ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ Ι ΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ : ΧΡΩΣΤΙΚΕΣ ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΣΤΗ Ι ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Η ΠΡΑΣΙΝΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ «Η ΙΤΤΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΤΡΟΠΟΣΦΑΙΡΙΚΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ: ΕΝΑ ΠΡΑΣΙΝΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΕΝΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΕΝΑΣ ΡΥΠΟΓΟΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΧΡΩΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΛΑΣΤΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ» ΠΟΥΛΙΟΠΟΥΛΟΣ ΠΟΥΛΙΟΣ - ΧΑΤΖΗΜΠΑΛΑΣΗ ΘΕΟ ΩΡΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2007

2 1.1 ΧΡΩΣΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ Η χρησιµοποίηση των χρωµάτων ανάγεται σε πολύ παλιά εποχή. Τα πρώτα χρώµατα που χρησιµοποιήθηκαν ήταν φυσικά χρώµατα, που απαντούσαν στη φύση σαν ορυκτά, όπως π.χ. η ώχρα, το κιννάβαρι, η σανδαράχη κ.α. Παράλληλα χρησιµοποιήθηκαν χρώµατα φυτικής ή ζωικής προέλευσης, όπως π.χ. η πορφύρα και το ινδικό (λουλάκι). Η χρήση χρωστικών σε ζωγραφιές και διακοσµητικές εφαρµογές είχε ιστορία χιλιάδων ετών πριν γεννηθεί η ιδέα χρήσης τους ως προστατευτικού επιχρίσµατος. Οι αρχαιότερες γνωστές ζωγραφικές αναπαραστάσεις, που ανακαλύφθηκαν στα σπήλαια του Λασκώ (στη Γαλλία) και της Αλταµίρα (στην Ισπανία) και εκτελέστηκαν µε οξείδιο του σιδήρου χωρίς συνδετικό µέσο, χρονολογούνται από το 1500 π.χ. Πρωτόγονοι λαοί της Αφρικής, της Ωκεανίας και της Αµερικής, χρησιµοποιούσαν επίσης χρώµατα για τη διακόσµηση των ναών τους και των κατοικιών τους. Οι Αιγύπτιοι παρασκεύαζαν χρώµατα από χώµα και περί το 1500 π.χ. είχαν αρχίσει να εισάγουν ινδικό και αλιζάρι για να παρασκευάζουν κυανές και ερυθρές χρωστικές. Περί το 1000 π.χ. είχαν αναπτύξει βερνίκι από το κόµµι της ακακίας (αραβικό κόµµι), που συνέβαλε στη διατήρηση της τέχνης τους. Η χρήση χρωµάτων υπήρξε χαρακτηριστική της τέχνης όλου του αρχαίου Ελλαδικού χώρου και όλης της αρχαίας Ελληνικής τέχνης, είτε ως στοιχείου που έδινε έµφαση σε αρχιτεκτονικά µέλη είτε ως στοιχείου διακόσµησης επιφανειών (τοιχογραφίες) της πλαστικής και της αγγειοπλαστικής. Από την Κρήτη του π.χ. προέρχονται τα περίφηµα καµαραϊκά αγγεία µε τις ωραιότατες πολύχρωµες διακοσµήσεις. Η επίδραση της Κρητικής έγχρωµης τοιχογραφίας γίνεται αισθητή την ίδια εποχή και στα άλλα νησιά του Αιγαίου µε χαρακτηριστικό παράδειγµα τοιχογραφίες από τη Φυλακωπή της Μήλου ( π.χ.) καθώς και τις τοιχογραφίες στο Ακρωτήρι της Θήβας. Πολλά είναι τα παραδείγµατα χρήσης χρωµάτων και στο µεταγενέστερο Ελλαδικό χώρο. Αν και το χρώµα ως επί το πλείστον χάθηκε εκεί που ήταν εκτεθειµένο στα καιρικά φαινόµενα ή και στην καταστροφική επέµβαση του ανθρώπου, επιβίωσε εκεί που ο χώρος του έδωσε προστασία και από τις δύο επεµβάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγµα οι έξοχες έγχρωµες τοιχογραφίες που ανακαλύφθηκαν στους βασιλικούς τάφους της Βεργίνας. Έκτοτε η χρήση του χρώµατος γενικεύτηκε στον ελληνορωµαϊκό κόσµο και αποτέλεσε ουσιώδες στοιχείο στην εικονιστική παράσταση του θείου στον διάδοχο κόσµο, τον χριστιανικό. 1

3 Η ασιατική τέχνη φαίνεται ότι άρχισε να διαµορφώνεται ανεξάρτητα χρησιµοποιώντας έγχρωµα κεριά ως χρωστική και άργιλο ως συνδετικό µέσο. Φυσικά ορυκτά χρησίµευαν ως πηγές των πρώτων χρωστικών, αλλά φρυγµένα (πυρωµένα) µίγµατα και οργανικές χρωστικές αναπτύχθηκαν τουλάχιστον προ του 6000 π.χ. Μέσα διασποράς παρασκευάζονταν από αραβικό κόµµι, λεύκωµα (ασπράδι αυγού), πήκτωµα και κερί µελισσών. Η χρήση λάκκας στην Κίνα ανάγεται στην προϊστορική εποχή. Επί δυναστείας Τσου ( π.χ.), χρησίµευε για τη διακόσµηση αµαξών, ιπποσκευών και όπλων. Τον 2 ο π.χ. αιώνα, τα Κινεζικά κτήρια, τα διακοσµούσαν µε λάκκα τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. ιαδεδοµένη ήταν επίσης η χρήση της λάκκας στην Κορέα και στην Ιαπωνία. Η πρώτη χρήση προστατευτικών επιχρισµάτων έγινε από τους Αιγυπτίους, οι οποίοι χρησιµοποιούσαν πίσσες και βάλσαµα για τη στεγανοποίηση πλοίων, τεχνική που µιµήθηκαν και άλλοι λαοί της αρχαιότητας. Η χρήση των χρωµάτων για την προστασία εκτεθειµένων ξύλινων επιφανειών άρχισε ουσιαστικά το Μεσαίωνα. Τα χρησιµοποιούµενα εκείνη την εποχή χρώµατα ήταν χειροποίητα και περιείχαν δαπανηρές πρώτες ύλες, όπως το λεύκωµα των αυγών. Οι τεχνίτες κρατούσαν µυστικές τις συνταγές τους και τα προϊόντα τους ήταν ακριβά. Από το 18 ο αιώνα και µετά αυξήθηκε η διαθεσιµότητα τόσο των µέσων διασποράς όσο και των χρωστικών. Η εντατική εκµετάλλευση του εξαγόµενου από το λιναρόσπορο λινελαίου και της χρωστικής µορφής του οξειδίου του ψευδαργύρου προκάλεσαν την ταχεία ανάπτυξη της βιοµηχανίας χρωµάτων. Κατά το 19 ο αιώνα τα δύο συστατικά, χρωστική ουσία και µέσο διασποράς, συνδυάστηκαν πριν από τη διάθεση του χρώµατος στην αγορά. Μέχρι τα µέσα του περασµένου αιώνα χρησιµοποιούνταν αποκλειστικά φυσικά χρώµατα. Ο άνθρωπος, για να βάψει µε επιτυχία υφάσµατα που να µένουν αναλλοίωτα στον αέρα, στον ήλιο, στο νερό, χρησιµοποιούσε περιορισµένο αριθµό χρωστικών ουσιών, µόλις δώδεκα, και αυτός ο περιορισµένος αριθµός διατηρήθηκε µέχρι τα µέσα του 19 ου αιώνα. Με την πρόοδο όµως που σηµειώθηκε στην Οργανική Χηµεία, ανακάλυψε τα µυστικά της δοµής των χηµικών ενώσεων των χρωµάτων και έτσι άνοιξε ο δρόµος για τη βιοµηχανική παραγωγή των συνθετικών χρωµάτων, αυξάνοντας τα αποθέµατα των χρωστικών ουσιών που είχε στη διάθεσή του. Έτσι το πρώτο συνθετικό χρώµα, που χρησιµοποιήθηκε για το βάψιµο του µεταξιού, ήταν το πικρικό οξύ, που παρασκευάστηκε το Ο δρόµος για τη σύνθεση οργανικών χρωµάτων ουσιαστικά άνοιξε 2

4 το 1856, όταν ο Αγγλος Perkin παρασκεύασε τη µωβεΐνη. Είναι χρήσιµο να διακρίνουµε µεταξύ τους τις χρωστικές κάδου και τις χρωστικές µε στερέωση (µε πρόστυµµα). Στις χρωστικές κάδου, η χρωστική ουσία που είναι αδιάλυτη στο νερό, µετατρέπεται µε κάποιο χηµικό τρόπο (αναγωγή) σε υδατοδιαλυτή. Το ύφασµα µουσκεύεται σ αυτό το διάλυµα και αφού στραγγίσει το στεγνώνουµε. Με την οξείδωση από το οξυγόνο του αέρα σχηµατίζεται το αρχικό χρώµα µέσα στις ίνες του υφάσµατος. Με αυτόν τον τρόπο βάφουν µε την ίσατη και το ινδικό. Στις χρωστικές υφασµάτων µε πρόστυµµα βράζουν το ύφασµα µε ένα διάλυµα που κάνει πρόστυψη (στερέωση). Αυτό είναι ένα άλας που στο νερό υδρολύεται και µένουν πάνω στις ίνες οξείδια ή υδροξείδια µετάλλων που πάνω τους κολλάει η χρωστική όταν τα υφάσµατα εµβαπτιστούν µέσα σε αυτή. Ανάλογα µε το πρόστυµµα έχουµε και διαφορετικό χρώµα για την ίδια χρωστική. Από την αρχαιότητα σαν πρόστυµµα χρησιµοποιούσαν πολύ τη στυπτηρία που είναι ένυδρο µεικτό θειικό άλας καλίου-αργιλίου που κρυσταλλώνεται µε 24 µόρια νερού. Η χρήση της στυπτηρίας σαν στερεωτικό για βαφή κόκκινων υφασµάτων µε ριζάρι χρονολογείται από το 2000 π.χ. στην Αίγυπτο. Κατά το Μεσαίωνα χρησιµοποιούσαν για στυπτηρία ορυκτά της Μήλου και άλλων Ελληνικών νησιών που ήταν µια σηµαντική πηγή µέχρι τα Ρωµαϊκά χρόνια. ιάφορα είδη στυπτηρίας ερχόταν από τη Μέση Ανατολή ή µετέτρεπαν ορυκτά σε θειικό αργίλιο. Μετά την επέκταση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας κατά το 15 ο αιώνα, οι πηγές της Ανατολής έπαψαν να προσφέρουν στυπτηρία και αναγκάστηκαν στην Ευρώπη να στραφούν σε άλλες πηγές. Ευτυχώς υπήρξαν µεγάλα αποθέµατα ορυκτού τραχείτη που µετατρέπονταν σε στυπτηρία µε την επίδραση ηφαιστειακών αναθυµιάσεων οξειδίων του θείου. Βρέθηκαν στην Tolfa του Παπικού κράτους. Αυτό οδήγησε σε κερδοφόρο µονοπώλιο του Πάπα στο εµπόριο στυπτηρίας. Μετά την Αναγέννηση οι ιαµαρτυρόµενες χώρες απαίτησαν εγχώριες πηγές. Στην Αγγλία για παράδειγµα, χρησιµοποιήθηκε σχιστόλιθος που βρέθηκε στο Yorkshire. Με κατάλληλη διεργασία (φρύξη και οξείδωση) µετατρεπόταν σε στυπτηρία. Παρόµοια διαδικασία διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη. Όσον αφορά αυτά καθαυτά τα µέσα βαφής, το µόνο επιτυχηµένο µπλε που ήταν γνωστό από τον περασµένο αιώνα ήταν η ινδικοτίνη που προέρχεται από το ινδικό (Indigofera tinctoria, λουλάκι), ένα φυτό των τροπικών χωρών, και από την ίσατη (Isatis tinctoria, παστέλ), µε λιγότερο ποσό ινδικοτίνης, που απλώθηκε η καλλιέργειά της σε όλη την Ευρώπη. Η ινδικοτίνη είναι αδιάλυτη στο νερό και έτσι δε µπορούσε να χρησιµοποποιηθεί σε λουτρό βαφής. Τα φυτά τα άφηναν να ζυµωθούν για να παράγουν το διαλυτό λευκό ινδικό. Τα υφάσµατα µουσκεύονταν 3

5 σε διάλυµα λευκού ινδικού και απλώνονταν να στεγνώσουν για να οξειδωθεί το λευκό ινδικό προς µπλε ινδικό. Οι Αιγύπτιοι το 1500 π.χ. έβαφαν µε ινδικό και µερικά από τα χρώµατά τους διατηρήθηκαν µέχρι τις µέρες µας. Κατά τους Ελληνορωµαϊκούς χρόνους και το Μεσαίωνα χρησιµοποιούσαν πολύ την ίσατη για βαφές µπλε χρώµατος. Indigofera tinctoria Isatis tinctoria Για κίτρινα χρώµατα, το παλαιότερο µέσο βαφής φαίνεται ότι είναι το άνθος του φυτού κρόκος (σαφράν)(c. Sativus) C. Sativus Η ιστορία του είναι µεγάλη, αφού έχει βρεθεί και σε τυλίγµατα µούµιας το 2000 π.χ. και χρησιµοποιείται ακόµα και σήµερα. Από το φυτό σαφράν, του οποίου το άνθος χρησιµοποιούνταν για βαφή, προέρχεται και το όνοµα της πόλης Saffron Waldes στο Essex της Γερµανίας, αξιόλογο κέντρο για το φυτό αυτό κατά το Μεσαίωνα. Παλαιότερα το χρησιµοποιούσαν πολύ στις Ινδίες για τη βαφή του µανδύα των Βουδιστών µοναχών. Επίσης χρησιµοποιήθηκε για τη βαφή βασιλικών ενδυµάτων σε πολλούς πολιτισµούς. 4

6 Ρίζες της Rubia tinctorum Άνθη Crocus Sativus Για κόκκινα χρώµατα επί χιλιετίες χρησιµοποιούσαν το φυτό ριζάρι (Rubia tinctorum) (ρουβία η βαφική) γνωστό ως ερυθρόδανο, οι ρίζες του οποίου δίνουν το άλικο χρώµα των υφασµάτων. Φυτό που είναι άγριο αυτοφυές, σε Μεσογειακές χώρες και χώρες της Μέσης Ανατολής µε µεγάλη ιστορία. Ακόµα και οι Αιγύπτιοι το χρησιµοποιούσαν γύρω στο 1500 π.χ. για Rubia tinctorum να βάφουν κόκκινα υφάσµατα. Στην Ελλάδα, και συγκεκριµένα στο χωριό Αµπελάκια του Νοµού Λαρίσης, υπήρχε από το 1778 ο πρώτος συνεταιρισµός που αριθµούσε 6000 µέλη (!) και είχε σαν αντικείµενο την παραγωγή, επεξεργασία, βαφή, και εµπορία των κόκκινων, άλικων (που δεν ξεβάφουν δηλαδή) νηµάτων. Ο συνεταιρισµός διέθετε µάλιστα 17 υποκαταστήµατα (!) πώλησης σε όλη την Ευρώπη. Στις ρίζες του φυτού υπάρχει η χηµική ουσία, η αλιζαρίνη, η οποία ευθύνεται για το χρωµατισµό των υφάνσιµων ινών και των έργων ζωγραφικής. 5

