ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΨΗΦΙΣΜΑΤΑ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΗΡΟ ΟΤΟΥ» ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΧΡ.ΛΩΛΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ:ΚΟΥΡΤΟΓΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ(Α.Ε.Μ. 1158) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2011

2 2

3 3 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΨΗΦΙΣΜΑΤΑ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΗΡΟ ΟΤΟΥ» ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΧΡ.ΛΩΛΟΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΝΙΓ ΕΛΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ

4 4

5 5 Τὸν δὲ γραμματέα παραλαβόντα τόδε ψήφισμα ἀναγράψαι εἰς τὰ δημόσια γράμματα. IG, Leros, 372 (Michel)

6 6

7 7 Στην οικογένειά µου που ήταν πάντα δίπλα µου και στον εξαίρετο καθηγητή µου κ.αναστάσιο Λώλο

8 8

9 9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην παρούσα εργασία,όπως δηλώνεται και από το θέµα της,«συνθήκες και ψηφίσµατα στο ιστορικό έργο του Ηροδότου»,επιχειρείται αφενός µεν, µία πλήρης καταγραφή όλων των αµέσως ή εµµέσως µνηµονευοµένων / παραδεδοµένων συνθηκών και ψηφισµάτων και συναφώς εµµέσως άλλων αναφορών σε πηγές από τις οποίες προκύπτει µε ιστορική ακρίβεια ή τουλάχιστον µε πολύ µεγάλη πιθανότητα η ιστορική αλήθεια µέσα από όλα τα κείµενα επί του συνόλου των έργων του ιστορικού τα οποία έχουν σχέση άµεση ή έµµεση-µε συνθήκες και ψηφίσµατα και άλλα έγγραφα δηµοσίου ενδιαφέροντος. Πέρα από τα όποια σχόλια από τους αρχαίους συγγραφείς/ιστορικούς, γραµµατικούς, λεξικογράφους και από νεότερους ερευνητές του έργου του Ηροδότου,προκύπτει ότι ο ιστορικός είχε χρησιµοποιήσει προ της δηµοσιεύσεως του έργου του, κείµενα, σε όλη την έκταση του έργου του,από τα βιβλία Α -Θ,τα οποία ενέταξε στο έργο του,προκειµένου να θεµελιώσει κατά τα δικά του κριτήρια την ἱστορίης ἀπόδεξιν. Συναφώς προκύπτει ένα µεγάλο ερώτηµα: είχε ή όχι και πώς θα µπορούσε να ανιχνευτεί ένα σταθερό σχέδιο µεθοδολογίας για την συγγραφή του έργου του,κυρίως περί την τεκµηρίωση των όποιων περιγραφών του. εν υπάρχει αµφιβολία ότι ο Ηρόδοτος πέρα από την αφοπλιστική οµολογία του Προλόγου του για την ουσιαστικότερη και βαθύτερη σκοπιµότητα του έργου του «ὡς μήτε τὰ γενόμενα ἐξ ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστά» και σχέδιο ολοκληρωµένο για τις αρχές της συγγραφής του είχε και-τουλάχιστον-κατά το µέρος που σχετίζεται µε τις συνθήκες και τα ψηφίσµατα ανιχνεύσιµο.η ένταξη,λοιπόν,συνθηκών και ψηφισµάτων στο έργο του πιστοποιεί κατά τον πιο αξιόπιστο τρόπο,µια µορφή µεθοδολογίας για την σύνθεση του έργου τουπέρα από όποιες άλλες-ενδοµύχως αλλά και ενσυνειδήτως είχε θέσει και είχε τηρήσει ο ιστορικός,όπως άλλωστε και ο αµέσως µετά αυτόν,θουκυδίδης,µε την µόνη διαφορά,ότι ο τελευταίος είχε εξαγγείλει(µε το γνωστό κεφάλαιο της µεθοδολογίας του Α : 22) το πλαίσιο και τις λεπτοµέρειες βάσει των οποίων είχε συνθέσει το έργο του,ενώ ο Ηρόδοτος φαίνεται ότι ίσως να άφησε τον αναγνώστη να τον κατανοήσει µέσα από το έργο του αποφεύγοντας,για δικούς του λόγους,να αποκαλύψει την µεθοδολογία του.οι συνθήκες και τα ψηφίσµατα είναι ο πιο αψευδής µάρτυς αυτής της τακτικής του. Είναι γεγονός µε βάση την διαθέσιµη ως τώρα βιβλιογραφία, τουλάχιστον κατά το µέτρο που κατέστη δυνατό να ανιχνευτεί,ότι καµία εργασία οµότιτλη δεν υπάρχει στην ελληνική και την διεθνή βιβλιογραφία, µε το σχετικό θέµα. Η όλη συγκρότηση της παρούσης έγινε µε κριτήριο καθαρά φιλολογικό,αφού µελετά πολύπλευρα το κείµενο του Ηροδότου και επιπλέον

10 10 έχει αναπόφευκτα ιστορικό χαρακτήρα,καθώς εξετάζει τα ιστορικού καθαρώς χαρακτήρα ζητήµατα,ευλόγως,αφού το περιεχόµενο εξ ολοκλήρου έχει ιστορικό υλικό και υπόβαθρο. Άλλωστε,µία εργασία περί τον Πλάτωνα,γύρω από οποιονδήποτε διάλογο,υπηρετεί στο ίδιο µέτρο και βαθµό και τον φιλόλογο και τον φιλόσοφο-παρεµφερώς και άλλον επιστήµονα, π.χ. παιδαγωγό,ψυχολόγο,νοµικό,πολιτειολόγο, µαθηµατικό και διάφορες άλλες ειδικότητες ανάλογα, λοιπόν, από ποιον και µε ποιο κριτήριο εξετάζεται. Η εργασία απαρτίζεται από τρία µέρη.το πρώτο µέρος συγκροτείται από έναν πίνακα ελληνικών και ξένων συντοµογραφιών,καθώς,επίσης και από ένα σύνολο εργο-βιογραφικών πληροφοριών.κατόπιν,αναπτύσσονται λεπτοµερώς ειδικότερα θέµατα,όπως η χρήση του όρου «Συνθήκες και Ψηφίσµατα»,οι τυπικές εκφράσεις,που εντοπίζονται στο ιστορικό έργο του Ηροδότο,το «µεθοδολογικό» του υπόβαθρο και η εξέταση του προσφερθέντος υλικού.το πρώτο αυτό µέρος κλείνει µε την παράδοση του κειµένου,τις εκδόσεις και τον τρόπο,µε τον οποίο η παρούσα εργασία αξιοποίησε το κείµενο αυτό.στο δεύτερο µέρος καταγράφονται όλες οι συνθήκες και τα ψηφίσµατα,τα οποία εντοπίζονται στα βιβλία Α -Θ του Ηροδότου.Στο τρίτο και τελευταίο τµήµα της εργασίας µπορεί να βρει κανείς σχόλια των µελετητών του ηροδότειου έργου,όπως και κάποιες τελικές διαπιστώσεις στις οποίες καταλήγει η εργασία. Ακολουθεί η περίληψη (ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση),η βιβλιογραφία και χρήσιµοι indices βασικού λεξιλογίου, όρων, ονοµάτων και αρχαίων µελετητών. Κλείνοντας, θα ήθελα να εκφράσω τις θερµές µου ευχαριστίες,στον εκλεκτό καθηγητή µου, κ. Αναστάσιο Χ. Λώλο,που δέχτηκε να αναλάβει την επίβλεψη της διπλωµατικής µου εργασίας,της οποίας το θέµα υπέδειξε και στάθηκε πολύτιµος και πρόθυµος αρωγός µου στην αντιµετώπιση σχετικών µε την διπλωµατική µου εργασία θεµάτων και αποριών µου.τον ευχαριστώ ακόµη που αφιέρωσε αφειδώς χρόνο για την βελτίωση της παρούσης εργασίας,προστατεύοντάς µε από λάθη και παραλείψεις. Ευχαριστώ εκ βάθους καρδίας τον καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας κ. Ευάγγελο Αλεξίου,µέλος της τριµελούς επιτροπής για την εξέταση της διπλωµατικής µου εργασίας και καθηγητή µου,τόσο κατά την διάρκεια των προπτυχιακών µου σπουδών,όσο και κατά την διάρκεια των µεταπτυχιακών µου σπουδών,στο πρόσωπο του οποίου εκφράζω απεριόριστο σεβασµό και εκτίµηση.ευχαριστώ ιδιαίτερα,επίσης και τον καθηγητή της Αρχαίας Ιστορίας κ.παντελή Νίγδελη για την τιµή που µου έκανε να αποδεχτεί την εξέταση της εργασίας µου.συνολικά,στα µέλη της τριµελούς επιτροπής για τις εύστοχες παρατηρήσεις τους και την συµβολή τους στην τελική διαµόρφωση της εργασίας,όπως και για την ευµενή κρίση τους στην βαθµολόγησή της,εκφράζω τις θερµότερες ευχαριστίες µου. Ακόµα,ένα µεγάλο ευχαριστώ οφείλω στον Πρόεδρο και στη γραµµατεία του τµήµατος Φιλολογίας,όπως και στο προσωπικό του Σπουδαστηρίου των Κλασικών Σπουδών για την αµέριστη συµπαράσταση,την κατανόηση και την πολύτιµη βοήθειά τους για την διεκπεραίωση των

11 11 θεµάτων,τα οποία άπτονται των µεταπτυχιακών σπουδών και του διπλωµατικού µου πονήµατος. Τέλος,αφιερώνω την εργασία µου στους γονείς µου,στον αδελφό µου,στον παππού και στην γιαγιά µου,οι τελευταίοι,µάλιστα,αν ζούσαν,θα τους έδινε µεγάλη χαρά και στον στον εξαίρετο καθηγητή µου κ. Αναστάσιο Λώλο. Κ.Μ.Κ.

