Gestalt. Το σύνολο είναι διαφορετικό σε δυναμική από στο άθροισμα των μερών του.

Transcript

1 Οι παρακάτω σημειώσεις περιέχουν κάποιες διευκρινήσεις και εικόνες που παρουσιάστηκαν και σχολιάστηκαν στα πλαίσια του μαθήματος Εικαστική Σύνθση 2, στο τμήμα ΕΑΔΣΑ, του ΤΕΙ Σερρών από την Νίνα Κοταμανίδου στο Δ' εξάμηνο του Gestalt Το σύνολο είναι διαφορετικό σε δυναμική από στο άθροισμα των μερών του. Ο νόμος της καλής μορφής: τείνουμε να αναλύουμε και να αναγνωρίζουμε τις απλούστερες μορφές ένα σύνολο. Το παραπάνω σχέδιο μας φαίνεται μπρερδεμένο. αυτή η εντύπωση διαλύεται μόλις το αντιληφθούμε σαν τη σύνθεση από ένα παραλληλόγραμμο κι ένα τρίγωνο. Ο νόμος της τελείωσης: συμπληρώνουμε τα κενά που υπάρχουν σε μια διάταξη οπτικών στοιχείων.

2 Εικόνα 1: Kenneth Noland, Epigram, λάδι σε καμβά, Τελικά βλέπουμε ένα καμπυλόγραμμο τμήμα ή έναν κύκλο; Ο Noland χρησιμοποιεί αυτή την ιδιότητα της gestalt σαν άλυτη εκκρεμότητα που δίνει ένταση στο έργο του. Διαφοροποίηση λογω γειτονίας. Ο ίδιος κύκλος φαίνεται διαφορετικός ανάλογα με το περιβάλον του. Ομαδοποίηση λόγω εγγύτητας

3 Ομαδοποίηση λογω χρώματος/φωτεινότητας και λόγω σχήματος Ομαδοποίηση λόγω συνέχειας Ομαδοποίηση λόγω κατεύθυνσης [κοινή μοίρα]

4 Συνέχεια λόγω ομαδοποίησης. Πρόκειται γαι συνδυασμό των δύο προηγουμένων ιδιοτήτων, της ομαδοποίησης λόγω συνέχειας και λόγω κατεύθυνσης. Εικόνα 2: Ellsworth Kelly, Κόκκινο, Σκούρο μπλέ, Σκούρο πράσινο, 1986 Η δουλειά του Kelly έχει σαν σκοπό της να αναγκάσει τον θεατή να ξεφύγει από την περιορισμένη επιφάνεια του καμβά και να δει μαζί με το έργο και τον περιβάλοντα χώρο. Έτσι τα έργα του συνεχίζονται πέρα από την συγκεκριμένη επιφάνειά τους. Το συγκεκριμένο παράδειγμα τα τρία τελάρα έχουν γίνει με σκοπό να συνδυάζονται μέσα στο χώρο και να συνδέονται σε ένα καινούργιο σχήμα.

5 Εικόνα 3: Ellsworth Kelly, Dark Blue Relief, 2008, λάδι σε καμβά, δύο ενωμένα τελάρα, 203 x203 cm Εικόνα 4: Kenneth Noland, "Bolton Landing: Singing the Blues" 1962, ακρυλικό σε καμβά, 161X161 cm Η χρήση τριών διαφορετικών σχημάτων με διαφοροποιημένες οξύτητες σχηματικά, τονικά και χρωματικά δημιουργεί ένα οπτικό ενδιαφέρον στο έργο. Τα διαφορετικά σχήματα αλληλοεπιρρεάζονται και η οπτική αντίληψη παλινδρομεί ανάμεσα στα σχήματα. (διαφοροποίηση λόγω γειτονίας).

6 Εικόνα 5: Ellsworth Kelly, Πορτοκαλί-άσπρο, , Λάδι σε καμβά, 310Χ245 cm. Ο Kelly επιλέγει σχήματα που δημιουργούν την εντύπωση της συνέχειας και βγαίνουν έξω από το έργο καθώς συνεχίζονται σαν μορφές στον γύρω τους χώρο.

