Η εκπαίδευση των παιδιών στην αρχαία Αθήνα

Transcript

1 Η εκπαίδευση των παιδιών στην αρχαία Αθήνα Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Eν Aθήναις το ς πα δας μετ πιμελείας διδάσκουσι κα νουθετο σι. Πρ τον μ ν κα τροφ ς κα μήτηρ κα παιδαγωγ ς κα α τ ς πατ ρ πιμελο νται πως έλτιστος γενήσεται πα ς, διδάσκοντες τι τ μ ν δίκαιον, τ δ δικον κα τ δε μ ν καλ ν, τ δε δ α σχρ ν στι. E τα δέ, πειδ ν ο πα δες ε ς λικίαν λθωσιν, ο γονε ς ε ς διδασκάλων πέμπουσιν, νθα ο μ ν γραμματιστα πιμελο νται πως γράμματα μάθωσιν κα τ γεγραμμένα ννο σι, ο δ κιθαριστα τ κιθαρίζειν μερωτέρους α το ς ποιε ν πειρ νται κα τ ς τ ν παίδων ψυχ ς πρ ς τ ν υθμ ν κα τ ν ρμονίαν ο κειο σι. Eτι ο πα δες ν γυμνασίοις κα παλαίστραις φοιτ σιν, νθα ο παιδοτρί αι ελτίω τ σώματα α τ ν ποιο σι, να μ ναγκάζωνται ποδειλι ν δι τ ν τ ν σωμάτων πονηρίαν. Πλάτων, Πρωταγ ρας 325c-326c (ελε θερη διασκευή) 7Λεξιλόγιο μετ πιμελείας νουθετέω- τροφ ς μήτηρ παιδαγωγ ς πατ ρ πιμελέομαι -ο μαι (και πιμέλομαι) επιμελώς, με φροντίδα, επιμελημένα συμ ουλε ω η παραμάνα, η δο λη που μεριμνο σε για την ανατροφή του νηπίου μάνα, μητέρα αυτ ς που παρακολουθεί, ανατρέφει και εκπαιδε ει τα παιδιά πατέρας φροντίζω για κάποιον ή για κάτι 28

2 πως έλτιστος γίγνομαι τ μέν τ δ τ δε μέν τ δε δ ε μ καλ ς, -ή, - ν α σχρ ς, -ά, - ν ε τα πειδ ν ε ς λικίαν λθωσιν ε ς διδασκάλων (ενν. ο κους) πέμπω νθα γραμματιστ ς πως μάθωσιν κα ννο σι γεγραμμένα κιθαριστ ς τ κιθαρίζειν μερώτερος, -α,-ον ποιέω- πειράομαι - μαι ο κει ω- τι ν γυμνασίοις ν παλαίστραις φοιτάω - παιδοτρί ης ελτίω να ποδειλιάω - δι τ ν πονηρίαν πώς, κατά ποιο τρ πο πάρα πολ καλ ς, άριστος γίνομαι, απο αίνω το ένα το άλλο αυτ το άλλο είμαι μορφος, ωραίος, καλ ς άσχημος, επαίσχυντος, αισχρ ς, απρεπής έπειτα ταν φτάσουν στην κατάλληλη ηλικία στα σπίτια των δασκάλων, στα σχολεία στέλνω που ο δάσκαλος της γραφής και της ανάγνωσης να μάθουν και να καταλα αίνουν αυτά που έχουν γραφεί ο δάσκαλος της μουσικής που μάθαινε τα παιδιά να παίζουν λ ρα ή αυλ, να τραγουδο ν και να χορε ουν με το να παίζουν λ ρα πιο ήμερος, πιο εξημερωμένος, πιο πράος, πιο πολιτισμένος κάνω, πράττω προσπαθώ εξοικειώνω ακ μη, επιπλέον στα γυμναστήρια (: στις σχολές γυμναστικής) στις παλαίστρες (: στις σχολές της πάλης) συχνάζω, περνώ τον καιρ μου ο δάσκαλος της γυμναστικής καλ τερα για να δειλιάζω εξαιτίας της κακής κατάστασης Mετάφραση στη νεοελληνική Κείμενο Eν Aθήναις διδάσκουσι κα νουθετο σι το ς πα δας μετ πιμελείας. Μετάφραση Στην Aθήνα διδάσκουν και συμ ουλε ουν τα παιδιά με φροντίδα (: επιμελημένα). 29

3 Πρ τον μ ν κα τροφ ς κα μήτηρ κα παιδαγωγ ς κα α τ ς πατ ρ πιμελο νται πως γενήσεται πα ς έλτιστος, διδάσκοντες τι τ μ ν δίκαι ν στι, τ δ δικον κα τ δε μ ν καλ ν, τ δε δ α σχρ ν. E τα δέ, πειδάν ο πα δες λθωσιν ε ς λικίαν, ο γονε ς πέμπουσιν ε ς (ο κους) διδασκάλων, νθα ο μ ν γραμματιστα πιμελο νται πως μάθωσι γράμματα κα ( πως) ννο σι τ γεγραμμένα, ο δ κιθαριστα πειρ νται ποιε ν α το ς μερωτέρους τ κιθαρίζειν κα ο κειο σι τ ς ψυχ ς τ ν παίδων πρ ς τ ν υθμ ν κα τ ν ρμονίαν. Eτι ο πα δες φοιτ σιν ν γυμνασίοις κα ( ν) παλαίστραις, νθα ο παιδοτρί αι ποιο σι τ σώματα α τ ν ελτίω, να μ ναγκάζωνται ποδειλι ν δι τ ν πονηρίαν τ ν σωμάτων. Πρώτα λοιπ ν και η παραμάνα και η μητέρα και ο παιδαγωγ ς και ο ίδιος ο πατέρας (του) φροντίζουν (: ενδιαφέρονται) πώς θα γίνει το παιδί πολ καλ (: σο το δυνατ καλ τερο), διδάσκοντάς το (: με το να διδάσκουν) τι το ένα είναι δίκαιο, το άλλο (είναι) άδικο και αυτ (είναι) καλ (: ωραίο), το άλλο (είναι) άσχημο (: απρεπές). Kαι μετά απ αυτά, ταν τα παιδιά φτάσουν στην κατάλληλη ηλικία, οι γονείς τα στέλνουν στα σπίτια των δασκάλων (: στα σχολεία), που οι δάσκαλοι της γραφής και της ανάγνωσης απ το ένα μέρος φροντίζουν πώς να μάθουν γράμματα και πώς να καταλα αίνουν αυτά που ήταν γραμμένα, και οι δάσκαλοι της μουσικής απ το άλλο μέρος προσπαθο ν να τα κάμουν πιο ήμερα (: πιο πολιτισμένα) με το να παίζουν λ ρα (ή αυλ ) και εξοικειώνουν τις ψυχές των παιδιών με το ρυθμ και την αρμονία. Eπιπλέον τα παιδιά συχνάζουν στα γυμναστήρια και στις παλαίστρες, που οι δάσκαλοι της γυμναστικής κάνουν τα σώματά τους καλ τερα (: πιο δυνατά), για να μην αναγκάζονται να δειλιάζουν (: να τρέμουν μπροστά στον κίνδυνο) εξαιτίας της κακής σωματικής κατάστασης. 30

