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ (565-843)

Ευρύκλεια Κολέζα ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ (565-843) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ (565-843) μεγάλες εδαφικές απώλειες ενίσχυση ελληνικότητας νέοι θεσμοί πλαίσιο μέσα στο οποίον το Βυζάντιο

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία. Κουτίδης Σιδέρης

Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία. Κουτίδης Σιδέρης Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία Κουτίδης Σιδέρης Η βυζαντινή κοινωνική διαστρωμάτωση Εισαγωγή Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία υπήρξε μία από τις πλέον μακραίωνες κρατικές δομές στην μέχρι τώρα ανθρώπινη

Διαβάστε περισσότερα

Μιχάλης Κοκοντίνης. 1 Πειραματικό δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης Ε'1 τάξη Οι Ρωμαίοι κυβερνούν τους Έλληνες

Μιχάλης Κοκοντίνης. 1 Πειραματικό δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης Ε'1 τάξη Οι Ρωμαίοι κυβερνούν τους Έλληνες Μιχάλης Κοκοντίνης 1 Πειραματικό δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης Ε'1 τάξη 2017-18 1. Οι Ρωμαίοι κυβερνούν τους Έλληνες Πρώτη φροντίδα των Ρωμαίων ήταν να κρατήσουν τους Έλληνες διχασμένους και να τους εμποδίσουν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Β Γυμνασίου

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Β Γυμνασίου ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Β Γυμνασίου ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Τρίτη, 06 Ιουνίου 2017 ΧΡΟΝΟΣ: 2 ώρες ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ: α) Να

Διαβάστε περισσότερα

Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ)

Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ) Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ) 1.1 Ο Διοκλητιανός και η αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας Επιμέλεια, Δ. Πετρουγάκη, Φιλόλογος Οι διοικητικές αλλαγές Ο Διοκλητιανός (284 μ.χ.) επεδίωξε

Διαβάστε περισσότερα

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία 29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία Οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι Νορμανδοί απειλούν την αυτοκρατορία και την Πόλη. Η Ανατολική και η Δυτική εκκλησία χωρίζονται οριστικά.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος και τον τόνο της αποτίμησης γ) τα στοιχεία της ιστορικής

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ. Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις στις τρεις (3). Κάθε ερώτηση βαθμολογείται με τέσσερις (4) μονάδες.

ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ. Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις στις τρεις (3). Κάθε ερώτηση βαθμολογείται με τέσσερις (4) μονάδες. ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ Μάθημα: Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Τάξη: Β Γυμνασίου Ενότητα: Οι πρώτοι αιώνες του Βυζαντίου Χρόνος εξέτασης: 45 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις

Διαβάστε περισσότερα

Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα. των εικόνων (εικονομαχία)

Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα. των εικόνων (εικονομαχία) Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων (εικονομαχία) ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Πνευματική κίνηση εμφανίστηκε στο Βυζάντιο στα μέσα του 9 ου αι. Είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας ή όχι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ. Ολυμπία Μπάρμπα Μπάμπης Χιώτης Κων/να Μάγγου 2017, Β3 Γυμνασίου

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ. Ολυμπία Μπάρμπα Μπάμπης Χιώτης Κων/να Μάγγου 2017, Β3 Γυμνασίου ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Ολυμπία Μπάρμπα Μπάμπης Χιώτης Κων/να Μάγγου 2017, Β3 Γυμνασίου ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ H Βυζαντινή Αυτοκρατορία (αλλιώς Βυζάντιο, Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΑΒΡΥΤΩΝ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2010 2011 ΤΑΞΗ Β ΤΜΗΜΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ: ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ Α- ΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

α. Βασίλειο πόλεις-κράτη ομοσπονδιακά κράτη συμπολιτείες Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου (σελ ) απελευθερωτικοί αγώνες εξεγέρσεις

α. Βασίλειο πόλεις-κράτη ομοσπονδιακά κράτη  συμπολιτείες Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου (σελ ) απελευθερωτικοί αγώνες εξεγέρσεις ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 [Θάνατος Μ. Αλεξάνδρου] ΕΩΣ 30 π.χ. [κατάληψη της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους ολοκληρώνεται η κατάκτηση της Ανατολής από τους Ρωμαίους, ξεκινά η περίοδος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας]