7 Οπτική κυριαρχία Η έννοια της οπτικής κυριαρχίας αναφέρεται σε ένα είδος οπτικής ταξινόμησης, αξιολόγησης δηλαδή οπτικών δεδομένων. Αυτό σημαίνει ότι τα οπτικά μέρη μιας σύνθεσης μπορουν να τοποθετηθούν με βάση κάποια δεδομένα σε μία διαβάθμιση αξιών ή σε μια διαφορά έντασης. Η παρουσία οπτικής κλιμάκωσης καταμαρτυρεί την οπτική ιεραρχία ενώ η απουσία της προδίδει μία μη ιεραρχημένη μορφή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μη ιεραρχημένης μορφής είναι το τετράγωνο, η σκακιέρα, η μπάλα. Η οπτική ιεραρχία αναφέρεται σε σύνολα με περισσότερα του ενός στοιχεία που υπάρχει αναγνωρίσιμη μεταξύ τους μια οπτική διαφορά/ μεταβλητή. Η κατανόηση και η εφαρμογή των νόμων της Gestalt, που αναλύει τισ οπτικές διαρθρώσεις υποστηρίζει την ιεράρχηση των οπτικών μορφών. Βασική έννοια στην οπτική ιεράρχηση είναι η οργάνωση του συνόλου σύμφωνα με το νόμο της καλής μορφής η σωστής διαμόρφωσης. Μέσα από την ανάγκη να δημιουργηθούν μορφές με τα πιο απλοποιημένα σχήματα η οπτική ιεραρχία λειτουργεί με σχέσεις εξάρτησης και προσάρτησης. Τα μικρά σχήματα προσαρτώνται στα μεγάλα. Ευδιάκριτα σχήματα και ιδιότητες έχουν προτεραιότητα από τις μικρές ποσότητες ή τις αμφισβητούμενες ποιότητες. Αντίστοιχα σε μια ομοιογενοποιημένη επιφάνεια η παρουσία μιας ανωμαλίας/ διακοπής στη ροή προσελκύει το ενδιαφέρον οπτικά και δημιουργεί ένα σημείο ιεράρχησης του οπτικού πεδίου. Η οπτική ιεράρχηση πετυχαίνεται με μεταβολές στο μέγεθος, το χρώμα, την υφή και την πυκνότητα. Εικόνα 6 : Η σκακιέρα και το τετράγωνο είναι μη ιεραρχημένες μορφές. Σε μία ιεραρχημένη σύνθεση συναντούμε τρία επίπεδα στοιχείων: Οπτικά κυρίαρχη ή δεσπόζουσα μορφή (dominant element) είναι η

