Έκδοση Αυγούστου - Σεπτεµβρίου 2009 ΤΕΥΧΟΣ 38

Transcript

1 NEWSLETTER Έκδοση Αυγούστου - Σεπτεµβρίου 2009 ΤΕΥΧΟΣ 38 ΠΕΕΡΙΙΕΕΧΟΜΕΕΝΑ ΑΑππόό ττοονν εεκκδδόόττηη ΤΤαα άάρρθθρραα ττοουυ µµήήνναα ΑΑΣΣΚΚΗΗΣΣΗΗ Αγωνιστικός αθλητισµός & γυναίκα Ελένη Αυλωνίτου, Ph.D. ιδάκτωρ Εργοφυσιολόγος Εθνικό Κέντρο Αθλητικών Ερευνών (Ολυµπιακό Αθλητικό Κέντρο Αθηνών) ΙΙΑΑΤΤΡΡΟΟΦΗΗ Η εξάπλωση της υπέρτασης και η συσχέτιση της διατροφικής πρόσληψης ιχνοστοιχείων µε την αρτηριακή πίεση σε παιδιά της Βορείου Ελλάδος σχολικής ηλικίας 7-15 ετών ηµήτρης Παπανδρέου M.Sc. PhD, MS, RD. Ι ΑΚΤΩΡ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Α.Π.Θ Επίκουρος Καθηγητής τµήµατος ιατροφής και ιαιτολογίας Πανεπιστηµίου Λευκωσίας Κύπρου Επιστηµονικός συνεργάτης Β Πανεπιστηµιακής κλινικής ΑΧΕΠΑ Θες/νίκης ρραασσττηηρρι ιόόττηηττεεςς ΤΤαα ννέέαα µµααςς ΕΕππι ιδδοοττοούύµµεενναα ππρροογγρράάµµµµαατταα Αγαπητές-οί φίλες-οι, Με βαριά καρδιά θέλω να ευχηθώ σε καθένα- καθεµία από σας καλό χειµώνα! Κι αυτό γιατί το καλοκαίρι πέρασε για µένα πολύ γρήγορα και ο φετινός Σεπτέµβρης δε θυµίζει σε τίποτα αντίστοιχους προηγουµένων ετών! Με µεγάλη χαρά όµως θα ευχηθώ σε όλους σας µια καλή και δηµιουργική σεζόν ! Σας προτρέπω να περιηγηθείτε στις σελίδες του 38 ου ηλεκτρονικού µας περιοδικού! Με δυο άκρως ενδιαφέροντα άρθρα το πρώτο µε θέµα : «Αγωνιστικός αθλητισµός και γυναίκα» της εργοφυσιολόγου κας Ελένης Αυλωνίτου (αγαπητή Ελένη σου εύχοµαι να ευοδωθούν οι προσπάθειές σου για βουλευτική έδρα στη Β Αθήνας µε τον ΣΥΡΙΖΑ, άλλωστε είσαι από τους ανθρώπους που αξίζουν µια τέτοια τιµή) και το δεύτερο µε θέµα : «Η εξάπλωση της υπέρτασης και η συσχέτιση της διατροφικής πρόσληψης ιχνοστοιχείων µε την αρτηριακή πίεση σε παιδιά της Βορείου Ελλάδος σχολικής ηλικίας 7-15 ετών» του διαιτολόγου κου ηµήτρη Παπανδρέου, µε νέα, δραστηριότητες, επιδοτούµενα προγράµµατα (άλλα εν εξελίξει και άλλα στο άµεσο µέλλον) σκοπεύουµε να κρατήσουµε αµείωτο το ενδιαφέρον σας στο τεύχος αυτό! Σας εύχοµαι καλή ανάγνωση Ο γυρολόγος Υ.Γ. Όπως και τις προηγούµενες χρονιές έτσι και αυτήν έκανα τις διακοπές µου τον Αύγουστο! Πέρασα αξέχαστες στιγµές στην Πάρο, στην Αντίπαρο (σας προτρέπω να την επισκεφθείτε!) στην Σαντορίνη και στη Μύκονο! Ένα µεγάλο ευχαριστώ στους δύο πολύ καλούς µου φίλους στην Νεκταρία και στον Νίκο που µε ανέχτηκαν για τις τέσσερις αυτές εβδοµάδες!

2 Το άρθρο του µήνα ΑΣΚΗΣΗ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ & ΓΥΝΑΙΚΑ Εισήγηση στο 1 0 Πανελλήνιο Συνέδριο Αθλητιατρικής Εταιρείας Ιατρών Αγώνων, ΑΙΓΛΗ Ζαππείου, Νοεµβρίου Ελένη Αυλωνίτου, Ph.D. ιδάκτωρ Εργοφυσιολόγος Εθνικό Κέντρο Αθλητικών Ερευνών (Ολυµπιακό Αθλητικό Κέντρο Αθηνών) ΥΠΟΨΗΦΙΑ ΒΟΥΛΕΥΤΗΣ ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ Β ΑΘΗΝΩΝ Γεννήθηκε στην Αθήνα. Πρωταθλήτρια και Βαλκανιονίκης Κολύµβησης, συµµετείχε στους Ολυµπιακούς Αγώνες στο Μόναχο. ιδάκτωρ Εργοφυσιολογίας του Πανεπιστηµίου της Indiana - ΗΠΑ. Ερευνήτρια στο Εθνικό Κέντρο Αθλητικών Ερευνών στο Ολυµπιακό Στάδιο και τ. Λέκτωρ στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης. Έχει διατελέσει επιστηµονική σύµβουλος ελληνικών και διεθνών Αθλητικών Οµοσπονδιών. Συγγραφέας δύο Επιστηµονικών βιβλίων: "Αθλητικές Επιδόσεις στη Κολύµβηση" (1991, 2000) που διδάσκεται στο Πανεπιστήµιο, και "Γυναίκα και Άθληση" (1993). Υποψήφια ήµαρχος Γαλατσίου το 2006 µε τη Όλοι είµαστε προϊόντα του καιρού µας. Αν θέλουµε να δούµε πόσο ενδεικτικό είναι αυτό, δεν έχουµε παρά να κοιτάξουµε τις τεράστιες αλλαγές που έχουν σηµειωθεί στον γυναικείο αθλητισµό. Ξεκινήσαµε από τις επίπονες προσπάθειες διεκδίκησης για συµµετοχή στον αθλητισµό, προχωρήσαµε στις προσπάθειες διεκδίκησης αγωνιστικών µεταλλίων, ως σύµβολο διεκδίκησης ίσων ευκαιριών και δυνατοτήτων και φθάσαµε µέχρι τη κατάκτηση και του τελευταίου ανδρικού οχυρού στο Ολυµπιακό αγωνιστικό πρόγραµµα, αφού στους Ολυµπιακούς αγώνες της Αθήνας είχαµε την επίσηµη πρεµιέρα του αγωνίσµατος της πάλης γυναικών. Κατά τη διάρκεια όλης αυτής της χρονικής διαδροµής ξεκινήσαµε µε τη συµµετοχή της γυναίκας στην άθληση να συνοδεύεται από ένα πλήθος εσφαλµένων κοινωνικών αντιλήψεων ταµπού και µύθων περί της Γυναικείας Φύσης, σύµφωνα µε την ίδια αντίληψη όπου εύγλωττα και ειλικρινά είχε εκφράσει ο Βαρώνος Pier de Couberten στις αρχές του περασµένου αιώνα, ότι ο αθλητισµός δεν ενδείκνυται για τη φύση της γυναίκας. Με την επιστηµονική απόρριψη της παραπάνω ρήσης, προχωρήσαµε σήµερα σ έναν µεγάλο και συνεχώς αυξανόµενο αριθµό κοριτσιών που ασχολούνται έντονα µε τον αθλητισµό πριν ακόµη την ηλικία της εφηβείας τους, υποβάλλοντας τους εαυτούς τους σε επίπονα προπονητικά προγράµµατα, τόσο από άποψης ποσότητας, όσο και από άποψης ποιότητας. Aν πάρουµε για παράδειγµα το άθληµα της Γυµναστικής, από την εποχή της Larissa Latinina όπου αγωνίσθηκε µέχρι την ηλικία 32 ετών και τηςvera Caslavska, η οποία σε ηλικία 26 ετών κέρδισε για δεύτερη φορά Ολυµπιακό τίτλο, δύο γυµνάστριες όπου επιδεικνύουν την ώριµη γυναικεία φιγούρα και τη χάρη των κινήσεων της εποχής εκείνης, µε τελευταία εκπρόσωπό τους το 1972 στο Μόναχο την Tourisheva, περνάµε στη 17χρονη Olga Korbut, όπου οι κινήσεις περνούν από τη γυναικεία χάρη σε πιό ακροβατικές ικανότητες και µε την εµφάνιση της Nadia Comanetsi τo 1976 και της Omellanchik το 1980 περνάµε από την ώριµη γυναικεία φιγούρα στη δεκαετία των παιδιών πρωταθλητριών.