7 Από τους Ελληνορωµαϊκούς χρόνους το κόκκινο χρώµα το έπαιρναν από διάφορα είδη εντόµων (Coccus) που ήταν παράσιτα πάνω σε φυτά (Kermes Vermilio, κρεµέζι). Όταν οι Καρδινάλιοι άρχισαν να βάφουν τους κόκκινους µανδύες τους το 1464, η απόχρωση που παραγόταν µε πρόστυµµα στυπτηρία και χρώµα από τα παραπάνω έντοµα, ήταν ένα αδύνατο κόκκινο χρώµα το οποίο έγινε έντονα ζωηρό όταν το 17 ο αιώνα χρησιµοποιήθηκε αντί στυπτηρίας άλας κασσιτέρου. Με την ανακάλυψη Kermes vermilio Kermes vermilio της Αµερικής τη σκυτάλη παίρνει µια παρόµοια χρωστική από το µεξικανικό έντοµο κοκκινίλη (Dactylopius coccus). Dactylopius coccus Ένα πολύ ακριβό χρώµα στην αρχαιότητα, που ήταν σκούρο καφέ-µωβ, παραγόταν από µερικά είδη οστρακοειδών του γένους Murex, όπως του είδους Murex Miliaris γνωστό και ως Μ. purpura από τo οποίo προέρχεται και το όνοµα πορφύρα. ύο άλλα γνωστά είδη είναι τα Murex brandaris και Murex tranculus. 6

8 Murex Miliaris Murex brandaris Murex trunculus Βαφή µε τα είδη του γένους Murex Η βιοµηχανία βαφής µε πορφύρα είχε την τάση να παραµείνει στις παράλιες χώρες της Μεσογείου και στις Φοινικικές πόλεις Τύρου και Σιδόνας που ήταν αξιόλογα κέντρα αυτού του εµπορίου. Οι Έλληνες της Κύπρου και της Μινωϊκής Κρήτης καθώς και οι Φίνοικες απέκτησαν µεγάλη επιδεξιότητα στη βαφή µε πορφύρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι για να εξαχθεί 1 g πορφύρας χρειάζονται µερικές χιλιάδες κοχύλια του γένους Murex. Το γεγονός αυτό εξηγεί την πολύ µεγάλη εµπορική σηµασία της πορφύρας στους αρχαίους χρόνους. Η δοµή της πορφύρας είναι πολύ παρόµοια µε αυτήν του λουλακιού. εν έχει παραχθεί ποτέ συνθετικά σε εµπορική βάση. ε γνωρίζουµε πολλά για τις τεχνικές βαφής και τις µεθόδους εργασίας των βαφέων. Υπήρχε µια τάση να κρατούν µυστικές τις γνώσεις του επαγγέλµατος. Ήταν ένα επάγγελµα που µάθαιναν από άλλους µε πρακτική εφαρµογή που πιθανόν άλλαξε λίγο µε την εµφάνιση των πρώτων βιβλίων. Οι τεχνικές βαφής πρακτικά δεν άλλαξαν µέχρι τα τέλη 7

9 του 19 ου αιώνα όπου οι γρήγορες αλλαγές στην υφαντουργία ζητούσαν βελτιώσεις στην τεχνική βαφών. Μολονότι η Επιστήµη της Χηµείας έβαλε σταθερά θεµέλια κατά το 1800 µ.χ. η δοµή των χρωµάτων ήταν πολύ πολύπλοκη ώστε να διευκρινιστεί σύντοµα. Στην εύρεση της δοµής των οργανικών ενώσεων γενικά βοήθησαν αρχικά οι Lavoisier στη δεκαετία του 1780, Jons Jakob Berzelius και Justos von Liebig το Ο Lavoisier είχε διαπιστώσει ότι στις οργανικές ενώσεις υπάρχει πάντα άνθρακας και συνήθως υδρογόνο και οξυγόνο. Αργότερα εντόπισαν και την παρουσία άλλων στοιχείων όπως άζωτο και θείο. Με την πρόοδο της Επιστήµης της Χηµείας, πολλά από τα συστατικά σωµάτων πάρθηκαν από φυσικές ουσίες όπως για παράδειγµα το βενζόλιο που βρέθηκε το 1842 µ.χ. στην πίσσα του γαιάνθρακα. Αυτή η ένωση έγινε αντικείµενο έρευνας από οµάδα επιστηµόνων της εποχής που ο August Wilhelm von Hoffmann συγκέντρωσε στο Royal College of Chemistry που ιδρύθηκε το 1845 µ.χ. Το βενζόλιο ήταν το σηµείο έναρξης σύνθεσης πολλών χηµικών ενώσεων συµπεριλαµβανοµένου και ενός λαδιού που ονοµάστηκε ανιλίνη (που πρώτα παρασκευάστηκε από το φυτό Indigofera, που στην Πορτογαλική γλώσσα λέγεται anil). W. H. Perkin

10 Ένας από τους πιο έξυπνους και διακεκριµένους σπουδαστές του Hofmann ήταν ο William Henry Perkin. Κατά το 1856 σε ένα εργαστήριο που δηµιούργησε στο σπίτι του προσπαθούσε να παρασκευάσει κινίνη από ανιλίνη και παράγωγά της γιατί φαινόταν ότι έµοιαζαν στη δοµή. Το αποτέλεσµα ήταν µια µαύρη «λάσπη». Βράζοντας µε νερό, πήρε ένα διάλυµα µωβ από το οποίο αποµόνωσε µωβ κρυστάλλους. Προσπάθησε να βάψει ένα µεταξωτό ύφασµα µ αυτό το προϊόν και βρήκε ότι έδινε ένα µωβ λαµπρό χρώµα ανθεκτικό στο πλύσιµο και τον ήλιο. Ήταν το πρώτο συνθετικό χρώµα ανιλίνης που την ονόµασε µωβεΐνη (Mauveine). Ο Perkin έστειλε ένα δείγµα στους βαφείς Pyllars και Perth και η απάντηση που πήρε ήταν ευνοϊκή. Τον επόµενο χρόνο, µε κεφάλαια της οικογένειάς του, έκανε µονάδα παραγωγής συνθετικής ανιλίνης στο Greenford Green κοντά στο Harrow. Το νέο «πορφυρό της ανιλίνης» εξαπλώθηκε και έξω από τα όρια της Αγγλίας ενώ στη Γαλλία το ονόµασαν «µωβ». Ήταν τόσο µεγάλη η εµπορική επιτυχία του Perkin που αποσύρθηκε από τις επιχειρήσεις σε ηλικία των 35 ετών και αφοσιώθηκε στη χηµική έρευνα. Μωβείνη Άλλοι χηµικοί ακολούθησαν το δρόµο του µε άλλα χρώµατα, προϊόντα της ανιλίνης. Είχε βρεθεί ότι η ανιλίνη µπορούσε να σχηµατίσει διαζωενώσεις, που αργότερα βρέθηκαν από τον Peter Griess και ονοµάστηκαν έτσι επειδή υπήρχαν δύο άτοµα αζώτου µαζί. ιαπιστώθηκε ότι όταν αυτές οι ενώσεις επιδρούσαν πάνω στη φαινόλη σχηµατίζονταν ουσίες µε έντονα χρώµατα, πολλές απ τις οποίες ήταν χρωστικές. Η πρώτη αζωτοχρωστική ήταν το καφέ του Bismarck που παρασκευάστηκε από τον Carl Alexander Martins το Η επόµενη σύνθεση ήταν η σύνθεση της κόκκινης χρωστικής που υπάρχει στο φυτό ριζάρι, της αλιζαρίνης. Η εύρεση της δοµής της έπρεπε να περιµένει την πρόοδο της επιστήµης και αυτό έγινε όταν ο 9

11 August Kekule ανακάλυψε ότι το βενζόλιο είχε κυκλική δοµή σε εξαγωνικό δακτύλιο. Μετά απ αυτόν οι Graele και Liebermann µπόρεσαν να εργαστούν στη δοµή της αλιζαρίνης και να ανακαλύψουν έναν τρόπο να τη συνθέσουν σε εργαστηριακή κλίµακα. Ο Heinrich Caro όµως µελέτησε µια βιοµηχανική µέθοδο για σύνθεση της αλιζαρίνης που περιελάµβανε σουλφούρωση της ανθρακινόνης µε πυκνό θειικό οξύ, καθώς εργαζόταν στο εργοστάσιο Badische Anilin und Soda Fabrik.O Perkin εργαζόταν πάνω στο ίδιο θέµα και πήρε πατέντα για τη µέθοδό του στις 26 Ιουνίου του Heinrich Caro Adolf van Baeyer , µια µέρα µετά την απόκτηση πατέντας από τον Caro. Έγινε µια φιλική διευθέτηση και επέτρεψαν στον Perkin να παρασκευάζει αλιζαρίνη στην Αγγλία µε την άδεια της BASF. Το συνθετικό χρώµα ήταν πιο φτηνό από το φυσικό, έτσι η καλλιέργεια του φυτού ριζάρι µειώθηκε µέχρι που σταµάτησε. Η επιτυχία µε την αλιζαρίνη έδωσε το ερέθισµα στους Χηµικούς να στρέψουν την προσοχή τους προς την ινδικοτίνη (Ινδικό). Μετά από πολλά χρόνια έρευνας στην οποία διακρίθηκε ο Adolf van Baeyer, βρέθηκε η δοµή του µορίου και το 1880 βρέθηκε µέθοδος σύνθεσης της ινδικοτίνης. Του απονεµήθηκε το βραβείο Νόµπελ το Πάλι η µεταφορά της εργαστηριακής παρασκευής στη βιοµηχανική κλίµακα φάνηκε δύσκολη και µόνο το 1897 µπόρεσαν να την επιτύχουν µετά από µεγάλες και δαπανηρές έρευνες στην BASF. Από το 1900 και µετά η βιοµηχανία δεν παρείχε φθηνή και σταθερή παραγωγή µόνο χρωστικών ουσιών που υπήρχαν στη φύση, αλλά µε αυξανόµενο ρυθµό πρόσθετε και άλλες συνθετικές στον κατάλογο χρωστικών που υπήρχαν µέχρι τότε. Σε αυτή τη µεγάλη πρόοδο η Αγγλία είχε κάνει την αρχή µε την ανακάλυψη του Perkin, αλλά στη συνέχεια η Γερµανία ήταν αυτή που κυριάρχησε στη βιοµηχανική παραγωγή συνθετικών χρωστικών. Έτσι η Αγγλική βιοµηχανία υστέρησε τελικά τόσο πολύ που έφτασε στο σηµείο, µετά την κήρυξη του 1 ου παγκοσµίου πολέµου, να εισάγει το 80% των χρωστικών κυρίως από τη Γερµανία. ύο λόγοι συνέβαλαν σε αυτή την προπορεία της προπολεµικής Γερµανίας σε αυτόν και σε άλλους βιοµηχανικούς τοµείς. Ο ένας ήταν η 10

12 καλή εκπαίδευση στα Σχολεία, Πανεπιστήµια και Πολυτεχνεία, µε επιχορηγήσεις από το κράτος ώστε να υπάρχουν καλές βάσεις εκπαίδευσης Χηµικών και ο άλλος ήταν η θέληση των συµβούλων των εργοστασίων να απασχολούν Χηµικούς σε έρευνες σε µεγάλη κλίµακα αφειδώς. Η βιοµηχανία συνθετικών χρωµάτων ανιλίνης ήταν η πρώτη βιοµηχανία που βασιζόταν σε επιστηµονική βάση και έδειξε θεαµατική πρόοδο που µπόρεσε να επιτευχθεί µε άµεση και ελεύθερη εφαρµογή επιστηµονικών γνώσεων στη βιοµηχανία. Ακολουθεί µία ραγδαία ανάπτυξη της Αγγλικής βιοµηχανίας χρωστικών για να ικανοποιήσει τη ζήτηση των χρωστικών. Έτσι η Αγγλική και Αµερικάνικη βιοµηχανία χρωστικών ουσιών έφτασαν τη Γερµανική. Ο 20 ος αιώνας έχει γίνει πιο πολύχρωµος λόγω των ερευνών των χηµικών πάνω στα συνθετικά χρώµατα. Εκτός από τη βελτίωση των ιδιοτήτων των υπαρχόντων χρωµάτων, οι έρευνες κατευθύνθηκαν στην ανεύρεση νέων χρωµάτων και τρόπων εφαρµογής τους στα συνθετικά υφάσµατα και στην αύξηση του εύρους άλλων προϊόντων π.χ. πλαστικά, ελαστικά, τρόφιµα, µελάνια. Ένα ιδιαίτερο τµήµα της προόδου ήταν η αυστηρή διεθνής τυποποίηση της σταθερότητας των χρωµάτων, αλλά και η διεύρυνση του φάσµατος των χρωστικών κάδων συµπεριλαµβανοµένων των πρώτων πράσινων βαφών Caledon Jade Green, που ανακοινώθηκαν από τον James Morton της εταιρείας Scottish Dyes Ltd το ΒΑΣΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ ΒΑΣΙΚΑ ΧΡΩΜΑΤΑ Τα χρώµατα είναι µία κωδικοποίηση του ανθρώπινου νευρικού συστήµατος για να διακρίνει τα µήκη κύµατος (ή τις συχνότητες) του φωτός που προσπίπτουν στο αισθητήριο όργανο της όρασης. Τα µήκη κύµατος του φωτός που διεγείρουν τον ανθρώπινο οφθαλµό κυµαίνονται από περίπου Å (400 nm) µέχρι Å (700 nm). Πρόκειται για το φάσµα ορατού φωτός ή για τις λεγόµενες φωτεινές ηλεκτροµαγνητικές ακτινοβολίες. Η ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία µε µικρότερο ή µεγαλύτερο µήκος κύµατος δεν γίνεται αντιληπτή από το µάτι του ανθρώπου. 11

13 Στον πίνακα φαίνεται σε γενικές γραµµές η χρωµατική κωδικοποίηση του ανθρώπινου οφθαλµού στα ορατά µήκη κύµατος (χρώµατα της Ίριδας). Σε κάθε µήκος κύµατος (ή συχνότητα) η όραση του ανθρώπου αντιστοιχίζει και ένα χρώµα. Χρώµα Τα χρώµατα του ορατού φάσµατος Περιοχή µηκών κύµατος (nm) Περιοχή συχνοτήτων (Hz) Κόκκινο ~ nm ~ x10 12 Hz Πορτοκαλί ~ nm ~ x10 12 Hz Κίτρινο ~ nm ~ x10 12 Hz Πράσινο ~ nm ~ x10 12 Hz Μπλε ~ nm ~ x10 12 Hz Ιώδες (Μωβ) ~ nm ~ x10 12 Hz Όταν στο µάτι του ανθρώπου προσπέσουν δύο ακτινοβολίες µε διαφορετικά µήκη κύµατος η ανθρώπινη όραση συνθέτει τα χρώµατα 12

