ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΤΕΥΧΟΥΣ 1

Transcript

1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΤΕΥΧΟΥΣ 1 0 Εισαγωγή Αντικείμενο και στόχοι της Μελέτης Η αμέσως προηγούμενη εμπειρία Διαδικασίες... 3 Στάδιο Α Α.2.1: Αξιολόγηση της εφαρμογής του θεσμοθετημένου ΠΠΧΣΑΑ (ΦΕΚ 1486Β/2003)... 5 Α.2.1.α: Καταγραφή στοιχείων που προέκυψαν μετά τη θεσμοθέτηση του ισχύοντος Περιφερειακού Πλαισίου... 5 Α.2.1.α.1: Κατευθύνσεις από το Γενικό και από τα Ειδικά Πλαίσια, που αναφέρονται στην Περιφέρεια Κρήτης... 5 Α.2.1.α.1-1: Προβλέψεις του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΦΕΚ 128Α/ )... 5 Α.2.1.α.1-2: Προβλέψεις των Ειδικών και του Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης... 8 Α.2.1.α.2: Νεώτερες της έγκρισης του Γενικού και των Ειδικών Πλαισίων Πολιτικές και Αναπτυξιακά Προγράμματα, Εθνικού επιπέδου...22 Α.2.1.α.2-1: Καταγραφή ευρωπαϊκών και εθνικών πολιτικών...22 Α.2.1.α.2-2: Αναπτυξιακά και επιχειρησιακά προγράμματα εθνικού επιπέδου...33 Α.2.1.α.2-3: Διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας...47 Α.2.1.α.3: Πολιτικές και Αναπτυξιακά Προγράμματα, επιπέδου Περιφέρειας...54 Α.2.1.α.3-1: Περιφερειακές πολιτικές...54 Α.2.1.α.3-2: Σημαντικά έργα και δράσεις...68 Α.2.1.α.4: Μελέτες για την υλοποίηση των διατάξεων του άρθρου 9 (παρ. 1 και 2) και των άρθρων 10, 11 και 12 του Ν. 2742/ Α.2.1.α.4-1: Καταγραφή Μελετών...78 Α.2.1.α.4-2: Αναφορά σε επιλεγμένα πεδία από τα ΦΕΚ των εγκεκριμένων ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ 84 Α.2.1.α.5: Εγκρίσεις περιβαλλοντικής αδειοδότησης έργων και δραστηριοτήτων, των κατηγοριών Α1 και Α2 της Κ.Υ.Α / Α.2.1.α.5-1: Έργα και δραστηριότητες με ΕΠΟ από τις Κεντρικές Υπηρεσίες του Υ.Π.Ε.Κ.Α. (κατηγορία Α1 και Α2, ειδικά σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές) Α.2.1.α.5-2: Έργα και δραστηριότητες της κατηγορίας Α2, με ΕΠΟ από τις Περιφερειακές Υπηρεσίες ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ ΤΕΥΧΟΥΣ 1... i I

2 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ΕΝΤΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Πίνακας Α.2.1.α.3-2.2: Σύγκριση προταθέντος προγράμματος ΠΠΧΣΑΑ και υλοποιήσεων / Πίνακας Α.2.1.α.3-2.3: Σημαντικές ομάδες έργων και δράσεων και διάθεση Δημοσίων δαπανών στα ΠΕΠ Κρητης και Πίνακας Α.2.1.α.4-1α: Περιφέρεια Κρήτης. Εγκεκριμένα ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ Πίνακας Α.2.1.α.4-1β: Περιφέρεια Κρήτης. Παρακολούθηση ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ Πίνακας Α.2.1.α.5-1: Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων έργων και δραστηριοτήτων κατηγορίας Α1 και Α2, Κεντρικές Υπηρεσίες Υ.Π.Ε.Κ.Α Πίνακας Α.2.1.α.5-1: Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων έργων και δραστηριοτήτων κατηγορίας Α2, με ΕΠΟ από τις Περιφερειακές Υπηρεσίες Υ.Π.Ε.Κ.Α ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑΤΟΣ ΤΕΥΧΟΥΣ 1 Πίνακας I: Πίνακας ΙΙ: Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων έργων Περιφέρειας Κρήτης ( Ιούνιος 2012) της ΕΥΠΕ / ΥΠΕΧΩΔΕ... i Έγκριση ΕΠΟ για έργα κατηγορίας Α1 ( )... viii ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ ΕΝΤΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Χάρτης Α.2.1.α.3-1.4α: Υφιστάμενα έργα διαχείρισης, Φεβρουάριος Χάρτης Α.2.1.α.3-1.4β: Προτεινόμενα διαχειριστικά σχέδια ανά ρεύμα αποβλήτου, Απρίλιος Χάρτης Α.2.1.α.4-1: Υποκείμενος σχεδιασμός: Ρυθμιστικό Σχέδιο, ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ και ΠΕΡΠΟ II

3 0 Εισαγωγή 0.1 Αντικείμενο και στόχοι της Μελέτης Η Μελέτη Αξιολόγηση, Αναθεώρηση και Εξειδίκευση Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Κρήτης (ΠΠΧΣΑΑ Κρήτης) ανατέθηκε στα συμπράττοντα Γραφεία Μελετών Ουρανία Κλουτσινιώτη, αρχιτέκτων - πολεοδόμος / ΟΜΙΚΡΟΝ ΕΠΕ, οικονομικές και αναπτυξιακές μελέτες / Ιωάννης Κατσέλης, μηχανικός ορυκτών πόρων - περιβαλλοντολόγος, μετά από δημόσια πρόσκληση για εκδήλωση ενδιαφέροντος και στη συνέχεια, μετά από επιλογή μεταξύ των μελετητικών γραφείων που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση. Σε εφαρμογή των παραπάνω διαδικασιών, στις , υπογράφηκε η Σύμβαση 1 μεταξύ της Γενικής Γραμματέως Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος του Υ.Π.Ε.Κ.Α. κ. Μαρίας Καλτσά και της κ. Ουρανίας Κλουτσινιώτη, νομίμου εκπροσώπου των συμπραττόντων γραφείων. Η Μελέτη εκπονείται σύμφωνα με τεύχος αναλυτικών προδιαγραφών (ΦΕΚ 45ΑΑΠ/ ), το οποίο συνέταξε η Διεύθυνση Χωροταξίας του Υ.Π.Ε.Κ.Α. και στηρίζεται: στον Ν. 2742/1999 για τον χωροταξικό σχεδιασμό και την αειφόρο ανάπτυξη και ειδικότερα στις διατάξεις του άρθρου 8, στην με αρ / υπουργική απόφαση (ΦΕΚ 1925Β/ ) για την παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής του Γενικού, των Ειδικών και των ΠΠΧΣΑΑ, με την οποία καθορίζεται η διαδικασία παρακολούθησης και αξιολόγησης, τα συνεργαζόμενα μέρη και το περιεχόμενο της έκθεσης αξιολόγησης της εφαρμογής των Πλαισίων, η οποία είναι προτιμότερο να καταρτίζεται ανά διετία και στην με αρ /2006 Κ.Υ.Α. (ΦΕΚ 1225Β) περί εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων. Η Μελέτη διαρθρώνεται σε δύο φάσεις και σε τέσσερα στάδια (δύο στάδια ανά φάση) και συγκεκριμένα: Α.1. Στάδιο 2 (πρώτο στάδιο της Α Φάσης). Βασικός στόχος της παρακολούθησης και της αξιολόγησης του βαθμού και του τρόπου εφαρμογής των θεσμοθετημένων Περιφερειακών Πλαισίων είναι η διασφάλιση ενός δυναμικού και ευέλικτου χωροταξικού σχεδιασμού, με τον οποίο δύναται: αφ ενός, να πιστοποιηθεί η αξιοποίηση των βασικών επιλογών, προτεραιοτήτων και κατευθύνσεών τους από τις διάφορες υπηρεσίες, φορείς προγραμματισμού και ελέγχου έργων, δραστηριοτήτων και μελετών, που έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην οργάνωση του χώρου της περιφέρειας και αφ ετέρου, να εγγυηθεί την αξιόπιστη παρακολούθηση των χωρικών εξελίξεων και τη δυνατότητα προσαρμογής των βασικών κατευθύνσεων στις μεταβαλλόμενες ανάγκες και δεδομένα. Α.2. Στάδιο 3 (δεύτερο στάδιο της Α Φάσης). Περιλαμβάνει την οριστικοποίηση των διατυπώσεων του Α.1. Σταδίου της Μελέτης, μετά την τήρηση της διαδικασίας γνωμοδότησης του Περιφερειακού Συμβουλίου Κρήτης. Τα πορίσματα της Έκθεσης Αξιολόγησης εγκρίνονται από τον Υπουργό Π.Ε.Κ.Α. και διαβιβάζονται σε όλους τους εμπλεκόμενους κεντρικούς και περιφερειακούς φορείς Ανάλογες συμβάσεις έχουν υπογραφεί για την εκπόνηση των Μελετών Αξιολόγησης, Αναθεώρησης και Εξειδίκευσης των θεσμοθετημένων Πλαισίων για τις λοιπές δώδεκα Περιφέρειες της Χώρας, πλην Αττικής (προωθείται από τον ΟΡΣΑ). Σε εφαρμογή των διατάξεων της Σύμβασης, στις δόθηκε από τη Διευθύνουσα Υπηρεσία εντολή έναρξης του A1 Σταδίου. Σε εφαρμογή των διατάξεων της Σύμβασης, στις δόθηκε από τη Διευθύνουσα Υπηρεσία εντολή έναρξης του A2 Σταδίου. 1

