SOCIAL CLASS AND SOCIAL POLICY: REVISIONS AND REDEFINITIONS

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "SOCIAL CLASS AND SOCIAL POLICY: REVISIONS AND REDEFINITIONS"

Transcript

1 ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύ χος 16 (2009), ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΑΞΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ SOCIAL CLASS AND SOCIAL POLICY: REVISIONS AND REDEFINITIONS Θανάσης Αλεξίου Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Thanasis Alexiou Uniνersity of Aegean Περίληψη Παρόλο που η κοινωνική τάξη αμφισβητήθηκε ως αναλυτική κατηγορία των κοινωνικών επ ιστημών (μεταδομισμός, μεταμοντερνισμός κ.λπ.), ή αναθεωρήθηκε, για να αναχθεί στο μοντέλο της κοινωνικής στρωμάτωσης (βεμπεριανές και λειτουργιστικές προσεγγίσεις), αυτή συνεχίζει να παραμένει, εξαιτίας της διεύρυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων και της κοινωνικής έκπτωσης, περισσότερο από αναγκαία για την ανάλυση της κοινωνικής πολιτικής. Abstract Although the contestation of social class's analytic use in social sciences (post-structuralism, post-modernism) or the revision of it in order to be reduced in the model of social stratification (weberian and functionalist approaches), social class continuous to remain a necessary tool for the social policy's analysis because of the broadening of social inequalities and social deduction. JEL Classification: Ζ13. Key words: Social Class, Social Inequalities, Class Structure, Class Stratification. 209

2 θανασησ ΑΛΕΞΙΟΥ - ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 16 (2009), Εισαγωγή Τις τελευταίες δεκαετίες η κοινωνική τάξη ως αναλυτικ1ί κατηγορία των κοινωνικών επιστημών χρησιμοποιείται, παρόλο που οι κοινωνικές ανισότητες κάθε άλλο παρά έχουν αμβλυνθεί, όλο και λιγότερο. Αυτό οφείλεται κατά τη γνώμη μου τόσο στη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας και στο τέλος της "συναίνεσης " ανάμεσα στην εργατική τάξη και το κεφάλαιο ( φορντισμός), όσο και σε αλλαγές της κοινωνικής δομής (συρρίκνωση της βιομηχανικής εργατικής τάξης, διεύρυνση μεσαίων αστικών στρωμάτων κ.λπ.). Οι αλλαγές αυτές δημιούργησαν την εντύπωση πως οι κοινωνικές τάξεις έχουν παύσει να υπάρχουν. Η εντύπωση αυτή ενισχύθηκε επίσης σε σημαντικό βαθμό από την υποχώρηση συμπαγών πολιτισμικών μορφωμάτων της εργατικής τάξης (υποκουλτούρες, τρόποι ζωής κ.ο.κ.). Εντούτοις τα νέα αναλυτικά εργαλεία (πολιτισμός, φύλο, λόγος κ.ά.) ενώ δύνανται να αναδείξουν τις έμφυλες και πολιτισμικές διαφορές που μια κοινωνική ανάλυση βασισμένη στην κοινωνική τάξη περιορισμένα θεωρητικοποιούσε, αδυνατούν να εξηγήσουν τις κοινωνικές ανισότητες που οφείλονται στην άνιση κατανομ1ί του κοινωνικού πλούτου. Το γεγονός αυτό δημιουργεί με τη σειρά του την εντύπωση ότι τα εργαλεία αυτά όπως και εκείνα του στάτους, της αναγνώρισης, του κοινωνικού κεφαλαίου κ.ά. ενδείκνυνται περισσότερο για την ανάλυση της κοινωνικής θέσης των νέων μεσαίων αστικών στρωμάτων, όχι όμως και για την ανάλυση των σχέσεων ανάμεσα σε κοινωνικές τάξεις. Είμαι της άποψης ότι η ταξική ανάλυση λαμβάνοντας υπόψη διαστρωματικούς δείκτες (επάγγελμα, εισόδημα, κοινωνικό κεφάλαιο κ. λπ.) είναι σε θέση να αναδείξει με έγκυρο τρόπο τη δυναμική και την συνθετότητα των σύγχρονων κοινωνιών. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η αναλυτική δυνατότητα της κοινωνικής τάξης για την κοινωνική πολιτική, εφόσον η κοινωνική ανάλυση οφείλει να ερμηνεύσει αλλά και να εξηγήσει, όχι μόνο την κρίση αντιπροσώπευσης του κράτους πρόνοιας αλλά και τις κοινωνικές ανισότητες στην υγεία, στην εκπαίδευση, στην εργασία, στη στέγαση κ.ά. Η αναθεώρηση 210 Είναι οι σύγχρονες κοινωνίες ταξικές ή αυτές έχουν μετεξελιχθεί σε κοινωνίες οι οποίες να μεν διακρίνονται για την κοινωνική τους διαστρωμάτωση, έχουν απολέσει όμως, είτε λόγω της αυξημένης κοινωνικής διαφοροποίησης, και της συνεπαγόμενης διάλυσης ισχυρών κοινωνικών μπλοκ, είτε λόγω της ανόδου του βιοτικού επιπέδου, τον ταξικό τους χαρακτήρα. Συχνά το ερώτημα αυτό απαντιέται με μια ντετερμινιστική ερμηνεία των αλλαγών στην παραγωγή, υπονοώντας πως οι τεχνολογικές εξελίξεις στην παραγωγή, διαμορφώνουν μια άλλη κοινωνική δομή, όπως είναι αυτή της "μεταβιομηχανικής κοινωνίας", η οποία συχνά γίνεται αντιληπτή ως "μετα-καπιταλιστική" κοινωνία. Άλλες προσεγγίσεις κάνουν λόγο για ένα καπιταλισμό χωρίς κοινωνικές τάξεις και χωρίς βιογραφίες τάξεων, όμως με ατομική ανισότητα και ατομικές βιογραφίες, προσωπικές ταυτότητες κ.ο.κ. (Beck 1996). Εδώ όμως οι ανισότητες ερ-

3 THANASIS ALEXIOU REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES Νο 16 (2009), μηνεύονται μέσα από την οπτική του μεθοδολογικού ατομικισμού και αποδίδονται στα άτομα και στις ικανότητές τους και όχι στον τρόπο οργάνωσης της εργασίας και της κοινωνίας. Μάλιστα προσεγγίσεις που εστιάζουν στη διαφοροποίηση τρόπων ζωής, κοινωνικο -πολιτισμικών περιβαλλόντων, πρακτικών διάκρισης (Bourdieu 2002), αναθεωρούν την κάθετη δομή των κοινωνικών σχέσεων με μια οριζόντια, συσχετίζοντας σαφώς αυτή την εξέλιξη με την διεύρυνση των "νέων" μεσαίων αστικών στρωμάτων. Αντίθετα μεταδομιστικές προσεγγίσεις αποδομούν πλήρως την έννοια της κοινωνικής τάξης, εκτιμώντας πως υπάρχουν πολλές πραγματικότητες, επομένως δύσκολα προσδιορίζονται αντικειμενικά συμφέροντα για να χωρέσουν στην έννοια της κοινωνικής τάξης. Εξαιτίας της ροής των διαφορών οι κοινωνικοί δρώντες (και οι κοινωνικές τάξεις) μετατρέπονται σε απο-κεντρωμένα κοινωνικά υποκείμενα που αδυνάτούν να αποκτήσουν σταθερή ταυτότητα, επομένως και συνείδηση των ταξικών τους συμφερόντων. Η ταυτότητά τους δεν είναι τίποτα άλλο, σύμφωνα με τον Ε. Laclau, παρά η ασταθής συνάρθρωση διαρκώς μεταβαλλόμενων θέσεων (positionalities), (Laclau 1997: 181). Εδώ τα συμφέροντα συγκροτούνται κατά κάποιο τρόπο τυχαία και μετασχηματίζονται περισσότερο σε ρηματικές πρακτικές του λόγου για το «κλείσιμο και την καθήλωση του νοήματος» (βλ. Laclau, κριτικά επ' αυτού Monney 2007 : 206). Από την άλλη, η αύξηση της γυναικείας απασχόλησης σε συνάρτηση με την ανάπτυξη του φεμινιστικού κινήματος, οδήγησε σε μια μετατόπιση της συζήτησης από την κοινωνική τάξη και τον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας στο φύλο και τον έμφυλο καταμερισμό εργασίας, υποδεικνύοντας και άλλους παράγοντες, εκτός από την κοινωνική τάξη, που επηρεάζουν τα πράγματα. Αν λάβει κανείς υπόψη ότι ο 2001 η γυναικεία απασχόληση στις υπηρεσίες ανήλθε στο 54, 5% της συνολικής αντίστοιχης απασχόλησης και επίσης στη βιομηχανία στο 23, 6% (EC, 2001, σ. 112 και σ. 113), η θεωρητικοποίηση του φύλου συνιστά ένα σημαντικό κοινωνικό και πραγματολογικό δεδομένο που θέτει, ενδεχομένως, σε δεύτερη θέση την κοινωνική τάξη. Σε συνάρτηση μ' αυτές τις συζητήσεις τίθεται το ερώτημα για το αν η έννοια της κοινωνικής τάξης ως μεθοδολογική κατηγορία της κοινωνιολογίας και των κοινωνικών επιστημών γενικότερα έχει απολέσει εξαιτίας αυτών των εξελίξεων την αναλυτική της εγκυρότητα και την μεθοδολογική της χρησιμότητα. Η προβληματική της κοινωνικής τάξης στις μαρξιστικές και βεμπεριανές προσεγγίσεις Να υπενθυμίσω εδώ ότι μ ε την έννοια της κοινωνικής τάξης επιχειρήθηκε να συνδεθούν οι κοινωνικές ανισότητες με τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και της εργασίας για να γίνει σαφές σε ποιο βαθμό αυτές προκύπτουν από εκεί, υπονοώντας ότι τα άτομα ανάλογα με την θέση τους στον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας, έχουν πρόσβαση σε σημαντικούς πόρους (υλικούς και συμβολικούς) ή αποκλείονται απ' αυτούς και αντίστοιχα διαθέτουν περιορισμένες ή διευρυμένες δυνατότητες δράσης. Αυτό σημαίνει ότι επειδή οι κοινωνικές σχέσεις αρθρώνονται γύρω από την παραγωγή και την ιδιοποίηση 211

4 θανασησ ΑΛΕΞΙΟΥ - ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 16 (2009), υπερεργασίας, αυτές είναι σχέσεις εκμετάλλευσης της μίας κοινωνικής τάξης από την άλλη. Η εκμετάλλευση, σύμφωνα με τον Κ. Marx, αναφέρεται στη διαδικασία κατά την οποία η μία τάξη (αστική τάξη) αποσπά υπερεργασία από την άλλη τάξη (εργατική τάξη), πράγμα που σημαίνει ότι η εργασία της δεύτερης τάξης παράγει ένα προϊόν, μέρος, και μόνο μέρος του οποίου επιστρέφεται (μισθός), ή, παραμένει σε αυτή την τάξη στη μορφή των καταναλωτικών αγαθών (τροφή, στέγαση, ένδυση, θέρμανση κ.λπ.). Η υπερεργασία προκύπτει αφού από τον συνολικό εργάσιμο χρόνο αφαιρέσουμε τον χρόνο εργασίας που είναι αναγκαίος για την αναπαραγωγή του εργάτη (αναγκαία εργασία). Ο υπόλοιπος χρόνος εργασίας αντιπροσωπεύει για τον εργάτη απλήρωτη αξία για δε τον καπιταλιστή (ιδιοκτήτη των μέσων παραγωγής) καθαρή αξία (υπεραξία) ενώ τα δε αγαθά και υπηρεσίες που παρέχονται στον δεύτερο υπερπροϊον (βλ. και Gough 2008 : 58). Η συνισταμένη αυτή των κοινωνικών σχέσεων με γενεσιουργό πράξη την "πρωταρχική συσσώρευση του κεφαλαίου" διατρέχει ολόκληρο το κοινωνικό γίγνεσθαι (οικονομία και πολιτική), θέτοντας ερωτήματα για την ποιότητα των σχέσεων που εγκαθιδρύθηκαν. Επομένως η κοινωνική ανάλυση δεν μπορεί να μη λάβει υπόψη αυτήν την πραγματικότητα, ώστ ε να μπορέσει στη συνέχεια να ιστορικοποιήσει τόσο το υπάρχων κοινωνικό πλαίσιο, όσο και την εννοιακή του συγκρότηση, μετακινούμενη προς μια πολιτική οικονομία των κοινωνικών σχέσεων της αστικής κοινωνίας. Με κοινωνιολογικούς όρους αυτό σημαίνει την σύνδεση της κοινωνικής διαστρωμάτωσης (εισόδημα, κύρος, δύναμη κ.λπ.) με την έννοια της κοινωνικής τάξης για να επανασυνδεθεί η οικονομία των μέσων και των πόρων με την πολιτική, δηλαδή με τον τρόπο με τον οποίο μια κοινωνία οργανώνει την παραγωγή και την κατανομή του πλούτου. Μεθοδολογικά αυτό προϋποθέτει την σύνδεση της έρευνας για τις κοι νωνικές ανισότητες με την αναλυτική κατηγορία της κοινωνικής τάξης, η οποία επειδή αναφέρεται σε ποιοτικές σχέσεις θα μας επιτρέψει να αποφύγουμε τον εμπειρισμό της μεθόδου που απορρέει από την αποδοχή και την φετιχοποίηση του δεδομένου, καθιστώντας κατ ' αυτόν τον τρόπο εφικτή την αποπραγμοποίηση της πραγματικότητας. Σαφώς και η κοινωνική ανάλυση που θέλει να συσχετίσει τις συνθήκες ζωής με τις κοινωνικές τάξεις και την κοινωνική αναπαραγωγή θα κινηθεί στη σφαίρα της δεδομένης πραγματικότητας, ώστε να καταδείξει με σαφήν εια συλλέγοντας και αξιολογώντας στοιχεία και υλικό, την ορθότητα της υπόθεσης αυτής. Ωστόσο οι κοινωνικές τάξεις είναι αναλυτικές κατηγορίες για να περιγράψουμε πρωτίστως τις αντιφάσεις ενός ιστορικού συστήματος και δευτερευόντως για να περιγράψουμε συλλογικότητες (βλ. και Βαλλερστάιν 1991: 129 κ.ε.). Μ' αυτήν την έννοια αυτή δεν συνιστά αντικείμενο εμπειρικής επαλήθευσης και μπορεί να ελεγχθεί μόνο εφόσον συσχετιστεί με άλλες θεωρητικές, ή, μεταθεωρητικές προτάσεις. Ως εκ τούτου η εννοιολόγηση της κοινωνι κής δομής με επιστημονικούς όρους (μεταγλώσσα), συνιστά ένα διακριτό επίπεδο ανάλυσης-αφαίρεσης, πρωθύστερο και όχι μεταγενέστερο της ανάλυσης των μορφικών (εμπειρικών) της συστατικών (εισοδηματικές ανισότητες, επαγ - γελματικές διαφοροποιήσεις, εκπαιδευτικό επίπεδο κ.ο. κ.