14 δηµιουργώντας καινούργια. Έτσι για παράδειγµα αν µία φωτεινή πηγή µάς φαίνεται ότι εκπέµπει κίτρινο χρώµα µπορεί αυτή να έχει µήκη κύµατος στην περιοχή από 560 nm έως 590 nm ή να εκπέµπει ταυτόχρονα κόκκινες και πράσινες ακτινοβολίες που όταν συντίθενται µας δίνουν κίτρινο χρώµα. Για τη δηµιουργία των χρωµάτων δεν µας είναι απαραίτητα όλα τα µήκη κύµατος του ορατού φωτός αλλά µόνο ορισµένα από αυτά. Με άλλα λόγια στηριζόµενοι σε κάποια χρώµατα τα οποία ονοµάζουµε βασικά ή πρωτογενή µπορούµε να συνθέσουµε τα υπόλοιπα. Η χρωµατική εντύπωση ενός αντικειµένου δηµιουργείται µε δύο τρόπους: 1. Αφαιρετική µίξη χρωµάτων: Εδώ πρόκειται για τη χρωµατική δηµιουργία η οποία υπάρχει σε όλα τα µη αυτόφωτα αντικείµενα, δηλαδή στην πλειονότητα των αντικειµένων που µας περιβάλλουν. Στην αφαιρετική µίξη χρωµάτων απορροφώνται από το λευκό φως του ήλιου ή των τεχνιτών φωτεινών πηγών επιλεκτικά ορισµένα χρώµατα. Το ανακλώµενο φως ή το διερχόµενο φως είναι το «υπόλοιπο» του µη απορροφηµένου λευκού φωτός. Αυτό το υπόλοιπο φως έχει ένα ορισµένο χρώµα, στο οποίο εµφανίζεται το αντικείµενο. Το χρώµα αυτό ονοµάζεται συµπληρωµατικό χρώµα του απορροφηµένου χρώµατος, επειδή αυτό µαζί µε το απορροφηµένο φως δίνουν και πάλι λευκό. 2. Προσθετική µίξη χρωµάτων: Εδώ πρόκειται για τη χρωµατική δηµιουργία η οποία συµβαίνει όταν αναµιγνύονται φωτεινές ακτινοβολίες. Για το σχηµατισµό όλων των χρωµάτων (αποχρώσεων) βασιζόµαστε σε τρία βασικά χρώµατα (Red Green Blue) (Κόκκινο Πράσινο Κίτρινο). Με συνδυασµό της έντασης των βασικών χρωµάτων µπορούν να παραχθούν όλες οι ενδιάµεσες αποχρώσεις. Τα βασικά χρώµατα που χρησιµοποιούµε για τη σύνθεση των χρωµάτων δεν είναι ίδια σε όλες τις εφαρµογές. Οι διαφορές σχετίζονται µε τον τρόπο που παράγεται το φως που φτάνει στο µάτι αλλά και µε το επιθυµητό οπτικό αποτέλεσµα. Το φως που βλέπουµε µπορεί να προέρχεται από απευθείας εκποµπή (π.χ. οθόνη υπολογιστή ή τηλεόρασης), από απορρόφηση που οφείλεται σε ανάκλαση ή από απορρόφηση καθώς αυτό διέρχεται µέσα από ηµιδιαφανή χρωµατιστά υλικά. Κατά την εκποµπή του φωτός τα µήκη κύµατος «αθροίζονται», (προσθετική µίξη χρωµάτων), για τη δηµιουργία του χρωµατικού αποτελέσµατος ενώ κατά την απορρόφηση του φωτός από τα υλικά τα µήκη κύµατος «αφαιρούνται», (αφαιρετική µίξη χρωµάτων), και δηµιουργούν το χρωµατικό αποτέλεσµα. Παράλληλα η αντίληψη του φωτός από τον άνθρωπο περιλαµβάνει επιπλεόν χαρακτηριστικά όπως η 13

15 λαµπρότητα (brightness), η απόχρωση (hue) και η χρωµατική καθαρότητα (saturation). Με άλλα λόγια η αίσθηση του χρώµατος είναι µία πολύπλοκη ανθρώπινη διαδικασία. Για την διευκόλυνση της περιγραφής και της αναπαραγωγής των χρωµάτων δηµιουργήθηκαν τα λεγόµενα χρωµατικά µοντέλα. Καθένα από αυτά βασίζεται σε συγκεκριµένα βασικά (πρωτογενή) χρώµατα. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι σπάνια δύο εφαρµογές φτάνουν στο ίδιο χρωµατικό αποτέλεσµα ακόµη και στην περίπτωση που χρησιµοποιούν το ίδιο χρωµατικό µοντέλο. Μία εικόνα φαίνεται διαφορετική σε οθόνες από διαφορετικό κατασκευαστή και δύο κόκκινες µπογιές από διαφορετικό κατασκευαστή δίνουν διαφορετικό κόκκινο χρώµα. Βασικά χρώµατα στην οθόνη (εκποµπή φωτός) (RGB) RGB Βασικά και δευτερογενή χρώµατα. Η οθόνη της τηλεόρασης και του υπολογιστή λειτουργεί µε τρία βασικά χρώµατα: Κόκκινο Πράσινο Μπλε (Red Green Blue: RGB). Με συνδυασµό αυτών των χρωµάτων µπορούµε να δηµιουργήσουµε τα δευτερεύοντα ή δευτερογενή χρώµατα ως εξής: 14

16 Κίτρινο: Κόκκινο + Πράσινο Γαλάζιο: Πράσινο + Μπλε Μωβ(Magenta): Μπλε + Κόκκινο Από τους συνδυασµούς των πρωτογενών ή των δευτερογενών χρωµάτων µπορούµε να δηµιουργήσουµε όλους τους δυνατούς χρωµατισµούς. Τα τρία πρωτογενή χρώµατα όταν συνδυαστούν δίνουν το λευκό. Λευκό: Κόκκινο + Πράσινο + Μπλε Λευκό επίσης δίνουν και οι συνδυασµοί ενός πρωτογενούς και του αντίθετού του δευτερογενούς (συµπληρωµατικά χρώµατα). Λευκό: Κόκκινο + Γαλάζιο Λευκό: Πράσινο + Μωβ (Magenta) Λευκό: Μπλε + Κίτρινο Βασικά χρώµατα στην εκτύπωση (CMYK) CMY Βασικά και δευτερογενή χρώµατα. Στην εκτύπωση των εντύπων χρησιµοποιείται ευρέως το σύστηµα CMY που είναι συµπληρωµατικό µοντέλο του RGB. Τα τρία βασικά χρώµατα στο CMY είναι: Γαλάζιο (Cyan) Μοβ (Magenta) Κίτρινο (Yellow). 15

17 Με τα τρία αυτά χρώµατα δηµιουργούµε τα δευτερογενή Κόκκινο Πράσινο Μπλε ως εξής: Κόκκινο: Μοβ(Magenta) + Κίτρινο Πράσινο: Κίτρινο + Γαλάζιο Μπλε: Γαλάζιο + Μωβ(Magenta) Το µοντέλο αυτό βασίζεται στο γεγονός ότι το υπόβαθρο της εκτύπωσης είναι το λευκό χαρτί που ανακλά όλα τα χρώµατα (µήκη κύµατος). Κάθε βασικό χρώµα που προστίθεται µε ένα µελάνι απορροφά ορισµένα χρώµατα και αποδίδει τα υπόλοιπα. Για παράδειγµα το κίτρινο µελάνι απορροφά το µπλε χρώµα και αφήνει το πράσινο και το κόκκινο να ανακλαστεί. Εδώ ο συνδυασµός των τριών βασικών χρωµάτων δίνει το µαύρο χρώµα (πλήρης απορρόφηση των ακτινοβολιών). Μαύρο χρώµα επίσης προκύπτει από το συνδυασµό ενός βασικού και του αντίθετού του δευτερογενούς: Μαύρο: Γαλάζιο + Μωβ(Magenta) + Κίτρινο Μαύρο: Γαλάζιο + Κόκκινο Μαύρο: Μωβ(Magenta) + Πράσινο Μαύρο: Κίτρινο + Μπλε Τα µελάνια όµως από τη φύση τους δεν µπορούν να αποδώσουν συγκεκριµένα µήκη κύµατος χρώµατα (όπως τα pixels µίας οθόνης) αλλά µία ευρεία περιοχή του χρωµατικού φάσµατος. Το αποτέλεσµα είναι συνδυασµός των τριών βασικών χρωµάτων να δίνει ένα καφετί χρώµα αντί για το µαύρο. Για το λόγο αυτό προστέθηκε στο µοντέλο CMY και το µαύρο µελάνι µε αποτέλεσµα να προκύψει το χρωµατικό µοντέλο CMYK (Cyan Magenta Yellow Black). Πρακτικά στην εκτύπωση δεν χρησιµοποιείται σήµερα το CMY µοντέλο αλλά το CMYK. Το µοντέλο CMY µπορεί να παρασταθεί όπως και το RGB µε ένα κύβο σε ένα καρτεσιανό σύστηµα αξόνων µε το λευκό χρώµα στην αρχή των αξόνων και τα βασικά χρώµατα πάνω στους άξονες. Βασικά χρώµατα στη ζωγραφική (µπογιές) 16

18 Παραδοσιακός χρωµατικός τροχός του συστήµατος RYB. Π πρωτογενή, δευτερογενή, Τ τριτογενή χρώµατα. Στην παραδοσιακή ζωγραφική χρησιµοποιείται το χρωµατικό µοντέλο RYB µε βασικά χρώµατα τα Κόκκινο (Red) Κίτρινο (Yellow) Μπλε (Blue). Με τα τρία αυτά βασικά χρώµατα δηµιουργούµε τα δευτερογενή ως εξής: Πορτοκαλί: Κόκκινο + Κίτρινο Πράσινο: Κίτρινο + Μπλε Μωβ: Μπλε + Κόκκινο Στο µοντέλο αυτό υπάρχουν και τριτογενή χρώµατα που δηµιουργούνται από τα πρωτογενή και τα δευτερογενή. Τα πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή χρώµατα φαίνονται στον χρωµατικό τροχό. Το χρωµατικό αυτό µοντέλο περιγράφει σε πολύ αδρές γραµµές τη συµπεριφορά των χρωµάτων που παράγονται από ανάµειξη των χρωστικών που χρησιµοποιούνται στις µπογιές ζωγραφικής και παρουσιάζει σηµαντικά προβλήµατα στην εφαρµογή του. Το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασµένες οι µπογιές περιέχει χρωστικές που ανακλούν µεγάλες περιοχές του ορατού φάσµατος που διαφέρουν ανάλογα µε την εταιρεία που παρασκευάζει τις µπογιές. Με άλλα λόγια όλες οι κόκκινες µπογιές δεν είναι ίδιες και δεν παρουσιάζουν τις ίδιες ιδιότητες όταν αναµειχθούν µε άλλες µπογιές. Για το λόγο αυτό στη ζωγραφική δεν είναι δυνατόν να παρασκευάσουµε όλα τα χρώµατα από τα παραδοσιακά πρωτογενή. Έτσι κάθε παρασκευάστρια εταιρεία δηµιουργεί µία δικιά της γκάµα βασικών χρωµάτων που περιλαµβάνουν τα πρωτογενή, τα δευτερογενή, ορισµένα τριτογενή ή άλλα χρώµατα, το λευκό και το µαύρο. Με τα χρώµατα αυτά µπορεί να δηµιουργηθεί κάθε επιθυµητό χρωµατικό αποτέλεσµα. 1.3 Η ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΧΡΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ Θα µπορούσαµε να πούµε ότι στη φύση δεν υπάρχει χρώµα. Το χρώµα «παράγεται» µόνο µέσω των αισθητηρίων οργάνων ή πιο σωστά µέσω του εγκεφάλου ως χρωµατική εντύπωση. 17

19 Το φως, δηλαδή η ακτινοβολία (λευκή ή τµήµα αυτής) που προσπίπτει επί του αµφιβληστροειδούς, γίνεται αντιληπτό ως χρωµατικό ερέθισµα και στον εγκέφαλο υφίσταται επεξεργασία και αφοµοιώνεται ως χρωµατική αίσθηση ή χρωµατική εντύπωση. Αναλυτικότερα, το φως εισέρχεται στο µάτι µέσω ενός συστήµατος φακών (κερατοειδής, κρυσταλλοειδής) µε ρυθµιζόµενο διάφραγµα (ίρις), και προσπίπτει σε ένα χιτώνα το λεγόµενο αµφιβληστροειδή. Στον αµφιβληστροειδή χιτώνα του ανθρώπινου µατιού υπάρχουν τα κύτταρα που ονοµάζονται φωτοϋποδοχείς ή φωτοαισθητήρες. Οι φωτουποδοχείς περιλαµβάνουν δύο τύπους κυττάρων τα κωνία και τα ραβδία. Τα ραβδία είναι υπεύθυνα για την αντίληψη του φωτεινού και του σκοτεινού φωτός ενώ τα κωνία για την αντίληψη των χρωµάτων. Υπάρχουν τρία είδη κωνίων: S-κωνία: είναι ευαίσθητα σε φωτόνια µικρού µήκους κύµατος και παρουσιάζουν µέγιστη ευαισθησία σε µήκος κύµατος περίπου Å (420 nm). Είναι ευαίσθητα στο µπλε φως. Μ-κωνία: είναι ευαίσθητα σε φωτόνια µεσαίου µήκους κύµατος και παρουσιάζουν µέγιστη ευαισθησία σε µήκος κύµατος περίπου Å (530 nm). Είναι ευαίσθητα στο πράσινο φως. L-κωνία: είναι ευαίσθητα σε φωτόνια µεγάλου µήκους κύµατος και παρουσιάζουν µέγιστη ευαισθησία σε µήκος κύµατος περίπου Å (560 nm). Είναι ευαίσθητα στο κόκκινο φως. Η ευαισθησία των κωνίων σε διαφορετικά µήκη κύµατος οφείλεται σε φωτοευαίσθητες χρωστικές ουσίες τις ροδοψίνες οι οποίες αποτελούνται από ένα πρωτεϊνικό τµήµα την οψίνη και τη χρωστική 11-cis-ρετινάλη η οποία παράγεται στον οργανισµό από βιταµίνη Α. Με επίδραση φωτός η ροδοψίνη µετασχηµατίζεται σε λουµιροδοψίνη, στην οποία η 11-cis-ρετινάλη µετατράπηκε σε trans-ρετινάλη. Η λουµιροδοψίνη διασπάται ταχύτατα σε οψίνη και trans-ρετινάλη. Συγχρόνως, τα οπτικά νευρικά κύτταρα λαµβάνουν ένα ηλεκτρικό σήµα που το µεταβιβάζουν στον εγκέφαλο. Η µετατροπή και πάλι της transρετινάλης σε 11-cis-ρετινάλη επιτυγχάνεται αργά σε πολλά στάδια και µπορεί να διαρκέσει µέχρι και µισή ώρα. Γι αυτό το λόγο αργεί να προσαρµοστεί το µάτι όταν ξαφνικά περάσει από ένα σκοτεινό χώρο σε ένα φωτεινό. 18

20 Μηχανισµός όρασης Θα µπορούσαµε να πούµε λοιπόν ότι τα βασικά χρώµατα τα οποία αντιλαµβάνεται ο άνθρωπος είναι το Κόκκινο, το Πράσινο και το Μπλε. Μία τέτοια εκτίµηση θα ήταν πολύ απλουστευµένη εφόσον η αίσθηση του φωτός περιλαµβάνει παραµέτρους όπως η λαµπρότητα (brightness), η απόχρωση (hue) και η χρωµατική καθαρότητα (saturation), στη διαδικασία της όρασης λαµβάνουν µέρος και άλλα κύτταρα εκτός από τα κωνία και υπάρχει µία πολύπλοκη διαδικασία σύνθεσης των οπτικών ερεθισµάτων. Γι αυτό το λόγο τα χρωµατικά µοντέλα αδυνατούν µε µερικά βασικά χρώµατα να περιγράψουν πλήρως την αίσθηση των χρωµάτων αλλά µπορούν να την προσεγγίσουν µε αρκετή ακρίβεια. 1.4 ΧΡΩΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΧΡΩΣΤΙΚΑ ΥΛΙΚΑ (DYES) ΧΡΩΣΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ (PIGMETS) Ορισµοί Χρωστικά µέσα: Είναι µια γενική ονοµασία για όλα τα υλικά και τις ουσίες που δίνουν χρώµα. Χρωστικά υλικά (Dyes): Είναι τα οργανικά χρωστικά µέσα, τα οποία διαλύονται στο µέσο εφαρµογής. Χρωστικές ουσίες (Pigments): Είναι εκείνα τα οργανικά ή ανόργανα χρωστικά µέσα τα οποία δε διαλύονται στο µέσο εφαρµογής Χρωστικά υλικά (Dyes) 19