4 Β.1. Στάδιο (πρώτο στάδιο της Β Φάσης). Περιλαμβάνει: την Αναθεώρηση - Εξειδίκευση του ισχύοντος Περιφερειακού Πλαισίου, με κύριους στόχους (1) να αναθεωρηθούν οι κατευθύνσεις του, όπου βάσει της αξιολόγησης κριθεί αναγκαίο και (2) να δοθεί έμφαση στη νέα διοικητική γεωγραφία και (3) στα πεδία των νεώτερων πολιτικών (κλιματική αλλαγή, τοπίο, ΑΠΕ, οικονομική συγκυρία, βιοποικιλότητα, εδαφική συνοχή, θαλάσσια χωροταξία, κ.ά.), τη Σύνταξη της Εισηγητικής Έκθεσης και του Σχεδίου Αναθεώρησης - Εξειδίκευσης του ισχύοντος Περιφερειακού Πλαισίου Κρήτης και την εκπόνηση της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, σύμφωνα με την /2006 Κ.Υ.Α. (ΦΕΚ 1225Β). Β.2. Στάδιο (δεύτερο στάδιο της Β Φάσης). Περιλαμβάνει την οριστικοποίηση των διατυπώσεων του Β.1. Σταδίου της Μελέτης, μετά την τήρηση της διαδικασίας δημοσιοποίησης και γνωμοδότησης του Περιφερειακού Συμβουλίου, καθώς και των λοιπών εμπλεκόμενων φορέων. Το τεύχος των αναλυτικών προδιαγραφών συνοδεύεται από δύο Προσαρτήματα, το κείμενο προδιαγραφών για το τοπίο και το κείμενο προδιαγραφές ψηφιακών γεωχωρικών πληροφοριών, οι διατυπώσεις και οι απαιτήσεις των οποίων αποτελούν επίσης αντικείμενο της παρούσας Μελέτης. Όπως αναφέρεται στην επιστολή που η Διεύθυνση Χωροταξίας έχει απευθύνει προς τους Γενικούς Γραμματείς των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων και τους αιρετούς Περιφερειάρχες, για την Αξιολόγηση της εφαρμογής των θεσμοθετημένων Περιφερειακών Πλαισίων εξετάζεται ιδίως: 1. Ο βαθμός εναρμόνισης του εγκεκριμένου Περιφερειακού Πλαισίου με τις κατευθύνσεις του Γενικού και των Ειδικών Πλαισίων (ΑΠΕ, Βιομηχανίας, Τουρισμού, Καταστημάτων Κράτησης και Υδατοκαλλιεργειών) Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης. 2. Ο βαθμός εναρμόνισης του Περιφερειακού Πλαισίου με τις νέες Ευρωπαϊκές και Ε- θνικές πολιτικές καθώς επίσης και τις διεθνείς δεσμεύσεις της Χώρας, που προωθήθηκαν μετά την έγκρισή του και έχουν σημαντικές χωρικές επιπτώσεις στην περιφέρεια. 3. Ο βαθμός και ο τρόπος εφαρμογής των Πλαισίων από τις υπηρεσίες του ΥΠΕΚΑ, υπηρεσίες άλλων αρμόδιων Υπουργείων, υπηρεσίες της οικείας Περιφέρειας καθώς και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και υπηρεσίες νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, ή δημόσιων επιχειρήσεων και λοιπών οργανισμών του ευρύτερου δημόσιου τομέα, και 4. Η προσαρμογή των στρατηγικών κατευθύνσεων και προτεραιοτήτων τους, στις νεώτερες ανάγκες και δεδομένα, δίδοντας έμφαση ιδίως: o Στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της κλιματικής αλλαγής. o Στην προσαρμογή των στρατηγικών κατευθύνσεων με τον ισχύοντα Νόμο για τις ΑΠΕ και για τη Βιοποικιλότητα. o Στην ενσωμάτωση των διατάξεων του Νόμου για το Τοπίο. o Στην αντιμετώπιση των προβλημάτων από φυσικές καταστροφές. o Στη θαλάσσια χωροταξία. o Στην εδαφική συνοχή. o Στην τομεακή και χωρική (ανά Καλλικράτειο Δήμο, ή σε ευρύτερες χωρικές ενότητες) εξειδίκευση των κατευθύνσεών τους. 2

5 o o Στην ανάγκη προσαρμογής της αναπτυξιακής και χωροταξικής πολιτικής της χώρας στα νέα δεδομένα της οικονομικής συγκυρίας, με γνώμονα πάντοτε και τις αρχές της αειφορίας. Στα δεδομένα που αφορούν την εισροή και εγκατάσταση μεταναστών στη χώρα και ιδιαίτερα σε ορισμένες περιοχές. Για τη βέλτιστη δυνατή αξιολόγηση συγκεντρώθηκε το σύνολο των νεώτερων στοιχείων, δηλαδή των μελετών, των πολιτικών (ευρωπαϊκών και εθνικών) και των χρηματοδοτικών προγραμμάτων, που προωθήθηκαν μετά την έγκριση του οικείου Περιφερειακού Πλαισίου Κρήτης 4, με σημαντικές επιπτώσεις στη συνοχή και ανάπτυξη του χώρου της Περιφέρειας. 0.2 Η αμέσως προηγούμενη εμπειρία Τόσο η συντονίστρια της Μελέτης και εκπρόσωπος των συμπραττόντων Μελετητικών Γραφείων, όσο και τα περισσότερα από τα μέλη της διεπιστημονικής Ομάδας Μελέτης διαθέτουν βαθιά γνώση της Κρήτης, εξ αιτίας του γεγονότος ότι ήταν μέλη της αντίστοιχης Ομάδας Μελέτης που εκπόνησε το Χωροταξικό Σχέδιο της Περιφέρειας Κρήτης, στο ο- ποίο στηρίχθηκε το ισχύον σήμερα θεσμοθετημένο Περιφερειακό Πλαίσιο. Έχουν αποκτήσει ως εκ τούτου και καλή επαφή με το στελεχιακό ανθρώπινο δυναμικό της τοπικής κοινωνίας και των φορέων της. Συγχρόνως, η σχετικά πρόσφατη παρελήφθη τον Σεπτέμβριο του 2007 ολοκλήρωση της Μελέτης του Εθνικού Χωροταξικού Σχεδίου (ΕΧΣ), στην οποία συμμετείχαν τόσο η συντονίστρια της Μελέτης, όσο και τα περισσότερα από τα μέλη της παρούσας διεπιστημονικής Ομάδας Μελέτης, επιτρέπει μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση του συνολικού νησιωτικού χωρικού συστήματος του Αιγαίου, στα πλαίσια του ευρωπαϊκού και του εθνικού χώρου. Με την έννοια αυτή, θα αναφερθούν και θα προσεγγιστούν ορισμένες συμπληρωματικές παράμετροι, υπό το πρίσμα των οποίων θα πρέπει να εξεταστεί η ανάπτυξη και ο στρατηγικός χωροταξικός σχεδιασμός της Περιφέρειας Κρήτης, στην οποία το συγκεκριμένο χωρικό σύστημα και όχι μόνον αυτό θα κληθεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. 0.3 Διαδικασίες Στις μηνιαίες εκθέσεις προόδου των εργασιών, όπως αυτές υποβάλλονται στη Διευθύνουσα Υπηρεσία, καταγράφονται αναλυτικά οι επαφές με διάφορους φορείς, καθώς και οι συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν στο μεταξύ διάστημα από την υπογραφή της Σύμβασης έως σήμερα ώστε ο όποιος ενδιαφερόμενος να δύναται να αποκτήσει αντίληψη για τις διαδικασίες που συνοδεύουν την εκπόνηση της Μελέτης. Θα πρέπει ωστόσο να επισημανθούν οι δύο ιδιαίτερα χρήσιμες και ευρείες συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν στο Ηράκλειο, με πρωτοβουλία των Μελετητών, κατά την εκπόνηση του Α1 Σταδίου της Μελέτης: η πρώτη στις 25 Ιουνίου 2012, με τη συμμετοχή των υπηρεσιακών παραγόντων της Περιφέρειας και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης και η δεύτερη την 1η Οκτωβρίου 2012, με τη συμμετοχή υπηρεσιακών παραγόντων και εκπροσώπων των φορέων της Κρήτης. Το Α1 Στάδιο της Μελέτης παραδόθηκε εμπροθέσμως από τους Μελετητές στις και παρελήφθη από την Υπηρεσία στις Απεστάλη για γνωμοδότηση στο Περιφερειακό Συμβούλιο στις Η προβλεπόμενη διαδικασία γνωμοδότησης οριστικοποιήθηκε στις , με την λήψη της 21/2013 Απόφασης, που α- φορά στην έγκριση του Α.1 Σταδίου της παρούσας Μελέτης, η οποία και διαβιβάστηκε στο ΥΠΕΚΑ ατις (έγγραφο με Α.Π. οικ /8499). Τέλος, η Διευθύνουσα Υ- 4 Στην ουσία μετά το 2000, παρ όλο που η θεσμοθέτησή του πραγματοποιήθηκε το

6 πηρεσία στις , με το έγγραφό της με Α.Π , έδωσε εντολή έναρξης του παρόντος A2 Σταδίου. Στο ενδιάμεσο διάστημα, μετά την παράδοση του Α1 Σταδίου, πραγματοποιήθηκαν τρεις σημαντικές ευρύτατες συναντήσεις, η πρώτη με πρωτοβουλία της Περιφέρειας στις , με θέμα τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας στην Κρήτη, η δεύτερη, στις , όπου παρουσιάστηκε, από την Ομάδα Μελέτης, η Μελέτη στο Περιφερειακό Συμβούλιο και η τρίτη, στις , με πρωτοβουλία του ΤΕΕ ΤΑΚ, με θέμα το Τοπίο της Κρήτης. Στην πρώτη και στην τρίτη συνάντηση, η συντονίστρια της Μελέτης είχε κληθεί και ήταν εισηγήτρια. Επιπλέον, στις πραγματοποιήθηκε ευρεία συνάντηση, με πρωτοβουλία της οικείας Αντιπεριφερειάρχη και με την παρουσία της συντονίστριας, στα γραφεία της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνης, με θέμα την αντιμετώπιση του προβλήματος των μη νόμιμων ορίων σε 74 οικισμούς της Π.Ε. Τα αποτελέσματα της διαβούλευσης παρουσιάζονται συνοπτικά και σχολιάζονται σε Προσάρτημα του τεύχους 6 Α.2.2: Σύνοψη πορισμάτων Έκθεσης Αξιολόγησης, για να είναι πιο ευχερής η κατανόηση των προβληματισμών, δεδομένου ότι οι επισημάνσεις και οι παρατηρήσεις (και ορθώς) τόσο του εγγράφου του Περιφερειακού Συμβουλίου, όσο και αυτού της Διευθύνουσας Υπηρεσίας εστιάζονται στα περιεχόμενά του. 4

7 Στάδιο Α.2 Α.2.1: Αξιολόγηση της εφαρμογής του θεσμοθετημένου ΠΠΧΣΑΑ (ΦΕΚ 1486Β/2003) Α.2.1.α: Καταγραφή στοιχείων που προέκυψαν μετά τη θεσμοθέτηση του ισχύοντος Περιφερειακού Πλαισίου Α.2.1.α.1: Κατευθύνσεις από το Γενικό και από τα Ειδικά Πλαίσια, που αναφέρονται στην Περιφέρεια Κρήτης Αναφέρονται στη συνέχεια οι κυριότερες κατευθύνσεις, όσον αφορά στην Περιφέρεια Κρήτης, που περιλαμβάνονται στα κείμενα του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, των Ειδικών Πλαισίων Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Α- νάπτυξης (ΑΠΕ, Βιομηχανίας, Τουρισμού, Καταστημάτων Κράτησης και Υδατοκαλλιεργειών), τα οποία θεσμοθετήθηκαν μετά το 2003, καθώς και αυτές που περιλαμβάνονται στο κείμενο του υπό αναθεώρηση Περιφερειακού Πλαισίου. Κρίθηκε, επίσης, σκόπιμο να καταγραφούν οι κατευθύνσεις από το Σχέδιο Ειδικού Πλαισίου για τον Παράκτιο Χώρο και τα Νησιά, λόγω της συνεχούς αναφοράς του ισχύοντος Περιφερειακού Πλαισίου σε αυτό το χωρικό σύστημα, η οποία οφείλεται στον σημαντικό παράκτιο χώρο της Κρήτης και της κρισιμότητας του νησιωτικού χαρακτήρα του. Το συγκεκριμένο Πλαίσιο εκπονήθηκε μεν, αλλά δεν προορίζεται να θεσμοθετηθεί, τουλάχιστον το επόμενο χρονικό διάστημα. Α.2.1.α.1-1: Προβλέψεις του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΦΕΚ 128Α/ ) Το Γενικό Πλαίσιο αναφέρεται σε και εξειδικεύει τις κατευθύνσεις του Σχεδίου Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου (ΣΑΚΧ), όπως αυτό υιοθετήθηκε στις 11 Μαΐου 1999, από το άτυπο Συμβούλιο Υπουργών Χωροταξίας στο Potsdam της Γερμανίας. Από το 1999 έως σήμερα, λαμβάνοντας υπόψη την εξέλιξη των ευρωπαϊκών χωρικών διαπιστώσεων, έχουν υιοθετηθεί σημαντικές πρακτικές και κείμενα, τα κυριότερα εκ των οποίων είναι η λειτουργία του Ευρωπαϊκού Δικτύου Χωροταξικής Παρατήρησης (ESPON) και οι Στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ για την Εδαφική Συνοχή και την Αστική Ανάπτυξη. Σε συνέπεια με τις διεργασίες σε επίπεδο ΕΕ, η Χώρα μας προχώρησε σε σειρά αντίστοιχων ρυθμίσεων, με πρώτα σημαντικά βήματα τη θεσμοθέτηση το 1999 του Ν.2742 «Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη, κλπ.» και τη συγκρότηση του Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΣΧΣΑΑ), έως και τους δύο πρόσφατους σημαντικούς χωροταξικούς και περιβαλλοντικούς νόμους: 3827/2010 (ΦΕΚ 30Α/ ) «Κύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης του Τοπίου» και 3937/2011 (ΦΕΚ 60Α/ ) «Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις». Σε εφαρμογή του Ν.2742/1999 εγκρίθηκε από την Επιτροπή Συντονισμού της Κυβερνητικής Πολιτικής στον Τομέα του Χωροταξικού Σχεδιασμού και της Αειφόρου Ανάπτυξης το πρώτο θεσμοθετημένο Χωροταξικό Σχέδιο της Ελλάδας, με τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες του. Είναι προφανές ότι όλες οι διατυπώσεις αυτού του κειμένου και των συνοδευτικών χαρτών αφορούν και την Κρήτη, στο βαθμό που η εξέλιξή της συνδέεται με αυτήν ολόκληρης της Χώρας. Συνεπώς, στη συνέχεια θα αναφερθούν μόνον ορισμένες χαρακτηριστικές παράμετροι που συνδέονται άμεσα με την Περιφέρεια Κρήτης. 5