8 πρωτεύουσα μορφή σε μία σύνθεση Δευτερεύουσα (subdominat element) είναι η μορφή που υποστηρίζει με την παρουσία της τον ισχυρό χαρακτήρα της πρώτης. Υποταγμένη (subordinate element) είναι η μορφή που συνδέει, υποστηρίζει και αναδεικνύει τις σχέσεις των δύο πρώτων. Η οπτική ιεραρχία αναφέρεται στην κατανόηση της τάξης μέσω ταξινόμησης και ομαδοποίησης των σχεδιαστικών στοιχείων. Σαν αξία στην οπτική αντίληψη ενός συνόλου κινείται παράλληλα με την έννοια της απλότητας και με την καθαρότητα ή διαφάνεια του σκοπού. Όταν η οπτική ιεράρχηση απουσιάζει ή δεν είναι ξεκάθαρη δεν μπορούμε να αντιληφθούμε το σκεπτικό της σχεδίασης και μας ενοχλεί η απουσία τάξης συχνά χωρίς να καταλαβαίνουμε τον λόγο. Άλλες φορές η σχεδιάση απορρίπτεται ως αδιάφορη επειδή η σύγχυση που προκαλείται από την απουσία ιεράρχησης αναιρεί τις οργανωμένες σχέσεις και καταργεί τις εντάσεις των στοιχείων της σύνθεσης. Συνθέσεις που δεν είναι ιεραρχημένες καθαρά δεν μπορούν να είναι απλές. Σχήμα 2 Στο σχ2 έχουμε τρία σχήματα, ένα τετράγωνο, ένα ορθογώνιο και ένα 'σχεδόν' τετράγωνο ορθογώνιο. Το τετράγωνο είναι μηιεραρχημένο και άρα το πιο ήρεμο και απλό σχήμα ενώ το ορθογώνιο έχει ιεράρχηση. Καθώς το μήκος του είναι μεγαλύτερο από το ύψος του τείνει προς την οριζόντια και δημιουργεί την αίσθηση του σταθερού και εδραιωμένου σχήματος. Το τρίτο σχήμα είναι, όπως ήδη φαίνεται απο την περιγραφή του προβληματικό: δεν είναι τετράγωνο, όμως οι διαστάσεις του μόλις έχουν ξεφύγει από αυτές του τετραγώνου. Γιατί; Κανείς δεν μπορεί να κατλάβει αν πρόκειται για λάθος ή αν είναι σχεδιαστική απόφαση. Αν πρόκειται για εσκεμμένη απόφαση τι σκοπό εξυπηρετεί; Αν χρειαζόμαστε τη μη ιεράρχηση και την απλότητα που έχει ένα τετράγωνο ποιός ο λόγος να σχεδιάσουμε ένα λανθασμένο τετράγωνο; Αν χρειαζόμαστε στο σχήμα μας τον χαρακτηρισμό της διάστασης που έχει το ορθογώνιο γιατί δεν το αναδείξαμε περισσότερο; Η ασάφεια και η αβεβαιότητα που υπάρχει κάνει αυτό το σχήμα αδικαιολόγητο και αμήχανο σαν σχέδιο.

9 Εικόνα 7: Desierto de los Leones, Dellekamp arquitectos σύγχρονη κατοικία στο Μεξικό, σχεδίαση Οπτική κυριαρχία με την οξύτητα στο σχήμα. Εικόνα 8: Bridget Riley, Κόκκινο στο κόκκινο, Οπτική κυριαρχία με την κατεύθυνση και το χρώμα Η Riley χρησιμοποιεί τις διαγώνιες για να απλώσει δίπλα - δίπλα δύο διαφορετικά κόκκινα, βερμιγιόν και έντονο ροζ, βρίσκοντας πως το μάτι ενώνει και διαχωρίζει το χρώμα, κινείται μπροστά και σταματάει απότομα, σαν ξαφνικό φρένο" (Judith Flanders στο

10 Εικόνα 9: Frida Kahlo, Το πληγωμένο Ελάφι, Οπτική κυριαρχία με την απομόνωση και την αλλαγή κατεύθυνσης Εικόνα 10: William Morris, Waddle, , σχέδιο υφάσματος από τη σειρά Thames Tributaries. Το σχέδιο ανήκει σε σειρά 7 σχεδίων αφιερωμένων στο Τάμεση και την χλωρίδα του, δείγμα αγάπης του Μorris για το ποτάμι. Τα φυτικά μοτίβα του χαρακτηρίζονται από την ίδια καμπυλοειδή κίνηση και πριονωτό τελείωμα. Η διαγώνια γκριζαρισμένη κόκκινη/κίτρινη γραμμή που διατρέχει το σχέδιο, όπως και τα μεγάλα λουλούδια που τοποθετούνται επάνω της δίνουν το κεντρικό χαρακτήρα της κίνησης του