21 Τα χρωστικά υλικά είναι διαλυτές, οργανικές ουσίες µε πολύπλοκη χηµική δοµή. Τα µόριά τους περιέχουν δύο λειτουργικές οµάδες: 1. Χρωµοφόρες οµάδες: Τα χρωµοφόρα είναι οµάδες ατόµων που η ύπαρξή τους σε ένα µόριο προσδίδει την ικανότητα να εκπέµπει φωτεινή ακτινοβολία, άρα η ουσία να γίνεται έγχρωµη. Περιέχουν συνήθως πολλαπλούς δεσµούς όπως π.χ. η αζωοµάδα -Ν=Ν-, η καρβονυλική οµάδα >C=O, η κυανοµάδα -C, η οµάδα τριφαινυλοµεθυλίου κ.λ.π. 2. Αυξόχρωµες οµάδες: Οι αυξόχρωµες οµάδες είναι οµάδες στις οποίες οφείλεται η ενίσχυση του χρωµατικού αποτελέσµατος. Τέτοιες οµάδες είναι η αµινοµάδα ΝΗ 2, η οµάδα υδροξυλίου -ΟΗ, η µεθοξυοµάδα -OCH 3 κ.λ.π. Σήµερα υπάρχουν περίπου χρωστικά υλικά. Ο αριθµός αυτός επιτυγχάνεται µε παραλλαγή ενός περιορισµένου αριθµού από κατηγορίες χρωστικών υλικών. Το µεγαλύτερο µέρος χρωστικών υλικών ταξινοµείται σε 4 κατηγορίες: 1) Αζωχρωστικά υλικά. Αζωχρώµατα: Το χαρακτηριστικό των αζωχρωστικών υλικών είναι η αζωοµάδα -Ν=Ν-. Σε αυτήν µπορούν να συνδεθούν παράγωγα βενζολίου ή ναφθαλίνης όπως και ετεροκυκλικλές και δικαρβονυλικές ενώσεις. Λόγω αυτής της δυνατότητας σύνδεσης προκύπτει ο µεγάλος αριθµός αζωχρωστικών υλικών. Αυτά κατέχουν περίπου το 50% του συνόλου των οργανικών χρωστικών υλικών. H 3 C H 3 C Κίτρινο βουτύρου 2) Καρβονυλικά χρωστικά υλικά: Αυτά χαρακτηρίζονται από τουλάχιστον δύο κυκλικές συζυγείς καρβονυλικές οµάδες. Σηµαντικοί εκπρόσωποι αυτής της κατηγορίας είναι τα χρωστικά υλικά του ανθρακινονίου, τα χρωστικά υλικά του ινδικού και του ινδαθρενίου. 20

22 O O O H O H O Ανθρακινόνη O Μπλε Ινδαθρενίου O C C H H C C O O O HO OH Ινδικό (µπλε) Αλιζαρίνη 3) Τριφαινυλοµεθανικά χρωστικά υλικά: Το βασικό τµήµα αυτών των χρωστικών υλικών είναι η τριφαινυλοµεθανική οµάδα. Εκπρόσωποι αυτής της κατηγορίας είναι το πράσινο του µαλαχίτη, το ιώδες µεθυλίου (µήτρες εκτύπωσης) και η εοσίνη (κόκκινο µελάνι). Τα υλικά αυτά έχουν θαυµάσιες αποχρώσεις και µεγάλη χρωµατική ένταση. 21

23 (CH 3 ) 2 (CH 3 ) 2 C C Τριφαινυλοµάδα (CH 3 ) 2 Ιώδες του µεθυλίου (CH 3 ) 2 (CH 3 ) 2 C Πράσινο του µαλαχίτη 4) Χρωστικά υλικά από φθαλοκυανίνη: Το βασικό τµήµα αυτών των χρωστικών υλικών είναι η φθαλοκυανίνη, µια χηµική ένωση που αποτελείται από ένα πολύσκελο δακτυλιοειδές σύστηµα δακτυλίων και τέσσερα κεντρικά άτοµα αζώτου. Τα υλικά αυτά περιέχουν επιπρόσθετα και ένα κεντρικό µεταλλικό άτοµο όπως χαλκό (Cu) ή σίδηρο (Fe). Πολλά χρωστικά υλικά της φύσης, όπως το κόκκινο χρωστικό υλικό στο αίµα (αιµατίνη), οι χλωροφύλλες, είναι χρωστικά υλικά από φθαλοκυανίνη. Τα συνθετικά χρωστικά υλικά από φθαλοκυανίνη, όπως π.χ. η µπλε φθαλοκυανίνη χαλκού, χαρακτηρίζονται από µεγάλη ανθεκτικότητα στο φως. Με την αλλαγή του κεντρικού µεταλλικού ατόµου, όπως και µε τη σουλφούρωση ή χλωρίωση της φθαλοκυανίνης, παράγεται ολόκληρο φάσµα χρωµάτων. 22

24 H Cu H Φθαλοκυανίνη Φθαλοκυανίνη χαλκού (µπλε) Χρωστικά ουσίες (Βαφές) (Pigments) Οι χρωστικές ουσίες είναι χρωστικά µέσα που δεν διαλύονται στο µέσο εφαρµογής και µπορεί να είναι ανόργανης ή οργανικής προέλευσης. Ως στερεά υλικά, καλά διασπαρµένα στο διαφανή φορέα, π.χ. στο βερνίκι ή στο στρώµα εµαγιέ, δίνουν στο στρώµα το χρώµα τους. Ταξινοµούνται σε: 1) Ανόργανες χρωστικές ουσίες: Τέτοιες ανόργανες χρωστικές ουσίες χρησιµοποιούσαν και οι πρωτόγονοι ζωγράφοι στα σπήλαια. Ήταν ορυκτά χρώµατα δηλαδή φυσικές χρωστικές ουσίες. Οι ανόργανες χρωστικές ουσίες σήµερα κατασκευάζονται µε συνθετικό τρόπο. Είναι πιο καθαρά χρώµατα, έχουν υψηλότερη αποδοτικότητα και µεγαλύτερη αντοχή. Από χηµικής άποψη πρόκειται για τις ίδιες ενώσεις µε αυτές που υπάρχουν στις ορυκτές ουσίες. Οι ανόργανες χρωστικές ουσίες χρησιµεύουν κυρίως για το χρωµατισµό κεραµικών υλικών, εµαγιέ και δοµικών υλικών, επειδή αντέχουν σε υψηλή θερµοκρασία. Η παλέτα χρωµάτων των ανόργανων χρωστικών ουσιών είναι περιορισµένη. Με µίξη µπορεί να κατασκευαστεί µεγάλος αριθµός αποχρώσεων. Οι πιο σηµαντικές ανόργανες χρωστικές ουσίες είναι το διοξείδιο του τιτανίου (λευκό), τα διάφορα οξείδια του σιδήρου (κόκκινο, κίτρινο, µαυρο), το οξείδιο του χρωµίου (πράσινο, κίτρινο), το θειούχο κάδµιο 23

25 (κίτρινο), τα οξείδια του µαγγανίου (µωβ, καφέ, µπλε) και σύµπλοκα άλατα κοβαλτίου (µπλε µέχρι πράσινο). 2) Οργανικές χρωστικές ουσίες: Οι οργανικές χρωστικές ουσίες προέκυψαν από τα οργανικά χρωστικά υλικά. Η χηµική τους δοµή είναι παρόµοια µ αυτήν των οργανικών χρωστικών υλικών. Πρόκειται για αδιάλυτες χηµικές ενώσεις µε τα ίδια τυπικά, χρωστικά δοµικά στοιχεία, όπως π.χ. την αζωοµάδα, την οµάδα της φθαλοκυανίνης κ.λ.π. Οι οργανικές χρωστικές ουσίες ταξινοµούνται στις ίδιες χηµικές κατηγορίες όπως τα οργανικά χρωστικά υλικά. Οι αζωχρωστικές ουσίες δίνουν κίτρινη µέχρι κόκκινη απόχρωση δεν είναι όµως ανθεκτικές στο φως. Οι καρβονυλικές χρωστικές ουσίες δίνουν κίτρινο, κόκκινο και µωβ χρώµα αρίστης ποιότητας. Οι χρωστικές ουσίες από τριφαινυλοµεθάνιο έχουν λαµπρά χρώµατα, δεν αντέχουν όµως στο φως. Οι χρωστικές ουσίες από φθαλοκυανίνη δίνουν αποχρώσεις από µπλε µέχρι πράσινο αρίστης ανθεκτικότητας στο φως. Οι οργανικές χρωστικές ουσίες έχουν σε σχέση µε τις ανόργανες χρωστικές ουσίες πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα: Έχουν συνήθως πιο καθαρή απόχρωση, όπως και µεγαλύτερη χρωστική ένταση και είναι εν µέρει διαφανείς. Εφαρµόζονται εποµένως κυρίως για χρώµατα εκτύπωσης, βερνίκια και υλικά επικάλυψης όπως τα πλαστικά χρώµατα. Επειδή πρόκειται για οργανικές ενώσεις, δεν έχουν αντοχή στη θερµοκρασία (πάνω από 200 C). Εξάλλου είναι πιο ακριβές από τις ανόργανες χηµικές ουσίες. Ανάλογα µε τη φύση του είδους που πρόκειται να βαφεί, χρησιµοποιείται και διαφορετικό είδος χρωστικής ουσίας (βαφής). Χρωστικές ουσίες για βαφή των υφασµάτων: Οι βαµβακερές ίνες αποτελούνται από κυτταρίνη και έχουν ουδέτερες ιδιότητες, ενώ το µαλλί και το µετάξι που αποτελούνται από πρωτεΐνες, χαρακτηρίζονται από όξινες και βασικές ιδιότητες ταυτόχρονα. Με βάση λοιπόν το είδος του υφάσµατος οι χρωστικές ουσίες ταξινοµούνται σε: 24

26 1) Βασικές χρωστικές: που βάφουν απευθείας το µαλλί και το µετάξι, αλλά και το βαµβάκι, µετά από ειδική κατεργασία. 2) Όξινες χρωστικές: που βάφουν µόνο το µαλλί και το µετάξι. Με βάση τον τρόπο βαφής του υφάσµατος οι χρωστικές ουσίες ταξινοµούνται σε: 1) Χρωστικές ουσίες απευθείας βαφής: Αυτές βάφουν χωρίς βοηθητικά µέσα τόσο το µαλλί και το µετάξι, όσο και το βαµβάκι. Στην περίπτωση αυτή η χρωστική ουσία επικολλάται πάνω στις ίνες. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι η βαφή µε το κυανό του µεθυλενίου: H 3 C S CH 3 CH 3 CH Cl 3 Κυανούν του µεθυλενίου 2) Χρωστικές ουσίες ανάπτυξης: Σε αυτό το είδος βαφής συντίθεται η χρωστική από τα συστατικά της τη στιγµή της βαφής πάνω στην ίνα από τελείως ή σχεδόν άχρωµα ολιγοµοριακά δοµικά σωµατίδια. Οι ίνες διαποτίζονται µε το ένα συστατικό της χρωστικής και στη συνέχεια υφίστανται κατεργασία µε διάλυµα του άλλου συστατικού, οπότε σχηµατίζεται το χρώµα. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα είναι η ανόργανη χρωστική κυανούν του Βερολίνου και το αζώχρωµα µαύρο της ανιλίνης. Το κυανούν του Βερολίνου έχει σήµερα µόνο ιστορική σηµασία ως χρωστική. Το µαύρο της ανιλίνης χρησιµοποιείται ακόµη για βαφή δέρµατος και τζην υφασµάτων: 4Fe [Fe(C) 6 ] 4- Fe 4 III [Fe II (C) 6 ] 3 Αντίδραση σύνθεσης του κυανού του Βερολίνου Ανιλίνη H 2 Ox CuSO 4 HCl Σύνθεση του µαύρου της ανιλίνης Μαύρο ανιλίνης 25

27 3) Χρωστικές ουσίες κάδου (αναγωγής): Πρόκειται για χρωστικές που δεν διαλύονται στο νερό και µεταφέρονται στην ίνα του υφάσµατος αφού πρώτα µετατραπούν σε ευδιάλυτη µορφή (λευκοµορφή), που είναι λίγο ή περισσότερο άχρωµη. Αυτό µπορεί να γίνει µε αναγωγή σε διάλυµα. Κλασσικό παράδειγµα είναι το ινδικό, του οποίου ο φαινολικός τύπος λευκό του ινδικού, που παράγεται σε αλκαλικό περιβάλλον, είναι ευδιάλυτο στο νερό. Παλαιότερα χρησιµοποιήθηκαν ως αναγωγικά µέσα αναερόβια βακτήρια, ενώ σήµερα χρησιµοποιείται το υδροθειώδες νάτριο. Μετά την εφαρµογή του λευκού του ινδικού, το ύφασµα απλώνεται στον αέρα και έτσι φέρεται σε επαφή µε το οξυγόνο, το οποίο οξειδώνει και πάλι τη χρωστική στην αρχική της κυανοϊώδη µορφή. O C C H H C C Αναγωγή Οξείδωση OH C C H H C O OH Ινδικό (µπλε) Ινδικό (λευκό) Μετατροπή του ινδικού σε λευκό ινδικό και αντίστροφα C Οξείδωση του ινδικού από τον αέρα 26

28 4) Χρωστικές ουσίες πρόστυψης: Στην περίπτωση αυτή για να πραγµατοποιηθεί η στερέωση της χρωστικής ουσίας πάνω στην ίνα θα πρέπει να χρησιµοποιηθούν ορισµένες ουσίες που λέγονται προστύµµατα. Αυτές σχηµατίζουν µεταξύ της ίνας και της χρωστικής ουσίας σύµπλοκους δεσµούς που συχνά είναι πολύ σταθεροί. Ανάλογα µε το µεταλλικό ιόν µπορεί η χρωστική ουσία να εµφανίζει διαφορετικό χρώµα κατά τη βαφή. Ένα τέτοιο Ύφασµα OH OH OH O HO Al OH O Βαφή µε αλιζαρίνη µε χρήση στυπτυρίας παράδειγµα είναι η βαφή µε την αλιζαρίνη. Ως προστύµµατα χρησιµοποιούνται υδροξείδια ορισµένων µετάλλων π.χ. αργιλίου, σιδήρου, χρωµίου, η ταννίνη, το τρυγικό καλιονάτριο κ.λ.π. Τα προστύµµατα µε το χρωστικό υλικό σχηµατίζουν αδιάλυτες ενώσεις δηλαδή χρωστικές ουσίες που λέγονται λάκες. Βαφή µε ριζάρι 27

29 Υπάρχουν επίσης χρωστικές ουσίες για τη βαφή και άλλων σωµάτων όπως: Χρωστικές ουσίες για βαφή επιφανειών: Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 50, το κύριο συστατικό των βαφών αυτών ήταν το λινέλαιο, το οποίο αραιωνόταν µε τερεβινθέλαιο (νέφτι) και το χρώµα οφειλόταν στον βασικό ανθρακικό µόλυβδο, που είναι λευκός και στον οποίο είχαν προστεθεί διάφορες χρωστικές ουσίες. Τότε κυκλοφόρησαν στην αγορά τα "πλαστικά" χρώµατα, που ήταν βασισµένα σε πολυµερή παράγωγα και έγιναν πολύ δηµοφιλή. Παράλληλα, οι τεχνικές του βαψίµατος βελτιώθηκαν και φτάσαµε στα σηµερινά δεδοµένα, όπου τα πλαστικά χρώµατα όχι µόνον έχουν εκτοπίσει τις λαδοµπογιές, αλλά µπορούν άνετα να χρησιµοποιηθούν από οποιονδήποτε. Λειτουργία των βαφών επιφανειών: Η βασική λειτουργία µιας βαφής, δηλαδή η προστασία µιας επιφάνειας από το φως, το νερό και τον αέρα επιτυγχάνεται µε το πέρασµα µιας λεπτής, ανθεκτικής και αδιαπέραστης µεµβράνης πάνω στην επιφάνεια. Η µεµβράνη αυτή περιέχει συνήθως χρωστικές ουσίες για να καλύψει και να διακοσµήσει την επιφάνεια. Ετσι οι βαφές αυτές έχουν δύο (2) βασικά συστατικά : 1) Το µέσον, το υγρό µέρος της βαφής, το οποίο πολυµερίζεται και παρέχει την προστατευτική µεµβράνη. 2) Τη χρωστική ουσία, ένα στερεό που βρίσκεται διασπαρµένο στο µέσον, που χρωµατίζει την µεµβράνη. Λαδοµπογιές: Το βασικό συστατικό τους είναι το λινελαϊκό οξύ, ένα ακόρεστο οργανικό οξύ που αποτελείται από µια µακριά αλυσίδα δεκαοκτώ (18) ατόµων άνθρακα και έχει δύο διπλούς δεσµούς. Οταν το έλαιο εκτεθεί στον αέρα, το οξυγόνο ενώνεται µε τα άτοµα του άνθρακα των διπλών δεσµών, σχηµατίζοντας υπεροξειδικούς δεσµούς και συνδέοντας τις αλυσίδες µεταξύ τους. Έτσι δηµιουργείται η προστατευτική µεµβράνη. Οι λαδοµπογιές έχουν το πλεονέκτηµα να εφαρµόζουν σε πορώδεις επιφάνειες, όπως το ξύλο, ενώ το βασικό τους µειονέκτηµα είναι ότι αργούν να στεγνώσουν, επειδή η αντίδραση συνεχίζεται για αρκετό χρονικό διάστηµα µετά την εφαρµογή τους. 28