Διαβάστε περισσότερα

Φιλικές σχέσεις και συγκρούσεις με τους Βούλγαρους και τους Ρώσους Α. Οι Βούλγαροι α μέρος

Φιλικές σχέσεις και συγκρούσεις με τους Βούλγαρους και τους Ρώσους Α. Οι Βούλγαροι α μέρος Φιλικές σχέσεις και συγκρούσεις με τους Βούλγαρους και τους Ρώσους Α. Οι Βούλγαροι α μέρος Βούλγαροι Αρχικά ζουν σε εδάφη του Βυζαντίου εμποδίζουν άλλους λαούς να μετακινηθούν Αργότερα ιδρύουν κράτος προσπαθούν

Διαβάστε περισσότερα

H ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

H ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ H ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ ΓΙΑΤΙ ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ ΣΤΟ ΣXOΛEIO; ΓΙΑ ΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΟΥΜΕ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΜΑΣ!!! Ο Μιχαήλ Γ (842-867) ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας της δυναστείας του Αμορίου. Όταν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 2 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 2 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 2 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία Β Γυμνασίου - Επαναληπτικές ερωτήσεις εφ όλης της ύλης Επιμέλεια: Νεκταρία Ιωάννου, φιλόλογος

Ιστορία Β Γυμνασίου - Επαναληπτικές ερωτήσεις εφ όλης της ύλης Επιμέλεια: Νεκταρία Ιωάννου, φιλόλογος ΙΣΤΟΡΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Ερωτήσεις ανά ενότητα του σχολικού εγχειριδίου Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία 1.1.1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη [σ. 7-9] α] Ποια μέτρα πήρε ο Κωνσταντίνος Α για την ανόρθωση του κράτους;

Διαβάστε περισσότερα

σοβαρές αντιδράσεις, ιδιαίτερα στις ευρωπαϊκές επαρχίες, λόγω των

σοβαρές αντιδράσεις, ιδιαίτερα στις ευρωπαϊκές επαρχίες, λόγω των ΚΕΦ. 5. Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ (726 843) πρωτεργάτες: Λέων Γ, Κωνσταντίνος Ε (Ίσαυροι) ιδεολογική βάση: ανεικονικές αντιλήψεις κατοίκων Ανατολικών επαρχιών επιχείρημα: η απεικόνιση του θείου δε συμβιβάζεται με

Διαβάστε περισσότερα

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 ΕΝΑ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΓΕΜΑΤΟ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ. 33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 Εικόνα 1 Εικόνα 2 Ρωμαϊκές λεγεώνες

Διαβάστε περισσότερα

Μεσαιωνική & Νεώτερη Ιστορία Β Γυμνασίου

Μεσαιωνική & Νεώτερη Ιστορία Β Γυμνασίου Μεσαιωνική & Νεώτερη Ιστορία Β Γυμνασίου Οι πρώτοι αι. του Βυζαντίου 330 μ. Χ.-395 μ. Χ. Κωνσταντίνος Τι καλούμε «πηγή»; Αυτόν/αυτό από τον οποίο προέρχεται μια πληροφορία. Άμεσες πηγές: Αυτούσια κατάλοιπα:

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΑΔΑ Α. Α. 1. α. Επιλέξτε τη σωστή απάντηση: 1. Ο αρχηγός της αποστολής κατά το β αποικισμό ονομαζόταν: α) ευγενής β) ιδρυτής γ) οικιστής

ΟΜΑΔΑ Α. Α. 1. α. Επιλέξτε τη σωστή απάντηση: 1. Ο αρχηγός της αποστολής κατά το β αποικισμό ονομαζόταν: α) ευγενής β) ιδρυτής γ) οικιστής ΟΜΑΔΑ Α Α. 1. α. Επιλέξτε τη σωστή απάντηση: 1. Ο αρχηγός της αποστολής κατά το β αποικισμό ονομαζόταν: α) ευγενής β) ιδρυτής γ) οικιστής 2. Η σάρισα ήταν: α) Η επίσημη ονομασία της μακεδονικής φάλαγγας.

