Ανάπτυξη εργαλείων αξιολόγησης και βέλτιστων πρακτικών για την ανάπτυξη και διαχείριση ασφαλούς οδικής υποδοµής το ερευνητικό έργο RIPCORD-ISEREST.

Transcript

1 1 Ανάπτυξη εργαλείων αξιολόγησης και βέλτιστων πρακτικών για την ανάπτυξη και διαχείριση ασφαλούς οδικής υποδοµής το ερευνητικό έργο RIPCORD-ISEREST. Γαϊτανίδου Ευαγγελία Εθνικό Κέντρο Ερευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης Ινστιτούτο Μεταφορών, Ελλάδα Πάνου Μαρία Εθνικό Κέντρο Ερευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης Ινστιτούτο Μεταφορών, Ελλάδα Ευάγγελος Mπεκιάρης Εθνικό Κέντρο Ερευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης Ινστιτούτο Μεταφορών, Ελλάδα Αϋφαντοπούλου Γεωργία Εθνικό Κέντρο Ερευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης Ινστιτούτο Μεταφορών, Ελλάδα Περίληψη Η πρόσφατη Λευκή Βίβλος για τις Μεταφορές που εκδόθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση [1], έχει θέσει ως στόχο τη µείωση κατά το ήµισυ του αριθµού των θανατηφόρων τροχαίων ατυχηµάτων που λαµβάνουν χώρα στους Ευρωπαϊκούς δρόµους. Στο πλαίσιο της προσπάθειας για την επίτευξη του στόχου αυτού είναι αναγκαίο να ληφθούν συγκεκριµένα µέτρα και να θεσπιστούν κοινές πρακτικές για όλα τα κράτη-µέλη της Ε.Ε. Στο πλαίσιο αυτό είναι απαραίτητη η ανάπτυξη και εργαλείων αξιολόγησης της οδικής ασφάλειας και η δοκιµασία αυτών στην πράξη ώστε να εκτιµηθεί ποια από αυτά είναι τα πλέον κατάλληλα σε κάθε δεδοµένη περίπτωση τόσο από άποψη χρησιµότητας όσο και οικονοµικής αποδοτικότητας. Στην κατεύθυνση αυτή κινείται το Ευρωπαϊκό ερευνητικό έργο RIPCORD-ISEREST, στοχεύοντας στην ανάπτυξη κατάλληλων εργαλείων για τη βελτίωση της οδικής ασφάλειας και την υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών προς ενιαία εφαρµογή στο σύνολο του Ευρωπαϊκού χώρου. Τέτοια εργαλεία αποτελούν οι Έλεγχοι Οδικής Ασφάλειας, οι Επιθεωρήσεις Οδικής Ασφάλειας και η ιαχείριση Μελανών Θέσεων του οδικού δικτύου. Εξαιρετικά σηµαντική στην κατεύθυνση αυτή είναι και η συµβολή της εφαρµογής νέων τεχνολογιών. Τα παραπάνω εκτίθενται αναλυτικά στην εργασία που ακολουθεί.