3 ηµοτική Κίνηση «Πολίτες σε ράση» και ηµοτική Σύµβουλος Γαλατσίου. Μέλος του Συνασπισµού της Αριστεράς των Κινηµάτων και της Οικολογίας. Σήµερα για να µπορέσουν τα παιδιά να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του υψηλού αθλητισµού πρέπει να ξεκινήσουν προπόνηση στα 5-6 τους χρόνια και αγώνες πριν από τα 10 τους χρόνια, αφού απαιτούνται τουλάχιστον 6-8 χρόνια προετοιµασίας για να φθάσει µία αθλήτρια σε Ολυµπιακό επίπεδο, καθώς έχουµε πλέον 13χρονες Ολυµπιονίκες. Ιδίως, στην κολύµβηση και γυµναστική έχουµε νεαρές αθλήτριες να υποβάλλονται σε πολύωρα, εξαντλητικά και επίπονα προπονητικά προγράµµατα πριν και κατά τη διάρκεια της εφηβείας τους. Έτσι, δηµιουργήθηκαν πολλά ερωτηµατικά στους επιστήµονες σχετικά µε τις επιδράσεις της τόσο εντατικής άσκησης στο γυναικείο οργανισµό και τις τυχόν επιπτώσεις στην αθλήτρια όταν αυτή τερµατίσει την αθλητική της δραστηριότητα. Επιπρόσθετα, στις µέρες µας το ψήφισµα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά µε την γυναίκα και τον αθλητισµό (2002/2280 ΙΝΙ, εδάφιο 35) για το θέµα της διασφάλισης της υγείας των αθλητριών, καλεί επιτακτικά τις αθλητικές οµοσπονδίες και τους προπονητές να αποδίδουν µεγαλύτερη προσοχή στα προληπτικά µέτρα και τους όρους υπό τους οποίους ασκούνται οι αθλητικές πρακτικές και να ενηµερώνουν τις αθλήτριες υψηλού επιπέδου, ιδίως τις νέες για τις επιπτώσεις που έχουν στην ψυχική, σωµατική, σεξουαλική και αναπαραγωγική τους ηλικία η εντατική προπόνηση, η κατανάλωση αναβολικών ουσιών ή η παραµέληση των κανόνων διατροφής. Σήµερα λοιπόν η επιστήµη δέχεται ότι η ενασχόληση µε τον αθλητισµό είναι ωφέλιµη, όσο δεν υπερβαίνονται τα φυσιολογικά όρια του οργανισµού. Αυτή η υπέρβαση των φυσιολογικών ορίων που εκδηλώνονται συχνά µε τη µορφή τραυµατισµών και µετατραυµατικών επιπλοκών, συνηθισµένο φαινόµενο και για τα δύο φύλα, ειδικά στον γυναικείο οργανισµό εκδηλώνονται και µε τη µορφή και κάποιων διαταραχών του περιοδικού κύκλου. Οι διαταραχές του περιοδικού κύκλου αν και µπορεί να µην αποτελούν στο διάστηµα που εκδηλώνονται σοβαρό πρόβληµα, επειδή είναι συνήθως αντιστρεπτές, ενδέχεται να δηµιουργήσουν σοβαρό πρόβληµα στην αθλήτρια σε µεγαλύτερη ηλικία, όπως θα δούµε στη συνέχεια της οµιλίας. Πρέπει όµως πρώτα να διευκρινισθεί ότι διαταραχές του περιοδικού κύκλου δεν εµφανίζονται µόνο στις αθλήτριες. Στατιστικές µελέτες έχουν δείξει ότι στο µεν γυναικείο πληθυσµό η συχνότητα διαταραχών του περιοδικού κύκλου ανέρχεται σε ποσοστό 5% ενώ στις αθλήτριες το ποσοστό φθάνει 15%, δηλαδή τριπλασιάζεται. Οι διαταραχές του περιοδικού κύκλου είναι διαφόρων τύπων και διακρίνονται σε πολυµηνόρροιες, όπου έχουµε εµφάνιση του περιοδικού κύκλου περισσότερες από µία φορά µέσα στο µήνα -- φαινόµενο που απαντάται συχνά σε νεαρές αθλήτριες και αµηνόρροιες. Οι αµηνόρροιες διακρίνονται σε:

4 1) Πρωτογενή αµηνόρροια, η οποία χαρακτηρίζεται από καθυστέρηση της πρώτης εµφάνισης της περιόδου πέρα από την ηλικία των 16 χρόνων. 2) ευτερογενή αµηνόρροια, η οποία χαρακτηρίζεται από απουσία της περιόδου σε κοπέλες που έχει εµφανισθεί προηγουµένως έµµηνος ρύση. Επιπρόσθετα η δευτερογενής αµηνόρροια διακρίνεται σε: a) αραιοµηνόρροια όταν ο περιοδικός κύκλος εµφανίζεται σε διαστήµατα ηµέρες, αν και τα διαστήµατα αυτά είναι επιλεγµένα κάπως αυθαίρετα και σε β) ακυκλική αµηνόρροια όταν ο περιοδικός κύκλος εµφανίζεται σε διαστήµατα µεγαλύτερα των 90 ηµερών. Το ορµονικό status αυτών των περιπτώσεων είναι σαφώς αξιοσηµείωτα διαφορετικό από τις γυναίκες µε φυσιολογικό κύκλο ή ακόµη και µε κύκλο µε εµφανή συµπτώµατα αραιοµηνόρροιας. Πρωτογενής αµηνόρροια: Η εµµηναρχή, η οποία ως φυσιολογικό γεγονός ολοκληρώνει την περίοδο της εφηβείας, όταν καθυστερεί να εµφανισθεί µπορεί να οφείλεται στη: Κληρονοµικότητα ιατροφή Υγεία (αρνητικό θερµιδικό ισοζύγιο, ιατροφικές διαταραχές, διατροφική ανεπάρκεια σε θρεπτικά συστατικά) Άσκηση Κοπέλες που υποβλήθηκαν σε πολύ εντατική προπόνηση πριν την εφηβεία τους µπορεί και να παρουσιάσουν καθυστέρηση στην έναρξη της περιόδου (εµµηναρχή), σε σχέση µε τις µη αθλούµενες συνοµήλικές τους. ηλαδή, η συµµετοχή στην αθλητική προπόνηση µπορεί να επηρεάσει την έναρξη της εµµήνου ρύσεως. Σε µία έρευνα (Frisch et al., 1981) ο µέσος όρος ηλικίας της εµµηναρχής για αθλήτριες βρέθηκε να είναι 15.1 έτη και για τις µη αθλούµενες συνοµήλικές τους 12.8 έτη. Παρατηρήθηκε ακόµη ότι η τάση για καθυστέρηση της εµµηναρχής εµφανιζόταν συχνότερα σε κοπέλες ψηλές και λεπτές µε µακριά πόδια και στενή λεκάνη, χαρακτηριστικά που όπως φαίνεται είναι συνδεδεµένα µε παράγοντες που οδηγούν σε αθλητική υπεροχή, καθώς οι κοπέλλες αυτές ευρίσκοντο ψηλά από πλευράς αγωνιστικών επιδόσεων. Όσο το αθλητικό επίπεδο ανέβαινε, τόσο ανέβαινε και ο µέσος όρος ηλικίας της εµµηναρχής. Σε αθλήτριες δε που άρχισαν προπόνηση το χρονικό διάστηµα λίγο πριν την έναρξη της εµµηνορρυσίας τους, παρατηρήθηκε καθυστέρηση 5 µηνών για κάθε χρόνο προπόνησης πριν την έναρξη της περιόδου.

5 Οιστρογόνα και αγωνιστικές επιδόσεις: Τα γεγονότα, τα οποία συνοδεύουν το φαινόµενο της εµµηναρχής έχουν να κάνουν µε την αύξηση των γυναικείων ορµονών, δηλαδή των οιστρογόνων, τα οποία σε µία νεαρή αθλήτρια παίζουν σηµαντικό ρόλο στις αγωνιστικές επιδόσεις γιατί: ιαφοροποιούν το ποσοστό σωµατικού λίπους. Επιταχύνουν τη σκελετική ανάπτυξη µε το κλείσιµο των επιφύσεων των οστών. Προδιαθέτουν για µείωση της πιθανότητας παραµονής στα σπορ για τη νεαρή αθλήτρια που γίνεται γρήγορα γυναίκα. Ετσι, η καθυστερηµένη εµµηναρχή (πρωτογενής αµηνόρροια) ευνοεί τον πρωταθλητισµό, εξ αιτίας του σωµατότυπου που διατηρεί η κοπέλα πριν την έναρξη της περιόδου αυτής, που προσοµοιάζει το αγορίστικο πρότυπο (στενή λεκάνη, µη ανάπτυξη στήθους, µακρά και λεπτά άκρα). Επιπλέον, προδιαθέτει για πιθανές διαταραχές του περιοδικού κύκλου αργότερα µετά την έναρξή του, δηλαδή για δευτερογενή αµηνόρροια. Το υψηλότερο ποσοστό των διαταραχών του περιοδικού κύκλου συναντάται σε αθλήτριες που µετέχουν σε αερόβια αθλήµατα (αντοχής), όπως δρόµοι µεγάλων αποστάσεων, όπου απαιτούνται µεγάλες ποσοτικά και ποιοτικά προπονητικές επιβαρύνσεις ή σε αθλήτριες, όπου κύριο χαρακτηριστικό για υψηλή διάκριση είναι η διατήρηση πολύ χαµηλού ποσοστού σωµατικού λίπους, όπως γυµναστική, ρυθµική γυµναστική, συγχρονισµένη κολύµβηση κ.α. Οι παράγοντες που προδιαθέτουν για ανάπτυξη διαταραχών του περιοδικού κύκλου είναι: η εφηβεία, µη ύπαρξη προηγούµενης εγκυµοσύνης ηλικία έναρξης εµµήνου ρύσεως διαταραχές πριν την έναρξη προπόνησης ποσότητα προπόνησης η ένταση προπόνησης η απότοµη αύξηση της προπονητικής επιβάρυνσης το µειωµένο σωµατικό βάρος και λίπος η ελλιπής διατροφή σε θερµίδες και ιδιαίτερα σε ποσοστό πρωτεΐνης το ψυχολογικό stress που επιβάλλει η καθηµερινότητα. Ιδιαιτερότητες αθληµάτων Συνδυασµός παραγόντων, καθώς αυτό υποκινεί την ανάπτυξη διαταραχών του κύκλου ή τη διατήρηση µιας προβληµατικής κατάστασης.

6 Ποσοστό σωµατικού λίπους: Έχει διαπιστωθεί ότι βασικό ρόλο στις διαταραχές του περιοδικού κύκλου παίζει το ποσοστό λίπους στο συνολικό σωµατικό βάρος της αθλήτριας, το οποίον όταν µειωθεί κάτω από ορισµένα επιτρεπτά όρια προκαλούνται διαταραχές. Απαιτείται δε ένα ποσοστό σωµατικού λίπους γύρω στα 17% για την έναρξη της εµµήνου ρύσεως και της διατήρησής της και ένα ποσοστό λίπους γύρω στα 22% για να επανέλθει ο περιοδικός κύκλος στη κανονική του συχνότητα, εάν έχει προηγηθεί διαταραχή. Άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν την άποψη ότι κάθε γυναικείος οργανισµός έχει το δικό του κατώφλι σωµατικού λίπους, κάτω από το οποίον είναι πολύ πιθανόν να αναπτυχθεί αµηνόρροια. Το κατώφλι αυτό µπορεί να αλλάζει σε διαφορετικές στιγµές στη ζωή της γυναίκας. Stress: Έχει παρατηρηθεί ακόµη ότι το stress αποτελεί έναν ακόµη σηµαντικό παράγοντα στη δηµιουργία διαταραχών του περιοδικού κύκλου. Το άγχος, ως στρεσογόνα επιβάρυνση για τον οργανισµό συνδέεται µε την αυξηµένη έκκριση αντιπαραγωγικών ορµονών, οι οποίες µειώνουν τις γοναδοτροπίνες στην υπόφυση, οι οποίες µε τη σειρά τους ρυθµίζουν την όλη αναπαραγωγική λειτουργία. Οι αθλήτριες πέρα από τη φυσική επιβάρυνση της προπόνησης που καθορίζει το σωµατικό stress βιώνουν και ψυχολογικό stress που καθορίζεται από τις απαιτήσεις του γενικού προγραµµατισµού της προπόνησής τους που επιβάλλει σήµερα ο υψηλός ανταγωνισµός, µε στόχο την αθλητική διάκριση. Είναι γνωστό ότι οι γυναίκες που βιώνουν έντονο συναισθηµατικό stress εκδηλώνουν διαταραχές στον περιοδικό τους κύκλο. Παρόµοια βρέθηκε ότι οι αθλήτριες που παρουσιάζουν διαταραχές στον κύκλο τους διακατέχονται από µεγαλύτερο stress, σε σχέση µε τις αθλήτριες που δεν παρουσιάζουν πρόβληµα διαταραχών του κύκλου τους. ιατροφή: Οι κοπέλες που διατρέφονται µε πολύ χαµηλά θερµιδογόνα γεύµατα παρουσιάζουν µείωση της θυρεοειδούς ορµόνης στο αίµα, γεγονός το οποίον φαίνεται να συνδέεται µε διατάραξη του περιοδικού κύκλου. Επιπρόσθετα, µετά από έντονη άσκηση, κατά τη δεύτερη φάση του κύκλου, αυξάνεται ο καταβολισµός των πρωτεϊνών. Ανεπαρκής διατροφή ή ελλειπής σε ορισµένα αµινοξέα µπορούν να αλλάξουν τη σύνθεση κάποιων νευροδιαβιβαστών, οι οποίοι ακολούθως επηρεάζουν την έκκριση των γοναδοτροπινών στον υποθάλαµο και την υπόφυση µε αποτέλεσµα τις διαταραχές στον περιοδικό κύκλο. Βασικά ένας από τους παραπάνω αναφερόµενους παράγοντες ή συνδυασµός παραγόντων, όπως το σωµατικό και ψυχολογικό stress, το χαµηλό ποσοστό λίπους και η ακατάλληλη διατροφή µπορούν να προκαλέσουν ποικίλες σειρές βιοχηµικών διεργασιών, που έχουν ως αποτέλεσµα τη διαταραχή της παραγωγής οιστρογόνων και προγεστερόνης, οι οποίες είναι οι βασικές ορµόνες που καθορίζουν το γυναικείο φύλο και ρυθµίζουν την συνολική αναπαραγωγική λειτουργία της γυναίκας.