Διαβάστε περισσότερα

13. Ο Ιουστινιανός μεταρρυθμίζει τη διοίκηση και τη νομοθεσία

13. Ο Ιουστινιανός μεταρρυθμίζει τη διοίκηση και τη νομοθεσία 13. Ο Ιουστινιανός μεταρρυθμίζει τη διοίκηση και τη νομοθεσία 1. Αντιστοιχίστε τα πρόσωπα με τις ιδιότητές τους: Ιουστινιανός Θεοδώρα Τριβωνιανός Καππαδόκης Ανθέμιος Ισίδωρος Βελισάριος Ναρσής Στρατηγός

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί Β. Αριστοκρατία β. Κριτήριο

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι Ενότητα #2: Βασικές Γνώσεις I Εισαγωγή Νικόλαος Καραπιδάκης Τμήμα Ιστορίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 30 π.χ. Θάνατος του Μ. Αλεξάνδρου Έλλειψη διαδόχου (νόμιμου και ικανού) διασπαστικές τάσεις: 1. Εξεγέρσεις (Αθηναίων και Αιτωλών) εναντίον των Μακεδόνων υποταγή των Αθηναίων 2. Εξεγέρσεις

Διαβάστε περισσότερα

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής.

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής. ΜΑΘΗΜΑ 15 Ο ΣΥΝΑΓΜΕΝΟΙ ΣΤΗ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΤΑΞΗ: Β ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ: 5

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΤΑΞΗ: Β ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ: 5 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013-2014 ΛΕΜΕΣΟΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/Ο6/2014 ΤΑΞΗ: Β ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ: 5 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ---------------------------------------------------------

Διαβάστε περισσότερα

1. Οι Σλάβοι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο

1. Οι Σλάβοι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο Τα όρια του βυζαντινού κράτους από τα μέσα του 7ου ως τον 9ο αιώνα. Επεξεργασία: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. ΙΜΕ http://www.ime.gr/chronos/09/gr/gallery/main/others/o2p 2.html I. Ο ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1o ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1o ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6400 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1o ΘΕΜΑ 1.α. Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες ερωτήσεις: 1. Η ομηρική εποχή ονομάζεται επίσης:

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη. 1. Ο χώρος τέλεσης της χριστιανικής λατρείας ονομάστηκε ναός

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη. 1. Ο χώρος τέλεσης της χριστιανικής λατρείας ονομάστηκε ναός ΜΑΘΗΜΑ 2 Ο ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ. 1. Ο χώρος τέλεσης

Διαβάστε περισσότερα

Συντάχθηκε απο τον/την Άννα Φραγκουδάκη - Τελευταία Ενημέρωση Κυριακή, 26 Σεπτέμβριος :28

Συντάχθηκε απο τον/την Άννα Φραγκουδάκη - Τελευταία Ενημέρωση Κυριακή, 26 Σεπτέμβριος :28 Άννα Φραγκουδάκη Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος (Και το απαραίτητο μεσογειακό περιεχόμενό της) Είναι σημαντική προϋπόθεση για τη δημοκρατία και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης η καλλιέργεια της ευρωπαϊκής

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. (Ι). Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα από τον αριθμό

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ-Βουλευτές:

ΤΑΞΗ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ-Βουλευτές: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣΚΑΙΟΙΠΕΡΙΑΥΤΟΝ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΟΙKAI BOYΛΕΥΤΕΣ (HONESTIORES ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΙ) - ΣΤΡΑΤΟΣ- ΚΛΗΡΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Αυτοκράτορας: H ανάρρηση στο θρόνο χάρη στο

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ. Οι πρεσβευτές πρόσωπα σεβαστά και απαραβίαστα

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ. Οι πρεσβευτές πρόσωπα σεβαστά και απαραβίαστα Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Α. Η βυζαντινή διπλωματία Οι πρεσβευτές πρόσωπα σεβαστά και απαραβίαστα Μέθοδοι της βυζαντινής διπλωματίας: Ευκαιριακές αποστολές πρέσβεων Χορηγίες ( χρήματα ή δώρα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ. Α.ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ Β. ΑΠΟΤΗΡΩΜΗΣΤΟΒΥΖΑΝΤΙΟ 1 Τα ελληνιστικά βασίλεια Ελληνιστικός : από το ρήµα ελληνίζω, δηλ. µιµούµαι τους Έλληνες Ήταν τα βασίλεια