30 Πλαστικές βαφές: Οι βαφές αυτές περιέχουν οξικό πολυβινυλεστέρα ή µεθακρυλικό µεθυλεστέρα, που βρίσκονται µε τη µορφή γαλακτώµατος µέσα στο νερό. Οι πλαστικές βαφές έχουν πολλά πλεονεκτήµατα σε σχέση µε τις λαδοµπογιές όπως: στεγνώνουν γρήγορα, δεν έχουν έντονη οσµή, διαλύονται µε νερό, η πρώτη ύλη είναι άφλεκτη και µη τοξική. Από την άλλη πλευρά δεν γυαλίζουν και είναι αρκετά µαλακές. Η σκληρότητά τους αυξάνεται µε τη χρήση διάφορων πρόσθετων, όπως π.χ. το µεθακρυλικό νάτριο. Χρωστικές ουσίες τροφίµων: Μια άλλη κατηγορία που περιγράφει το ρόλο των χρωστικών αυτών ουσιών παρά τον τρόπο χρήσης τους είναι οι χρωστικές ουσίες τροφίµων. Επειδή οι χρωστικές ουσίες τροφίµων ταξινοµούνται στα πρόσθετα τροφίµων, παρασκευάζονται µε υψηλότερες και αυστηρότερες προδιαγραφές από άλλες βιοµηχανικές χρωστικές ουσίες και ελέγχονται αυστηρά από τη νοµοθεσία. Αυτές µπορεί να είναι χρωστικές ουσίες απευθείας βαφής, χρωστικές ανάπτυξης ή και χρωστικές κάδου. Πολλές απ αυτές είναι αζωχρωστικές, ενώσεις ανθρακινονών και άλλες είναι χρωστικές ουσίες από τριφαινυλοµεθάνιο για την παραγωγή πράσινου και µπλε χρώµατος. Επίσης ως χρωστικές τροφίµων χρησιµοποιούνται και φυσικές χρωστικές ουσίες. 29

31 1.5 ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΧΡΩΣΤΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ Οι φυσικές χρωστικές ουσίες έχουν µια µακροχρόνια και πλούσια ιστορία µια και αποτελούσαν τα µοναδικά διαθέσιµα χρωστικά υλικά µέχρι τα µέσα του 19 ου αιώνα: όλα σχεδόν τα έργα της πολιτισµικής κληρονοµιάς του πλανήτη µας είναι βαµµένα µε φυσικές χρωστικές, επειδή πριν από 1856 όλες οι χρησιµοποιούµενες χρωστικές ήταν φυσικής προέλευσης. Σήµερα ελάχιστες, φυσικής προέλευσης, χρωστικές χρησιµοποιούνται από τους επαγγελµατίες βαφείς. Η χρήση τους στη διάρκεια των αιώνων, ιδίως από την εποχή του Μεσαίωνα, θεµελίωσε την τέχνη και αργότερα την Επιστήµη της σύγχρονης βιοµηχανίας χρωστικών η οποία χαρακτηρίζεται από µεγάλη πολυπλοκότητα. Περισσότερες από 7000 συνθετικές οργανικές χρωστικές ουσίες είναι διαθέσιµες οι οποίες προσφέρουν ένα µεγάλο φάσµα αποχρώσεων, καλή αντοχή στις περιβαλλοντικές συνθήκες, σταθερή ποιότητα βαφής, ευκολία και απλότητα στη χρήση, ποικιλία υλικών πάνω στα οποία είναι εφαρµόσιµες, χαµηλό κόστος. Οι περισσότερες συνθετικές χρωστικές ουσίες χρησιµοποιούνται από τις βιοµηχανίες κλωστοϋφαντουργίας, δέρµατος, χαρτιού, τροφίµων και καλλυντικών. Επίσης πολλές χρησιµοποιούνται στην παρασκευή τυπογραφικών µελανιών, χρωµάτων δοµικών υλικών, πλαστικών, ελαστικών και χρωµάτων αυτοκινήτων. Πολλά απόβλητα από τις βιοµηχανίες παραγωγής και χρήσης χρωστικών ουσιών είναι τοξικά και παρουσιάζουν σηµαντικό κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Μερικές από τις τοξικές χηµικές ουσίες που βρίσκονται στα χρωµατισµένα απόβλητα τέτοιων βιοµηχανικών µονάδων περιλαµβάνουν: διοξίνες, τοξικά βαριά µέταλλα όπως Cr, Cd, Pb, φορµαλδεΰδη, βενζόλιο, διάφορες αζωτούχες ενώσεις, κ.α. Όλες αυτές οι ουσίες έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία των οργανισµών, καθώς καταλήγουν στα υδάτινα οικοσυστήµατα µε τη µορφή υγρών αποβλήτων 30

32 προκαλώντας, άλλες απ αυτές το θάνατο, ενώ άλλες µορφολογικές και λειτουργικές αλλοιώσεις της αναπαραγωγικής λειτουργίας επιδρώντας στη λειτουργία των ορµονών. Επίσης µέσα σε αυτές υπάρχουν και ουσίες που τα αποτελέσµατα από τη δράση τους δεν είναι άµεσα. Γίνονται επικίνδυνες καθώς µεταφέρονται σε ανώτερα τροφικά επίπεδα, µια και δε µεταβολίζονται στο εσωτερικό των οργανισµών που φτάνουν µε την τροφή. Έτσι δε µπορούν να αποβληθούν και παραµένουν στους ιστούς τους. Καθώς λοιπόν προχωρούµε κατά µήκος των τροφικών αλυσίδων, η συγκέντρωσή τους γίνεται µεγαλύτερη µια και περνούµε σε οργανισµούς µε µικρότερη βιοµάζα. Είναι το φαινόµενο της βιολογικής συσσώρευσης. Πολλές επίσης από τις ρυπογόνες αυτές ουσίες είναι αζωτούχες και έτσι συµβάλλουν σε φαινόµενα ευτροφισµού. Οι βιοµηχανίες αυτές αποτελούν επίσης πηγές ρύπανσης για τα υπόγεια νερά µια και σηµαντικές ποσότητες των αποβλήτων τους καταλήγουν στο έδαφος απ όπου φτάνουν στους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες. Απαγορεύσεις και Περιορισµοί στη Χρήση Χρωστικών ουσιών Πολλές από τις χρωστικές ουσίες που χρησιµοποιούσε µέχρι σήµερα ο άνθρωπος έχει αποδειχθεί ότι προκαλούν σηµαντικές βλάβες στον ανθρώπινο οργανισµό. Για τον περιορισµό των αρνητικών αυτών επιδράσεων έχουν επιβληθεί περιορισµοί στη χρήση των χρωστικών ουσιών και ειδικότερα σε προϊόντα που τις περιέχουν και θα διατεθούν στο ευρύ καταναλωτικό κοινό. Εφόσον έχει αποδειχθεί, από ολοκληρωµένες εκτιµήσεις κίνδυνου, ότι µια χρωστική ουσία µπορεί να χαρακτηρισθεί ως καρκινογόνος, µεταλλαξιογόνος ή τοξική για την αναπαραγωγή, τότε δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί πλέον σε καταναλωτικά προϊόντα. Τέτοιες χρωστικές ουσίες είναι τα διάφορα αζωχρώµατα, δηλαδή τεχνητές ουσίες που περιέχουν άζωτο. Αναλυτικότερα, σύµφωνα µε τις οδηγίες της 76/769/ΕΟΚ: 1. Τα αζωχρώµατα που ενδέχεται να απελευθερώνουν, µε αναγωγική διάσπαση µίας ή περισσότερων αζωοµάδων, συγκεκριµένες αρωµατικές αµίνες, σε ανιχνεύσιµες συγκεντρώσεις, δηλαδή άνω των 30 ppm στα τελικά προϊόντα ή στα χρωµατισµένα τους µέρη, απαγορεύεται να χρησιµοποιούνται σε κλωστοϋφαντουργικά και δερµάτινα προϊόντα τα οποία µπορεί να έλθουν σε άµεση και παρατεταµένη επαφή µε το δέρµα ή τη στοµατική κοιλότητα,. Τέτοια προϊόντα είναι: ενδύµατα, κλινοσκεπάσµατα, πετσέτες, είδη για τα µαλλιά, περούκες, καπέλα, πάνες και άλλα είδη ατοµικής υγιεινής, υπνόσακους, 31

33 υποδήµατα, γάντια, λουράκια ρολογιών χειρός, τσάντες, πορτοφόλια κάθε είδους, χαρτοφύλακες, καλύµµατα καθισµάτων, πορτοφόλια που φοριούνται στο λαιµό, υφασµάτινα ή δερµάτινα παιχνίδια και παιχνίδια τα οποία περιλαµβάνουν υφασµάτινα ή δερµάτινα εξαρτήµατα, νήµατα και υφάσµατα προοριζόµενα για χρήση από τον τελικό καταναλωτή. 2. Μερικά αζωχρώµατα που περιλαµβάνονται στον Κατάλογο αζωχρωµάτων του 76/769/ΕΟΚ, δεν επιτρέπεται να διατίθενται στην αγορά ή να χρησιµοποιούνται για τη βαφή κλωστοϋφαντουργικών και δερµάτινων προϊόντων ως ουσία ή συστατικό παρασκευασµάτων σε συγκεντρώσεις µεγαλύτερες από 0,1% κατά βάρος. Εκτός από τη χρήση τους στη βαφή καταναλωτικών αγαθών, οι χρωστικές ουσίες έχουν ευρεία χρήση στη βιοµηχανία τροφίµων γιατί πολλά τρόφιµα κατά τη διάρκεια της βιοµηχανικής τους επεξεργασίας, χάνουν το αρχικό τους χρώµα δηµιουργώντας αρνητικές εντυπώσεις στο µελλοντικό αγοραστή για την ποιότητα τους, µε πιθανή συνέπεια τη σηµαντική µείωση της εµπορευσιµότητας του προϊόντος. Για βελτίωση της εµφάνισης του τροφίµου άρχισαν να χρησιµοποιούνται χρωστικές ουσίες οι οποίες µπορούν να προσδώσουν στο τρόφιµο την επιθυµητή εµφάνιση. Η εµφάνιση που επιτυγχάνεται µε την προσθήκη της χρωστικής ουσίας θα πρέπει να παραµένει σταθερή και να µην αλλοιώνεται στις ιδιαίτερες συνθήκες µε τις οποίες το τρόφιµο αποθηκεύεται, επεξεργάζεται, ή µαγειρεύεται. Οι περισσότερες χρωστικές ουσίες ανήκουν στην κατηγορία των αζωχρωµάτων, και είναι κατά κύριο λόγο αλλεργιογόνες, µπορεί δηλαδή να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις σε άτοµα µε σχετική προδιάθεση. Τέτοιες ουσίες είναι η Ε102 (Ταρτραζίνη, δίνει πορτοκαλί χρώµα σε αναψυκτικά, κρέµες, κ.λπ.), η Ε110 (πορτοκαλοκίτρινο S ή Sunset Yellow FCF συναντάται σε µουστάρδες, καραµέλες, κ.λπ.), η Ε122 (Καρµοϊζίνη κόκκινου ή καστανού χρώµατος που συναντάται σε ποτά αραίωσης, ζελέδες, καραµέλες, κλπ), η Ε128 (Κόκκινο 26 δίνει κόκκινο χρώµα σε λουκάνικα), η Ε129 (Allura Red Ac, δίνει βαθύ κόκκινο χρώµα σε µη αλκοολούχα αρωµατικά ποτά και υποκατάστατα κρέατος), η Ε151 (Λαµπρό Μαύρο ΒΝ που χρησιµοποιείται σε καφέ σάλτσες) και η Ε154 (Καστανό FK που χρησιµοποιείται σε καπνιστά ψάρια). Φυσικές χρωστικές ουσίες που χρησιµοποιούνται για χρωµατισµό τροφίµων και είναι αβλαβείς είναι η Ε101 (Ριβοφλαβίνη, κίτρινου 32

34 χρώµατος), η Ε140 (Χλωροφύλλες που προέρχονται από εκχύλιση από τα φύλλα διαφόρων φυτών), η Ε141 (προέρχεται από τη Χλωροφύλλη διαφόρων φυτών), η Ε160 (µείγµα Καροτένιων πορτοκαλοκίτρινου χρώµατος), η Ε162 (κόκκινη χρωστική από τα παντζάρια), η Ε170 (κιµωλία-ανθρακικό Ασβέστιο) και η Ε171 ( ιοξείδιο του Τιτανίου). Για πολλές από τις συνθετικές αλλά και τις φυσικές χρωστικές ουσίες που χρησιµοποιούνται, παρόλο που δεν έχουν αναφερθεί αρνητικές επιπτώσεις για την υγεία του καταναλωτή, εντούτοις οι µελέτες για εξαγωγή ολοκληρωµένων και τελικών συµπερασµάτων συνεχίζονται. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η χρωστική ουσία Ε150 (το Καραµελόχρωµα), που χρησιµοποιείται περισσότερο από όλες τις άλλες χρωστικές ουσίες σε ποτά, αναψυκτικά, δηµητριακά πρωινού, κ.λπ. Όλοι οι καταναλωτές θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί και επιλεκτικοί στην αγορά καταναλωτικών προϊόντων που έχουν τεχνητά χρωµατισθεί. Θα πρέπει να αντιµετωπίζουν µε ιδιαίτερο σκεπτικισµό όλα τα προϊόντα που µπορεί να έρθουν σε άµεση επαφή µε τον οργανισµό τους (κατάποση, εισπνοή, δερµατική επαφή) και κυρίως να έχουν υπόψη τους ότι οργανισµοί όπως αυτοί των µικρών παιδιών είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στην έκθεση σε επικίνδυνες χηµικές ουσίες. Για όλους τους παραπάνω λόγους λοιπόν υπάρχει σήµερα µια τάση αναβίωσης στη χρήση των φυσικών χρωστικών. Η χρήση τους συµβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος και στην υγεία των οργανισµών. 33

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ Ι ΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ : ΧΡΩΣΤΙΚΕΣ ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΣΤΗ Ι ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Η ΠΡΑΣΙΝΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ «Η ΙΤΤΗ

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή σε οπτική και μικροσκοπία

Εισαγωγή σε οπτική και μικροσκοπία Εισαγωγή σε οπτική και μικροσκοπία Eukaryotic cells Microscope Cancer Μικροσκόπια Microscopes Ποια είδη υπάρχουν (και γιατί) Πώς λειτουργούν (βασικές αρχές) Πώς και ποια μικροσκόπια μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα Ι. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΧΡΩΜΑ ΚΑΙ ΦΩΣ...11 ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ...31. Το φως...13. Η ανθρώπινη όραση...33. Πρόλογος...7 Εισαγωγή...