7 Βλέπουµε λοιπόν, ότι η εντατική άσκηση επιτείνει εκείνους τους παράγοντες που και στον γενικό γυναικείο πληθυσµό προκαλούν προβλήµατα στον περιοδικό κύκλο. Η αµηνόρροια δεν συνδέεται µόνο µε την άσκηση. Εάν όµως οφείλεται αποκλειστικά στην άσκηση πρέπει να διερευνήσουµε τις µελλοντικές επιπτώσεις που αυτό προκαλεί, προκειµένου να δούµε τον τρόπο αντιµετώπισής του. Η αθλητική αµηνόρροια αποτελεί για τον οργανισµό µηχανισµό αντιµετώπισης του stress στις δεδοµένες συνθήκες, χωρίς µελλοντικές επιπτώσεις, ή αποτελεί µελλοντικό κίνδυνο για την υγεία; Η αµηνόρροια αποτελεί έναν σηµαντικό δείκτη του «συνδρόµου υπερπροπόνησης», όπου ο οργανισµός αντιδρά µε τον πιο οικονοµικό τρόπο προκειµένου να εξοικονοµήσει ενέργεια και να συνεχίσει τις ενεργειακά πιο απαραίτητες για τον οργανισµό λειτουργίες του. Ως εκ τούτου, προκύπτει το ερώτηµα στους επιστήµονες, εάν η αµηνόρροια που µπορεί να προκαλέσει η επίπονη αθλητική δραστηριότητα επιδρά, όχι µόνον στην βραχυπρόθεσµη απώλεια της αναπαραγωγικής λειτουργίας, αλλά ασκεί και µακροπρόθεσµη επίδραση στην µελλοντική ικανότητα της γυναίκας για αναπαραγωγή. Από τα ερευνητικά δεδοµένα διαπιστώνεται ότι σε περιπτώσεις αθλητικής αµηνόρροιας, όταν η ένταση της άσκησης µειωθεί, όταν η τακτική άσκηση µειωθεί ή σταµατήσει, π.χ. σε έναν τραυµατισµό όταν η γυναίκα πάρει κάποια κιλά, ο κύκλος επανέρχεται στην οµαλή λειτουργία του, εάν και εφόσον η διαταραχή οφειλόταν αποκλειστικά και µόνον στην προπονητική επιβάρυνση. Αµηνόρροια και µελλοντική ικανότητα για γονιµότητα: Μέχρι σήµερα η έλλειψη µιας θετικής επιστηµονικής µαρτυρίας για την αρνητική επίδραση της άσκησης στη µελλοντική ικανότητα της γυναίκας για αναπαραγωγή, αποτελεί ισχυρή επιβεβαίωση ότι τέτοιου είδους επίπτωση δεν υφίσταται για την αθλήτρια. Όταν η προπόνηση σταµατήσει τελείως, ο περιοδικός κύκλος αρχίζει να λειτουργεί πάλι οµαλά σε χρονικό διάστηµα από 2 6 µήνες. Το δε χρονικό διάστηµα διάρκειας της αµηνόρροιας δεν παίζει ρόλο στο χρονικό διάστηµα επανόδου του κύκλου. Το ποσοστό δε που µπορεί να συνεχίσει να έχει πρόβληµα είναι ισοδύναµο µε τον

8 γυναικείο µη αθλούµενο πληθυσµό. Το ερώτηµα λοιπόν που τίθεται στους επιστήµονες είναι εάν θα πρέπει να λαµβάνεται µέριµνα για τη θεραπεία της πρόσκαιρης απώλειας γονιµότητας λόγω αµηνόρροιας, εφόσον η κατάσταση αυτή είναι για πολλές κοπέλες επιθυµητή, ώστε να προπονούνται και να αγωνίζονται απρόσκοπτα και εφόσον είναι αντιστρέψιµη όταν τερµατισθεί το αίτιο που την προκάλεσε; H απάντηση είναι κάθετα ναι. Η χρόνια αµηνόρροια που παρατηρείται σε νεαρές αθλήτριες, ιδιαίτερα σ αυτές που συνδυάζουν και χαµηλό σωµατικό βάρος, έχει προέλθει από δραµατική µείωση των οιστρογόνων, εξ αιτίας του stress της άσκησης. Η µείωση των οιστρογόνων µπορεί να έχει τεράστιες επιπτώσεις στο σκελετικό σύστηµα της αθλήτριας, σε σηµείο τέτοιο που να δηµιουργεί βαθµιαία έναρξη οστικής αδυναµίας, µε επιρρέπεια της αθλήτριας σε κατάγµατα. Ποιές µπορεί να είναι οι µακροχρόνιες επιδράσεις αυτής της οστικής απώλειας, εξ αιτίας της αθλητικής αµηνόρροιας, όταν η αθλητική καριέρα αυτών των αθλητριών τελειώσει και οι γυναίκες αυτές πλησιάσουν την περίοδο της εµµηνόπαυσης είναι ένα ερώτηµα που θέλει περαιτέρω διερεύνηση. Η µειωµένη οστική πυκνότητα, σε σχέση µε την ηλικία, προδιαθέτει το άτοµο σε πρόωρη οστεοπόρωση; Συνέπειες της πρωτογενούς αµηνόρροιας Η ανάπτυξη των οστών και η κορύφωση της οστικής µάζας δεν είναι φυσιολογική χωρίς την παρουσία των οιστρογόνων. Στη περίπτωση της πρωτογενούς αµηνόρροιας παρουσιάζεται το φαινόµενο να µην κορυφωθεί ποτέ η ανάπτυξη της οστικής µάζας του ατόµου, αυτή που καθορίζεται από τα κληρονοµικά του όρια. Έτσι, ένα άτοµο που πορεύεται µε µειωµένη οστική µάζα, µέσα στα πλαίσια βέβαια των κληρονοµικών του δυνατοτήτων, είναι πολύ πιθανό να αντιµετωπίσει προβλήµατα αργότερα. Σε µία έρευνα του Warren µε χορεύτριες του µπαλέτου που παρουσίαζαν ηλικιακή καθυστέρηση στην έναρξη εµφάνισης του περιοδικού τους κύκλου διαπιστώθηκαν αυξηµένα περιστατικά σκολίωσης (αυξηµένη περίοδο ανάπτυξης των οστών, λόγω απουσίας οιστρογόνων), αλλά και καταγµάτων που προκαλούνται ευκολότερα, δηλαδή µε λιγότερη πίεση. Συνέπειες της δευτερογενούς αµηνόρροιας