Διαβάστε περισσότερα

Έτσι, 2 πολιτικές επιλογές αντιπαρατέθηκαν στο Βυζάντιο:

Έτσι, 2 πολιτικές επιλογές αντιπαρατέθηκαν στο Βυζάντιο: ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Για κάτι λιγότερο από 1000 χρόνια, Οι Νότιοι κ Ανατολικοί Σλάβοι βρίσκονταν σε άμεση επαφή με το Βυζάντιο ένα πολύ ανώτερο πολιτιστικό κέντρο με κυρίαρχη ιδεολογία και πολύ μεγάλη αφομοιωτική

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Ενότητα 4: Ιστορικό πλαίσιο 6 ου αιώνα. Βυζαντινή Ιστοριογραφία: είδη - χαρακτηριστικά. Προκόπιος και Μαλάλας: Βίος και Έργο. Κιαπίδου Ειρήνη-Σοφία Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΕΡΓΙΑΝΝΙΔΗ ΣΤΑΘΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΕΡΓΙΑΝΝΙΔΗ ΣΤΑΘΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΕΡΓΙΑΝΝΙΔΗ ΣΤΑΘΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΣΧΊΣΜΑ Με τον όρο Σχίσμα εννοούμε τη διάσπαση της χριστιανικής εκκλησίας σε Ανατολική Ορθόδοξη και Δυτική Καθολική, που συνέβη

Διαβάστε περισσότερα

Ανασκόπηση Στο προηγούμενο μάθημα είδαμε πως μετά το θάνατο του Βασιλείου Β : το Βυζάντιο έδειχνε ακμαίο, αλλά είχαν τεθεί οι βάσεις της κρίσης στρατι

Ανασκόπηση Στο προηγούμενο μάθημα είδαμε πως μετά το θάνατο του Βασιλείου Β : το Βυζάντιο έδειχνε ακμαίο, αλλά είχαν τεθεί οι βάσεις της κρίσης στρατι Εσωτερική κρίση εξωτερικοί κίνδυνοι 1054-10811081 Στο σημερινό μάθημα θα δούμε: 1. τα εσωτερικά προβλήματα 2. τους εξωτερικούς κινδύνους 3. κυρίως τη μάχη στο Ματζικέρτ και τις συνέπειές της Ανασκόπηση

Διαβάστε περισσότερα

Μητρ. Βελγίου: «Αναμένοντες τον Πατριάρχη του Γένους»

Μητρ. Βελγίου: «Αναμένοντες τον Πατριάρχη του Γένους» 27/09/2019 Μητρ. Βελγίου: «Αναμένοντες τον Πατριάρχη Γένους» Οικουμενικό Πατριαρχείο / Μητροπόλεις Οικουμενικού Θρόνου Το έτος 2019, με συμπλήρωση πενήντα ετών από ίδρυση Ιεράς Μητροπόλεως Βελγίου, Εξαρχίας

Διαβάστε περισσότερα

«Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος»

«Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος» «Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος» 1 Είναι σημαντική προϋπόθεση για τη δημοκρατία και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης η καλλιέργεια της ευρωπαϊκής ταυτότητας δίπλα στις εθνικές ταυτότητες των πολιτών

Διαβάστε περισσότερα

Θα σε γαργαλήσω! Μάικ ο Φασολάκης. Μαρί Κυριακού. Εικονογράφηση: Λήδα Βαρβαρούση. Μαρί Κυριακού, 2010

Θα σε γαργαλήσω! Μάικ ο Φασολάκης. Μαρί Κυριακού. Εικονογράφηση: Λήδα Βαρβαρούση. Μαρί Κυριακού, 2010 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Μάικ ο Φασολάκης Θα σε γαργαλήσω! ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μαρί Κυριακού ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Λήδα Βαρβαρούση ΘΕΩΡΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Άννα Μαράντη ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: Γιώργος Παζάλος ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Μερσίνα