5 THANASIS ALEXIOU - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 16 (2009), Βεβαίως μια ιστορικο-θεωρητική προσέγγιση θα προσκρούσει, όπως παραπάνω αναφέραμε στο διαχωρισμό της εργασίας από τα μέσα, συμβάν που αλλοιώνει τις ανθρώπινες κοινωνικές σχέσεις και διαμορφώνει τη βάση για τη σχέση κεφαλαίου και εργασίας αλλά και για τον ταξικό ανταγωνισμό, επομένως και τη ανάδειξη διακριτών ταξικών πρακτικών, δη λαδή κοινωνικών τάξεων. Μ' αυτήν την έννοια πάλι η κοινωνική τάξη δεν είναι μια θετική κατηγορία αλλά μια κριτική έννοια (Bonefeld 2008:638), κι' αυτό γιατί η πραγματικότητα, την οποία η κατηγορία της κοινωνικής τάξης επιχειρεί να συλλάβει είναι η πραγμοποιημένη κατάσταση της αστικής κοινωνίας, όπου οι σχέσεις εκμετάλλευσης έχουν ενσωματωθεί στην κοινωνική δομή. Η διαπίστωση αυτή θα πρέπει να μας κάνει επιφυλακτικούς έναντι μιας εμπειριστικής παράδοσης στην κοινωνική έρευνα (ποσ_οτικής και ποιοτικής), η οποία απομονώνοντας συχνά τα εμπειρικά δεδομένα από το οντολογικό τους υπόβαθρο, τα εκλαμβάνει ως την ουσία των πραγμάτων< 1 ). Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της «αυθαίρετης επιστημολογίας» την οποία ο C. Wright Mills ονομάζει «αφηρημένο εμπερι σμό» είναι η αποκοπή της μεθόδου από τη θεωρία που την υποβαστάζε ι (με θοδολογία) με αποτέλεσμα αυτή να εκπίπτει σ ε τεχνική (βλ. Wright Mills 1985:92, 93, 98, και Αλεξίου 2007:90). Επομένως οι κοινωνικές ανισότητες και οι συνθήκες ζωής των ατόμων, στις οποίες εξωτερ ικεύεται η ανταγωνιστική σχέση κεφαλαίου και εργασίας, δεν μπορούν να προσδιοριστούν στατικά (θετικισμός), αλλά δυναμικά ως διάδραση δομής και ανθρώπινης δράσης, απ' όπου απορρέει και η συνείδηση της κοινωνικής τάξης ως διακριτής οντότητας. Είναι, λοιπόν, αυτή η δυναμική σχέση που μετέτρεψε την τάξη, εν προκειμένω την εργατική τάξη, σε συλλογικό υποκείμενο και σε ιστορικό φορέα μεταρρυθμίσεων και κο ινωνικών αλλαγών, διευρύνοντας με τη σειρά του δικαιώματα και ελευθερίες και άλλων στρωμάτων του πληθυσμού (γυναίκες, κοινωνικές μ ειονότητες, κινήματα ε ιρήνης και οικολογίας κ.ο.κ.). Υπ ' αυτούς τους όρους η έννοια της κοινωνικής τάξης μετατρέπεται σε μια θετική κατηγορία, υπενθυμίζοντας, αρνούμενη την αυτονο μία των γεγονότων έναντι των αξιών, την ανθρωπολογική έκπτωση, από τη μια, κα ι υποδεικνύοντας ως μεθοδολογική πρόταση τρόπους εξόδου από το αδιέξοδο, από την άλλη. Η ανάληψη, λόγου χάρη, από την κοινωνία του κόστους της κοινωνικής αναπαραγωγής υποδεικνύει έναν τέτοιο τρόπο αλλά και το πώς η κοινωνική τάξη, στη συγκεκριμένη περίπτωση η εργατική τάξη μετεξελίσσεται σε κοινωνική συλλογικοτητα που θέτει με καθολικούς όρους και από πλευράς κοινωνίας το ζήτημα. Ιστορικά το εγχείρημα αυτό (κράτος πρόνοιας) επιβλήθηκε από τις ανάγκες συσσώρευσης του κεφαλαίου αλλά και από την ανάγκη νομιμοποίησης των σχέσεων κυριαρχίας, καθώς οι αγώνες του εργατικού κινήματος διαμόρφωναν νέες ισορροπίες στην κοινωνία που (1) Αυτή την παράδοση ο C. Wright Mills έχει ονομάσει ως «αφη ρημένο εμπερισμό». Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της «αυθαίρετης επ ιστημ ολογίας» είναι η αποκοπή της μεθόδου από τη θεωρία που την υποβαστάζει (μεθοδολογία) με αποτέλεσμα αυτή να εκπίπτει σε τεχνική. Βλ. Wright Mills 1985:92, 93, 98, και Αλεξίου 2007:

6 θανασησ ΑΛΕΞΙΟΥ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τ εύχος 16 (2009), αμφισβητούσαν την αστική ηγεμονία, ενώ προσδιόριζαν και το εύρος των μ ε ταρρυθμίσεων. Χωρίς άλλο η πεποίθηση ότι η κοινωνική αναπαραγωγή είνα ι μια κρίσιμη κοινωνική λειτουργία και όχι ιδιωτική υπόθεση, συνιστά μαζί με την αποεμπορευματοποίηση βασικών αγαθών και την ανάδειξή τους σε δημόσια αγαθά μια σημαντική στιγμή στην κοινωνική εξέλιξη. Στοιχ είο αυτής της κοινωνικής λογικής είναι και οι αντισταθμιστικές πολιτικές του κράτους πρόνοιας, παρόλο που ποτέ δεν άγγιξαν το σκληρό πυρήνα των κοινωνικών σχέσεων, δηλαδή τις σχέσεις ιδιοκτησίας. Η πρόσφατη ιστορία των κοινωνιών μας προσφέρει και άλλα αντίστοιχα παραδείγματα για το πώς η κοινωνική τάξη μετεξελίσσεται από αρνητική σε θετική κατηγορία και κοινωνική συλλογικότητα (καθολικό δικαίωμα ψήφου από του Χαρτιστές, κατοχύρωση του 8/ώρου κ.ά., απεργίες αλ~ηλεγγύης σε άλλους λαούς, ιιινήματα ε ιρήνης κ.λπ.), (βλ. και Bottomore 1997:159). Η σύνδεση των κοινωνικών ανισοτήτων με την κοινωνική τάξη επιβάλλεται ε πειδή συχνά η έννοια της κοινωνικής τάξης συγχ έεται στις βεμπεριανές προσεγγίσεις με τις ποσοτικές διαφορές (εισοδηματική και εργασιακή κατάσταση, πρακτικές διάκρισης, κύρος κ.λπ.) ανάμεσα στις διάφορες κοινωνικές ομάδες. Η σύγχυση αυτή προκαλεί σοβαρά μεθοδολογικά προβλήματα στην ανάλυση επειδή η στιγμή διανομής του κοινωνικού πλεονάσματος επικαλύπτει, στις μελέτες που βασίζονται στην ποσοτικοποίηση αυτών των στοιχ ε ίων, δηλαδή στις μελέτες κοινωνικής διαστρωμάτωσης, τη στιγμή απόσπασής του. Εντούτοις τα επαγγελματικά και τεχνικά χαρακτηριστικά που αντιστοιχούν σε εργασιακά καθήκοντα εντός του τεχνικού καταμερισμού εργασίας δεν συνεπάγονται και κοινωνικά χαρακτηριστικά. Αυτά σε καμία περίπτωση δεν προσδιορίζουν τις κοινωνικές σχέσεις στην εργασιακή διαδικασία, ή, τις θέσεις εντός του κοινωνικού καταμερισμού εργασίας (Abercrombie & Urry 1983:109). Όπως αντιλαμβάνεται κανείς εφόσον τα τεχνικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών θέσεων ταυτιστούν με τα κοινωνικά συσκοτίζ εται και η τάξη ως σχέση εκμετάλλευσης και αντικαθίσταται από τη «Κοινωνική διαβάθμιση των ε παγγελμάτων» (Goldthorpe & Hope 1974) και τις ανταγωνιστικές σχέσεις στην αγορά για πόρους και βιοτικές ευκα ιρίες. Από εδώ απορρέουν τότε οι διαφορετικές επαγγελματικές καταστάσεις, οι άνισες στεγαστικές καταστάσεις κ.λπ. και εδώ ε μφανίζονται οι κοινωνικές τάξεις (επαγγελματικ ές τάξεις, "στεγαστικές τάξεις " κ.ο.κ.). Όμως από ποιο σημείο και μετά η διαχω ριστική γραμμή μεταξύ των τάξεων μέσα σ ' ένα συνεχές ανισότητας (κοινωνική διαστρωμάτωση) αποκτά ποιοτικά χαρακτηριστικά και μετατρέπεται από μέσο διαβάθμισης και ποσοτικοποίησης σε χρήσιμη αναλυτική κατηγορία (Μέικσινς Γουντ 1997:99). Κατ ' αυτόν τον τρόπο ακυρώνεται ο σχεσιακός ορισμός της κοινωνικής τάξης που βασίζεται στο διχοτομικό μοντέλο (αστική τάξη / προλεταριάτο), με τη μία τάξη να ιδιοποιείται δια μέσου της σχέσης που τις συνδ έε ι μεταξύ τους (μισθωτή εργασία) μέσα και πόρους σε βάρος της άλλης (Κ. Marx), προς όφελος μιας ι εράρχησης σύμφωνα με το επάγγελμα, το γόητρο, την εξουσία, τις δεξιότητες κ.ο.κ. (Ν. Weber). Παράγωγο αυτή της ι εράρχησης είναι η διαβάθμηση των κοινωνικών τάξεων σε ανώτερη, μεσαία και κατώτερη τάξη.

7 THANASIS ALEXIOU - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 16 (2009), Αυτή είναι και η ειδοποιός διαφορά έναντι αναλύσεων κοινωνικής διαστρωμάτωσης, οι οποίες αποδεχόμενες την πραγματικότητα των μορφών εξηγούν τις διαφορετικές συνθήκες ζωής και την κατανομή των υλικών και συμβολικών πόρων σε συνάρτηση με μια σειρά κοινωνικών μεταβλητών ( ε ισόδημα, επάγγελμα, κοινωνικό κεφάλαιο, γόητρο, κ.ά.), απ' όπου προκύπτουν και οι αντίστοιχες κοινωνικές ομαδοποιήσεις (κοινωνικά στρώματα). Εδώ η τάξη αναφέρεται στην κοινωνική διαστρωμάτωση και όχι το αντίστροφο. Οι αναλύσεις αυτές που γίνονται στη βάση κυρίως εμπειρικο-στατιστικών τεχνικών περιγράφουν αλλά δεν φαίνεται ότι μπορούν να εξηγήσουν πειστικά τους λόγους για του οποίους οι κοινωνικές ανισότητες υπάρχουν και τον τρόπο με τον οποίο αυτές συνδέονται με κοινωνικές συλλογικότητες (βλ. και Gubbay 1997). Σχεδόν καθόλου δεν θεωρητικοποιείται ο τρόπος δόμησης συλλογικών υποκειμένων (κοινωνικές τάξεις) και οι ασύμμετρες κοινωνικές σχέσεις. Στις προσεγγίσεις αυτές, οι κοινωνικές ανισότητες δεν συνδέονται με τις δυνατότητες των ιστορικών ατόμων, υπόθεση που θα επέβαλλε και την θεωρητικοποίηση του είδους των σχέσεων μεταξύ των κοινωνικών στρωμάτων και το μεθοδολογικό άνοιγμα προς την κατηγορία της κοινωνικής τάξης, αλλά με κοινωνικές θέσεις, οι οποίες ανάλογα με τη σημασία που έχουν για το κοινωνικό σύστημα και τα προσόντα που απαιτούν, διαμορφώνουν ένα σύστημα κοινωνικής διαστρωμάτωσης (λειτουργισμός). Εδώ οι μεταφυσικές (λειτουργικές) ανάγκες του κοινωνικού συστήματος διαμορφώνουν ένα σύστημα κοινωνικών θέσεων, οι οποίες αντιστοιχούν σ ' ένα πλέγμα υλικών και ηθικών (συμβολικών) αμοιβών που τροφοδοτούν εν τέλει τις ατομικές επιθυμίες για κοινωνική ανέλιξη και κοινωνική αναγνώριση. Ο κύκλος κίνητρα/ επιθυμίες / μεγιστοποίηση του ατομικού οφέλους, φαίνεται πως συνιστά το αξιακό υπόστρωμα του κοινωνικού πράττειν, αλλά και το λόγο ύπαρξης της κοινωνίας. Ούτε λίγο ούτε πολύ τα κίνητρα και οι επιθυ μίες με τον εγγενή ανταγωνισμό, εμφανίζονται, τόσο στον λειτουργισμό, όσο και στον «μεθοδολογικό ατομισμό» (Μ. Weber) που εννοιολογούν την κοινωνική πράξη με όρους οφέλους και ανταγωνισμού, ως η κατ' εξοχήν ανθρώπινη κατάσταση. Ακριβώς αυτές οι θέσεις αποτέλεσαν την επιστημολογικ1ί μήτρα μεθοδολογιών και μεθόδων που εκκινώντας από το δεδομένο, ευνόησαν την περιπτωσιολογία και τον εμπειρισμό στην κοινωνική ανάλυση. Η κοινωνική δράση αφέθηκε στη δίνη των διϋποκειμενικών σχέσεων και οι άνισες κοινωνικές θέσεις στις ατομικές ικανότητες ενός διαταξικού υποκειμένου, χωρίς αναφορά στην γενεαλογία αυτών των σχέσεων και χωρίς την ιστορικοποίηση αυτών των ικανοτήτων. Δεν είναι παράδοξο να πούμε πως εδώ η κοινωνία εμφανίζεται ως ένα άμορφο πράγμα, χωρίς δομή και χωρίς περιορισμούς, ως άθροισμα ατόμων, με αυτά να έχουν αποδυθεί ως νέοι Ροβινσώνοι Κρούσσοι σ' ένα αγώνα για την μεγιστοποίηση της ευτυχίας τους ( οφελιμισμός), ταυτίζοντας ουσιαστικά την κοινωνία με την αγορά. Ως γνωστόν η αντίληψη αυτή θεωρητικοποιήθηκε στην περίοδο ανάπτυξης του βιομηχανικού καπιταλισμού από τον κοινωνικό δαρβινισμό (Η. Spencer) και την φιλελεύθερη θεωρία (J. Bentham, J.-S. Mill κ.ά.). Με πιο εκλεπτυσμένο τρόπο αυτή η αντίληψη επανέρχεται στον Μ. Weber, ο οποίος θεωρώντας ότι η ατομική δράση δεσμεύεται διϊστο- 215