4 Γραμματικά 1. ν: κ ρια μονοσ λλα η πρ θεση που συντάσσεται μ νο με δοτική. 2. Aθήναις: δοτ. πληθ. του πρωτ κλιτου κ ριου ον ματος Αθήνα απαντά συνήθως στον πληθ. αριθμ α Aθ ναι. 3. το ς πα δας: αιτ. πληθ. του τριτ κλιτου ουσ. πα ς (το παιδ ς). 4. μετ = μετά: κ ρια δισ λλα η πρ θεση που εδώ συντάσσεται με γενική 5. πιμελείας: γεν. εν. του πρωτ κλιτου ουσ. πιμέλεια (τ ς πιμελείας). 6. διδάσκουσι: γ πληθ. πρ σ. οριστικής ενεστώτα του ρ. διδάσκω, δίδασκον, διδάξω, δίδαξα, δεδίδαχα. OMOΡΡΙΖΑ της ν.ε.: δάσκαλος, δίδαγμα, αδίδακτος, δίδακτρα, αυτοδίδακτος, διδασκαλείο, δασκαλε ω, διδαχή, διδακτήριο. 7. νουθετο σι: γ πληθ. πρ σ. οριστικής ενεστώτα του ρ. νουθετέω - (= συμ ουλε ω), νουθέτουν, νουθετήσω, νουθέτησα, νενουθέτηκα. OMOΡΡΙΖΑ της ν.ε.: νουθεσία, ανουθέτητος. 8. πρ τον: χρονικ επίρρημα στον υπερθετικ αθμ : πρ, πρ τερον, πρ τον. 9. μέν: αντιθετικ ς σ νδεσμος. 10. καί: συμπλεκτικ ς σ νδεσμος. 11. τροφ ς: ονομ. εν. του δευτερ κλιτου θηλ. ουσ. τροφ ς (τ ς τροφο ). 12. μήτηρ: ονομ. εν. του τριτ κλιτου θηλ. ουσ. μήτηρ (τ ς μητρ ς). 13. παιδαγωγ ς: ονομ. εν. του δευτερ κλιτου αρσ. ουσ. παιδαγωγ ς (το παιδαγωγο ). 14. α τ ς: ονομ. εν. στο αρσ. γένος της οριστικής αντωνυμίας α τ ς, α τή, α τ (= αυτ ς ο ίδιος). 15. πατήρ: ονομ. εν. του τριτ κλιτου αρσ. ουσ. πατ ρ (το πατρ ς). 16. πιμελο νται: γ πληθ. πρ σ. οριστικής ενεστώτα του ρ. πιμελέομαι -ο μαι (= φροντίζω, ενδιαφέρομαι), πεμελο μην, πιμελήσομαι, πιμεληθήσομαι, πεμελησάμην, πεμελήθην, πιμεμέλημαι. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: επιμέλεια, επιμελητής, επιμελητήριο, επιμελής. 17. έλτιστος: ονομ. εν. στο αρσ. γένος του υπερθετικο αθμο του επιθέτου γαθ ς -ή, - ν (= ενάρετος). ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ:α), μείνων, τ μεινον, ριστος, -η, -ον ),, ελτίων, τ έλτιον, έλτιστος, -η, -ον γ), κρείττων, τ κρε ττον, κρ τιστος, -η, -ον δ),, λ ων, τ λ ον λ στος, -η, -ον. Mε τον ρο παραθετικά εννοο με το συγκριτικ και τον υπερθετικ αθμ. 18. γενήσεται: γ εν. πρ σ. οριστικής μέλλοντα του ρ. γίγνομαι, γιγν μην, γενήσομαι, γενηθήσομαι, γεν μην, γεγένημαι και γέγονα, γεγενήμην και γεγ νειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: γενιά, γένος, γονι ς, πρ γονος, γνήσιος, έγγονος, μεταγενέστερος. Για την κλίση των ρημάτων, λ. σχετικ πίνακα στο τέλος του ι λίου μας. 19. διδάσκοντες: μετοχή ενεστώτα του ρ. διδάσκω στην ονομ. του πληθ. στο αρσ. γένος. Bλέπε και πιο πάνω το λήμμα διδάσκουσι. 20. τι: ειδικ ς σ νδεσμος. 21. τ μ ν τ δέ: το άρθρο τ εδώ έχει σημασία δεικτικής αντωνυμίας. 22. δίκαιον: ονομ. εν. στο ουδ. γένος του δευτερ κλιτου επιθέτου δίκαιος, -αία, -ον. ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ:δικαι τερος, -α, -ον, δικαι τατος, -η, -ον. 23. δικον: ονομ. εν. στο ουδ. γένος του δευτερ κλιτου επιθέτου δικος, -ος, -ον. 31

5 24. τ δε: ονομ. εν. στο ουδ. γένος της δεικτικής αντωνυμίας δε, δε, τ δε (= αυτ ς εδώ, ο εξής, αυτ ς δα). 25. καλ ν: ονομ. εν. στο ουδ. γένος του δευτερ κλιτου επιθέτου καλ ς, -ή, - ν. ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ:, καλλίων, τ κάλλιον κάλλιστος, -η, -ον. 26. α σχρ ν: ονομ. εν. στο ουδ. γένος του δευτερ κλιτου επιθέτου α σχρ ς, -ά, - ν. ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ:, α σχίων, τ α σχιον, α σχιστος, -η, -ον. 27. στί: γ εν. πρ σ. οριστικής ενεστώτα του ρ. ε μ (= είμαι), ν και, σομαι, γεν μην, γέγονα, γεγ νειν. O ενεστώτας κλίνεται ως εξής: ε μί, ε, στί(ν), σμέν, στέ, ε σί(ν). 28. ε τα: χρονικ επίρρημα. 29. δέ: αντιθετικ ς σ νδεσμος. 30. πειδάν: χρονικ ς σ νδεσμος. 31. ε ς: κ ρια μονοσ λλα η πρ θεση που συντάσσεται μ νο με αιτιατική. 32. λικίαν: αιτ. εν. στο θηλ. γένος του πρωτ κλιτου ουσ. λικία (τ ς λικίας). 33. λθωσιν: γ πληθ. πρ σ. υποτακτικής αορ. του ρ. ε μι ή ρχομαι, ειν και α, ε μι, λθον, λήλυθα, ληλ θειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: απρ σιτος, ισθμ ς, εισιτήριο, ιταμ ς (= θρασ ς), εξιτήριο, προσιτ ς, ερχομ ς, ανεξίτηλος. 34. γονε ς: ονομ. πληθ. στο αρσ. γένος του τριτ κλιτου ουσ. γονε ς (το γονέως). 35. διδασκάλων: γεν. πληθ. στο αρσ. γένος του δευτερ κλιτου ον μ. διδάσκαλος (το διδασκάλου). 36. πέμπουσιν: γ πληθ. πρ σ. οριστικής ενεστώτα του ρ. πέμπω (= στέλνω), πεμπον, πέμψω, πεμψα, πέπομφα, πεπ μφειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: πομπ ς, πομπή, ψυχοπομπ ς, αποπομπή. Για την κλίση των αρ τονων αυτών ρημάτων, λ. σχετικ πίνακα στο τέλος του ι λίου μας. 37. νθα: τοπικ επίρρημα 38. ο γραμματισταί: ονομ. εν. στο αρσ. γένος του πρωτ κλιτου ουσ. γραμματιστ ς (το γραμματιστο ). 39. γράμματα: αιτ. πληθ. στο ουδ. γένος του τριτ κλιτου ουσ. τ γράμμα (το γράμματος). 40. μάθωσιν: γ πληθ. πρ σ. υποτακτικής αορ. του ρ. μανθάνω, μάνθανον, μαθήσομαι, μαθον, μεμάθηκα, μεμαθήκειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: μάθημα, μαθητής, μάθηση, πολυμαθής, μαθητ ς, αμάθητος, άμαθος, μαθητικ ς, μαθηματικ ς. 41. τ γεγραμμένα: μετοχή παρακειμένου στην αιτ. πληθ. του ουδ. γένους του ρ. γράφομαι, γραφ μην, γράψομαι, γραφήσομαι, γραψάμην, γράφην, γέγραμμαι, γεγράμμην. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: γράμμα, γραφή, γραφικ ς, γραμμή, περιγραφή, περιγραφικ ς, διαγραφή, γραμματέας, γραμμικ ς, αντίγραφο, γράψιμο, άγραφτος. 42. ννο σι: γ. πληθ. πρ σ. υποτακτικής ενεστώτα του ρ. ννοέω- (= αισθάνομαι, καταλα αίνω), νεν ουν, ννοήσω, νεν ησα, ννεν ηκα, νενενοήκειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε: ν ηση, επιν ηση, ν ημα, νους, έννοια. 43. ο κιθαρισταί: ονομ. πληθ. στο αρσ. γένος του πρωτ κλιτου ουσ. κιθαριστ ς (το κιθαριστο ). 44. κιθαρίζειν: απαρ. ενεστώτα του ρ. κιθαρίζω (= παίζω την κιθάρα ή άλλο μουσικ ργανο), α ρ. κιθάρισα. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε: κιθαριστής. 45. μερωτέρους: αιτ. πληθ. στο αρσ. γένος του συγκριτικο αθμο του επιθέτου μερος, -ος και -α, -ον. ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ: μερώτερος, -α, -ον, μερώτατος, -η, -ον. 46. α το ς: αιτ. πληθ. στο αρσ. γένος της επαναληπτικής αντωνυμίας α τ ς, -ή, -. 32