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία

Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία Ενότητα 1η: Εισαγωγή Ελευθερία Μαντά, Λέκτορας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας Ιστορίας και Αρχαιολογίας

Διαβάστε περισσότερα

H ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ

H ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ H ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ Στο θρόνο βρίσκεται ο Αλέξιος Α Κομνηνός 1081 1118 (ιδρυτής δυναστείας Κομνηνών) Ο Αλέξιος Α Κομνηνός μπροστά στο Χριστό Ο Αλέξιος Α διαπραγματεύεται με τους σταυροφόρους

Διαβάστε περισσότερα

Μάκης Τσίτας, 2018 / ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε., Αθήνα Πρώτη έκδοση: Μάρτιος 2018

Μάκης Τσίτας, 2018 / ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε., Αθήνα Πρώτη έκδοση: Μάρτιος 2018 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Δώρο γενεθλίων ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μάκης Τσίτας ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Νίκος Γιαννόπουλος ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Άννα Μαράντη ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Ελένη Σταυροπούλου ΜΑΚΕΤΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ:

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3. Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ )

Κεφάλαιο 3. Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης 5 η ενότητα «Η Ελλάδα στον 20 ο αιώνα» 1 Κεφάλαιο 3 Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ. 186 189) Οι προσδοκίες, που καλλιέργησε στους υπόδουλους χριστιανικούς λαούς το κίνηµα των Νεοτούρκων το

Διαβάστε περισσότερα

Mίλι Μαρότα. Τροπικός Παράδεισος. Ζωγραφίστε και χαλαρώστε

Mίλι Μαρότα. Τροπικός Παράδεισος. Ζωγραφίστε και χαλαρώστε Mίλι Μαρότα Τροπικός Παράδεισος Ζωγραφίστε και χαλαρώστε Mίλι Μαρότα TROPICAL WONDERLAND ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΤΡΟΠΙΚΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ Εικονογράφησης: Millie Marotta, 2015 Batsford, 2015 First published in Great

Διαβάστε περισσότερα

2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ 2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ Συμπλήρωση κενών ακόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): βιβλιοθήκη, Βαλκανική, ανθρωπιστικός, πανεπιστήμιο, χειρόγραφο, Ιταλική, τυπογραφία, σπάνιος. Η Αναγέννηση και

Διαβάστε περισσότερα

«Βυζαντινή Τέχνη και Αρχιτεκτονική, η Θεσσαλονίκη συναντά την Κωνσταντινούπολη» Βυζαντινός Περίπατος

«Βυζαντινή Τέχνη και Αρχιτεκτονική, η Θεσσαλονίκη συναντά την Κωνσταντινούπολη» Βυζαντινός Περίπατος Πολιτιστικό πρόγραμμα: «Βυζαντινή Τέχνη και Αρχιτεκτονική, η Θεσσαλονίκη συναντά την Κωνσταντινούπολη» 14ο ΓΕΛ Θεσσαλονίκης, σχολικό έτος 2013 14, υπεύθυνη καθηγήτρια: Όλγα Ευσταθίου Βυζαντινός Περίπατος

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΠ 11 - ΟΙ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ onlearn.gr - ελπ - εαπ. Το κράτος που ανέλαβε ο Αλέξανδρος ( 336 πΧ) ήταν στρατιωτικά έτοιμο να εισβάλει στην Περσία Ο Αλέξανδρος συνέχισε

ΕΛΠ 11 - ΟΙ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ onlearn.gr - ελπ - εαπ. Το κράτος που ανέλαβε ο Αλέξανδρος ( 336 πΧ) ήταν στρατιωτικά έτοιμο να εισβάλει στην Περσία Ο Αλέξανδρος συνέχισε ΟΙ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ - Το κράτος που ανέλαβε ο Αλέξανδρος ( 336 πχ) ήταν στρατιωτικά έτοιμο να εισβάλει στην Περσία - Ο Αλέξανδρος συνέχισε την εκστρατεία ενισχύοντας τη θέση του απέναντι στους

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α1 α. σχολικό βιβλίο, σελ. 46. Φεντερασιόν: ήταν μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της Θεσσαλονίκης, με πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοικτή σε νέες ιδέες