11 έργου. Αυτό η διαγώνια τάση υποστηρίζεται περισσότερο στην επαναληπτικότητα του μοτίβου. Το κεντρικό μοτίβο προβάλεται πάνω στα μεσαία υποκίτρινα λουλούδια και τα μικρότερα μπλέ με μια ελάχιστη αλλά διακριτή προτεραιότητα βάθοιυς. Η δαβάθμιση βάσι ενός ελάχιστου ψευδαισθητικού αναγλύφου είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της σχεδιαστικής τεχνικής του Μορρις. Οπτική κυριαρχία με μέγεθος, χρωματική αντίθεση και τοποθέτηση. Ισορροπία Εικόνα 11: Edvard Munch, Anxiety, λιθογραφία με κόκκινο και μαύρο μελάνι, Στο έργο αυτό το βαρύ μαύρο στο κάτω μέρος ελαφραίνει και ισορροπεί από τις παχιές κόκκινες γραμμές στο πάνω μέρος του έργου. Το πάνω μέρος του έργου απαιτεί λιγότερα στοιχεία για να δείξει γεμάτο. Οι κόκκινες γραμμές γεμίζουν το χώρο και ισορροπούν με την διαφορά στο πάχος και την χρωματική ένταση ενώ ταυτόχρονα διαφοροποιούν τον 'ορίζοντα' του έργου επιτείνοντας την αντίθεση μεταξύ του πυκνού κάτω μέρους και του αραιοκατοικημένου πάνω. Ωστόσο δεν ελαφραίνουν τον βαρύ χαρακτήρα και δεν αντικρούουν την συνθετική δομή του έργου. Συνεχίσουν ακόμα πιο έντονα μια οριζόνια τάση, που τοποθετημένη τόσο επάνω γίνεται αποπνυκτική, ενώ αντανακλούν χαλαρά την καμπύλη των λόφων. Η κυκλική επανάληψη στα δύο κάτω πρόσωπα δαποσαθρώνεται σε μία κυκλοτική περιστροφή, ένα λιώσιμο του κύκλου που αρχικά εμφανίζεται στο δύο επόμενα από τη βάση πρόσωπα και μετά μεταφέρεται σαν ελλειψοειδή οριζόντια στις γραμμές του χώρου.

12 Εικόνες 12, 13: Nicolas de Stael, Φιγούρα στη θάλασσα, Ο de Stael ανάπτυξε ένα προσωπικό ιδίωμα αφαίρεσης με την διάρθρωση των έργων του με μπλοκ χρώματος που συνοστίζονται σε περιοχές της ζωγραφικής επιφάνειας. Το έργο που βλέπουμε συνθετικά βασίζεται στην εξισορρόπηση των διαφορετικής βαρύτητας κόκκινων στο φόντο από τα ψυχρότερα χρωματικά τετράγωνα που συνθέτουν ένα σύμπλεγμα από δύο φιγούρες που προβάλεται σ'ένα ακαθόριστο 'μπροστά'. Αναποδογυρίζοντας το έργο καταλαβαίνουμε την διατάραξη της συνθετικής ισορροπίας του. Οι κεντρικές μορφές που πριν στερεώνονταν σε ένα οριζόντιο πλάνο βάσης ξαφνικά εκκρεμούν σε μια μετέωρη κατάσταση μεταξύ πτώσης και στάσης. Το κάτω μισό της σύνθεσης είναι πιο γεμάτο από σχήματα και χρωματικές αντιθέσεις. Ενώ ισορροπεί με το πιο μουντό κόκκινο του πάνω μέρους, όταν αντιστρέφεται οι ισορροπίες καταργούνται. Σ αυτό παίζει ρόλο και η δεξιά, πρασινη/ βιολέ φιγούρα. Η ανοδική καθετότητα της υποστηρίζεται ακόμη περισσότερο από την πιο βαριά αριστερή μορφή (τονικά, χρωματικά αλλά και σαν σχηματικό προσανατολισμό). Η δεξιά μορφή φαίνεται να ανεβαίνει και να δίνει έναν κάθετο χαρακτήρα σ' όλη τη σύνθεση. Όταν το έργο αντιστρέφεται η αριστερη-τώρα δεξιά μορφή φαίνεται να γλυστρά κάθετα προς τα κάτω, παρά να στηρίζει το υπόλοιπο σύνολο. Οι απαλές τονικότητές της δεν μπορούν να υποστηρίξουν το βάρος της άλλης μορφής που έχει πια μεταφερθεί στο πανω δεξί μέρος του έργου μετατρέποντας την από εξισορροπιστικό στοιχείο σε δείγμα λάθους τοποθέτησης. Αν κοιτάξουμε τις φιγούρες μεμονωμένες το αποτέλεσμα της αντιστροφής μπορεί να μη μας φανεί τόσο ακυρωτικό. Όμως πρόκειται για σύνθεση και άρα το αποτέλσμα αφορά πάντα την σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ τους και τις μετατρέπει από δύο φιγούρες στην κεντρική μορφή του έργου.