Περιεχόμενα Ι. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΧΡΩΜΑ ΚΑΙ ΦΩΣ...11 ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ...31. Το φως...13. Η ανθρώπινη όραση...33. Πρόλογος...7 Εισαγωγή... Περιεχόμενα Πρόλογος...7 Εισαγωγή...9 Ι. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΧΡΩΜΑ ΚΑΙ ΦΩΣ...11 Το φως...13 1.1. Η φύση του φωτός...13 Πώς δημιουργούνται τα φωτόνια...14 Τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα...14 Το ηλεκτρομαγνητικό

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα Πολυμέσων. Ενότητα 4: Θεωρία Χρώματος. Θρασύβουλος Γ. Τσιάτσος Τμήμα Πληροφορικής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Συστήματα Πολυμέσων. Ενότητα 4: Θεωρία Χρώματος. Θρασύβουλος Γ. Τσιάτσος Τμήμα Πληροφορικής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 4: Θεωρία Χρώματος Θρασύβουλος Γ. Τσιάτσος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ .... ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΟΖΟΝ ΧΡΩΣΤΙΚΕΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΕΠΙΔΕΙΞΗΣ ΚΥΡΙΩΣ ΠΕΙΡΑΜΑ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΣ Οι σκοποί των πειραµάτων που ακολουθούν είναι να φανεί: 1) Η καταστροφική

Διαβάστε περισσότερα

ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ. Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος

ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ. Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί Η ζωή στον πλανήτη μας στηρίζεται στην ενέργεια του ήλιου. Η ενέργεια αυτή εκπέμπεται με τη μορφή ακτινοβολίας. Ένα πολύ μικρό μέρος αυτής της ακτινοβολίας

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα Ι. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΧΡΩΜΑ ΚΑΙ ΦΩΣ...11 ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ Το φως Η ανθρώπινη όραση Πρόλογος...7 Εισαγωγή...

Περιεχόμενα Ι. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΧΡΩΜΑ ΚΑΙ ΦΩΣ...11 ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ Το φως Η ανθρώπινη όραση Πρόλογος...7 Εισαγωγή... Περιεχόμενα Πρόλογος...7 Εισαγωγή...9 Ι. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΧΡΩΜΑ ΚΑΙ ΦΩΣ...11 Το φως...13 1.1. Η φύση του φωτός...13 Πώς δημιουργούνται τα φωτόνια...14 Τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα...14 Το ηλεκτρομαγνητικό

Διαβάστε περισσότερα

Φασματοφωτομετρία. Φασματοφωτομετρία είναι η τεχνική στην οποία χρησιμοποιείται φως για τη μέτρηση της συγκέντρωσης χημικών ουσιών.

Φασματοφωτομετρία. Φασματοφωτομετρία είναι η τεχνική στην οποία χρησιμοποιείται φως για τη μέτρηση της συγκέντρωσης χημικών ουσιών. Φασματοφωτομετρία Φασματοφωτομετρία είναι η τεχνική στην οποία χρησιμοποιείται φως για τη μέτρηση της συγκέντρωσης χημικών ουσιών. Το λευκό φως που φτάνει από τον ήλιο περιέχει φωτόνια που πάλλονται σε

Διαβάστε περισσότερα

Ψηφιακή Επεξεργασία και Ανάλυση Εικόνας. Παρουσίαση 12 η. Θεωρία Χρώματος και Επεξεργασία Έγχρωμων Εικόνων

Ψηφιακή Επεξεργασία και Ανάλυση Εικόνας. Παρουσίαση 12 η. Θεωρία Χρώματος και Επεξεργασία Έγχρωμων Εικόνων Ψηφιακή Επεξεργασία και Ανάλυση Εικόνας Παρουσίαση 12 η Θεωρία Χρώματος και Επεξεργασία Έγχρωμων Εικόνων Εισαγωγή (1) Το χρώμα είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας περιγραφής, που συχνά απλουστεύει κατά

Διαβάστε περισσότερα

ΖΗΚΟΣ ΝΙΚΟΣ ΠΑΛΟΥΜΠΙΩΤΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΤΡΙΓΚΑΣ ΝΙΚΟΣ

ΖΗΚΟΣ ΝΙΚΟΣ ΠΑΛΟΥΜΠΙΩΤΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΤΡΙΓΚΑΣ ΝΙΚΟΣ ΖΗΚΟΣ ΝΙΚΟΣ ΠΑΛΟΥΜΠΙΩΤΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΤΡΙΓΚΑΣ ΝΙΚΟΣ Φυσικά φαινόμενα και τεχνολογία Το λευκό φως Το ουράνιο τόξο Το πολικό σέλας Το χρώμα του ουρανού Το ηλιοβασίλεμα Οι επιγραφές ΝΕΟΝ Το χρώμα στους υπολογιστές

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΥ ΔΙΑΔΙΔΕΤΑΙ ΤΟ ΦΩΣ

ΠΟΥ ΔΙΑΔΙΔΕΤΑΙ ΤΟ ΦΩΣ 1 ΦΩΣ Στο μικρόκοσμο θεωρούμε ότι το φως έχει δυο μορφές. Άλλοτε το αντιμετωπίζουμε με τη μορφή σωματιδίων που ονομάζουμε φωτόνια. Τα φωτόνια δεν έχουν μάζα αλλά μόνον ενέργεια. Άλλοτε πάλι αντιμετωπίζουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΧ. ΕΤΟΣ: ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: 1 ο ΕΠΑΛ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΦΥΤΙΚΕΣ ΒΑΦΕΣ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΧ. ΕΤΟΣ: ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: 1 ο ΕΠΑΛ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΦΥΤΙΚΕΣ ΒΑΦΕΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΧ. ΕΤΟΣ: 2012 2013 ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: 1 ο ΕΠΑΛ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΦΥΤΙΚΕΣ ΒΑΦΕΣ ΦΥΤΙΚΕΣ ΒΑΦΕΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΓΙΑΝΤΣΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΟΥΡΡΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 η

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Θέμα: ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΑΜΥΛΟΥ - ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ (άσκηση 8 του εργαστηριακού οδηγού) Μέσος χρόνος πειράματος: 45 λεπτά Α. ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Θοδωρής Μπεχλιβάνης Αναστασία Συμεωνίδου Κατερίνα Παπά

Θοδωρής Μπεχλιβάνης Αναστασία Συμεωνίδου Κατερίνα Παπά Θοδωρής Μπεχλιβάνης Αναστασία Συμεωνίδου Κατερίνα Παπά έχει σχήμα πεπλατυσμένης σφαίρας Η διάμετρος, στον ενήλικα, είναι περίπου 2,5 cm Αποτελείται από τρεις χιτώνες, το σκληρό, το χοριοειδή και τον αμφιβληστροειδή.

Διαβάστε περισσότερα

Ηχρήση του χρώµατος στους χάρτες

Ηχρήση του χρώµατος στους χάρτες Ηχρήση του χρώµατος στους χάρτες Συµβατική χρήση χρωµάτων σε θεµατικούς χάρτες και «ασυµβατότητες» Γεωλογικοί χάρτες: Χάρτες γήινου ανάγλυφου: Χάρτες χρήσεων γης: Χάρτες πυκνότητας πληθυσµού: Χάρτες βροχόπτωσης:

Διαβάστε περισσότερα

8 o ΓΕ.Λ. ΠΑΤΡΑΣ Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ EΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ - ΤΑΞΗ Α - ΤΜΗΜΑ 1 ΘΕΜΑ: Σταμπουλή Ιωάννα. Υπεύθυνη Εκπαιδευτικός:

8 o ΓΕ.Λ. ΠΑΤΡΑΣ Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ EΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ - ΤΑΞΗ Α - ΤΜΗΜΑ 1 ΘΕΜΑ: Σταμπουλή Ιωάννα. Υπεύθυνη Εκπαιδευτικός: 8 o ΓΕ.Λ. ΠΑΤΡΑΣ EΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ - ΤΑΞΗ Α - ΤΜΗΜΑ 1 ΘΕΜΑ: Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ Υπεύθυνη Εκπαιδευτικός: Σταμπουλή Ιωάννα Το Χρώμα ως Φυσικό Φαινόμενο Ομάδα 1: Last Minute Βασιλόπουλος Παναγιώτης,

Διαβάστε περισσότερα

2 ο Κεφάλαιο: Πετρέλαιο - Υδρογονάνθρακες

2 ο Κεφάλαιο: Πετρέλαιο - Υδρογονάνθρακες 2 ο Κεφάλαιο: Πετρέλαιο - Υδρογονάνθρακες Δημήτρης Παπαδόπουλος, χημικός Βύρωνας, 2015 Καύσιμα - καύση Τα καύσιμα είναι υλικά που, όταν καίγονται, αποδίδουν σημαντικά και εκμεταλλεύσιμα ποσά θερμότητας.

Διαβάστε περισσότερα

Πηγή: ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ : ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΛΩΡΙΟΥ, ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2005

Πηγή: ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ : ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΛΩΡΙΟΥ, ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2005 Πηγή: ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ : ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΛΩΡΙΟΥ, ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2005 ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΟΞΕΙΔΩΣΗΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι προχωρημένες τεχνικές

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας. Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου

Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας. Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου Στο 3 ο κεφάλαιο του βιβλίου η συγγραφική ομάδα πραγματεύεται την ενέργεια και την σχέση που έχει αυτή με τους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ "ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ"

ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ "ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ" ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ Καθ. Γεώργιος Μαντάνης Εργαστήριο Επιστήμης & Τεχνολογίας Ξύλου Τμήμα Σχεδιασμού & Τεχνολογίας Ξύλου & Επίπλου www.teilar.gr/~mantanis ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ ΣΥΣΤΑΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32)

Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Διάλεξη 6 Μηχανισμοί επεξεργασίας οπτικού σήματος Οι άλλες αισθήσεις Πέτρος Ρούσσος Η αντιληπτική πλάνη του πλέγματος Hermann 1 Πλάγια αναστολή Η πλάγια αναστολή (lateral inhibition)

Διαβάστε περισσότερα

«ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ» ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ. Δρ. Γεώργιος Μαντάνης Εργαστήριο Τεχνολογίας Ξύλου Τμήμα Σχεδιασμού & Τεχνολογίας Ξύλου & Επίπλου

«ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ» ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ. Δρ. Γεώργιος Μαντάνης Εργαστήριο Τεχνολογίας Ξύλου Τμήμα Σχεδιασμού & Τεχνολογίας Ξύλου & Επίπλου «ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΟΜΗ ΞΥΛΟΥ» ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ Δρ. Γεώργιος Μαντάνης Εργαστήριο Τεχνολογίας Ξύλου Τμήμα Σχεδιασμού & Τεχνολογίας Ξύλου & Επίπλου ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ ΣΥΣΤΑΣΗ ΞΥΛΟΥ ΣΕ ΔΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Θέμα: ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΛΙΠΩΝ, ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ, ΣΑΚΧΑΡΩΝ ΚΑΙ ΑΜΥΛΟΥ ΣΕ ΤΡΟΦΙΜΑ (άσκηση 10 του εργαστηριακού οδηγού) Μέσος χρόνος πειράματος:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Οι οργανισμοί εξασφαλίζουν ενέργεια, για τις διάφορες λειτουργίες τους, διασπώντας θρεπτικές ουσίες που περιέχονται στην τροφή τους. Όμως οι φωτοσυνθετικοί

Διαβάστε περισσότερα

Διαλύματα - Περιεκτικότητες διαλυμάτων Γενικά για διαλύματα

Διαλύματα - Περιεκτικότητες διαλυμάτων Γενικά για διαλύματα Διαλύματα - Περιεκτικότητες διαλυμάτων Γενικά για διαλύματα Μάθημα 6 6.1. SOS: Τι ονομάζεται διάλυμα, Διάλυμα είναι ένα ομογενές μίγμα δύο ή περισσοτέρων καθαρών ουσιών. Παράδειγμα: Ο ατμοσφαιρικός αέρας

Διαβάστε περισσότερα

26/5/2015. Φωτεινές αντιδράσεις - Σκοτεινές αντιδράσεις. Μήκος κύµατος φωτός (nm) φως. Σάκχαρα πρίσµα

26/5/2015. Φωτεινές αντιδράσεις - Σκοτεινές αντιδράσεις. Μήκος κύµατος φωτός (nm) φως. Σάκχαρα πρίσµα Δηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης Τµήµα Αγροτικής Ανάπτυξης Φάσµα απορρόφησης της χρωστικής ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΦΥΤΩΝ «Φωτοσύνθεση» Ορεστιάδα 2015 Φωτοσύνθεση CO 2 +2H 2 S (CH 2 O) + H 2 O + 2S 6CO 2 +12H 2 O C 6

Διαβάστε περισσότερα

Ποιοτική ανάλυση ιόντων 1 ο Πείραμα

Ποιοτική ανάλυση ιόντων 1 ο Πείραμα Εισαγωγή Ποιοτική ανάλυση ιόντων 1 ο Πείραμα Η ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα και των εδαφών από βιομηχανικά απόβλητα είναι ένα από τα καίρια περιβαλλοντικά προβλήματα της εποχής μας. Ειδικά η απόρριψη

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Βιοενεργητική είναι ο κλάδος της Βιολογίας που μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι οργανισμοί χρησιμοποιούν ενέργεια για να επιβιώσουν και να υλοποιήσουν τις

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί Όλοι οι οργανισμοί, εκτός από αυτούς από αυτούς που έχουν την ικανότητα να φωτοσυνθέτουν, εξασφαλίζουν ενέργεια διασπώντας τις θρεπτικές ουσιές που περιέχονται

Διαβάστε περισσότερα

Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: vyridis.weebly.com

Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: vyridis.weebly.com Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: vyridis.weebly.com 1 1.2 Καταστάσεις των υλικών 1. Συμπληρώστε το παρακάτω σχεδιάγραμμα 2. Πώς ονομάζονται οι παρακάτω μετατροπές της φυσικής

Διαβάστε περισσότερα

«Το χρώμα είναι το πλήκτρο. Το μάτι είναι το σφυρί. Η ψυχή είναι το πιάνο με τις πολλές χορδές»

«Το χρώμα είναι το πλήκτρο. Το μάτι είναι το σφυρί. Η ψυχή είναι το πιάνο με τις πολλές χορδές» ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ «Το χρώμα είναι το πλήκτρο. Το μάτι είναι το σφυρί. Η ψυχή είναι το πιάνο με τις πολλές χορδές» W. kandinsky Το χρώμα είναι αναπόσπαστα δεμένο με ότι βλέπουμε γύρω μας. Από τον γύρω

Διαβάστε περισσότερα

Απώλειες των βιταμινών κατά την επεξεργασία των τροφίμων

Απώλειες των βιταμινών κατά την επεξεργασία των τροφίμων Απώλειες των βιταμινών κατά την επεξεργασία των τροφίμων Αποφλοίωση και καθαρισμός Πολλά φυτικά προϊόντα π.χ, μήλα, πατάτες χρειάζονται αποφλοίωση ή καθαρισμό μερικών τμημάτων τους πριν από την κατεργασία.