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι 1 Ενότητα #2: Βασικές Γνώσεις I Οικονομία και κοινωνία στη Βαρβαρική Δύση Νικόλαος Καραπιδάκης Τμήμα Ιστορίας 2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

H ιστορία του κάστρου της Πάτρας

H ιστορία του κάστρου της Πάτρας H ιστορία του κάστρου της Πάτρας Από την Αρχαιότητα μέχρι την Α' περίοδο Τουρκοκρατίας Μία εργασία της ομάδας Γ (Αβούρης Ε, Γεωργίου Ν, Καρατζιάς Γ, Παπατρέχας Ι) Το κάστρο βρίσκεται στα νότια της Ελλάδας,

Διαβάστε περισσότερα

Πανήγυρη Αγίου Γεωργίου 2016

Πανήγυρη Αγίου Γεωργίου 2016 1 Πανήγυρη Αγίου Γεωργίου 2016 Αγαπητοί μου Αδελφοί, λίγες ημέρες μετά από τη λαμπρή πανήγυρη της Ανάστασης του Κυρίου, πλημμυρισμένοι από πνευματική χαρά εορτάζουμε σήμερα τον Μεγαλομάρτυρα Άγιο Γεώργιο,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 6 ος 9 ος αι Οικονομική κατάσταση στο Βυζάντιο από το β μισό του 6 ου αι. αρχές 9 ου αι. το κίνημα του Θωμά του Σλάβου 6 ος 8 ος αι. Προβλήματα δημογραφικά Προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

Ύλη Β Γυμνασίου ομάδα μαθημάτων Α (τμήμα ένταξης)

Ύλη Β Γυμνασίου ομάδα μαθημάτων Α (τμήμα ένταξης) 5 ο Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σχολ. Έτος 2017-18 Εξεταστέα ύλη προαγωγικών εξετάσεων περιόδου Ιουνίου ΜΑΘΗΜΑ: ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γιώργος Ιωάννου «Να σαι καλά δάσκαλε» σελ 32 Άννα Φράνκ «Το ημερολόγιο

Διαβάστε περισσότερα

Kάθριν Φράνσις. Tα πρώτα βήματα. για να νικήσεις. τη ζυγαριά

Kάθριν Φράνσις. Tα πρώτα βήματα. για να νικήσεις. τη ζυγαριά Kάθριν Φράνσις Tα πρώτα βήματα για να νικήσεις τη ζυγαριά ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: FIRST STEPS OUT OF WEIGHT PROBLEMS Aπό τις Εκδόσεις Lion Hudson plc, Οξφόρδη 2012 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Τα πρώτα βήματα για να νικήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Επισκόπηση της Ελληνικής Ιστορίας, Β. Θ. Θεοδωρακόπουλος, Ph.D. Διόρθωση - Επιμέλεια: Λίλυ Πανούση Εκδόσεις Γιαλός Αθήνα, Δεκέμβριος 2015 ISBN: 978 960 82275 0 7 Εκδόσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις αντίστοιχες φράσεις α, β,

Διαβάστε περισσότερα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα 1 Ένα γόνιμο μέλλον Ένα γόνιμο μέλλον χρειάζεται μια καλή συνείδηση στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα Χρειαζόμαστε οι Έλληνες να συνδεθούμε πάλι

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός. Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας

Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός. Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας ελληνιστικός ονομάστηκε o πολιτισμός που προήλθε από τη σύνθεση ελληνικών και ανατολικών στοιχείων κατά τους τρεις

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΛΠ11 ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Βυζάντιο και Χριστιανισμός: η δυναμική της θρησκείας στον καθορισμό της φυσιογνωμίας της αυτοκρατορίας και των

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ:

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ: ΜΑΘΗΜΑ 18 Ο ΟΙ ΑΓΙΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ: 1. Η αποκατάσταση της προσκύνησης των εικόνων

Διαβάστε περισσότερα

Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις

Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις 26/12/2018 Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις / Επικαιρότητα Η πόλη της Βηθλεέμ είναι ένας προορισμός μεγάλου ενδιαφέροντος όχι μόνο θρησκευτικού αλλά και ιστορικού. ΘΕΜΑ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Μαρία Ρουσάκη, Πρώτη έκδοση: Νοέμβριος Έντυπη έκδοση ISBN Ηλεκτρονική έκδοση ΙSBN