12 12 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ.9 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Βραχυβραχίες.15 α. Ελληνικές.15 β. Ξενόγλωσσες Έργων Περιοδικών Κριτικού Υποµνήµατος...17 ΕΙΣΑΓΩΓΗ.18 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΗΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πηγές Βιβλιογραφία ΒΙΟΣ Πατρίδα του ιστορικού Ηµεροµηνία γέννησης-καταγωγή Εγκατάσταση του ιστορικού στην Σάµο Οι σχέσεις του ιστορικού µε την Αθήνα Τα ταξίδια του ιστορικού Η αποικία των Θουρίων Μόρφωση ΕΡΓΟ..28 ΠΡΟΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ηµοσίευση Γενικά Λογογράφοι-έπος Λυρική ποίηση Τραγωδία Οι θεοί Νουβέλες Ανέκδοτα Κτῆμα ἐς ἀεὶ Καθολικότητα του έργου Προβληµατισµοί αναφορικά µε το έργο Ενότητα του έργου ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ιαίρεση των βιβλίων Περιεχόµενο των βιβλίων Γενικά Ειδικά ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ Γενικές παρατηρήσεις Γλωσσική έκφραση:ιωνική διάλεκτος Αρχαϊσµοί του Ηροδότου..41

13 13 ΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΨΗΦΙΣΜΑΤΑ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΑ ΜΕ ΞΕΝΟΥΣ ΟΡΟΥΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΨΗΦΙΣΜΑΤΑ ΣΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥΣ Θουκυδίδης Υπόλοιπη αρχαιότητα ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΨΗΦΙΣΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΗΡΟ ΟΤΟ ιαχείριση των Συνθηκών και των Ψηφισµάτων από τον Ηρόδοτο Περί αληθείας του ηροδότειου έργου Επισήµανση ΟΡΟΙ Το ιδιότυπο λεξιλόγιο Καταγραφή ειδικών γλωσσικών όρων Χρησιµότητα λεξιλογιόυ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΟ ΥΛΙΚΟ Άµεσο υλικό Έµµεσο υλικό Αξιοποίηση άµεσου υλικού...50 ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΚΕΙΜΕΝΟ Η ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗ ΠΑΡΑ ΟΣΗ ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΑΡΧΕΣ ΕΚ ΟΣΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΟΝΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ, ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΨΗΦΙΣΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΗΡΟ ΟΤΟΥ Έκδοση των κειµένων της παρούσης εργασίας Περί υποµνηµάτων Περί βραχυβραχιών ιάταξη κειµένων Αποδελτίωση των Συνθηκών και Ψηφισµάτων..55 ΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ- ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ.ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΨΗΦΙΣΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΩΝ Α -Θ...57 SIGLA.59 ΙΣΤΟΡΙΩΝ Α..64 ΙΣΤΟΡΙΩΝ Β.106 ΙΣΤΟΡΙΩΝ Γ.108 ΙΣΤΟΡΙΩΝ.130 ΙΣΤΟΡΙΩΝ Ε.136 ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΣΤ ΙΣΤΟΡΙΩΝ Ζ..158 ΙΣΤΟΡΙΩΝ Η.170

14 14 ΙΣΤΟΡΙΩΝ Θ 176 ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΣΧΟΛΙΑ ΑΡΧΑΙΩΝ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΜΕΛΕΤΗΤΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.211 ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΠΗΓΕΣ- ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ Ο ΗΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Εκδόσεις Λεξικά Σχόλια Μεταφράσεις Μελέτες- Άρθρα..214 ΕΒ ΟΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΠΙΝΑΚΕΣ ΒΑΣΙΚΟΥ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΛΕΞΕΩΝ/ΟΡΩΝ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΡΧΑΙΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΧΩΡΙΩΝ ΕΙΚΟΝΕΣ 257 ΠΕΡΙΛΗΨΗ..258 ZUSAMMENFASSUNG 259

15 15 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Βραχυγραφίες α. Ελληνικές βλ. = βλέπε επιµ. = επιµέλεια κ. ά. = και άλλα κ. εξ. = και εξής κ.τ.λ. = και τα λοιπά µτφρ. = µετάφραση πρβλ. = παράβαλε π.χ. = προ Χριστού π.χ. = παραδείγµατος χάρη σ.,σσ. = σελίδα, σελίδες σσ. = σελίδες σηµ. = σηµείωση στ. = στίχος σ.χ. = στο χωρίο τόµ. = τόµος υποσηµ. = υποσηµείωση β. Ξενόγλωσσες 1.Έργων- Περιοδικών: CFHB Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Berolinensis. CIG Corpus Inscriptionum Graecarum, τόµ. 4, Βερολίνο

16 16 CW Classical World (Classical Weekly) EM Etymologicum Magnum. F. Sylburg,Λιψία EGud Etymologicum graecae linguae Gudianum: et alia grammaticorum scripta e codicibus nunc primum edita, F.G. Sturz, Λιψία FHG G. Müller, Fragmenta Historicorum Graecorum, τόµ. 5, Παρίσι FGrHist F. Jacoby,Die Fragmente der griechischen Historiker, 16 τόµ. (Βερολίνο, Λιψία, ) FYAT M. Platnauer, Fifty years (and Twelve) of classical scholarship, Οξφόρδη 1968 Hermathena Hermathena, A Series of Papers on Literature, Science, of Trinity College, ουβλίνο Hermes HdAW IG Glotta J.H.S. LSJ Hermes : zeitschrift füe klassishe philologie Handbuch der Altertumswissenchaft Inscriptiones Graecae Glotta: Zeitschrift für griechische und lateinische Sprache Journal of Hellenic Studies H.G. Liddell R. Scott H.S. Jones, A Greek- English Lexicon, Οξφόρδη Lustrum NJbb Palingenesia Lustrum, Γοττίγγη 1956 κ. εξ. Neue Jahrbücher für das Klassische Altertum Palingenesia : Schriftenreihe fur Klassische Altertumswissenschaft R.E. G., Wissowa κ. ά. Real- Encyclopädie der klassischen Altertumswissenschaft, Στουττγάρδη και Μόναχο, Rev.Arch. Revue Archéologique, Παρίσι

17 17 Τüb. Beitr. Tübinger Beiträge zur Altertumswissenschaft, Στουττγάρδη WBG Wissenschaftlichen Buchgesellschaft (Darmsstadt) 2.Κριτικού Υποµνήµατος: a.c. (ante correctionem) = γραφή πριν από την διόρθωση. a.chr. (ante Christum) = προ Χριστού. add. (addidit) = προσέθεσε. alt. (alterum) = το έτερον. aut. (autumnus) = φθινόπωρο. c. (caput) = κεφάλι / (µεταφορικά) κεφάλαιο cett. (ceteri codices) = οι άλλοι,οι υπόλοιποι κώδικες. cf. (confer,conferatur) = παράβαλε, παραβάλλεται. ci. (coniecit) = υπέθεσε,έκανε την εικασία. cod., codd. (codex,codices) = το χειρόγραφο,τα χειρόγραφα / κώδιξ,κώδικες. corr. (correxit,corrector) = έκανε την διόρθωση,διορθωτής. del. (delevit) = διέγραψε,απέρριψε ο διορθωτής / ο εκδότης. e.corr. (ex correctione) = εκ διορθώσεως. ed.,edd. (editio/ editor, editiones/ editores) = έκδοση / εκδότης εκδόσεις,εκδότες. emend. (emendation,emendavit) = διόρθωση, διόρθωσε,έκανε την διόρθωση. eras. (erasit ή erasum) = έσβησε ή σβησµένο. etc. = και τα λοιπά. homoeoteul. (homoeoteuleutom) = οµοιοτέλευτο. i.e. (id est) = δηλαδή. init. (initium) = αρχή, εξ αρχής, αρχίζει. l. (lemma) = λήµµα. l.l. (loco lecto ή loco laudato) = στο µνηµονευθέν χωρίο,στο χωρίο που αναφέρθηκε. lib. (librum) = βιβλίο.

18 18 man. post. (manu posterior) = ένα κατοπινώτερο / υστερώτερο µετά τον πρώτο αντιγραφέα χέρι. m. r. (manus recentior) = νεώτερο χέρι. mut. (mutavit) = µετέβαλε, τροποποίησε. om. (omittit,omisit) = παραλείπει,παρέλειψε. p.,p.p. (pagina,- inae) = σελίδα, σελίδες. propos. (proposition) = πρόταση. qaest. (quaestio) = ζήτηµα, εξέταση, έρευνα. rell. (reliqui) = οι λοιποί,οι υπόλοιποι κώδικες. sc.( scilitet) = δηλαδή. sec. (seculum) = αιώνας. secl. (seclusit) = απέκλεισε,εξοβέλισε. sub v. (sub voce) = στην λέξη. s.l. (supra lineam) = πάνω από τον στίχο(την γραµµή). s.v., s.vv. (supra versum, vocem/ vocibus) = πάνω από τον στίχο(την γραµµή), πάνω από την λέξη, από τις λέξεις. sq. (sequentem, sequitur) = και εξής, ακολουθεί. s.s. (supra scripsit, scriptum) = έγραφε πάνω από τον στίχο στο διάστιχο, γραµµένο. transp. (transposui,tranposuit) = µετέθεσα,µετατόπισε. v. (versus) = στίχος. v.l. (varia lectio) = διαφορετική γραφή. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 1. Μια εισαγωγή στον Ηρόδοτο δεν είναι, ούτε παρακινδυνευµένη,ούτε και καταχρηστική,παρά το πλήθος των σχετικών εργασιών,βάσει των