13 Arnason H, 1998:195 Εικόνα 14 Εικόνα 16 Εικόνα 15 Εικόνα 17 Στις παραπάνω εικόνες παρουσιάζονται έργα από τους Piet Mondrian (αριστερή στήλη) και Theo van Doesburg (δεξιά). Η εμμονή του Mondrian στην οριζονια και την κάθετη και η άιρετική στάση του Doesburg να εισαγάγει στα σχέδια του νεοπλαστικισμού την διαγώνια είχε σαν αποτέλεσμα εντελώς διαφορετικές συνθετικές προσεγγίσεις.

14 Η σύνθεση της εικ 14 παρότι τοποθετημένη σε ρόμβο καταλύει με τρεις γραμμές την διαγώνια που χαρακτηρίζει το σχήμα του τελάρου της και επαναφέρει μία οριζόντια/κάθετη ισορροπία. Η σύνθεση δεν περιορίζεται στις διαστάσεις της αλλά σπάζει τον περιορισμό του καμβά και δημιουργεί μια σύμβαση οπτική που μπορεί να επεκτείνεται απεριόριστα στο χώρο. Στην εικ15 η σύνθεση εξελίσεται κατά μήκος της διαγώνιας. Η σταδιακή καθ ύψος μείωση μεγέθους δημιουργεί μια έντονη αίσθηση βαθους και κίνησης αλλά και κλεισίματος/ τελειώματος του έργου στο σημείο φυγής. Οι εικ 16 και 17 παρουσιάζουν με άλλα δεδομένα αυτές τις διαφορετικές συνθετικές προσεγγίσεις. Εικόνα 18 Εικόνα 19 Εικόνα 18: Paul Cezanne, Η κυρία Σεζάν σε μια πολυθρόνα, Λάδι σε καμβά, 81Χ65, Εικόνα 19: Η σύνθεση ισιρροπεί μέσω των σχέσεων στις διαγώνιες που διατρέχουν την φιγούρα και επαναλαμβάνονται στην πολυθρόνα και της επανάληψης των οβάλ σχημάτων. Το κεφάλι συναντά την μέση κάθετη στο ύψος των ματιών και αγκιστρώνεται ψηλά στο κέντρο του τελάρου. Η φιγούρα είναι στραμμένη προς τα δεξιά και σ αυτήν την μεριά της σύνθεσης υπάρχουν και τα περισσότερα στοιχία όμως υποννοείται η επιστροφή του σώματος και του όγκου αριστερά από το μέρος της πολυθρόνας που παραλείπεται από τη σύνθεση.

15 Βιβλιογραφία Arnason H. H., ιστορία της Σύγχρονης Τέχνης, Παρατηρητής, 1995, Θεσσαλονίκη Arnheim, Τέχνη και Οπτική Αντίληψη, Θεμέλιο, Βακαλό Γεώργιος, Οπτική Σύνταξη, Νεφέλη, 1988 Γκόμπριχ, Ερνστ, Το χρονικό της Τέχνης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1998 Ιστοσελίδες όπως εμφανίζονται στις 12/12/ nrispag=36&sc_luogo=munch+museum%2c+oslo %2C+Norway&prmset=on&SC_PROV=RA&SC_Lang=eng&Sort=9&luce=