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ !Unexpected End of Formula l ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΞΙΝΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Παραδεισανός Αδάμ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή εκπονήθηκε το ακαδημαϊκό έτος 2003 2004 στο μάθημα «Το πείραμα στη

Διαβάστε περισσότερα

ΌΡΑΣΗ. Εργασία Β Τετράμηνου Τεχνολογία Επικοινωνιών Μαρία Κόντη

ΌΡΑΣΗ. Εργασία Β Τετράμηνου Τεχνολογία Επικοινωνιών Μαρία Κόντη ΌΡΑΣΗ Εργασία Β Τετράμηνου Τεχνολογία Επικοινωνιών Μαρία Κόντη Τι ονομάζουμε όραση; Ονομάζεται μία από τις πέντε αισθήσεις Όργανο αντίληψης είναι τα μάτια Αντικείμενο αντίληψης είναι το φως Θεωρείται η

Διαβάστε περισσότερα

ΟΞΕΙΔΟΑΝΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

ΟΞΕΙΔΟΑΝΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΟΞΕΙΔΟΑΝΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ Σκοπός Εργαστηριακής Άσκησης Η παρατήρηση και η κατανόηση των μηχανισμών των οξειδοαναγωγικών δράσεων. Θεωρητικό Μέρος Οξείδωση ονομάζεται κάθε αντίδραση κατά την οποία συμβαίνει

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΙΚΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 5 ο ΕΞΑΜΗΝΟ

ΤΕΧΝΙΚΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 5 ο ΕΞΑΜΗΝΟ ΤΕΧΝΙΚΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 5 ο ΕΞΑΜΗΝΟ Μελέτη της κινητικής αποχρωματισμού πρότυπων διαλυμάτων αζωχρωμάτων μέσω της καταλυτικής διάσπασης υπεροξειδίου του υδρογόνου σε αντιδραστήρα

Διαβάστε περισσότερα

3.2 ΕΝΖΥΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ

3.2 ΕΝΖΥΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΟ 3 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ Γ. Β1 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Όλοι οι οργανισμοί προκειμένου να επιβιώσουν και να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους χρειάζονται ενέργεια. Οι φυτικοί

Διαβάστε περισσότερα

Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος:

Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: Χημεία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: 1 1.2 Καταστάσεις των υλικών 1. Συμπληρώστε το παρακάτω σχεδιάγραμμα 2 2. Πώς ονομάζονται οι παρακάτω μετατροπές της φυσικής κατάστασης; 3 1.3

Διαβάστε περισσότερα

Όραση Α. Ιδιότητες των κυµάτων. Ανατοµικάστοιχείαοφθαλµού. Ορατό φως

Όραση Α. Ιδιότητες των κυµάτων. Ανατοµικάστοιχείαοφθαλµού. Ορατό φως Ιδιότητες των κυµάτων Όραση Α Μήκος κύµατος: απόσταση µεταξύ δύο διαδοχικών κυµατικών µορφών Συχνότητα: αριθµός κύκλων ανά δευτερόλεπτα (εξαρτάται από το µήκος κύµατος) Ορατό φως Ανατοµικάστοιχείαοφθαλµού

Διαβάστε περισσότερα

5. ΤΟ ΠΥΡΙΤΙΟ. Επιμέλεια παρουσίασης Παναγιώτης Αθανασόπουλος Δρ - Χημικός

5. ΤΟ ΠΥΡΙΤΙΟ. Επιμέλεια παρουσίασης Παναγιώτης Αθανασόπουλος Δρ - Χημικός 5. ΤΟ ΠΥΡΙΤΙΟ Επιμέλεια παρουσίασης Παναγιώτης Αθανασόπουλος Δρ - Χημικός Σκοπός του μαθήματος: Να εντοπίζουμε τη θέση του πυριτίου στον περιοδικό πίνακα Να αναφέρουμε τη χρήση του πυριτίου σε υλικά όπως

Διαβάστε περισσότερα

σωµάτων. φωτός και η µελέτη του φάσµατός της. τις οποίες αποτελείται.

σωµάτων. φωτός και η µελέτη του φάσµατός της. τις οποίες αποτελείται. Φάσµατα Το φαινόµενο του διασκεδασµού του φωτός αξιοποιείται στα φασµατοσκόπιαµε µε τα οποία παίρνουµε τα φάσµατατων των σωµάτων. Το φασµατοσκόπιοείναι ένα όργανο µε το οποίο γίνεται η ανάλυσηµίας δέσµης

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΟΡΓΑΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΟΡΓΑΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΟΡΓΑΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Οργανικές ενώσεις Οργανική Χημεία είναι ο κλάδος της Χημείας που ασχολείται με τις ενώσεις του άνθρακα (C). Οργανικές ενώσεις ονομάζονται οι χημικές ενώσεις που

Διαβάστε περισσότερα

Έγχρωµο και Ασπρόµαυρο Φως

Έγχρωµο και Ασπρόµαυρο Φως Έγχρωµο και Ασπρόµαυρο Φως Χρώµα: κλάδος φυσικής, φυσιολογίας, ψυχολογίας, τέχνης. Αφορά άµεσα τον προγραµµατιστή των γραφικών. Αν αφαιρέσουµε χρωµατικά χαρακτηριστικά, λαµβάνουµε ασπρόµαυρο φως. Μόνο

Διαβάστε περισσότερα

Η χρήση του χρώµατος στη χαρτογραφία και στα ΣΓΠ

Η χρήση του χρώµατος στη χαρτογραφία και στα ΣΓΠ Η χρήση του χρώµατος στη χαρτογραφία και στα ΣΓΠ Συµβατική χρήση χρωµάτων στους τοπογραφικούς χάρτες 1/31 Μαύρο: Γκρι: Κόκκινο, πορτοκαλί, κίτρινο: Μπλε: Σκούρο µπλε: Ανοιχτό µπλε: βασικές τοπογραφικές

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΦΥΤΩΝ 17/4/2018. «Φωτοσύνθεση» Φωτοσύνθεση. Φάσµα απορρόφησης της χρωστικής. Φωτεινές αντιδράσεις. Ρόλος των χρωστικών

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΦΥΤΩΝ 17/4/2018. «Φωτοσύνθεση» Φωτοσύνθεση. Φάσµα απορρόφησης της χρωστικής. Φωτεινές αντιδράσεις. Ρόλος των χρωστικών ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΦΥΤΩΝ CO 2 +2H 2 S Φωτοσύνθεση φως (CH 2 O) + H 2 O + 2S φως «Φωτοσύνθεση» 6CO 2 +12H 2 O C 6 H 12 O 6 + 6H 2 O + 6O 2 Φωτεινές αντιδράσεις - Σκοτεινές αντιδράσεις Μεµβράνες Θυλακοειδών Σάκχαρα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ STEM: ΒΙΟΛΟΓΙΑ, ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ STEM: ΒΙΟΛΟΓΙΑ, ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ 1 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ STEM: ΒΙΟΛΟΓΙΑ, ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ Ελένη Κάτανα & Κατερίνα Σάλτα STEM Φυσικές Επιστήμες Τεχνολογία Εκπαίδευση STEM Science (Φυσικές Επιστήμες) Technology

Διαβάστε περισσότερα

Ψηφιακή Επεξεργασία και Ανάλυση Εικόνας Ενότητα 11 η : θεωρία Χρώματος & Επεξεργασία Έγχρωμων Εικόνων

Ψηφιακή Επεξεργασία και Ανάλυση Εικόνας Ενότητα 11 η : θεωρία Χρώματος & Επεξεργασία Έγχρωμων Εικόνων Ψηφιακή Επεξεργασία και Ανάλυση Εικόνας Ενότητα 11 η : θεωρία Χρώματος & Επεξεργασία Έγχρωμων Εικόνων Καθ. Κωνσταντίνος Μπερμπερίδης Πολυτεχνική Σχολή Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής Σκοποί ενότητας Εισαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομη περιγραφή του πειράματος. Διδακτικοί στόχοι του πειράματος

Σύντομη περιγραφή του πειράματος. Διδακτικοί στόχοι του πειράματος Σύντομη περιγραφή του πειράματος Μεταθετικές αντιδράσεις διπλής αντικατάστασης οι οποίες οδηγούν σε σχηματισμό ιζήματος. Το ίζημα σε πολλές περιπτώσεις επιτρέπει την ταυτοποίηση ενός αντιδρώντος σώματος

Διαβάστε περισσότερα

R 1 R 2 R 3 ΕΞΕΤΑΣΗ ΛΙΠΑΡΩΝ ΥΛΩΝ: ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΞΥΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΛΑΔΙΩΝ. Λινολενικό (C 18:3 ) Ελαϊκό (C 18:1 ) Λινελαϊκό (C 18:2 )

R 1 R 2 R 3 ΕΞΕΤΑΣΗ ΛΙΠΑΡΩΝ ΥΛΩΝ: ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΞΥΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΛΑΔΙΩΝ. Λινολενικό (C 18:3 ) Ελαϊκό (C 18:1 ) Λινελαϊκό (C 18:2 ) ΕΞΕΤΑΣΗ ΛΙΠΑΡΩΝ ΥΛΩΝ: ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΞΥΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΛΑΔΙΩΝ Ελαϊκό οξύ διάρκεια 2 ώρες Στόχοι της άσκησης: Η εξοικείωση με τη χημική σύσταση των λιπαρών υλών. Η κατανόηση της όξινης υδρόλυσης ως παράγοντα

Διαβάστε περισσότερα

Σύντομη περιγραφή του πειράματος

Σύντομη περιγραφή του πειράματος Σύντομη περιγραφή του πειράματος Παρασκευή νάυλον 6-10 από το διχλωρίδιο του δεκανοδιικού οξέος και την εξαμεθυλενοδιαμίνη. Σύγκριση του νάυλον με φυσικές υφάνσιμες ίνες όπως το μαλλί και το βαμβάκι. Διδακτικοί

Διαβάστε περισσότερα

Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - IOYNIOY 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ

Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - IOYNIOY 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2016 2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - IOYNIOY 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ ΤΑΞΗ: Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΒΑΘΜΟΣ: /100 ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 120 λεπτά (2 ΩΡΕΣ) (ΒΙΟΛΟΓΙΑ + ΧΗΜΕΙΑ)

Διαβάστε περισσότερα

Ειδικότητα: Ύφασµα Ένδυση

Ειδικότητα: Ύφασµα Ένδυση Ειδικότητα: Ύφασµα Ένδυση Αναλυτικό Πρόγραµµα Σπουδών του Μαθήµατος Β Τάξη 1 ου Κύκλου Τ.Ε.Ε. 3 ώρες /εβδοµάδα Αθήνα, Απρίλιος 2001 Μάθηµα: «Σχέδιο Υφάσµατος Χρώµα Ι». Α. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ Ι ΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ:

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 6 ο : Φύση και

Κεφάλαιο 6 ο : Φύση και Κεφάλαιο 6 ο : Φύση και Διάδοση του Φωτός Φυσική Γ Γυμνασίου Βασίλης Γαργανουράκης http://users.sch.gr/vgargan Η εξέλιξη ξ των αντιλήψεων για την όραση Ορισμένοι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι ερμήνευαν την

Διαβάστε περισσότερα

3.1 Ενέργεια και οργανισμοί

3.1 Ενέργεια και οργανισμοί Δημήτρης Η. Β 1 25.3.14 3 Ο Κεφάλαιο 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί Η ενέργεια έχει κεντρική σημασία για έναν οργανισμό, γιατί ό,τι και να κάνουμε χρειαζόμαστε ενέργεια. Ο κλάδος της βιολογίας που ασχολείται

Διαβάστε περισσότερα

XHMEIA ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

XHMEIA ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΜΑΘΗΜΑ XHMEIA ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΘΕΜΑ 1ο Για τις ερωτήσεις 1.1 1.4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1.1 Ποια από

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΦΥΣΙΚΗ Γ.Π. Γ Λυκείου / Το Φως 1. Η υπεριώδης ακτινοβολία : a) δεν προκαλεί αμαύρωση της φωτογραφικής πλάκας. b) είναι ορατή. c) χρησιμοποιείται για την αποστείρωση ιατρικών εργαλείων. d) έχει μήκος κύματος

Διαβάστε περισσότερα

Ηλεκτροµαγνητικό Φάσµα. και. Ορατό Φως

Ηλεκτροµαγνητικό Φάσµα. και. Ορατό Φως Ηλεκτροµαγνητικό Φάσµα και Ορατό Φως Ηλεκτροµαγνητικό Φάσµα Το σύνολο των ΗΜ κυµάτων αποτελεί το Ηλεκτροµαγνητικό Φάσµα Το ορατό φως Το ορατό φως Το ορατό φως αποτελεί ένα πολύ µικρό κοµµάτι του Ηλεκτροµαγνητικού

Διαβάστε περισσότερα

ΦΑΣΜΑΤΑ ΕΚΠΟΜΠΗΣ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗΣ

ΦΑΣΜΑΤΑ ΕΚΠΟΜΠΗΣ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗΣ ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ: Τα άτομα έχουν διακριτές ενεργειακές στάθμες Τα άτομα και μόρια, βρίσκονται σε διακριτές ενεργειακές στάθμες και Υφίστανται μεταβάσεις μεταξύ αυτών των ενεργειακών σταθμών όταν αλληλεπιδρούν

Διαβάστε περισσότερα

6. Ατομικά γραμμικά φάσματα

6. Ατομικά γραμμικά φάσματα 6. Ατομικά γραμμικά φάσματα Σκοπός Κάθε στοιχείο έχει στην πραγματικότητα ένα χαρακτηριστικό γραμμικό φάσμα, οφειλόμενο στην εκπομπή φωτός από πυρωμένα άτομα του στοιχείου. Τα φάσματα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν

Διαβάστε περισσότερα

16/3/2017. Φωτεινές αντιδράσεις - Σκοτεινές αντιδράσεις. Μήκος κύµατος φωτός (nm) φως. πρίσµα. Σάκχαρα

16/3/2017. Φωτεινές αντιδράσεις - Σκοτεινές αντιδράσεις. Μήκος κύµατος φωτός (nm) φως. πρίσµα. Σάκχαρα Δηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης Τµήµα Αγροτικής Ανάπτυξης ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΦΥΤΩΝ «Φωτοσύνθεση» Φωτοσύνθεση CO 2 +2H 2 S (CH 2 O) + H 2 O + 2S 6CO 2 +12H 2 O C 6 H 12 O 6 + 6H 2 O + 6O 2 Φωτεινές αντιδράσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗ ΒΔΟΜΑΔΑ ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ ΣΤΟΧΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

ΜΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗ ΒΔΟΜΑΔΑ ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ ΣΤΟΧΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΓΡΑΦΕΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΩΝ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΛΕΥΚΩΣΙΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2007-2008 ΜΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗ ΒΔΟΜΑΔΑ ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ ΣΤΟΧΟΙ

Διαβάστε περισσότερα

Ατομικά γραμμικά φάσματα

Ατομικά γραμμικά φάσματα Ατομικά γραμμικά φάσματα Σκοπός Κάθε στοιχείο έχει στην πραγματικότητα ένα χαρακτηριστικό γραμμικό φάσμα, οφειλόμενο στην εκπομπή φωτός από πυρωμένα άτομα του στοιχείου. Τα φάσματα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΗ 5 ΟΠΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ (Σύνθεση και χαρακτηρισμός έγχρωμων υάλων οξειδίων)

ΑΣΚΗΣΗ 5 ΟΠΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ (Σύνθεση και χαρακτηρισμός έγχρωμων υάλων οξειδίων) ΑΣΚΗΣΗ 5 ΟΠΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΚΕΡΑΜΙΚΩΝ (Σύνθεση και χαρακτηρισμός έγχρωμων υάλων οξειδίων) Το χρώμα σε ένα υλικό μπορεί να οφείλεται σε: Σκέδαση, Ανάκλαση και Διασπορά του φωτός Άτομα και Ιόντα Μόρια Μεταφορά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ. 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ. 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί Την ενέργεια και τα υλικά που οι οργανισμοί εξασφαλίζουν από το περιβάλλον τους συνήθως δεν μπορούν να τα αξιοποίησουν άμεσα. Η αξιοποίησή τους

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2013-14 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ ΤΑΞΗ :Γ ΜΑΘΗΜΑ : ΧΗΜΕΙΑ ΒΑΘΜΟΣ:.. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 04/06/14 ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ΩΡΕΣ (Βιολογία Χημεία) Αριθμός σελίδων γραπτού:7

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. β. Το κολλάρισμα του χαρτιού στην Ανατολή γινόταν με αμυλόκολλα και στη Δύση με ζελατίνη. Σωστό

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. β. Το κολλάρισμα του χαρτιού στην Ανατολή γινόταν με αμυλόκολλα και στη Δύση με ζελατίνη. Σωστό ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ HMEΡΗΣΙΩΝ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ & ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΣΥΝΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΣΤ 30 ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΓΝΩΣΤΙΚΟΥ ΧΗΜΕΙΑΣ

ΤΕΣΤ 30 ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΓΝΩΣΤΙΚΟΥ ΧΗΜΕΙΑΣ ΤΕΣΤ 30 ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΓΝΩΣΤΙΚΟΥ ΧΗΜΕΙΑΣ ο αριθμός Avogadro, N A, L = 6,022 10 23 mol -1 η σταθερά Faraday, F = 96 487 C mol -1 σταθερά αερίων R = 8,314 510 (70) J K -1 mol -1 = 0,082 L atm mol -1 K -1 μοριακός

Διαβάστε περισσότερα

Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών

Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών Τα Αίτια Των Κλιματικών Αλλαγών Το Φαινόμενο του θερμοκηπίου Η τρύπα του όζοντος Η μόλυνση της ατμόσφαιρας Η μόλυνση του νερού Η μόλυνση του εδάφους Όξινη βροχή Ρύπανση του περιβάλλοντος Ραδιενεργός ρύπανση

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ Σχολική Χρονιά ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ - ΤΑΞΗ Β. Ονοματεπώνυμο μαθητή/τριας:...