19 19 βιβλιογραφικων δεδοµένων. 1 Επιβάλλεται,όµως, κάθε φορά που µια εργασία σχετίζεται µε το σύνολο του έργου του ιστορικού,όπως η παρούσα, η οποία είναι ένα ανθολόγιο εξ όλων των βιβλίων,το οποίο περιέχει τα συγκεκριµένα κείµενα των Συνθηκών και Ψηφισµάτων του Ηροδότου.Ο αναγνώστης είναι θεµιτό-και επιβεβληµένο-να έχει όσο γίνεται,πρόχειρες, αλλά και υπεύθυνες πληροφορίες για τον βίο ενός συγγραφέα του οποίου το κείµενο αποτελεί αντικείµενο µετάφρασης και σχολίων. 2. Είναι αυτονόητο ότι µια τέτοια εισαγωγή δεν έχει πρωτοτυπία, διότι, εν πολλοίς, η προϋπάρχουσα έρευνα, πλήρως εκτεταµένη, µέσω τόσο πολλών και αξιολογοτάτων ερευνητών και δηµοσιευµάτων, έχει συµπεριλάβει σχεδόν εξαντλητικά τα σηµαντικότερα από τα θέµατα, τα οποία υποχρεούται να αναφέρει µια τέτοια εισαγωγικλη αναφορά. 3. Με την σκέψη αυτή, αλλά και την ρητή δήλωση κρίθηκε, εντούτοις, σκόπιµο να επιχειρηθεί µια στοιχειώδης εδώ παρουσίαση (σύµφωνα µε την περίπτωση 2 ) µε την διευκρίνιση/υπόδειξη,ότι κάθε µελετητής οποιουδήποτε έργου και συγκεκριµένα εδώ του Ηροδότου οφείλει να γνωρίζει κάποια στοιχεία και να παραθέτει κάποια δεδοµένα, ώστε να καταδεικνύεται η συστηµατική και µεθοδική απασχόληση µε το αντικείµενο (από καθαρά βιβλιογραφική άποψη) όσο και η επισήµανση ποια από τα θέµατα πρέπει να γνωρίζει ο ενδιαφερόµενος- σύµφωνα µε τις επισηµάνσεις της έρευνας- προκειµένου η διευκόλυνση των αναγνωστων/ερευνητών να είναι άµεση. 4. Έτσι, από µια τέτοια εισαγωγή (συνολικά τρία κεφάλαια µε τις υποδιαιρέσεις τους), δεν µπορεί να απουσιάσει σχετική αναφορά για τα ακόλουθα σηµεία: α. Του βίου και των σχετιζοµένων µε τον συγγραφέα χρονικών και τοπικών στοιχείων, ώστε να γίνει κατανοητό το εύρος και η αξία του έργου του µε βάση την καταγωγή, το περιβάλλον, την µόρφωσή του και την ασχολία του. 1 Βλ. R.E.,HdAW,Stein, Jacoby,Σπυρόπουλος,Μαρωνίτης και άλλοι.

20 20 β. Το έργο, το είδος στο οποίο ανήκει, οι πιθανοί πρόδροµοι και η µετέπειτα πρόσληψή του από οµοτέχνους και µη. γ. Η γλώσσα και το ιδιαίτερο ύφος του. δ. Λοιπά στοιχεία γύρω από την άµεση και έµµεση παράδοση του κειµένου, τις εκδόσεις,τις µεταφράσεις, τον σχολιασµό και την κατάρτιση λεξικών ή ταµείων ( concordantiae) του κειµένου. Με τις σκέψεις αυτές και µε την διευκρίνιση ότι αυτά είναι στοιχεία που πολλαπλώς έχουν δηµοσιευτεί κατά καιρούς από διάφορους ερευνητές (βλ. υποσ. 1) ακολουθεί µια εισαγωγή προσανατολισµένη στις αναφερόµενες δεσµεύσεις και αποσαφηνίσεις. 1. Ο ιστορικός και το έργο του 1.1. ΠΗΓΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πηγές: Ηρόδοτος Ελλάνικος ο Μυτιληναίος FGrHist (F. Jacoby) Αισχύλος Θουκυδίδης Εκαταίος ο Μιλήσιος Ξενοφών Πλάτων ιονύσιος Αλικαρνασσεύς Πολύβιος Στράβων Ευσέβιος Καισαρείας Λεξικό Σουΐδα (στο λήµµα Ἡρόδοτος) Έρµιππος Αρίσταρχος ηµοδάµας Μαρκελίνος (Βίος Θουκυδίδου 5) Λουκιανός (Ἡρόδοτος ἢ Ἀετίων 1-2) Στέφανος Βυζάντιος (στο λήµµα Ἡρόδοτος) Πλούταρχος (Περὶ τῆς Ἡροδότου κακοηθείας XXVI 862 α) Για γενικά και αξιοπρόσεκτα θέµατα έχουν ληφθεί υπ όψιν τα δηµοσιεύµατα για τον Ηρόδοτο:τον βίο,το έργο και όσα σχετίζονται µε την ηροδότεια έρευνα των εγκυροτάτων σειρών: R.E. HdAW WBG(Darmstadt) Για ειδικά θέµατα:

21 Βιβλιογραφία: Aly, W., «Hérodote Sprache», Glotta 15 (1926), Aly, W., Volksmärchen, Sage und Novelle, Γοτίγγη Bengtson, H., Griechische Geschichte : von den Anfängen bis in die Römische Kaiserzeit, Μόναχο Bichler, R. - R. Rollinger, Ηρόδοτος, µτφρ. Μ. Καίσαρ και επιµ..ι. Ιακώβ, Θεσσαλονίκη 2006 (=Herodot, Ζυρίχη και Νέα Υόρκη ). Brown, S.I., «Early Life of Herodotus», The Ancient World 17 (1988), Buchwald, W. - A. Hohlweg - O. Prinz, «Ηρόδοτος», Tusculum - Λεξικόν. Ελλήνων και λατίνων συγγραφέων της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, µτφρ. Α. Φούρλας, επιµ. Α.Χ. Λώλος, τόµ.ι, Αθήνα 1993, (=Tusculum - Lexikon griechischer und lateinscher Autoren den Altertums und des Mittelalters, Μόναχο 1963). Degani, E. «Ηρόδοτος», στο: Ιακώβ,.Ι. και Ρεγκάκος, Α., (επιµ.), Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία, τόµ. Α : Αρχαία Ελλάδα, µτφρ. Ι. Αναστασίου, Ι. Βάσση, Σ. Κοτζάµπαση, Θ. Κουρεµένος, Π. Κυριάκου, Αθήνα , 212 (= Einleitung in die griechische Philologie, Nesselrath, H. - G. (επιµ.), Στουττγάρδη και Λιψία 1997). Denniston, J.D., Greek prose style, Οξφόρδη Diels, H., «Die Anfänge der Plilologie bei den Griechen», NJbb 25 (1910), Ebert, Th., Zur Frage nach der Beendigung des Herdoteischen Geschichtswerkes in besonderer Berücksicksichtigung der Assyrioi logoi, Βερολίνο 1911 (διδακτορική διατριβή). Focke, F., Herodot als Historiker, Tüb. Beitr. 1, Στουττγάρδη Fornata, C.W. «Evidence for the date of Herodotus publication», J.H.S. 91 (1971), von Fritz, K., Die griechische Geschichtsschreibung, τόµ. Ι, Βερολίνο 1967, Gould, J. Herodotus, Νέα Υόρκη Immerwahr, H.R., «Ηρόδοτος» στο: Easterling, P.E., - Knox, B.M.W. (επιµ.) Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, µτφρ. Ν. Κονοµής, Χρ. Γρίµπα, Μ. Κονοµή, Αθήνα , (=The Cambridge History of Classical Literature, Κέιµπριτζ, 1985). How, W.W. - J.A. Wells, A Commentary on Herodotus, τόµ. Ι-ΙΙ, Οξφόρδη Jacoby, F., «Herodotos», R.E. Suppl. II, 1913, (επανατ. στον Jacoby, F., Grieshische Historiker, Στουτγάρδη 1956, 7-164). Kirchhoff, A., Thukydides und sein Urkundenmaterial, Βερολίνο Klaffenbach, G., Bemerkungen zum griechischenurkundenwesen, Βερολίνο Kolbe, W., Thukydides im Lichte der Urkunden, Στουττάρδη Kroh, P., «Ηρόδοτος από την

22 22 Αλικαρνασσό», Λεξικό αρχαίων συγγραφέων, µτφρ.. Λυπουρλής και Λ. Τροµάρας, Θεσσαλονίκη 1996, (= Lexicon der antiken Autoren, Στουττγάρδη 1972). Legrand, Ph., - E., Hérodote. Introduction, Παρίσι Lesky, A., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, µτφρ. Α.Γ. Τσοπανάκης, Θεσσαλονίκη , Μαρωνίτης,.Ν., Εισαγωγή στον Ηρόδοτο: Α βιβλίο, Αθήνα 1964, Μαρωνίτης,.Ν., Επτά νουβέλες και τρία ανέκδοτα, Αθήνα Μαρωνίτης,.Ν., Οκτώ νουβέλες και τέσσερα ανέκδοτα: Εισαγωγή, Μετάφραση και πέντε δοκίµια, Αθήνα Meyer, C., Οι Συνθήκες και τα Ψηφίσµατα στο ιστορικό έργο του Θουκυδίδη, επιµ.- µτφρ.- σχόλια- συµπληρώµατα Α.Χ. Λώλος, Θεσσαλονίκη 2002 (= Die Ukrunden im Geschichtswerk des Thukydides, Μόναχο 1970). Müller, F. L., Das Problem der Urkunden bei Thukydides: Palingenesia 63,die Frage der Überlieferungsabsicht durch den Autor, Στουττγάρδη Nestle, W., Herodots Verhältnis zur Philosophie und Sophistik, Στουττγάρδη Παπασταύρου, Ι. ΣΤ., Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος, Αθήνα Rosén, H.B., Eine Laut und Formenlehre der Herodotischen Sprachform, Χαιδελβέργη Schmid, W. - O Stählin, Geschichte der griechischen Literatur, (I Müller HdAW VII 1.2, Μόναχο 1934, ). Schwartz, E., Das Geschichtswerk des Thukydides, Βόννη Trüdinger, K., Studien zur Geschichte der griechisch- römischen Ethnographie, Βασιλεία Untersteiner, M., La lingua di Erodoto, Νάπολι Wells, J., «The Persians friends of Herodotus», στο Studies in Herodotus, Οξφόρδη 1923, von Wilamowitz Moellendorff, U., «Thukydideische Daten», Hermes 20 (1885), Wipprecht, F., Zur Entwicklung der Rationalistischen Mythendeutung bei den Griechen, Τούµπινγκεν ΒΙΟΣ Εξαντλητική από πάσης απόψεως για τον βίο του είναι η περιγραφή τόσο των Schmid, W. O., Stählin 2, όσο και του Jacoby, F. 3 Κάποιες, ωστόσο, όψεις του βίου του κρίνεται σκόπιµο να επαναδιαπραγµατευτούµε στην παρούσα εργασία. 2 Βλ. Schmid, W.- O. Stählin, (1934) Βλ. Jacoby, F., (1913)