8 ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΛΕΞΙΟΥ - ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τ εύχος 16 (2009), ρικά σ' έναν έλλογο πυρήνα, εναπόθεσε, -ανάγοντας το "πνεύμα του καπιταλισμού" (ορθολογικότητα) σε κανονιστική αξία (αυταξία) των σύγχρονων κοινωνιών, επο μένως και των ατομικών συμπεριφορών-, και αυτός το άτομο στην αγορά, εκτιμώντας ότι οι κοινότητες βιοτικών ευκαιριών που εδώ αναδύονται, συνιστούν στις κοινωνίες της αγοράς ίσως την κύρια βάση σύμπτυξης κοινωνι κών δεσμών (κοινωνικοποίηση)< 2 J. Ο επαναπροδιορισμός των κοινωνικών τάξεων: νεοβεμπεριανές και νεομαρξιστικές θέσεις Στις νεομαρξιστικές προσεγγίσεις οι κοινωνικές τάξεις θεμελιώνονται στην εκμετάλλευση. Αυτή δεν οφείλεται όμως οπωσδήποτε στις σχέσ εις ιδιο κτησίας, ελέγχου και εξούσίας στα μέσα παραγωγής, αλλά και στις οργανωτι κές δυνατότη τες και δεξιότη τ ες (βλ. και Edgell 1997:17-27), όπως λόγου χάρη σε σχέση με το βαθμό ειδίκευσης και απασχόλησης και τη διαπραγματευτική θέση στην αγορά («αντιφατικές ταξικές θέσεις», κορπορατισμός κ.λπ.), δηλαδή σε παραμέτρους της αγοράς. Στις θέσεις που αρθρώνονται εδώ απηχούν οι διαφορετικές ταξικές θέσεις. Αντίθετα στις νεοβεμπεριανές προσεγγίσεις, οι κοινωνικές τάξεις αναφέρονται στην αγορά και αντιστοιχούν στις διαφορετικές ευκαιρίες απόκτησης γνώσεων και δεξιοτήτων. Εδώ δεν υπάρχει εκμεταλλευτική σχέση μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, αλλά καλύτερη εκμετάλλευση των ευκαιριών της αγοράς, που απορρέουν από την επαγγελματική δομή, το γόητρο, την ειδίκευση κ.λπ. Η ιδιοκτησ ία στα μέσα παραγωγ1iς συνιστά εδώ περισσότερο έν α θετικό ή αρνητικό παράγοντα που επηρεάζει απλά, δίπλα σε άλλες, τη θέση των ατόμων στην αγορά. Η σημασία της βεμπεριανής αντίληψης επέχει, εξαιτίας της ευρείας αποδοχής της, πρωτίστως στον αγγλοσαξονικό χώρο, θέση επιστημολογικής το μής, κυρίως επειδή η συγκρότηση των κοινωνικών υποκειμένων μετατοπίζεται από τη σφαίρα της παραγωγής στη σφαίρα ανταλλαγής και διανομής (αγορά) και στη σφαίρα της κατανάλωσης εκεί όπου εμφανίζονται ειδικοί τρόποι ζωής (κλειστές ομάδες)<3j. Η αντίληψη ότι οι ταξικές διαφορές είναι μάλλον διαφορές της καταναλωτικής συμπεριφοράς παρά αντικειμενικά σημεία της κοινω- (2) Σ ' αντίθεση με την κοινοτικοπο ίηση που αφορά την σύμπτυξη κοινοτικών δεσμών στη βάση της υποκειμενικής αίσθησης του ανήκειν, η Vergesellschaftung (κοινωνικοποίηση ) αναφέρεται, σύμφωνα με τον Μ. Weber, στο ορθολογικό κίν ητρο και στο συμφέρον που διέπει την κο ινωνική πράξη. Weber 2005: 42 κ.ε. 216 (3) Ο Th. Veblen, είνα ι ο πρώτος που θεωρητικοποιεί τη σχέση μεταξύ κατανάλωσης, κοινωνικ1jς διάκρισης και κοινωνικών τάξεων. Εκτιμώντας ότι η κατανάλωση συνιστά περισσότερο ζίjτημα ανθρωπολογικής τάξ η ς, θεωρεί την επ ιδεικτική κατανάλωση (κατασπατάληση) στοιχ ε ίο διάκρισης, μέσω τη ς οποίας η "αργόσχολη τάξη" τοποθετείται στην ανώτ ε ρη τάξη. Να υπενθυμίσουμ ε ότι για τον Th. Veblen η οικονομία είναι μ έρος της κουλτούρας και όχι έ να κλειστό σύστημα σχέσεων. Αυτ1j αλλάζει εφό σον μ ετα β ληθούν οι συν1jθειες και τα έθ ιμα. Βλ. Veblen Αλλά και για τον Μ. Hallbwacl1s η κατανάλωση αποτελεί παράγοντα ενσωμάτωσης και κοινωνικού αποκλ ε ισμού. Για τον Hallbwachs οι κοινωνικές διακρίσεις δεν έχουν την προέλευσή τους όταν η κοινωνία παράγ ε ι αλλά όταν αυηj καταναλώνει. Ανάλογα μάλιστα μ ε την απόσταση από την κατ' εξοχήν κοινωνική δραστηριότητα και την αντ ι-

9 THANASIS ALEXIOU - REVI EW OF ECON OMIC SCIENCES - Νο 16 (2009), νικής μας πραγματικότητας είναι βαθιά ριζωμένη, κυρίως στην Αμερικανική κοινωνιολογία (Kolko 1971:138). Κατά συνέπεια η μετατόπιση προς την κατανάλωση σε συνάρτηση με την αδυναμία προσδιορισμού των κοινωνικών τάξεων, καθώς οι κοινότητες βιοτ ικών ευκαιριών στην αγορά (οιονεί κοινωνικών τάξεων) μπορεί να είναι απερ ιόριστες, πόσο μάλλον όταν η διαβάθμιση των αγοραίων (ταξικών) καταστάσεων γίνεται στη βάση ισοβαρών κριτηρίων (ιδιοκτησία, επάγγελμα, εκπαίδευση, εισόδημα κ.λπ.), σχετικοποιεί ουσιαστικά την αναλυτική ση μασία τη ς κοινωνικής τάξης. «' Εχοντας πολλαπλασιάσει τις ταξικές καταστάσεις σε υπερβολικό βαθμό» σχολιάζει με εύστοχο τρόπο ο G. Gurvitch τη θέση του Μ. Weber για τις κοινωνικές τάξεις «δεν είναι πια σε θέση να τις συνενώσει. Ο Βέμπερ καταλύει έτσι την έννοια της κοινωνικής τάξης, χωρίς καν να το αναγνωρίζει» (Γκύρβιτς 1986:209). Μάλιστα νεοβεμπεριανές προσεγγίσεις υιοθετώντας μια πλουραλιστική οπτική για την κοινωνική στρωμάτωση και δίνοντας έμφαση στην εσωτερική διαφοροποίηση της κοινωνικής τάξης, όπως αυτή αρθρώνεται με βάση την επαγγελματική θέση, την ειδίκευση, τη δύναμη στην εργασιακή διαδικασία και το γόητρο της κοινωνικής θέσης, αμφισβήτησαν τη δυνατότητα συλλογικής δρά - προσωπευτική μορφ 1 j κοινωνικής ζω 1j ς ( " κεντρικ1j εστία " ) που διαμορφώνει και διαφορετικά συστήματα κοινωνικών αναγκών, προσδιορίζεται η θέση των κοινωνικών τάξεων στην ιεραρχία. Αναλύοντας στην διδακτορική του διατριβ1j Εργατική τάξη και τα βιοτικά επίπεδα. Έρευνες στην ιεραρχία των αναγκών στις σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίας, τις δαπάνες εισοδήματος της εργατικής τάξης και των μικροαστικών στρωμάτων, αποφαίνεται ότι οι εργάτες εξαιτίας της εκτελεστικής και μηχανικής δουλειάς στο εργοστάσιο γίνονται παθητικοί και δεν έχουν εντατική κοινωνική ζωή ενώ η συλλογική τους μνήμη είναι ρευστή, εξαιτίας του αδιάφορου παρελθόντος τους, και τοποθετούνται γι' αυτό στην "περ ιφ έρε ια ", επομένως το εισόδημά τους και να αυξηθεί, οι δαπάνες για στέγαση και μέσα διατροφής, καθόσον οι ανάγκες τους παραμένουν οι ίδιες, θα παραμείνουν σταθερές, αν δεν μ ε ιωθούν. Οι εργάτες δίνουν σημασία σε δαπάνες που τους φέρνουν σε επαφή μ ε ομάδες του δρόμου ή τη ς τάξης τους, επειδ1j οι κοινωνικές τους ανάγκες αποκλίνουν από εκείνες που αντιστοιχούν στον κυρίαρχο τρόπο ζωής. Αντίθετα η ανώτερη τάξη, ακόμη και τα μικροαστικά στρώματα που έχουν ζωντανούς συμπαγείς κοινωνικούς δεσμούς, και βρίσκονται στην " κεντρική εστία " συμμετέχοντας στην κοινωνική ζωή, αναβαθμίζουν κα ι εξειδ ικεύουν το χώρο κατοικίας και ότι μπορεί να ενισχύσει αυτούς τους δεσμούς (παράγοντας κοινωνι κ1jς έντ αξης). Βλ. Γκύρβιτς 1984:234, 238, 243, 245, και Coffin Κοντά στην προσέγγιση του Μ. Hallbwachs είναι η ανθρωπολογική προσέγγιση της Μ. Douglas και του Ι. Isheιwood, οι οποίοι αντιλαμβάνονται την κατανάλωση ως πράξη ανταλλαγής και δημιουργίας κοινωνικού δεσμού. Η πρόσβαση στα κqταναλωτικά αγαθά δεν είναι ισότιμη στη Μεγάλη Βρετανία του 1970 για όλες τις κοινωνικές ομάδες, γεγονός που διαμορφών ει ανάλογα με τις δαπάνες του εισοδήματος για μ έσα διατροφής, οικιακές τεχνολογίες, πληροφορίες και εκπαιδευτικούς πόρους, μια διαστρωμάτωση ανάμεσα στους πλούσιους και φτωχούς. Douglas & lsherwood Σ ' ένα βαθμό και ο Ρ. Bourdieu αποδέχεται τη συλλογιστικ1j του Μ. Hallbwachs ότι τα άτομα ανάλογα με την απόσταση από την ανάγκη και τη σχέση του ς με την ' 'νόμιμη " κουλτούρα διαφοροποιούνται κοινωνικά, αναπτύσσοντας διαφορετικούς τύπους αισθητικού γούστου (καθαρό / " βάρβαρο " γούστο). Κατ ' αυτόν τον τρόπο τα κυρίαρχα στρώματα διαμορφώνουν, εξαιτίας της " απόστασης από τον κόσμο" μια αισθητικ1j διάθεση που δίνει έμφαση στη μορφή (τρόπος παράστασης), ενώ αντίθετα η διάθεση των λαϊκών στρωμάτων που εξαρτώνται από τις υλικές συνθήκες ύπαρξης δίνει έ μφαση στη λειτουργία (αντικείμενο αναπαράστασης). Bourdieu 2002:73,74,

10 ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΛΕΞΙΟΥ - ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 16 (2009), σης, αμφισβητώντας και τον συνεκτικό ρόλο της τάξης (Marsha\J κ.ά. 1998). Μία άλλη συνέπεια αυτής της μετατόπισης είναι ο κοινωνικός δεσμός να διαλύεται στους ανταγωνισμούς της αγοράς και να συγκροτείται εκ νέου, αυτή τη φορά με αγοραίους ( οικονομίστικους) όρους, συνάγοντας την κοινωνική τάξη από πρακτικές αποκλεισμού και "περίφραξης " συμφερόντων (social closure) (όπως Parkin 1982). Επομένως η εκμετάλλευση παύει να αποτελεί εγγενές μέρος της καπιταλιστικής σχέσης και ταυτίζεται, κυρίως σε νεομαρξιστικές προσεγγίσεις με τις συναθροίσεις στην απασχόληση και την διαπραγματευτική δύναμη των ατόμων στην αγορά (Crompton 1998:99). Η αποσύνδεση της εκμετάλλευσης από την εργασιακή θεωρία της αξίας εμφανίζει την εκμετάλλευση, τουλάχιστον στον "αναλυτικό μαρξισμό" (J. Roemer), ως αδικία/ ανισότητα στη σφαίρα της διανομής του εισοδήματος (Γράβαρης 1991:116). Στο βαθμό πάλι που οι ταξικές σχέσεις διαμορφώνονται πλέον όχι αποκλειστικά και μόνο σε σχέση με τα μέσα παραγωγής αλλά σε σχέση με άλλους εξίσου σημαντικούς πόρους, όπως είναι η οργανωτική δύναμη και η ειδίκευση, σχετικοποιείται πάλι αν δεν αναιρείται η εκμεταλλευτική σχέση (παραγωγή και ιδιοποίηση υπερεργασίας) που υποστασιοποιεί την κοινωνία της μισθωτής εργασίας ως τέτοια. Η εννοιολόγηση των ταξικών σχέσεων με όρους δύναμης (ασυμμετρία μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας) επιτρέπει στον Ε. Wright ο οποίος εισηγείται ένα πολυδιάστατο μοντέλο δράσης, όσον αφορά τα μέσα και τους πόρους, να θεωρητικοποιήσει τη θέση των "νέων μεσαίων αστικών στρωμάτων" στην αγορά (Wrihgt 1985:89). Ακριβώς γι' αυτό η κοινωνική ανάλυση οφείλει να προσεγγίσει την κοινωνική συνθετότητα με ταξικούς όρους, επειδή οι αλλαγές στην παραγωγή και οι συνακόλουθες στην ταξική δομή (διεύρυνση μεσαίων στρωμάτων) προσδιορίζονται σε μεγάλο βαθμό από αυτή τη διαδικασία της κεφαλαιακής συσσώρευσης. Η διαδικασία αυτή ούτε γραμμική είναι, ούτε δεδομένη, αλλά γεμάτη ασυνέχειες και ρήξεις που οφείλονται στην αυθεντικότητα της αντίθεσης που την θέτει σε κίνηση (αντίθεση κεφαλαίου / εργασίας), αλλά και στην ποιότητα των κοινωνικών πρωταγωνιστών (κοινωνικές τάξεις). Οι τελευταίοι δεν αντιπαρατίθενται μόνο για την εξέλιξη του μεταρρυθμιστικού προγράμματος, από την έκβαση του οποίου εξαρτώνται οι θέσεις τους στο κοινωνικο-πολιτικό σύστημα, ή για τρόπους ζωής και ζητήματα αισθητικ1ίς (κουλτούρα), αλλά πρωτίστως για τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία θα οργανώσει την παραγωγή και την κατανομή των κοινωνικών αγαθών, στην παραγωγή των οποίων άμεσα εμπλέκονται. Το γεγονός αυτό προσδίδει στην ταξική αντιπαράθεση μια ιδιαιτερότητα που την διαφοροποιεί έναντι άλλων αντιπαραθέσεων που έχουν ως αντικείμενο την κατοχή ή τον αποκλεισμό πόρων στην αγορά. Εδώ η ταξική κατάσταση δεν είναι εξωτερική ως προς τους κύριους πρωταγωνιστές και απόρροια της δύναμης ή της εξουσίας που αυτοί ασκούν στην αγορά για την ιδιοποίηση αγαθών και υπηρεσιών, αλλά άμεση και απόρροια της θέσης τους στο σύστημα παραγωγής με αντικείμενο την απόσπαση και ιδιοποίηση υπερεργασίας. Κατά συνέπεια οι ταξικές σχέσεις δεν είναι απόρροια των σχέσεων εξουσίας, όπως υπαινίσσονται νεομαρξιστικές προσεγγίσεις, αλλά των σχέσεων στην παραγωγή. Κοντολογίς η αντιπαράθεση αυτή διαπερνά όλες τις περιοχές της κοινωνικής πραγματικότητας, επηρεάζοντας, ή, τροφοδοτώντας και τους άλλους τύπους συγκρούσεων για πόρους (εκ-