6 47. ποιε ν: απαρ. ενεστώτα του ρ. ποιέω- (= πράττω, κάνω), ποίουν, ποιήσω, ποίησα, πεποίηκα, πεποιήκειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: ποίηση, ποίημα, ποιητής, παραποίηση, ποιητικ ς, προσποιο μαι, προσποίηση, μεταποιώ, μεταποίηση, προσποιητ ς, περιποιο μαι, περιποίηση, περιποιητικ ς, ποιητικ ς, αποποιο μαι, αποποίηση, εκποίηση, αντιποίηση, χειροποίητος. 48. πειρ ντα: γ πληθ. πρ σ. οριστικής ενεστώτα του ρ. πειράομαι - μαι (= προσπαθώ), πειρώμην, πειράσομαι, πειραθήσομαι, πειρασάμην, πειράθην, πεπείραμαι. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε: πείραμα, απείραχτος, πειραχτήρι, πειρασμ ς. 49. τ ς ψυχάς: αιτ. πληθ. στο θηλ. γένος του πρωτ κλιτου ουσ. ψυχ (τ ς ψυχ ς). 50. πρ ς: κ ρια μονοσ λλα η πρ θεση. 51. τ ν υθμ ν: αιτ. εν. στο αρσ. γένος του δευτερ κλιτου ουσ. υθμ ς (το υθμο ). 52. τ ν ρμονίαν: αιτ. εν. στο θηλ. γένος του πρωτ κλιτου ουσ. ρμονία (τ ς ρμονίας). 53. ο κειο σι: γ πληθ. πρ σ. οριστικής ενεστώτα του ρ. ο κει ω - (= ξοικειώνω), α ρ. κείωσα. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε: εξοικείωση. 54. γυμνασίοις: δοτ. πληθ. στο ουδ. γένος του δευτερ κλιτου ουσ. τ γυμνάσιον (το γυμνασίου). 55. παλαίστραις: δοτ. πληθ. στο θηλ. γένος του πρωτ κλιτου ουσ. παλαίστρα (τ ς παλαίστρας). 56. φοιτ σιν: γ πληθ. πρ σ. οριστικής ενεστώτα του ρ. φοιτάω - (= συχνάζω κάπου), φοίτων, φοιτήσω, φοίτησα, πεφοίτηκα. 57. ο παιδοτρί αι: ονομ. πληθ. στο αρσ. γένος του πρωτ κλιτου ουσ. παιδοτρί ης (το παιδοτρί ου). 58. ελτίω (= ελτίονα): αιτ. πληθ. στο ουδ. γένος του συγκριτικο αθμο του επιθέτου γαθ ς, ή, ν. Για τα παραθετικά του λέπε πιο πάνω. 59. τ σώματα: αιτ. πληθ. στο ουδ. γένος του τριτ κλιτου ουσ. τ σ μα (το σώματος). 60. ποιο σι: γ πληθ. πρ σ. οριστικής ενεστώτα του ρ. ποιέω -. Για το ρήμα αυτ, λέπε πιο πάνω το λήμμα ποιε ν. 61. να: τελικ ς σ νδεσμος. 62. ναγκάζωνται: γ πληθ. πρ σ. υποτακτικής ενεστώτα του ρ. ναγκάζομαι, ναγκαζ μην, ναγκασθήσομαι, ναγκάσθην, νάγκασμαι. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε: ανάγκη, αναγκαστικ ς, εξαναγκασμ ς. 63. ποδειλι ν: απαρ. ενεστώτα του ρ. ποδειλιάω - (= δειλιάζω),, ποδειλιάσω, ποδειλίασα, ποδεδειλίακα. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε: δειλία, δειλ ς. 64. πονηρίαν: αιτ. εν. στο θηλ. γένος του πρωτ κλιτου ουσ. πονηρία (τ ς πονηρίας). Eτυμολογικά πιμέλεια < πιμελ ς < π + μέλομαι νουθετέω - < νο ς + τίθημι τροφ ς < τρέφω παιδαγωγ ς < πα ς + γω δίκαιος < δίκη δικος < - στερ. + δίκη α σχρ ς < α σχος πειδ ν < πειδ + ν γονε ς < γίγνομαι γραμματιστ ς < γραμματίζω γράμμα < γράφω ννοέω - < ν + νο 33

7 κιθαριστ ς < κιθαρίζω πειράομαι - μαι < πε ρα ψυχ < ψ χω ρμονία < ρμ ζω ο κει ω- < ο κε ος παλαίστρα < παλαίω παιδοτρί ης < πα ς + τρι ναι το τρί- ω ποδειλιάω - < π + δειλι πονηρία < πονηρ ς Χρονικές αντικαταστάσεις * ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ διδάσκουσι δίδασκον διδάξουσι δίδαξαν δεδιδάχασι νουθετο σι νουθέτουν νουθετήσουσι νουθέτησαν νενουθετήκασι στ (ν) ν σται γένετο γέγονε(ν) γεγ νει πέμπουσι(ν) πεμπον πέμψουσι(ν) πεμψαν πεπ μφασι(ν) πεπ μφεσαν ποιε ν ποιήσειν ποι σαι πεποιηκέναι φοιτ σι(ν) φοίτων φοιτήσουσι(ν) φοίτησαν πεφοιτήκασι(ν) ποιο σι ποίουν ποιήσουσι ποίησαν πεποιήκασι πεποιήκεσαν Θεωρία συντακτικού ** 1. Kάθε απλή πρ ταση αποτελείται απ ένα ονοματικ σ νολο (OΣ) και ένα ρηματικ σ νολο (PΣ). Tο ονοματικ σ νολο ρίσκεται κατά καν να στην ονομαστική πτώση και είναι το υποκείμενο των ρημάτων τ σο στην αρχαία σο και στη νέα ελληνική. Aς λά ουμε το ακ λουθο παράδειγμα: Π ΡΣ ΟΣ ΟΣ 2 1 Ρ ο Aθηνα οι διδάσκουσι το ς πα δας οι Aθηναίοι διδάσκουν τα παιδιά * Σ μφωνα με το σχολικ ι λίο, στην A τάξη διδάσκονται τα αρ τονα ρήματα ενεργητικής και μέσης φωνής στην οριστική, στα απαρέμφατα και στις μετοχές, καθώς και η οριστική του ρήματος ε μί. Συνεπώς, δεν μπορο με να ασχοληθο με με εγκλιτικές αντικαταστάσεις. Aλλά και απ τις χρονικές αντικαταστάσεις θα αναγράψουμε τις πιο απλές και τις πιο ασικές, προκειμένου να έχουν οι μαθητές μια γενική ιδέα απ τις πρώτες κι λας εν τητες. **Σ μφωνα με το σχολικ ι λίο, λίγα στοιχεία συντακτικο διδάσκονται στις εν τητες 11, 12, 13 και 17. Eπειδή μως η σημασία των φράσεων και των προτάσεων γίνεται περισσ τερο κατανοητή με τη γνώση ασικών στοιχείων της σ νταξης, κρίνουμε σκ πιμο να παρουσιάσουμε στους μαθητές απ την εν τητα αυτή λίγα απλά συντακτικά φαιν μενα, χωρίς να επιμείνουμε σε λεπτομέρειες και χωρίς να επεκταθο με σε στοιχεία που δε διδάσκονται στην τάξη αυτή. 34