Μαρία Ρουσάκη, Πρώτη έκδοση: Νοέμβριος Έντυπη έκδοση ISBN Ηλεκτρονική έκδοση ΙSBN ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Το σπηλιανθρωπάκι ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μαρία Ρουσάκη ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: Μαρκ Ουάινσταϊν ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Άννα Μαράντη ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Ελένη Σταυροπούλου ΜΑΚΕΤΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 1. Εισαγωγή 21 Τι είναι η Ιστορία; 21 Τότε και τώρα, εκεί και εδώ 24 Το φυσικό περιβάλλον 28 Λίγη περιγραφική Γεωγραφία 29 Επίλογος 32

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 1. Εισαγωγή 21 Τι είναι η Ιστορία; 21 Τότε και τώρα, εκεί και εδώ 24 Το φυσικό περιβάλλον 28 Λίγη περιγραφική Γεωγραφία 29 Επίλογος 32 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εικονογραφήσεις 13 Βιογραφικά 15 Πρόλογος στην 11 η έκδοση 17 1. Εισαγωγή 21 Τι είναι η Ιστορία; 21 Τότε και τώρα, εκεί και εδώ 24 Το φυσικό περιβάλλον 28 Λίγη περιγραφική Γεωγραφία 29 Επίλογος

Διαβάστε περισσότερα

Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους:

Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους: Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους: «Πρώτ? απ? όλα γιατί είμαστε Έλληνες: από τον καιρό του Ομήρου ως σήμερα έχουν περάσει 2700 χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Βαθμός: Ολογράφως:..

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Βαθμός: Ολογράφως:.. ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2014 2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 5-6 -2015 ΤΑΞΗ: Β Χρόνος: 2 ώρες Βαθμός: Ολογράφως:.. Υπογραφή καθηγητή:.. Ονοματεπώνυμο

Διαβάστε περισσότερα

Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας. κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014

Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας. κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014 Θέμα Α1 Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α) Με τη βιομηχανική επανάσταση καθώς η κατοχή γης έπαυε προοδευτικά να είναι πηγή εξουσίας

Διαβάστε περισσότερα

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Νικόλαος Γ. Χαραλαμπόπουλος Τμήμα Φιλολογίας

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Νικόλαος Γ. Χαραλαμπόπουλος Τμήμα Φιλολογίας ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Διάλεξη 6 Ιουστινιανός Α (β μέρος: 548-565) Διάδοχοι Ιουστινιανού: Ιουστίνος Β (565-578) Τιβέριος (578-582) Μαυρίκιος (582-602) - Φωκάς (602-610) Νικόλαος Γ. Χαραλαμπόπουλος Τμήμα Φιλολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 5/6/2015

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 5/6/2015 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2014-2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 5/6/2015 ΤΑΞΗ: Β ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ: 6 Προσοχή! Όλες οι ερωτήσεις να

Διαβάστε περισσότερα

Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική

Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική 28/12/2018 Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Δημητριάδος και Αλμυρού Σκέψεις στην ανατολή του νέου χρόνου Σκέψεις καρδιάς κατέθεσε ο Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος

Διαβάστε περισσότερα

1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του

1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Ο ΒΟΥΛΓΑΡΟΚΤΟΝΟΣ (976-1025) 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του ήταν η Ελένη,

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΑΟΥΛΙΤΣΑ. Νάιμ 5-6 ΕΤΩΝ. Γιώργος Κατσέλης. Μόνο η αγάπη. Εικονογράφηση: Κατερίνα Χαδουλού. τον σεβασμό στη διαφορετικότητα ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΓΙΑ...