23 Πατρίδα του ιστορικού: Πατρίδα του είναι η Αλικαρνασσός, µία πόλη στην Μικρά Ασία,στον κόλπο της Αλεξανδρέτας (Μπόντρουµ), µε άφθονο προελληνικό στοιχείο, τους γνωστούς Κάρες, δωρική αποικία αρχικά - καθότι µέλος της δωρικής εξάπολης - ιωνική αργότερα. Κατόπιν, περνά στα χέρια των Λυδών (επί άρχοντος Κροίσου), για να καταλήξει, το 548 π.χ., στα χέρια των Περσών, όπου και διοικείται από τυράννους καρικής καταγωγής. Να τονιστεί στο σηµείο αυτό ότι η αυθεντικότερη µαρτυρία του βίου του είναι το ίδιο το έργο. Πέραν αυτού,ως αναφέρεται και στις πηγές, σηµαντικά πρόσωπα της αρχαιότητας κάνουν λόγο για το συγκεκριµένο θέµα, όπως ο Έρµιππος, ο Αρίσταρχος, ο ηµοδάµας, ο Πλούταρχος, ο Μαρκελίνος (Βίος Θουκυδίδου 54) και το Λεξικό του Σουΐδα Ηµεροµηνία γέννησης-καταγωγή: Οι µελετητές δεν µπορούν να προσδιορίσουν µε ακρίβεια την γέννηση του Ηροδότου. Οι περισσότεροι 4 θεωρούν ότι έζησε γύρω στα π.χ. Το όνοµα του πατέρα του ήταν Λύξης, της µητέρας του ρυώ (ή Ροιώ), 5 του αδελφού του Θεόδωρος, ενώ κάποιος ποιητής µε το όνοµα Πανύασσις εµφανίζεται ως συγγενής του.θεωρείται ότι τα ονόµατα του πατέρα και του συγγενή του είναι καρικά, ενώ της µητέρας και του αδελφού του ελληνικά. Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο Ηρόδοτος είχε εν µέρει καρική καταγωγή και αυτό εξηγεί την στάση που κρατά στο έργο του απέναντι στους Κάρες: παρουσιάζεται, δηλαδή, πάντα στο πλευρό των επαναστατηµένων Ιώνων, αλλά ακόµα στο έργο του και οι Κάρες διαφοροποιούνται από τους άλλους βαρβάρους. 6 Το λεξικό του Σουΐδα αποδίδει στον Ηρόδοτο τον χαρακτηρισµό τῶν ἐπιφανῶν αυτό σηµαίνει ότι ήταν µάλλον αριστοκρατικής καταγωγής. Ο 4 Βλ. Jacoby, F., (1913) πρβλ. επίσης, Buchwald, W.-A. Hohlweg - O. Prinz, (1993) λήµµα «Ηρόδοτος» 195 κ.εξ. βλ.. ακόµα, Kroh, P., (1996) λήµµα «Ηρόδοτος από την Αλικαρνασσό» Βλ. Schmid, W. - O. Stählin, (1934) 551, σηµ. 2, όπου αναφέρεται πως πρόκειται για λάθος από αντιγραφή. Το γενεαλογικό δέντρο της οικογένειάς του αποτυπώνεται στον Jacoby, F., (1913) 217 κ.εξ., όπου αναλύονται οι σχετικές πηγές. 6 Πρβλ. Ηρόδοτος: Β :152, 154, 163 Ε : 120 Η : 19,22 βλ. επίσης, Jacoby F., (1913) 212 και Schmid, W. - O. Stählin, (1934) 551, υποσηµ. 4.

24 24 Schmid 7 µάλιστα δεν αποκλείει την πιθανότητα να υπάρχει κάποια συγγένεια ανάµεσα στον Ηρόδοτο και τον τυραννικό οίκο της πατρίδας του Εγκατάσταση του ιστορικού στην Σάµο: Ο ιστορικός έλαβε µέρος σε µια απόπειρα ανατροπής του τοπικού τυράννου, του Λύγδαµη, ενός απογόνου της βασίλισσας Αρτεµισίας 8, γνωστής για τα κατορθώµατά της στους Περσικούς πολέµους, η οποία είχε ως αποτέλεσµα, να χάσει ο Πανύασσις την ζωή του και ο Ηρόδοτος να εξοριστεί διαµένοντας για ένα διάστηµα στην Σάµο (γύρω στο 454 π.χ.), µε την οποία συνδέθηκε στενά, γι αυτό και την περιέγραψε µε αρκετή συµπάθεια. 9 Η αρχαία βιογραφική παράδοση σιωπά χωρίς να δίνει περισσότερα στοιχεία γύρω από αυτό το θέµα τα συγκεκριµένα ωστόσο, γεγονότα µπορούν να ενταχθούν µε ακρίβεια πριν από το 454 π.χ. - χρονολογία κατά την οποία η Αλικαρνασσός συγκαταλέγεται στα µέλη της αθηναϊκής συµµαχίας - και όχι παλαιότερα από το 460 π.χ Οι σχέσεις του ιστορικού µε την Αθήνα: Μια άλλη βέβαιη χρονολογία είναι το 445/4 π.χ.: την εποχή αυτή ο Ηρόδοτος βρίσκεται στην Αθήνα, στην καρδιά των πολιτικών και πνευµατικών εξελίξεων. Οι αρχαίες πηγες ασχολούνται ιδιαίτερα µε το θέµα αυτό, π.χ. το λεξικό του Σουΐδα,µέσω του γνωστού επιταφίου επιγράµµατος, το οποίο παραθέτει ο Στέφανος Βυζάντιος στο λήµµα Θούριοι. Επιπροσθέτως, µπορεί να ανιχνεύσει κανείς στο έργο του πολλές πληροφορίες για την αθηναϊκή ιστορία και τοπογραφία (όπως δείχνει στις ιστορίες του για τους Πεισιστρατίδες, Φιλαΐδες και Αλκµεωνίδες, καθώς και τις περιγραφές της Ακρόπολης), όπως επίσης και οι στενές σχέσεις του µε τον Περικλή και τον Σοφοκλή επιβεβαιώνουν τους στενούς δεσµούς του µε την Αθήνα. 10 Ο 7 Βλ. Schmid, W. - O. Stählin, 1934) 552 πρβλ. επίσης, Legrand, Ph. - E., (1932) 8 κ.εξ. 8 Βλ. Κroh,P.,(1996) λήµµα «Ηρόδοτος από την Αλικαρνασσό» Πρβλ. Ηρόδοτος: Β : 182 Γ : 39, 47, 48, 142 : 43, 88 ΣΤ : 14 βλ. επίσης, Schmid, W. - O. Stählin, (1934) 556, υποσηµ Βλ. Immerwahr, H.R., ( ) 567 πρβλ. Jacoby, F., (1913) , όπου δίνονται εκτενείς πληροφορίες.