11 THANASIS ALEXIOU - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 16 (2 00 9), παίδευση, υγεία, στέγαση, ασφάλεια, οργάνωση κ. ά.), και θα ήταν κοντόφθαλμο αν η κοινωνική ανάλυση δεν μπορούσε να διακρίνει, ότι οι στιγμές τις οποίες η αντίληψη και η παρατήρηση προσωρινά συγκρατούν, δεν είναι παρά τα σημαίνοντα ενός πλέγματος διαμεσολαβημένων ταξικών αντιθέσεων με διακύβευμα σπάνιους πόρους μεταξύ άλλων και για κύρος, για ισχύ κ. ά. Ουσιαστικά εδώ συγκλίνουν νεομαρξιστικές και νεοβεμπεριανές προσεγγίσεις καθώς βλέπουν τις κοινωνικές τάξεις να συγκροτούνται όχι στη σφαίρα παραγωγής με διακύβευμα την υπερεργασία (υπεραξία) αλλά στη σφαίρα της εξουσίας. Είναι σαφές πως εδώ η εξουσία ορίζεται ουσιοκρατικά ως μια οντότητα με ενδογενή εργαλειακή ουσία που κατέχει ένα πιστοποιήσιμο μέγεθος. Η αντίληψη της εξουσίας ως μια δεδομένη ποσότητα στο εσωτερικό μιας κοινωνίας που τροφοδοτεί _ εν μέρει τις συζητήσεις για την "αρχουσα τάξη" (η εξουσία ως «μηδενικό άθροισμα»), θα σήμαινε ότι όπου υπάρχει απώλεια εξουσίας μιας ομάδας θα αυξάνεται η εξουσία της άλλης ομάδας (Πουλαντζάς 1985: σ. 163, 165). Η εξουσία δεν ανάγεται, στις προσεγγίσεις αυτές, στις σχέσεις των κοινωνικών τάξεων παρά μόνο στον ίδιο τον εαυτό της, ενώ είναι πάντοτε ενύπαρκτη (Φουκώ 1978:117, 118), γίνεται δηλαδή «"σκέτη" κατάσταση», όπως στο Μ. Foucault, με αποτέλεσμα, όπως γράφει ο Ν. Πουλαντζάς το ζήτημα «Ποια εξουσία και για να κάνει τι; να του φαίνεται εντελώς κωλυσιεργικό» (Πουλαντζάς 198 :211, 213). Εκτός αυτού ο ορισμός των κοινωνικών τάξεων σε σχέση με την εξουσία, δηλαδή ανάμεσα στην κυριαρχία και την υποταγή (κυρίαρχες /κυριαρχούμενες), (Μ. Weber), δημιουργεί σοβαρά προλήματα που μειώνουν αν δεν υποσκάπτουν την αναλυτική χρησιμότητα της έννοιας κοινωνική τάξη. Ποιες αντιθέσεις και με ποια κριτήρια έχουν αποφασιστική σημασία για τον σχηματισμό των κοινωνικών τάξεων; Η αντίθεση μεταξύ ποδοσφαιρικών συλλόγων είναι εξίσου σημαντική, γράφει ο Α. Giddens ασκώντας κρ ιτική στον R. Dahrendorf, με την αντίθεση μεταξύ εργατών και βιομηχάνων; (Giddens 1984:86). Η έμφαση που δίνεται στις νεοβεμπεριανές προσεγγίσεις σε διαστρωματικούς δείκτες (επάγγελμα, ειδίκευση, διαπραγματευτική δύναμη / εξουσία), χωρίς να γίνεται ουσιαστική διάκριση στον τρόπο απόκτησης του εισοδήματος και στη σχέση του επαγγέλματος με τον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας, αποσυνδέει την ανάλυση των οικονομικών σχέσεων από την ανάλυση των κοινωνικών σχέσεων παραγωγής. Η οριοθέτησή τους αφορά πλέον τη θέση τους στην αγορά, γεγονός που ταυτίζει τις κοινωνικές τάξεις με τις εισοδηματικές και τις επαγγελματικές τάξεις. Έτσι η τάξη εμφανίζεται ως οικονομική κατη γορία (οικονομική τάξη) και όχι ως κοινωνική σχέση (κοινωνική τάξη). Εφόσον η κοινωνική τάξη απομονωθεί στην οικονομική κατάσταση οι ομά δες που συμμετέχουν στην πολιτική αποδεσμεύονται πλήρως από τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγής (οικονομία) ως αυτές να συγκροτούνται στο επίπεδο της εξουσίας (ελίτ κ.ο.κ. ) και να είναι γι' αυτό μετέωρες, (βλ. Πουλαντζάς 1985:81, υποσημ. 7). Η προσέγγιση αυτή ευθύνεται επίσης για την θεωρητική διαίρεση της κοινωνικής τάξης σε ταξική κατάσταση και ταξική λειτουργία, με την πρώτη να αναφέρεται στην οικονομική δομή και την δεύτερη στην υποκειμενική συμπεριφορά της τάξης (τάξη για τον εαυτό της). Η αποκατάσταση της σχέσης μεταξύ κοινωνικής τάξης και ατόμων (ιστορικισμός), γίνεται, από τη στιγμή που 219

12 ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΛΕΞΙΟΥ - ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩ Ν - Τ εύχος 16 (2009), η κοινωνική τάξη ορίζ εται δυϊστικά και όχι ως κοινωνική σχ έ ση, διαμέσου της ιδ ε ολογίας (κατανάλωση, πρακτικές διάκρισης κ.λπ.). Πραγματικά ο ιστορικισμός αυτιiς της προσέγγ ισης ευθύνεται τόσο για την οικονομίστικη όσο και για την βολονταριστική ε ρμηνε ία της κοινων ικής τάξης (Στο ίδιο:81). Το γεγονός αυτό αφήνει στα άτομα την ευχ έ ρεια να αναγνωρίσουν πίσω από τις εμπ ε ιρικές μορφές της κοινωνικής ζωής την κοινων ική τάξη και να αναλάβουν ως «δρώντα πρόσωπα» δράση ; όπως ταιριάζει στο «μεθοδολογικό ατομικισμό» (Μ. Weber). Από την άλλη ο ιστορικισμός που ορθά καταλογίζει ο Ν. Πουλαντζάς (Πουλαντζάς 1985:81) στη ν προσ έγγιση του Μ. Weber, G. Lukacs κ. ά., οι οποίοι αντιμετωπίζουν την κοινων ική τάξη στατικά και στατιστ ικά ως πράγμα (δομή vs λειτουργία, συγχρονία vs διαχρονία) και όχι ω ς σχ έ ση, εύκολα μπορεί να οδηγήσει σε μια ανιστορ ική προσέγγιση τη ς κοινωνική ς τάξης. Και αυτό γιατ ί ο σχεσιακό ς χαρακτήρας -ίης κοινωνικής τάξης : οι τάξεις ως ταξικές (δομικές) πρακτικές που υπάρχουν μόνο ως πάλη των τάξ εων (δομικός προσδιορισμός), αποκόβει την «Πάλη των τάξεων» (δομή) από την «ταξική συνείδηση», δηλαδή τη δομή από την ιστορία. Εκτός αυ τού η αδυναμία να οριστεί η κοινων ική τάξη κα ι η ταξική ταυτότητα με ιστορικούς όρους, καθώς αυτές δ εν ανάγοντα ι που θενά, αφήνει ανοικτό το ε νδεχόμενο ο σχε σιακός χαρακτήρας της κοινωνικής τάξης να οδηγήσ ε ι στον σχετικισμό κα ι στο αποκεντρωμ ένο υποκείμενο που έχει χαθεί σ ' ένα παιχνίδι διαφορών και νοη μάτων και αδυνατ ε ί γι ' αυτό να. προσδιορίσει την ταυτότητά του (μεταδομισμός, μεταμοντ ε ρνισμός). Ωστόσο η αναδ ιάρθρωση της παραγωγής σε συνάρτηση με μετατοπίσεις στην ταξικ1ί διάρθρωση των κοινωνιών (μείωση της βιομηχανικής εργατικής τάξης, διεύρυνση των μεσαίων αστικών στρωμάτων κ. ά. ), φαίνεται πως έδωσε προτεραιότητα σε νέες μορφ έ ς υποκ ε ιμ ενικοποίη σης με επίκεντρο τους τρόπους ζωής και τις πολιτισμικές πρακτικές (συμβολικό κεφάλαιο), συγκροτώντας διαφορετικά ε πίπεδα κύρους και κοινωνικής αναγνώρ ισης. Η εξέλ ιξη αυτή σχετικοποίη σε αν δεν επικάλυψ ε, σύμφωνα με πολιτισμικές αναγνώσεις των κοινωνικών τάξεων τις κοινωνικές ανισότητες που απέρρεαν από την ταξική (κάθετη) διάρθρωση της κοινωνίας, διαμορφώνοντας μια ανεξάρτητη βάση κοινωνική ς διαστρωμάτωσης. Ου σιαστικά πρόκειται γ ια τον δεύτερο τύπο κοινωνικοποίησης (ο τρίτο ς είναι αυτό ς με βάση το κόμμα)< 4 ), τον οποίο εισηγείται η νεοκαντιανή προσέγγιση του Μ. Weber, και ο οποίος βασίζεται σε αντίθεση μ ε τα " αντικ ε ιμ ενικά" κρ ιτήρια κοινωνικής ένταξη ς (επαγγε λματική ειδίκευση / διαπραγματευτική ικανότητα ), (Go\dthorpe 1987) σ ε "υποκ ε ιμ ενικές " διαθέσεις και πρωτίστως στο στάτους που αναφέρεται σε ιδιαίτερους τρόπους ζωής και κατανάλωσης των ατόμων (διατροφ ικ έ ς πρακτικές, ένδυση, αισθητική κρίση, κατοικείν κ.ο.κ. ), τα οποία θα τα εντάξουν σε «Κλ ε ιστ έ ς ομάδ ε ς» (Stande) καθιστώντας τα διακριτά απέναντι σε άλλ ε ς ομάδες (κοινοτικοποίηση), (Weber 1997:142). Στη β ε μπ ε ριανή συλλογιστική οι ομάδες αυτές είναι και οι μόνες που μπορούν να μετεξελιχτούν, καθώς ικα- 220 (4) Στη ν κλασ σι κ 1j τους μ ελέτη οι R. Bendix κ αι S. Lipset διακρίνουν, ερ μη νεύοντας τον Μ. Weber, τ ρε ι ς διαστάσεις κο ιν ων ι κ 1jς αν ισ ότητ ας: α) την οικονο μικ1j, β) τη ν κ ο ι νω νι κή, και γ) την πολ ιτ ι κ ή, οι οποίες προσδ ιορ ίζοντα ι α ντ ίστ ο ιχα από τη ν τάξ η (Class), το κύρος (Status) κα ι τη δύ να μη (Power). Bendix κ αι Li pset 1953.

13 THANASIS ALEXIOU - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Να 16 (2009), νοποιούνται δύο βασικές προϋποθέσεις δόμησης κοινωνικών τάξεων (η οριοθέτηση και η αυτοσυνείδηση) σε ομάδες δράσης. Σε μεγάλο βαθμό η προσέγγιση αυτή ευνοήθηκε από την αυτονόμηση της κουλτούρας από την δομή της κοινωνίας (η οικονομία ως μέρος της κουλτούρας) με την έννοια ότι εξαιτίας των αλλαγών στην ταξικ1ί διάρθρωση των κοινωνιών, για τις οποίες μόλις κάναμε λόγο, οι δομές της κοινωνίας (παραγωγή, εργασία κ.λπ.) εξαρθρώθηκαν, καθιστώντας περισσότερο χαλαρή τη σχέση μεταξύ κοινωνικής τάξης και τρόπων ζωής. Εξάλλου σ' αυτό συνηγορούσε και η διάλυση της εργατικής υποκουλτούρας και των συμπαγών τρόπων ζωής, οι οποίοι αντιστοιχούσαν στην εργοστασιακή βιομηχανική εργατική τάξη. Οι "νέες κοινωνικές ανισότητες", επειδή προκύπτουν από οριζόντιες δομές (τρόποι ζωής, φύλο, ηλικία κ.ά.), δεν ευνοούν, σύμφωνα με την τρέχουσα αντίληψη (ιντιβιντουαλίσμός), ούτε αποκλείουν κανέναν (βλ. και Beck 1996:142). Από την άλλη οι διεργασίες διάκρισης αφορούν πρωτίστως τα μεσαία αστικά στρώματα, τα οποία ως προνομιακοί κάτοχοι συμβολικού κεφαλαίου, αναζητούν να οριοθετηθούν τόσο έναντι των κατόχων οικονομικού κεφαλαίου, όσο και έναντι της εργατικής τάξης. Εδώ όμως η κοινωνική ανάλυση αντιμετωπίζει τις πρακτικές διάκρισης ως ομόλογες των κοινωνικών θέσεων, περιορίζοντας κατά κάποιο τρόπο μέσω του Habitus (έξη) την αυτονομία του πολιτισμικού παράγοντα (Ρ. Bourdieu), (Bourdieu 1994:57). Σε ποιο βαθμό όμως τώρα τρόποι ζωής και πολιτισμικές συμπεριφορές, μπορούν να θεωρητικοποιηθούν και να ορίσουν νέα κοινωνικά υποκείμενα χωρίς να συμπεριληφθούν καν, ακόμη και οι "αντικειμενικοί" παράγοντες της βεμπεριανής προσέγγισης που αναφέρονται στον τεχνικό (επαγγελματικό) καταμερισμό εργασίας που υπενθυμίζουν τον ιεραρχικό χαρακτήρα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, παραμένει ένα ζήτημα; Ταξική ανάλυση και κοινωνική πολιτική Εν τούτοις η θεωρητικοποίηση των όρων της κοινωνικής αναπαραγωγής προϋποθέτει την συσχέτιση της κοινωνικής τάξης με την κοινωνική πολιτική, ώστε να γίνει σαφές ο τρόπος με τον οποίο η ταξική θέση επηρεάζει το σύστημα κατανομής των πόρων και τις κοινωνικές ανισότητες. Εκ των πραγμάτων εδώ η ανάλυση θα υπεισέλθει στην ανάλυση των βιόκοσμων αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης και στις συνθήκες ζωής (κοινωνικοποίηση, εκπαίδευ ση, υγεία, στέγαση, κοινωνικό κεφάλαιο κ.λπ. ). Παρόλα αυτά μια ανούσια παράθεση δεικτών και μεταβλητών που επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά τις συνθήκες ζωής των ατόμων θα περιέγραφε χωρίς να ε ίναι σε θέση να εξηγήσει το πρόβλημα. Και αυτό επειδή η κοινωνική τάξη, όπως καταδεικνύεται από την επιστημονική επεξεργασία και αξιολόγηση των δεδομένων (ερευνητικών και βιβλιογραφικών) καταδεικνύουν περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο καθορίζει με αποφασιστικό τρόπο τις συνθήκες ζωής ατόμων και ομάδων. Η επιστημονική επεξεργασία και αξιολόγηση των δεδομένων (ερευνητικών και βιβλιογραφικών) καταδεικνύουν ως τέτοιον την κοινωνική τάξη, χωρίς αυτό να αποκλείει σε ιδιαίτερες περιπτώσεις και την επίδραση άλλων "υπερπροσδιοριστι κών " παραγόντων (φυλή, φύλο κ.ά.), οι οποίοι μάλιστα σε ορισμένες περιπτώ- 221