8 Η θέση της στον ευρωπαϊκό και ευρύτερο χώρο Ήδη από την ένταξη της Ελλάδας στον ευρωπαϊκό χερσαίο χώρο προκύπτει η περιφερικότητά της, τόσο στο επίπεδο του μετώπου της σημερινής οικονομικής συγκέντρωσης, όσο και των τάσεων διάχυσής του, που εντοπίζονται στον άξονα της Δυτικής Κεντρικής Ευρώπης. Αντιθέτως, σε σχέση με τους θαλάσσιους άξονες συνεργασίας, η Ελλάδα και ειδικότερα η Κρήτη κατέχουν πλεονεκτική θέση, στη διασταύρωση του διαμήκη άξονα Μεσογείου (από Γιβραλτάρ έως και Σουέζ), του άξονα της Αδριατικής και αυτού του Εύξεινου Πόντου. Αλλά και στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, τόσο η Χώρα και κυρίως η Κρήτη στηρίζονται στους διεθνείς θαλάσσιους άξονες. Εθνικοί πόλοι και άξονες ανάπτυξης Ως προς τη χωρική οργάνωση και τη δημιουργία ολοκληρωμένου πλέγματος αστικών πόλων και αξόνων ανάπτυξης επιδιώκεται η πολυκεντρικότητα, που ειδικά για τα νησιά του Βορείου και Νοτίου Αιγαίου, το πλέγμα αυτό λαμβάνει τη μορφή πολυπολικού αναπτυξιακού συμπλέγματος που διασυνδέεται λειτουργικά με την ηπειρωτική χώρα και την Κρήτη. Το δίπολο Ηράκλειο-Χανιά χαρακτηρίζονται, μαζί με την Πάτρα, τη Λάρισα-Βόλο, τα Ιωάννινα και την Κομοτηνή-Αλεξανδρούπολη, ως πρωτεύοντες εθνικοί πόλοι. Ειδικά, προβλέπεται η ενίσχυση του διπόλου Ηράκλειο-Χανιά στους τομείς της ανώτατης εκπαίδευσης, της έρευνας-τεχνολογίας και της υγείας. Προβλέπεται ακόμη η ανάδειξη του διπόλου σε κέντρο ανάπτυξης μιας ευρύτερης δυναμικής περιοχής στην οποία περιλαμβάνονται και οι νομοί Ρεθύμνου και Λασιθίου, ιδίως στους τομείς: α) του τουρισμού, σε συνδυασμό με την ανάδειξη των σημαντικών, τοπικών, φυσικών και πολιτιστικών πόρων, β) των δραστηριοτήτων του πρωτογενή τομέα (ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την παραγωγή προϊόντων με βιολογικές μεθόδους, ονομασίας προέλευσης κ.ά.), γ) της μεταποίησης και της διακίνησης προϊόντων, δ) των μεταφορών, με την ανάπτυξη αερολιμενικών και λιμενικών υποδομών εθνικής ή και υπερεθνικής σημασίας, στο Ηράκλειο και τα Χανιά. Ενισχύεται η διασύνδεση του Ηρακλείου και των Χανίων με το μητροπολιτικό κέντρο της Αθήνας, με τα δυναμικά νησιωτικά αστικά κέντρα (Ερμούπολη, Μυτιλήνη, Χίο, Ρόδο), την Καλαμάτα, ως απόληξη του δυτικού άξονα της Χώρας, καθώς και με τη Θεσσαλονίκη. Χαρακτηρίζεται ως κύριος άξονας ανάπτυξης της Χώρας, ο Άξονας της Κρήτης, ο οποίος α- ναπτύσσεται κατά μήκος του βόρειου οδικού άξονα του νησιού, από τη Σητεία έως το Καστέλι Κισσάμου και σε αυτόν συναρθρώνεται ολόκληρη η αναπτυξιακή ενότητα της Κρήτης και των πλησίον αυτής νησιών. Συνδέεται λειτουργικά με άξονες ανάπτυξης της ηπειρωτικής χώρας (Δυτικός και χερσαίος Ανατολικός), με το αναπτυξιακό νησιωτικό σύμπλεγμα Βορείου και Νοτίου Αιγαίου και με διεθνείς θαλάσσιους άξονες. Στρατηγικής σημασίας δίκτυα υποδομών Επιδιώκεται η βελτίωση της προσβασιμότητας των ορεινών και γενικά των δυσπρόσιτων περιοχών και κυρίως των νησιωτικών περιοχών. Ο νησιωτικός πληθυσμός πρέπει να α- πολαμβάνει αναβαθμισμένες υπηρεσίες μεταφορών / συγκοινωνιών χαμηλού κόστους, υψηλής ποιότητας και ταχύτητας και αυξημένης συχνότητας δρομολογίων. Θεωρείται κρίσιμο στοιχείο για την οργάνωση του νησιωτικού χώρου, η ενίσχυση της εσωτερικής συνοχής του, καθώς και της συμπληρωματικότητάς του με τον ηπειρωτικό χώρο. Ιδιαίτερης σημασίας θεωρείται η σύνδεση του πολυπολικού πλέγματος των νησιών Βορείου και Νοτίου Αιγαίου με την ηπειρωτική χώρα και την Κρήτη, μειώνοντας με τον τρόπο αυτόν τη σχετική εξάρτησή τους από το μητροπολιτικό κέντρο της Αθήνας και ενισχύοντας τις αναπτυξιακές τους δυνατότητες και επιλογές. Ζωτικής επίσης σημασίας είναι η επέκταση της πολιτικής της επιδότησης των άγονων νησιωτικών γραμμών (για ακτοπλοϊκά πλοία, αεροπλάνα, υδροπλάνα), με αυστηρά ποιοτικά κριτήρια (τύπος, ταχύτητα και ηλικία μεταφορικού μέσου) που θα εξασφαλίζουν 12μηνη εξυπηρέτηση. 6

9 Προβλέπεται η ολοκλήρωση και αναβάθμιση των υποδομών και υπηρεσιών των σημαντικών για την πύκνωση του βασικού οδικού συστήματος της χώρας, όπως είναι ο Βόρειος Οδικός Άξονας της Κρήτης (από Σητεία έως Καστέλι Κισσάμου). Ενισχύεται ο διεθνής ρόλος του λιμένα του Ηρακλείου σε συνδυασμό με αυτό της Σούδας, με σκοπό την ανάδειξη και εδραίωσή τους μεταξύ των κύριων θαλάσσιων πυλών της χώρας. Ο λιμένας του Ηρακλείου, στο χρονικό ορίζοντα εφαρμογής του Πλαισίου, κρίνεται σκόπιμο να επενδύσει περαιτέρω στην ανάπτυξη υποδομών ακτοπλοΐας, φιλοξενίας κρουαζιέρας (κυρίως) και θαλάσσιου τουρισμού. Η εμπορευματική του δραστηριότητα θα εξαρτηθεί από τη δημιουργία εξειδικευμένου κομβικού λιμένα εμπορευματοκιβωτίων (hub) στη νότια Κρήτη, την ενεργοποίηση του Αδριατικού / Ιόνιου Θαλάσσιου Αυτοκινητόδρομου των Διευρωπαϊκών Δικτύων Μεταφορών και από την αύξηση του όγκου, αλλά και την αλλαγή του τρόπου διάθεσης και εμπορίας των αγροτικών προϊόντων της Κρήτης. Συμπληρωματικό ρόλο προς αυτόν του λιμένα του Ηρακλείου, στις επιβατικές και εμπορευματικές μεταφορές, μπορεί να επιτελέσουν οι λιμένες της Σούδας, του Ρεθύμνου και της Σητείας. Υπηρεσία (hub) για εμπορευματικές μεταφορές προτείνεται να υποστηριχθεί και από νέο σύνθετο εμπορικό - επιβατικό λιμένα στο νότιο-κεντρικό ή νότιο-ανατολικό άξονα της Κρήτης, που θα λειτουργήσει ως νότια πύλη της χώρας. Επιδιώκεται η αναβάθμιση των ακτοπλοϊκών υποδομών των λιμένων της ηπειρωτικής χώρας και της Κρήτης, με σκοπό την ενίσχυση ενδοπεριφερειακών και διαπεριφερειακών συνδέσεων, τη μείωση των θαλάσσιων αποστάσεων, την απόσπαση φορτίου από τις οδικές μεταφορές και την αποσυμφόρηση του συστήματος των λιμένων της Αττικής. Στο πλαίσιο αυτό, ειδικότερο ρόλο μπορεί να αναλάβουν οι λιμένες Καστελίου και Σούδας για την αναβάθμιση, μεταξύ άλλων, των συνδέσεων της Κρήτης με τους λιμένες Καλαμάτας, Διακόφτι Κυθήρων, Γυθείου και Νεάπολης. Επίσης, το λιμάνι της Σητείας για την αναβάθμιση, μεταξύ άλλων, των συνδέσεων της Κρήτης με την Κάρπαθο - Κάσο και τη Ρόδο. Τόσο στο νησιωτικό όσο και στον ηπειρωτικό χώρο (συμπληρωματικά και παράλληλα), σκόπιμη κρίνεται η ανάπτυξη εθνικού δικτύου αποκλειστικών εμπορευματικών μεταφορών, ανεξάρτητου από τις ακτοπλοϊκές γραμμές και τους περιορισμούς που η συγκεκριμένη αγορά επιβάλλει. Εν όψει αυτού, μεταξύ άλλων οι νησιωτικοί λιμένες της Κρήτης (ως κόμβοι), θα ήταν σκόπιμο να εφοδιαστούν με «ελαφρές» υποδομές υποστήριξης τυποποιημένων εσωτερικών εμπορευματικών μεταφορών. Προβλέπεται η ενίσχυση του ρόλου των διεθνών αεροπορικών κόμβων της χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη) και των κύριων διεθνών αερολιμένων (Ηράκλειο, Κέρκυρα, Ρόδος, Κως, Αλεξανδρούπολη). Αντίστοιχα, απαιτείται η ενίσχυση των υποδομών (χωρητικότητας, τεχνολογίας, τηλεπικοινωνιών, ραδιοβοηθημάτων κ.ά.) και των υπηρεσιών των αερολιμένων Ηρακλείου (με την κατασκευή νέου διεθνούς αερολιμένα στο Καστέλι Πεδιάδος σε αντικατάσταση του ήδη υπάρχοντος) σε συνδυασμό με τους αερολιμένες των Χανίων και της Σητείας οι οποίοι μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά. Οι αερολιμένες αυτοί μπορεί να λειτουργήσουν ως διεθνή τουριστικά αεροδρόμια περιοδικής κίνησης και ως κέντρα εξυπηρέτησης τακτικών αερογραμμών και παροχής εξειδικευμένων υπηρεσιών σε ελαφρά ιδιωτικά αεροσκάφη, ενδεχομένως δε, εφόσον εξοπλισθούν και με τις απαραίτητες εγκαταστάσεις, και ως σταθμοί των υδροπλάνων που εξυπηρετούν τα μικρότερα νησιά. Κυρίως, προτείνεται η προώθηση, σε πρώτη φάση, τακτικών αεροπορικών συνδέσεων για παράδειγμα του Ηρακλείου και των Χανίων με το Βέλγιο και τη Γερμανία, κ.ά. Υποστηρίζεται η ανάπτυξη νέων ανεξάρτητων από το κέντρο αεροπορικών συνδέσεων μεταξύ προορισμών της νησιωτικής Ελλάδας (π.χ. Ηράκλειο - Ρόδος, Μυτιλήνη - Χίος - Ρόδος, Κέρκυρα - Ζάκυνθος - Κεφαλληνία). Στον τομέα της ενέργειας δίδεται προτεραιότητα στην ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας με πλήρη ανάπτυξη των ΑΠΕ και προώθηση της χρήσης εναλλακτικών καυσίμων, ενώ προβλέπεται η κατασκευή και άλλων, πλην αυτού της Ρεβυθούσας, σταθμών υγροποιη- 7