25 25 Πλούταρχος (εἰ πρεσβυτέρῳ πολιτευτέον ΙΙΙ, 785b) σώζει την αρχή ενός ποιήµατος του Σοφοκλή, το οποίο απευθύνεται πιθανότατα στον Ηρόδοτο προς το τέλος της δεκαετίας του 440 π.χ. Αναµνήσεις των Ἱστοριῶν απαντούν από τον Αἴαντα έως τον Οἰδίποδα ἐπὶ Κολωνῷ ανάµεσά τους βρίσκεται το περίφηµο χωρίο στην Ἀντιγόνη, στ , στο οποίο υπάρχει η ίδια φρασεολογία της ιστορίας του θανάτου του Ινταφέρνη, ενός από τους Επτά Συνωµότες ενάντια στον αρείο, όπως διασώζεται στον Ηρόδοτο. 11 Η παραµονή του στην Αθήνα µόνο άνευ ουσίας δεν µπορεί να χαρακτηριστεί, καθως επηρεάστηκε σε όλους τους τοµείς της πνευµατικού βίου Τα ταξίδια του ιστορικού: Αναµφισβήτητα τα ταξίδια του ιστορικού άσκησαν σηµαντική επίδραση στην προσωπικότητά του, όπως καθρεπτίζεται στο έργο του. 13 Ανάµεσα στο 454 και το 445 τοποθετούνται µε αρκετή πιθανότητα τα µεγάλα ταξίδια του ιστορικού. Επιχειρώντας να εντοπίσει κανείς την φύση των δραστηριοτήτων του Ηροδότου στη διάρκεια των ταξιδιών του, θα διαπιστώσει πως η απάντηση δίνεται από τους αρχαίους, οι οποίοι σώζουν έναν αριθµό ιστοριών σχετικά µε την δράση του ως οµιλητή σε δηµόσιες συναθροίσεις - αν και µερικές απ αυτές, όπως το ψήφισµα του Άνυτου, ο οποίος ενέκρινε δέκα τάλαντα ως αµοιβή για τις αναγνώσεις στην Αθήνα γεννούν σοβαρές αµφιβολίες για την αξιοπιστία τους. 14 Η ακριβέστερη, όµως και ουσιαστικότερη µαρτυρία για την σηµασία των ταξιδιών του είναι το ίδιο το έργο, π.χ. Α : 30 (Σόλων), Γ : 139 (Συλοσών) και : 76 (Ανάχαρσις).Ιδιαίτερα, µάλιστα, το ταξίδι προς την Αίγυπτο φαίνεται πως υπήρξε καθοριστικό για τον Ηρόδοτο, όπως, άλλωστε,παραθέτει στο Β βιβλίο (Αιγύπτιος Λόγος). 11 Πρβλ. Ηρόδοτος Γ : Βλ. Schmid, W.- O. Stählin, (1934) Βλ. Jacoby, F., (1913) 247 κ. εξ. 14 Βλ. Schmid, W. - O. Stählin, (1934) 590, σηµ. 5 πρβλ. επίσης, Πλούταρχος Περὶ τῆς Ἠροδότου κακοηθείας XXVI, 862α. Ακόµη, ο Ευσέβιος στους Χρονικούς Κανόνες του επιβεβαιώνει την χρηµατική αµοιβή που πήρε ο ιστορικός εξ αφορµής της διάλεξής του στην Αθήνα και µάλιστα χρονολογεί αυτό το γεγονός στα 445/4 π.χ.

26 26 Είναι βέβαιο ότι έκανε ένα ταξίδι στον Βορρά, που συµπεριλάµβανε τη νότια Ρωσία και µικρότερα ταξίδια στην Βαβυλώνα, Συρία, Παλαιστίνη, το τελευταίο ίσως σε συνδυασµό µε το ονοµαστό ταξίδι στην Αίγυπτο, όπου έµεινε τέσσερις µήνες την εποχή της πληµµύρας του Νείλου. Ένα ταξίδι στην Κυρηναϊκή πρέπει ίσως να συνδεθεί µε την παραµονή του στη νότια Ιταλία. Είναι επίσης σαφές από το έργο του ότι,πριν από το 444 π.χ., ταξίδεψε στο Αιγαίο και στην ηπειρωτική Ελλάδα η ακρίβεια των τοπογραφικών περιγραφών και η ακριβής γνώση των τοπικών ηθών και εθίµων φτάνει για να στηρίξει το γεγονός. 15 Επισκέφτηκε, ακόµη, την περιοχή του Πόντου και το περσικό βασίλειο σε Αφρική και Ασία κατά συνέπεια, είχε µια πλήρη εικόνα για την κατάσταση Περσών και Ελλήνων πριν από την περιγραφή της σχετικής συρράξεώς τους. Συναφώς, να σηµειωθεί, ότι ο Ηρόδοτος θα έπρεπε να ήταν γνώστης ξένων γλωσσών,γεγονός που προκύπτει από το ίδιο το έργο 16,όπου κατά τις επισηµάνσεις των ερευνητών 17, ενώ προκύπτουν λάθη ως προς την απόδοση ξένων λέξεων, ωστόσο, αποδίδει ορθά µεταγραφές κυρίων ονοµάτων.το βέβαιο, πάντως, είναι ότι ο Ηρόδοτος έπαιρνε πληροφορίες µέσω διερµηνέων (Β : 125.6).Το σηµείο αυτό, αποτελεί και στοιχείο αναφοράς από τον ίδιο ως προς την αξιοπιστία των πληροφοριών που είχε, προκειµένου να συµπεριλάβει δεδοµένα στο έργο του. 18 Γι αυτό χρησιµοποιεί τις λέξεις/λεγόµενα/λόγοι Η αποικία των Θουρίων: Το έτος 444/3 π.χ. µε παρακίνηση του Περικλή ιδρύθηκε η αποικία των Θουρίων στην Κάτω Ιταλία στην επιχείρηση αυτή έλαβε µέρος και ο Ηρόδοτος, ο οποίος από τότε χαρακτηριζόταν πολίτης αυτής της πόλης (Θούριος) ίσως µ αυτόν τον τρόπο να δικαιολογείται µια παλιότερη παράδοση του ονόµατός του ως Ἡροδότου Θουρίου, η οποία στηρίχθηκε 15 Βλ. Jacoby, F. (1913) 247 κ.εξ. πρβλ. επίσης, von Fritz, K. (1967) 104 κ.εξ. 16 Βλ. Aly, W., (1926) 92 κ. εξ. βλ. επίσης, Diels, H., (1910) 14 κ. εξ. 17 Βλ. Aly, W., (1926) 92 κ. εξ. 18 Πρβλ. Ζ : 152 ἐγὼ δὲ ὀφείλω λεγειν τὰ λεγόμεν,πείθεσθαί γε μὲν οὐ παντάπασιν ὀφείλω, και μοι τοῦτο τὸ ἔπος ἐχέτω ἐς πάντα λόγον.

27 27 κατεξοχήν στο λεξικό του Σουΐδα. 19 εν ξέρουµε αν από τότε ξαναγύρισε ποτέ την Αθήνα. 20 Έζησε τουλάχιστον ως τις αρχές του Πελοποννησιακού πολέµου (Αρχιδάµειος πόλεµος): πρέπει να πέθανε λίγο µετά το 430 π.χ Μόρφωση: Οι σηµαντικοί σταθµοί της ζωής του διαµόρφωσαν και καθόρισαν απόλυτα την προσωπικότητα του Ηροδότου. Την µόρφωσή του την απέκτησε στον χώρο των δωρικών αποικιών και σε πολύ κοντινή απόσταση προς το βασίλειο των Περσών εκεί πρωτογνώρισε τον κόσµο της λογοτεχνίας µέσα από το έπος, την λυρική ποίηση και την φιλοσοφία. Ο Όµηρος πρώτος απ όλους άσκησε βαθιά επίδραση στον Ηρόδοτο ο τελευταίος εγκαινιάζει την οµηρική κριτική διαχωρίζοντας τον ποιητή της Ιλιάδας από τον ποιητή των Κυπρίων. Γνωρίζει ακόµη τον Ησίοδο, τον Φωκυλίδη, τους ιαµβογράφους, την ελεγεία, τον Αίσωπο, την λεσβιακή και ιωνική λυρική ποίηση, την χορική λυρική ποίηση. εν λείπουν από το έργο του οι λογογράφοι και ιδιαίτερα η παρουσία του Εκαταίου του Μιλησίου. 22 Επιπροσθέτως η επαφή του µε την Αθήνα έκανε δυνατή την εµβάθυνσή του στον παλαιότερο κόσµο της τραγωδίας και στον νεότερο πνευµατικό κόσµο των σοφιστών. Τα ταξίδια ενίσχυσαν τον πνευµατικό εξοπλισµό, καθώς διεύρυναν τους ορίζοντες της σκέψης του και τον κατέστησαν πλουσιότερο σε γνώσεις και εµπειρίες, γεννώντας και το ιστορικό του ενδιαφέρον.τον βοήθησαν να κατανοήσει σε βάθος θέµατα που θίγει στο έργο του, όπως π.χ. τα «αιγυπτιακά», «περσικά», 19 Βλ. Jacoby, F. (1913) και Legrand, Ph. - E. (1932) 5-7 πρβλ. ακόµη Αριστοτέλης Ῥητορική ΙΙΙ, 9 (ἡ μὲν οὖν εἰρομένη λέξις ἡ ἀρχαία ἐστίν Ἡροδότου Θουρίου ἥδ ἱστορίης ἀπόδειξις) και Πλούταρχος Περὶ φυγῆς 604d (τὸ δὲ «Ἡροδότου Ἀλικαρνασσέως ἱστορίης ἀπόδειξις τόδε» πολλοὶ μεταγράφουσιν «Ἡροδότου Θουρίου» μετῴκησε γὰρ εἰς Θουρίους καὶ τῆς ἀποικίας μετέσχε) για την εκ Θουρίου καταγωγή του ιστορικού. 20 Βλ. Μαρωνίτης,.Ν., (1964) 33, όπου θεωρούνται αβάσιµες οι πληροφορίες του λεξικού του Σουΐδα περί παραµονής του Ηροδότου στα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Μακεδονία και θανάτου του στην Πέλλα. 21 Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται πρωτίστως από το ίδιο το έργο του Ηροδότου: ΣΤ :91 Ζ :137, 233 Θ :73 πρβλ. επίσης, ιονύσιος Αλικαρνασσεύς Περὶ Θουκυδίδου 5: παρεκτείνας μέχρι τῶν Πελοποννησιακῶν Βλ. Schmid, W. - O. Stählin, (1934)