9 Η µείωση των οιστρογόνων, εξ αιτίας της χρόνιας αµηνόρροιας, δηµιουργεί πρόβληµα στην απορρόφηση του ασβεστίου που λαµβάνεται διατροφικά και το οποίον είναι απαραίτητο για την οικοδόµηση και διατήρηση των οστών. Η µειωµένη απορρόφηση του ασβεστίου από τον οργανισµό έχει ως αποτέλεσµα την απώλεια της οστικής µάζας και την επιρρέπεια της αθλήτριας σε κατάγµατα, καθώς ο οστίτης ιστός διασπάται για να δώσει το απαραίτητο για τον οργανισµό ασβέστιο. Ως εκ τούτου, οι αθλήτριες µε χρόνια αµηνόρροια παρουσιάζουν, αφενός µεν χαµηλότερη οστική πυκνότητα, σε σχέση µε συνοµίληκές τους µε οµαλή λειτουργία κύκλου, αφετέρου δε φθορά στην οδοντοστοιχία τους. εν είναι υπερβολή να αναφερθεί ότι ο µέσος όρος πυκνότητας διαφόρων οστών σε νεαρές αθλήτριες µε χρόνια δευτερογενή αµηνόρροια είναι συγκρίσιµος µε εκείνον µιας γυναίκας 50 χρόνων. Αθλήτριες µε αµηνόρροια, οι οποίες παρέµειναν αµηνορροικές για διάστηµα µεγαλύτερο των 15 µηνών, έχασαν 4% της πυκνότητας των οστών της σπονδυλικής τους στήλης, γεγονός το οποίον δίνει έµφαση στη σπουδαιότητα της άµεσης θεραπείας (Krolner, 1985, Oyster, 1984, Linnel, 1984). Εάν δε η απώλεια της οστικής µάζας παραµείνει για 4-5 χρόνια χωρίς θεραπεία, η µείωση της οστικής µάζας δεν θα είναι αντιστρέψιµη (Cann et. al. 1984). Πρέπει όµως να τονίσουµε, ώστε να µην δηµιουργηθεί παρεξήγηση, ότι η άσκηση παίζει ευεργετικό ρόλο στην ανάπτυξη, διατήρηση και ακόµη υπερτροφία της οστικής µάζας και µάλιστα αποτελεί άριστο µέσον πρόληψης της οστεοπόρωσης, αρκεί να µην παρουσιάζεται αµηνόρροια στην αθλήτρια. Το τρέξιµο το περπάτηµα, τα βάρη αυξάνουν τη πυκνότητα των οστών, εµποδίζοντας την εκφύλισή τους. Γνωρίζουµε επίσης ότι η άσκηση επιδρά προστατευτικά στο λιπιδαιµικό προφίλ του ατόµου, όµως η επίδραση αυτή αντιστρέφεται σε αθλήτριες µε χρόνια αµηνόρροια, καθώς η µείωση των οιστρογόνων που προκαλείται από την αµηνόρροια δηµιουργεί µεγάλες αλλαγές στο λιπιδαιµικό προφίλ της αµηνορροικής αθλήτριας. Εποµένως, µπορούµε να πούµε ότι: Η ΑΣΚΗΣΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ ΑΜΗΝΟΡΡΟΙΑ. Η ΧΡΟΝΙΑ ΑΜΗΝΟΡΡΟΙΑ ΣΕ ΣΥΝ ΥΑΣΜΟ ΜΕ ΧΑΜΗΛΟ ΣΩΜΑΤΙΚΟ ΛΙΠΟΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΟΣΤΙΚΗΣ ΜΑΖΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΛΙΠΙ ΑΙΜΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ. Η ΑΣΚΗΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ ΤΗΝ ΟΣΤΙΚΗ ΜΑΖΑ ΚΑΙ ΕΠΙ ΡΑ ΕΥΝΟΙΚΑ ΣΤΟ ΛΙΠΙ ΑΙΜΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ.

10 Έτσι λοιπόν καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι ο καίριος στόχος για την αθλήτρια πρέπει να είναι: ΑΣΚΗΣΗ ΧΩΡΙΣ ΑΜΗΝΟΡΡΟΙΑ. Ως εκ τούτου, όποιες διαταραχές του κύκλου παρουσιάζονται και διαρκούν πρέπει να αντιµετωπίζονται έγκαιρα και να ζητείται άµεσα η συµβουλή του ειδικού γιατρού για τη θεραπεία και αποκατάσταση του προβλήµατος. Χρειάζεται σωστή ενηµέρωση, να µην αντιµετωπίζεται το πρόβληµα επιπόλαια και να επιδιώκεται γρήγορα η αποκατάστασή του. Αντιµετώπιση Αµηνόρροιας Εφόσον µια αθλήτρια εµφανίσει αµηνόρροια, η οποία παρατείνεται για µεγάλο χρονικό διάστηµα θα πρέπει καταρχάς να µειώσει την ένταση της προπόνηση ή να αυξήσει το σωµατικό της βάρος. Η αθλήτρια θα πρέπει από µικρή να µάθει να ελέγχει το άγχος της και ο προπονητής της να είναι ενήµερος των συνεπειών αυτής της κατάστασης, ώστε να τροποποιεί τη προπόνηση, έτσι ώστε η προπονητική διαδικασία να µην ανταγωνίζεται το κύκλο της αθλήτριας. Εάν η αθλήτρια είναι αναγκασµένη να συνεχίσει προπόνηση σε υψηλά επίπεδα για µεγάλα χρονικά διαστήµατα και να µην αυξήσει το βάρος της γιατί αυτό αντιτίθεται στην αθλητική της απόδοση θα πρέπει να ρυθµισθεί ορµονικά η περιοδικότητα του κύκλου της, ή τουλάχιστον να διασφαλισθεί η επαρκής λήψη ασβεστίου µε τη διατροφή της (έως 2500 mg/ηµέρα). (Ένα φλυτζάνι γάλα περιέχει 300 mg ασβεστίου). Η απορρόφηση του ασβεστίου µειώνεται: µε τη µείωση των οιστρογόνων, ένα φαινόµενο που συναντάται συχνά, σε αµηνορροικές αθλήτριες µε χαµηλό ποσοστό σωµατικό λίπος, µε τη κατανάλωση χαµηλού θερµιδικού περιεχοµένου. Ολες τις κοπέλλες που διατρέφονται µε χαµηλά θερµιδογόνα γεύµατα έχουν πρόβληµα επαρκούς λήψης ασβεστίου. µε κατανάλωση υψηλού ποσοστού πρωτεΐνης στην ηµερήσια διατροφή, µε κατανάλωση χαµηλού ποσοστού πρωτεΐνης στην ηµερήσια διατροφή, µε διατροφή ελλειπή σε ορισµένα αµινοξέα.