2 2 1. Εισαγωγή Ο στόχος της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει το θέµα της βελτίωσης της οδικής ασφάλειας, τόσο µέσω της χρήσης εργαλείων αξιολόγησης της οδικής υποδοµής, όσο και µέσω της χρήσης νέων τεχνολογιών τηλεµατικής. Τα θέµατα αυτά αποτελούν αντικείµενο του ερευνητικού έργου RIPCORD-ISEREST. Το ερευνητικό αυτό έργο, το οποίο πραγµατοποιείται στα πλαίσια του 6 ου Προγράµµατος-Πλαισίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2005 και έχει διάρκεια 3 έτη. Συµµετέχουν 17 Πανεπιστήµια και Ερευνητικά Ινστιτούτα από 14 Ευρωπαίκές χώρες (Γερµανία, Ελβετία, ηµοκρατία της Τσεχίας, Ελλάδα, Βέλγιο, Ουγγαρία, Αυστρία, Πορτογαλία, Ολλανδία, Νορβηγία, Ισπανία, Τουρκία, Ιταλία και Πολωνία). Κύριο στόχο του αποτελεί η θέσπιση εργαλείων και οδηγιών βέλτιστης εφαρµογής στα µέτρα ασφάλειας της οδικής υποδοµής, ούτως ώστε να υποστηριχθεί η Ευρωπαϊκή Πολιτική των Μεταφορών κατά την προσπάθεια επίτευξης των στόχων της. Πρώτο βασικό µέληµα αποτελεί η εξαγωγή βέλτιστων πρακτικών αναφορικά µε τους Ελέγχους Οδικής Ασφάλειας (Road Safety Audits) και τις Επιθεωρήσεις Ασφάλειας (Safety Inspections). Τα εργαλεία αυτά χρησιµοποιούνται ήδη στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης κατά τη διάρκεια κατασκευής και παράδοσης και λειτουργίας της οδικής υποδοµής αντίστοιχα. Στη χώρα µας ανάλογες πρωτοβουλίες βρίσκονται ακόµη σε εµβρυικό στάδιο. Ένα άλλο σηµαντικό ζήτηµα είναι η καταγραφή και διαχείριση των µελανών σηµείων ("black spots") που εντοπίζονται σε διάφορες θέσεις της υφισταµένης οδικής υποδοµής. Στη χώρα µας έχει ήδη γίνει µια πρώτη προσέγγιση επί του θέµατος, σε περιορισµένη µέχρι στιγµής κλίµακα. Συγκεκριµένα, από το 2000 µε το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Οδικής Ασφάλειας και το 2002 µε το Επιχειρησιακό Σχεδιο Οδικής Ασφάλειας τέθηκε το ζήτηµα του εντοπισµού και της διαχείρισης των «µελανών θέσεων». Ανατέθηκε στην εταιρεία Truth S.A. και εκπονήθηκε Μελέτη Ανάλυσης Επικινδυνότητας και Προτάσεων βελτίωσης της Οδικής Ασφάλειας (ΜΕΠΟΑ). Στα πλαίσια της µελέτης αυτής προσδιορίστηκαν προδιαγραφές µελετών προσδιορισµού και επεµβάσεων µικρού κόστους και µεγάλης αποτελεσµατικότητας σε µελανές θέσεις του οδικού δικτύου. Σύµφωνα µε τη µελέτη αυτή, ο εντοπισµός των µελανών θέσεων πραγµατοποιείται µε χρήση αριθµητικών και στατιστικών µεθόδων, καθώς και διαφόρων δεικτών ασφάλειας. Στη συνέχεια επιλέγονται οι θέσεις στις οποίες θα πραγµατοποιηθούν επεµβάσεις, επιλέγεται η καταλληλότερη επέµβαση για κάθε περίπτωση, υλοποιείται η επέµβαση και τέλος αξιολογείται η αποτελεσµατικότητά της. [2] Η ανταλλαγή των εµπειριών από τις αντίστοιχες προσεγγίσεις των διαφόρων κρατών-µελων επί του θέµατος, κρίνεται πολύτιµη για την προώθηση και ολοκλήρωση του συγκεκριµένου εγχειρήµατος σε Ευρωπαϊκή