28 28 «σκυθικά», «ασσυροβαβυλωνιακά» (Ασσύριοι Λόγοι), «λυβικά» (Α :106,184), όπως εξετάζουν διάφοροι ερευνητές στις εργασίες τους ΕΡΓΟ ΠΡΟΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τα ταξίδια του Ηροδότου διαµόρφωσαν µια ιδιαίτερη αντίληψη για χώρες και λαούς που βρίσκονται στο µεταίχµιο Ασίας-Ευρώπης, µε αποτέλεσµα να καλλιεργηθεί µέσα του η ιδέα της ιστορικής αναφοράς γύρω από τα εθνογραφικά ζητήµατα, δηλαδή, ο Ηρόδοτος προβαίνει σ ένα είδος σύγκρισης 24 µεταξύ των λαών από την Περσία και την Βαβυλώνα, µέχρι τον Πόντο, τους Σκύθες και την Λιβύη και ουσιαστικά θέτει τις βάσεις τις εθνογραφίας.οι πληροφορίες αυτές εκφράζονται µε τις λέξεις θωμάσια, θωμαστὰ και αργότερα θα αποκληθούν παράδοξα ηµοσίευση: Το έργο δεν µπορεί να είχε δηµοσιευτεί νωρίτερα παρά µόνο ως τα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέµου µερικοί νοµίζουν, µε λιγότερα επιχειρήµατα, ότι δηµοσιεύτηκε στην διάρκεια της Νικίειας ειρήνης. 26 Συχνά υποστηρίχθηκε ότι η παρουσίαση των Περσών πρέσβεων στο έργο του Αριστοφάνη Ἀχαρνεῖς του 425 αντανακλά και την δηµοσίευση του έργου, αλλά τα παράλληλα µε τον Ηρόδοτο συνίστανται σε µερικά µικρής σηµασίας γεγονότα, που θα ήταν γνωστά στην Αθήνα. Μια χρονολογία ωστόσο γύρω στα 425 π.χ. ή λιγάκι νωρίτερα φαίνεται αρκετά πιθανή από τις αναφορές του Ηροδότου στα πρώιµα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέµου. Σε κάθε 23 Βλ. Aly, W.,(1921) 296 πρβλ., επίσης, Ebert, Th., (1911), Focke, F., (1927) 141 κ. εξ. και άλλοι. 24 Βλ. Schmid, W.- O. Stählin, (1934) 559 και Βλ. Schmid,W. O. Stählin, (1934) 566 βλ. επίσης, Nestle, W., (1908) 25 κ. εξ. 26 Βλ. Schmid, W. - O. Stählin, (1934) 590, σηµ. 9 πρβλ. επίσης Wells, J., (1923) και Fornata, C.W., (1971) για την Νικίειο ειρήνη.

29 29 περίπτωση, η ακριβής χρονολόγηση του έργου δεν έχει πολύ µεγάλη σηµασία και αυτό γιατί: i. Το έργο ήταν γνωστό στην Αθήνα πριν από την δηµοσίευση ii. Έχει µια µακρά προϊστορία στην προφορική σύνθεση και ίσως σε µερική κυκλοφορία του έργου iii. Την εποχή της τελικής δηµοσίευσής του το έργο θεωρούνταν αναχρονιστικό, διότι αντικατόπτριζε γεγονότα και ύφος µιας άλλης εποχής Γενικά: Ο Ηρόδοτος υπήρξε αναµφίβολα ο πατέρας της συστηµατικής ιστορικής έρευνας. 28 Η λογοτεχνία του Ηροδότου αποτελεί έναν πετυχηµένο συνδυασµό λογοτεχνικής αφήγησης και καθαρής ιστορίας. Μπροστά στα µάτια µας ξεδιπλώνεται ένα ψηφιδωτό διαφορετικών και συναρπαστικών ιστοριών, ρεαλιστικών παρουσιάσεων και τραγικών σκηνών που ελκύουν και τον πιο αυστηρό αναγνώστη Λογογράφοι έπος: Οι πρώτοι που άσκησαν σηµαντική επίδραση στην µεθοδολογία του Ηροδότου ήταν οι λογογράφοι. Η ιστορική γραφή, όµως και η κοσµοαντίληψή του διαµορφώθηκαν αναµφίβολα από την ποίηση. Η ιδέα ότι η ιστορία πρέπει ν ασχολείται µε σπουδαία γεγονότα είναι οµηρική. Ο Ηρόδοτος καθιέρωσε την ύπαρξη της επιστηµονικής προσέγγισης της ιστορίας, την οποία µετέπειτα ακολούθησαν ο Θουκυδίδης, ο Πολύβιος, ο Σαλλούστιος, ο Λίβιος και άλλοι Έλληνες και Ρωµαίοι οµότεχνοί του. Η ηρωική προσωπικότητα, ο πυρήνας του οµηρικού έπους, αξιοποιήθηκε από τον Ηρόδοτο σε µορφές, όπως ο Λεωνίδας και ο Θεµιστοκλής. Ακόµη, η υστεροφηµία αποτελεί έναν από τους βασικούς σκοπούς του ιστορικού, όπως φαίνεται στο προοίµιο του έργου: 27 Βλ. Immerwahr, H.R., ( ) Πρβλ. Κικέρων De legibus I,1.5,όπου χαρακτηρίζεται ο Ηρόδοτος ως pater historiae.

30 30 «μήτε ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστά, τὰ μὲν Ἕλλησι, τὰ δὲ βαρβάροισι ἀποδεχθέντα, ἀκλεᾶ γένηται». Άλλη µία επίδραση, η οποία προέρχεται από το έπος είναι η συχνή χρήση λόγων σε στερεότυπες σκηνές, ιδιαίτερα στην έκθεση για τους Περσικούς πολέµους Λυρική ποίηση: Στην λυρική ποίηση ο Ηρόδοτος φαίνεται ότι οφείλει το χαρακτηριστικό του ύφους του να αναδεικνύει εµφατικά τις ηθικές αρχές των Ελλήνων πολιτών και την αρετή του στρατιώτη-πολίτη, όπως και η παρουσία του θεϊκού δικαίου, τόσο στις περιγραφές των µεγάλων δυνάµεων της εποχής, όσο και στις διαπροσωπικές σχέσεις των ανθρώπων Τραγῳδία: Το είδος όµως της λογοτεχνίας, το οποίο άσκησε την µεγαλύτερη επιρροή στον Ηρόδοτο ήταν η αττική τραγῳδία, τόσο σε τυπικό όσο και σε ιδεολογικό επίπεδο.η διάχυτη παρουσία της στο έργο του,άλλωστε,είναι ο αδιάψευστος µάρτυρας αυτού του ισχυρισµού.είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο, πως ο Ηρόδοτος γνώριζε την τραγῳδία του Αισχύλου Πέρσαι, µε µέγιστη απόδειξη το περίφηµο επίγραµµα σύµφωνα µε το οποίο, η ήττα του ναυτικού στην Σαλαµίνα προκάλεσε την ήττα του στρατου ξηράς (Ηρόδοτος Η : 68 ~ Αισχύλος Πέρσαι 728). 30 Η φιλοσοφία της ιστορίας του είναι βαθιά τραγική: ο σχεδιασµός, δηλαδή, µιας λογικής τάξης στις ιστορικές εξελίξεις και στις δυνάµεις που τις θέτουν σε κίνηση.η ιστορία του ξεδιπλώνεται παραδειγµατικά, µε το τραγικό στοιχείο να τοποθετείται, όπου ταιριάζει κατάλληλα.η επιδίωξη της ισορροπίας στον ρου της ιστορίας, η απόλυτη ευθύνη των ηρώων για τις πράξεις τους, η κυριαρχία της µοίρας στο ανθρώπινο γίγνεσθαι, όπως και η 29 Βλ. Immerwahr, H., R., ( ) Βλ. Immerwahr, H. R., ( )

31 31 έντονη παρουσία των θεών ως εκφραστές της τάξης και του µέτρου ανέδειξαν τον Ηρόδοτο σε οµοϊδεάτη και σύγχρονο των µεγάλων τραγικών Οι θεοί: Στο όλο πλαίσιο των ηθών ή των νόµων εξέχουσα θέση κατέχουν οι θεοί και η λατρεία τους.το θέµα της θρησκείας είναι κεφαλαιώδες στην ηροδότεια σκέψη και αρκετά έντονο στις διάφορες περιγραφές. 32 Ποιο είναι το πραγµατικό υπόβαθρο του ιστορικού γύρω από την θρησκεία µε πολύ σαφή τρόπο καταγράφεται από τους Schmid και Stählin ως εξής :«Im Vordergrund von Herodotos Interesse steht die Religion nach ihrer geschichtlichen Entwicklung und nach ihrem ethischen Gehalt al seiner Lehre die das Verhältnis und Beziehungen zwischen der menschlichen und der übermenschlichen Sphäre feststellt und normiert». 33 Στην γραφή του Ηροδότου ξεχωρίζει, βέβαια, το γεγονός ότι δεν αποδίδει καµία θεϊκή καταγωγή σε απλό άνθρωπο ή ήρωα. 34 Η αντίληψη αυτή δείχνει την εξέλιξη που έχει σηµειωθεί µε το πέρασµα του χρόνου και την στροφή προς τον άνθρωπο σε σχέση µε τον ανθρωποµορφισµό των θεών της οµηρικής και ησιόδειας ποίησης, κάτι που στο πρόσωπο του Σωκράτη θα βρει την οριστική της διαµόρφωση, δηλαδή, ο θεός είναι ένα ανώτερο ον και οι άνθρωποι απλώς επικαλούνται ή λατρεύουν και πιστεύουν στο θείο χωρίς αυτό να έχει ανάµειξη στην καθηµερινότητά τους.πόση επίδραση σε αυτό το θέµα µπορεί να άσκησαν οι δοξασίες ή τα ιερατεία ( ιδίως το αιγυπτιακό) στην αντίληψη του Ηροδότου δεν µπορεί να ελεγχθεί.με το θέµα αυτό σχετίζονται τα µαντεία και τα µυστήρια,ορφικά και πυθαγόρεια,τόσο για τις θρησκευτικές θεωρίες τους,όσο και για την αθανασία της ψυχής,όπως τα έζησε ο ίδιος,π.χ. στην Αίγυπτο ( Β : 58 «πανηγύρεις, πομπαί, προσαγωγαί». Β : 64 «μὴ 31 Βλ. Ηρόδοτος Α :8-13, η ιστορία του Γύγη Α : 34-45, ο θάνατος του Άτη, γιου του Κροίσου Α : 107 και , στοιχεία από την γέννηση και τον θάνατο του Κύρου του Μεγάλου Γ : και , η άνοδος και η πτώση του Πολυκράτη της Σάµου πρβλ. επίσης, βιβλία 7-9, όπου προετοιµάζουν τον δρόµο για την µεγάλη τραγωδία του Ξέρξη. 32 Βλ. Schmid, W.- O. Stählin (1934) 607 κ. εξ. 33 Βλ. Schmid, W. O. Stählin, ( 1934) Βλ. Schmid, W. O.Stählin, (1934) 612 πρβλ. Wipprecht, F., (1902)