14 θανασησ ΑΛΕΞΙΟΥ - ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 16 (2009), σεις γίνονται, κυρίως για ιστορικούς λόγους, καθοριστικοί ( dominant). Αναφέρομαι πρωτίστως στην περίπτωση του ρατσισμού. Εντούτοις αυτός αποκτά την δική του κοινωνική δυναμική πάλι σε συνάρτηση με την κοινωνική τάξη και πιο συγκεκριμένα επειδή επιχειρεί να αναστείλει ή να περιορίσει μέσω μιας ταξινόμησης με βάση το κύρος (της φυλής) την ταξική συγκρότηση. Επομένως η συμπερίληψη της ταξικής ανάλυσης στην εξέταση των συνθηκών ζωής που ε ισηγούμαι αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε ένα πρόβλημα αλλά και τις προτάσεις επίλυσής τους. Μια ταξική ανάλυση, υπενθυμίζει ο Ε. Wright, αναφερόμενος στη ανάλυση της φτώχειας στις ΗΠΑ, δεν μπορεί να μη λάβει υπόψη την ύπαρξη ενός συμπλέγματος ισχυρών υλικών συμφερόντων που ενδιαφέρονται για την διατήρηση της φτώχειας και να μην μετεξελιχτεί σε ανάλυση των ταξικών σχέσεων (Wright 1995:99). Συνεπώς η μη συμπερίληψη της κοινωνικής τάξης στη διερεύνηση των κοινωνικών ανισοτήτων και των συνθηκών ζωής, όταν πλήθος ερευνών, τα ευρήματα των οποίων χρησιμοποιούμε στην ανάλυσή μας ως δεδομένα, επιβεβαιώνουν το αντίθετο (βλ. και Townsend & Davidson 1982), θα συνιστούσε περισσότερο ιδεολογική θέση. Εντούτοις, αν ο κοινωνικός καταμερισμός εργασίας και οι κατακερματισμένες ατομικές εργασίες, συνιστούν, μαζί με τις ταξικές διαιρέσεις, δηλαδή τις κοινωνικές τάξεις, τη υλική βάση για την κοινωνική αναπαραγωγή, η εξατομίκευση του κοινωνικού σώματος σε θεσμικο-ιδεολογικό και συμβολικό επίπε-. δο, οργανώνεται διαμέσου του κράτους, καθώς αναπαράγει τους κατακερματισμούς και την εξατομίκευση του κοινωνικού σώματος. Μάλιστα από τη στιγμή που το κράτος εμφανίζεται ιστορικά ως υποκείμενο κοινωνικής πολιτικής (κράτος πρόνοιας) και αναλαμβάνει, παραμερίζοντας ιδιωτικ ές πρωτοβουλίες και οργανώσεις, την μια ευθύνη της κοινωνικής αναπαραγωγής, κοινωνικοποιώντας μέρος του κόστους, η παρέμβασή του εξελίσσεται ως στρατηγικό εγχείρημα ελέγχου και διαχείρισής βιόκοσμων και συνθηκών ζωής. Αυτό αφορά τόσο την ιδεολογική λειτουργία της αναπαραγωγής με το κράτος να ανασυνθέτει τους διαχωρισμένους και εξατομικευμένους εργάτες σε μια κοινότητα αξιών, παραδόσεων, γλώσσας και γνωστικών εννοιών (έθνος-λαός), απ' όπου απορρέουν στη συνέχεια νέες διαφοροποιήσεις ( εθνοτικές μειονότητες, πολιτικά κόμματα κ. ο.κ.), (Carnoy & Castells 2001:392), από τη μια, όσο και την διατήρηση εκείνων των διαχωρισμών και τμηματοποιήσεων του κοινωνικού σώματος, τους οποίους η ιδεολογική λειτουργία του κράτους αρνείται και επικαλύπτει, που διασφαλίζουν όμως, ακριβώς επειδή το εμποδίζουν να εμφανίζεται ως ενιαία συλλογικότητα, την κοινωνική αναπαραγωγή (εκπαιδευτικές ανισότητες, χωρικές διαφοροποιήσεις, ανισότητες υγείας κ.λπ.), από την άλλη. Αυτό που οφείλει να εξηγήσει μια ταξική ανάλυση της κοινωνικής πολιτικής είναι, πως είναι δυνατόν σε συνθήκες που η ισότητα έχει θεσμοθετηθεί (ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα) αυτή η ισότητα να μετατρέπεται σε πραγματική ανισότητα. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό γίνεται ακόμη πιο δύσκολη και σύνθετη καθώς ένα μοντέλο άμβλυνσης των ανισοτήτων δοκιμάστηκ ε ευρέως στις αντισταθμιστικές πολιτικές του κράτους πρόνοιας, όταν στο πλαίσιο της κοινωνικοποίησης μέρους του κόστους της κοινωνικής αναπαραγωγής, οι πολιτικές των ίσων ευκαιριών δεν μπόρεσαν να περιορίσουν σημα-

15 THANASIS ALEXIOU - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 16 (2009), ντικά τις κοινωνικές ανισότητες. Εντούτοις αυτό ήταν λίγο πολύ αναμενόμενο, καθώς η προσφορά ίσων ευκαιριών σε άνισα, όσον αφορά την ταξική τους θέση, άτομα, όπως το εννοεί ο Τ. Marshall, θα αναπαρήγαγε εκ των πραγμάτων τις άνισες ταξικές θέσεις (Marshall 1997). Το γεγονός αυτό υποδεικνύει τόσο τα όρια άσκησης κοινωνικής πολιτικής, όσο και το εύρος των αντισταθμιστικών προγραμμάτων της. Μ' αυτήν την έννοια η κοινωνική πολιτική προσφέρει ενδεχομένως μια τη νομιμοποιητική βάση στις σχέσεις κυριαρχίας, αδυνατεί όμως να ακουμπήσει τις σχέσεις ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής που ευθύνονται σε τελική ανάλυση για ανισότητες και ανισομέρειες. Επομένως η ταξική ανάλυση της κοινωνικής πολιτικής καθίσταται περισσότερο από αναγκαία, καθώς η κοινωνική τάξη επηρεάζει με καθοριστικό τρόπο και πολύ περισσότερο από κάθε άλλο παράγοντα τους βιόκοσμους αναπαραγωγής της εργατίκής δύναμης. Βεβαίως η ανάλυση εδώ δεν μπορεί να παραβλέψει τη σημασία του φύλου και τον τρόπο με τον οποίο το «φύλο» συναρθρώνεται με την κοινωνική τάξη. Και αυτό γιατί η θέση των γυναικών στις έμφυλες σχέσεις εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ταξική θέση ανδρών και γυναικών στην κοινωνική δομή. Άλλη είναι η ποιότητα της σχέσης (συμβολική και καταστατική) που έχει μια γυναίκα από τα μεσοαστικά στρώματα με έναν άνδρα απ' ότι μία γυναίκα από την εργατική τάξη. Σ' αντιδιαστολή με την πρώτη που μπορεί να ταυτιστεί με την εργασία της και έχ ε ι στη διάθεσή της γλωσσικό και πολιτισμικό κεφάλαιο, και μπορεί όχι μόνο να εμφανίζεται αλλά και να είναι ανεξάρτητη, η δεύτερη, εφόσον μάλιστα δεν απασχολείται, είναι πλήρως εξαρτημένη. Παρόλα αυτά οι αξίες χρήσης που αυτή διαμέσου της οικιακής εργασίας παράγει συμβάλλουν μαζί με την κατανάλωση εμπορευμάτων που παράγονται στην αγορά στην αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης και μ' αυτήν την έννοια, αυτή η μη αμειβόμενη οικιακή εργασία συνιστά τη βάση διατήρησης, ενός εκ των σημαντικότερων αποεμπορευματοποιημένων συστημάτων κοινωνικής πολιτικής. Επομένως εδώ δεν έχουμε να κάνουμε, όσον αφορά τη ταξική θέση της γυναίκας, με μια άμεση σχέση με το σύστημα παραγωγής, αλλά με μια διαμεσολαβημένη σχέ ση που προσδιορίζεται από την οικογένεια και το κράτος (Wright 1997). Η άμεση σχέση της κοινωνικής τάξης με την κοινωνική πολιτική αποτυπώνεται με σαφή τρόπο σε όλα τα πεδία αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης. Περισσότερο από προφανής είναι η σχέση αυτή στο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο αντιμετωπίζοντας τις κοινωνικές διαφορές ως ατομικές, διευκολύνει την ανέλιξη των μεσαίων αστικών στρωμάτων, νομιμοποιώντας κατ' αυτόν τον τρόπο τις κοινωνικές ανισότητες ; Άμεση είναι επίσης η σχέση μεταξύ κοινωνικής τάξης και υγείας. Έρευνες από το χώρο της κοινωνικής επιδημιολογίας καταδεικνύουν ως θετική τη σχέση μεταξύ κοινωνικής τάξης, κοινωνικό -πολιτισμι κού περιβάλλοντος και υγείας. Οι μεταβλητές αυτές συνιστούν τους πλέον σημαντικούς παράγοντες που ενεργοποιούν οργανικές προδιαθέσεις συμβάλλοντας κατ' αυτόν τον τρόπο συμπληρωματικά στην εκδήλωση ασθενειών. Παρόλα αυτά η ανάλυση δεν μπορεί να μείνει στην αντίληψη της υγείας ως ικανότητα διαχείρισης του εαυτού. Γιατί τότε θα προταθεί ως λύση του προβλήματος η εμψύχωση και η ενίσχυση των κοινοτικών και κοινωνικών δικτύων που θέτουν το πρόβλημα, όχι με όρους αλλαγής του τρόπου οργάνωσης της κοινωνίας και της 223

16 ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΛΕΞΙΟΥ - ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 16 (2009), ε ργασ ίας που προκαλούν την ασθένεια αλλά με όρους κοινωνικής συνοχής και κοινωνικής αναπαραγωγής (νεοντuρεμιανές προσεγγ ίσεις). Για τους λόγους αυτούς μια κοινωνική πολιτική της υγείας δεν μπορ ε ί να μείνει στις μεθοδολογίες μικροεπιπέδου ή ακόμη και μεσοεπιπέδου (ατομικές συμπεριφορές, κοινωνικό κεφάλαιο, κοινωνικά δίκτυα κ. ο.κ. ), οι οποίες καθιστούν υπ εύθυνους για τις ανισότητες υγείας τα άτομα και την κοινότητα, αλλά θα πρέπει να συνδέσ ε ι την κοινωνικοποίηση, τις ατομικ έ ς συμπεριφορές και τις πολιτισμικ έ ς πρακτικές με την ταξική ανάλυση, και να μετατραπεί κατ ' αυτόν τον τρόπο, όπως προτείνει ο V. Νaνaπο, σε μια πολιτική οικονομία της υγεία ς (Naνarro 2002). Αναγκαία είναι επίσης η σύνδεση της κοινωνικής πολιτικής με την ταξική ανάλυση και στο ζήτημα της εγκληματικότητας, καθώς τα εμπειρικά ευρήματα καταδεικνύουν πως η εγκληματικότητα, η παραβατικότητα κ.λπ. αφορούν κατ ' αποκλειστικότητα σχεδόν άτομα που πρόέρχονται από στρώματα που ανήκουν στην εργατική τάξη (κατώτερα κοινωνικά στρώματα), έτσι που να μπορεί να μιλήσει καν ε ίς για μια διαδικασία εγκληματικοποίησης. Δεν είναι μόνο ο επιλεκτικός χαρακτήρας άσκησης του κοινωνικού ελέγχου, ο οποίος στρέφεται αποκλειστικά σχεδόν προς μέλη κατώτερων κοινωνικών τάξεων, ενισχύοντας την εντύπωση για τον ταξικό χαρακτήρα του συστήματος ελέγχου και απονομής δικαιοσύνης, αλλά και οι ίδιες οι συνθήκες ζωής (ανεργία, κοινωνική έκπτωση, η υποεκπαίδευση, ισχνό κοινωνικό κεφάλαιο κ.λπ.) που "εξωθούν " στην εγκληματικότητα. Βεβαί-. ως αν το σύστημα κοινωνικού ελέγχου είναι ταξικό και οι συνθήκες ζωής "υποθάλπουν " σε περιόδους οικονομικής δυσπραγίας και εκπτώχευσης των κοινωνικών σχέσεων την εγκληματικότητα των κατώτερων στρωμάτων του πληθυσμού, συνεπάγεται ότι η κοινωνία είναι χωρισμένη στα δύο, με το ένα κομμάτι να εμπνέεται από τις αξί ε ς της τάξης, του νόμου και της ιδιοκτησίας και το άλλο να τις αμφισβητεί. Στην περίπτωση αυτή το ποινικό σύστημα απονομιμοποιε ίται να εμφανίζεται αμερόληπτο και πάνω από τις τάξεις. Τότε όμως γίνεται σαφές ότι δεν μπορούμε να μιλούμε πλέον για εγκληματικότητα των κατώτερων κοινωνι κών τάξεων αλλά για μια διαδικασία εγκληματικοποίησής τους. Αλλά και στην ανάλυση των στεγαστικών συνθηκών και του χώρου η κοινωνική τάξη γίνεται εκ των πραγμάτων βασική μεθοδολογική κατηγορία κατανόησης του τρόπου με τον οποίο οι κοινωνικές ανισότητες μετατρέπονται σε χωρικές και στεγαστικές ανισότητες, πόσο μάλλον όταν οι στεγαστικές συνθήκε ς, οι κοινωνικ έ ς υποδομές και η ποιότητα ζωής, αναπτύσσονται και κατανέ μονται στο χώρο με άνισο τρόπο και αποκλειστικά σχεδόν σε συνάρτηση με την κοινωνική τάξη και τις ανάγκες της κοινωνικής αναπαραγωγής (κοινωνική π ε ιθάρχηση της εργατικής δύναμης κ.λπ.). Συμπέρασμα 224 Η συμπ ε ρίληψη της κοινωνικής τάξης στη θεωρητικοποίηση των όρων της κοινωνικής αναπαραγωγής, επιτρέπει την σύνδεση των άνισων ταξικών θέσεων με τις κοινωνικές ανισότητες και τις συνθήκες ζωής. Κατ ' αυτόν τον τρόπο προσδιορίζεται με σαφήνεια το περίγραμμα αλλά και ο τρόπος και το περιεχόμενο των αντισταθμιστικών προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής. Εντούτοις το εγχείρημα αυτό ("ίσες ευκαιρίες σε όλους" κ.λπ.), όπως αναπτύχτηκε από το