10 μένου ή και συμπιεσμένου φυσικού αερίου, μεταξύ άλλων, στην περιοχή Ηρακλείου Κρήτης. Στα δύο μητροπολιτικά κέντρα Αθήνας και Θεσσαλονίκης, καθώς επίσης και στα α- στικά κέντρα Ηρακλείου, Ρεθύμνου και Χανίων, που φιλοξενούν σχολές και τμήματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ερευνητικά κέντρα (Πανεπιστήμια, ΤΕΙ κ.ά.), απαιτείται, κατά προτεραιότητα, η διαρκής αναβάθμιση όλων των υποδομών που υποστηρίζουν τις τεχνολογίες αιχμής στον τομέα των τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής. Λοιποί τομείς Όσον αφορά στους υπόλοιπους τομείς, τα προβλεπόμενα μέτρα και ενέργειες έχουν γενικότερες διατυπώσεις και δεν εξειδικεύονται σε επίπεδο Περιφέρειας Κρήτης. Εξ αιτίας των σοβαρότατων επιπτώσεων που προκαλεί η άναρχη οικιστική ανάπτυξη αναφέρονται ειδικά ορισμένες χωρικές κατευθύνσεις για την προστασία του τοπίου και της υπαίθρου, όπως προβλέπονται στο Γενικό Πλαίσιο (άρθρο 10, παρ. 3: χωρικές κατευθύνσεις για την προστασία του τοπίου και της υπαίθρου από την άναρχη οικιστική ανάπτυξη): «Την κυριότερη απειλή κατά της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί η κατανάλωση χώρου από την άναρχη οικιστική ανάπτυξη. Για το δραστικό περιορισμό της, δίδονται οι ακόλουθες κατευθύνσεις: - Προώθηση της αρχής της «συμπαγούς πόλης» σε όλα τα επίπεδα χωρικού σχεδιασμού. Οι όποιες προτάσεις επεκτάσεων θα πρέπει να αιτιολογούνται τεκμηριωμένα επί τη βάσει αντικειμενικών αναγκών (δημογραφικών, οικιστικών και παραγωγικών). - Λήψη μέτρων για τις υπόλοιπες προστατευόμενες περιοχές, στο πλαίσιο Ρυθμιστικών. Πολεοδομικών Σχεδίων. - Στον υπόλοιπο περιαστικό και αγροτικό χώρο: περιορισμός της εκτός σχεδίου δόμησης και ενίσχυση της συγκέντρωσης νέων παραγωγικών μονάδων σε οργανωμένους υποδοχείς σύμφωνα με τις προβλέψεις του άρθρου 12 του παρόντος (επιτρεπόμενες χρήσεις, κλπ.)». Ούτως ή άλλως, όλα τα προβλεπόμενα στο Γενικό Πλαίσιο θα ελεγχθούν και από το κατώτερο επίπεδο σχεδιασμού, που είναι το Περιφερειακό Πλαίσιο και θα γίνουν και οι τροποποιητικές προτάσεις. Αναφέρεται ότι ανάμεσα στα δυο θεσμοθετημένα Πλαίσια (Γενικό και Περιφερειακό), πάντως δίχως να αλληλοσυγκρούονται, υπάρχουν και διαφορετικές εκτιμήσεις, οι οποίες οφείλονται εν μέρει στη χρονική διαφορά θεσμοθέτησής τους (ανάμεσα στο 2003 και το 2008), αλλά όχι μόνον. Υπάρχουν και πολιτικές και μεθοδολογικές διαφοροποιήσεις, οι οποίες θα αξιολογηθούν στο οικείο κεφάλαιο. Και βέβαια, σήμερα, επιβάλλεται όλα να επανεξεταστούν με βάση την πολιτική συγκυρία. Α.2.1.α.1-2: Προβλέψεις των Ειδικών και του Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Σύμφωνα με το άρθρο 8, παρ. 2, του νν 2742/1999, τα Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, και επομένως και αυτό της Κρήτης, πρέπει να εναρμονίζονται με τις κατευθύνσεις των Ειδικών Πλαισίων, ενώ παράλληλα οφείλουν να εξειδικεύουν και να συμπληρώνουν τις επιλογές και ρυθμίσεις τους : Προβλέψεις - Κατευθύνσεις Ειδικού Πλαισίου για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ε- νέργειας (ΦΕΚ 2464Β/ ) Στο Ειδικό Πλαίσιο, σε ό,τι αφορά στην Περιφέρεια Κρήτης, αναφέρονται τα ακόλουθα: Α. Ως προς τις Αιολικές εγκαταστάσεις Σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του Ειδικού Πλαισίου για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, για τη χωροθέτηση των αιολικών εγκαταστάσεων με βάσει το εν δυνάμει εκμεταλλεύσιμο δυναμικό και τα ιδιαίτερα χωροταξικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά η Περιφέρεια Κρήτης ανήκει στην κατηγορία «γ. Κατοικημένα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου Πελά- 8

11 γους», όπου δεν προβλέπεται περαιτέρω διάκριση σε Περιοχές Αιολικής Προτεραιότητας ή Περιοχές Αιολικής Καταλληλότητας. Επομένως τα κριτήρια χωροθέτησης και οι προϋποθέσεις είναι όσα περιγράφονται γενικά στα επί μέρους άρθρα του Ειδικού Πλαισίου. Περιοχές αποκλεισμού και ζώνες ασυμβατότητας Στο Πλαίσιο αναφέρονται αναλυτικά κατηγορίες περιοχών στις οποίες πρέπει να αποκλείεται η χωροθέτηση αιολικών εγκαταστάσεων, όπως: α. Κηρυγμένων διατηρητέων μνημείων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και άλλων μνημείων μείζονος σημασίας και οριοθετημένων αρχαιολογικών ζωνών σύμφωνα με το Ν.3028/2002, β. Απολύτου προστασίας της φύσης σύμφωνα με το Ν. 1650/1986, γ. Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας (Ramsar), δ. Πυρήνων εθνικών δρυμών και αισθητικών δασών, ε. Οικοτόπων προτεραιότητας του δικτύου Natura 2000, στ. Περιοχών εντός σχεδίου πόλεων και ορίων οικισμών προ του 1923 ή κάτω των 2000 κατοίκων, ζ. ΠΟΤΑ του άρθρου 29 του Ν. 2545/97, ΠΟΑΠΔ του τριτογενούς τομέα του άρθρου 10 του Ν. 2742/99, Θεματικών πάρκων και Τουριστικών λιμένων, η. Ακτών κολύμβησης που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα παρακολούθησης της ποιότητας των νερών που συντονίζεται από το Υ.Π.Ε.Κ.Α., ι. Τμημάτων λατομικών περιοχών και μεταλλευτικών και εξορυκτικών ζωνών που λειτουργούν επιφανειακά και ια. Άλλων περιοχών που υπάγονται σε ειδικό καθεστώς χρήσεων γης. Αναφέρεται επιπρόσθετα ότι επιτρέπεται η χωροθέτηση αιολικών εγκαταστάσεων εντός των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας μετά από σύνταξη Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης και έγκριση περιβαλλοντικών όρων. Επίσης, με την επιφύλαξη των περιπτώσεων β, γ και δ, επιτρέπεται η χωροθέτηση αιολικών εγκαταστάσεων εντός δασών, δασικών και αναδασωτέων εκτάσεων σύμφωνα με τα άρθρα 45 και 58 του Ν. 998/1979 και του άρθρου 13 του Ν. 1734/87 όπως ισχύουν. Ειδικά κριτήρια χωροθέτησης αιολικών μονάδων Ορίζονται ειδικά κριτήρια χωροθέτησης αιολικών μονάδων στα νησιά του Αιγαίου και Ιονίου Πελάγους, καθώς και στην Κρήτη. Τα κριτήρια αναφέρονται σε ποσοστό κάλυψης εδαφών σε σχέση με την έκταση των πρωτοβάθμιων Καποδιστριακών Ο.Τ.Α., οι οποίοι μετά το Ν. 3852/2010 αποτελούν τις δημοτικές ενότητες των νέων Καλλικράτειων Δήμων και τα οποία θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στα υποκείμενα επίπεδα σχεδιασμού. Σύμφωνα με τα κριτήρια αυτά το μέγιστο ποσοστό κάλυψης εδαφών δεν μπορεί να υπερβαίνει το 4% ανά δημοτική ενότητα, δηλαδή 0,53 τυπικές ανεμογεννήτριες/1000 στρέμματα. Δεύτερο ειδικό κριτήριο είναι αυτό της ένταξης των αιολικών εγκαταστάσεων στο τοπίο. Για την εκτίμηση της επίπτωσης μιας υπό αδειοδότηση αιολικής μονάδας στο τοπίο, λαμβάνεται υπόψη η οπτική παρεμβολή της από τα σημεία «ιδιαίτερου ενδιαφέροντος», τα οποία βρίσκονται εντός κύκλου, που ορίζεται με κέντρο τη μονάδα και ακτίνα, που διαφοροποιούνται ανάλογα με τη σημασία και την ποιότητα του σημείου «ιδιαίτερου ενδιαφέροντος» σύμφωνα με το Παράρτημα IV του Ειδικού Πλαισίου. Β. Ως προς τα Μικρά Υδροηλεκτρικά έργα Οι περιοχές αξιοποίησης υδατικού δυναμικού εντοπίζονται κυρίως σε ημιορεινές και ορεινές περιοχές, όπου η ύπαρξη του φυσικού πόρου (νερό) σε συνδυασμό με την υψομετρική διαφορά που επιτυγχάνεται από το σημείο της υδροληψίας μέχρι το σταθμό παραγωγής ενέργειας εξασφαλίζουν τη σκοπιμότητα και τη βιωσιμότητα του έργου. Σύμφωνα με το Ειδικό Πλαίσιο, με βάση τις εκτιμήσεις για το υδροηλεκτρικό δυναμικό της χώρας ανά 9