8 Στο παραπάνω κλαδικ διάγραμμα είναι οφθαλμοφανές τι το OΣ 1 είναι το υποκείμενο της απλής αυτής πρ τασης κρίσης, ενώ το OΣ 2, που αποτελεί στοιχείο του ρηματικο συν λου (PΣ), είναι το αντικείμενο του ρήματος (P) διδάσκουσι (ν.ε. διδάσκουν). Yποκείμενο, λοιπ ν, μιας πρ τασης είναι το ουσιαστικ (ή οτιδήποτε ισοδυναμεί με ουσιαστικ ), για το οποίο γίνεται λ γος σ αυτή. Tο ρήμα δηλώνει γενικά τι το υποκείμενο ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή ρίσκεται σε μια κατάσταση. Tο αντικείμενο αποτελεί συμπλήρωμα της έννοιας των μετα ατικών ρημάτων και δηλώνει το πρ σωπο ή το πράγμα, στο οποίο μετα αίνει η ενέργεια του υποκειμένου. Για να ρο με τη λειτουργία των κ ριων ρων της παραπάνω απλής πρ τασης κρίσης κάνουμε τις εξής ερωτήσεις: α. Tι κάνουν οι Aθηναίοι; Aπάντηση: διδάσκουσι ρήμα. Ποιοι διδάσκουσι; Aπάντηση: ο Aθηνα οι υποκείμενο γ. Ποιους διδάσκουν οι Aθηναίοι; Aπάντηση: το ς πα δας αντικείμενο Στοιχεία συντακτικού της ενότητας 1. το ς πα δας: αντικ. στα ρ. διδάσκουσι νουθετο σι με υποκ. το ενν. ο Aθηνα οι. 2. τροφ ς μήτηρ παιδαγωγ ς πατήρ: υποκ. του ρ. πιμελο νται. 3. πα ς: υποκ. στο συνδετικ ρ. γενήσεται με κατηγορο μενο το έλτιστος. 4. διδάσκοντες: επιρρηματική τροπική μετοχή. 5. τ μ ν τ δ τ δε μ ν τ δε δέ: υποκ. στο συνδετικ ρ. στ (τα άρθρα εδώ έχουν σημασία δεικτικής αντωνυμίας) με κατηγορο μενα τα δίκαιον, δικον, καλ ν, α σχρ ν. 6. ο πα δες: υποκ. του ρ. λθωσιν. 7. ο γονε ς: υποκ. του ρ. πέμπουσιν. Tο ε ς διδασκάλων = ε ς ο κους διδασκάλων. H μονοσ λλα η κ ρια πρ θεση ε ς συντάσσεται μ νο με αιτιατική. 8. ο γραμματισταί: υποκ. του ρ. πιμελο νται. 9. γράμματα: αντικ. στο ρ. μάθωσιν με υποκ. το ο πα δες. 10. ο κιθαρισταί: υποκ. του ρ. πειρ νται με αντικ. το τελικ απαρ. ποιε ν. Yποκ. του ποιε ν είναι το ο κιθαριστα (ταυτοπροσωπία) και αντικ. το α το ς. 11. τ ς ψυχάς: αντικ. στο ρ. ο κειο σι. 12. ο πα δες: υποκ. του ρ. φοιτ σιν. 13. ο παιδοτρί αι: υποκ. του ρ. ποιο σι με αντικ. τ σώματα. 14. ποδειλι ν: τελικ απαρ. ως αντικ. του ρ. ναγκάζωνται με υποκ. το ενν. ο πα δες (ταυτοπροσωπία). 35

9 Πραγματολογικά, ερμηνευτικά, ιδεολογικά, αισθητικά 1. Πλάτων ( π.x.): ένας απ τους μεγαλ τερους και σπουδαι τερους αρχαίους Έλληνες φιλοσ φους. O πατέρας του λεγ ταν Aρίστων και η μητέρα του Περικτι νη. Tο αρχικ του νομα δεν ήταν Πλάτων, αλλά Aριστοκλής. Oνομάστηκε Πλάτων, γιατί είχε πλατ μέτωπο και στήθος. Oι γονείς του ήταν αρκετά ε ποροι. Ως ε πορος και γιος επιφανο ς αθηναϊκής οικογένειας έτυχε επιμελημένης αγωγής και μ ρφωσης. Φαίνεται τι στη νεανική του ηλικία στράφηκε προς την ποίηση, την οποία μως γρήγορα εγκατέλειψε, ταν σε ηλικία είκοσι ετών γνωρίστηκε με το φιλ σοφο Σωκράτη. Tαξίδεψε σε πολλές περιοχές του τ τε γνωστο κ σμου, πως στην Aίγυπτο, τη Σικελία, την Iταλία, την Kυρήνη. Στην Kάτω Iταλία γνώρισε τους Πυθαγορείους, στη Σικελία τον ευγενή νεανία Δίωνα που είχε συγγενικο ς δεσμο ς με τον τ ραννο Διον σιο. Σώζονται 37 συγγράμματα του Πλάτωνα. λα είναι σε διαλογική μορφή, εκτ ς απ την Aπολογίαν. Bασικ πρ σωπο στα διαλογικά του έργα, που τα συνέγραψε και τα δίδαξε στη σχολή του, την Aκαδημία, είναι ο Σωκράτης. Bασική καινοτομία στη φιλοσοφία του Πλάτωνα είναι οι ιδέες, οι αιώνιοι και ακατάλυτοι τ ποι των ντων, που μ νο με τη λογική μπορεί να γίνουν κατανοητές. Aπ τα έργα του σημειώνουμε εδώ τα εξής: Aπολογία, Kρίτων, Γοργίας, Kρατ λος, Mενέξενος, Συμπ σιον, Φαίδων, Φα δρος, Θεαίτητος, Παρμενίδης, Πολιτεία, N μοι, Kριτίας, Θεάγης, Πρωταγ ρας, Λάχης κ.ά. 2. Πρωταγ ρας (περίπου π.x.): καταγ ταν απ τα Ά δηρα και υπήρξε ο μεγαλ τερος σοφιστής της αρχαι τητας. Στο ομώνυμο έργο του Πλάτωνα παρουσιάζεται ο Πρωταγ ρας να διακηρ ττει ευθαρσώς τι ήταν σοφιστής και τι η επαγγελματική του ενασχ ληση συνίστατο στο να μορφώνει τους ανθρώπους. Nωρίς εγκατέλειψε την ιδιαίτερη πατρίδα του και επισκεπτ ταν τις διάφορες π λεις ασκώντας το επάγγελμα του σοφιστή. Aπ την άσκηση του επαγγέλματ ς του ο Πρωταγ ρας απέκτησε πολλά πλο τη. Στην Aθήνα έφθασε λίγο στερα απ τα μέσα του 5ου αιώνα, ταν ο Περικλής είχε εξαποστείλει αθηναϊκή αποικία στους Θουρίους της Kάτω Iταλίας (περίπου το 444 π.x.). T τε ο Περικλής του ανέθεσε να συγγράψει σ νταγμα για την αποικία των Θουρίων. Γνωρίστηκε με το σοφιστή Iππία τον Hλείο και τον ποιητή Eυριπίδη. O Πρωταγ ρας παρέμεινε στην Aθήνα για πολλά χρ νια διδάσκοντας τους νέους αντί αδράς αμοι ής. Tελικά μως κατηγορήθηκε ως άθεος εξαιτίας των σων έγραφε στο έργο του Περ Θε ν και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την π λη. Πλέοντας προς τη Σικελία το πλοίο του ναυάγησε και ο σοφιστής πνίγηκε. Yπήρξε λαμπρ ς διδάσκαλος της ρητορικής τέχνης. 3. Στο κείμενο αυτ περιγράφεται η αγωγή των παιδιών στην αρχαία Aθήνα. Tο εκπαιδευτικ σ στημα των Aθηνών του 5ου π.x. αιώνα δεν είχε αυστηρώς προκαθορισμένα ρια και ήταν θέμα ιδιωτικής πρωτο ουλίας. H εκπαίδευση και η 36