11 Θρεπτικά Συστατικά για την Ανάπτυξη και ιατήρηση των Οστών. Ασβέστιο: Λαµβάνοντας υπόψη ότι η απορρόφηση του ασβεστίου στη φυσική διατροφή µε τα τυπικά χαρακτηριστικά ανέρχεται στο 25-35%, η συνιστώµενη ηµερήσια ποσότητα σε ασβέστιο για ένα ενήλικο µη αθλούµενο άτοµο ανέρχεται σε 800 mg. Στη περίπτωση δε µιας γυµναζόµενης γυναίκας που πάσχει από αµηνόρροια η ηµερήσια ποσότητα ασβεστίου για τις ανάγκες του οργανισµού της µπορεί να ανέλθει σε mg. Είναι δε καλό να συνδυάζεται µε λήψη βιταµίνης D η οποία βοηθά στην απορρόφηση του ασβεστίου. Τροφές που περιέχουν ασβέστιο είναι φυσικά τα γαλακτοκοµικά προϊόντα που παρέχουν τα 60-75% του προσλαµβανοµένου από τον οργανισµό ασβέστιο, καθώς και τα πράσινα λαχανικά. Επίσης ασβέστιο παρέχουν οι ξηροί καρποί, ο κρόκος αυγού, τα κρεµµύδια, τα σύκα, τα δαµάσκηνα, το πίτουρο και από τα θαλασσινά τα µύδια, τα στρείδια οι σαρδέλες και ο σολωµός. Τα σκληρά τυριά περιέχουν περισσότερο ασβέστιο και λιγότερα λιπαρά από τα µαλακά τυριά. Επίσης τροφές σε βιταµίνη C (πορτοκάλια, κίτρα, κουνουπίδι, πράσινες πιπεριές δηµιουργούν όξινο περιβάλλον κατάλληλο για την απορρόφηση του ασβεστίου. Άλλες πάλι τροφές εµποδίζουν τον οργανισµό να αφοµοιώσει το ασβέστιο όπως: αλκοόλ, σπανάκι, µαϊντανός, φυτικές ίνες (µετακινούν τις τροφές πολύ γρήγορα µέσα στο έντερο για να απορροφηθεί το ασβέστιο), αναψυκτικά µε ανθρακικό (περιέχουν φωσφορικό οξύ και εκτοπίζουν το ασβέστιο), καφεΐνη, νάτριο. εν είναι απαραίτητο να βγουν αυτές οι τροφές από το διαιτολόγιο, µπορεί όµως να αποφεύγεται ο συνδυασµός τους µε τροφές πλούσιες σε ασβέστιο. Για παράδειγµα, µην πιείτε τσάϊ και φάτε µούσλι για πρωϊνό και µετά πιείτε κι ένα ποτήρι γάλα για το ασβέστιο, ή µην πίνετε αναψυκτικά, ενώ τρώτε ένα τοστ µε τυρί. Αφήστε να περάσει τουλάχιστον µία ώρα µετά τον πρωϊνό καφέ και ύστερα φάτε το γιαούρτι σας. Καλύτερα να στοχεύετε στη λήψη ασβεστίου σε διάσπαρτες ποσότητες κατά τη διάρκεια της ηµέρας, παρά µονοµιάς σε ένα γεύµα. Το µαγνήσιο είναι ένα στοιχείο που επίσης βοηθάει στην επιτάχυνση της απορρόφησης του ασβεστίου από το έντερο και στη παραγωγή της βιταµίνης D, που παίζει ρόλο στο επίπεδο των ορµονών του παραθυροειδούς που ρυθµίζουν το ασβέστιο. Τροφές πλούσιες σε µαγνήσιο είναι το σπανάκι, ηλιόσποροι, φακές, φασόλια, πράσινα λαχανικά, µπανάνα, αβοκάντο και πατάτες. Το βόριο είναι ένα µέταλλο από παλιά γνωστό για την ανάπτυξη των φυτών. Τα τελευταία χρόνια ανακαλύφθηκε πως παίζει σηµαντικό ρόλο στο µεταβολισµό του ασβεστίου. Μελέτες έχουν δείξει πως αν η διατροφή µας περιέχει φρούτα και

12 λαχανικά πλούσια σε βόριο, ο οργανισµός µας αφοµοιώνει το ασβέστιο καλύτερα, καθώς δρα στην αύξηση των οιστρογόνων στο αίµα και ως εκ τούτου προστατεύει τον οργανισµό µας από τις οστεοπορωτικές αλλαγές. Αυτό µπορεί να εξηγήσει γιατί στην ηλικία των 65 χρόνων οι γυναίκες χορτοφάγοι έχουν µόνο 18% απώλεια οστών σε σύγκριση µε αυτές που αποφεύγουν τα λαχανικά και έχουν απώλεια περίπου 35%. Πολύ καλές πηγές επίσης σε βόριο είναι το αβοκάντο και οι φακές. Άλλοι διατροφικοί παράγοντες στήριξης και διατήρησης των οστών είναι: ο ψευδάργυρος που βρίσκεται στο κρέας και στα όσπρια, τα θαλασσινά και τους ξηρούς καρπούς. ο χαλκός που βρίσκεται στους σπόρους και στα οστρακοειδή, στο συκώτι, το κρέας τα όσπρια και τους ξηρούς καρπούς. το µαγγάνιο που βρίσκεται στα σιτηρά, στα διάφορα δηµητριακά και στο µαύρο τσάϊ, και το φθόριο όπου καλή πηγή είναι επίσης το µαύρο τσάϊ και ο σολωµός. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Avlonitou E. Γυναίκα και Αθληση. Εκδόσεις Τζιάς Εκδοτική- ιαφη-µιστική, Αθήνα, σελ , Avlonitou E., Georgiou E. Douskas G, louizi A. Bone mineral density in swimmers. International. Journal. of Sport Medicine. Vol., 18: , Cann CE., Cavanaugh DJ., Schnurpfied K. Martin M. Menstrual history is the primary determinant of trabecular bone density in women. Medical Science in Sports and exercise 20(2):, (Suppl: S59), Cann CE., Martin MC., Genant HK, Jaffe RB. Decreased spinal mineral content in amenorrheic women. Journal of American Medical Association 251: , Drinkwater BL., Nilson K., Ott S., Chesnut CH., Bremner WJ., Shainholtz S. et. αl. Bone mineral content of amenorrheic and eumenorrheic athletes. New England Journal of Medicine 311: , Drinkwater BL., Nilson K., Ott S., Chesnut CH. Bone mineral density after resumption of menses in amenorrheic athletes. Journal of American Medical Association 256: , Frisch R.E., Gotz-welbergen A.V., McArthour J.W. Albright T., Witschi J. Delayed menarche and amenorrhea of college athletes in relation to age of onset of training. Journal of American Medical Association 246: , Frisch R.E., Wyshak G., Vencent L. Delayed menarche and amenorrhea of ballet dansers. New England Journal of Medicine 303: 17-19, Jakobson PC. Beaver W., Crubb SA. et. al. Bone density in women: college athlete and older athletic women. Journal of Orthopaedic Research 2: , Krolner B., Toft B., Nielsen SP., Τonderοld, E. Physical exercise as prophilaxis against involutional vertebral Bone loss: A controlled trial. Clinical Science 64: , Linnell S.L., Stager J.M., Blue P.W. et.al. Bone mineral content and menstrual