12 υδατικό διαμέρισμα, η Περιφέρεια Κρήτης δεν παρουσιάζει μεγάλη πυκνότητα εκμεταλλεύσιμου δυναμικού. Περιοχές αποκλεισμού και ζώνες ασυμβατότητας Στο Ειδικό Πλαίσιο ορίζονται κατηγορίες περιοχών, οι οποίες θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για τον αποκλεισμό της χωροθέτησης Μικρών Υδροηλεκτρικών Έργων και είναι περιοχές: α. Κηρυγμένων διατηρητέων μνημείων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και άλλων μνημείων μείζονος σημασίας και οριοθετημένων αρχαιολογικών ζωνών σύμφωνα με το Ν. 3028/2002, β. Απολύτου προστασίας της φύσης σύμφωνα με το Ν. 1650/1986, γ. Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας (Ramsar), δ. Πυρήνων εθνικών δρυμών και αισθητικών δασών, ε. Οικοτόπων προτεραιότητας του δικτύου Natura 2000, στ. Παραδοσιακών οικισμών και ιστορικών κέντρων και τμημάτων πόλεων, ζ. Τμημάτων λατομικών περιοχών και μεταλλευτικών και εξορυκτικών ζωνών που λειτουργούν επιφανειακά και η. Άλλων περιοχών που υπάγονται σε ειδικό καθεστώς χρήσεων γης. Γ. Ως προς την εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας Στο Πλαίσιο τίθενται κριτήρια για τη χωροθέτηση εγκαταστάσεων εκμετάλλευσης της ηλιακής ενέργειας. Ως περιοχές προτεραιότητας για τη χωροθέτηση εγκαταστάσεων εκμετάλλευσής της μπορεί ενδεικτικά να θεωρηθούν οι περιοχές που είναι άγονες ή δεν είναι υψηλής παραγωγικότητας και κατά προτίμηση αθέατες από πολυσύχναστους χώρους, με δυνατότητες διασύνδεσης με το Δίκτυο ή το Σύστημα. Περιοχές αποκλεισμού και ζώνες ασυμβατότητας Ορίζονται οι ακόλουθες κατηγορίες περιοχών: α. Τα κηρυγμένα διατηρητέα μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και άλλα μνημεία μείζονος σημασίας και οριοθετημένων αρχαιολογικών ζωνών σύμφωνα με το Ν. 3028/2002 β. Περιοχές απολύτου προστασίας της φύσης σύμφωνα με το Ν. 1650/1986, γ. Οι πυρήνες των εθνικών δρυμών και αισθητικών δασών, δ. Οι οικότοποι προτεραιότητας του δικτύου Natura 2000, ε. Τα δάση και οι γεωργικές γαίες υψηλής παραγωγικότητας όπως προβλέπεται από τις διατάξεις του άρθρου 56 του ν. 2637/98 όπως ισχύουν και στ. Άλλες περιοχές που υπάγονται σε ειδικό καθεστώς χρήσεων γης. Σημειώνεται ιδιαίτερα, ότι η σημαντική πρόβλεψη της περίπτωσης ε, σχετικά με τον αποκλεισμό χωροθέτησης σε γεωργικές γαίες υψηλής παραγωγικότητας, ουσιαστικά καταργήθηκε με το άρθρο 9, παρ. 7, του Ν. 3851/2010 (ΦΕΚ 85Α/ ), το οποίο τροποποίησε αντίστοιχα την περίπτωση α της παρ. 6 του άρθρου 56 του Ν. 2637/1998. Εξαίρεση αποτελούν οι περιοχές που έχουν καθοριστεί ως γεωργικές γαίες υψηλής παραγωγικότητας από εγκεκριμένα ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ και ΖΟΕ. Επιπλέον, η σχετική άδεια εγκατάστασης χορηγείται μόνο εφόσον οι εδαφικές εκτάσεις που καλύπτουν οι ήδη αδειοδοτημένοι Φ/Β σταθμοί στο συγκεκριμένο νομό δεν υπερβαίνουν το 1% του συνόλου των καλλιεργούμενων εκτάσεων του νομού. Δ. Ως προς την εκμετάλλευση της ενέργειας από βιομάζα ή βιοαέριο Προνομιακές περιοχές χωροθέτησης εγκαταστάσεων εκμετάλλευσης της ενέργειας από βιομάζα ή βιοαέριο, θεωρούνται ενδεικτικά οι χώροι που βρίσκονται πλησίον γεωργικών εκμεταλλεύσεων παραγωγής πρώτης ύλης, ΧΥΤΑ, εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων, μεγάλων κτηνοτροφικών ή πτηνοτροφικών μονάδων, μονάδων παραγωγής χαρτοπολτού, μονάδων παραγωγής χυμών και τοματοπολτού, πάσης φύσεως γεωργικών ή 10

13 κτηνοτροφικών βιομηχανιών, ζωοτροφών κλπ. Ως περιοχές αποκλεισμού και ζώνες α- συμβατότητας ορίζονται οι ίδιες κατηγορίες περιοχών που προβλέπονται για τις αιολικές εγκαταστάσεις. Συμπερασματικά και με βάση την παρατήρηση των πραγματοποιημένων αιολικών και Φ/Β εγκαταστάσεων στο χώρο του νησιού, αλλά και με βάση τις νέες αιτήσεις αδειοδοτήσεων, καθίσταται προφανές ότι οι διατάξεις του Ειδικού Πλαισίου είναι ανεπαρκείς και απαιτείται να συμπληρωθούν με πρόσθετες ρυθμίσεις, αλλά και να τροποποιηθούν : Προβλέψεις - Κατευθύνσεις Ειδικού Πλαισίου για τη Βιομηχανία (ΦΕΚ 151 ΑΑΠ/ ) Στόχο του Ειδικού Πλαισίου αποτελεί ο μετασχηματισμός της χωρικής διάρθρωσης του εθνικής σημασίας τομέα προς την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης στο τρίπτυχο: προστασία του περιβάλλοντος, κοινωνική ισότητα και συνοχή και οικονομική ευημερία. Για τον σκοπό αυτό περιλαμβάνει και κατευθύνσεις (1) με εξειδίκευση σε περιφερειακό και νομαρχιακό επίπεδο, (2) κλαδικού και ειδικού χαρακτήρα, (3) για το καθεστώς και τους όρους της οργανωμένης χωροθέτησης και συμβατότητες χωροθέτησης των βιομηχανικών μονάδων και υποδοχέων, τα οποία οφείλουν να λαμβάνονται υπόψη στα υποκείμενα επίπεδα σχεδιασμού. Κατά τις διατυπώσεις του, το Ηράκλειο και τα Χανιά αποτελούν πόλους και άξονες ανάπτυξης, με αναφορά στο εθνικό επίπεδο, που αν και αποκομμένα από την ηπειρωτική χώρα, διαθέτουν επαρκή ενδοχώρα, η οποία επιτρέπει την ανάπτυξη της δραστηριότητας. Α. Κατευθύνσεις για τη χωρική οργάνωση της βιομηχανίας σε επίπεδο Περιφέρειας Κρήτης Κατά τις διατυπώσεις του Πλαισίου, η δυναμική της οικονομίας της Κρήτης στηρίζεται στους δύο πυλώνες: τουρισμός και γεωργία, τομείς οι οποίοι συγκροτούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματά της. Η μεταποίηση έχει δευτερεύοντα ρόλο, ενώ η αναπτυξιακή στρατηγική διατηρεί αυτόν το δι-τομεακό προσανατολισμό, με μεγάλη έμφαση στην ανάδειξη του Ηρακλείου σε εμπορευματικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής, καθώς και στην ενίσχυση της Περιφέρειας στους τομείς των τηλεπικοινωνιών, της ερευνητικής δραστηριότητας και των ΑΠΕ. Σε αυτήν την προοπτική, η βελτίωση του οδικού δικτύου και των λιμανιών αποκτούν επίσης προτεραιότητα. Στο πλαίσιο αυτό οι προοπτικές της βιομηχανίας είναι σχετικά περιορισμένες αλλά υπαρκτές, βασισμένες στην τοπική αγορά, στα αγροτικά προϊόντα, και στην Ε.Τ.Α. (Έρευνα, Τεχνολογία και Ανάπτυξη). Από κλαδική άποψη η μεταποίηση δεν εμφανίζει ισχυρές εξειδικεύσεις, αν και μια αυξημένη παρουσία μονάδων μεταποίησης αγροτικών προϊόντων είναι υπαρκτή. Η διατήρηση ενός ιστού μονάδων εξυπηρέτησης της τοπικής αγοράς παραμένει αναγκαία και δυνατή, με δεδομένο το γεωγραφικό χαρακτήρα της Περιφέρειας. Στις συμβατικές αυτές δραστηριότητες μπορεί να προστεθεί ένας αριθμός εξωστρεφών μονάδων υψηλής προστιθέμενης αξίας σε τομείς αιχμής βασιζόμενες στην οικονομία της γνώσης και την Ε.Τ.Α., ιδιαίτερα στην περίμετρο των ΑΕΙ. Από χωρική άποψη οι κύριες ζώνες ανάπτυξης της μεταποίησης θα είναι οι ευρύτερες περιοχές Ηρακλείου (άξονας Γουβών - Καστέλι) και Χανίων (περιοχή επέκτασης) και με σαφώς μικρότερα μεγέθη οι περιοχές Ρεθύμνου και Αγίου Νικολάου. Είναι αναγκαία η αύξηση των οργανωμένων υποδοχέων, τόσο για μετεγκατάσταση όσο και για την ίδρυση νέων μονάδων. Για το σύνολο της Περιφέρειας Κρήτης (προγραμματικό πλαίσιο ), οι απαιτούμενες εκτάσεις για οργανωμένους υποδοχείς της βιομηχανίας είχαν εκτιμηθεί στα 1300 στρέμματα. 11