ΦΡΑΟΥΛΙΤΣΑ. Νάιμ 5-6 ΕΤΩΝ. Γιώργος Κατσέλης. Μόνο η αγάπη. Εικονογράφηση: Κατερίνα Χαδουλού. τον σεβασμό στη διαφορετικότητα ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΓΙΑ... ΦΡΑΟΥΛΙΤΣΑ Γιώργος Κατσέλης 5-6 ΕΤΩΝ EYEΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑ Νάιμ Μόνο η αγάπη Εικονογράφηση: Κατερίνα Χαδουλού τον σεβασμό στη διαφορετικότητα ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ ΓΙΑ... ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Νάιμ Μόνο η αγάπη ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ:

Διαβάστε περισσότερα

Mίλι Μαρότα. Άγρια Σαβάνα. Ζωγραφίστε και χαλαρώστε

Mίλι Μαρότα. Άγρια Σαβάνα. Ζωγραφίστε και χαλαρώστε Mίλι Μαρότα Άγρια Σαβάνα Ζωγραφίστε και χαλαρώστε Mίλι Μαρότα Άγρια Σαβάνα WILD SAVANNAH ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΑΓΡΙΑ ΣΑΒΑΝΑ Εικονογράφησης: Millie Marotta, 2016 Batsford, 2016 First published in Great Britain

Διαβάστε περισσότερα

Ανατολικο ζητημα κριμαϊκοσ πολεμοσ. Μάθημα 4ο

Ανατολικο ζητημα κριμαϊκοσ πολεμοσ. Μάθημα 4ο Ανατολικο ζητημα κριμαϊκοσ πολεμοσ Μάθημα 4ο Ανατολικο ζητημα = η πολύπλοκη πολιτική κατάσταση που δημιουργήθηκε στα Βαλκάνια και στην Εγγύς Ανατολή, κυρίως μετά τον 18ο αιώνα, ως αποτέλεσμα της παρακμής

Διαβάστε περισσότερα

στον κίνδυνο (ΒΙΒΛΙΟ 2)

στον κίνδυνο (ΒΙΒΛΙΟ 2) ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: RORY BRANAGAN (DETECTIVE) THE DOG SQUAD Από τις Εκδόσεις HarperCollins Children s Books, Λονδίνο 2018 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ο ντετέκτιβ Ρόνι βάζει τα γέλια μπροστά στον κίνδυνο (ΒΙΒΛΙΟ 2)

Διαβάστε περισσότερα

«H ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ»

«H ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ» «H ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ» Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΘΑΛΑΣΣΑ Οι χρησιμότητες της θάλασσας είναι πολλές όπως πολλές είναι κι οι ωφέλειες που η θάλασσα παρέχει στον άνθρωπο. Ο ι

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Εισαγωγή Τεχνικές για ηρεμία Ηρεμία στο σπίτι Κοιμήσου καλά, νιώσε καλά Αίσθηση ηρεμίας στη δουλειά...

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Εισαγωγή Τεχνικές για ηρεμία Ηρεμία στο σπίτι Κοιμήσου καλά, νιώσε καλά Αίσθηση ηρεμίας στη δουλειά... ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: HOW TO BE CALM Από τις Εκδόσεις Vie Books, Αγγλία 2016 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Πώς να είσαι ήρεμος ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Anna Barnes ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Έρρικα Πάλλη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Μαρία Σεβαστιάδου

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΤΣ ΚΕΡΠΑΤΑ. Εικονογράφηση: Κόρι Μέριτ

ΜΙΤΣ ΚΕΡΠΑΤΑ. Εικονογράφηση: Κόρι Μέριτ ΜΙΤΣ ΚΕΡΠΑΤΑ 3 Εικονογράφηση: Κόρι Μέριτ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: POPTROPICA 3 THE SECRET SOCIETY Από τις Εκδόσεις Amulet Books, Νέα Υόρκη 2017 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Poptropica 3 Η μυστική κοινωνία ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Μιτς

Διαβάστε περισσότερα

ΣΚΟΠΟΣ: Η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ενός πολιτισμού.

ΣΚΟΠΟΣ: Η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ενός πολιτισμού. ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ (file://localhost/c:/documents%20and%20settings/user/επιφάνεια%20εργασίας/κ έντρο%20εξ%20αποστάσεως%20επιμόρφωσης%20- %20Παιδαγωγικό%20Ινστιτούτο.mht) Κέντρο Εξ Αποστάσεως Επιμόρφωσης

Διαβάστε περισσότερα