17 THANASIS ALEXIOU - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 16 (2009), κράτος πρόνοιας, αναπαράγει τις κοινωνικές ανισότητες, εφόσον απευθύνεται σε άνισα, όσον αφορά την ταξική τους θέση άτομα (Τ. Marshall), ενώ και αυτή η επαναϊδιοποίηση των όρων κοινωνικής αναπαραγωγής από την κοινωνία (κοινωνικοποίηση τους κόστους και των λειτουργιών κοινωνικής αναπαραγωγής), προσκρούει στις σχέσεις ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Αυτή την κοινωνική συνθετότητα αδυνατούν να αναδείξουν και να εξηγήσουν βεμπεριανές και νεοβεμπεριανές (ή ακόμη νεομαρξιστικ έ ς) προσεγγί σεις, καθώς ορίζουν την κοινωνική τάξη ως πρωτίστως ως οικονομική τάξη (και όχι ως κοινωνική σχέση) ή σε συνάρτηση με διαστρωματικούς δείκτ ε ς ( ειδίκευση, επάγγελμα, γόητρο, κοινωνικό κεφάλαιο, πρακτικές κατανάλωσης και διάκρισης κ.ά.). Εντούτοις οι προσεγγίσεις αυτές δύναται να συμβάλλουν στην ανάλυση της ταξικής διάρθρωσης των σύγχρονων κοινωνιών, όπως διαμορφώνονται από την διεύρυνση των "νέων" μεσαίων αστικών στρωμάτων, καθώς θεωρητικοποιούν υποκειμενικούς παράγοντες (γόητρο, αναγνώριση κ.λπ. ) και διαστρωματικές μεταβλητές (εξουσία, διαπραγμάτευσης, ειδίκευση κ. λπ.). Βιβλιογραφία Abercrombie, Ν. & Urry, J. (1983), Capital Labour and the Mίddle Class, London: Alllen and Unwinn. Αλεξίου, Θ. (2007) «Δυνατότητες και όρια των ερμηνευτικών προσεγγίσεων στις κοινωνικές επιστήμες», Θέσεις 100, σσ Βαλλερστάιν, 1. (1991), «Η οικοδόμηση των λαών: ρατσισμός, εθνι κ ισμός, εθνισμός», στο Ε. Μπαλιμπάρ & 1. Βαλλερστάιν, Φυλή, έθνος, τάξη. Οι διφορούμ ε νες ταυτότητες, Αθήνα: Ο Πολίτης. Beck, U. (1996), Rίsikogesellschaft. Auf dem Weg ίn eίne andere Modeme, Frankfurt: Suhrkamp. Bendix, R. & Lipset, S.-M. (1953), Class, status and power. Socίal stratίficatίon ίn comparatίve perspectίve, New York: Free Press. Bonefeld, W. (2008), «Σημειώσεις για την έννοια της τάξης και την κοινωνική σύγκρουση», στο Μ. Αγγελίδης, Σ. Δημητρίου & Α. Λαβράνου (επιμ.),αφιέρωμα στον Κοσμά Ψυχοπαίδη, Αθήνα : Πόλις -Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα. Bourdieu, Ρ. (1994). Zur Sozίologie dα symbolischen Formen, Frankfurt: Suhrkamp. Bourdieu, Ρ. (2002). Η διάκριση. Κοινωνική κ ριτική της καλαισθητικής κρίσης, μτφ. Κ. Καψαμπέλη, Αθήνα: Παττάκης. Bottomore, Τ. (1997). «Η ιδιότητα του πολίτη και κοινωνική τάξη μετά από σαράντα χρόνια», στο: Τ.-Η. Marshall & Τ. Bottomore, Η ιδιότητα του πολίτη και κοινωνική τάξη, μτφ. Ο. Στασινοπούλου, Αθήνα: Gutenberg. Carnoy, Μ. & Castells, Μ. (2001). «Η παγκοσμιοποίηση, η κοινωνία της γνώσης και το κράτος: Ο Πουλαντζάς στα τέλη της χιλιετίας», στο : Α. Ρήγος & Κ. Τσουκαλάς (επιμ.), Η πολιτική σήμερα. Ο Νίκος Πουλαντζάς και η επικαιρότητα του έργου του, Αθήνα : Θεμέλιο. Coffin, J.-G. (1999), «Α "Standard" of Living? European Perspectives οη Class and Consumption in the Early Twentieth Century», Intematίonal Labor and Workίng-Class History 55, σσ Crompton, R. (1998), Class and Stratification, Cambridge : Polity press. Douglas, Μ. & Isherwood, Β. (1996). The World of Goods: Towards an Anthropology of 225

18 ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΛΕΞΙΟΥ - ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχο ς 16 (2009), Consumptίon, London: Routledge. Γράβαρης, Δ. (1991), «Το αίτημα της μικρο-θεμελίωσης των μακρο-κοινωνικών κατηγοριών στο θεωρητικό υπόδειγμα του αναλυτικού μαρξισμού», Αξιολογικά 2, σσ Edgell, S. (1997), Class, London: Routledge. Goldthorpe, J. & Hope, Κ. (1974), The socίal gradίng of Occupatίons, Oxford: Clarendon Press. Goldthorpe, J. (1987), Socίal Mobίlίty and Class Stι uctιιre ίn Modeι-n Brίtaίn, Oxford: Clarendon Press. Gubbay, J. (1997). «Α Marxist critique of Weberian class analysis», Socίology 31, σσ Gough, J. (2008), Η πολιτική οικονομία του κο ινωνικού κράτους, μτφ. Λ. Βατικιώτη ς Αθήνα : Σαββάλας. Giddens, Α. (1984), Dίe Klassenstruktur fortgeschrίttener Gesellschaften, Frankfurt: Suhrkamp. Γκύρβιτς, Ζ. (1986), Μελέτες για τις κοινωνικές τάξεις. Από τον Μαρξ μέχρι σήμερα, Αθ1jνα :Gutenberg. Kolko, G. (1971), Ιδιοκτησία και εξουσία. Κοινωνική δομή και κατανάλωση στις Ηνωμένες Πολιτείες, μτφ. Δ. Κούρτοβικ, Αθήνα: Κάλβος. Laclau, Ε. (1997), Για την Επανάσταση της εποχής μας, μτφ. Γ. Σταυρακάκης, Αθήνα: ΝΊjσος. Marshall, Τ. (1997). «Ιδιότητα του πολίτη και κοινωνική τάξη», στο Τ. -Η. Marshall & Τ. Αθήνα: Gutenberg. Marshall, G., κ.ά. (1998). Socίal Class ίn Modeιn Brίtaίn, London : Hutchinson. Bottomore, Ιδιότητα του πολίτη και κοινωνική τάξη, μτφ. Ο. Στασινοπούλου, Μέικσινς Γουντ, Ε. (1997). Η δημοκρατία ενάντια στον καπιταλισμό. Για μια ανανέωση του ιστορικού υλισμού, μτφ. Α. Οικονόμου, Αθήνα : Στάχυ. Monney, G. (2008), «Τάξη και κοινωνική πολιτική», στο C. Lewis, S. Gewirtz & J. Clarke ( επιμ.), Κοινωνική Πολιτική. Μία άλλη προσέγγιση, μτφ. Α. Χόλογουεη, Αθήνα : Gutenberg. Naνarro, V. (2002), «Politics, Power, and Quality of Life. Α Critique of Social Capital», Internatίonal Journal of Health Seιvίces, 32, σσ Wright, Ε.-0. (1995). «The class analysis of poνerty», Ineιnatίonal Joιιrnal of Health Seιvίces 25, σσ Parkin, F. (1982) «Social Closure and Class Formation», στο Α. Giddens & D. Held (επιμ.), Classes, Power and Conflίct, Berkeley: University of California Press. Πουλαντζάς, Ν. (1984), Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός, μτφ. Γ. Κρητικός, Αθήνα: Θεμέλιο. Πουλαντζά ς, Ν. (1985), Πολιτική εξουσία και κοινωνικές τάξεις, μτφ. Λ. Φιλίνης, τόμος α', μτφ. Κ. Φιλίνης, Αθήνα: Θεμέλιο. Dίvide, Townsend, Ρ. & Davidson, Ν. (1982), Inequalίtίes ίn Health: The Black Repoι t and the Health Harmondsworth: Penguin Books. Φουκώ, Μ. (1988), Ιστορία της σεξουαλικότητας. Η δίψα της γνώσης, μτφ. Γκ. Ροζάκη, τομ. 1, Αθήνα: Ράππα. Veblen, Th. (1982), Η θεω ρία της αργόσχολης τάξης: η οικονομική μελέτη των θεσμών, μτφ. Φ. Σοφιανός, Αθήνα: Κάλβος. Weber, Μ. (1997), Εθνοτικές σχέσεις και Πολ ιτικές σχέσεις, Weber, Μ. Αθήνα: Κένταυρος. (2005). Οικονομία και Κοινωνία. Κοινωνιολ ογικ ές έννοιες, μτφ. Θ. Γκιούρας, Αθ1jνα: Σαββάλας. Wright Mills, C. (1985), Η κοινωνιολογική φαντασία, μτφ. Ν. Μακρυνικόλα - Σ. Τσακνιάς, Αθήνα: Παπαζήσης. Wright, Ε. -0. (1997), Class Counts: Comparatίve Stιιdίes ίn ClassAnalysίs, Cambridge: Cambridge University Press.

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Γιώργος Οικονομάκης geconom@central.ntua.gr Μάνια Μαρκάκη maniam@central.ntua.gr Συνεργασία: Φίλιππος Μπούρας Κομβικό-συστατικό στοιχείο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ Ο ρόλος της Δια βίου Μάθησης στην καταπολέμηση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Τοζήτηματωνκοινωνικώνανισοτήτωνστηνεκπαίδευσηαποτελείένα

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Βεμπεριανές απόψεις για την Εκπαίδευση Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 12ο (σελ. 274 282) 2 Max Weber (1864 1920) Βεμπεριανές απόψεις για

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Ενότητα 8: Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 3ο (σελ. 67-79) 2 Talcott

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 4η ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ

ΕΝΟΤΗΤΑ 4η ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ 1 ΕΝΟΤΗΤΑ 4η ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ 2 Επάγγελμα και κοινωνιολογική θεωρία Το επάγγελμα κατέχει κεντρική θέση στην κοινωνιολογική θεωρία από το 19 ο αιώνα, όταν συγκροτούνται

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτική και Ταξική Ανάλυση. Επιμέλεια: Άννα Κουμανταράκη

Πολιτική και Ταξική Ανάλυση. Επιμέλεια: Άννα Κουμανταράκη Πολιτική και Ταξική Ανάλυση Επιμέλεια: Άννα Κουμανταράκη Τι καταλαβαίνουμε με τον όρο «κοινωνική ανισότητα»; Πλούσιοι και φτωχοί; Προνομιούχοι ή άνθρωποι με ιδιαίτερα χαρίσματα και ταλέντα; Κυρίαρχοι και

Διαβάστε περισσότερα

Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1

Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1 Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γέννηση της κοινωνιολογίας Εφαρμογή της κοινωνιολογικής φαντασίας Θεμελιωτές της κοινωνιολογίας (Κοντ, Μαρξ, Ντυρκέμ, Βέμπερ) Κοινωνιολογικές

Διαβάστε περισσότερα

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57 Για την πληρέστερη κατανόηση της μεθοδολογίας, με την οποία γίνεται από το μαρξισμό ο διαχωρισμός της αστικής κοινωνίας στο σύνολό της σε τάξεις, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε τον κλασικό ορισμό που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

ΚΘΑ ΙΙ Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

ΚΘΑ ΙΙ Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΘΑ ΙΙ Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Ενότητα 4: Κοινωνική ανισότητα-οικογένεια και υπόβαθρο- ερμηνεία ανισότητας Κωνσταντίνος Μπίκος Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική ηλικία είναι ένα ζήτημα για το οποίο η κοινωνιολογία έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως σήμερα βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Συγκρουσιακές Θεωρήσεις Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 5ο (σελ. 128 136) Οι θέσεις του Althusser Οι θέσεις του Gramsci 2 Karl Marx (1818-1883)

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Τα τελευταία χρόνια βρισκόµαστε µπροστά σε µια βαθµιαία αποδόµηση της ανδροκρατικής έννοιας της ηγεσίας

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομική Κοινωνιολογία

Οικονομική Κοινωνιολογία Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης Εαρινό Εξάμηνο 2016-17 Οικονομική Κοινωνιολογία Διδάσκων: Δημήτρης Λάλλας Νέα Οικονομική Κοινωνιολογία Η νέα Οικονομική Κοινωνιολογία συντίθεται

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 2. Έρευνα και θεωρία 2-1

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 2. Έρευνα και θεωρία 2-1 Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα Earl Babbie Κεφάλαιο 2 Έρευνα και θεωρία 2-1 Σύνοψη κεφαλαίου Μερικά παραδείγματα της κοινωνικής επιστήμης Επιστροφή σε δύο συστήματα λογικής Παραγωγική συγκρότηση θεωρίας

Διαβάστε περισσότερα

Διαδικασίες Κοινωνικού Αποκλεισμού στο σύγχρονο αστικό ιστό. Η Ελληνική εμπειρία

Διαδικασίες Κοινωνικού Αποκλεισμού στο σύγχρονο αστικό ιστό. Η Ελληνική εμπειρία ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΜΠ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ- ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ : ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ : 2007-2008 Μάθημα : Χωρικές, Κοινωνικές, Οικονομικές και Περιβαλλοντικές

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αξίες και τιμές παραγωγής. Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αξίες και τιμές παραγωγής. Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» Γιώργος Σταμάτης Άξιες και τιμές παραγωγής: Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» του Γιώργου Σταμάτη 1. Εισαγωγή Σκοπός μας δεν είναι να δείξουμε απλώς, ότι μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου»

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Επιστημολογία κοινωνικής έρευνας ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΣ: Νικόλαος Ναγόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Επιστημολογία κοινωνικής έρευνας ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΣ: Νικόλαος Ναγόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Επιστημολογία κοινωνικής έρευνας ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΣ: Νικόλαος Ναγόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου ΣΤΟΧΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Η κοινωνική έρευνα επιχειρεί να ανταποκριθεί και να ανιχνεύσει

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη και Διαχείριση του Αγροτικού Χώρου» Ενότητα 4: Κοινωνικές Τάξεις & Κοινωνικές Ανισότητες στην Ύπαιθρο (1/2) 2ΔΩ

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 2. Δομολειτουργισμός

Ενότητα 2. Δομολειτουργισμός Ενότητα 2 Λειτουργισμός και θεωρίες κοινωνικής σύγκρουσης Δομολειτουργισμός ΗΠΑ, δεκαετία του 50 και μετά Επιρροές: λειτουργισμός, και ιδίως το έργο του Durkheim, και οργανικισμός Μελέτη μακρο- επιπέδου

Διαβάστε περισσότερα

V/ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ.