14 Η πολιτική για τη χωρική οργάνωση της βιομηχανίας προβλέπει: α) αποτροπή της παρόδιας ανάπτυξης μονάδων μεταποίησης ένθεν και ένθεν του βασικού οδικού δικτύου και β) χωροθέτηση νέων μονάδων με αποφυγή των αναπτυγμένων ή υπό ανάπτυξη παράκτιων ζωνών τουριστικού χαρακτήρα και των ζωνών εντατικής ή ποιοτικής γεωργίας. Β. Ειδικές κατευθύνσεις ανά Νομό Νομός Λασιθίου Από κλαδική άποψη ενισχύονται οι κλάδοι μεταποίησης αγροτικών προϊόντων. Δεν εντοπίζονται συγκριτικά πλεονεκτήματα που θα επέτρεπαν κάποια συγκεκριμένη στρατηγική για τη χωρική κατανομή της βιομηχανίας. Η βελτίωση της ελκυστικότητας του ΒΙΟ.ΠΑ., που λειτουργεί από το 2003, κρίνεται αναγκαία. Η βιομηχανία δεν προκαλεί, με βάση τα μεγέθη (περιοχή με ιδιαίτερα χαμηλή παρουσία βιομηχανίας) και το χαρακτήρα της, ιδιαίτερες συγκρούσεις χρήσεων γης, αλλά στο σύνολο του ευαίσθητου παράκτιου χώρου επιβάλλεται λεπτομερής σχεδιασμός χρήσεων γης. Νομός Ηρακλείου Η μεταποίηση στο Νομό συγκεντρώνεται στην ευρύτερη περιοχή Ηρακλείου. Η έντονη τουριστική ανάπτυξη του βορείου τμήματός του οδηγεί στην ανάγκη να εξευρεθούν περιοχές κατάλληλες για χωροθέτηση οργανωμένων υποδοχέων. Τέτοιες περιοχές εντοπίζονται στο Δήμο Ν. Καζαντζάκη, στην ευρύτερη περιοχή Μοιρών - Τυμπακίου και σε αυτήν του Δήμου Αρκαλοχωρίου. Η δημιουργία οργανωμένων υποδοχέων, πέραν των υφισταμένων ΒΙ.ΠΕ. και ΒΙ.ΠΑ., είναι σκόπιμη και εφικτή, για νέες ιδρύσεις ή μετεγκαταστάσεις. Γενικά, δεν υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση οχλουσών μονάδων, λόγω όμως του σύνθετου χαρακτήρα της χωρικής φυσιογνωμίας του Νομού υπάρχουν πιθανότητες περιβαλλοντικών παρενεργειών. Αντιθέτως, η ύπαρξη μονάδων της Οδηγίας Σεβέζο στο Γάζι, δυτικά του Ηρακλείου, επιβάλλει αποτελεσματική προετοιμασία Σχεδίου Αντιμετώπισης Τεχνολογικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης (Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε.). Νομός Ρεθύμνης Μεγαλύτερα περιθώρια βιωσιμότητας έχουν οι κλάδοι που αφορούν στη μεταποίηση α- γροτικών προϊόντων και οι χωρικές πολιτικές πρέπει να τους στηρίξουν. Η ούτως ή άλλως περιορισμένη μεταποιητική δραστηριότητα εστιάζεται στην ευρύτερη περιοχή του Ρεθύμνου και το σχήμα αυτό διατηρείται. Η βιομηχανία δεν προκαλεί, με βάση τα μεγέθη και το χαρακτήρα της, ιδιαίτερες συγκρούσεις χρήσεων γης, αλλά στο σύνολο του παράκτιου χώρου επιβάλλεται λεπτομερής σχεδιασμός χρήσεων. Κρίνεται αναγκαία η βελτίωση της ελκυστικότητας του ΒΙΟ.ΠΑ., που λειτουργεί από το Νομός Χανίων Από άποψη κλαδικών προτεραιοτήτων ισχύουν σε γενικές γραμμές οι περιφερειακές κατευθύνσεις με κάποια έμφαση στις μονάδες υψηλής τεχνολογίας και προστιθέμενης αξίας. Η μεταποίηση στο Νομό συγκεντρώνεται στην ευρύτερη περιοχή των Χανίων. Η παρουσία μεγάλης πόλης υπογραμμίζει την ανάγκη ενίσχυσης της οργανωμένης χωροθέτησης, στο πλαίσιο των περιφερειακών κατευθύνσεων. Η βιομηχανία δεν προκαλεί, με βάση τα μεγέθη και το χαρακτήρα της, ιδιαίτερες συγκρούσεις χρήσεων γης, αλλά στο σύνολο του παράκτιου χώρου επιβάλλεται λεπτομερής σχεδιασμός χρήσεων γης : Προβλέψεις - Κατευθύνσεις Ειδικού Πλαισίου για τον Τουρισμό (ΦΕΚ 1138Β/ ) Η πολιτική επιλογή για τον Τομέα, κατά τις διατυπώσεις του θεσμοθετημένου Πλαισίου, βασίζεται στην προώθηση της αειφόρου και ισόρροπης ανάπτυξης του τουρισμού της Χώρας, σύμφωνα με τις φυσικές, πολιτιστικές, οικονομικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής με ιδιαίτερη έμφαση στην προστασία, ανάδειξη και αποκατάσταση του πε- 12

15 ριβάλλοντος, της πολιτιστικής κληρονομιάς και του τοπίου και ειδικότερα στην προστασία των υδατικών πόρων και του εδάφους και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Συγχρόνως όμως, ήδη από το προοίμιο, εκτιμάται ότι οι «αλλαγές που συντελούνται στην παγκόσμια τουριστική αγορά έχουν άμεσα αποτελέσματα στα χαρακτηριστικά, τον τρόπο διάθεσης και τις απαιτήσεις για τη διαμόρφωση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Ιδιαίτερα επισημαίνεται η αυξημένη ζήτηση κατοικίας σε οργανωμένα συγκροτήματα τουρισμού καθώς και μορφών διαχείρισης τουριστικών καταλυμάτων, στη λογική της πώλησης ή της μακροχρόνιας μίσθωσης σε τρίτους...». Τα άρθρα 9 σύνθετες και ολοκληρωμένες τουριστικές υποδομές μικτής χρήσης και 10 λοιπές κατευθύνσεις σχεδιασμού και τροποποίησης της νομοθεσίας απαντούν με τον τρόπο τους σε αυτόν τον προβληματισμό, αλλά η θεσμοθέτησή τους συνάντησε μεγάλη αρνητική αντίδραση από τους κοινωνικούς εταίρους, φορείς και κόμματα της τότε αντιπολίτευσης 5. Κατηγορίες περιοχών - κατευθύνσεις Κατά τα άλλα, ο εθνικός χώρος και κατά συνέπεια και ο χώρος της Κρήτης 6, προσεγγίζονται βάσει της έντασης και του είδους της τουριστικής δραστηριότητας, της γεωμορφολογίας και της ευαισθησίας των πόρων του και κατατάσσονται στις ακόλουθες κατηγορίες: Στις αναπτυγμένες τουριστικά περιοχές, με αναγνωρίσιμη ταυτότητα με ισχυρή φήμη, υψηλή συγκέντρωση μαζικού τουρισμού, αυξημένη πιθανότητα για φθίνουσα οικονομική απόδοση και υψηλό βαθμό εξάρτησης της τοπικής οικονομίας. Τέτοιες περιοχές εντοπίζονται κατά μήκος του βόρειου άξονα της Κρήτης, από τον Κόλπο του Μεραμπέλου έως και τον Πλατανιά Χανίων. Οι κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης υποδεικνύουν αναβάθμιση των καταλυμάτων και κίνητρα για τον εκσυγχρονισμό τους, καθώς και δράσεις για την αναβάθμιση του συνολικού χωρικού συστήματος, Στις αναπτυσσόμενες τουριστικά περιοχές με περιθώρια ανάπτυξης ήπιων και εναλλακτικών μορφών τουρισμού (κατηγορία Β, υποκατηγορίες Β.2.14 και Β.2.15) και με στοιχεία: συγκέντρωση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος, αξιόλογη ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων, περιορισμένη αξιοποίηση πόρων που ενδιαφέρουν τον τουρισμό και δυνατότητα ανάπτυξης ήπιων και εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Στην κατηγορία εντάσσονται οι ευρύτερες περιοχές του ορεινού χώρου της Ίδης - Λευκά Όρη (Κέντρο - Δυτική Κρήτη) και του ορεινού χώρου της Δίκτης (Ανατολική Κρήτη). Επίσης, κατά τις διατυπώσεις του Πλαισίου, το σύνολο της Περιφέρειας ως νησί εντάσσεται στην κατηγορία Ε: «παράκτιες περιοχές και νησιά», όπου απαιτείται να δίδεται έμφαση σε δράσεις που σκοπό έχουν την αντιμετώπιση συγκρούσεων μεταξύ των δραστηριοτήτων, τον έλεγχο των περιβαλλοντικών πιέσεων και του είδους της ανάπτυξης, καθώς και την αποτροπή της μονόπλευρης εξάρτησής τους από τον τουρισμό. Οι «ορεινές περιοχές» της Περιφέρειας εντάσσονται στην κατηγορία ΣΤ, ανάπτυξης του ορεινού τουρισμού, όπου, μεταξύ άλλων, προβλέπονται: η διατήρηση της ποιότητας των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων με μέτρα πρόληψης των κινδύνων υποβάθμισής 5 6 Υπήρξαν σοβαρές αντιδράσεις στο Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξίας, ειδικότερα όσον αφορά στα άρθρα 9 και 10, των οποίων αμφισβητήθηκε η συνταγματική νομιμότητα (βλ. αποφάσεις ΣτΕ). Δύο χρόνια αργότερα, τον Δεκέμβριο του 2011, ανατέθηκε από τη Διεύθυνση Χωροταξίας του ΥΠΕΚΑ η αναθεώρησή του, με Μελέτη η οποία ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο 2012 και αναρτήθηκε στο διαδίκτυο τον Μάρτιο του ίδιου έ- τους. Έκτοτε δεν υπήρξε καμία συνέχεια. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι οι διατάξεις των δύο επίμαχων άρθρων απέκτησαν και ισχύ νόμου μετά την ψήφιση του Ν. 4002/2011. Στην παρούσα Αναθεώρηση - Εξειδίκευση του Περιφερειακού Πλαισίου Κρήτης θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση αυτών των εργαλείων, δεδομένου ότι το θεσμοθετημένο πρότυπο χωρικής ανάπτυξης για το νησί προβλέπει ήπια μορφή νέων τουριστικών εγκαταστάσεων και αναβάθμιση των ήδη υπαρχουσών. 13

16 τους, η δημιουργία ειδικών κατασκευαστικών προτύπων για την εκτέλεση έργων υποδομής στον ορεινό όγκο, η δημιουργία δικτύων μονοπατιών και διαδρομών περιβαλλοντικής ευαισθησίας και εκπαίδευσης, ο περιορισμός της δόμησης νέων υποδομών φιλοξενίας, εστίασης και λοιπών σχετικών υποδομών εντός οικισμών. Σημαντική έκταση κατέχουν οι «περιοχές του Δικτύου Φύση 2000 και λοιπές περιοχές περιβαλλοντικής ευαισθησίας» (κατηγορία Η), για τις οποίες οι προβλεπόμενες δράσεις αφορούν στην αξιοποίηση των εκάστοτε τοπικών πόρων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την ανάπτυξη ήπιων μορφών τουρισμού, στην ανάδειξη και προστασία περιβάλλοντος και τοπίου, στη δημιουργία δικτύων μονοπατιών περιβαλλοντικής ευαισθησίας και εκπαίδευσης, στην προώθηση προγραμμάτων στήριξης αγροτικών δραστηριοτήτων φιλικών προς το περιβάλλον, στη δημιουργία υποδομών στήριξης, προώθησης προγραμμάτων εκπαίδευσης και πιστοποίησης (Eco Management and Audit Scheme EMAS), στην οργανωτική και λειτουργική υποστήριξη των Φορέων Διαχείρισης. Όπως είναι φυσικό, στην Κρήτη υπάρχουν περιοχές που εμπίπτουν σε περισσότερες από μια κατηγορίες και για τις οποίες πρέπει να ακολουθούνται σωρευτικά οι σχετικές κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης και ανάπτυξης του τουρισμού, οι οποίες δίδονται για κάθε διακριτή κατηγορία περιοχών. Άλλες κατηγορίες τουρισμού προς ανάπτυξη για την Περιφέρεια Κρήτης, κατά το Ειδικό Πλαίσιο, είναι οι Παραδοσιακοί οικισμοί (κατηγορία Θ) και οι Αρχαιολογικοί χώροι και Μνημεία (κατηγορία Ι) με κύρια κατεύθυνση τη διαφύλαξη της αξίας του πόρου και την προστασία του παραδοσιακού χαρακτήρα. Ειδικές μορφές Τουρισμού Οι ειδικές μορφές τουρισμού που δύνανται να προωθηθούν στην Περιφέρεια Κρήτης, σύμφωνα με το Ειδικό Πλαίσιο είναι: Ο Συνεδριακός Τουρισμός. Δύο συνεδριακοί πόλοι στα Χανιά και το Ηράκλειο, καθώς πληρείται το σύνολο των κριτηρίων (ύπαρξη ΑΕΙ, ύπαρξη διεθνούς φήμης και άλλων αξιόλογων στοιχείων του φυσικού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, ιστορίας, πολιτιστικών εκδηλώσεων, κ.ά.). Για την ενίσχυση του συνεδριακού - εκθεσιακού τουρισμού απαιτούνται μέτρα για τη βελτίωση της ελκυστικότητας των πόλεων, τον εκσυγχρονισμό και αναβάθμιση των υφιστάμενων εγκαταστάσεων και τη δημιουργία νέων, καθώς και πρόσθετα κίνητρα για αποκατάσταση και επανάχρηση αξιόλογων παλαιών κελυφών, προώθηση δράσεων σύνδεσης του συνεδριακού με τον εκθεσιακό τουρισμό. Ο Αστικός Τουρισμός. Προωθείται στις μεγάλες πόλεις (Ηράκλειο) και σε τουριστικές περιοχές με αξιόλογα αστικά κέντρα (όπως η Πόλη των Χανίων, η Πόλη του Ρεθύμνου) για τα οποία προτείνεται η κατά προτεραιότητα προώθηση δράσεων, που αφορούν στην ανάδειξη και αναβάθμιση των ιστορικών κέντρων, μνημείων, αρχαιολογικών χώρων και λοιπών αξιόλογων στοιχείων του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντός τους. Για την ανάπτυξη του αστικού τουρισμού απαιτείται η προώθηση δράσεων: - δικτύωσης με συναφή κέντρα βάσει θεματικών ενοτήτων, π.χ. κοινή ιστορία, αρχιτεκτονική, τοπική παραγωγή, κ.ά., - εμπλουτισμού των παρεχόμενων υπηρεσιών, όπως μουσεία, εκθετήρια, φεστιβάλ, κ.ά., - εκσυγχρονισμού και βελτίωσης της ποιότητας του ξενοδοχειακού δυναμικού των αστικών κέντρων, - ενημέρωσης των επισκεπτών για τη θέση και το περιεχόμενο των τουριστικών πόρων και εξασφάλισης εύκολης πρόσβασης σε αυτούς, - αναβάθμισης του ρόλου των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς και βελτίωσης της κυκλοφορίας και της ασφάλειας των πεζών. 14

17 Ο Θαλάσσιος Τουρισμός, με κέντρο υποστήριξης το Ηράκλειο σε συνδυασμό με τα Χανιά και με ακτίνα επιρροής κυρίως τις βόρειες ακτές της Κρήτης. Προκειμένου να εξασφαλίζεται η λειτουργική συνοχή του δικτύου της ενότητας Ηράκλειο - Χανιά απαιτείται πύκνωση των τουριστικών λιμένων, βελτίωση των υποδομών στα σημεία ελλιμενισμού, ανάπτυξη «πράσινων υποδομών» (ενέργεια, διαχείριση απορριμμάτων κλπ.). Ο Πολιτισμικός Τουρισμός, με δράσεις που απαιτούν τη διατήρηση και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και ειδικότερα των ιστορικών κέντρων των πόλεων, των παραδοσιακών οικισμών, αλλά και μεμονωμένων κτιρίων, την εξασφάλιση της προσβασιμότητας σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία, με δημιουργία τουριστικών δικτύων, τη δημιουργία θεματικών πάρκων για την ανάδειξη των πολιτιστικών πόρων και ιδιαιτεροτήτων κάθε περιοχής, την ενίσχυση, την προβολή και την καθιέρωση φεστιβάλ, πολιτισμικών θεσμών και άλλων σχετικών εκδηλώσεων, την περαιτέρω ανάπτυξη γαστριμαργικού τουρισμού. Ο Τουρισμός της φύσης (οικοτουρισμός - αγροτουρισμός), ο οποίος αναπτύσσεται στον ορεινό χώρο και σε ενδιαφέρουσες περιβαλλοντικά περιοχές, όπως περιοχές του δικτύου Φύση 2000 και Τοπία Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους, Δάση, καθώς και σε περιοχές του αγροτικού χώρου που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τον τουρισμό, κινείται στο πλαίσιο των κατευθύνσεων που περιγράφηκαν παραπάνω στις αντίστοιχες κατηγορίες περιοχών ανάπτυξής του (ΣΤ και Η). Επιπλέον η Περιφέρεια Κρήτης περιλαμβάνεται στις περιοχές όπου σύμφωνα με το Ειδικό Πλαίσιο μπορούν να δημιουργηθούν εγκαταστάσεις γκολφ, εκτιμώντας ότι είναι μια μορφή τουρισμού που η ζήτησή της αυξάνει διεθνώς και επιπλέον δεν έχει εποχικό χαρακτήρα. Προϋπόθεση για την εγκατάσταση γκολφ αναφέρεται ότι είναι η εξασφάλιση των απαιτούμενων υδατικών πόρων ύστερα από ικανοποίηση υδρευτικών, αρδευτικών και οικολογικών αναγκών της περιοχής που επηρεάζεται ή ακόμη και τη χρήση ανακυκλωμένου νερού από αξιοποίηση των λυμάτων μετά από τριτοβάθμια επεξεργασία ή από αφαλάτωση. Στον χάρτη βασικών κατευθύνσεων Χωρικής Οργάνωσης του Τουρισμού διακρίνονται πέντε προτεινόμενες θέσεις χωροθέτησης εγκαταστάσεων γκολφ 7 στην Περιφέρεια Κρήτης, στα Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο, Άγιο Νικόλαο και Σούδα : Προβλέψεις - Κατευθύνσεις Ειδικού Πλαισίου για τις Υδατοκαλλιέργειες (ΦΕΚ 2505Β/ ) Στο Ειδικό Πλαίσιο ορίζονται οι γενικοί στόχοι χωρικής και περιβαλλοντικής πολιτικής για τον τομέα και προσδιορίζονται αναλυτικά τα περιβαλλοντικά, χωροταξικά και αναπτυξιακά κριτήρια, με τα οποία θαλάσσιες περιοχές κρίνονται κατάλληλες για τη χωροθέτηση υδατοκαλλιεργητικών μονάδων (ΠΑΥ - Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών). Στο εσωτερικό αυτών των περιοχών οριοθετούνται ζώνες, είτε οργανωμένες με φορέα διαχείρισης (ΠΟΑΥ - Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών), είτε με μορφή άτυπων συγκεντρώσεων (ΠΑΣΜ - Περιοχές Άτυπης Συγκέντρωσης Μονάδων). Γενικά, σύμφωνα με το παρόν Πλαίσιο, η Περιφέρεια Κρήτης δεν αποτελεί περιοχή προτεραιότητας για την ανάπτυξη τέτοιων μονάδων, ενώ στο Ειδικό Πλαίσιο του Τουρισμού όσον αφορά στη σχέση Τουρισμός - Υδατοκαλλιέργειες αναφέρεται ότι: «η χωροθέτηση νέων μονάδων υδατοκαλλιέργειας πρέπει να αποφεύγεται σε περιοχές που χαρακτηρίζονται ως ανεπτυγμένες τουριστικά ή παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη θαλάσσιου τουρισμού. Στις λοιπές περιοχές τουριστικού ενδιαφέροντος η χωροθέτηση νέων μονάδων επιτρέπεται σε διακριτά τμήματα που δεν παρουσιάζουν τουριστικό ενδιαφέ- 7 Και σε αυτήν την περίπτωση, η χρήση αυτού του τύπου ανάπτυξης θα πρέπει να εξεταστεί με προσοχή, δεδομένου ότι η συγκεκριμένη δραστηριότητα δεν εντάσσεται στο έως σήμερα θεσμοθετημένο πρότυπο χωρικής ανάπτυξης για το νησί. 15

18 ρον είτε μεμονωμένα είτε σε οργανωμένους υποδοχείς. Η εκμετάλλευση της δραστηριότητας ως ειδικού ενδιαφέροντος τουριστικού πόρου είναι δυνατή και επιθυμητή υπό προϋποθέσεις. Απαραίτητος όρος συνδυασμένης ανάπτυξης η διατήρηση υψηλής ποιότητας περιβάλλοντος». Ειδικότερα, στο Ειδικό Πλαίσιο για τις Υδατοκαλλιέργειες από τις πέντε 8 προβλεπόμενες κατηγορίες περιοχών ΠΑΥ του Ελληνικού Θαλάσσιου χώρου, μόνον το βόρειο τμήμα της Περιφέρειας Κρήτης περιλαμβάνεται σε κάποια από αυτές και μάλιστα στην τελευταία κατηγορία: Περιοχές Σημειακών Χωροθετήσεων. Η Κρήτη κατατάσσεται στις περιοχές με χαρακτηριστικά που ευνοούν την ανάπτυξη υδατοκαλλιεργειών, αλλά με ιδιαιτερότητες που δεν επιτρέπουν τη δημιουργία συγκεντρώσεων και οργανωμένων ζωνών. Η κατάταξη σε αυτήν την κατηγορία αφορά σε περιοχές που γειτνιάζουν με περιοχές ζήτησης (αστικά κέντρα, τουριστικές περιοχές κλπ.), διαθέτουν υποδομές εξυπηρέτησης για την προώθηση των προϊόντων, αλλά παράλληλα, λόγω είτε της γειτνίασης με ανταγωνιστικές χρήσεις, είτε της ευαισθησίας του φυσικού περιβάλλοντος, κρίνεται προτιμότερη η διάσπαρτη παρά η οργανωμένη χωροθέτηση. Στο Πλαίσιο προβλέπεται, επίσης, η συνδυασμένη ανάπτυξη υδατοκαλλιεργειών επαγγελματικής αλιείας και τουρισμού κυρίως στα εσωτερικά ύδατα (λιμνοθάλασσες, λίμνες, ποτάμια), λόγω της φύσης των υδατοκαλλιεργειών με τα οποία μπορεί να εξασφαλίζεται συγχρόνως η επιθυμητή πολυδραστηριότητα, καθώς και η συμπληρωματικότητα στους τομείς παραγωγής. Φυσικά, δεν καθορίζονται ΠΑΥ στα φυσικά υφάλμυρα οικοσυστήματα, διότι κρίνεται ότι οι περιοχές αυτές, αφενός είναι περιορισμένες σε επίπεδο χώρας (σε έ- κταση και αριθμό) πόσο μάλλον σε επίπεδο Κρήτης και, αφετέρου, επειδή η ορθολογική αλιευτική και υδατοκαλλιεργητική δραστηριότητα αποτελεί βασικό διαχειριστικό εργαλείο, η τυχόν σημειακή χωροθέτησή τους μένει να εξειδικευτεί στα οικεία επίπεδα σχεδιασμού : Προβλέψεις - Κατευθύνσεις Ειδικού Πλαισίου για Καταστήματα Κράτησης (ΦΕΚ 1575Β/ ) Στο Πλαίσιο περιλαμβάνονται αναλυτικά κριτήρια για τη χωροθέτηση των καταστημάτων κράτησης σε επίπεδο Εθνικό και Περιφερειακό, καθώς και πρόγραμμα δράσης με καθορισμό μεγεθών της προγραμματικής περιόδου και με κατανομή τους σε επίπεδο Περιφέρειας 9, με εξειδίκευση των ενεργειών σε επιμέρους υποπρογράμματα και με χρονικό προγραμματισμό τους. Ειδικότερα, στο πρόγραμμα δράσης του Ειδικού Πλαισίου της προγραμματικής περιόδου για την Περιφέρεια Κρήτης, έχουν αξιολογηθεί και προτείνονται τα ακόλουθα: Δύο (2) νέα Γενικά Καταστήματα Κράτησης σε προγραμματισμένες θέσεις, ένα στα Χανιά και ένα στην Αλικαρνασσό - Νεάπολη, σε αντικατάσταση των υπαρχόντων σε Αλικαρνασσό, Νεάπολη Λασιθίου, Χανίων, για τα οποία κρίθηκε μη ικανή η 8 9 (1) Περιοχές ιδιαίτερα αναπτυγμένες που χρήζουν παρεμβάσεων βελτίωσης, εκσυγχρονισμού των μονάδων και υποδομών, προστασίας και αναβάθμισης του περιβάλλοντος, (2) Περιοχές με σημαντικά περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών, (3) Δυσπρόσιτες περιοχές με σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών, (4) Περιοχές με ιδιαίτερη ευαισθησία, ως προς το φυσικό περιβάλλον στις οποίες απαιτείται προσαρμογή των όρων εγκατάστασης και λειτουργίας των μονάδων υδατοκαλλιέργειας στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χώρου και του περιβάλλοντος και (5) Περιοχές Σημειακών Χωροθετήσεων. Παρ όλο που η χωροθέτηση τέτοιων μονάδων δεν έχει καθοριστικό χαρακτήρα στην άσκηση περιφερειακής χωροταξικής πολιτικής, κρίνεται σκόπιμο να συνεξεταστούν, μέσω της παρούσας Αναθεώρησης του Πλαισίου Κρήτης, τα κριτήρια και οι πιθανές επιλογές, για τον λόγο ότι υπάρχει λειτουργική σύνδεσή τους με το οικιστικό δίκτυο. Η λειτουργική εξάρτηση ποικίλει ανάλογα με τον ειδικότερο σκοπό για τον οποίο προορίζονται (Γενικά Καταστήματα Κράτησης, Ειδικά Καταστήματα - κέντρα ημιελεύθερης διαβίωσης, α- γροτικές φυλακές, κεντρικές αποθήκες υλικού φυλακών - Θεραπευτικά Καταστήματα - γενικά νοσοκομεία και θεραπευτήρια για ψυχασθενείς, καταστήματα τοξικομανών). 16

19 δυνατότητα εκσυγχρονισμού τους, διότι δεν μπορεί να αρθούν τα σημερινά προβλήματα, που αφορούν τόσο στη λειτουργία τους σύμφωνα με τα νέα σωφρονιστικά πρότυπα, όσο και στη λειτουργική τους σύνδεση με το ευρύτερο περιβάλλον. Ένα Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων σε θέση που μένει να προσδιορισθεί : Προβλέψεις - Κατευθύνσεις Σχεδίου Ειδικού Πλαισίου για τον Παράκτιο Χώρο και τα νησιά Όπως ήδη αναφέρθηκε, λόγω του νησιωτικού και σημαντικού παράκτιου χώρου της Κρήτης και της κρισιμότητάς του, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν οι μη θεσμοθετημένες κατευθύνσεις του Σχεδίου Ειδικού Πλαισίου, στις οποίες όμως υπάρχουν εκτενείς αναφορές στο κείμενο του θεσμοθετημένου Περιφερειακού Πλαισίου. Κατά το Σχέδιο Πλαισίου, ο σχεδιασμός των παράκτιων περιοχών της χώρας θα πρέπει να βασίζεται στις εξής αρχές: προστασία του παράκτιου περιβάλλοντος με προσέγγιση στα ευρύτερα οικοσυστήματα, καθώς και στη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων τόσο του θαλάσσιου όσο και του χερσαίου τμήματος της παράκτιας ζώνης, αναγνώριση πιθανόν κινδύνων λόγω κλιματικών αλλαγών για τις παράκτιες ζώνες και των πιθανών επιπτώσεων από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, προτάσεις για μέτρα με οικολογικό χαρακτήρα προκειμένου να προστατευθούν οι παράκτιοι οικισμοί και η πολιτιστική κληρονομιά μας, παροχή βιώσιμων οικονομικών ευκαιριών και επιλογών απασχόλησης, εξασφάλιση ελεύθερης πρόσβασης για τους πολίτες σε αδόμητες παράκτιες εκτάσεις, ενίσχυση της χωρικής συνοχής και προσβασιμότητας των απομακρυσμένων παράκτιων κοινοτήτων και συντονισμός δράσεων όλων των φορέων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο για τη διαχείριση των παράκτιων ζωνών. Διατυπώνεται επίσης το πλαίσιο των απαραίτητων διαχειριστικών κατευθύνσεων ανά οικονομική δραστηριότητα: Αγροτικές δραστηριότητες: η άσκησή τους πρέπει να συνοδεύεται από τα κατάλληλα μέτρα και όρους που θα διασφαλίζουν την πρόληψη της ρύπανσης, την προστασία και διατήρηση των παρακτίων οικοσυστημάτων και τοπίων. Βιομηχανία και Ενέργεια: η χωροθέτηση εγκαταστάσεων και δραστηριοτήτων του τομέα στις παράκτιες περιοχές πρέπει να συνοδεύεται από τα κατάλληλα μέτρα και όρους που θα διασφαλίζουν την πρόληψη της ρύπανσης, την προστασία και διατήρηση των παρακτίων οικοσυστημάτων και τοπίων και θα αποτρέπουν την πρόκληση οχλήσεων σε γειτνιάζουσες χρήσεις και δραστηριότητες, όπως προβλέπεται από το Ειδικό Πλαίσιο για τη Βιομηχανία. Αλιεία και Υδατοκαλλιέργεια: η ανάγκη προστασίας των αλιευτικών πεδίων και των περιοχών υδατοκαλλιέργειας αποτελεί πρωταρχικό μέλημα. Οι αλιευτικές πρακτικές πρέπει να είναι συμβατές με τη βιώσιμη ανάπτυξη και προστασία των θαλασσίων φυσικών πόρων. Τουρισμός, Αθλητισμός και Δραστηριότητες Αναψυχής: ενθαρρύνεται η δραστηριότητα του βιώσιμου παράκτιου τουρισμού, που σέβεται και διαφυλάσσει, στο μέγιστο δυνατό βαθμό, τα οικοσυστήματα, τους φυσικούς πόρους, την πολιτιστική κληρονομιά και τα τοπία των παράκτιων περιοχών. Ειδικά σε προστατευόμενες ή ευαίσθητες παράκτιες περιοχές λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα για τη ρύθμιση ή την απαγόρευση άσκησης δραστηριοτήτων μηχανοκίνητου αθλητισμού ή αναψυχής (συμπεριλαμβανομένης της ερασιτεχνικής αλιείας και της εξαγωγής οστράκων). 17

20 Οδικά, Λιμενικά και Συναφείς Υποδομές: η δημιουργία τέτοιων υποδομών, όπου υπάρχει ανάγκη, πρέπει να μην διαταράσσει τις ζώνες ιδιαίτερης ευαισθησίας κοντά στην ακτογραμμή και να εξασφαλίζονται οι κατάλληλοι όροι για τη μείωση των αρνητικών συνεπειών στα παράκτια οικοσυστήματα, τα τοπία και τους γεωμορφολογικούς σχηματισμούς. Ναυτιλία: οι ναυτιλιακές δραστηριότητες πρέπει να πραγματοποιούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η προστασία των παράκτιων οικοσυστημάτων, σύμφωνα με τους κανόνες, τα πρότυπα και τις διαδικασίες που προβλέπονται από τις σχετικές Διεθνείς Συμβάσεις (πχ, Δίκαιο Θάλασσας / UNCLOS, MARPOL, SOLAS, Σύμβαση Βαρκελώνης και σχετικά Πρωτόκολλα). Οι κατευθύνσεις του Σχεδίου Ειδικού Πλαισίου εξειδικεύονται και υλοποιούνται σε Περιφερειακό επίπεδο, αφ ενός μέσω του προσδιορισμού των ορίων κάθε μιας από τις επιμέρους φυσικές, οικοσυστημικές και/ή ανθρωπογεωγραφικές Διαχειριστικές Ενότητες του παράκτιου χώρου της Περιφέρειας και αφ ετέρου μέσω της παροχής εξειδικευμένων κατευθύνσεων για τον σχεδιασμό των επιμέρους πολιτικών και δράσεων σε αυτές. Για τον προσδιορισμό των Διαχειριστικών Ενοτήτων λαμβάνονται υπόψη τα Γεωμορφολογικά και οικοσυστημικά χαρακτηριστικά, τα βασικά πολιτισμικά και οικονομικοκοινωνικά χαρακτηριστικά και βασικά χωροταξικά και πολεοδομικά κριτήρια, συμπεριλαμβανομένης της ύ- παρξης περιοχών εφαρμογής Ρυθμιστικών Σχεδίων, ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ : Προβλέψεις - Κατευθύνσεις του Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Κρήτης (ΦΕΚ 1486Β/ ) Αντικείμενο της παρούσας Μελέτης αποτελεί η αξιολόγηση της εφαρμογής και η αναθεώρηση του εν ισχύι θεσμοθετημένου Περιφερειακού Πλαισίου Κρήτης και ως εκ τούτου το σύνολο των κατευθύνσεων και των προβλέψεών του (κείμενα και χάρτες) αξιολογείται, αναθεωρείται και εξειδικεύεται, φυσικά εκεί όπου απαιτείται. Παρ όλα αυτά, για την πληρότητα του φακέλου, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν εδώ κάποιες βασικές επιλογές, προτεραιότητες και κατευθύνσεις, μιας και η εξέλιξη της καθεμιάς από αυτές θεωρείται ως καθοριστικός παράγοντες για τη βιώσιμη ανάπτυξη του νησιού. Κατ αρχήν, από την αξιολόγηση και τις προοπτικές της αναπτυξιακής της φυσιογνωμίας προέκυψε ότι το 2000 η Περιφέρεια Κρήτης αποτελεί παράδειγμα εξωστρέφειας, που της επιτρέπει να έχει σαφώς θετικό ισοζύγιο συναλλαγών με τον έξω κόσμο. Ο πρωτογενής και ο τριτογενής τομέας της ήταν προσανατολισμένοι στις διεθνείς, κυρίως ευρωπαϊκές αγορές. Η οικονομία της Κρήτης ήταν σαφώς πλέον διεθνοποιημένη. Εκτιμήθηκε, ό- μως, ότι η ίδια η εξωστρέφεια απαιτεί παράλληλα συνεχή βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της και ότι ενδεχόμενη απώλεια εδάφους στο διεθνή ανταγωνισμό θα έχει σημαντικές αρνητικές συνέπειες, οικονομικές και κοινωνικές, για την Κρήτη. Εκτιμήθηκε, συγχρόνως, ότι η εξέλιξη της ανταγωνιστικότητας της κρητικής οικονομίας θα εξαρτηθεί μακροχρονίως από τους ακόλουθους τέσσερις παράγοντες: Επενδύσεις Οι πραγματοποιηθείσες έως τότε δημόσιες επενδύσεις είχαν μεγαλύτερη ποσοστιαία συμμετοχή από τις αντίστοιχες στο σύνολο της Χώρας και ουσιαστικά συντήρησαν την απασχόληση και τα εισοδήματα στον τομέα των κατασκευών. Είναι χαρακτηριστικό, ότι στο σύνολο του δευτερογενή τομέα η Κρήτη βελτίωνε διαχρονικά τη σχετική της θέση, σε σύγκριση με το μέσο όρο της Χώρας, ενώ στη μεταποίηση που αποτελεί και το πλέον σημαντικό τμήμα του τομέα, η θέση της Κρήτης χειροτέρευε. Αντιθέτως, οι ιδιωτικές επενδύσεις, σε σταθερές τιμές, είχαν μειωθεί πολλές χρονιές αυτής της περιόδου, ενώ η επακόλουθη βελτίωση της δημόσιας υποδομής δεν ήταν αρκετή για να ενθαρρύνει αυξημένες ιδιωτικές επενδύσεις. 18