10 αγωγή των παιδιών άρχιζε απ πολ μικρή ηλικία. H πολιτεία μπορο σε μ νο να ελέγξει τη διαγωγή τους. 4. διδάσκουσι κα νουθετο σιν (ενν. ο γαθο νδρες): οι σπουδαίοι πολιτικοί άντρες αρχίζουν να διδάσκουν και να συμ ουλε ουν τα παιδιά τους, ταν αυτά είναι ακ μη σε πολ μικρή ηλικία. 5. κα τροφ ς κα μήτηρ κα παιδαγωγ ς κα α τ ς πατήρ: πολυσ νδετο σχήμα. Eίναι εδώ σαφές τι πολλοί φορείς εμπλέκονται στην λη εκπαιδευτική διαδικασία. H τροφ ς (= παραμάνα), ο παιδαγωγ ς και οι γονείς είναι μεταξ εκείνων που επιμελο νται και φροντίζουν για την ηθική κυρίως μ ρφωση των νέων. 6. τροφ ς: οι τροφο (απ το ρ. τρέφω) ήταν δο λες ή ελε θερες φτωχές γυναίκες που οηθο σαν τη μητέρα στην ανατροφή των παιδιών της κατά την προσχολική κυρίως ηλικία (μέχρι το έκτο ή έ δομο έτος). H τροφ ς που αναλαμ άνει το θηλασμ των ρεφών ονομάζεται ειδικ τερα τίτθη, ενώ αυτή που φρ ντιζε για την τροφή και την περιποίηση γενικά των παιδιών κατά τα τελευταία έτη της προσχολικής μέχρι και το τέλος της παιδικής ηλικίας λεγ ταν τιθήνη ή τροφ ς. 7. παιδαγωγ ς: ο παιδαγωγ ς (απ το πα ς + γω) ήταν κυρίως δο λος και συν δευε τα παιδιά του κυρίου του απ το σπίτι στο σχολείο και αντίστροφα. Ήταν ο φ λακας και επιτηρητής των παιδιών, τα οποία δίδασκε, συμ ο λευε και καθοδηγο σε σε κάθε περίπτωση. Mπορο σε μάλιστα και να χτυπήσει με τη έργα το παιδί για φρονηματισμ, ταν αυτ έκανε αταξίες. 8. T μ ν τ δ : άρθρα με σημασία δεικτικών αντωνυμιών. 9. δίκαιον δικον, καλ ν α σχρ ν: αντιθέσεις. 10. ε ς διδασκάλων = ε ς ο κους διδασκάλων. 11. ο μ ν γραμματιστα πιμελο νται πως γράμματα μάθωσι: ο γραμματιστής δίδασκε κυρίως τα γράμματα, δηλαδή ανάγνωση, γραφή και αριθμητική. Παράλληλα μεριμνο σε και για την ηθική διάπλαση των παιδιών. 12. ο κιθαρισταί: ο κιθαριστής δίδασκε μουσική, δηλαδή την τέχνη του αυλο και της λ ρας, τραγο δι κ.ά. 13. παιδοτρί αι: ο παιδοτρί ης είναι ο δάσκαλος της γυμναστικής. H παλαίστρα είναι ένα τετράγωνο γήπεδο, που περιτριγυριζ ταν απ τοίχους. Tα γυμνάσια ήταν δημ σια γυμναστήρια για τη σωματική άσκηση των εφή ων. 14. Πρέπει να συμπληρώσουμε τι την ανώτερη εκπαίδευση είχαν αναλά ει οι σοφιστές, οι φιλ σοφοι και οι ρητοροδιδάσκαλοι. Θεματικό κέντρο H αγωγή και η μόρφωση των παιδιών της Aθήνας κατά τον 5ο π.x. αιώνα. 37

11 Nοηματική απόδοση του κειμένου Iδεώδες των Aθηναίων ήταν να καταστήσουν τους νέους «καλο ς κ γαθο ς». Για να πετ χουν αυτ το ιδεώδες, πολλοί φορείς εμπλέκονταν στην λη εκπαιδευτική διαδικασία. Oι σπουδαίοι πολιτικοί άντρες δεν πα ουν να διδάσκουν και να συμ- ουλε ουν τα παιδιά τους. K ριοι φορείς της αγωγής κατά την προσχολική ηλικία ήταν οι γονείς, η τροφ ς και ο παιδαγωγ ς, που συμ ουλε ουν το παιδί σχετικά με το τι είναι δίκαιο, ωραίο και σιο. Aπ το 6ο ή 7ο έτος οι Aθηναίοι έστελναν τα παιδιά τους στα σχολεία και παράγγελναν στους δασκάλους να δίνουν μεγαλ τερη αρ τητα στη διαγωγή. Δάσκαλοι των παιδιών ήταν οι γραμματιστές, οι κιθαριστές και οι παιδοτρί ες. Oι γραμματιστές μάθαιναν τα παιδιά γραφή, ανάγνωση και αριθμητική, οι κιθαριστές δίδασκαν μουσική και τραγο δι και οι παιδοτρί ες γ μναζαν τα παιδιά για να έχουν γερ σώμα και να μη δειλιάζουν μπροστά στους πολεμικο ς κινδ νους. 1 Aπαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου Ποιοι είχαν την ευθ νη για τα πρώτα στάδια της αγωγής των παιδιών στην αρχαία Aθήνα; Aπάντηση H εκπαίδευση και η αγωγή των παιδιών στην αρχαία Aθήνα άρχιζε απ πολ μικρή ηλικία. Στα πρώτα στάδια της αγωγής τους εμπλέκονταν πολλοί φορείς. Kατά την προσχολική ηλικία, δηλαδή μέχρι το 6ο ή 7ο έτος, την αγωγή των παιδιών ασκο σαν οι γονείς, η τροφ ς και ο παιδαγωγ ς. H τροφ ς οηθο σε τη μητέρα στην ανατροφή των παιδιών της, ο παιδαγωγ ς συμ ο λευε τα παιδιά και τα οδηγο σε στο σχολείο. Mετά το 6ο ή 7ο έτος, τα παιδιά πήγαιναν στα σπίτια των δασκάλων, που μάθαιναν γράμματα (= γραφή και ανάγνωση), μουσική και ασκο νταν στα γυμναστήρια. Aξίζει να σημειωθεί τι η εκπαίδευση και η διαπαιδαγώγηση των νέων ενδιέφερε, έ αια, την επίσημη πολιτεία, δεν ήταν μως δικ της μέλημα, αλλά είχε αφεθεί στην ιδιωτική πρωτο ουλία. H πολιτεία μπορο σε μ νο να ελέγξει τη διαγωγή και τη συμπεριφορά των παιδιών. 2 Σε ποια σχολεία φοιτο σαν οι μικροί Aθηναίοι, απ ποιες ειδικ τητες δασκάλων εκπαιδε ονταν και τι μάθαιναν απ τον καθένα; Aπάντηση α. Aπ το 7ο έτος τα παιδιά πήγαιναν στα σπίτια των δασκάλων. Δεν υπήρχαν δημ σια οργανωμένα σχολεία, πως τα εννοο με σήμερα. Πήγαιναν ακ μη στα γυμναστήρια και στις παλαίστρες για τη σωματική τους άσκηση.. Tρεις ήταν οι ειδικ τητες των δασκάλων, που αναλάμ αναν τη μ ρφωση των παιδιών (των αγοριών): ο γραμματιστής, ο κιθαριστής και ο παιδοτρί ης. 38

12 γ. Aπ το γραμματιστή τα παιδιά μάθαιναν γράμματα, δηλαδή γραφή, ανάγνωση και αριθμητική και απ τον κιθαριστή μάθαιναν μουσική και τραγο δι. Tέλος, ο παιδοτρί ης δίδασκε γυμναστική. Γ. ΦΘΟΓΓΟΙ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Tα φωνήματα ή οι φθ γγοι της α.ε. παριστάνονται με 24 γράμματα, που διαιρο νται σε φωνήεντα και σε σ μφωνα. Tα φωνήεντα διακρίνονται σε ραχ χρονα, μακρ χρονα ή μακρά και δίχρονα. Aυτ απεικονίζεται ως εξής: φωνήεντα ραχ χρονα μακρ χρονα δίχρονα (ε, ο) (η, ω) (α, ι, υ) Tα σ μφωνα διαιρο νται σε άφωνα, ημίφωνα και διπλά. Tα άφωνα με τη σειρά τους υποδιαιρο νται σε ουρανικά, χειλικά και οδοντικά. Tα ημίφωνα υποδιαιρο νται και αυτά σε υγρά, ένρινα και το συριστικ σ(ς). Σχηματικά, η παραπάνω διαίρεση των συμφώνων μπορεί να παρασταθεί με τα ακ λουθα διαγράμματα: σ μφωνα άφωνα ημίφωνα διπλά (κ, γ, χ, π,, φ, τ, δ, θ) [λ, ρ, μ, ν, σ(ς)] (ζ, ξ, ψ) άφωνα ουρανικά χειλικά οδοντικά (κ, γ, χ) (π,, φ) (τ, δ, θ) ημίφωνα υγρά ένρινα συριστικ (λ, ρ) (μ, ν) [σ (ς)] 39

13 διπλά ζ ξ ψ (σ + δ ή γ, δ + j) (κ, γ, χ + σ) (π,, φ + σ) Δίφθογγοι Oι δίφθογγοι αποτελο νται απ δ ο συνεχ μενα φωνήεντα που προφέρονται γρήγορα σε μια συλλα ή. Oι δίφθογγοι διακρίνονται σε κ ριες και καταχρηστικές, πως δείχνει το ακ λουθο διάγραμμα: δίφθογγοι κ ριες (αι, ει, οι, υι, αυ, ευ, ηυ, ου) καταχρηστικές ( α, η, ω) Tο πρώτο φωνήεν της διφθ γγου λέγεται κ ριος φθ γγος ή προτακτικ φωνήεν και αποτελεί τον πραγματικ φορέα της συλλα ής, ενώ το δε τερο φωνήεν ονομάζεται υποτακτικ και συμπροφέρεται ως ημίφωνο. Tο ι κάτω απ τον κ ριο φθ γγο των καταχρηστικών διφθ γγων λέγεται υπογεγραμμένο ιώτα και προφερ ταν στους αρχαίους χρ νους ως ημίφωνος φθ γγος. λες οι δίφθογγες είναι μακρ χρονες, εκτ ς απ τις αι και οι, ταν ρίσκονται στο τέλος ασυναίρετης κλιτής λέξης. Kατ εξαίρεση, οι αι και οι είναι μακρ χρονες, παρ λο που ρίσκονται στο τέλος των λέξεων, στην κατάληξη της ευκτικής έγκλισης των ρημάτων και στο τέλος επιρρημάτων και επιφωνημάτων. Aπάντηση στην άσκηση του σχολικού βιβλίου Nα σημειώσετε επάνω απ τις συλλα ές των παρακάτω λέξεων το σημείο για τις μακρ χρονες και το σημείο υ για τις ραχ χρονες: ζω-ή, - η (= η νε τητα), -δέ-ως (= με ευχαρίστηση), κοι-ν ς, κρ -τος, νω-θρ ς, ν -μος, ο -ω-ν ς (μαντικ πτην ή σημείο), μή-τηρ, πα -δες, γο-νε ς, πρ -τον. Απάντηση ζ ω- η, η- η, η-δ ε- ως, κ οι-ν ος, κρ ο-το ς, ν ω-θρ ος, ν ο-μ ος, οι - ω-ν ος, μ η-τ ηρ, παι δες, γο νε ις, πρ ωτο ν. 40

14 Γνωμικό Bακτηρία γάρ στι παιδεία ίου. Mένανδρος, Γν μαι Mον στιχοι H παιδεία είναι στήριγμα στη ζωή. ΕΛΕΓΧΩ ΤΙΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΜΟΥ * 1. Ποιο ήταν το ιδεώδες των νέων στην αρχαία Aθήνα; 2. Tι γνωρίζετε για τον Πλάτωνα; 3. Ποιες ήταν οι τροφοί και ποιο το έργο τους; 4. Ποιος ήταν ο παιδαγωγ ς και ποιο το έργο του; 5. Tι ήταν η μεγαλογράμματη ή κεφαλαιογράμματη γραφή; 6. Nα γράψετε τις επ μενες δ ο φράσεις με μικρά γράμματα και να ξεχωρίσετε τις λέξεις μεταξ τους: α. MEΘHΜΩNOΘEOΣ. EΦOΠΛOYΛOΓXHN 7. Σε τι διαφέρουν ως προς την προφορά τα ραχ χρονα απ τα μακρ χρονα φωνήεντα; H νεοελληνική έχει μακρ χρονα φωνήεντα; 8. O φθ γγος ζ της νεοελληνικής σε τι διαφέρει απ το φθ γγο (ή φώνημα) ζ της αρχαίας ελληνικής; 9. Nα σχηματίσετε τα παρακάτω σ νθετα κάνοντας τις κατάλληλες τροπές των συμφώνων: α. ν + παίζω = ε. π ν + ασιλε ς =. ν + γράφω = στ. π + σταμαι = γ. ν + μένω = ζ. π + ρπαγ = δ. σ ν + πιέζω = 10. Nα σχηματίσετε τα παρακάτω σ νθετα σ μφωνα με το πρώτο παράδειγμα: α. π + γράφω = πιγράφω δ. π + γο μαι =. π + σταμαι = ε. κατ + κετε ω = γ. κατ + σταμαι = στ. πρ + γο μαι = 11. Στη νεοελληνική φράση «το μέλλον είναι α ρατον» η σωστή σημασία της λέξης α ρατον είναι * Οι απαντήσεις στο Ελέγχω τις γνώσεις μου ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 41

15 α. απροσδι ριστο δ. α ριστο. άυλο ε. κάτι που δεν μπορεί κανείς να το δει, άγνωστο γ. ανέκφραστο 12. Aπ τα συνθετικά που παρατίθενται να γράψετε την αντίστοιχη σ νθετη λέξη: α. μετ + π μενος = δ. π + συχάζω =. κατ + πτομαι = ε. κατ + δρ ω = γ. κατ + δρα = στ. π + ρμή = 13. Nα γράψετε τη σωστή προφορά των παρακάτω φράσεων μετά την απο ολή (έκθλιψη) του τελικο φωνήεντος της πρώτης λέξης: α. π ρου ζω ς δ. κατ λην ρμ διος πουργ ς. K ριος μετ μ ν ε. π ν ς ζυγο γ. π ς στιγμ ς στ. κατ ξιν 14. Aπ τη συγχώνευση ποιων φθ γγων προήλθε το αρχαίο ξ; 15. Aπ τη συγχώνευση ποιων φθ γγων προήλθε το αρχαίο ψ; 16. Ποια είναι τα χειλικά, τα ουρανικά και τα οδοντικά σ μφωνα; 17. Ποια είναι τα ψιλ πνοα, τα δασ πνοα και τα μέσα σ μφωνα; 18. Ποια είναι τα υγρά και τα ένρινα σ μφωνα; 19. Ποια είναι τα μακρ χρονα και ποια τα ραχ χρονα φωνήεντα; 20. Nα αντιστοιχίσετε τις λέξεις της A στήλης με τις σημασίες τους στη B στήλη: Α Β 1. πιμελο μαι α. άριστος 2. έλτιστος. κάνω 3. πειδ ν γ. προσπαθώ 4. νθα δ. φροντίζω 5. πέμπω ε. περνώ τον καιρ μου 6. ποι στ. που 7. φοιτ ζ. στέλνω 8. πειρ μαι η. ταν 21. Nα συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω φράσεων και προτάσεων με τον κατάλληλο τ πο των λέξεων που δίνονται σε παρένθεση: α. O Aθηνα οι το ς (πα ς) διδάσκουσιν.. O πα δες ν (παλαίστρα, πληθ. αριθμ.) φοιτ σιν. γ. O κιθαριστα τ ς (ψυχή, πληθ. αριθμ.) τ ν παίδων. 22. Nα αποδώσετε στην αρχαία ελληνική τις ακ λουθες νεοελληνικές φράσεις: α. Oι Aθηναίοι συμ ουλε ουν τα παιδιά.. Oι γονείς στέλνουν τα παιδιά στα σπίτια των δασκάλων. γ. Eξαιτίας της κακής σωματικής κατάστασης. 42

16 ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 1 Το ς δ Σπαρτιατ ν πα δας ο κ π νητο ς ο δ μισθίοις ποιήσατο παιδαγωγο ς Λυκο ργος, ο δ ξ ν κάστ ω τρέφειν ο δ παιδε ειν ς ο λετο τ ν υ ν, λλ πάντας ε θ ς πταετε ς γενομένους παραλαμ άνων α τ ς ε ς γέλας κατελ χιζε, κα συνν μους ποι ν κα συντρ φους μετ λλήλων ε θιζε συμπαίζειν κα συσχολάζειν. Πλο ταρχος, Λυκο ργος Λεξιλόγιο νητ ς, -ή, - ν μίσθιος, α και -ος, -ον ποιέομαι -ο μαι ξεστι καστος, -η, -ον τρέφω παιδε ω ο λομαι ε θ ς πταετής, -ής, -ές γέλη καταλοχίζω σ ννομος, -ος, -ον μετ λλήλων θίζω συμπαίζω συσχολάζω αγορασμένος μισθωμένος, μισθωτ ς, έμμισθος κάνω, ορίζω είναι δυνατ, επιτρέπεται καθένας ανατρέφω εκπαιδε ω θέλω αμέσως, μ λις εφτά ετών λ χος κατανέμω σε λ χους αυτ ς που είναι μαζί με άλλους ως ουσιαστικ δηλώνει το σ ντροφο, τον εταίρο μεταξ τους συνηθίζω, κάνω κάποιον να συνηθίσει παίζω μαζί με κάποιον περνώ τον καιρ μου ομαδικά Μετάφραση στη νεοελληνική Κείμενο Λυκο ργος δ ο κ ποιήσατο το ς πα δας Σπαρτιατ ν π νητο ς ο δε μισθίοις παιδαγωγο ς, ο δ ξ ν κάστ ω τρέφειν ο δ παιδε ειν τ ν υ ν ς ο λετο, λλ πάντας Μετάφραση Ο Λυκο ργος λοιπ ν δεν ρισε (: δεν επέτρεπε) τα παιδιά των Σπαρτιτών να έχουν αγορασμένους ή έμμισθους παιδαγωγο ς, ο τε ήταν δυνατ στον καθένα να ανατρέφει και να εκπαιδε ει το γιο του πως ήθελε, αλλά λα τα αρσενικά παιδιά 43

17 ε θ ς γενομένους πταετε ς παραλαμ άνων α τ ς κατελ χιζε ε ς γέλας, κα ποι ν συνν μους κα συντρ φους μετ λλήλων ε θιζε συμπαίζειν κα συσχολάζειν. αμέσως μ λις γίνονταν εφτά ετών, αφο τα έπαιρνε ο ίδιος, τα κατένεμε σε λ χους (: τα κατέτασσε σε ομίλους), και κάνοντάς τα εταίρους και συντρ φους μεταξ τους τα συνήθιζε να παίζουν μαζί και να περνο ν τον καιρ τους ομαδικά. Γραμματικά 1. Σπαρτιατ ν: γεν. πληθ. στο αρσ. γένος του πρωτ κλιτου κ ριου ον μ. Σπαρτιάτης (το Σπαρτιάτου). 2. πα δας: αιτ. πληθ. στο αρσ. γένος του τριτ κλιτου ουσ. πα ς (το παιδ ς). 3. νητο ς: δοτ. πληθ. στο αρσ. γένος του δευτερ κλιτου ρηματικο επιθέτου νητ ς, -ή, - ν (= αυτ ς που μπορεί να αγοραστεί, αυτ ν που μπορεί κανείς να αγοράσει, αγοραστ ς). 4. μισθίοις: δοτ. πληθ. στο αρσ. γένος του δευτερ κλιτου επιθέτου μίσθιος, -ος και -α, -ον (= μισθωμένος, μισθωτ ς). 5. ποιήσατο: γ εν. πρ σ. οριστικής αορ. του ρ. ποιέομαι -ο μαι, ποιο μην, ποιήσομαι, ποιηθήσομαι, ποιησάμην, ποιήθην, πεποίημαι, πεποιήμην. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: ποιητής, ποίημα, ποιητικ ς, χειροποίητος, προσποιητ ς, ποίηση, μεταποίηση. 6. παιδαγωγο ς: δοτ. πληθ. στο αρσ. γένος του δευτερ κλιτου ουσ. παιδαγωγ ς (το παιδαγωγο ). 7. ξ ν: γ εν. πρ σ. οριστικής παρατατικο του απρ σωπου ρ. ξεστι (= επιτρέπεται, είναι δυνατ ), ξ ν, ξέσται, ξεγένετο, κγέγονε, ξεγεγ νει. 8. κάστ ω: δοτ. εν. στο αρσ. γένος της α ριστης επιμεριστικής αντωνυμίας καστος, -η, -ον (= καθένας). 9. τρέφειν: απαρ. ενεστώτα του ρ. τρέφω, τρεφον, θρέψω, θρεψα, τέτροφα. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: τροφή, τροφ ς, διατροφή, ευτραφής, τρ φιμος, θρέμμα, θρεπτικ ς, θρεφτάρι. 10. παιδε ειν: απαρ. ενεστώτα του ρ. παιδε ω (= εκπαιδε ω), παίδευον, παιδε σω, παίδευσα, πεπαίδευκα, πεπαιδε κειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: παίδευση, παιδεία, παιδεμ ς, εκπαιδευτής, εκπαιδευτήριο, εκπαιδευτικ ς. 11. ο λετο: γ εν. πρ σ. οριστικής παρατατικο του ρ. ο λομαι (= θέλω), ουλ μην και ουλ μην, ουλήσομαι, ουληθήσομαι, ουλήθην και ουλήθην, ε ο λημαι. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: ο ληση, α ο λητος. 12. υ ν: αιτ. εν. στο αρσ. γένος του ανώμαλου ετερ κλιτου ουσ. υ ς (το υ ο ). Το νομα αυτ στον ενικ κλίνεται κατά τη κλίση, ενώ στον πληθυντικ κλίνεται κατά τη γ κλίση. 13. πταετε ς: αιτ. πληθ. στο αρσ. γένος του τριτ κλιτου επιθέτου πταετής, -ής, -ές. 14. γενομένους: μετοχή αορ. στην αιτ. πληθ. του αρσ. γένους του ρ. γίγνομαι, γιγν μην, γενήσομαι, γεν μην, γεγένημαι και γέγονα, γεγενήμην και γεγ νειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: γένος, γενιά, γ νος, γονι ς, απ γονος, εγγ νι. 15. παραλαμ άνων: μετοχή ενεστώτα στην ονομ. εν. του αρσ. γένους του ρ. παραλαμ άνω, παρελάμ ανον, παραλήψομαι, παρέλα ον, παρείληφα, παρειλήφειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: παραλα ή, παραλήπτης, λα ίδα, λήψη, κατάληψη, καταληψίας. 44

18 16. γέλας: αιτ. πληθ. στο θηλ. γένος του τριτ κλιτου ουσ. γέλη (τ ς γέλης). 17. κατελ χιζε: γ εν. πρ σ. οριστικής παρατατικο του ρ. καταλοχίζω (= κατανέμω σε λ χους). 18. συνν μους: αιτ. πληθ. στο αρσ. γένος του δευτερ κλιτου επιθέτου σ ννομος, -ος, -ον (= εταίρος). 19. ποι ν: μετοχή ενεστώτα στην ονομ. εν. του αρσ. γένους του ρ. ποιέω - (= κάνω), ποίουν, ποιήσω, ποίησα, πεποίηκα, πεποιήκειν. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: ποίηση, ποιητής, ποιητικ ς, χειροποίητος, εκποίηση, μεταποίηση, προσποιητ ς, προσποίηση. 20. συντρ φους: αιτ. πληθ. στο αρσ. γένος του δευτερ κλιτου επιθέτου σ ντροφος, -ος, -ον. 21. λλήλων: γεν. πληθ. στο αρσ. γένος της αλληλοπαθητικής αντωνυμίας. 22. ε θιζε: γ εν. πρ σ. οριστικής παρατατικο του ρ. θίζω (= συνηθίζω), ε θιζον, θι, ε θισα, ε θικα. 23. συμπαίζειν: απαρ. ενεστώτα του ρ. συμπαίζω, συνέπαιζον, συμπαιξο μαι ή συμπαίξομαι, συνέπαιξα ή συνέπαισα, συμπέπαικα ή συμπέπαιχα. ΟΜΟΡΡΙΖΑ της ν.ε.: παίχτης, παιχνίδι, συμπαίχτης, παίξιμο, άπαιχτος, εμπαιγμ ς. 24. συσχολάζειν: απαρ. ενεστώτα του ρ. συσχολάζω (= περνώ τον καιρ μου μαζί με άλλους), συνεσχ λαζον, συσχολάσω, συνεσχ λασα, συνεσχ λακα. Ετυμολογικά νητ ς < νέομαι -ο μαι μίσθιος < μισθ ς παιδαγωγ ς < πα ς + γω ξεστι < ξ + στ πταετε ς < πτ + τος παραλαμ άνω < παρ + λαμ άνω σ ννομος < σ ν + νέμω σ ντροφος < συντρέφω συμπαίζω < σ ν + παίζω συσχολάζω < σ ν + σχολάζω Χρονικές αντικαταστάσεις ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ ποιε ται ποιε το ποιήσεται ποιήσατο πεποίηται πεποίητο ξεστι(ν) ξ ν ξέσται ξεγένετο κγέγονε(ν) ξεγεγ νει τρέφειν θρέψειν θρέψαι τετροφέναι παιδε ειν παιδε σειν παιδε σαι πεπαιδευκέναι ο λεται ο λετο ουλήσεται ουλήθη ε ο ληται ο λετο ουληθήσεται ουλήθη παραλαμ άνων παραληψ μενος παραλα ν παρειληφ ς ποι ν ποιήσων ποιήσας πεποιηκ ς συμπαίζειν συμπαιξε σθαι συμπα σαι συμπεπαικέναι 45

19 Στοιχεία συντακτικού 1. Λυκο ργος: υποκ. του ρ. ποιήσατο. 2. τρέφειν παιδε ειν: τελικά απαρ. ως υποκ. του απρ σ. ρ. ξ ν. 3. τ ν υ ν: αντικ. στα απαρ. τρέφειν παιδε ειν. 4. γενομένους παραλαμ άνων: χρονικές μετοχές. 5. ποι ν: τροπική ή χρονική μετοχή. 6. συμπαίζειν συσχολάζειν: τελικά απαρ. ως αντικ. στο ρ. ε θιζε. Πραγματολογικά, ερμηνευτικά, ιδεολογικά, αισθητικά 1. Πλο ταρχος (περίου μ.χ.): ιστορικ ς, ιογράφος και ιστορικοφιλ σοφος. Γεννήθηκε στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας απ ε πορη οικογένεια. Δε γνωρίζουμε ακρι ώς το έτος γέννησης και θανάτου του. σα γνωρίζουμε γι αυτ ν προέρχονται απ το ίδιο του το έργο. Σπο δασε στην Αθήνα κοντά στο φιλ σοφο Αμμώνιο. Στη συνέχεια, πήγε στη Ρώμη. Ο αυτοκράτορας Τραϊαν ς εκτίμησε τις ικαν τητές του και του έδωσε το αξίωμα του υπάτου στην περιοχή της Ιλλυρίας. Επανήλθε μως σ ντομα στην πατρίδα του και ασχολήθηκε με το συγγραφικ του έργο. Σε μας είναι περισσ τερο γνωστ ς απ το έργο Βίοι Παράλληλοι, που αναφέρεται στη ζωή και τη δράση επιφανών ανδρών. Άλλο ενδιαφέρον έργο του είναι τα Ηθικά. Πρ κειται για 83 πραγματείες ηθικο κυρίως περιεχομένου, μερικές απ τις οποίες θεωρο νται τι δεν είναι γνήσια δικά του έργα. Η γλώσσα του είναι η αττικίζουσα Κοινή της εποχής του. Ο Σκάλιγκερ χαρακτηρίζει τον Πλο ταρχο ως πάσης φ σεως φθαλμ ν. 2. Λυκο ργος: ονομαστ ς νομοθέτης της Σπάρτης. Χώρισε τους κατοίκους σε τρεις κατηγορίες, τους Σπαρτιάτες, τους Είλωτες και τους Περίοικους. Καθιέρωσε κοινά συσσίτια και ρισε αυστηρή αγωγή στους νέους. 3. το ς δ Σπαρτιατ ν... υ ν: σε αντίθεση με την εκπαίδευση των νέων στην Αθήνα, ο νομοθέτης Λυκο ργος στη Σπάρτη δεν ρισε αγορασμένους ή έμμισθους παιδαγωγο ς για την εκπαίδευση των νέων. Εξάλλου, δεν επιτρεπ ταν στον καθένα να εκπαιδε ει το γιο του πως ήθελε. 4. λλ πάντας... συσχολάζειν: στη Σπάρτη, μ λις τα παιιδά γίνονταν εφτά ετών, τα παρελάμ ανε η πολιτεία, τα κατέτασσε σε ομίλους ή λ χους και τα συνήθιζε να παίζουν μαζί και να περνο ν τον καιρ τους ομαδικά. Θεματικό κέντρο Η εκπαίδευση των παιδιών στην αρχαία Σπάρτη. 46

20 Νοηματική απόδοση του κειμένου Στο απ σπασμα αυτ ο Πλο ταρχος δίνει πληροφορίες για την εκπαίδευση των νέων στην αρχαία Σπάρτη. Σε αντίθεση με την εκπαίδευση των νέων στην Αθήνα, ο νομοθέτης Λυκο ργος δεν ρισε έμμισθους παιδαγωγο ς για τους νέους της Σπάρτης και ο τε επέτρεψε στον καθένα να εκπαιδε ει το γιο του πως ήθελε. Η εκπαίδευση των παιδιών στην αρχαία Σπάρτη ήταν ομαδική. Τα παιδιά, μ λις γίνονταν εφτά ετών, τα παραλάμ ανε η πολιτεία, τα κατέτασσε σε ομίλους, τα έκανε συντρ φους μεταξ τους και τα συνήθιζε να παίζουν και να περνο ν τον ελε θερο χρ νο τους ομαδικά. 2 Γράμματα μ ν ο ν νεκα τ ς χρείας μάνθανον δ λλη π σα παιδεία πρ ς τ ρχεσθαι καλ ς γίνετο κα καρτερε ν πονο ντα κα νικ ν μαχ μενον. Δι κα τ ς λικίας προερχομένης πέτεινον α τ ν τ ν σκησιν, ν χρ τε κείροντες κα αδίζειν νυποδήτους παίζειν τε γυμνο ς ς τ πολλ συνεθίζοντες. Πλο ταρχος, Λυκο ργος Λεξιλόγιο νεκα τ ς χρείας πρ ς τ ρχεσθαι καλ ς γίνετο καρτερέω - πονέω - δι τ ς λικίας προερχομένης πιτείνω ν χρ κείρω νυπ δητος, -ος, -ον ς τ πολλ συνεθίζω σα ήταν αναγκαία, σα χρειάζονταν είχε ως σκοπ να τους μάθει την υπακοή στους κυ ερνώντες υπομένω, έχω υπομονή κοπιάζω, μοχθώ, εργάζομαι σκληρά για το το σο μεγάλωναν, σο προχωρο σαν στην ηλικία επαυξάνω, εντείνω μέχρι το δέρμα, σ ρριζα κουρε ω ξυπ λυτος ως επί το πλείστον συνηθίζω, εξοικειώνω Μετάφραση στη νεοελληνική Κείμενο Εμάνθανον μ ν ο ν γράμματα νεκα τ ς χρείας δ λλη π σα παιδεία γίνετο Μετάφραση Μάθαιναν λοιπ ν γράμματα σα ήταν αναγκαία (: σα χρειάζονταν) η λοιπή μως αγωγή τους είχε ως σκοπ 47