32 32 μίσγεσθαι ἐν ἱροῖσι», και Β : 82 όπου γίνεται αναφορά σε ιερούς µήνες και ηµέρες). Συναφές µε το ίδιο θέµα είναι και το λεξιλόγιο : θεός, 35 θεοί, θεῖον, 36 θεῖα πρήγματα, 37 θεία τύχη, 38 δαίμων, 39 τύχη, 40 μοῖρα 41, μόρος, 42 πεπρωμένων πρόνοια. 43 Ένας αρκετά ενδιαφέρων όρος στο ίδιο θρησκευτικό περιβάλλον και στο κοινωνικό /ανθρώπινο είναι η λέξη εὐτυχής, όπως είναι γνωστό από το περιστατικό του Σόλωνα Κροίσου 44,όπου κυρίαρχες λέξεις είναι οι εὐτυχὴς και ὄλβιος == δαίμων. Με τα µαντεία σχετίζονται οι λέξεις προσευχὴ και θυσία, όπως και η λέξη χρησμολόγοι,π.χ. Α : 62, Ζ : 6, 142 και 143, Η : 96, διασηµότερων των οποίων ήταν το µαντείο του Απόλλωνα στους ελφούς.τέλος, η λέξη νόμοι είναι µία ευρύτερη έκφραση προς απόδοση από µέρους του Ηροδότου διαφόρων εθνογραφικών χαρακτηριστικών των επιµέρους λαών. Η λέξη γνώμη 45 κατά την ηροδότεια αντίληψη σηµαίνει άποψη, εν µέρει λόγος και εν µέρει ιστορία Νουβέλες Ανέκδοτα: Με του τίτλο Νουβέλες και Ανέκδοτα στον Ηρόδοτο έχει αναπτυχθεί µία εκτεταµένη φιλολογική δραστηριότητα 47, η οποία οφείλει την προέλευση και την έκτασή της σε δύο βασικά λόγους: α. Στο για πολλά χρόνια θεωρούµενο έργο του Ηροδότου ως αποκλίνων από την πραγµατικότητα, δηλαδή, ότι δήθεν επρόκειτο για µυθεύµατα και φανταστικές ιστορίες, τις οποίες είχε αναµείξει µε κάποια 35 Πρβλ. Α : 86, Γ : 153, : 79, ΣΤ : 98, Ζ : 10, 18, 114, Η : 60,109, Πρβλ. Α : 32, Γ : 40,108, Ζ : Πρβλ. Α : 174, Β : 66, Γ : 42, ΣΤ : 69, Ζ : 18,137, Η : 65,94, Θ : Πρβλ. Α : 126, Γ : 139, : 8, Ε : 92, Θ : Πρβλ. Α : 210, Β : 43,172, Γ : 65,119, : 79,96, ΣΤ : 12,84, Ζ : 18 κ.ά. 40 Πρβλ. Α : 32, ΣΤ : 17, Ζ : 10, 49,88, Πρβλ. Α : 91,121, : Πρβλ. Α : 117, Γ : 65, Ε : 21, 48, Ζ : 197, Θ : Πρβλ. Α : 91, Γ : 64 πρόνοια : Α : 159, Γ : 36,108, Η : Πρβλ. Η : Πρβλ. Α : 196, Β : 24, : 31,53,59, Ε : 152 και 220 Η : 8 κ.ά. 46 Πρβλ. Α : 1, Β : 29, 99, 118 βλ. επίσης, Schmid, W. Ο., Stählin, ( 1934) 627 κ. εξ. 47 Βλ. Schmid, W. O., Stählin, (1934) βλ. επίσης, Μαρωνίτης,. Ν. (1981) και άλλοι του ιδίου ( 2001).

33 33 ιστορικά γεγονότα.στην πειθώ και στην αποδοχή από µέρους των αναγνωστών του τµήµατος αυτού της στορίας του Ηροδότου συνέβαλε και το γεγονός ότι ο ίδιος µιλούσε για παράξενα και παράδοξα.η ιστορική, όµως, έρευνα και αρχαιολογική σκαπάνη απέδειξε ότι είχε δίκιο.ένα κραυγαλέο παράδειγµα της ιστορικής αλήθειας προσφέρει το Β βιβλίο (Αιγύπτιος Λόγος) µε τις µούµιες και τόσα άλλα θεωρούµενα ως υπερβολικά ή αποκυήµατα της ηροδότειας φαντασίας και ιστορίας, ώσπου αποκαλύφθηκαν µέσω της αρχαιολογικής έρευνας σαράντα και πλέον µούµιες πάνω στις οποίες τα περικαλύµµατα περιέχουν πληθώρα κειµένων. 48 Σε αυτήν την εκδοχή,άλλωστε, είχε στηριχθεί η για πολλά χρόνια γενικότερη άποψη ότι ο Θουκυδίδης έγραφε πραγµατική ιστορία, ενώ ο Ηρόδοτος µυθεύµατα, τα οποία απλώς γράφτηκαν για να τέρψουν την ακοή του αναγνώστη. β. Στις παρατηρούµενες στο έργο γνωστές παρεκβάσεις, ακόµα και παρεκβάσεις στις παρεκβάσεις, οι οποίες είναι διάχυτες στο έργο του. Λόγω της εκτεταµένης ανάλυσης των διάφορων ερευνητών των νουβέλων και παρεκβάσεων δεν θα γίνει περαιτέρω λόγος, αφού, άλλωστε, δεν είναι το θέµα αυτό του παρόντος και το ίδιο το θέµα αποτελεί από µόνο του ξεχωριστό κεφάλαιο µελέτης της ευρύτερης ηροδότειας έρευνας Κτῆμα ἐς ἀεὶ: Με το έργο του µας προσφέρει την δυνατότητα ν αποκτήσουµε ένα σταθερό σηµείο αναφοράς και να ρίξουµε το βλέµµα µας στα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέµου. Κατ αυτόν τον τρόπο το έργο του σχετίζεται άµεσα µε το παρόν του συγγραφέα και του κοινού του το τελευταίο χρησιµοποιεί το παράδειγµα του παρελθόντος, προκειµένου να προετοιµαστεί καλύτερα για το µέλλον. Απ αυτήν την άποψη το έργο του Ηροδότου αποτελεί ένα κτῆμα ἐς ἀεὶ για τις επόµενες γενιές Μια έκθεση αυτών είχε πραγµατοποιηθεί στην Γερµανία ( Κολωνία ) το έτος Βλ. Bichler, R. R. Rollinger (2006) 27.

34 Καθολικότητα του έργου: Ο Ηρόδοτος µας κληροδότησε ένα έργο πολύτιµο και χρήσιµο ανά τους αιώνες. Μας προσφέρει πλούσιο υλικό, το οποίο καλύπτει όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ύπαρξης. Το γεγονός ότι συµπεριέλαβε στο έργο του όλες τις µορφές του ελληνικού λογοτεχνικού λόγου αποδεικνύει την καθολική αντίληψη της σκέψης του. Από την άλλη, οι διάφορες και ποικίλες ιστορίες, που περιλαµβάνει στο έργο του συνθέτουν την πορεία του ανθρώπου στην πορεία της ιστορίας. Εποµένως, το έργο είναι και ειδικό, αλλά αποκτά και καθολικές διαστάσεις, καθιστώντας και τον πόλεµο που περιγράφει ένα γενικό ιστορικό φαινόµενο Προβληµατισµοί αναφορικά µε το έργο: Στο σηµείο αυτό κρίνεται απαραίτητο να τεθούν ορισµένοι προβληµατισµοί.αν, πράγµατι, ο Ηρόδοτος είχε ένα σταθερό σχέδιο για την συγγραφή του έργου του και ποια θα ήταν η πιθανή έκτασή του, θα µπορούσε το ίδιο το έργο να µας δώσει κάποιες απαντήσεις.να υπογραµµιστεί, όµως, πως σε καµία περίπτωση, ό,τι σηµειώνεται εδώ ή ό,τι διαβάζουµε στα διάφορα µελετήµατα µεγάλων ερευνητών του Ηροδότου, τίποτε δεν είναι ασφαλές µε την έννοια που θα το επιθυµούσε ο διαχρονικός αναγνώστης και ασφαλώς ο σηµερινός, χωρίς να διαπράττει αναχρονισµούς.ό,τι επισηµαίνεται από την έρευνα, λοιπόν, εξάγεται ως πιθανότητα από το ίδιου του έργου του συγγραφέα, του Ηροδότου, κάτι που ισχύει απολύτως για όλους ανεξαιρέτως τους συγγραφείς.ο λόγος αυτής της αδιέξοδης προσπάθειας ή αδυναµίας να αποδοθεί η ακρίβεια και η πραγµατικότητα του έργου, οφείλεται στο γεγονός ότι, από την στιγµή που δεν γνωρίζουµε τον τρόπο µε τον οποίο εργάστηκε ο συγγραφέας, πώς µπορεί να καταστεί δυνατόν, να ανιχνευτεί µε βεβαιότητα «το πιθανό» σχέδιο σύνθεσής του; Αντίστοιχη είναι και η αµηχανία / αδυναµία για τον Θουκυδίδη, γι αυτό και έχει προκύψει το λεγόµενο θουκυδίδειο πρόβληµα. 50 Βλ. Immerwahr, H.R., ( ) 580.