13 regularity in female runners. Medicine and Science in Sportw & Exercise. 16: , Marcus R., Cann C., Madvig P., Minkoff J. Goddard M. et.al. Menstrual function and bone mass in elite women distance runners: endocrine and metabolic features. Annals of Internal Medicine 102: , Oyster N., Morton M., Linnell S. Physical activity and osteoporosis in postmenopausal women. Medicine and Science in Sports & Exercise. 16: 44-50, Snead DB., Weltman A., Weltman JY., Evans WS., et.al. Reproductive hormones and bone mineral density in women runners. Journal of applied Physiology 72: , Snow-Harter C., Bouxsein M., Lewis B. et. al. Muscle strength as a predictor of bone mineral density in young women. Journal of Bone Mineral Research 5: , Snow-Harter C., Marcus R. Exercise, Bone Mineral Density and Osteoporosis. J. Bone Mineral Res., , Warren M.P. The effects of exercise on pubertal progression and reproductive function in girls. Journal of Clinical Endocrinology and metabolism 51: , Το άρθρο του µήνα ΙΑΤΡΟΦΗ Η εξάπλωση της υπέρτασης και η συσχέτιση της διατροφικής πρόσληψης ιχνοστοιχείων µε την αρτηριακή πίεση σε παιδιά της Βορείου Ελλάδος σχολικής ηλικίας 7-15 ετών Prevalence of Hypertension and Association of Dietary Mineral Intake with Blood Pressure in Healthy Schoolchildren from Northern Greece Aged 7 15 Years ηµήτρης Παπανδρέου PhD, MS, RD. Ι ΑΚΤΩΡ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Α.Π.Θ D. Papandreou a M. Stamou a P. Malindretos b I. Rousso a I. Mavromichalis a a 2nd Pediatric Department and b 1st Medical Department, Renal Unit, Aristotle University of Thessaloniki, School of Medicine, AHEPA Hospital, Thessaloniki, Greece Επίκουρος Καθηγητής τµήµατος ιατροφής και ιαιτολογίας Πανεπιστηµίου Λευκωσίας Κύπρου Επιστηµονικός συνεργάτης Β Πανεπιστηµιακής κλινικής ΑΧΕΠΑ Θες/νίκης Το άρθρο είναι δηµοσιευµένο στο Annals of Nutrition and Metabolism 2007;51: Περίληψη Εισαγωγή και Στόχοι: Η παιδική υπέρταση αυξάνεται ολοένα και περισσότερο στην Ελλάδα. Ο σκοπός της έρευνας ήταν να καταγράψει την διάδοση της υπέρτασης στα παιδιά σχολικής ηλικίας και να συσχετίσει µέταλλα και ιχνοστοιχεία της διατροφής µε την αρτηριακή πίεση (BP). Μέθοδος και Αποτελέσµατα: στην έρευνα πήραν µέρος 308 αγόρια και 298 κορίτσια, ηλικίας 7 15 ετών, από 10 σχολεία της Βόρειας Ελλάδος. Έγιναν µετρήσεις αρτηριακής πίεσης και µετάλλων σε όλα τα παιδιά. 27% και 12.3% των αγοριών και 21.2% και 15.1% των κοριτσιών διαγνώστηκαν µε προ-υπέρταση συστολική και

14 υπέρταση συστολική αντίστοιχα. Για την διαστολική αρτηριακή πίεση, 19 και 13.3% των αγοριών και 21.5 και 15.1% των κοριτσιών διαγνώστηκαν µε προ-υπέρταση διαστολική και υπέρταση διαστολική αντίστοιχα. Η συστολική αρτηριακή πίεση είχε σηµαντική θετική συσχέτιση µε την ηλικία (β: 0.283, 95% CI: , p < 0.001), BMI (β: 0.267, 95% CI: , p < 0.001) και κάλιο (β: 0.139, 95% CI: , p < 0.001) και αρνητική συσχέτιση µε το Ca (β: 0.160, 95% CI: to 0.002, p = 0.007). Η διαστολική αρτηριακή πίεση είχε θετική συσχέτιση µόνο µε το BMI (β: 0.194, 95% CI: , p < 0.001). Συµπέρασµα: Η παρούσα έρευνα προσπάθησε να εκτιµήσει την διάδοση της υπέρτασης στα παιδιά της Βόρειας Ελλάδας. Κρίνεται απαραίτητη η έγκαιρη πρόληψη µέσω διατροφικών εκπαιδευτικών προγραµµάτων σχετικών µε την αρτηριακή πίεση που θα περιλαµβάνουν παρεµβάσεις τόσο διαιτολογικές όσο και άσκησης µε σκοπό την αποφυγή χρόνιων παραγόντων κινδύνου από την νεαρή ακόµη ηλικία. Introduction Elevated blood pressure (BP) in early stages of childhood may be an early expression of essential hypertension in adulthood [1]. Prevalence of hypertension differs among children from different racial and ethnic groups in comparison to the general population [2]. Race, ethnicity, environment and geographic region may all affect the levels of hypertension [3]. Both hypertension and prehypertension have become a significant health issue in the young because of the strong association between BP and obesity [1]. About 5% of the pediatric population suffers from hypertension [4] and this percentage rises up to 30% when we refer to overweight or obese children [5, 6]. Dietary mineral intakes of sodium, potassium and calcium have also been associated with BP both in children and adults [7, 8]. Table 1. Prevalence of prehypertension and hypertension in Greek children In Greece there is limited data regarding the prevalence of hypertension [8 10] and its association with obesity [8, 10, 11] and mineral intake [8, 10] in a pediatric population. Furthermore, the available data is from Southern Greece (Crete, Athens

15 and Ioannina) where the different geographic region may bias the results. The purpose of this study is to record the prevalence of hypertension and its correlation with dietary calcium, potassium and sodium in healthy schoolchildren from Northern Greece, aged 7 15 years. Subjects and Methods Participants The study was conducted in 2006 in Thessaloniki (population ~ 800,000). Thessaloniki is divided into 4 sections (northern, eastern, western and southern). Two or three schools from each section were randomly selected through software in a way that the sample was proportionally selected for each area. A total of 10 schools participated in the study. Out of 36,530 students, a total of 606 subjects (308 males, 298 females), aged 7 15 years, volunteered to participate in the study. We categorized the entire subject data into 3 age groups: group I (7 9 years), group II (10 12 years) and group III (13 15 years). We used parental education of both parents as an indicator of socioeconomic status and separated 4 groups (primary school up to 6 years of education = 1; junior high school up to 9 years of education = 2; high school up to 12 years of education = 3; college or university more than 12 years of education = 4). The study was approved by the ethical committee of Aristotle University of Thessaloniki. Written informed consent was also obtained from the parents of each child who participated in the study. Anthropometrical Measurements Body weight was measured using a digital scale (SECA 700) with an accuracy of 8 50 g. All children were weighted without shoes and with light clothes. Height was measured to the nearest 0.1 cm using a stadiometer (SECA 101). BMI was calculated and participants were defined as overweight or obese according to the International Obesity Task Force s criteria [12]. BP was measured in classroom in a supine relaxed position using a regular Hg sphygmomanometer and the appropriate cuff according to the size of the child s upper right arm [13]. Diastolic BP (DBP) was defined at the disappearance of Korotkoff sounds [4]. Three readings were obtained by a physician wearing normal clothing, each with a 3-min interval. The mean value of the last 2 was considered to be the BP. Normal BP was defined as systolic BP (SBP) and/or DBP that were < 90th percentile for gender, age and height. Prehypertension was defined as SBP and/or DBP 90th and 95th percentile and hypertension was defined as SBP and/or DBP > 95th percentile as described by the National High Blood Pressure Education Program [4]. Dietary Intake Dietary information was collected by a registered dietitian using a 24-hour recall technique for a total of 3 days, 2 weekdays and 1 weekend. Standard household measures (such as cups and tablespoons) were used to define the amounts of food. Food intake data were analyzed using a Greek software (Diet 200A; Science