3 3 κλίµακα. Οι νέες τεχνολογίες τηλεµατικής µπορούν να συνεισφέρουν σηµαντικά στην προσπάθεια βελτίωσης της οδικής ασφάλειας, ενσωµατωµένες στα υπό ανάπτυξη εργαλεία και βέλτιστες πρακτικές. 2. Βέλτιστες πρακτικές σχετικά µε τους Ελέγχους Οδικής Ασφάλειας (Road Safety Audits-RSA). Σε αρκετές χώρες έχουν θεσµοθετηθεί Έλεγχοι Οδικής Ασφάλειας (EOA), ώστε να διασφαλιστεί ότι οι δρόµοι σχεδιάζονται και κατασκευάζονται µε ασφάλεια. Ο στόχος του ερευνητικού έργου RIPCORD-ISEREST είναι η διάχυση των εµπειριών αυτών και η εφαρµογή σχετικών τυποποιηµένων εργαλείων σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες καθώς και να παρέχει συµβουλές στις χώρες που επιθυµούν να εφαρµόσουν τους ΕΟΑ. Με βάση την απογραφή της παρούσας πρακτικής επιχειρείται η διαµόρφωση κοινής αντίληψης σχετικά µε τα διάφορα στοιχεία των ΕΟΑ καθώς και περαιτέρω βελτιώσεις των διαδικασιών ΕΟΑ, π.χ. λίστες ελέγχου. Η διαδικασία αυτή θα δηµιουργήσει τη βάση για να αναπτυχθούν οδηγίες βέλτιστων εφαρµογών για τους ΕΟΑ. Αναλυτικότερα, οι ενέργειες που έχουν προγραµµατιστεί είναι: Η οργάνωση των ΕΟΑ. Οι αρµοδιότητες των εµπλεκοµένων µερών. Το είδος των µελετών που θα υπόκεινται στον έλεγχο. Τα στάδια των ελέγχων σε σχέση και µε τα στάδια σχεδιασµού µιας οδικής µελέτης. Τα εργαλεία που θα χρησιµοποιηθούν. Ο προγραµµατισµός των ΕΟΑ (εφαρµογή, χρηµατοδότηση, αναφορές). Τα αποτελέσµατα θα αποτελέσουν τη βάση για: Να διαµορφωθεί ένα κοινό πλαίσιο σε όλα τα στοιχεία που σχετίζονται µε τους ΕΟΑ. Την περαιτέρω βελτίωση των διαδικασιών των ΕΟΑ. Την εναρµόνιση των εργαλείων ελέγχου. Τη διαµόρφωση οδηγιών βέλτιστων πρακτικών για τους ΕΟΑ. Την παροχή συµβουλών σε χώρες που επιθυµούν να εφαρµόσουν ΕΟΑ, συµπεριλαµβανοµένων και θεµάτων αποδοχής. Μια άλλη παράµετρος που θα ληφθεί υπόψη είναι η αναγκαία κατάρτιση και περαιτέρω εκπαίδευση των ελεγκτών. Εδώ συµπεριλαµβάνονται τα προσόντα για να γίνει κάποιος ελεγκτής, το πρόγραµµα εκπαίδευσης, οι διαπιστεύσεις και η περαιτέρω εκπαίδευση. Στόχο αποτελεί η εναρµόνιση της διαδικασίας εκπαίδευσης των Ελεγκτών καθώς και του υπόβαθρου των συστάσεων που θα προτείνονται από αυτούς.[3], [4], [5],[6].

4 4 3. Βέλτιστες πρακτικές σχετικά µε τις Επιθεωρήσεις Οδικής Ασφάλειας (Road Safety Inspections). Σε ορισµένες χώρες έχουν ήδη αναπτυχθεί οι Επιθεωρήσεις Οδικής Ασφάλειας. Στόχος των Επιθεωρήσεων Οδικής Ασφάλειας είναι η διασφάλιση ότι τα υφιστάµενα οδικά δίκτυα (συµπεριλαµβάνοµένου και του παρόδιου περιβάλλοντος) συντηρούνται στο βέλτιστο βαθµό από την άποψη της οδικής ασφάλειας. Σε αντίθεση µε τους Ελέγχους Οδικής Ασφάλειας, όπου αναλύονται οι πιθανοί κίνδυνοι των νέων κατασκευών, καθώς και το ενδεχόµενο ανακατασκευής, και τη ιαχείριση Μελανών Σηµείων, η οποία βασίζεται στην ανάλυση ατυχηµάτων, η κεντρική ιδέα µιας Επιθεώρησης Οδικής Ασφάλειας είναι ο περιοδικός έλεγχος του υπάρχοντος οδικού δικτύου από τους υπευθύνους για την οδική ασφάλεια (οδικές αρχές, αστυνοµία) και τους συγκοινωνιολόγους. Με βάση τις υφιστάµενες εµπειρίες, θα επιχειρηθεί η δηµιουργία µιας κοινής βάσης αναφοράς για τις Επιθεωρήσεις Οδικής Ασφάλειας και θα προκύψουν οδηγίες βέλτιστων πρακτικών. Καθώς οι επιθεώρησεις οδικής ασφάλειας είναι σχετικά νέα προσέγγιση, θα µελετηθεί ένα σχέδιο εφαρµογής που θα περιλαµβάνει και την διαχειριστική και οικονοµική υλοποίηση των Επιθεωρήσεων Οδικής Ασφάλειας, κοινό για όλα τα κράτη µέλη, στα πλαίσια του ερευνητικού προγράµµατος RIPCORD-ISERESΤ. Σε αυτό θα συνδράµει η ανάλυση των ήδη υφισταµένων προσεγγίσεων από διάφορές χώρες της Ε.Ε., εντοπίζοντας τα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα που αυτές παρουσιάζουν και διαµορφώνοντας τελικά ένα κοινό πλαίσιο βέλτιστης πρακτικής. Σηµαντική θα είναι και η συµβολή ειδικών από κρατικές αρχές και λειτουργούς οδικών υποδοµών καθώς και ειδικών από την Ε.Ε. στους οποίους έχει ήδη γίνει προσέγγιση µέσω της συµπλήρωσης ερωτηµατηµατολογίου σε σχετικά θέµατα. Ένα άλλο θέµα το οποίο πραγµατεύεται το ερευνητικό έργο RIPCORD- ISERESΤ είναι η κατάστρωση σχεδίου εφαρµογής των Επιθεωρήσεων Οδικής Ασφάλειας. Στο σχέδιο αυτό εξετάζονται τόσο οι διοικητικές όσο και οι οικονοµικές παράµετροι της εφαρµογής του εργαλείου αυτού, ώστε να προκύψουν συµπεράσµατα για την εφαρµοσιµότητά του, τις δυσκολίες που πιθανόν να προκύψουν και τους τρόπους µε τους οποίους αυτές θα µπορούσαν να αντιµετωπιστούν. Για το σκοπό αυτό θα πραγµατοποιηθούν και δοκιµές εφαρµοσιµότητας ( practicability tests ) σε επιλεγµένες χώρες, µετα την ολοκλήρωση της διαµόρφωσης των οδηγιών βέλτιστων πρακτικών επί του θέµατος, µε τη συµµετοχή αρµοδίων οδικών αρχών και λειτουργών οδικής υποδοµής. [3],[6]

5 5 4. Βέλτιστες πρακτικές σχετικά µε τις τη ιαχείριση Μελανών Θέσεων και την Ανάλυση Ασφάλειας των Οδικών ικτύων. Η συγχρονη προσέγγιση στην Ευρώπη σχετικά µε τη ιαχείριση Μελανών Θέσεων του οδικού δικτύου χαρακτηρίζεται από έλλειψη τυποποιηµένων ορισµών και στοιχείων ανάλυσης. Αναφορικά µε τις µελανές θέσεις οδικών ατυχηµάτων υπάρχει µεγάλη ποικιλία ορισµών. Οι περισσότεροι από τους ορισµούς αυτούς είναι ανεπαρκείς από θεωρητική άποψη. Λαµβάνοντας υπόψη ότι η Ανάλυση Ασφάλειας των Οδικών ικτύων είναι ένα νέο όργανο, υπάρχει αντίστοιχη έλλειψη τυποποιηµένων ορισµών και οδηγιών. Στα πλαίσια ενός πρόσφατου ερευνητικού έργου στη Νορβηγία αναπτύχθηκε µια νέα προσέγγιση για την Ανάλυση Ασφαλείας των Οδικών ικτύων. Στη Γερµανία το 2003 εκδόθηκε σύσταση σχετικά µε το θέµα αυτό. Συνεπώς, ένα σηµαντικό αντικείµενο του RIPCORD-ISERESΤ αποτελεί η θεµελίωση των βάσεων για την αναγνώριση και ανάλυση των µελανών θέσεων µε τη στατιστική θεωρία ατυχηµάτων, καθώς και να αναπτύξει οδηγίες βέλτιστων πρακτικών για τη ιαχείριση Μελανών Θέσεων και συστάσεις για την Ανάλυση Ασφαλείας των Οδικών ικτύων. Η προσέγγιση του θέµατος πραγµατοποιείται µέσω συγκέντρωσης των υφισταµένων θεωρήσεων από διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες, θεωρήσεις που βρίσκονται βέβαια σε πρώιµο στάδιο, καθώς το θέµα είναι σχετικά νέο. Με τη σύγκριση των ήδη θα εντοπιστούν τα σηµεία στα οποία χρειάζονται περαιτέρω βελτιώσεις ή και αναθεώρηση της ακολουθουµένης µεθόδου. Επίσης στοχεύεται η θεµελίωση µιας κοινής αντίληψης σε σχέση µε τη ιαχείριση Μελανών Θέσεων και την Ανάλυση Ασφάλειας των Οδικών ικτύων σε Πανευρωπαϊκό Επίπεδο. Η προσπάθεια αυτή έχει ήδη ξεκινήσει µε τη συγκέντρωση ερωτηµατολογίων από υπεύθυνους φορείς όλων σχεδόν των κρατών µελών και αναµένονται σύντοµα τα πρώτα αποτελέσµατα. Θα µελετηθούν επίσης και σχέδια εφαρµογής των εργαλείων αυτών, καθώς και αξιολόγηση των αποτελεσµάτων της παραπάνω ανάλυσης αναφορικά µε την εφαρµοσιµότητα και τη χρήση της συνολικής προσέγγισης σε διάφορα επίπεδα τεχνολογίας αλλά και διοίκησης.[2], [3], [6] 5. Νέες τεχνολογίες Τα τελευταία χρόνια οι νέες τεχνολογίες παρουσιάζουν αξιοσηµείωτη εξέλιξη και έχουν εφαρµογές στις περισσότερες πλέον ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι µεταφορές και η οδική ασφάλεια δε θα µπορούσαν να αποτελέσουν την εξαίρεση στη σύγχρονη αυτή τάση. Στα πλαίσια του ερευνητικού έργου RIPCORD-ISEREST στοχεύεται η ενσωµάτωση των στοιχείων των νέων τεχνολογιών, όπως οι εφαρµογές τηλεµατικής, που σχετίζονται µε τα εργαλεία καθώς και τις οδηγίες βέλτιστων πρακτικών που θα αναπτυχθούν στο έργο αυτό όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Ένα

6 6 παράδειγµα τέτοιων στοιχείων θα µπορούσε να είναι ο απαραίτητος παρόδιος εξοπλισµός για τηλεµατικές εφαρµογές ή παρόδια στοιχεία τηλεµατικής που στοχεύουν στη υποστήριξη ή την αντικατάσταση µέτρων οδικής υποδοµής. Μια περαιτέρω προοπτική που αντιµετωπίζεται είναι η θεώρηση των πιθανών συνεπειών που θα είχε η χρήση των εφαρµογών αυτών τηλεµατικής στην εφαρµοσιµότητα των εργαλείων που αναπτύσσονται στα πλαίσια του ερευνητικού αυτού έργου, συνεπώς και στα πλεονεκτήµατα που προσφέρει η χρήση τους στα εργαλεία αυτά και στην οδική ασφάλεια γενικότερα. Τα θέµατα τα σχετικά µε τις εφαρµογές τηλεµατικής (εντός του οχήµατος, στην υποδοµή, µικτές) και µε άλλες νέες τεχνολογίες (στοιχεία κατασκευής δρόµων και οχηµάτων, νέες διεπιφάνιες χρήσης οδηγού οχήµατος αναλύονται στα πλαίσια του εν λόγω ερευνητικού προγράµµατος, προσαρµοσµένα βέβαια στους στόχους του. Εκτιµούνται επίσης οι πιθανές επιπτώσεις και οι αλληλεπιδράσεις των νέων αυτών εφαρµογών. Τα αποτελέσµατα θα διαφοροποιηθούν ανάλογα µε το αν η εφαρµογή των νέων τεχνολογιών θα είναι άµεση ή µελλοντική, ανάλογα και µε το βαθµό ωριµότητας της συγκεκριµένης τεχνολογίας, καθώς και τη σχέση κόστους αποδοτικότητάς τους. [3] 5. Συµπεράσµατα Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι το ερευνητικό έργο RIPCORD ISEREST αποτελεί µια πολύ αξιόλογη πρωτοβουλία η οποία θα δώσει µια νέα θεώρηση σχετικά µε το θέµα της οδικής ασφάλειας και της µείωσης των ατυχηµάτων, πρόβληµα µείζον για τη χώρα µας. Εξέχουσας σηµασίας είναι το γεγονός ότι η συγκεκριµένη προσπάθεια πραγµατοποιείται σε Πανευρωπαϊκό επίπεδο και τα εργαλεία που θα αναπτυχθούν θα µπορούν να εφαρµοστούν σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες, προσαρµοσµένα φυσικά στις τοπικές συνθήκες. Ένα ακόµη σηµαντικό στοιχείο που προκύπτει είναι η κοινωνική διάσταση του θέµατος, µε τη δηµιουργία νέων πεδίων απασχόλησης των Συγκοινωνιολόγων Μηχανικών και άλλων σχετικών ειδικοτήτων, αλλά και η προαγωγή του θέµατος της οδικής ασφάλειας παρέχοντας του µια µελλοντική διάσταση µε την ανάπτυξη νέων µεθόδων και τη χρήση σύγχρονων και αναπτυσσόµενων τεχνολογιών.

7 7 Βιβλιογραφία [1] Η ευρωπαϊκή πολιτική µεταφορών µε ορίζοντα το έτος 2010: η ώρα των επιλογών -COM(2001) 370, Σεπτέµβριος [2] Κατάρτιση Εξειδίκευση Προγράµµατος Οδικής Ασφάλειας Ασφαλές Οδικό Περιβάλλον, ιευρωπαϊκή Οµάδα Συµβούλων Θεσσαλονίκης, Truth S.A, εκέµβριος [3] RIPCORD ISEREST project, Contract for: Specific Targeted Research or Innovation Project, Annex 1: Description of Work, January [4] Robert Van der Kooi, Road Safety Audit, tools, procedures and experiences: a literature review and recommendations, SWOV, [5] Transportation Research Board NCHPR Synthesis 336, Road Safety Audits: A Synthesis of Highway Practice, 2004 [6] RIPCORD ISEREST project, Results of the questionnaire survey, Internal Report, under publication.

8 8 English summary Development of assessment tools and best practices for safe road infrastructure development and management the RIPCORD- ISEREST EU project. The recently published White Paper on Transport by the E.C., has targeted the reduction of the number of road fatalities that occur on the European roads by 50%. Within the context of accomplishing this target there is the need for taking specific measures and establishing common practices for all EU members. For the improvement of road safety a direct target should be the development and the management of a safe road infrastructure, which will also fulfill the terms of cost-effectiveness. Within this context, it is essential to develop road safety assessment tools and to test them in real situations, so as to assess which of them are most appropriate in every case, in terms of usability and cost effectiveness. At the same time, the road should provide its users with appropriate information regarding its function. Consequently, road design should be performed in accordance with each road s function. Specific emphasis should be given to rural roads, where almost half of the fatalities occur throughout Europe, and for which almost no measures have been taken so far regarding road safety, at least in Greece. The RIPCORD-ISEREST European project is moving to this direction, aiming to the development of appropriate tools for the enhancement of road safety and the adoption of best practices to be applied throughout the EU. Best practice guidelines would first refer to Road Safety Audits and Road Safety Inspections, performed during not only during the construction period, but also after the project has been delivered and during its function. Road Safety Audits have already been implemented in many EU countries but not yet in Greece, where they would be of major importance, taking into account the bad situation of the road network. Another important issue is the Black Spots Management and Safety Analysis of Road Networks. Such tools have already been developed in many countries and this experience will be valuable. However, there is lack of standardized definitions and elements of analysis. A common definition of black spots as well as setting the basis for basing their identification and analysis on statistical accident theory, are within the scopes of RIPCORD- ISEREST. A number of steps to this direction have already been made in Greece and this experience will contribute to the development of best practice guidelines on the Black Spot Management and Safety Analysis of Road Networks. Finally, the contribution of the application of new telematic technologies to the enhancement of road safety is seen as extremely important, as they can support the road safety, either as stand-alone measures, or integrated in the before mentioned tools and best practice guidelines.