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ Σχολική Χρονιά ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ - ΤΑΞΗ Β. Ονοματεπώνυμο μαθητή/τριας:... ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ Σχολική Χρονιά 2014-2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ - ΤΑΞΗ Β Ονοματεπώνυμο μαθητή/τριας:... Τμήμα:... :... Βαθμός/Ολογράφως:... Χρόνος: 2 ώρες Φυσική

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΣΤΡΑΤΟΥ ΓΡ. ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΠΤΗΣΕΩΝ Ε ΑΦΟΥΣ/2 27 εκ 2005

ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΣΤΡΑΤΟΥ ΓΡ. ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΠΤΗΣΕΩΝ Ε ΑΦΟΥΣ/2 27 εκ 2005 ΠΡΟΣΘΗΚΗ «3» ΣΤΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Β» ΣΤΗΝ Φ. 900/1/26594/Σ. 130 ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΣΤΡΑΤΟΥ ΓΡ. ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΠΤΗΣΕΩΝ Ε ΑΦΟΥΣ/2 27 εκ 2005 ΕΛΑΧΙΣTEΣ ΠΡO lαγραφεσ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠlΣΗΜΑΝΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ. Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn

ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ. Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn ΑΝΘΡΑΚΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ CO 2, CO, CH 4, NMHC Συνολική ποσότητα άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 700 x 10 9 tn Διοξείδιο του άνθρακα CO 2 : Άχρωμο και άοσμο αέριο Πηγές: Καύσεις Παραγωγή τσιμέντου Βιολογικές διαδικασίες

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ ΧΡΟΝΟΣ: 2 Ώρες (Χημεία + Φυσική)

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ ΧΡΟΝΟΣ: 2 Ώρες (Χημεία + Φυσική) ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2012-2013 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2013 ΜΑΘΗΜΑ: XMEIA (35/100) ΤΑΞΗ: Β Γυμνασίου ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 4 /6/2013 ΧΡΟΝΟΣ: 2 Ώρες (Χημεία + Φυσική) ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ Αριθμητικά:.

Διαβάστε περισσότερα

Ουσίες και Χημικές Οντότητες Μια διδακτική προσέγγιση

Ουσίες και Χημικές Οντότητες Μια διδακτική προσέγγιση Ουσίες και Χημικές Οντότητες Μια διδακτική προσέγγιση Γενικά Οδηγίες για τον εκπαιδευτικό Η Χημεία είναι η επιστήμη που ασχολείται με τη μελέτη της σύστασης των ουσιών καθώς και με τις μεταβολές τους κατά

Διαβάστε περισσότερα

ΗΔ + Η 2 Ο Δ - + Η 3 Ο + (1)

ΗΔ + Η 2 Ο Δ - + Η 3 Ο + (1) ΔΕΙΚΤΕΣ οξέων-βάσεων ή ηλεκτρολυτικοί ή πρωτολυτικοί δείκτες Ουσίες που αλλάζουν το χρώμα ανάλογα με τη τιμή του Ρ Η του δ/τος στο οποίο προστίθενται. Οι ουσίες αυτές είναι συνήθως ασθενή οργανικά οξέα

Διαβάστε περισσότερα

Επαναληπτικές Ασκήσεις

Επαναληπτικές Ασκήσεις Επαναληπτικές Ασκήσεις Ενότητα 1: Εισαγωγή στη Χημεία 1.1 Στον επόμενο πίνακα δίνονται τα σημεία τήξης και τα σημεία ζέσης διαφόρων υλικών. Υλικό Σημείο Tήξης ( ο C) Σημείο Zέσης ( ο C) Α 0 100 Β 62 760

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΕΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ: 1.2

ΧΗΜΕΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ: 1.2 ΕΝΟΤΗΤΑ: 1.2 Η ύλη συναντάται σε τρεις φυσικές καταστάσεις: Στερεή: έχει καθορισμένη μάζα, σχήμα και όγκο. Υγρή: έχει καθορισμένη μάζα και όγκο, ενώ σχήμα κάθε φορά παίρνει το σχήμα του δοχείου που το

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ ΠΕΜΠΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ ΠΕΜΠΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΛ ΠΕΜΠΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ ΘΕΜΑ A A1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Υλικών ΙΙ (Κεραμικά & Σύνθετα Υλικά)

Εργαστήριο Υλικών ΙΙ (Κεραμικά & Σύνθετα Υλικά) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εργαστήριο Υλικών ΙΙ (Κεραμικά & Σύνθετα Υλικά) Οπτικές Ιδιότητες Κεραμικών Διδάσκοντες: Αναπλ. Καθ. Σ. Αγαθόπουλος, Καθ. Δ. Γουρνής, Καθ. Μ. Καρακασίδης

Διαβάστε περισσότερα

Edited by Jimlignos. 0 ph οξέος < 7 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Edited by Jimlignos. 0 ph οξέος < 7 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΧΗΜΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να αναφέρετε το σύνολο εκείνων των ιδιοτήτων που ονοµάζονται όξινος χαρακτήρας. Ποιες ενώσεις λέγονται οξέα κατά Arrhenius; Απάντηση: Το σύνολο τον κοινών ιδιοτήτων των

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΤΟΧΗΣ ΣΤΗ ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ ΑΝΟΔΙΩΣΗ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΤΟΧΗΣ ΣΤΗ ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ ΑΝΟΔΙΩΣΗ Εισαγωγή ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΤΟΧΗΣ ΣΤΗ ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ ΑΝΟΔΙΩΣΗ Το γαλβανικό κελί (γαλβανική διάβρωση) είναι μια ηλεκτροχημική αντίδραση οξείδωσης-αναγωγής (redox), η οποία συμβαίνει όταν δύο ανόμοια μέταλλα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΑΤΟΜΟ. n Πυρήνας p Κ

ΤΟ ΑΤΟΜΟ. n Πυρήνας p Κ 1 ΤΟ ΑΤΟΜΟ e Στοιβάδες L n Πυρήνας p Κ Το άτοµο µοιάζει µε µια µικρή σφαίρα που αποτελείται από: Ι) Το πυρήνα δηλαδή µια µικρότερη σφαίρα στο κέντρο του ΙΙ) Τις στοιβάδες δηλαδή κυκλικές τροχιές πάνω στις

Διαβάστε περισσότερα

Αριθ. Ε Όνομα Συγκεκριμένο ανώτατο επίπεδο

Αριθ. Ε Όνομα Συγκεκριμένο ανώτατο επίπεδο ΜΕΡΟΣ Γ ΟΡΙΣΜΟΙ ΟΜΑΔΩΝ ΠΡΟΣΘΕΤΩΝ 1. Ομάδα I Συγκεκριμένο ανώτατο επίπεδο E 170 Ανθρακικό ασβέστιο E 260 Οξικό οξύ E 261 Οξικά κάλια E 262 Οξικά άλατα του νατρίου E 263 Οξικό ασβέστιο E 270 Γαλακτικό οξύ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ 2013-2014 ΤΑΞΗ:B ΤΜΗΜΑ: Β1 ΡΥΠΑΝΣΗ- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Η καθαριότητα και η λειτουργικότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΡΕΣΜΕΝΕΣ ΜΟΝΟΣΘΕΝΕΙΣ ΑΛΚΟΟΛΕΣ

ΚΟΡΕΣΜΕΝΕΣ ΜΟΝΟΣΘΕΝΕΙΣ ΑΛΚΟΟΛΕΣ ΚΟΡΕΣΜΕΝΕΣ ΜΟΝΟΣΘΕΝΕΙΣ ΑΛΚΟΟΛΕΣ Πρόκειται για αλκοόλες που διαθέτουν µόνο ένα υδροξύλιο και η ανθρακική τους αλυσίδα είναι κορεσµένη (µόνο απλοί δεσµοί). Ο γενικός τους τύπος είναι C ν ν+1 H ή R-H (όπου

Διαβάστε περισσότερα

Φύλλο εργασίας στη Bιολογία

Φύλλο εργασίας στη Bιολογία Φύλλο εργασίας στη Bιολογία Α.Γιατί μαυρίζει το μήλο; Δαγκώσατε ποτέ ένα μήλο, και αφού το αφήσατε, παρατηρήσατε ότι έγινε καφέ μετά από λίγη ώρα; Αρχικά, όταν το μήλο δεν είναι κομμένο, το εσωτερικό του

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000 Ζήτηµα 1ο Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000 Στις ερωτήσεις 1-5 να γράψετε στο τετράδιο σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Οι ιοί είναι :

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνσης Συντήρησης Πολιτισμικής Κληρονομιάς ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ 4 η Ενότητα ΦΥΣΙΚΑ ΚΕΡΙΑ Δ. Λαμπάκης Ποιά οργανικά υλικά έχουν χρησιμοποιηθεί στα κειμήλια; 2)

Διαβάστε περισσότερα

Επιδραση της αλατισης και καπνισης στα θρεπτικα συστατικά των ζωικών προιοντων Εκτός από το χλωριούχο νάτριο, για συντηρηση για τα ψαρια και το

Επιδραση της αλατισης και καπνισης στα θρεπτικα συστατικά των ζωικών προιοντων Εκτός από το χλωριούχο νάτριο, για συντηρηση για τα ψαρια και το Επιδραση της αλατισης και καπνισης στα θρεπτικα συστατικά των ζωικών προιοντων Εκτός από το χλωριούχο νάτριο, για συντηρηση για τα ψαρια και το κρεας, γίνεται και χρήση άλλων αλατων όπως νιτρικών και νιτρωδών.

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000 Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Ζήτηµα 1ο Στις ερωτήσεις 1-5 να γράψετε στο τετράδιο σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Οι

Διαβάστε περισσότερα

3.1 Ενέργεια και οργανισμοί..σελίδα 2 3.2 Ένζυμα βιολογικοί καταλύτες...σελίδα 4 3.3 Φωτοσύνθεση..σελίδα 5 3.4 Κυτταρική αναπνοή.

3.1 Ενέργεια και οργανισμοί..σελίδα 2 3.2 Ένζυμα βιολογικοί καταλύτες...σελίδα 4 3.3 Φωτοσύνθεση..σελίδα 5 3.4 Κυτταρική αναπνοή. 5ο ΓΕΛ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ Μ. ΚΡΥΣΤΑΛΛΙΑ 2/4/2014 Β 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί..σελίδα 2 3.2 Ένζυμα βιολογικοί καταλύτες...σελίδα 4 3.3 Φωτοσύνθεση..σελίδα 5 3.4 Κυτταρική

Διαβάστε περισσότερα

Α.Τ.Ε.Ι. Ηρακλείου Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνας ιδάσκων: Βασίλειος Γαργανουράκης. Ανθρώπινη Όραση - Χρωµατικά Μοντέλα

Α.Τ.Ε.Ι. Ηρακλείου Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνας ιδάσκων: Βασίλειος Γαργανουράκης. Ανθρώπινη Όραση - Χρωµατικά Μοντέλα Ανθρώπινη Όραση - Χρωµατικά Μοντέλα 1 Τι απαιτείται για την όραση Φωτισµός: κάποια πηγή φωτός Αντικείµενα: που θα ανακλούν (ή διαθλούν) το φως Μάτι: σύλληψη του φωτός σαν εικόνα Τρόποι µετάδοσης φωτός

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Φασματοφωτομετρία

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Φασματοφωτομετρία 1 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Φασματοφωτομετρία Ιωάννης Πούλιος Αθανάσιος Κούρας Ευαγγελία Μανώλη ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 54124

Διαβάστε περισσότερα

Απορρόφηση του φωτός Προσδιορισμός του συντελεστή απορρόφησης διαφανών υλικών

Απορρόφηση του φωτός Προσδιορισμός του συντελεστή απορρόφησης διαφανών υλικών Ο11 Απορρόφηση του φωτός Προσδιορισμός του συντελεστή απορρόφησης διαφανών υλικών 1. Σκοπός Η εργαστηριακή αυτή άσκηση αποσκοπεί α) στην μελέτη του φαινομένου της εξασθένησης του φωτός καθώς αυτό διέρχεται

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΧΗΜΕΙΑ / Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: Θεοδοσία Τσαβλίδου, Μαρίνος Ιωάννου ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΧΗΜΕΙΑ / Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: Θεοδοσία Τσαβλίδου, Μαρίνος Ιωάννου ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΧΗΜΕΙΑ / Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26 04 2015 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: Θεοδοσία Τσαβλίδου, Μαρίνος Ιωάννου ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 1.1 Στον επόμενο πίνακα δίνονται τα σημεία τήξης και τα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ Α: (μονάδες 4) Να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις. Κάθε ερώτηση βαθμολογείται με δύο (2) μονάδες. Ερώτηση 1

ΜΕΡΟΣ Α: (μονάδες 4) Να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις. Κάθε ερώτηση βαθμολογείται με δύο (2) μονάδες. Ερώτηση 1 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2014-2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: XHMEIA (20/100) ΤΑΞΗ: Γ Γυμνασίου ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/6/2015 ΧΡΟΝΟΣ: 2 Ώρες (Χημεία + Βιολογία) ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ Αριθμητικά:.

Διαβάστε περισσότερα

Όξινη βροχή. Όξινη ονομάζεται η βροχή η οποία έχει ph μικρότερο από 5.6.

Όξινη βροχή. Όξινη ονομάζεται η βροχή η οποία έχει ph μικρότερο από 5.6. Όξινη βροχή Οξύτητα είναι η συγκέντρωση ιόντων υδρογόνου σε μια ουσία όπως αυτή ορίζεται από τον αρνητικό λογάριθμο της συγκέντρωσης των ιόντων του υδρογόνου (ph). Το καθαρό νερό έχει ουδέτερο ph ίσο με

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙ ΕΣ

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙ ΕΣ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΠΑΝΕΛΛΑ ΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ HMEΡΗΣΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΠΕΜΠΤΗ 20 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΛΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) ΘΕΜΑ A A1. Να χαρακτηρίσετε τις

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (1). Τι είναι η φωτοσυνθετική φωσφορυλίωση και σε τι διακρίνεται; (2). Εξηγήστε το ρόλο των ουσιών (α) καρβοξυδισμουτάση (β) NADPH στη σκοτεινή φάση της

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3 ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ ΑΕΡΟΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ. 1. Εξέδρες για αεροφωτογράφηση

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3 ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ ΑΕΡΟΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ. 1. Εξέδρες για αεροφωτογράφηση ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3 ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ ΑΕΡΟΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ 1. Εξέδρες για αεροφωτογράφηση Από τη στιγμή που άνθρωπος ανακάλυψε τη σπουδαιότητα της αεροφωτογραφίας, άρχισε να αναζητά τρόπους και μέσα που θα του επέτρεπαν

Διαβάστε περισσότερα

VIDEO Test ΜΑΘΗΜΑ ΤΕΣΤ 1 ΜΙΓΜΑΤΑ

VIDEO Test ΜΑΘΗΜΑ ΤΕΣΤ 1 ΜΙΓΜΑΤΑ ΜΙΓΜΑΤΑ Καθημερινά χρησιμοποιούμε πολλά αντικείμενα, που είναι κατασκευασμένα από διαφορετικά υλικά. Ορισμένα από τα υλικά που χρησιμοποιούμε είναι καθαρές ουσίες. Οι καθαρές ουσίες μπορεί να είναι χημικά

Διαβάστε περισσότερα