35 35 Με βεβαιότητα µπορεί να σηµειωθεί ότι το έργο του είναι εντελώς σχετικό µε τα ενδιαφέροντά του, τις περιστάσεις του βίου του, την παιδεία του και ενδεχοµένως τις όποιες ανησυχίες γύρω από διάφορα θέµατα πολιτισµού, ηθών και εθίµων πλείστων λαών ή συγκρινοµένων µε τον ξεχωριστό για τον ίδιο χώρο της πατρίδας του.χρησιµοποιεί, µάλιστα και λέξεις, όπως ἤθεα και νόμοι ( π.χ. Β : 35). 51 Ο τρόπος µε τον οποίο ο συγγραφέας εκθέτει στο έργο του εθνογραφικά ζητήµατα δεν είναι τίποτε άλλο παρά µία παλαιότατη συνήθεια, η οποία έχει την αφετηρία της στον Όµηρο, δεδοµένου ότι στον Όµηρο έχει τις ρίζες της και η ιστοριογραφία. 52 Αναµφίβολα, ὄµως, το ελληνικό περιβάλλον είναι στο επίκεντρο της σκέψης του όσο και αν αποµακρύνεται µε αναφορές σε άλλους λαούς Ενότητα του έργου: Είναι σαφές κατά την όλη µελέτη του έργου ότι τούτο δεν είναι µια συµπαγής και οργανωµένη ενότητα. 53 Αλλά µε βάση την εσωτερική του πλοκή συνίσταται από διάφορα στάδια ανάπτυξης που πιθανότατα σχετίζονται και µε την βαθµιαία ωριµότητά του και ενδεχοµένως µε επιρροές που δέχτηκε από προγενεστέρους του ή ίσως και από την έλλειψη παντελώς σταθερών προτύπων, τα οποία θα µπορούσε να µιµηθεί και να βελτιώσει,όπως επί παράδειγµατι στην περίπτωση του Θουκυδίδη, ο οποίος είχε στην διάθεσή του τον Ηρόδοτο.Πόση διάσταση, για παράδειγµα, πρέπει να δώσει o αναγνώστης στα λεγόµενα πολεµικα έργα δεν µπορεί να προσδιοριστεί από την γνωστή του αναφορά «ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστά», δεδοµένου ότι ο ίδιος σε άλλα σηµεία του έργου κάνει λόγο για «καλὸν ἔργον» και «αἰσχρὸν ἔργον» Βλ. Trüdinger, K., (1918) 33, Πρβλ. Θουκυδίδης Α : 3.3 και γενικά το τµήµα του έργου του που ονοµάζεται Αρχαιολογία (Α : 2-19). 53 Βλ. Schmid, W. O. Stählin, (1934) 598 κ. εξ. 54 Πρβλ. ΣΤ : 101, Ζ : 183,213, Θ 38 και 86.

36 36 Αρκετά διεισδυτική µατιά και εκτενής είναι η αναφορά, την οποία έχουν επιχειρήσει για τέτοια ζητήµατα οι Schmid και Stählin. 55 Κρίθηκε,λοιπόν, σκόπιµο ναδοθεί λίγο παρακάτω το περιεχόµενο των βιβλίων επιγραµµατικά και περιληπτικά µε τις χρονολογίες κατά τις οποίες συνέβησαν τα εν λόγω γεγονότα ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ: ιαίρεση των βιβλίων: Οι αλεξανδρινοί φιλόλογοι διαίρεσαν το ιστορικό έργο του Ηροδότου σε εννέα βιβλία, στα οποία έδωσαν τα ονόµατα των γνωστών εννέα Μουσών. Η πολεµική σύγκρουση Ελλήνων και Περσών καταλαµβάνει µόνο τα πέντε τελευταία βιβλία, ενώ το αρχικό τµήµα αποτελείται από µια σειρά λόγων για την περσική αυτοκρατορία και τους λαούς µε τους οποίους η αυτοκρατορία αυτή ήρθε σ επαφή. Παρ όλα αυτά, η αντίθεση Ασίας - Ευρώπης διατρέχει όλο το έργο την είχε ορίσει ήδη στο προοίµιό του («μήτε... ἀλλήλοισι»), η επίσηµη έναρξη, όµως, έγινε µε τον βασιλιά των Λυδών, Κροίσο, ο οποίος πρώτος από τους βασιλιάδες της Ασίας είχε υποτάξει ελληνικές πόλεις. Με την κατάκτηση της Λυδίας από τους Μήδους - Πέρσες το επίκεντρο του ενδιαφέροντος µετατοπίζεται στην σειρά των βάρβαρων βασιλιάδων: Κροίσος (Α :6-24) - Κύρος (Α : ) - Καµβύσης (Γ :1-60) - αρείος (Γ :61-Ζ :4) - Ξέρξης (Ζ :5 κ.εξ.) Περιεχόµενο των βιβλίων: Μία εµπεριστατωµένη και πληρέστατη ανάλυση-ως και ακριβή διάρθωση-ολόκληρου του έργου του Ηροδότου περιέχεται στην R.E. από πάσης απόψεως εξαντλητική και επαρκώς τεκµηριωµένη 56.Συνεπώς,η «επανάληψή της» θα ήταν περιττή,γι αυτό η εδώ σχετική αναφορά θα 55 Βλ. Schmid, W.- O. Stählin, (1934) Βλ. Jacoby, F., (1913)

37 37 περιοριστεί στην συνοπτική παράθεση του περιεχοµένου των βιβλίων,δηλαδή σε τίτλους και βασικές διαρθρώσεις των επιµέρους βιβλίων σε ενότητες. Θεωρείται, λοιπόν, αυτονόητο ότι οι ενδιαφερόµενοι, είτε ο ειδικός ( φιλόλογος ή ιστορικός) είτε ο απλός αναγνώστης, θα έχουν προ οφθαλµών τις στήλες της R.E. µε τους σχετικούς πίνακες και την συστηµατική διάταξη για το αναλυτικό περιεχόµενο κατά βιβλία και κεφάλαια του ηροδότειου έργου Γενικά: Μία γενική πληροφόρηση µε την µορφή τίτλων /επικεφαλίδων µε στόχο την συνοπτική και γρήγορη ενηµέρωση παρέχουν τα ακόλουθα σηµεία/στοιχεία : α. Η εξιστόρηση του Ηροδότου ξεκινά µε τον βασιλιά των Λυδών Κροίσο,ο οποίος το 560 π.χ. υποτάσσει τις ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας, εγκαινιάζοντας µία νέα εποχή για τον Ελληνισµό. β. Το όλο έργο περιγράφει τα εξής γεγονότα τεσσάρων βασιλέων ( η συγκεκριµένη καταγραφή στηρίχθηκε και στο περιεχόµενο των βιβλίων, αλλά και σε αξιόλογη βιβλιογραφία ): 57 A ΒΙΒΛΙΟ ( ) : ΚΥΡΟΣ Β ο ΜΕΓΑΣ [ π.χ.] : α. Απελευθερώνει τους Πέρσες από τους Μήδες. β. Επιτίθεται εναντίον των ελληνικών πόλεων της Μ. Ασίας το 545 π.χ. γ. Κατακτά την Βαβυλώνα 539 π.χ. δ. Στρέφεται κατά των Μασσαγετών. Β - Γ ΒΙΒΛΙΑ ( Β : 1- Γ :67) : ΚΑΜΒΥΣΗΣ [ π.χ.] : α. Υποτάσσει την Αίγυπτο. β. Εκστρατεύει κατά διάφορων λαών της Ανατολής. 57 Βλ. Bengtson, H., (1996 ) 565, βλ. επίσης, Παπασταύρου, Ι. ΣΤ., (1969)

38 38 Γ - Ζ ΒΙΒΛΙΑ ( Γ : 84 Ζ :3 ) : ΑΡΕΙΟΣ Α ο Μέγας [ π.χ.] : α. Ανεπιτυχής εξέγερση Βαβυλωνίων. β. Κατάληψη Σάµου από τους Πέρσες. γ. Πρώτη απόπειρα υποδούλωσης των Ελλήνων:Σκυθική εκστρατεία (512 π.χ.) δ. Εκστρατεύει εναντίον της Λιβύης. ε. εύτερη απόπειρα υποδούλωσης των Ελλήνων,πρώτη φάση:εδώ εντάσσονται: i. Υποταγή Θρακών και Μακεδόνων. ii. Ιωνική επανάσταση 500/ π.χ. iii. Εκστρατεία Μαρδονίου κατά της Ελλάδος (492 π.χ.) και ναυάγιο στον Άθω. iv. Εκστρατεία κατά της Ελλάδος από τους άτη και Αρταφέρνη (490 π.χ.). v. Περίλαµπρη νίκη των Ελλήνων στην µάχη του Μαραθώνα µε στρατηγό τον Μιλτιάδη (490 π.χ.). Ζ - Θ ΒΙΒΛΙΑ ( Ζ : 4 Θ : 122) : ΞΕΡΞΗΣ Α [ /4 π.χ.] : α. Αντιµετωπίζει µε επιτυχία επανάσταση των Αιγυπτίων. β. Τρίτη απόπειρα υποδούλωσης των Ελλήνων,δεύτερη φάση, µε την πολυδιαφηµισµένη εκστρατεία του Ξέρξη: i. Μάχη των Θερµοπυλών (480 π.χ.). ii. Ναυµαχία της Σαλαµίνας (480 π.χ.). iii. Μάχες των Πλαταιών και της Μυκάλης (479 π.χ.). iv. Κατάληψη του περσικού φρουρίου της Σηστού στον Ελλήσποντο από τους Έλληνες (479 π.χ.).