V/ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. V/ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. Η συμβολή της οικογένειας στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής είναι μεγάλη και διαχρονική. Η μορφή και το περιεχόμενο, όμως, αυτής της συμβολής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (1) ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΠΡΤΥΧΙΑΚΟ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 501 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ Β ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Η Ταξική Διάρθρωση των Σύγχρονων Κοινωνιών

Διαβάστε περισσότερα

Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές.

Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές. 1 2 Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές. Στόχος: Να αποδείξουν οι φοιτητές από μόνοι τους πόσες πολλές έννοιες βρίσκονται στην τομή των δύο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. «Η Επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα 2012-13: Ενδείξεις ανάκαμψης της μικρής επιχειρηματικότητας;»

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. «Η Επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα 2012-13: Ενδείξεις ανάκαμψης της μικρής επιχειρηματικότητας;» ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τσάμη Καρατάσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 210 92 11 200-10, Fax: 210 92 33 977, www.iobe.gr 11 Tsami Karatassou, 117

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις της Κρίσης: Αιτίες και η μελέτη των συνεπειών

Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις της Κρίσης: Αιτίες και η μελέτη των συνεπειών Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις της Κρίσης: Αιτίες και η μελέτη των συνεπειών 1. Η θεωρητική κληρονομιά και το κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο Κοινωνιολογία και κρίσεις Ανάπτυξη και εξάρτηση Δομές και δρώντα

Διαβάστε περισσότερα

Η Κοινωνική ιάρθρωση: ιαστρωµάτωση, Κινητικότητα, Μετάταξη

Η Κοινωνική ιάρθρωση: ιαστρωµάτωση, Κινητικότητα, Μετάταξη ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΑΤΟ Η Κοινωνική ιάρθρωση: ιαστρωµάτωση, Κινητικότητα, Μετάταξη 1. Κοινωνική ιάρθρωση, διαστρωµάτωση, ταξική σύνθεση Ερώτηση ανάπτυξης Nα προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους οι συγγραφείς

Διαβάστε περισσότερα

Β = 2W, αντίστοιχα. Βρείτε ποιος είναι ο μισθός ισορροπίας και το επίπεδο απασχόλησης στην ισορροπία σε καθέναν κλάδο της οικονομίας.

Β = 2W, αντίστοιχα. Βρείτε ποιος είναι ο μισθός ισορροπίας και το επίπεδο απασχόλησης στην ισορροπία σε καθέναν κλάδο της οικονομίας. Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Μάθημα: Οικονομική της Εργασίας Εξετάσεις Ιούνιος 2014 Διδάσκων: Νίκος Γιαννακόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής 1. (0,10 μονάδες) Εάν ο αριθμός των ανέργων ισούται

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΠΑΝΑΠΤΥΞΗΣ : ανέπτυξε τη θεωρία περί «άνισης ανταλλαγής». Η θεωρία του αποτελεί μέρος μιας πιο λεπτομερούς ερμηνείας της μεταπολεμικής

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 6: Η κουλτούρα στην κοινωνιολογική θεωρία Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Ενότητα 7: Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΚΓΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. Κράτος Πρόνοιας, Δεξιότητες και Εκπαίδευση

ΣΥΚΓΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. Κράτος Πρόνοιας, Δεξιότητες και Εκπαίδευση ΣΥΚΓΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ Κράτος Πρόνοιας, Δεξιότητες και Εκπαίδευση Όπως είδαμε, η θεωρία των προνοιακών παραγωγικών συστημάτων (welfare production regimes WPR), συνδέει το μοντέλο καπιταλισμού

Διαβάστε περισσότερα

Ηγεσία και Διοικηση. Αποτελεσματική Ηγεσία στο Χώρο της Εργασίας

Ηγεσία και Διοικηση. Αποτελεσματική Ηγεσία στο Χώρο της Εργασίας Ηγεσία και Διοικηση Αποτελεσματική Ηγεσία στο Χώρο της Εργασίας 1. Η έννοια της αποτελεσματικής ηγεσίας Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε πως η έννοια της ηγεσίας δεν είναι ταυτόσημη με τις έννοιες της

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Μαθήματος: Εκπαιδευτική Πολιτική Ι : Επαγγελματισμός των εκπαιδευτικών και διοίκησης εκπαίδευσης

Τίτλος Μαθήματος: Εκπαιδευτική Πολιτική Ι : Επαγγελματισμός των εκπαιδευτικών και διοίκησης εκπαίδευσης Τίτλος Μαθήματος: Εκπαιδευτική Πολιτική Ι : Επαγγελματισμός των εκπαιδευτικών και διοίκησης εκπαίδευσης Ενότητα: Θεωρητική παράδοση της κοινωνιολογίας των επαγγελμάτων Διδάσκουσα : Kαθηγήτρια Σιάνου-Κύργιου

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών

Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών Dr. Anthony Montgomery Επίκουρος Καθηγητής Εκπαιδευτικής & Κοινωνικής Πολιτικής antmont@uom.gr Ποιός είναι ο σκοπός του μαθήματος μας? Στο τέλος του σημερινού μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Οι κλασικές προσεγγίσεις αντιμετωπίζουν τη διαδικασία της επιλογής του τόπου εγκατάστασης των επιχειρήσεων ως αποτέλεσμα επίδρασης ορισμένων μεμονωμένων παραγόντων,

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Ενότητα 6: Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι Έρευνας. Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα. Βύρων Κοτζαμάνης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Μέθοδοι Έρευνας. Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα. Βύρων Κοτζαμάνης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Μέθοδοι Έρευνας Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα Βύρων Κοτζαμάνης Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ EΝΙΑΙΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΥΕΣ 1987-99 1999-02 6 ΥΕΣ, 1 2002-03 6 ΥΕΣ,

ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ EΝΙΑΙΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΥΕΣ 1987-99 1999-02 6 ΥΕΣ, 1 2002-03 6 ΥΕΣ, ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ EΝΙΑΙΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΥΕΣ (ανά κατεύθυνση) Για τους εισαχθέντες 1987-99 και για τους εισαχθέντες 1999-02 απαιτούνται τουλάχιστον 6 ΥΕΣ, εκ των οποίων, 1 τουλάχιστον από κάθε

Διαβάστε περισσότερα

Μανώλης Κουτούζης Αναπληρωτής Καθηγητής Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Αναγνώσεις σε επίπεδα

Μανώλης Κουτούζης Αναπληρωτής Καθηγητής Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Αναγνώσεις σε επίπεδα Μανώλης Κουτούζης Αναπληρωτής Καθηγητής Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Αναγνώσεις σε επίπεδα η έννοια της κουλτούρας στις κοινωνικές επιστήμες αποτελεί μια από τις βασικές εννοιολογικές κατηγορίες για την

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη και Διαχείριση του Αγροτικού Χώρου» Ενότητα 2: Αγροτική Κοινότητα και Αγροτικός Μετασχηματισμός (1/2) 2ΔΩ Διδάσκων:

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας 1 Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr Τηλ.: 2810379603 E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/pgrad_omm107/

Διαβάστε περισσότερα

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Νίκος Ναγόπουλος Για τη διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας χρησιμοποιούνται ποσοτικές ή/και ποιοτικές μέθοδοι που έχουν τις δικές τους τεχνικές και

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Η Συνδυαστική προσέγγιση του Basil Bernstein Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 13ο (σελ. 282 302) 2 Η συνδυαστική Προσέγγιση του Bernstein

Διαβάστε περισσότερα

1. Γυναίκα & Απασχόληση

1. Γυναίκα & Απασχόληση 1. Γυναίκα & Απασχόληση Παρά τα βήματα προόδου τα οποία έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια, τόσο σε θεσμικό επίπεδο (νομοθετικό έργο), όσο και στην ανάπτυξη «ειδικευμένων πολιτικών και δράσεων» καταπολέμησης

Διαβάστε περισσότερα

Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν

Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν 41 Διαγώνισµα 91 Ισότητα των Φύλων Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν Το επάγγελµα της εκπαιδευτικού στην Ελλάδα αποτέλεσε το πρώτο µη χειρωνακτικό επάγγελµα που άνοιξε και θεωρήθηκε

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Emile Durkheim Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 2ο (σελ. 52-66) Βασικές κατευθύνσεις

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Emile Durkheim

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Emile Durkheim Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Emile Durkheim Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 2ο (σελ. 52-66) Βασικές κατευθύνσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. «Μεικτά» Συστήματα Καπιταλισμού και η Θέση της Ελλάδας

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. «Μεικτά» Συστήματα Καπιταλισμού και η Θέση της Ελλάδας ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ «Μεικτά» Συστήματα Καπιταλισμού και η Θέση της Ελλάδας Η θεωρία VoC, βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στην ανάλυση των δύο βασικών μοντέλων καπιταλισμού των φιλελεύθερων

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία του Κωνσταντίνου Τσουτσοπλίδη Γενικού Γραμματέα Διαχείρισης Κοινοτικών και άλλων Πόρων, στην

Ομιλία του Κωνσταντίνου Τσουτσοπλίδη Γενικού Γραμματέα Διαχείρισης Κοινοτικών και άλλων Πόρων, στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ & ΑΛΛΩΝ ΠΟΡΩΝ Ομιλία του Κωνσταντίνου Τσουτσοπλίδη Γενικού Γραμματέα Διαχείρισης Κοινοτικών

Διαβάστε περισσότερα

Διαπολιτισμικές σχέσεις στις πλουραλιστικές κοινωνίες

Διαπολιτισμικές σχέσεις στις πλουραλιστικές κοινωνίες Διαπολιτισμικές σχέσεις στις πλουραλιστικές κοινωνίες Βασίλης Παυλόπουλος Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών vpavlop@psych.uoa.gr http://usrs.uoa.gr/~vpavlop Δύο μύθοι + ένας κίνδυνος Η ηθικολογία (καλοί

Διαβάστε περισσότερα

( Ο ) Χ α ρ ά λ α μ π ο ς Ε υ σ τ ρ α τ ί δ η ς ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΟΝ ΣΤΡΑΤΟ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥΣ

( Ο ) Χ α ρ ά λ α μ π ο ς Ε υ σ τ ρ α τ ί δ η ς ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΟΝ ΣΤΡΑΤΟ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥΣ Τ χ η ς ( Ο ) Χ α ρ ά λ α μ π ο ς Ε υ σ τ ρ α τ ί δ η ς ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΟΝ ΣΤΡΑΤΟ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥΣ 1 Σ κ ο π ό ς ε ρ γ α σ ί α ς Προσέγγιση Οικονομικής

Διαβάστε περισσότερα

Περιφερειακή ανάπτυξη- Περιφερειακές ανισότητες. Εισαγωγικές έννοιες. Συσσώρευση Κεφαλαίου, Χωρικός Καταμερισμός Εργασίας

Περιφερειακή ανάπτυξη- Περιφερειακές ανισότητες. Εισαγωγικές έννοιες. Συσσώρευση Κεφαλαίου, Χωρικός Καταμερισμός Εργασίας Περιφερειακή ανάπτυξη- Περιφερειακές ανισότητες. Εισαγωγικές έννοιες. Συσσώρευση Κεφαλαίου, Χωρικός Καταμερισμός Εργασίας «Χωρικές, Οικονομικές, Κοινωνικές και Περιβαλλοντικές Διαστάσεις της Ανάπτυξης

Διαβάστε περισσότερα

3.2 Η εμπειρική προσέγγιση της προσφοράς εργασίας - Η επίδραση της ζήτησης επί της προσφοράς εργασίας

3.2 Η εμπειρική προσέγγιση της προσφοράς εργασίας - Η επίδραση της ζήτησης επί της προσφοράς εργασίας 3.2 Η εμπειρική προσέγγιση της προσφοράς εργασίας - Η επίδραση της ζήτησης επί της προσφοράς εργασίας Η νεοκλασική θεωρία της προσφοράς εργασίας που αναπτύξαμε προηγουμένως υποστηρίζει ότι οι επιλογές

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Βεμπεριανές απόψεις για την Εκπαίδευση Η συνδυαστική προσέγγιση του Basil Bernstein

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Βεμπεριανές απόψεις για την Εκπαίδευση Η συνδυαστική προσέγγιση του Basil Bernstein Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Βεμπεριανές απόψεις για την Εκπαίδευση Η συνδυαστική προσέγγιση του Basil Bernstein Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 12ο (σελ. 274 282) Μάθημα

Διαβάστε περισσότερα

Στερεότυπα φύλου στις επαγγελματικές επιλογές των νέων γυναικών

Στερεότυπα φύλου στις επαγγελματικές επιλογές των νέων γυναικών Στερεότυπα φύλου στις επαγγελματικές επιλογές των νέων γυναικών Τ Ο Γ Υ Ν Α Ι Κ Ε Ι Ο Π Ρ Ο ς Ω Π Ο Τ Η ς Ε Π Ι Χ Ε Ι Ρ Η Μ Α Τ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α ς ς Τ Ο Ν. Κ Ι Λ Κ Ι ς Τ Ε Τ Α Ρ Τ Η 8 Μ Α Ρ Τ Ι Ο Υ 2 0 1

Διαβάστε περισσότερα

(γλώσσα και σχολική αποτυχία γλώσσα και. συµπεριφοράς) ρ. Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας Σχολικός Σύµβουλος Π.Ε. 70

(γλώσσα και σχολική αποτυχία γλώσσα και. συµπεριφοράς) ρ. Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας Σχολικός Σύµβουλος Π.Ε. 70 Προβλήµατα διγλωσσίας ίγλωσση εκπαίδευση (γλώσσα και σχολική αποτυχία γλώσσα και µαθησιακές δυσκολίες προβλήµατα συµπεριφοράς) Σαλτερής Νίκος ρ. Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας Σχολικός Σύµβουλος Π.Ε.

Διαβάστε περισσότερα

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/2008 Διάγραμμα του

Διαβάστε περισσότερα

Υποστήριξη της λειτουργίας των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ)

Υποστήριξη της λειτουργίας των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ) Υποστήριξη της λειτουργίας των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ & ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΕΝΤΑΞΗΣ ΥΠΗΚΟΩΝ ΤΡΙΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Mea culpa (?) Γιώργος Η. Οικονομάκης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Mea culpa (?) Γιώργος Η. Οικονομάκης MEA CULPA (?) του Γιώργου Η. Οικονομάκη Κύριε Διευθυντή. Μέχρι τη στιγμή που γράφω το σημείωμα τούτο γνωρίζω ότι για μια, τουλάχιστο, διατύπωση - θέση του τελευταίου άρθρου μου στο περιοδικό έγινα αντικείμενο

Διαβάστε περισσότερα

www.themegallery.com LOGO

www.themegallery.com LOGO www.themegallery.com LOGO 1 Δομή της παρουσίασης 1 Σκοπός και στόχοι των νέων ΠΣ 2 Επιλογή των περιεχομένων & Κατανομή της ύλης 3 Ο ρόλος μαθητή - εκπαιδευτικού 4 Η ΚΠΑ στο Δημοτικό & το Γυμνάσιο 5 Η Οικιακή

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτική Μονάδα 1.1: Τεχνικές δεξιότητες και προσόντα

Εκπαιδευτική Μονάδα 1.1: Τεχνικές δεξιότητες και προσόντα Εκπαιδευτική Μονάδα 1.1: Τεχνικές δεξιότητες και προσόντα Πέρα από την τυπολογία της χρηματοδότησης, των εμπλεκόμενων ομάδων-στόχων και την διάρκεια, κάθε project διακρατικής κινητικότητας αποτελεί μια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΑΣΠΑΙΤΕ ΕΠΑΙΚ 2013-2014 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΜΑΥΡΙΚΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ «Ο ΕΝΣΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ-ΕΝΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ» ΣΤΑΜΑΤΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΤΣΕΜΕΚΙΔΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΥΝΤΥΧΑΚΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Εναλλακτικά του πειράματος

Εναλλακτικά του πειράματος Θετική και δεοντολογική προσέγγιση Διάλεξη 2 Εργαλεία θετικής ανάλυσης Ή Γιατί είναι τόσο δύσκολο να πούμε τι συμβαίνει; Η θετική ανάλυση εξετάζει τι υπάρχει και ποιες οι συνέπειες μιας πολιτικής, χωρίς

Διαβάστε περισσότερα

Γενικός προγραμματισμός στην ολομέλεια του τμήματος (διαδικασία και τρόπος αξιολόγησης μαθητών) 2 ώρες Προγραμματισμός και προετοιμασία ερευνητικής

Γενικός προγραμματισμός στην ολομέλεια του τμήματος (διαδικασία και τρόπος αξιολόγησης μαθητών) 2 ώρες Προγραμματισμός και προετοιμασία ερευνητικής Γενικός προγραμματισμός στην ολομέλεια του τμήματος (διαδικασία και τρόπος αξιολόγησης μαθητών) 2 ώρες Προγραμματισμός και προετοιμασία ερευνητικής ομάδας 2 ώρες Υλοποίηση δράσεων από υπο-ομάδες για συλλογή

Διαβάστε περισσότερα

1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας

1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας 1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας Η εργασία επιτελεί τέσσερεις βασικές λειτουργίες στις σύγχρονες κοινωνίες: την παραγωγή του πλούτου της κοινωνίας την αναπαραγωγή των ατόμων την

Διαβάστε περισσότερα

ΦΟΡΟΥΜ III: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΣΥΝΟΧΗ (Οµάδα Εργασίας: Π. Ζέϊκου, Κ. Νάνου, Ν. Παπαµίχος, Χ. Χριστοδούλου)

ΦΟΡΟΥΜ III: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΣΥΝΟΧΗ (Οµάδα Εργασίας: Π. Ζέϊκου, Κ. Νάνου, Ν. Παπαµίχος, Χ. Χριστοδούλου) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ Στρατηγικό Σχέδιο για τη Βιώσιµη Ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης Υλοποίηση Σχεδίου ράσης Φόρουµ Κοινωνικού ιαλόγου ΦΟΡΟΥΜ III: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Μάριος Βρυωνίδης Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου Εθνικός Συντονιστής Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας

Μάριος Βρυωνίδης Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου Εθνικός Συντονιστής Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας Μάριος Βρυωνίδης Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου Εθνικός Συντονιστής Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας Χριστίνα Παπασολομώντος Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου Μέλος Ομάδας Συντονισμού για Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης. Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης. Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Θεωρίες τις Αναπαραγωγής: : Hall & Bourdieu Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 7ο (σελ. 150 164) 2 Ο ιδιότυπος ντετερμινισμός των δομών του

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα)

ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα) Ενότητα 6.2: Ανισότητες στην εκπαίδευση. Επίδοση στο σχολείο

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι ένας Δορυφόρος Λογαριασμός Τουρισμού (Δ.Λ.Τ.) ;

Τι είναι ένας Δορυφόρος Λογαριασμός Τουρισμού (Δ.Λ.Τ.) ; Τι είναι ένας Δορυφόρος Λογαριασμός Τουρισμού (Δ.Λ.Τ.) ; Ένας δορυφόρος λογαριασμός (Δ.Λ.) είναι ένα εργαλείο για την οργάνωση όλης της ποσοτικής πληροφόρησης που σχετίζεται και απορρέει από ένα συγκεκριμένο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (1) ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ Κοινωνικών Επιστημών ΤΜΗΜΑ Κοινωνιολογίας ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ Προπτυχιακό ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 501 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ Β ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Η Ταξική Διάρθρωση των Σύγχρονων Κοινωνιών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1. Εισαγωγή Το μάθημα εισάγει τους μαθητές και τις μαθήτριες στην σύγχρονη οικονομική επιστήμη, τόσο σε επίπεδο μικροοικονομίας αλλά και σε επίπεδο μακροοικονομίας. Ο προσανατολισμός

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 2. Εργαλεία θετικής ανάλυσης Ή Γιατί είναι τόσο δύσκολο να πούμε τι συμβαίνει; Ράπανος-Καπλάνογλου 2016/7

Διάλεξη 2. Εργαλεία θετικής ανάλυσης Ή Γιατί είναι τόσο δύσκολο να πούμε τι συμβαίνει; Ράπανος-Καπλάνογλου 2016/7 Διάλεξη 2 Εργαλεία θετικής ανάλυσης Ή Γιατί είναι τόσο δύσκολο να πούμε τι συμβαίνει; 1 Ράπανος-Καπλάνογλου 2016/7 Θετική και δεοντολογική προσέγγιση Η θετική ανάλυση εξετάζει τι υπάρχει και ποιες οι συνέπειες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ, Γ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ, Γ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Γενικός σκοπός του μαθήματος ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ, Γ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Γενικός σκοπός του μαθήματος είναι η αξιοποίηση της κοινωνιολογικής σκέψης και των κοινωνιολογικών εργαλείων για τη

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος...21 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγικές Έννοιες... 25 1.1 Η Οικονομική Επιστήμη και οι Σχολές Οικονομικής

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικε ςκαιευρωπαι κε ς Πολιτικε ςστοντομεάτηςδια βιόυμα θησης. Παράλληλα Κείµενα

Εθνικε ςκαιευρωπαι κε ς Πολιτικε ςστοντομεάτηςδια βιόυμα θησης. Παράλληλα Κείµενα Εθνικε ςκαιευρωπαι κε ς Πολιτικε ςστοντομεάτηςδια βιόυμα θησης Παράλληλα Κείµενα Θεσμοί, όργανα και της ευρωπαϊκής πολιτικής Hεκπαιδευτικήπολιτικήκαιτασυστήματαδιαβίου εκπαίδευσης στη σύγχρονη Ευρώπη σε

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ β. φιλιας, μ. κουρουκλη γ. ρουσσης, κ. κασιματη λ. μουσουρου, α. παπαριζος ε. χατζηκωνσταντη μ. πετρονωτη, γ. βαρσος φ. τσαλικογλου-κωστοπουλου ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Διαβάστε περισσότερα

Οι διακρίσεις στην απασχόληση παραμένουν μεγάλες σήμερα παρά τις σημαντικές προσπάθειες που έχουν γίνει στη χώρα μας τα τελευταία 30 χρόνια.

Οι διακρίσεις στην απασχόληση παραμένουν μεγάλες σήμερα παρά τις σημαντικές προσπάθειες που έχουν γίνει στη χώρα μας τα τελευταία 30 χρόνια. Αγαπητοί φίλοι και φίλες, Οι διακρίσεις στην απασχόληση παραμένουν μεγάλες σήμερα παρά τις σημαντικές προσπάθειες που έχουν γίνει στη χώρα μας τα τελευταία 30 χρόνια. Οι διακρίσεις συνδέονται άμεσα με

Διαβάστε περισσότερα

Στάσεις και αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στους μετανάστες

Στάσεις και αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στους μετανάστες Στάσεις και αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στους μετανάστες Θεωρητικό πλαίσιο και ανάλυση αποτελεσμάτων της πανελλαδικής ποσοτικής έρευνας VPRC Φεβρουάριος 2007 13106 / Διάγραμμα 1 Γενικοί

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (1) ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ Κοινωνικών Επιστημών ΤΜΗΜΑ Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΟΛ201 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ 1 ο ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΘΕΩΡΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

710 -Μάθηση - Απόδοση. Κινητικής Συμπεριφοράς: Προετοιμασία

710 -Μάθηση - Απόδοση. Κινητικής Συμπεριφοράς: Προετοιμασία 710 -Μάθηση - Απόδοση Διάλεξη 5η Ποιοτική αξιολόγηση της Κινητικής Συμπεριφοράς: Προετοιμασία Περιεχόμενο ενοτήτων Ποιοτική αξιολόγηση Ορισμός και στάδια που περιλαμβάνονται Περιεχόμενο: στοιχεία που τη

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ 3.5 Κοινωνική διαστρωμάτωση και κοινωνική κινητικότητα. ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 2 Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2012-2013 ΘΕΜΑ: «Να συγκρίνετε τις απόψεις του Βέμπερ με αυτές του Μάρξ σχετικά με την ηθική της

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΟΚΕ ΕΛΛΑΔΑΣ, κ. Χρήστου ΠΟΛΥΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ TRESMED 4 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 10-11/9/2012

ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΟΚΕ ΕΛΛΑΔΑΣ, κ. Χρήστου ΠΟΛΥΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ TRESMED 4 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 10-11/9/2012 ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΟΚΕ ΕΛΛΑΔΑΣ, κ. Χρήστου ΠΟΛΥΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ TRESMED 4 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 10-11/9/2012 Αγαπητοί συνάδελφοι, κυρίες και κύριοι, Σας ευχαριστώ όλους που ήρθατε στη χώρα μας και

Διαβάστε περισσότερα

Περίληψη Διδακτορικής Διατριβής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Τμήμα Περιβάλλοντος. Ευστράτιος Γιαννούλης

Περίληψη Διδακτορικής Διατριβής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Τμήμα Περιβάλλοντος. Ευστράτιος Γιαννούλης Μοντελοποίηση και βελτιστοποίηση του ενεργειακού συστήματος με την χρήση κατανεμημένης παραγωγής και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. H τεχνολογική διάσταση Περίληψη Διδακτορικής Διατριβής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση Πολιτικού Λόγου

Ανάλυση Πολιτικού Λόγου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 9η: Ο λόγος της Πολιτικής Οικολογίας 2 Γιάννης Σταυρακάκης, Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης. Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης. Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Θεωρίες τις Αναπαραγωγής: : Bowles & Gintis Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 6ο (σελ. 136 150) Διαφοροποιημένες κατευθύνσεις στο πλαίσιο

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Η ανάπτυξη του

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρητικές προσεγγίσεις της επιπολιτισμοποίησης. Επίπεδα ανάλυσης Περιγραφικά μοντέλα Στρατηγικές επιπολιτισμοποίησης

Θεωρητικές προσεγγίσεις της επιπολιτισμοποίησης. Επίπεδα ανάλυσης Περιγραφικά μοντέλα Στρατηγικές επιπολιτισμοποίησης Θεωρητικές προσεγγίσεις της επιπολιτισμοποίησης Επίπεδα ανάλυσης Περιγραφικά μοντέλα Στρατηγικές επιπολιτισμοποίησης Ανέλιξη του αριθμού των δημοσιεύσεων με τον όρο επιπολιτισμοποίηση μεταξύ 1930-2010

Διαβάστε περισσότερα

Επίπεδο Γ2. Χρήση γλώσσας (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά. Ερώτημα 1 (5 μονάδες)

Επίπεδο Γ2. Χρήση γλώσσας (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά. Ερώτημα 1 (5 μονάδες) Γ2 (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά Ερώτημα 1 (5 μονάδες) Ο φίλος σας έγραψε μία μελέτη σχετικά με τρόπους βελτίωσης της αναγνωστικής ικανότητας των μαθητών. Επειδή, όμως, είναι ξένος, κάνει ακόμη λάθη,

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Ενότητα 4: Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150 Παιδαγωγικό

Διαβάστε περισσότερα

Κουίζ για το μισθολογικό. χάσμα μεταξύ των δυο. φύλων. Καλωσορίσατε στο κουίζ για το μισθολογικό. φύλων!

Κουίζ για το μισθολογικό. χάσμα μεταξύ των δυο. φύλων. Καλωσορίσατε στο κουίζ για το μισθολογικό. φύλων! Αυτό το σύντομο κουίζ χρησιμοποιεί ερωτήσεις ανοιχτού τύπου για να εξηγήσει τα αίτια και τον αντίκτυπο του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των δυο φύλων στην ΕΕ. Περιλαμβάνει επίσης λεπτομέρειες για το πού

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία The project Εισαγωγή ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και διδασκαλία Στόχοι Να κατανοήσετε τις έννοιες της κοινωνικοπολιτισμικής ετερότητας και ένταξης στο χώρο της

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Ενότητα 2: Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150 Παιδαγωγικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ΓΕΛ - Β ΕΣΠΕΡΙΝΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ΓΕΛ - Β ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ΓΕΛ - Β ΕΣΠΕΡΙΝΑ Το βιβλίο για το μάθημα «Πολιτική Παιδεία» (Οικονομία - Πολιτικοί Θεσμοί και Αρχές Δικαίου και Κοινωνιολογία) αποτελεί σύνθεση μερών τριών ήδη υπαρχόντων βιβλίων (Αρχές

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Βασίλης Κόμης, Επίκουρος Καθηγητής Ερευνητική Ομάδα «ΤΠΕ στην Εκπαίδευση» Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγικές Έννοιες Επιχειρηματικότητας

Εισαγωγικές Έννοιες Επιχειρηματικότητας Εισαγωγικές Έννοιες Επιχειρηματικότητας Μάθημα 2 1 Εισαγωγή Χαρακτηριστικά στοιχεία της επιχείρησης ως οργανισμού Συστατικά μέρη και το περιβάλλον της επιχείρησης Διάφορες μορφές επιχειρήσεων που λειτουργούν

Διαβάστε περισσότερα

Έννοια, ρόλος και επιμέρους κατηγοριοποιήσεις των στελεχών του Τραπεζικού κλάδου

Έννοια, ρόλος και επιμέρους κατηγοριοποιήσεις των στελεχών του Τραπεζικού κλάδου Κεφάλαιο 2 Έννοια, ρόλος και επιμέρους κατηγοριοποιήσεις των στελεχών του Τραπεζικού κλάδου Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Προκειμένου να προσδιορίσουμε τον πληθυσμό, τον οποίο θα κάλυπτε η συγκεκριμένη έρευνα,

Διαβάστε περισσότερα