16 Technologies, Athens, Greece), which consists of all available food items existing in Greek supermarkets plus traditional Greek recipes, as described in the food composition tables of Greek cooked foods and dishes [14]. Statistical Analysis Standard descriptive statistics were used for all patient characteristics. Data for continuous variables are expressed as mean values 8 standard deviation. Categorical variables are expressed as absolute numbers and percentages. Independent sample t test was conducted to compare the differences of continuous variables between the two genders. One-way analysis of variance was used to assess significant differences between the 3 age groups. Post hoc comparisons were calculated using the Bonferroni test. Standard multiple linear regression was used to explore the relationship between BP (systolic or diastolic) and BMI, age, and estimated amount of Na, K and Ca consumed daily. p! 0.05 was considered statistically significant, while all confidence intervals (CI) represent 95% intervals. Table 2. Frequencies of children with abnormal BP and weight status Results A total of 606 children participated in the study (308 males, 298 females). According to the data presented in table 1, 27 and 12.3% of boys and 21.2 and 15.1% of girls were diagnosed with prehypertension SBP and systolic hypertension, respectively. 34% of these were overweight or obese. For DBP, 19 and 13.3% of

17 boys and 21.5 and 15.1% of girls were diagnosed with prehypertension DBP and diastolic hypertension, respectively. 32.6% of those were either overweight or obese. Table 2 illustrates the prevalence of children with abnormal weight status and BP according to age groups. The prevalence of overweight is similar in the 3 age groups, while in the obese group the prevalence is growing as the age is increasing. These observations do not follow the BP patterns, since both SBP and DBP are increased as age is increasing for the prehypertension and hypertension stage. Table 3 shows the differences between the two genders. Males had statistically significant higher values of weight and height. Females had higher levels of both SBP and DBP compared to males, but this difference was not significant. Table 3. Descriptive characteristics of Greek children stratified according to gender Table 4 illustrates the differences between the 3 age groups. Statistically significant differences were observed for weight, height, BMI and SBP between all 3 age groups, while no differences were observed for the DBP and dietary minerals among these 3 age groups. No association was found between BP and socioeconomic status of the children s parents in the 3 age groups (data not shown). Tables 5 and 6 show the association of SBP and DBP with different parameters based on multiple linear regression analysis. SBP was significantly positively associated with age (β: 0.283, p < 0.001), BMI (β: 0.267, p < 0.001) and potassium ( β: p < 0.001) and negatively related to Ca (β: 0.160, p = 0.007). DBP was positively related only to BMI (β: 0.194, p < 0.001). Furthermore, based on the results derived from the multiple linear regression analysis, BMI was positively related to SBP (β: 0.369, p < 0.001), dietary Na (β: 0.142, p < 0.05) and

18 negatively related to Ca (β: 0.192, p < 0.001). Table 4. Characteristics of children in 3 age groups

19 Discussion The prevalence of hypertension is increasing worldwide in both developed and developing countries [15]. Pediatric hypertension in Greece is emergently increasing [9] and since heart disease is the leading cause of death in adults in Greece [16], we cannot underestimate the increasing rates of BP over the last decade. The prevalence of systolic and diastolic hypertension was high, 12.3 and 15.1%, respectively, for boys and 13.3 and 15.1%, respectively, for girls. In another study, Angelopoulos et al. [8] reported higher prevalence rates of SBP and lower ones of DBP compared to our study. They ex-amined 312 children aged 11 years and found prevalence rates of 29.4 and 11.8%, respectively, for boys and 39 and 7.5%, respectively, for girls. It is also very important to report that the prehypertension prevalence rates of our study are very high which predicts a following increase in the hypertensive stage and probably a hypertensive Greek adult in the near future [16]. Interestingly, 34% of SBP and 32.6% of DBP of the hypertensive children were found to be either overweight or obese in our study. This data is in agreement with results from other countries [5, 6]. Obesity rates have also been increasing in Greece [10, 11] and together with the high prevalence rate of BP are presented to be favorable risks factors of cardiovascular disease in early adulthood. SBP measurements were found to increase with age. This has also been reported from other studies [17 19]. This rise was steeper between the first age group (6 9 years) and the second one (10 12 years) and between the first age group (6 9 years) and the third one (13 15 years). Even though several studies [17 19] have reported a rise in BP between the second and third age group, we did not observe it, possibly due to having only a small sample. In our subject data, SBP was found to be negatively correlated with dietary Ca. This is probably due to the fact that dietary Ca has also been found to be correlated with BMI [20].

20 The positive association observed between SBP, DBP and BMI also confirms other recent findings reporting analogous correlations [21, 22]. No association was found between dietary sodium intake and SBP, and that has been noted by several authors. Evidence from the DASH trial shows that dietary sodium, potassium and calcium are important elements for BP control [23]. Analogous reports on adults of the trials of sodium restriction have documented positive effects of lowering BP [24, 25]. Recently, Kafatos et al. [9] examined the effects of nutrition education on BP over 10 years in 176 Greek childrenthe findings of the study were encouraging, indicating favorable changes in BP, mineral intake, BMI and physical activity in schoolchildren that participated in the nutrition education program. According to our data, we paradoxically recorded a positive association of potassium intake and SBP. However, epidemiological evidence about the effects on BP is inconsistent. In a recent review [26] that included metaanalyses of trials, the authors concluded that the evidence about the effect of potassium supplementation on BP is not conclusive and high-quality randomized controlled trials of longer duration are required to clarify whether potassium supplementation can reduce BP and improve health outcomes. The negative association we found of calcium with SBP has also been documented in several studies. Dietary Ca has been found to improve hypertension and to be a potential modifier of regulating BP [27], and also to be related to obesity [28]. Limitation of our study includes the fact that we did not consider the genetic environment of these children, family history and we also did not report the activity level of the subjects. Nevertheless, our study gives an estimation of the prevalence of hypertension rates in Greek children with a good representative sample of a pediatric population in Northern Greece. Conclusion The current study gives an estimation of prevalence rates of hypertension in Northern Greece. Early prevention through nutrition education programs on BP that includes diet and exercise modifications is urgently needed in order to avoid certain chronic risk factors in early life. Increasing calcium and possibly decreasing sodium intake will probably have the greatest likelihood of improving BP status as well. References 1. Chobanian AV, Bakris GL, Black HR, Cushman WC, Green LA, Izzo JL Jr; National Heart, Lung, and Blood Institutes Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure; National High Blood Pressure Education Program Coordination Committee: The seventh report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation and Treatment of High Blood Pressure: the JNC 7 report. JAMA 2003; 289: Hanevold C, Waller J, Daniels S, Portman R, Sorof J; International Pediatric Hypertension Association: The effects of obesity, gender, and ethnic group on left ventricular hypertrophy and geometry in hypertensive children: a collaborative study of the International Pediatric Hypertension Association. Pediatrics 2004; 113: