ΣΟ ΠΟΓΖΛΑΣΟ Δ ΤΝΓΤΑΜΔΝΔ ΑΣΗΚΔ ΜΔΣΑΚΗΝΖΔΗ: Ζ ΠΔΡΗΠΣΩΖ ΣΖ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ

Transcript

1 AΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΠΟΛΤΣΔΥΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΠΟΛΗΣΗΚΩΝ ΜΖΥΑΝΗΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΩΝ ΠΟΤΓΩΝ ΔΗΓΗΚΔΤΖ ΠΡΟΣΑΗΑ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΚΑΗ ΒΗΩΗΜΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΣΟ ΠΟΓΖΛΑΣΟ Δ ΤΝΓΤΑΜΔΝΔ ΑΣΗΚΔ ΜΔΣΑΚΗΝΖΔΗ: Ζ ΠΔΡΗΠΣΩΖ ΣΖ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΣΤΛΗΑΝΖ ΚΑΡΣΟΒΗΣΖ Γηπι. Μεραληθόο Παξαγσγήο θαη Γηνίθεζεο Θεζζαινλίθε, Οθηώβξηνο 2011

2 AΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΠΟΛΤΣΔΥΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΠΟΛΗΣΗΚΩΝ ΜΖΥΑΝΗΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΩΝ ΠΟΤΓΩΝ ΔΗΓΗΚΔΤΖ ΠΡΟΣΑΗΑ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΚΑΗ ΒΗΩΗΜΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΣΟ ΠΟΓΖΛΑΣΟ Δ ΤΝΓΤΑΜΔΝΔ ΑΣΗΚΔ ΜΔΣΑΚΗΝΖΔΗ: Ζ ΠΔΡΗΠΣΩΖ ΣΖ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΣΤΛΗΑΝΖ ΚΑΡΣΟΒΗΣΖ Γηπι. Μεραληθόο Παξαγσγήο θαη Γηνίθεζεο Θεζζαινλίθε, Οθηώβξηνο 2011

3 Πεξίιεςε Σα ζεκεξηλά ζπζηήκαηα κεηαθνξψλ έρνπλ ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ, ζηελ πγεία ησλ αλζξψπσλ, ζηε ζπλνρή ησλ θνηλσληψλ. Σν κνληέιν αλάπηπμεο ησλ κεηαθνξψλ πνπ έρεη σο θεληξηθφ άμνλα ην απηνθίλεην έρεη ζπκβάιιεη θαζνξηζηηθά εδψ θαη πεξίπνπ έλαλ αηψλα ζηε ζεκεξηλή δπζκελή θαηάζηαζε. Χζηφζν, κέζα απφ βηβιηνγξαθηθή έξεπλα θαη κειέηε, δηαπηζηψλεηαη φηη ε παγθφζκηα θνηλφηεηα έρεη θαηαλνήζεη ην πξφβιεκα ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 70 θαη έρεη αλαγλσξίζεη πιένλ φηη ε εμαζθάιηζε επηπιένλ λέσλ ππνδνκψλ βάζεη ηεο δήηεζεο γηα κεηαθηλήζεηο κε ην απηνθίλεην ηδησηηθήο ρξήζεο δελ είλαη πηα βηψζηκε ιχζε. ήκεξα, ζε παγθφζκην επίπεδν, θχξην ζεσξεηηθφ ππφβαζξν ησλ πνιηηηθψλ πνπ απνζθνπνχλ ζηνλ έιεγρν ή ζηνλ πεξηνξηζκφ ησλ αξλεηηθψλ ζπλεπεηψλ ησλ ππαξρφλησλ ζπζηεκάησλ κεηαθνξψλ είλαη ε νξζνινγηθή δηαρείξηζε ηεο θηλεηηθφηεηαο θαη ε πξνψζεζε βηψζηκσλ ζπζηεκάησλ κεηαθνξψλ. Βαζηθή θαζνιηθή επηδίσμε είλαη ε αλάπηπμε ελφο ζηξαηεγηθνχ ζπγθνηλσληαθνχ ζρεδηαζκνχ πνπ λα ζηνρεχεη ζηελ πξνψζεζε θαη ηελ ππνζηήξημε ησλ «πξάζηλσλ κεηαθνξψλ» πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ηζνξξνπία αλάκεζα ζηηο κεηαθηλήζεηο κε ην απηνθίλεην θαη κε ελαιιαθηηθνχο, θηιηθνχο πξνο ην πεξηβάιινλ ηξφπνπο κεηαθνξάο ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο. ην πιαίζην απηφ θαη δεδνκέλνπ φηη ε Θεζζαινλίθε απνηειεί ζήκεξα κηα απφ ηηο θησρφηεξεο ζπγθνηλσληαθά πφιεηο ηεο Δπξψπεο, θαζίζηαηαη πιένλ επηηαθηηθή ε αλάγθε γηα αλάπηπμε κηαο πνιηηηθήο πνπ ζα βαζίδεηαη ζηηο αξρέο ηεο βηψζηκεο αζηηθήο θηλεηηθφηεηαο. Ζ πθηζηάκελε θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί φζνλ αθνξά ζηελ έληνλε θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε, ηελ πςειή αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε, ηελ έιιεηςε ρψξσλ ζηάζκεπζεο, ηελ θαηαζηξαηήγεζε ηνπ ειεχζεξνπ δεκφζηνπ ρψξνπ, θαη ηηο νινέλα απμαλφκελεο αλάγθεο γηα κεηαθηλήζεηο, απαηηεί ηελ πξνψζεζε ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ νη νπνίεο ζα εληζρχζνπλ ηε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο. Ζ ζπκπιεξσκαηηθφηεηα θαη ε δηαδξαζηηθφηεηα ηεο δεκφζηαο αζηηθήο ζπγθνηλσλίαο κε ην πνδήιαην απνηεινχλ απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ επίηεπμε ζπλδπαζκέλσλ κεηαθηλήζεσλ κε ήπηνπο ηξφπνπο κεηαθνξάο κε απψηεξν ζηφρν ηελ αλαβάζκηζε ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηελ θαιχηεξε εμππεξέηεζε ησλ πνιηηψλ. Ζ παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία ζηνρεχεη ζηε δηαηχπσζε νξηζκέλσλ πξνηάζεσλ θαη παξεκβάζεσλ νη νπνίεο κπνξνχλ λα αλαηξέςνπλ ηε ζεκεξηλή δπζκελή θαηάζηαζε θαη λα i

4 επλνήζνπλ ηηο ζπιινγηθέο θαη ελαιιαθηηθέο κνξθέο κεηαθίλεζεο. πγθεθξηκέλα, ε κεηαζηξνθή ησλ θαηνίθσλ ηεο Θεζζαινλίθεο ζην πνδήιαην θαη ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί κε ηελ επέθηαζε ηνπ πθηζηάκελνπ δηθηχνπ πνδειαηνδξφκσλ νχησο ψζηε λα ζπλδέεηαη κε ην δίθηπν ησλ ιεσθνξεηαθψλ γξακκψλ αιιά θαη κε ηε κειινληηθή βαζηθή γξακκή ηνπ ππφ θαηαζθεπή κεηξφ. Δμίζνπ ζεκαληηθφ βήκα πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε απνηειεί ε αλάπηπμε ησλ απαξαίηεησλ θαη επαξθψλ ρψξσλ ζηάζκεπζεο γηα ηα πνδήιαηα ζηνπο ζηαζκνχο θαη ηηο ζηάζεηο ησλ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ, ελψ παξάιιεια νη αληίζηνηρνη ζπγθνηλσληαθνί θνξείο ζα πξέπεη λα ζεζπίζνπλ θαλνληζκνχο πνπ ζα επηηξέπνπλ ηε θφξησζε θαη ηε κεηαθνξά ηνπ πνδειάηνπ ζηα νρήκαηα ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. Σέινο, γηα ηε δεκηνπξγία ησλ θαηάιιεισλ ζπλζεθψλ πνπ ζα εμαζθαιίζνπλ ηηο δπλαηφηεηεο γηα ζπλδπαζκέλεο κεηαθηλήζεηο, θξίλεηαη ζθφπηκε ε νξγάλσζε ελφο ζπζηήκαηνο ελνηθίαζεο θνηλφρξεζησλ πνδειάησλ κε ηελ εγθαηάζηαζε ησλ ζηαζκψλ απηφκαηεο ελνηθίαζεο ζε θεληξηθά ζεκεία ηεο πφιεο, πφινπο έιμεο θαη ζεκεία κεηεπηβίβαζεο. ii

5 Abstract The current transport systems have significant impact on the environment, human health, and social cohesion. The development model of transport geared by automobile has contributed significantly for nearly a century to the present adverse situation. However, through literature research and study, it is found that the global community has understood the problem since the '70s and has now acknowledged that constructing additional new infrastructure based on demand for travel by private car is no longer viable. Today, globally, the main theoretical background of policies aim to control or reduce the negative impact of existing transportation systems is the efficient mobility management and the promotion of sustainable transport systems. Basic universal goal is to develop a strategic transportation planning that aims to promote and support "green transport" in order to achieve a balance between car journeys with alternative, environmentally friendly modes of transport in urban areas. In this context, and given that Thessaloniki is now one of the poorest public transport cities, it has become imperative to develop a policy based on principles of sustainable urban mobility. The current situation with regard to the intense traffic congestion, high pollution, lack of parking, misuse of free public space, and the ever increasing demand for travel, requires the promotion of alternative solutions that will enhance the use of bicycles combined with public transport. The complementarity and interactivity of public urban transportation by bicycle are prerequisites for achieving intermodal transportation with mild transport modes with a view to upgrading the urban environment and better transportation services to citizens. This thesis aims to formulate some proposals and interventions that can reverse the current adverse situation and to promote collective and alternative forms of transportation. Specifically, conversion of the inhabitants of Thessaloniki on the bike and public transport can be achieved by extending the existing network of bicycle paths in order to connect to the network of bus routes and the future baseline of the subway under construction. Equally important step in this direction is the development of necessary and sufficient parking spaces for bikes at stations and stops of public transport, while the respective transport companies should adopt regulations that will allow the loading and transportation of the bicycle in vehicles of public transport. Finally, to create conditions that will ensure the possibilities for iii

6 intermodal transportation, it is appropriate to organize a public bike system with the installation of automatic rental stations in central city locations, attractions and places of transit. iv

7 Πξόινγνο Ζ παξνχζα κεηαπηπρηαθή δηπισκαηηθή εξγαζία, ππφ ηελ επίβιεςε ηεο θαζεγήηξηαο θαο Μάγδαο Πηηζηάβα-Λαηηλνπνχινπ, έρεη ηίηιν «Σν πνδήιαην ζε ζπλδπαζκέλεο αζηηθέο κεηαθηλήζεηο: Ζ πεξίπησζε ηεο Θεζζαινλίθεο» θαη εθπνλήζεθε ζηα πιαίζηα ησλ ππνρξεψζεσλ ηνπ Πξνγξάκκαηνο Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ Δηδίθεπζεο «Πξνζηαζία Πεξηβάιινληνο θαη Βηψζηκε Αλάπηπμε» ηνπ ηκήκαηνο Πνιηηηθψλ Μεραληθψλ ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο. Αληηθείκελν ηεο εξγαζίαο απηήο είλαη ε κειέηε θαη ε δηεξεχλεζε ηεο επξσπατθήο εκπεηξίαο φζνλ αθνξά ζε θαηλνηφκεο θαη απνηειεζκαηηθέο πξαθηηθέο πνπ απνζθνπνχλ ζηελ επίηεπμε ζπλδπαζκέλσλ κεηαθηλήζεσλ κε πνδήιαην θαη κέζα καδηθήο κεηαθνξάο. ηφρνο είλαη ε δηαηχπσζε κηαο ζεηξάο απφ πξνηάζεηο, δξάζεηο, θαη νδηθέο παξεκβάζεηο γηα ηελ πφιε ηεο Θεζζαινλίθεο κε ηηο νπνίεο εμαζθαιίδεηαη ε ζπκπιεξσκαηηθφηεηα θαη ε δηαδξαζηηθφηεηα κεηαμχ απηψλ ησλ κέζσλ, επηδηψθεηαη ε βηψζηκε αζηηθή θηλεηηθφηεηα, θαη δεκηνπξγνχληαη νη δπλαηφηεηεο αλάπηπμεο ζπλδπαζκέλσλ αζηηθψλ κεηαθηλήζεσλ κε ελαιιαθηηθνχο θαη ζπιινγηθνχο ηξφπνπο κεηαθνξάο γηα ηελ θαιχηεξε ζπγθνηλσληαθή εμππεξέηεζε ησλ πνιηηψλ. Οη ιφγνη ελαζρφιεζεο κε ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα είλαη αθελφο ην γεγνλφο φηη νη πξάζηλεο κεηαθνξέο θαη νη ήπηεο κνξθέο κεηαθίλεζεο κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ άκεζα ζηα απμαλφκελα θπθινθνξηαθά πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ πιένλ νη πεξηζζφηεξεο ζχγρξνλεο πφιεηο θαη αθεηέξνπ φηη κέρξη ζήκεξα, ζηε Θεζζαινλίθε, νη πνιηηηθέο θαη νη πξσηνβνπιίεο πνπ έρνπλ αλαιεθζεί πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο βηψζηκεο αζηηθήο θηλεηηθφηεηαο είλαη ειάρηζηεο, θαζψο ππάξρεη αδπλακία ζηελ επίηεπμε ησλ απαξαίηεησλ ζπλζεθψλ πνπ ζα εμαζθαιίζνπλ ηελ θνηλσληθή απνδνρή θαη ζπλαίλεζε σο πξνο ηελ έληαμε ηνπ πνδειάηνπ ζηελ πφιε θαη ηε ζπλδπαζκέλε ρξήζε ηνπ κε ηηο δεκφζηεο ζπγθνηλσλίεο. ε απηφ ην ζεκείν, νθείισ λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηελ επηβιέπνπζα θαζεγήηξηά κνπ, θα Μάγδα Πηηζηάβα-Λαηηλνπνχινπ, Καζεγήηξηα ηνπ ηκήκαηνο Πνιηηηθψλ Μεραληθψλ Α.Π.Θ., ε νπνία κε ηελ θαζνδήγεζή ηεο θαη ηελ πνιχηηκε βνήζεηα πνπ κνπ πξνζέθεξε, ζπλέβαιε θαζνξηζηηθά ζηελ νινθιήξσζε ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Ζ ζπλεξγαζία καο ήηαλ, γηα κέλα, ζεκαληηθή θαη πνιχ δεκηνπξγηθή. Δπίζεο, επραξηζηψ πνιχ ηνλ θ. Νίθν Γαβαλά, Γηδάθησξ ηνπ ηκήκαηνο Πνιηηηθψλ Μεραληθψλ Α.Π.Θ., γηα ηηο ρξήζηκεο πξνηάζεηο θαη ζπκβνπιέο πνπ κνπ v

8 παξείρε. Δπηπιένλ, νθείισ λα εθθξάζσ ηελ επγλσκνζχλε κνπ ζηα άιια δχν κέιε ηεο εμεηαζηηθήο επηηξνπήο, θα ηέιια Παπαπαχινπ-Ησαθεηκίδνπ, Δπίθνπξε Καζεγήηξηα ηνπ ηκήκαηνο Πνιηηηθψλ Μεραληθψλ Α.Π.Θ., θαη θ. σθξάηε Μπάζπα, Δπίθνπξν Καζεγεηή ηνπ ηκήκαηνο Αγξνλφκσλ θαη Σνπνγξάθσλ Μεραληθψλ Α.Π.Θ., δηφηη απφ θνηλνχ απνηέιεζαλ αξσγνχο ζηελ εθπφλεζε ηεο δηπισκαηηθήο απηήο εξγαζίαο. Σέινο, κεγάιν κεξίδην ζηελ επηηπρή πξνζπάζεηά κνπ γηα ηελ πεξάησζε ησλ ζπνπδψλ κνπ απνδίδσ ζηελ νηθνγέλεηά κνπ θαη ηδηαίηεξα ζηνπο γνλείο κνπ, ηνπο νπνίνπο επραξηζηψ ζεξκά γηα ηελ νιφςπρε αγάπε ηνπο θαη ηε ςπρηθή θαη πιηθή ππνζηήξημε πνπ κνπ παξείραλ φια απηά ηα ρξφληα. Θεζζαινλίθε, Οθηψβξηνο 2011 vi

9 Πεξηερόκελα Πεξίιεςε i Abstract iii Πξόινγνο v 1 Δηζαγσγή Γεληθά Αληηθείκελν θαη ζηφρνη Γνκή ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο Μεηαθνξέο & βηώζηκε αζηηθή θηλεηηθόηεηα Σν Πξφβιεκα ησλ Μεηαθνξψλ Σν θαηλφκελν ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο Ζ θπξηαξρία ηνπ απηνθηλήηνπ Έλα παξάδεηγκα ησλ ζεηηθψλ ζπλεπεηψλ Καηάιεςε ρψξνπ Μεηαθνξέο θαη πεξηβάιινλ Πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο Οη πξσηνβνπιίεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Βηψζηκε θηλεηηθφηεηα θαη βηψζηκν ζχζηεκα κεηαθνξψλ Δλαιιαθηηθή πξνζέγγηζε ηνπ πξνβιήκαηνο ησλ κεηαθνξψλ: ηξνθή ζην πνδήιαην Θεσξεηηθό ππόβαζξν, πξνδηαγξαθέο & αξρέο ζρεδηαζκνύ Οθέιε ηεο κε-κεραλνθίλεηεο κεηαθίλεζεο θαη ηεο δεκηνπξγίαο ππνδνκψλ γηα ην πνδήιαην Έληαμε ηνπ πνδειάηνπ ζε κηα αζηηθή πεξηνρή Αλάπηπμε κηαο επηηπρεκέλεο πνιηηηθήο θηλεηηθφηεηαο Βαζηθέο ζεσξεηηθέο αξρέο γηα ηελ έληαμε ηνπ πνδειάηνπ ζε κηα αζηηθή πεξηνρή ρεδηαζκφο θαη ράξαμε δηθηχνπ θίλεζεο πνδειάησλ vii

10 3.3.1 Γεληθέο αξρέο θ ζηφρνη ζρεδηαζκνχ Πφινη έιμεο θαη πνηνηηθέο δηαδξνκέο Δπηινγή ηχπνπ πνδειαηηθψλ ππνδνκψλ Γεληθά Σχπνη ππνδνκήο Γίθηπν θίλεζεο πνδειάησλ εθηφο νδνζηξψκαηνο Γίθηπν θίλεζεο πνδειάησλ ζην νδφζηξσκα Γηαζηαζηνιφγεζε ηεο ππνδνκήο Κπθινθνξηαθή ηθαλφηεηα Απαηηνχκελα πιάηε πνδειαηνδξφκσλ Οξηδφληηα πεξηζψξηα, θαηά κήθνο θιίζεηο θαη νξηδφληηεο θακπχιεο Κφκβνη - Γηαζηαπξψζεηο ήκαλζε ηνπ δηθηχνπ πνδειάηνπ ρεδηαζκφο ρψξσλ ζηάζκεπζεο χλνςε ρσξνηαμηθψλ κέηξσλ ππέξ ηνπ πνδειάηνπ πλδπαζκέλεο αζηηθέο κεηαθηλήζεηο κε πνδήιαην θαη κέζα καδηθήο κεηαθνξάο Γεληθά Σν πνδήιαην ζην πιαίζην ησλ κεηαθνξψλ ζε αζηηθέο πεξηνρέο Σα Μέζα Μαδηθήο Μεηαθνξάο Σα Μέζα ηαζεξήο Σξνρηάο Μεηξνπνιηηηθφο ζηδεξφδξνκνο (Μεηξφ) Οθέιε απφ ηε ιεηηνπξγία ηνπ κεηξφ ζηηο αζηηθέο κεηαθηλήζεηο Οηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο θαη πεξηβαιινληηθέο επηδξάζεηο απφ ηελ θαηαζθεπή θαη ιεηηνπξγία ηνπ κεηξφ ζε έλα αζηηθφ ζπγθξφηεκα Πξναζηηαθφο ζηδεξφδξνκνο Σξνρηνδξφκνη (Σξακ) πλδπαζκέλεο κεηαθηλήζεηο κε πνδήιαην, Μ.Μ.Μ. θαη κέζα ζηαζεξήο ηξνρηάο Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα πφιεσλ πνπ επλννχλ ηε ρξήζε πνδειάηνπ Φεξξάξα - Ηηαιία Μπηικπάν θαη Βηζθάηα - Ηζπαλία Γνπβιίλν - Ηξιαλδία Κχπξνο Freiburg - Γεξκαλία ηξαζβνχξγν - Γαιιία Γελεχε - Διβεηία Ζ πεξηθέξεηα ηεο Βαιινλίαο - Βέιγην viii

11 4.6.9 Houten - Οιιαλδία Δπξσπατθή εκπεηξία ζηε δηαδξαζηηθφηεηα ηνπ πνδειάηνπ κε ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο Οιιαλδία Γαλία Ζλσκέλν Βαζίιεην Γαιιία Γεξκαλία Ηζπαλία πλδπαζκέλεο αζηηθέο κεηαθηλήζεηο ζηελ πόιε ηεο Θεζζαινλίθεο Γεσγξαθηθά ζηνηρεία Γεκνγξαθηθά ζηνηρεία Πφινη έιμεο Αζηηθφ νδηθφ δίθηπν θαη ην θπθινθνξηαθφ πξφβιεκα ηνηρεία κεηαθηλήζεσλ Ζ πνιηηηθή κεηαθνξψλ γηα ηελ πφιε ηεο Θεζζαινλίθεο Γίθηπα κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο Οξγαληζκφο Αζηηθψλ πγθνηλσληψλ Θεζζαινλίθεο ΜΔΣΡΟ Γίθηπν πνδειαηνδξφκσλ Τθηζηάκελε θαηάζηαζε φζνλ αθνξά ζηε δηαδξαζηηθφηεηα ηνπ πνδειάηνπ κε ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο Πξνηάζεηο γηα επίηεπμε δηαδξαζηηθφηεηαο ηνπ πνδειάηνπ κε ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο Δπέθηαζε δηθηχνπ πνδειαηνδξφκσλ χλδεζε ησλ δηθηχσλ θίλεζεο πνδειάησλ κε ηε βαζηθή γξακκή ηνπ κεηξφ Υψξνη ζηάζκεπζεο πνδειάησλ ζηα ζεκεία αιιαγήο κέζνπ Γπλαηφηεηα θφξησζεο πνδειάηνπ ζηα νρήκαηα ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο Οξγάλσζε ζπζηήκαηνο ελνηθίαζεο πνδειάησλ ζε ζηάζεηο θαη ζηαζκνχο ησλ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ πκπεξάζκαηα 162 Βηβιηνγξαθία 167 ix

12 Κεθάιαην 1 Δηζαγσγή 1.1 Γεληθά Ζ έλλνηα ηεο βησζηκφηεηαο εκθαλίζηεθε ζηελ αηδέληα ηεο επξσπατθήο πνιηηηθήο ην 1987 ζηε πλδηάζθεςε ηεο Brundtland θαη ζηε ζπλέρεηα ελζσκαηψζεθε ζε φια ηα επίπεδα ζηξαηεγηθνχ ζρεδηαζκνχ ηεο Έλσζεο. Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, ην πιαίζην νξηζκνχ ηεο βησζηκφηεηαο/αεηθνξίαο δηεπξχλζεθε γηα λα ζπκπεξηιάβεη ζηφρνπο ζρεηηθνχο κε ηελ νηθνλνκηθή, θνηλσληθή θαη πεξηβαιινληηθή αλάπηπμε. Σν 1996, ν Οξγαληζκφο γηα ηελ Οηθνλνκηθή πλεξγαζία θαη Αλάπηπμε δηνξγάλσζε έλα ζπλέδξην κε ζέκα «Πεξηβαιινληηθά Κξηηήξηα γηα Βηψζηκεο Μεηαθνξέο» (Environmental Criteria for Sustainable Transport), ζην νπνίν δηαηππψζεθε γηα πξψηε θνξά ε έλλνηα ηεο βηψζηκεο θηλεηηθφηεηαο. Ζ δηαζθάιηζε ηεο βηψζηκεο αζηηθήο θηλεηηθφηεηαο είλαη πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο δήηεκα γηα ηελ αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ηεο δσήο ησλ πνιηηψλ, αιιά θαη έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο απαζρφιεζεο ζηηο επξσπατθέο πφιεηο. Σφζν εκπεηξηθά, φζν θαη κεηά απφ κειέηεο, έρεη απνδεηρζεί φηη νη κεηαθνξέο ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηελ αλάπηπμε θαη νξγάλσζε ηνπ δνκεκέλνπ πεξηβάιινληνο. Ζ χπαξμε ή ε απνπζία ηνπο επεξεάδεη ηελ αλάπηπμε θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ηε ρσξηθή νξγάλσζε θαη ηελ πνηφηεηα ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, κε απνηέιεζκα λα ζπκβάιινπλ ζηε βηψζηκε θηλεηηθφηεηα. ε απηφ ην πιαίζην, πξνθχπηεη αλαγθαία ε πξνψζεζε βηψζηκσλ ζπγθνηλσληαθψλ ζπζηεκάησλ θαη ε δηακφξθσζε λέαο αληίιεςεο γηα ηελ αζηηθή θηλεηηθφηεηα κε θξηηήξηα: πεξηβαιινληηθά (εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, κείσζε αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο, θαη δηαζθάιηζε ηεο πγείαο, νξζνινγηθή ρξήζε ηνπ θπζηθνχ θεθαιαίνπ), θνηλσληθά (εμαζθάιηζε νηθνλνκηθά πξνζηηήο, ρξνληθά αμηφπηζηεο, αζθαινχο θαη επέιηθηεο κεηαθίλεζεο γηα φιεο ηηο νκάδεο πιεζπζκνχ) θαη νηθνλνκηθά (πξνηεξαηφηεηα ζηελ θαηαλνκή θνλδπιίσλ γηα ηελ πξνψζεζε ήπησλ κνξθψλ κεηαθίλεζεο, θίλεηξα θ.ιπ.). Χζηφζν, ην κεγαιχηεξν πξφβιεκα ησλ ζχγρξνλσλ πφιεσλ, αλεμαξηήηνπ κεγέζνπο, είλαη απηφ ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο. Ζ θαηάζηαζε απηή νθείιεηαη θπξίσο ζηε δηαδεδνκέλε θαη αλεμέιεγθηε πιένλ ρξήζε ηνπ ηδησηηθνχ απηνθηλήηνπ θαη ηε κηθξή πξνηίκεζε γηα ηνπο 1

13 ελαιιαθηηθνχο ηξφπνπο κεηαθίλεζεο θαη ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο. Καηά ζπλέπεηα, νη ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ έρνπλ σο απνηέιεζκα ηελ ζηαδηαθή ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ησλ πφιεσλ, ιφγσ ηεο έληαζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο ζηνπο δξφκνπο, ηελ αχμεζε ησλ αηπρεκάησλ, ηελ αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε θαη ερνξξχπαλζε. Εεηνχκελν είλαη ε επίηεπμε ηεο δηαρείξηζεο ησλ κεηαθνξηθψλ ξνψλ, ψζηε λα δηαζθαιίδεηαη αθελφο ε νηθνλνκηθή επεκεξία, αθεηέξνπ ε ιεηηνπξγηθφηεηα, ε πνηφηεηα δσήο θαη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο. ε κηα πξνζπάζεηα γηα ηελ επίηεπμε ηεο βηψζηκεο αζηηθήο θηλεηηθφηεηαο, επηρεηξείηαη λα εμαζθαιηζηεί ε κέγηζηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζε επηβάηεο θαη αγαζά κε απνδνηηθέο θαη πςειήο πνηφηεηαο ππεξεζίεο κεηαθνξψλ, ειαρηζηνπνηψληαο παξάιιεια ηηο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ησλ κεηαθνξψλ ζην πεξηβάιινλ, ηελ πνηφηεηα δσήο θαη ηελ πγεία ησλ πνιηηψλ. Μεησκέλεο κεηαθηλήζεηο κε ηδησηηθφ κεηαθνξηθφ κέζν δελ ζεκαίλεη ζηέξεζε θηλεηηθφηεηαο. Ζ πξνζπέιαζε ηεο πφιεο κπνξεί λα βειηησζεί, αλ αιιάμνπλ νη ηξφπνη κεηαθίλεζεο. Σν θξηηήξην βησζηκφηεηα ππνδεηθλχεη φηη ζα πξέπεη λα δνζεί απφιπηε πξνηεξαηφηεηα ζηηο ελαιιαθηηθέο θαη ηηο ζπιινγηθέο κνξθέο κεηαθίλεζεο. ηφρνο είλαη ε δεκφζηα ζπγθνηλσλία θαη ε πνδειαζία λα θαηαζηνχλ ειθπζηηθφηεξεο απφ ηελ ηδησηηθή κεηαθίλεζε, ψζηε ν θάηνηθνο λα απεμαξηεζεί απφ ην ηδησηηθφ απηνθίλεην. Έλα ζεκαληηθφ πξφβιεκα έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη νη δεκφζηνη ρψξνη ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο είλαη ζπγθεθξηκέλνη, πεξηνξηζκέλνη θαη αλεπαξθείο γηα ηελ ηθαλνπνίεζε φισλ ησλ αλαγθψλ ησλ ελδηαθεξφκελσλ ρξεζηψλ θαη νη ππνδνκέο γηα ήπηα θπθινθνξία αλεπαξθείο. Ζ αλαθαηαζθεπή ηεο πφιεο θαη ησλ δεκνζίσλ ρψξσλ είλαη απαξαίηεηε γηα λα θπθινθνξήζεη ην πνδήιαην ζηηο ειιεληθέο πφιεηο, αιιά θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηελ πφιε ηεο Θεζζαινλίθεο. Σν πνδήιαην είλαη ην πην ήπην κέζν κεηαθίλεζεο, ην πην θηιηθφ ζην πεξηβάιινλ θαη ην πην νηθνλνκηθφ. Ζ παξνπζία ηνπ πνδειάηνπ ζηελ πφιε, φρη ζαλ ηξφπνο άζθεζεο αιιά σο κέζνπ κεηαθίλεζεο, είλαη ζεκάδη πνιηηηζκνχ. Αληίζηξνθα, ε απνπζία ηνπ είλαη έλα ηδηαίηεξα αλεζπρεηηθφ κήλπκα πνιηηηζηηθήο παξαθκήο. ην παξειζφλ, ην πνδήιαην εμππεξεηνχζε έλα πνιχ κεγάιν πνζνζηφ ησλ κεηαθηλήζεσλ ζε αξθεηέο πεδηλέο ειιεληθέο πφιεηο κέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 60. Σφηε εθηνπίζηεθε βίαηα απφ ην απηνθίλεην. ηελ Δπξψπε, ηα πξάγκαηα αθνινχζεζαλ δηαθνξεηηθφ δξφκν, θαζψο πνιιέο πφιεηο ζηεξίδνπλ ζε φιν θαη κεγαιχηεξν βαζκφ ηελ πνδειαζία σο ηδαληθφ ηξφπν κεηαθίλεζεο. ε απηέο, ε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ αθνινπζεί κηα αχμνπζα πνξεία. Σν κεγαιχηεξν ίζσο πξνζφλ ηνπ πνδειάηνπ είλαη φηη εμαζθαιίδεη απηνλνκία κεηαθίλεζεο. Γηα ην ιφγν απηφ αιιά θαη επεηδή ην πνδήιαην, είηε θαηά ηελ θίλεζή ηνπ είηε ζηαζκεπκέλν, θαηαλαιψλεη ειάρηζην ρψξν, ν ζπγθνηλσληαθφο ζρεδηαζκφο ην αληηκεησπίδεη σο έλα κέζν πνπ δηθαηνχηαη κηαο ηζφηηκεο ζέζεο αλάκεζα ζηα άιια κέζα κεηαθνξάο. Αλαδεηνχληαη κέζνδνη θαη ηερληθέο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ρξήζεο ηνπ. 2

14 Ζ ζσζηή έληαμε ηνπ πνδειάηνπ ζε έλα ζπλνιηθφ ζχζηεκα κεηαθνξψλ θαη ζπλδπαζκέλσλ κεηαθηλήζεσλ ζηελ πφιε κπνξεί λα γίλεη κε ηελ απφδνζε ζε απηφ ηνπ ξφινπ πνπ πξαγκαηηθά ηνπ αλήθεη. Απηφο είλαη θπξίσο ε εμππεξέηεζε κεηαθηλήζεσλ κήθνπο κηθξφηεξνπ ησλ 8 ρηιηνκέηξσλ. Γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ κεηαθηλήζεσλ κεηαμχ πεξηθέξεηαο θαη θέληξνπ ηα θαηαιιειφηεξα κέζα είλαη ηα κέζα πςειήο ηθαλφηεηαο, φπσο ηα κέζα ζηαζεξήο ηξνρηάο. Όκσο, γηα ηελ πξνζπέιαζε ησλ ζηαζκψλ ηνπο, είηε απφ ηηο πεξηνρέο θαηνηθίαο ζηελ πεξηθέξεηα, είηε απφ ην θέληξν, ην πνδήιαην είλαη θαηάιιειν. Γηα λα ιεηηνπξγήζεη φκσο απηή ε ζπλδπαζκέλε κεηαθίλεζε πξέπεη λα ππάξρνπλ ζηνπο ζηαζκνχο ρψξνη γηα ηελ αζθαιή θαη πξνζηαηεπκέλε ζηάζκεπζε ησλ πνδειάησλ, ρψξνη γηα επηζθεπή θαη ελνηθίαζε, θαζψο θαη δπλαηφηεηα θφξησζεο θαη κεηαθνξάο ηνπ πνδειάηνπ ζηα νρήκαηα ησλ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ. Δθηφο απφ ηελ εμππεξέηεζε ηνπ θέληξνπ, ην πνδήιαην είλαη ρξήζηκν θαη γηα κέζνπ κήθνπο κεηαθηλήζεηο κεηαμχ ηνπ θέληξνπ θαη ησλ εθαπηφκελσλ ζε απηφ πεξηνρψλ θαηνηθίαο, ή κεηαμχ ηνπ θέληξνπ θαη ηζρπξψλ πφισλ έιμεο φπσο Παλεπηζηήκηα, αζιεηηθά θέληξα θ.ιπ. Πξέπεη ινηπφλ ε πφιε λα δηαζέηεη δίθηπν δηαδξφκσλ θίλεζεο ηνπ πνδειάηνπ γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ κεηαθηλήζεσλ απηήο ηεο θαηεγνξίαο. Σέηνηνη δηάδξνκνη θαηαζθεπάδνληαη, κε δηαθνξεηηθφ βέβαηα ηξφπν, είηε ζε αξηεξίεο είηε ζε δξφκνπο ήπηαο θπθινθνξίαο. Τπάξρεη ινηπφλ επηηαθηηθή αλάγθε επαλαζρεδηαζκνχ ησλ δεκνζίσλ ρψξσλ γηα ηελ θαιχηεξε νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ησλ πφιεσλ κε βάζε ηηο πξνηεξαηφηεηεο πνπ έρνπκε απνδερηεί σο θνηλσλία γηα ηε βηψζηκε αλάπηπμε, γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηελ θαιχηεξε πνηφηεηα δσήο. Θα πξέπεη λα πξνρσξήζνπκε ζε «αλαδηαλνκή ηνπ δσηηθνχ δεκφζηνπ ρψξνπ», ηζφηηκα θαη δίθαηα, κε ζεβαζκφ ησλ δηθαησκάησλ φισλ ησλ θαηεγνξηψλ ησλ κεηαθηλνχκελσλ ρξεζηψλ ψζηε λα δηαζθαιηζηεί ε πξνζβαζηκφηεηα θαη ε θηλεηηθφηεηα ζηηο πφιεηο. Ζ πξφθιεζε είλαη λα επηηεπρζεί ε νξγάλσζε ηεο πφιεο ψζηε λα είλαη εχθνια πξνζβάζηκε, αζθαιήο ζηηο κεηαθηλήζεηο θαη θηιηθή πξνο ηνπο θαηνίθνπο ηεο. Σα δίθηπα ζχλδεζεο πνπ δηαζέηεη, ην νδηθφ δίθηπν, ηα δίθηπα γηα ηνλ πνδειάηε λα είλαη απιά θαη εχρξεζηα θαη λα ζρεηίδνληαη κε ζεκεία αλαθνξάο ηνπ ρψξνπ. Οη πνιίηεο πξνζδνθνχλ επέιηθηεο ιχζεηο δεκφζησλ αζηηθψλ κεηαθνξψλ, αζθαιείο θαη άλεηεο, νηθνλνκηθά πξνζηηέο, πνπ λα απεπζχλνληαη ηζφηηκα ζε φινπο ηνπο ρξήζηεο. Ζ απνδνρή ηνπ θνηλνχ θαη ε ζπλεξγαζία είλαη απαξαίηεηα ζηνηρεία. Απαηηείηαη ινηπφλ κηα νινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε θαη ζηξαηεγηθή γηα ηελ αζηηθή θηλεηηθφηεηα κε ζηφρν ηελ αλαηξνπή ηεο ζεκεξηλήο θαηάζηαζεο θαη ηελ αλαβάζκηζε ηεο ζπγθνηλσληαθήο εμππεξέηεζεο, ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο πνηφηεηαο δσήο ζηηο πφιεηο. 3

15 1.2 Αληηθείκελν θαη ζηόρνη Αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ν πξνηεηλφκελνο ηξφπνο δηαρείξηζεο ηεο αζηηθήο νδηθήο ππνδνκήο ηεο πφιεο ηεο Θεζζαινλίθεο, ζηα πιαίζηα ηεο πνιηηηθήο αεηθφξνπ αζηηθήο αλάπηπμεο. ηφρνο είλαη ε αλαβάζκηζε ηνπ πθηζηάκελνπ νδηθνχ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο κε κηα ζεηξά βειηησηηθψλ παξεκβάζεσλ, κηθξήο θαη κεζαίαο θιίκαθαο, πξνο ηελ θαηεχζπλζε απνζπκθφξεζεο ηνπ αζηηθνχ θέληξνπ ηεο πφιεο θαη αλάδεημε ησλ ήπησλ κέζσλ κεηαθίλεζεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ρξήζε ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. Με άιια ιφγηα, νη πξνηεηλφκελεο παξεκβάζεηο απνζθνπνχλ ζηε δεκηνπξγία ελφο αλαβαζκηζκέλνπ νδηθνχ πεξηβάιινληνο, θαηά ηα πξφηππα επξσπατθψλ πφιεσλ, ην νπνίν ζα εμππεξεηεί ηηο κεηαθηλήζεηο ησλ πνιηηψλ ζην θέληξν ηεο πφιεο, αιιά ηαπηφρξνλα ζα απνηξέπεη ηελ απξφζθνπηε θαη αλεμέιεγθηε ρξήζε ηνπ επηβαηηθνχ νρήκαηνο. Ζ γεληθή εηθφλα πνπ εκθαλίδεη ην νδηθφ δίθηπν ηεο Θεζζαινλίθεο ραξαθηεξίδεηαη απφ απμεκέλα ζηνηρεία δπζιεηηνπξγίαο θαη αλεπάξθεηαο, κε γλψκνλα ηηο αλάγθεο γηα κεηαθηλήζεηο θαη ηα θπθινθνξηαθά κεγέζε ηεο πφιεο. ηελ πεξηνρή κειέηεο εληνπίδνληαη ζνβαξά πξνβιήκαηα δηαρείξηζεο ηεο νδηθήο ππνδνκήο ζε ζρέζε κε ηελ θπθινθνξία θαη ηελ ζηάζκεπζε ησλ νρεκάησλ πνπ απηή θαιείηαη λα εμππεξεηήζεη. πλεπψο, ε αιιαγή ηεο δηαζέζηκεο νδηθήο ππνδνκήο απφ εμππεξέηεζε ησλ νρεκάησλ ζηελ εμππεξέηεζε ησλ πνδειαηηζηψλ ζα σζήζεη ηε βησζηκφηεηα ηεο πφιεο. Ζ ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ θξίλεηαη φρη κφλν πξφζθνξε αιιά θαη επηηαθηηθή γηα ηελ Θεζζαινλίθε. 1.3 Γνκή ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο Ζ δνκή ηεο παξνχζαο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο δηαξζξψλεηαη σο εμήο: ην παξφλ θεθάιαην, ην νπνίν απνηειεί ην πξψην θαη εηζαγσγηθφ θεθάιαην, δίλνληαη νη βαζηθέο έλλνηεο πνπ πξαγκαηεχεηαη ην ινηπφ θείκελν θαη νξηνζεηείηαη ε δνκή θαη ηα πεξηερφκελά ηνπ, ελψ γίλεηαη αλαθνξά ηφζν γηα ην αληηθείκελν φζν θαη γηα ηνπο ζηφρνπο ηεο εξγαζίαο. ην δεχηεξν θεθάιαην, παξνπζηάδνληαη αξρηθά νξηζκέλα γεληθά ζηνηρεία γηα ηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ θαη ηα ζεκεξηλά πξνβιήκαηα πνπ ρξήδνπλ άκεζεο δηεπζέηεζεο, ελψ αλαιχνληαη νη ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ σο πξνο ηελ θπξηαξρία ηνπ απηνθηλήηνπ θαη ην ζπλεπαθφινπζν θαηλφκελν ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο, δίλνληαο έκθαζε ζηηο αξλεηηθέο επηδξάζεηο ηνπο ζην πεξηβάιινλ, ηελ θνηλσλία θαη ηελ νηθνλνκία. ηε ζπλέρεηα, πεξηγξάθνληαη ε ζρέζε ηνπ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ κε ην πεξηβάιινλ θαη νη πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο πνπ απηφο πξνθαιεί, θαζψο θαη νη δξάζεηο θαη νη πνιηηηθέο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζε κηα πξνζπάζεηα γηα ηελ επίηεπμε ηεο βηψζηκεο θηλεηηθφηεηαο, θαηαιήγνληαο ζηελ επηηαθηηθή αλάγθε πνπ απνξξέεη γηα κεηαζηξνθή πξνο ήπηνπο ηξφπνπο κεηαθίλεζεο θαη ζπγθεθξηκέλα ζην πνδήιαην. 4

16 ην ηξίην θεθάιαην, παξαηίζεληαη ηα πιενλεθηήκαηα ηεο κε-κεραλνθίλεηεο κεηαθίλεζεο θαη γίλεηαη ζαθήο πιένλ ε απαίηεζε γηα ηε δεκηνπξγία αληίζηνηρσλ ππνδνκψλ πνπ ζα ζπκβάινπλ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. Τπφ ην πιαίζην ηεο αλάπηπμεο κηαο επηηπρεκέλεο πνιηηηθήο θηλεηηθφηεηαο, πεξηγξάθεηαη ιεπηνκεξψο ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ην πνδήιαην κπνξεί λα εληαρζεί νκαιά ζε κηα πφιε θαη αλαιχνληαη ηα βήκαηα πνπ ζα πξέπεη λα αθνινπζεζνχλ γηα ην ζθνπφ απηφ. Αλαθέξνληαη νη γεληθέο αξρέο θαη νη ζηφρνη ζρεδηαζκνχ γηα ηελ αλάπηπμε ελφο δηθηχνπ θίλεζεο πνδειάησλ, ην νπνίν εθηφο ησλ άιισλ ζα πξέπεη λα ζπλδέεη πφινπο έιμεο θαη λα πεξηιακβάλεη πνηνηηθέο δηαδξνκέο, ελψ ππνδεηθλχνληαη ν ηχπνο ηεο πνδειαηηθήο ππνδνκήο πνπ ζα πξέπεη λα επηιεγεί ζε θάζε πεξίπησζε θαη ηα θξηηήξηα γηα ηε ζσζηή θαη απαηηνχκελε δηαζηαζηνιφγεζε θάζε ππνδνκήο. Ηδηαίηεξε πξνζνρή δίλεηαη ζην ζρεδηαζκφ ησλ θφκβσλ θαη ησλ δηαζηαπξψζεσλ ησλ πνδειαηνδξφκσλ κε ην ππφινηπν δίθηπν, ζηελ απαξαίηεηε θαη επαξθή ζήκαλζε γηα ην δίθηπν πνδειάηνπ θαζψο θαη ζηε δεκηνπξγία ησλ ρψξσλ ζηάζκεπζεο γηα ηα πνδήιαηα. Σν ηέηαξην θεθάιαην επηθεληξψλεηαη ζηηο ζπλδπαζκέλεο αζηηθέο κεηαθηλήζεηο κε πνδήιαην θαη κέζα καδηθήο κεηαθνξάο θαη εηζάγεη ηηο έλλνηεο ηεο δηαηξνπηθφηεηαο, ηεο ζπκπιεξσκαηηθφηεηαο θαη ηεο δηαδξαζηηθφηεηαο. Δπίζεο, παξνπζηάδνληαη μερσξηζηά νη ξφινη πνπ δηαδξακαηίδνπλ ην πνδήιαην, ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο θαη ηα κέζα ζηαζεξήο ηξνρηάο ζε νιφθιεξν ην ζχζηεκα ησλ κεηαθνξψλ ζε κηα αζηηθή πεξηνρή, θαη εμεγείηαη ιεπηνκεξψο πψο κπνξεί λα επηηεπρζεί ε ζπλέξγεηα κεηαμχ απηψλ ησλ κέζσλ. ηε ζπλέρεηα, παξαηίζεληαη νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα πφιεσλ πνπ έρνπλ πηνζεηήζεη κέηξα θαη πνιηηηθέο πνπ επλννχλ θαη πξνσζνχλ ηε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ, ελψ ζην ηέινο πεξηγξάθεηαη ε επξσπατθή εκπεηξία φζνλ αθνξά ζην ζέκα ηεο δηαδξαζηηθφηεηαο ηνπ πνδειάηνπ κε ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο κέζα απφ κειέηεο πεξίπησζεο απφ ηελ Οιιαλδία, ηε Γαλία, ην Ζλσκέλν Βαζίιεην, ηε Γαιιία, ηε Γεξκαλία θαη ηελ Ηζπαλία. ην πέκπην θεθάιαην, εμεηάδεηαη ε πεξίπησζε ηεο πφιεο ηεο Θεζζαινλίθεο θαη κειεηάηαη θαηά πφζνλ κπνξνχλ λα επηηεπρζνχλ νη απαξαίηεηεο ζπλζήθεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ αλάπηπμε ησλ δπλαηνηήησλ γηα ζπλδπαζκέλεο αζηηθέο κεηαθηλήζεηο. ηελ αξρή ηνπ θεθαιαίνπ, δίλνληαη νξηζκέλα γεσγξαθηθά θαη δεκνγξαθηθά ζηνηρεία θαη αλαιχνληαη ην έληνλν θπθινθνξηαθφ πξφβιεκα ζην νδηθφ δίθηπν ηεο πφιεο, ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ κεηαθηλήζεσλ ησλ θαηνίθσλ, θαζψο θαη ε πνιηηηθή θαη νη ζηξαηεγηθέο πνπ αθνινπζνχληαη αλαθνξηθά κε ην ζέκα ησλ κεηαθνξψλ. Παξνπζηάδνληαη ηα δίθηπα ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο ζηελ πφιε, δειαδή, ν Οξγαληζκφο Αζηηθψλ πγθνηλσληψλ Θεζζαινλίθεο θαη ην ππφ θαηαζθεπή κεηξφ, ην νπνίν αλακέλεηαη λα επηιχζεη ηνπιάρηζηνλ ελ κέξεη ηα ζπγθνηλσληαθά πξνβιήκαηα ηεο πφιεο, ελψ ζηε ζπλέρεηα πεξηγξάθεηαη ην πθηζηάκελν δίθηπν πνδειαηνδξφκσλ πνπ θαηαζθεπάζζεθε ην 2009, θαη αμηνινγείηαη ε πθηζηάκελε θαηάζηαζε φζνλ αθνξά ζηε δηαδξαζηηθφηεηα ηνπ πνδειάηνπ κε ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο. Σν θπξίσο κέξνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο νινθιεξψλεηαη κε ηε δηαηχπσζε ησλ πξνηάζεσλ 5

17 πνπ ζα πξέπεη λα πινπνηεζνχλ σο πξνο ηελ επέθηαζε ηνπ δηθηχνπ πνδειαηνδξφκσλ, ηε ζχλδεζε ηνπ δηθηχνπ κε ηε κειινληηθή βαζηθή γξακκή ηνπ κεηξφ, ηε δεκηνπξγία ρψξσλ ζηάζκεπζεο πνδειάησλ ζε ζηαζκνχο θαη ζηάζεηο ησλ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ, ηε δπλαηφηεηα θφξησζεο ηνπ πνδειάηνπ ζηα νρήκαηα ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο θαη ηελ νξγάλσζε ελφο απηνκαηνπνηεκέλνπ ζπζηήκαηνο ελνηθίαζεο θνηλφρξεζησλ πνδειάησλ. Οη πξνηάζεηο απηέο έρνπλ σο ζηφρν ηε ζπλεξγαζία θαη ηελ ελίζρπζε ηεο ζπκπιεξσκαηηθφηεηαο ηεο πνδειαζίαο κε ηηο αζηηθέο δεκφζηεο ζπγθνηλσλίεο πξνθεηκέλνπ ε πφιε ηεο Θεζζαινλίθεο λα θαηαζηεί πην βηψζηκε. ην έθην θεθάιαην γίλεηαη κηα κηθξή ζχλνςε ηεο εξγαζίαο θαη δηαηππψλνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνέθπςαλ κεηά απφ ηε βηβιηνγξαθηθή κειέηε θαη ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε επί ηνπ ζέκαηνο. Σν θεθάιαην απηφ νινθιεξψλεηαη κε ηελ εηζήγεζε θαη ηελ παξάζεζε νξηζκέλσλ ζεκάησλ γηα παξαπέξα κειέηε θαη δηεξεχλεζή ηνπο. Σέινο, ε δηπισκαηηθή εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε ηελ παξνπζίαζε ηεο βηβιηνγξαθίαο. 6

18 Κεθάιαην 2 Μεηαθνξέο & βηώζηκε αζηηθή θηλεηηθόηεηα 2.1 Σν Πξόβιεκα ησλ Μεηαθνξώλ Αλ θαη ε ζεκεξηλή επνρή ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ αλάπηπμε ηεο θνηλσλίαο ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηνπ εηθνληθνχ εκπνξίνπ, ε αλάγθε ησλ πνιηηψλ γηα κεηαθηλήζεηο δελ έρεη κεησζεί θαζφινπ. Αληίζεηα, ππάξρεη κηα ζπλερήο αχμεζε ησλ κεηαθνξψλ πξνζψπσλ θαη αγαζψλ. Οη κεηαθνξέο, πξνζψπσλ θαη αγαζψλ, απνηεινχλ κηα ππεξεζία γηα ηελ νπνία ππάξρεη κηα ζπλερψο απμαλφκελε δήηεζε. Κάζε άλζξσπνο έρεη ηελ απαίηεζε λα κπνξεί λα απνιακβάλεη απηή ηελ ππεξεζία ζηηο δηάθνξεο κνξθέο ηεο, αθξηβψο φπσο θαη ηα άιια αγαζά θαη ππεξεζίεο, κέζα ζηα πιαίζηα ησλ ζεκεξηλψλ ηερλνινγηθψλ δπλαηνηήησλ θαη ελφο ινγηθνχ θφζηνπο. Δπηπιένλ, απαηηεί ηε δηαθχιαμε ελφο ηθαλνπνηεηηθνχ πεξηβάιινληνο ρσξίο ζνξχβνπο, θαπζαέξηα, θηλδχλνπο γηα ηνπο πεδνχο θ.ιπ. κέζα ζην νπνίν κπνξεί λα δήζεη θαη λα εξγαζηεί. Ζ κε ηθαλνπνίεζε ησλ βαζηθψλ απηψλ απαηηήζεσλ ζρεηηθά κε ηηο κεηαθνξέο απνηειεί ηελ νπζία ηνπ πξνβιήκαηνο ησλ κεηαθνξψλ. Σν ζχλνιν ησλ απαηηήζεσλ γηα κεηαθνξέο θαη ησλ αλαγθψλ γηα κεηαθηλήζεηο νλνκάδεηαη δήηεζε, ελψ ην ζχζηεκα ησλ κεηαθνξψλ (δειαδή, νη πξνζθεξφκελεο ππνδνκέο, ην νδηθφ δίθηπν, ην δίθηπν δεκφζηαο ζπγθνηλσλίαο, νη ηεξκαηηθέο εγθαηαζηάζεηο, ην δίθηπν αεξνπνξηθψλ γξακκψλ θ.ιπ.) πνπ πξνζθέξεηαη γηα ηελ ηθαλνπνίεζε απηήο ηεο δήηεζεο, ραξαθηεξίδεηαη απφ ηνλ φξν πξνζθνξά. Μπνξεί, έηζη, ην πξφβιεκα ησλ κεηαθνξψλ λα νξηζηεί ζαλ ε δηαηάξαμε ηεο ηζνξξνπίαο κεηαμχ πξνζθνξάο θαη δήηεζεο ζηηο κεηαθνξέο. Γηα παξάδεηγκα, φζνλ αθνξά ζηηο νδηθέο κεηαθνξέο θαη κάιηζηα ζε αζηηθέο πεξηνρέο, ε πξνζθνξά ππνιείπεηαη ζεκαληηθά ηεο δήηεζεο, ηδηαίηεξα ζηηο πεξηφδνπο αηρκήο, ελψ ην θφζηνο κεηαθνξάο ζπλερψο απμάλεηαη. Γεληθφηεξα, ε δηαξθήο αχμεζε ηεο δήηεζεο ησλ κεηαθηλήζεσλ νθείιεηαη ζε δχν βαζηθνχο ιφγνπο (United Kingdom Government, 1998): Όζνλ αθνξά ζηηο επηβαηηθέο κεηαθνξέο, απνθαζηζηηθφ παξάγνληα απνηειεί ε ζεακαηηθή αχμεζε ηεο ρξήζεο ηνπ επηβαηηθνχ απηνθηλήηνπ. ην δηάζηεκα ησλ ηειεπηαίσλ 30 εηψλ, ν αξηζκφο ησλ απηνθηλήησλ έρεη ηξηπιαζηαζηεί, κε ξπζκφ 7

19 αχμεζεο 3 εθαηνκκπξίσλ νρεκάησλ/έηνο. Αλ θαη ζηα πεξηζζφηεξα θξάηε-κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ηα επίπεδα ηδηνθηεζίαο νρεκάησλ αλακέλεηαη λα ζηαζεξνπνηεζνχλ, ζηα ππφ έληαμε θξάηε ε απφθηεζε απηνθηλήηνπ είλαη ζπλψλπκε ηεο ειεπζεξίαο θίλεζεο. Καηά ζπλέπεηα, ηα επφκελα ρξφληα ζηε δηεπξπκέλε Δπξσπατθή Έλσζε, ε ρξήζε επηβαηηθνχ απηνθηλήηνπ αλακέλεηαη φηη ζα απμεζεί. Όζνλ αθνξά ζηηο εκπνξεπκαηηθέο κεηαθνξέο, θαζνξηζηηθφ παξάγνληα απνηεινχλ νη αιιαγέο ζηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκία θαη ζην παξαγσγηθφ ηεο ζχζηεκα. Σα ηειεπηαία είθνζη ρξφληα παξαηεξήζεθε κεηάβαζε απφ έλα ζχζηεκα απνζεκάησλ ζε έλα ζχζηεκα ξνψλ. Απηφ ην θαηλφκελν εληάζεθε κε ηε κεηαθίλεζε κεγάισλ βηνκεραληψλ πξνθεηκέλνπ λα κεηψζνπλ ην θφζηνο παξαγσγήο ηνπο, αθφκα θαη αλ ε λέα ηνπνζεζία ηνπο απέρεη εθαηνληάδεο ή θαη ρηιηάδεο ρηιηφκεηξα απφ ηνλ ηειηθφ ζηαζκφ ζπλαξκνιφγεζεο ή απφ ην αγνξαζηηθφ θνηλφ. Αλ δελ εθαξκνζηνχλ δξαζηηθά κέηξα, ε θπθινθνξία βαξέσλ θνξηεγψλ αλακέλεηαη λα απμεζεί θαηά 50% ζε ζρέζε κε ηα επίπεδα ηνπ Πξνθεηκέλνπ λα ζθηαγξαθεζεί ε πθηζηάκελε θαηάζηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο ζηηο κεηαθηλήζεηο αξθεί λα αλαθεξζεί φηη: ην 10% ηνπ επξσπατθνχ νδηθνχ δηθηχνπ ππνθέξεη θαζεκεξηλά απφ θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε, ην 20% ηνπ επξσπατθνχ ζηδεξνδξνκηθνχ δηθηχνπ ιεηηνπξγεί ππφ ζπλζήθεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο, ελψ ζε 16 απφ ηα θεληξηθά αεξνδξφκηα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαηαγξάθνληαη θαζπζηεξήζεηο κεγαιχηεξεο απφ 15 ιεπηά ζε πνζνζηφ κεγαιχηεξν απφ ην 30% ησλ πηήζεσλ πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη. Όιεο νη θαζπζηεξήζεηο έρνπλ σο ζπλέπεηα ηελ θαηαλάισζε 1,9 δηζεθαηνκκπξίσλ ιίηξσλ θαπζίκνπ πεξηζζφηεξν, πνζφηεηα πνπ αληηζηνηρεί ζην 6% ηεο εηήζηαο θαηαλάισζεο. 2.2 Σν θαηλόκελν ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθόξεζεο Ζ θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε είλαη πιένλ έλα πνιχ θνηλφ θαη ζπλεζηζκέλν θαηλφκελν πνπ νθείιεηαη ζε δχν πιήξσο θαηαλνεηέο αηηίεο: α) ε δήηεζε γηα ρξήζε ησλ πξνζθεξφκελσλ ππνδνκψλ γηα κεηαθνξέο θαη κεηαθηλήζεηο δελ κπνξεί λα θαιπθηεί θαη ζπλεπψο νη αλάγθεο απηέο δελ κπνξνχλ λα ηθαλνπνηεζνχλ, θαη β) απξφβιεπηα θαη αλεμάξηεηα γεγνλφηα πξνθαινχλ πξνζσξηλέο δηαηαξαρέο ζην ζχζηεκα ησλ κεηαθνξψλ, φπσο αηπρήκαηα, θπζηθέο θαηαζηξνθέο ή αθξαία θαηξηθά θαηλφκελα (Rodrigue et al., 2006). Χζηφζν, ε θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε απνηειεί έλα εμαηξεηηθά δπζεπίιπην πξφβιεκα. Πξνβιέπεηαη φηη ε θπξηαξρία ηνπ απηνθηλήηνπ σο κεηαθνξηθφ κέζν θαη ε ηάζε πνπ επηθξαηεί παγθνζκίσο ζρεηηθά κε ηελ αχμεζε ηεο ηδηνθηεζίαο ησλ νρεκάησλ ζα νδεγήζνπλ φρη κφλν ζε έληαζε ηνπ θαηλνκέλνπ ζηηο ήδε θπθινθνξηαθά θνξεζκέλεο πεξηνρέο αιιά θαη ζηελ επέθηαζή ηνπ ζε πεξηνρέο πνπ κέρξη ζήκεξα δελ αληηκεησπίδνπλ ηέηνηνπ είδνπο πξνβιήκαηα. Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη ηα απηνθίλεηα πξνθαινχλ ηφζν κεγάιε 8

20 θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε πνπ ζε κεξηθέο Δπξσπατθέο πφιεηο ν κέζνο φξνο ηαρχηεηαο ζε ψξεο αηρκήο είλαη ρακειφηεξνο απφ ηελ ηαρχηεηα πνπ ζα είρε κηα άκαμα ζεξλφκελε απφ άινγα. Ο Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο ηνλίδεη ηε ζνβαξφηεηα ηεο θαηάζηαζεο δεδνκέλνπ φηη, ζε παγθφζκην επίπεδν, ε αχμεζε ηεο θπθινθνξίαο ησλ νρεκάησλ ζα ζπλερηζηεί κέρξη ηνλ πιήξε θνξεζκφ ησλ νδηθψλ ππνδνκψλ (WHO, 2004). Μέρξη ζήκεξα, ε πνιηηηθή ηεο αληηκεηψπηζεο ηεο αχμεζεο ηεο δήηεζεο γηα κεηαθηλήζεηο κε ηελ θαηαζθεπή λέσλ νδψλ θαη άιισλ ζπγθνηλσληαθψλ έξγσλ θαη ππνδνκψλ έρεη απνδεηρζεί αλαπνηειεζκαηηθή θαζψο, πέξα απφ ηηο αλεπηζχκεηεο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο πνπ δεκηνπξγεί, ζπκβάιιεη ζηελ ηαρχηεξε αχμεζε ηεο θπθινθνξίαο. Απηφ ζπκβαίλεη γηα δχν ιφγνπο: α) είλαη νηθνλνκηθά θαη ρσξνηαμηθά αλέθηθην ν ξπζκφο δεκηνπξγίαο λέσλ νδηθψλ ππνδνκψλ λα ζπκβαδίζεη κε ην ξπζκφ αχμεζεο ηεο ηδηνθηεζίαο Η.Υ. θαη, β) ε δεκηνπξγία λέσλ νδηθψλ ππνδνκψλ πνπ πξνζθέξνληαη γηα ρξήζε έρεη σο απνηέιεζκα ηε κεηξίαζε θαη ηελ πξνζσξηλή επίιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο. Όπσο παξνπζηάδεηαη θαη ζην ρήκα 2.1, νη λέεο νδηθέο ππνδνκέο επλννχλ θαη δηεπθνιχλνπλ ηηο κεηαθηλήζεηο κε ηδησηηθά κέζα, πξνζειθχνπλ λένπο ρξήζηεο, κε απνηέιεζκα λα εληζρχεηαη ε αζηηθή δηάρπζε θαη λα απαμηψλνληαη ηα δεκφζηα κέζα κεηαθνξάο. Έηζη, ε πξνζπάζεηα επίιπζεο ηνπ πξνβιήκαηνο κέζσ ηεο αλάπηπμεο λέσλ ππνδνκψλ θέξλεη ην αληίζεην απφ ην επηζπκεηφ απνηέιεζκα, απμάλνληαο ηνλ αξηζκφ ησλ κεηαθηλήζεσλ θαη δεκηνπξγψληαο ζπλζήθεο εκθάληζεο κεγαιχηεξνπ πξνβιήκαηνο ζην άκεζν κέιινλ. ρήκα 2.1: Ο θαχινο θχθινο ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο (Πεγή: Πηηζηάβα- Λαηηλνπνχινπ Μ., 2011) 9

21 Οη επηπηψζεηο πνπ πξνθχπηνπλ απφ κηα θπθινθνξηαθά ζπκθνξεκέλε θαηάζηαζε είλαη πνηθίιεο θαη δελ πεξηνξίδνληαη κφλν ζε έλαλ ηνκέα. Ζ θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε πξνθαιεί αχμεζε ηνπ ρξφλνπ κεηαθίλεζεο, απμεκέλε ελεξγεηαθή θαηαλάισζε, κείσζε ηεο αμηνπηζηίαο ησλ κεηαθνξψλ, απμεκέλε έθιπζε ξχπσλ, θζνξά ησλ νρεκάησλ, πξφθιεζε έληνλνπ ζηξεο ζηνπο αλζξψπνπο θαη κείσζε ηεο παξαγσγηθφηεηάο ηνπο (Delft, CE, 2008). Μέρξη ζήκεξα, παξφιν πνπ έρνπλ γίλεη πνιιέο πξνζπάζεηεο πξνθεηκέλνπ λα ππνινγηζηεί ην νηθνλνκηθφ θφζηνο πνπ επηθέξνπλ νη παξαπάλσ επηπηψζεηο, δελ ππάξρεη κηα κεζνδνινγία πνπ λα ηπγράλεη πιήξνπο απνδνρήο. Απηφ πνπ είλαη θνηλψο απνδεθηφ είλαη φηη ηα απνηειέζκαηα ησλ εθηηκήζεσλ φζνλ αθνξά ζην νηθνλνκηθφ θφζηνο ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο δελ θαλεξψλνπλ ην κέγεζνο ηνπ πξαγκαηηθνχ θφζηνπο, θη απηφ δηφηη είηε δελ ιακβάλνπλ ππφςε φιεο ηηο επηδξάζεηο ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο είηε δελ κπνξνχλ λα πνζνηηθνπνηήζνπλ επαθξηβψο ηελ επίδξαζε θάζε πνηνηηθήο παξακέηξνπ. Χζηφζν, ζχκθσλα κε έξεπλεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί ζηηο ΖΠΑ θαη ηελ Δπξψπε, εθηηκάηαη φηη ην νηθνλνκηθφ θφζηνο θπκαίλεηαη κεηαμχ 2% θαη 3% ηνπ ΑΔΠ (Cervero, 1998). Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηνλ Πίλαθα 2.1 ππνινγίδεηαη ην νηθνλνκηθφ θφζηνο πνπ πξνθχπηεη κφλν απφ ηηο απψιεηεο ρξφλνπ ιφγσ ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο γηα δηάθνξεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο. Πίλαθαο 2.1: Σν νηθνλνκηθφ θφζηνο απφ ηηο απψιεηεο ρξφλνπ ιφγσ ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο ζηηο ρψξεο ηεο ΔΔ ησλ 15. (Πεγή: INFRAS/IWW, 2000) Υώξα Κόζηνο (ζε δηο επξώ) Κόζηνο/ΑΔΠ (%) Απζηξία Βέιγην Γαλία Φηλιαλδία Γαιιία Γεξκαλία Διιάδα Ηξιαλδία Ηηαιία Λνπμεκβνχξγν Οιιαλδία Πνξηνγαιία Ηζπαλία νπεδία Μεγ. Βξεηαλία ΔΔ

22 ε απηφ ην ζεκείν, ζα πξέπεη λα ππνγξακκηζηεί φηη νη απψιεηεο ρξφλνπ θαη νη θαζπζηεξήζεηο απνηεινχλ ηνλ θπξηφηεξν παξάγνληα ζπκβνιήο ζην θφζηνο ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο θαη γηα ην ιφγν απηφ πξφθεηηαη γηα έλα κε γξακκηθφ θαηλφκελν. Γειαδή, κηα κηθξή κείσζε ηνπ θπθινθνξηαθνχ φγθνπ ζε δξφκνπο φπνπ επηθξαηεί έληνλε θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε έρεη σο απνηέιεζκα κηα κεγάιε ζρεηηθά βειηίσζε ζηηο απψιεηεο ρξφλνπ. Γηα παξάδεηγκα, κηα κείσζε ηνπ θπθινθνξηαθνχ φγθνπ θαηά 5-10% κπνξεί λα επηθέξεη κείσζε ησλ ρξφλσλ θαζπζηέξεζεο θαηά 10-30% ( Χο εθ ηνχηνπ, ν πεξηνξηζκφο ηεο έληαζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο θαη ε πξνζπάζεηα βειηίσζήο ηεο κπνξνχλ λα απνθέξνπλ δπζαλάινγα κεγάια νθέιε. χκθσλα κε κηα κειέηε ε νπνία δηεμήρζε ζηηο ΖΠΑ, εθηηκάηαη φηη ε επίιπζε ησλ ζνβαξψλ θπθινθνξηαθψλ ζπκθνξήζεσλ ζε νρηψ κεγάιεο κεηξνπνιηηηθέο πεξηνρέο ηνπ Σέμαο ζα νδεγνχζε ζε νηθνλνκηθά νθέιε ηεο ηάμεο ησλ 540 δηο δνιαξίσλ, απφ ηα νπνία ηα 37 δηο δνιάξηα αληηζηνηρνχλ ζηελ αλακελφκελε κεησκέλε ελεξγεηαθή θαηαλάισζε θαη ηα 104 δηο δνιάξηα νθείινληαη ζηε κείσζε ησλ θαζπζηεξήζεσλ θαη ησλ απσιεηψλ ρξφλνπ ζηηο κεηαθηλήζεηο. Λφγσ ησλ θαηλνκέλσλ θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο, ε Δπξψπε απεηιείηαη κε απψιεηα ηεο νηθνλνκηθήο αληαγσληζηηθφηεηάο ηεο. χκθσλα κε ζηνηρεία πνιιψλ πξφζθαησλ εξεπλψλ, ην εμσηεξηθφ θφζηνο απφ ηελ θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε κφλν ζην νδηθφ δίθηπν, ππεξβαίλεη ην 0,5% ηνπ θνηλνηηθνχ ΑΔΠ. Οη πξνβιέςεηο γηα ηα επφκελα ρξφληα, δείρλνπλ φηη εάλ δελ ιεθζνχλ απνηειεζκαηηθά κέηξα, ε θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε ζα απμεζεί ζεκαληηθά κέρξη ην Δπίζεο, εθηηκάηαη φηη ην θφζηνο πνπ νθείιεηαη ζηελ θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε ζα απμεζεί θαηά 142%. Ζ ζεκαληηθφηεξε αηηία απηήο ηεο θαηάζηαζεο είλαη φηη νη πνιίηεο πνπ κεηαθηλνχληαη δελ θαιχπηνπλ ην θφζηνο πνπ δεκηνπξγνχλ. Ζ επηβάξπλζή ηνπο γηα ηε ρξήζε ησλ ππνδνκψλ δελ αληηθαηνπηξίδεη ην πξαγκαηηθφ θφζηνο ησλ ππνδνκψλ, ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο, ηεο πεξηβαιινληηθήο θαηαζηξνθήο θαη ησλ αηπρεκάησλ. ηηο αζηηθέο πεξηνρέο, ην ζχλνιν ζπλήζσο ησλ κεηαθνξψλ αγαζψλ θαη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ κεηαθηλήζεσλ πξνζψπσλ εμππεξεηνχληαη απφ ην νδηθφ δίθηπν. Καηά ζπλέπεηα, θαζψο ε δήηεζε γηα κεηαθηλήζεηο απμάλεηαη, ηα νδηθά δίθηπα πνπ αληηκεησπίδνπλ ήδε θαηλφκελα θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο, ζα πξέπεη λα εμππεξεηήζνπλ αθφκε κεγαιχηεξν φγθν θπθινθνξίαο. Γηα ην ιφγν απηφ, ζήκεξα, γίλεηαη δηεζλψο κηα έληνλε πξνζπάζεηα Γηαρείξηζεο ηεο Κπθινθνξίαο (Traffic Management) κε ζθνπφ ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο δήηεζεο γηα κεηαθνξέο θαη ηεο ρξήζεο ηνπ επηβαηηθνχ απηνθηλήηνπ ζηηο θπθινθνξηαθά ζπκθνξεκέλεο αζηηθέο πεξηνρέο θαη εηδηθφηεξα θαηά ηηο πεξηφδνπο αηρκήο (Γηαρείξηζε Εήηεζεο Μεηαθνξψλ, Transportation Demand Management) (Φξαληδεζθάθεο θ.ά., 1997). Ζ πξφθιεζε πνπ πνιιέο πφιεηο αληηκεησπίδνπλ ζηελ πξνζπάζεηα λα κεηψζνπλ ηελ εμάξηεζε απφ ην απηνθίλεην είλαη λα 11

23 παξέρνπλ ηθαλνπνηεηηθέο ελαιιαθηηθέο ιχζεηο κεηαθίλεζεο θαη ηαπηφρξνλα λα απμήζνπλ ηελ ππθλφηεηα δφκεζήο ηνπο. 2.3 Ζ θπξηαξρία ηνπ απηνθηλήηνπ Υαξαθηεξηζηηθφ ησλ πφιεσλ ζήκεξα είλαη φηη απνηεινχλ ζεκεία ζπζζψξεπζεο ζεκαληηθνχ αξηζκνχ δξαζηεξηνηήησλ νη νπνίεο παξάγνπλ αλάγθε θαη επηζπκίεο γηα κεηαθηλήζεηο νη νπνίεο θηινμελνχληαη απφ ην δηαζέζηκν ζχζηεκα κεηαθνξψλ. πλεπψο, δσηηθήο ζεκαζίαο είλαη ε αχμεζε ησλ επηπέδσλ θηλεηηθφηεηαο ελψ, ηαπηφρξνλα, ε πξφζβαζε ζην πιήζνο ησλ πξνζθεξφκελσλ ππνδνκψλ θαη εγθαηαζηάζεσλ ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο (πνιηηηζκφο, εκπφξην, εθπαίδεπζε, ππεξεζίεο, θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, θ.ιπ.) πξέπεη λα εμαζθαιίδεηαη θαηά ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν γηα φινπο πξνο φθεινο ηνπ γεληθνχ ζπκθέξνληνο. ην παξειζφλ, επηθξαηνχζε ε άπνςε φηη ην απηνθίλεην ελίζρπε θαη παξείρε ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ηφζν ζηνπο θαηνίθνπο ηεο πφιεο φζν θαη ζηνπο θαηνίθνπο ησλ κε αζηηθψλ πεξηνρψλ. ήκεξα, φκσο, ζεσξείηαη απφ πνιινχο φηη ε θπξηαξρία ηνπ απηνθηλήηνπ σο κεηαθνξηθφ κέζν απνηειεί θαηάξα παξά επινγία θαζψο επέθεξε ηα αληίζεηα απφ ηα επηδησθφκελα απνηειέζκαηα. Ζ εθξεθηηθή θαη ξαγδαία αχμεζε ηεο θηλεηηθφηεηαο ηνπ ηειεπηαίνπ αηψλα έρεη σο απνηέιεζκα ζεκαληηθέο αξλεηηθέο επηπηψζεηο πνπ επηδξνχλ πάλσ ζην πεξηβάιινλ θαη ζηνλ άλζξσπν. Οη επηπηψζεηο απηέο ελδερνκέλσο λα κελ ήηαλ ηφζν ζεκαληηθέο αλ ε αχμεζε ηεο θηλεηηθφηεηαο ηνπ 20 νπ αηψλα δελ ηαπηηδφηαλ κε ηελ αχμεζε ηεο ρξήζεο θαη ηεο ηδηνθηεζίαο ηνπ απηνθηλήηνπ (Holden, 2007). Ζ θηλεηηθφηεηα ε νπνία πεγάδεη απφ ηελ απμεκέλε ρξήζε ηνπ απηνθηλήηνπ νδεγεί πιένλ ζε δπζάξεζηεο ζπλζήθεο παξάιπζεο θαη απνδηνξγάλσζεο ησλ πφιεσλ θαη ησλ αζηηθψλ πεξηνρψλ κε θαηάιεμε εθαηνκκχξηα ψξεο λα ράλνληαη ήδε εμαηηίαο ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο. Οη ππέξκαρνη ηνπ απηνθηλήηνπ ην ζεσξνχλ σο ην ηέιεην θαη αλαληηθαηάζηαην κέζν κεηαθνξάο θαη θάλνπλ ιφγν γηα «δηθαίσκα θηλεηηθφηεηαο» πξνθεηκέλνπ λα δηθαηνινγήζνπλ ηελ απμεκέλε ρξήζε ηνπ θαη λα πξνάγνπλ ηα πιενλεθηήκαηα πνπ απηφ πξνζθέξεη. Γπζηπρψο, απηή ε αληίιεςε ζπλεπάγεηαη ζπρλά ηε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ απηνθηλήηνπ ππφ νπνηεζδήπνηε ζπλζήθεο κε δπζάξεζηεο ζπλέπεηεο γηα ην επξχ ζχλνιν. Δληνχηνηο, φπσο απνδεηθλχεηαη ζηελ πξάμε, ην απηνθίλεην δελ κπνξεί λα ηθαλνπνηήζεη θαη λα θαιχςεη φιεο ηηο αλάγθεο θαη ηηο απαηηήζεηο γηα κεηαθίλεζε θαζψο πνιιά λνηθνθπξηά ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο δελ δηαζέηνπλ θάπνην κεραλνθίλεην κεηαθνξηθφ κέζν, ελψ πνιινί άλζξσπνη είηε δελ έρνπλ δίπισκα νδήγεζεο είηε δελ έρνπλ δηθαίσκα λα νδεγνχλ (παηδηά, έθεβνη, ειηθησκέλνη), επσκηδφκελνη φιεο ηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο αχμεζεο ηεο θηλεηηθφηεηαο θαη ηεο δεκηνπξγίαο φιν θαη πεξηζζφηεξσλ λέσλ νδηθψλ ππνδνκψλ. ήκεξα, ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ, ην απηνθίλεην απνηειεί αλακθηζβήηεηα ην θπξίαξρν αζηηθφ κέζν κεηαθίλεζεο πξνζψπσλ, δεκηνπξγψληαο πνιπάξηζκα πξνβιήκαηα 12

24 φζνλ αθνξά ζηελ αζθάιεηα θαη ην πεξηβάιινλ, ελψ παξάιιεια ππνζθειίδεη ή/θαη ππνθαζηζηά ζρεδφλ φια ηα ππφινηπα αληαγσληζηηθά ηνπ κέζα, γεγνλφο πνπ νδεγεί ζε κεησκέλεο θαη πεξηνξηζκέλνπ χςνπο επελδχζεηο ζηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο. Έλα άιιν ραξαθηεξηζηηθφ πνπ ππνδεηθλχεη ηελ ππεξνρή ηνπ έλαληη ησλ άιισλ κέζσλ κεηαθνξάο είλαη φηη ην 75% πεξίπνπ ησλ ρηιηνκέηξσλ πνπ δηαλχνληαη ζηα Δπξσπατθά πξνάζηηα πξαγκαηνπνηνχληαη κε ην απηνθίλεην. Όια ηα παξαπάλσ ζηνηρεία απνδεηθλχνληαη θαη απφ ην ρήκα 2.2 φπνπ θαίλεηαη μεθάζαξα ε αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ απηνθίλεζεο ζηηο επηβαηηθέο κεηαθνξέο ζηελ ΔΔ ησλ 15 απφ ην 1970 κέρξη ην 2000, ελψ ζηνλ Πίλαθα 2.2 ζχκθσλα κε ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή θαη κε δεδνκέλα ηνπ 2008, θαηαγξάθνληαη ηα δηαλπφκελα επηβαηνρηιηφκεηξα αλά κέζν ζηηο επηβαηηθέο κεηαθνξέο ζηελ ΔΔ ησλ 27, ηελ Ακεξηθή, ηελ Ηαπσλία θαη ηελ Κίλα. Αμηνζεκείσην είλαη ην ζπκπέξαζκα πνπ πξνθχπηεη απφ ηα αθφινπζα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία, φπνπ νη αεξνπνξηθέο κεηαθνξέο θαίλεηαη λα δηεθδηθνχλ ην δηθφ ηνπο κεξίδην ζηηο κεηαθηλήζεηο ηνπ πιεζπζκνχ. ρήκα 2.2: Ζ εμέιημε ηεο θπξηαξρίαο ηνπ απηνθηλήηνπ έλαληη ησλ άιισλ κέζσλ ζηηο επηβαηηθέο κεηαθνξέο ζηελ ΔΔ-15, (Πεγή: Bendixon T., 2006). 13

25 Πίλαθαο 2.2: Ζ ζπκκεηνρή ησλ κέζσλ κεηαθίλεζεο ζηα δηαλπφκελα επηβαηνρηιηφκεηξα ζηηο επηβαηηθέο κεηαθνξέο ζηελ ΔΔ-27, ηελ Ακεξηθή, ηελ Ηαπσλία θαη ηελ Κίλα, 2008 (Πεγή: EC, 2010). Δπηβαηηθέο Μεηαθνξέο ΔΔ-27 Ζ.Π.Α. Ηαπσλία Κίλα Γηζεθαηνκκύξηα επηβαηνρηιηόκεηξα (Γεδνκέλα 2008) Δπηβαηηθά απηνθίλεηα 4725,0 7201,8 769,1 1263,6 Λεσθνξεία & Σξόιετ 546,7 243,0 89,9 - ηδεξόδξνκνο 409,2 37,1 404,6 777,9 Σξακ & Μεηξό 89,0 21,1 - - Τδάηηλεο κεηαθνξέο 40,9 0,6 5,5 7,5 Αεξνπνξηθέο κεηαθνξέο 561,0 977,8 81,0 288,3 Ηζηνξηθά, ην απηνθίλεην άξρηζε λα γίλεηαη ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλν ζηηο Ζ.Π.Α. ηελ πεξίνδν αιιά πνιχ γξήγνξα ε ρξήζε ηνπ εμαπιψζεθε θαη ζηηο πινχζηεο δπηηθέο ρψξεο. ήκεξα, έρεη κπεη γηα ηα θαιά ζηε δσή ησλ αλζξψπσλ θαη έρεη εηζρσξήζεη δπλακηθά αθφκε θαη ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο θαη εηδηθά ζηηο κεηξνπφιεηο ηνπο. Σα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία καξηπξνχλ φηη, ελψ ην 1995 κφλν ην 30% ηνπ παγθφζκηνπ ζηφινπ νρεκάησλ βξηζθφηαλ ζηηο ρψξεο εθηφο ηνπ Οξγαληζκνχ Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο (ΟΟΑ), ην 2020 ην πνζνζηφ απηφ ζα απμεζεί ζην 43%. Απνηέιεζκα απηήο ηεο κεηαβνιήο ζα είλαη ε αλαπφηξεπηε αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ηδηνθηεζίαο απηνθηλήησλ θαηά 75% παγθνζκίσο κέρξη ην ίδην έηνο (OECD, 1995). Δλδεηθηηθά είλαη ηα παξαθάησ ζηνηρεία ηα νπνία επηβεβαηψλνπλ ηελ πξφβιεςε απηή: Απφ ην 1980 έσο ην 1994 ν δείθηεο ηδηνθηεζίαο απηνθηλήησλ ζηελ Κίλα απμήζεθε θαηά 1300% (Cervero, 1998). Πην πξφζθαηα ζηνηρεία δείρλνπλ φηη ηελ πεξίνδν νη εηήζηεο πσιήζεηο νρεκάησλ απμήζεθαλ θαηά 158%. Μφλν ην 2007, ε Κίλα αχμεζε ην ζηφιν νρεκάησλ ηεο θαηά ( Ζ Ηλδία θαηά ηελ πεξίνδν αχμεζε ηηο εηήζηεο πσιήζεηο ησλ επηβαηεγψλ απηνθηλήησλ ηεο θαηά 202%. Σν 2007, ζηελ Ηλδία ηαμηλνκήζεθαλ λέα απηνθίλεηα ( 14

26 Καηά ην δηάζηεκα , ε Διιάδα ππεξδηπιαζίαζε ην ζηφιν ησλ απηνθηλήησλ ηεο, ελψ ε Σνπξθία, ε Πνξηνγαιία θαη ε Πνισλία ζεκείσζαλ αχμεζε θαηά 80% ( Ζ εηήζηα αχμεζε ζηηο ηαμηλνκήζεηο νρεκάησλ ζηελ Κίλα, ηελ Σατιάλδε, ηελ Οπγγαξία θαη ην Παθηζηάλ είλαη ζήκεξα απφ ηέζζεξηο έσο θαη δεθαπέληε θνξέο κεγαιχηεξε απφ ηελ αληίζηνηρε ζηελ Ακεξηθή (Cervero, 1998). Οη πςειφηεξεο απμήζεηο ζην ζηφιν ησλ νρεκάησλ εληνπίδνληαη ζήκεξα ζε κεγαπφιεηο ηεο Αζίαο. ηε αγθάε ηεο Κίλαο, ν ζηφινο ησλ νρεκάησλ απφ ην 1985 απμήζεθε ζε ην ηελ Σδαθάξηα, ηε Μαλίια θαη ηε Μπαλγθφθ ε εηήζηα αχμεζε ηνπ ζηφινπ ησλ νρεκάησλ θπκαηλφηαλ ηελ ηειεπηαία δεθαεηία απφ 10% έσο 15% (Cervero, 1998). Δπηπξνζζέησο, ζηνλ Πίλαθα 2.3 παξνπζηάδεηαη ε ζεακαηηθά αλνδηθή πνξεία ηνπ δείθηε ηδηνθηεζίαο απηνθηλήησλ ζηελ Διιάδα θαη ζην ζχλνιν ηεο Δπξψπεο ησλ 15 κεηαμχ ησλ εηψλ 1970 θαη Πίλαθαο 2.3: Ζ εμέιημε ηνπ δείθηε ηδηνθηεζίαο απηνθηλήησλ ζηελ Διιάδα θαη ηελ ΔΔ ησλ 15, (Πεγή: CEC-DG Energy & Transport, 2003). Γείθηεο ηδηνθηεζίαο απηνθηλήησλ Έηνο (απηνθίλεηα/1000 θαηνίθνπο) Δ.Δ. (15 κέιε) Διιάδα Ζ αιφγηζηε ρξήζε ηνπ απηνθηλήηνπ ηδησηηθήο ρξήζεο έρεη πνιχ ζνβαξέο επηπηψζεηο γηα ην θνηλσληθφ ζχλνιν. Σν απηνθίλεην ζπκβάιιεη ζηε ζπαηάιε ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ, θαηαλαιψλεη ηεξάζηηεο πνζφηεηεο θπζηθψλ πφξσλ θαη απνηειεί βάξνο γηα ην πεξηβάιινλ. Ζ ξχπαλζε ζέηεη ζε θίλδπλν ηελ ηζηνξηθή θιεξνλνκηά, θπξίσο φκσο ηελ πγεία (αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε θαη ερνξχπαλζε). Σν αλζξψπηλν θαη νηθνλνκηθφ θφζηνο ησλ ηξνραίσλ αηπρεκάησλ αθνινπζεί κελ πησηηθή πνξεία, αιιά εμαθνινπζεί λα παξακέλεη ππέξνγθν. ήκεξα, νη νηθνλνκηθέο ζπλέπεηεο ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο έρνπλ θζάζεη ζε θξίζηκν ζεκείν. Ήδε, ην 1989, ν ίδηνο ν πξφεδξνο θαη γεληθφο δηεπζπληήο ηεο Volvo δηαπίζησλε φηη «ην 15

27 απηνθίλεην ηδησηηθήο ρξήζεο είλαη έλα κέζν κεηαθνξάο πνπ δελ είλαη πξνζαξκνζκέλν ζηελ πφιε» (European Commission, 1999). Ο πεξηνξηζκφο ηεο ρξήζεο θαη ηεο ηδηνθηεζίαο ηνπ απηνθηλήηνπ απνηειεί πιένλ επηηαθηηθή αλάγθε γηα ηε δηαηήξεζε ηεο θηλεηηθφηεηαο κε ην απηνθίλεην θαη ηεο δπλαηφηεηαο πξφζβαζεο ζηα ζεκαληηθφηεξα θέληξα δξαζηεξηφηεηαο θαη ελδηαθέξνληνο ζηηο πφιεηο καο. Απηή ε αιιαγή ηεο λννηξνπίαο αξρίδεη λα δηαθαίλεηαη ζηγά-ζηγά θαζψο ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ πνιηηψλ φισλ ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ ηάζζεηαη ππέξ απηνχ ηνπ πεξηνξηζκνχ. χκθσλα κε ζηνηρεία κηαο ελδεηθηηθήο δεκνζθφπεζεο πνπ έιαβε ρψξα ην 1991 απφ ηε Γηεζλή Έλσζε Γεκφζησλ Μεηαθνξψλ [Union Internationale des Transports Publics (UITP)], ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ πνιίηεο απφ θάζε ρψξα κέινο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, πεξίπνπ ην 83% ησλ Δπξσπαίσλ ππνζηεξίδνπλ θαη επηζπκνχλ ηελ πξνλνκηαθή κεηαρείξηζε ησλ δεκφζησλ κεηαθνξψλ έλαληη ηνπ απηνθηλήηνπ Έλα παξάδεηγκα ησλ ζεηηθώλ ζπλεπεηώλ Φσηεηλφ παξάδεηγκα ησλ ζεηηθψλ ζπλεπεηψλ απφ ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο ρξήζεο ηνπ απηνθηλήηνπ απνηειεί ε πνιηηηθή πνπ αθνινχζεζε ην Γθξαηο ηεο Απζηξίαο, φπνπ εθηηκήζεθαλ θαη ππνινγίζηεθαλ νη ζπλέπεηεο ηεο κείσζεο ηεο θπθινθνξίαο ησλ απηνθηλήησλ χζηεξα απφ ηξνπνπνίεζε ηεο θαηαλνκήο ησλ κεηαθηλήζεσλ θαηά κέζν κεηαθνξάο. Ο Πίλαθαο 2.4 παξνπζηάδεη ηα νθέιε θαη ηα πνζνζηά κείσζεο ησλ αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ ζε ζχγθξηζε κε ην 1984, ηα νπνία πξνθχπηνπλ απφ ηε κείσζε ηεο ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ απηνθηλήηνπ ηδησηηθήο ρξήζεο θαηά έλα ηξίην θαη ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ γηα κεηαθίλεζε κε άιια κέζα κεηαθνξάο. Ζ απνζπκθφξεζε ησλ δξφκσλ θαη ε αηζζεηή κείσζε ηεο αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο κπνξνχλ ινηπφλ λα επηηεπρζνχλ κέζσ ηεο κείσζεο ηνπ αξηζκνχ ησλ νρεκάησλ θαη ηεο ειάηησζεο ηνπ επηηξεπφκελνπ νξίνπ ηαρχηεηαο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θαιχηεξε ξνή ηεο θπθινθνξίαο. Σν «φθεινο» πνπ απνθνκίδεηαη θαη απηφλ ηνλ ηξφπν πνιχ δχζθνια κπνξεί λα εθθξαζηεί αξηζκεηηθά (κείσζε ησλ αζζελεηψλ ηνπ αλαπλεπζηηθνχ ζπζηήκαηνο, κείσζε ησλ νηθνλνκηθψλ δεκηψλ πνπ νθείινληαη ζηηο άδεηεο ιφγσ αζζελείαο θαη ζηηο παξνρέο ηαηξνθαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο, κείσζε ησλ δεκηψλ ζηνπο ρψξνπο πξαζίλνπ θαη ζηα θηίξηα, κεγαιχηεξε αίγιε ηνπ θέληξνπ κέζσ ηεο βειηίσζεο ηεο πνηφηεηαο δσήο ζηελ πφιε, κείσζε ησλ ελεξγεηαθψλ εμφδσλ θιπ.) (European Commission, 1999). 16

28 Πίλαθαο 2.4: Πηζαλή βειηίσζε ζε ζχγθξηζε κε ην 1984 βάζεη κηαο κειέηεο ζρεηηθά κε ηα πηζαλά νθέιε πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ απηνθηλήηνπ απφ άιια κέζα κεηαθνξάο. (Πεγή: European Commission, 1999) Δθηίκεζε ηωλ απνηειεζκάηωλ ηεο πνιηηηθήο ππέξ ηνπ πνδειάηνπ ζην Γθξαηο (Απζηξία, θάηνηθνη) * Απνζπκθφξεζε ησλ δξφκσλ 30% Μείσζε ηεο ξχπαλζεο απφ ηα κεραλνθίλεηα νρήκαηα 25% (φισλ ησλ ηχπσλ) Μείσζε ησλ εθπνκπψλ κνλνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα (CO) 36% Μείσζε ησλ εθπνκπψλ πδξνγνλαλζξάθσλ (CH, κφλν 37% απηνθίλεηα) Μείσζε ησλ εθπνκπψλ δηνμεηδίνπ ηνπ αδψηνπ (NO 2 ) 56% Μείσζε ηεο θαηαλάισζεο βελδίλεο (κφλν απηνθίλεηα) 25% Μείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αηφκσλ πνπ ππνθέξνπλ απφ 9% ερεηηθέο νριήζεηο Μείσζε ηνπ θαηλνκέλνπ απνθιεηζκνχ ησλ κεγάισλ 42% νδηθψλ αξηεξηψλ (*) Οη ππνινγηζκνί απηνί πξαγκαηνπνηήζεθαλ κε βάζε ηε κείσζε ησλ κεηαθηλήζεσλ κε απηνθίλεην θαηά έλα ηξίην (1984: 44% ησλ κεηαθηλήζεσλ). Ζ πεηπρεκέλε θαη απνηειεζκαηηθή πνιηηηθή θηλεηηθφηεηαο θαη δηαρείξηζεο ηεο θπθινθνξίαο ηνπ Γθξαηο εθαξκφζηεθε ζηαδηαθά κέζα ζε δηάξθεηα κεξηθψλ εηψλ πξνθεηκέλνπ νη θάηνηθνη λα κπνξέζνπλ λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ θαη λα θαηαλνήζνπλ ηηο επζχλεο ηνπο, λα πξνζαξκνζηνχλ θαη λα αιιάμνπλ λννηξνπία ζηνρεχνληαο πξνο έλα βηψζηκν ζχζηεκα κεηαθνξψλ. Σν 1996, ζην πιαίζην ηεο πξσηνπνξηαθήο πνιηηηθήο ηνπ Γθξαηο ππέξ ηνπ πνδειάηνπ, δηαπηζηψζεθε φηη ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ πνδειάηνπ είρε ππεξδηπιαζηαζηεί ζε ζρέζε κε ην πνζνζηφ ηνπ 7% πνπ ίζρπε ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ Καηάιεςε ρώξνπ Δίλαη αλακθηζβήηεην φηη φιεο νη κεηαθνξηθέο ππνδνκέο απαηηνχλ ηελ θαηάιεςε ρψξνπ γηα ηε δεκηνπξγία ηνπο. Ζ απαίηεζε γηα ηθαλνπνίεζε ηεο δήηεζεο γηα κεηαθηλήζεηο κε ην απηνθίλεην, ε άζθεζε πηέζεσλ γηα αχμεζε ηεο ρσξεηηθφηεηαο θαη ε παγθφζκηα επηθξάηεζε ησλ νδηθψλ κεηαθηλήζεσλ έλαληη φισλ ησλ άιισλ κνξθψλ θηλεηηθφηεηαο νδήγεζαλ ζηελ θαηαζθεπή εθηεηακέλσλ νδηθψλ δηθηχσλ θαη, σο εθ ηνχηνπ, ζηε καδηθή θαηαλάισζε ρψξνπ γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ θίλεζεο αιιά θαη ηε ζηάζκεπζε ησλ απηνθηλήησλ. Οη ππνδνκέο απηέο απμάλνπλ ηηο κεηαθηλήζεηο θαη ελζαξξχλνπλ ην θαηλφκελν ηεο αζηηθήο δηάρπζεο κε απνηέιεζκα νη πφιεηο λα επεθηείλνληαη πεξηθεξεηαθά. νβαξέο ζπλέπεηεο φισλ απηψλ είλαη ε 17

29 απνςίισζε δαζηθψλ εθηάζεσλ, ε θαηαζηξνθή νηθνζπζηεκάησλ θαη ε κεηαηξνπή ησλ αγξνηηθψλ εθηάζεσλ ζε αζηηθή γε, εθηάζεηο πνπ είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ επηβίσζε ησλ αλζξψπσλ θαη ηε δηαηήξεζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο. Αιιά θαη ζην εζσηεξηθφ ησλ αζηηθψλ θέληξσλ, νη νδηθέο ππνδνκέο θαηαιακβάλνπλ ρψξν, ν νπνίνο δελ κπνξεί λα αμηνπνηεζεί απφ ηνπο θαηνίθνπο πνπ δελ επηζπκνχλ ή δελ κπνξνχλ λα έρνπλ απηνθίλεην θαη ρξεζηκνπνηνχλ άιια κέζα γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο (πεδνί, πνδειάηεο, δεκφζηα ζπγθνηλσλία, θ.ιπ.) (Μειάθεο, 2006). Όπσο θαίλεηαη θαη ζηελ Δηθφλα 2.1, γηα λα θαηαλνήζεη θαλείο ηελ ηεξάζηηα ζπαηάιε ηνπ πεξηνξηζκέλνπ αζηηθνχ ρψξνπ, βαζηθή αηηία ηεο νπνίαο είλαη ηα ζεακαηηθά πςειά επίπεδα απηνθίλεζεο, αξθεί λα αλαινγηζηεί φηη ελδεηθηηθά 75 άλζξσπνη ζα κπνξνχζαλ λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο γηα κεηαθίλεζε είηε κε 60 απηνθίλεηα είηε κε έλα κφλν ιεσθνξείν. Δηθφλα 2.1: Ζ ζπαηάιε ηνπ πεξηνξηζκέλνπ αζηηθνχ ρψξνπ (Πεγή: Πηηζηάβα-Λαηηλνπνχινπ Μ., 2011). 18

30 Πξάγκαηη, ινηπφλ, ε θπξηαξρία ηνπ απηνθηλήηνπ θαη ε αλεμέιεγθηε ρξήζε ηνπ, πέξα απφ ηηο νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο θαη πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο, έρεη θαη ρσξηθέο πξνεθηάζεηο. Όπσο δηαπηζηψλεηαη θαη απφ ηνλ Πίλαθα 2.5, ην απηνθίλεην είλαη ην θαη εμνρήλ κέζν κεηαθνξάο πνπ θαηαιακβάλεη ζπληξηπηηθά κεγαιχηεξν θαηά θεθαιήλ ρψξν ζε ζχγθξηζε κε νπνηνδήπνηε άιιν κέζν κεηαθίλεζεο. Ο ρψξνο πνπ αληηζηνηρεί ζε θάζε άηνκν γηα ηε κεηαθίλεζή ηνπ είλαη ζπλάξηεζε ηνπ κέζνπ, ηεο πιεξφηεηαο θαη ηεο ηαρχηεηάο ηνπ (Whitelegg, 1993). Απηέο νη ηξεηο κεηαβιεηέο παξνπζηάδνληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα. Γηα παξάδεηγκα, φζν απμάλεηαη ε πιεξφηεηα ησλ κεραλνθίλεησλ κέζσλ ηφζν κεηψλεηαη ν θαηά θεθαιήλ ρψξνο πνπ απαηηείηαη γηα θάζε κεηαθίλεζε, ελψ αληίζηξνθα, φζν απμάλεηαη ε ηαρχηεηα ηνπ κέζνπ ηφζν πεξηζζφηεξνο ρψξνο απαηηείηαη ζε ππνδνκή γηα ηελ εμππεξέηεζή ηνπ. Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη ην απηνθίλεην κε έλαλ επηβάηε θαη κε ηαρχηεηα 10 ρικ/ψξα θαηαιακβάλεη έμη θνξέο πεξηζζφηεξν ρψξν απφ έλα πνδήιαην πνπ θηλείηαη κε ηελ ίδηα ηαρχηεηα. Πίλαθαο 2.5: Καηά θεθαιήλ θαηαλάισζε ρψξνπ γηα δηαθνξεηηθά κέζα, ηαρχηεηεο θαη πιεξφηεηεο. (Πεγή: Whitelegg, 1993 ζην Μειάθεο, 2006). Μεηαθνξηθό Μέζν Σαρύηεηα (ρικ/ώξα) Καηά θεθαιήλ ρώξνο (κ 2 ) Πεδφο 5 0,8 Πνδήιαην 10 3,0 Απηνθίλεην 1 επηβάηεο 10 18,7 3 επηβάηεο 10 6,2 1 επηβάηεο 40 60,0 3 επηβάηεο 40 20,0 Λεσθνξείν 1/3 κέγηζηεο πιεξφηεηαο 10 9,4 Μέγηζηε πιεξφηεηα 10 3,1 1/3 κέγηζηεο πιεξφηεηαο 30 28,1 Μέγηζηε πιεξφηεηα 30 9,4 Δπηθαλεηαθφ κεηξφ 1/3 κέγηζηεο πιεξφηεηαο 30 6,9 Μέγηζηε πιεξφηεηα 30 2,2 19

31 Δχινγα, ινηπφλ, πξνθχπηεη ην ζπκπέξαζκα φηη ε επηινγή άιισλ ηξφπσλ κεηαθίλεζεο εθηφο ηνπ απηνθηλήηνπ θαη, πην ζπγθεθξηκέλα ε επηινγή ηνπ πεξπαηήκαηνο θαη ηνπ πνδειάηνπ, κπνξεί λα έρεη ηεξάζηηεο ζεηηθέο επηδξάζεηο ζηελ θαηαλνκή ηνπ νδηθνχ ρψξνπ κε πνιιαπιά θαη νξαηά νθέιε γηα ην θνηλσληθφ ζχλνιν. Αθφκα θαη έλαο κνλαδηθφο επηβάηεο λα επηιέμεη ην πνδήιαην ή ην κεηξφ γηα ηηο θαζεκεξηλέο κεηαθηλήζεηο ηνπ αξθεί γηα λα γίλεη ην πξψην βήκα πξνο ηελ επίηεπμε ελφο βηψζηκνπ ζπζηήκαηνο κεηαθνξψλ. Δληνχηνηο, νη ζεηηθέο απηέο επηδξάζεηο ζα είλαη ζεακαηηθέο κφλν ζηνλ θχξην αζηηθφ ηζηφ θαη ηα αζηηθά θέληξα. Ζ εθηξνπή πξνο άιια επηφηεξα κέζα κεηαθνξάο δελ ζα επεξεάζεη ζε ηφζν κεγάιν βαζκφ ηελ επέθηαζε ησλ νδηθψλ ππνδνκψλ πνπ ζηνρεχεη ζηελ εμππεξέηεζε ησλ πξναζηηαθψλ πεξηνρψλ, δεδνκέλνπ φηη ε πεδή κεηαθίλεζε, ην πνδήιαην θαη ην κεηξφ δελ κπνξνχλ λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο πξφζβαζεο απφ θαη/ή πξνο ηηο πεξηνρέο απηέο. ηελ πεξίπησζε απηή, ζα πξέπεη λα γίλνπλ πξνζπάζεηεο αλάπηπμεο απηψλ ησλ κέζσλ κε ηελ πινπνίεζε ελφο ζρεδίνπ παξέκβαζεο ζηα ζεκεία πξνέιεπζεο θαη πξννξηζκνχ ησλ κεηαθηλήζεσλ, φπνπ απηφ θαζίζηαηαη εθηθηφ, κε ζηφρν ηε κείσζε ησλ κεηαμχ ηνπο απνζηάζεσλ. Πεξαηηέξσ, ζην ρήκα 2.3, θαίλεηαη πφζα άηνκα κπνξνχλ λα θπθινθνξήζνπλ αλά κέζν ζε δηάζηεκα κηαο ψξαο ζε έλα δξφκν πιάηνπο 3,5 κέηξσλ κέζα ζηελ πφιε. Σν απηνθίλεην ηδησηηθήο ρξήζεο είλαη κε δηαθνξά ην ιηγφηεξν απνηειεζκαηηθφ απφ ηα ππφινηπα κέζα κεηαθνξάο ζηελ πφιε, ρσξίο λα ζπλππνινγηζηεί ν ρψξνο πνπ θαηαιακβάλεηαη γηα ηε ζηάζκεπζε. Δθηφο απφ ηελ πεδή κεηαθίλεζε θαη ην πνδήιαην, ηα νπνία ελδείθλπληαη γηα θνληηλέο απνζηάζεηο (κέρξη 5 ρικ), ηα δεκφζηα κέζα κεηαθνξάο απνηεινχλ κηα ελαιιαθηηθή ιχζε αληί ηνπ απηνθηλήηνπ, αθνχ κεηαθέξνπλ 2,5 4 θνξέο πεξηζζφηεξα άηνκα απφ φηη ηα ηδησηηθά κέζα κεηαθνξάο (ζηελ πεξίπησζε ηνπ κεηξφ, ηα άηνκα πνπ εμππεξεηνχληαη ζε δηάζηεκα κηαο ψξαο είλαη ζρεδφλ 10 θνξέο πεξηζζφηεξα ζε ζρέζε κε ην απηνθίλεην). Μεηαμχ ησλ πνιιαπιψλ πιενλεθηεκάησλ πνπ πξνζθέξνπλ, ηα δεκφζηα κέζα κεηαθνξάο δηαδξακαηίδνπλ έλαλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ θαη αλαγθαίν ξφιν ζηηο κεγάιεο πφιεηο, θαζψο ζχκθσλα κε εθηηκήζεηο αθφκε θαη ζήκεξα έλα κεγάιν πνζνζηφ ησλ λνηθνθπξηψλ ηεο Δ.Δ. δελ δηαζέηεη απηνθίλεην. 20

32 ρήκα 2.3: Αξηζκφο αηφκσλ πνπ θπθινθνξνχλ αλά κέζν ζε δηάζηεκα κηαο ψξαο ζε ρψξν πιάηνπο 3,5 κέηξσλ ζηελ πφιε (Πεγή: European Commission, 1999). 2.4 Μεηαθνξέο θαη πεξηβάιινλ Πεξηβαιινληηθέο επηπηώζεηο Ο Σνκέαο ησλ κεηαθνξψλ ζεσξείηαη σο ν πιένλ ξππνγφλνο ηνκέαο θαζψο ζε απηφλ νθείινληαη ζε κεγάιν βαζκφ νη πιένλ επηβιαβείο επηπηψζεηο ζηελ αιιαγή ηνπ θιίκαηνο, ζηνλ θαηαθεξκαηηζκφ ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ, ζηελ ερνξχπαλζε θαη ζηε δεκφζηα πγεία. πγθεθξηκέλα, ν ηνκέαο ησλ κεηαθνξψλ επζχλεηαη γηα ην 28% ησλ εθπνκπψλ CO 2 (84% απφ ηηο νδηθέο κεηαθνξέο θαη 13% απφ αεξνπνξηθέο κεηαθνξέο), ελψ ε βηνκεραλία γηα ην 17%. χκθσλα κε πξνβιέςεηο ηνπ Οξγαληζκνχ Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο (ΟΟΑ), νη νιηθέο εθπνκπέο CO 2 ζα απμεζνχλ θαηά 33% απφ ην 1995 έσο ην Δπίζεο, πξνβιέπεηαη φηη ζην ίδην ρξνληθφ δηάζηεκα νη απνζηάζεηο πνπ δηαλχνληαη απφ βαξέα θνξηεγά νρήκαηα ζα δηπιαζηαζζνχλ ελψ απηέο ησλ επηβαηηθψλ απηνθηλήησλ ζα απμεζνχλ θαηά 79%. Παγθνζκίσο, ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ, θαηαλαιψλεηαη πνζνζηφ άλσ ηνπ 60% ησλ πξντφλησλ πεηξειαίνπ, ηα πεξηζζφηεξα απφ απηά ζηνλ ηνκέα ησλ νδηθψλ κεηαθνξψλ. Δπηπιένλ, ζρεδφλ φινη νη θάηνηθνη ησλ πφιεσλ ηεο ΔΔ εθηίζεληαη ζε επίπεδα ξχπαλζεο ηνπ αέξα ηα νπνία μεπεξλνχλ ηα Δπξσπατθά φξηα γηα ηα αησξνχκελα ζσκαηίδηα (PM). Αλ θαη ηελ ηειεπηαία δεθαεηία έρεη γίλεη νπζηαζηηθή πξφνδνο φζνλ αθνξά ζηε κείσζε ησλ εθπνκπψλ απφ ηξνρνθφξα νρήκαηα, εληνχηνηο ε έληαζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο απνηειεί ζνβαξή απεηιή θαζψο επηδεηλψλεη ηελ αζηηθή αηκνζθαηξηθή πνηφηεηα θαη ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ησλ εθπνκπψλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Παξφιν πνπ ε ξαγδαία αλάπηπμε ηνπ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ έρεη αλακθηζβήηεηα ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ, ε ζρέζε κεηαθνξψλ - πεξηβάιινληνο είλαη εμαηξεηηθά πνιχπινθε θαη πνιιέο ζπληζηψζεο ηεο αθφκα θαη ζήκεξα κε θαηαλνεηέο. Ζ πνιππινθφηεηα απηήο ηεο ζρέζεο αληηθαηνπηξίδεηαη ζηνλ Πίλαθα 2.6, φπνπ παξνπζηάδεηαη 21

33 ζπλνπηηθά ην ζχλνιν ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ ηνπ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ. χκθσλα κε ηνπο Rodrique et al. (2006), νη ζεκαληηθφηεξεο επηπηψζεηο ησλ κεηαθνξψλ ζην πεξηβάιινλ ζρεηίδνληαη κε ηελ θαηαλάισζε ελέξγεηαο, ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ, ηελ πνηφηεηα ηνπ αηκνζθαηξηθνχ αέξα, ην ζφξπβν, ηελ πνηφηεηα ησλ πδάησλ, ηελ πνηφηεηα ηνπ εδάθνπο, ηε βηνπνηθηιφηεηα θαη ηελ θαηάιεςε ρψξνπ. Πίλαθαο 2.6: χλνςε πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ ηνπ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ (Πεγή: Αημόζθαιπα Μεγάιεο θιίκαθαο δηάρπζε ησλ ξχπσλ Τςειή ζπγθέληξσζε ξχπσλ ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα ιφγσ δπζκελψλ ηνπηθψλ ζπλζεθψλ Φσηνρεκηθέο αληηδξάζεηο πνπ επηδξνχλ ζην φδνλ, δηνμείδην ηνπ ζείνπ θαη δηνμείδην ηνπ αδψηνπ Φαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ Όμηλε βξνρή Αζξνηζηηθέο επηπηψζεηο ζηελ πεξίπησζε ζπλδπαζκνχ ησλ ξχπσλ (π.ρ. θαπλνκίριε θαη αέξηα ζεξκνθεπίνπ) Υδπόζθαιπα Γηάρπζε ησλ ξχπσλ ζε δηαιπηή ή θνιινεηδή κνξθή Όμπλζε ησλ επηθαλεηαθψλ θαη ππφγεησλ πδάησλ Πηψζεηο ηνπ pζ κεηά απφ ιηψζηκν ησλ πάγσλ Αχμεζε ηεο επδηαιπηφηεηαο ησλ κεηάιισλ ιφγσ ηεο φμπλζεο ησλ πδάησλ Ρχπαλζε επηθαλεηαθψλ θαη ππφγεησλ πδάησλ κε ληηξηθά θαη βαξέα κέηαιια Μεηαβνιέο ησλ πδξνινγηθψλ ζπζηεκάησλ εμαηηίαο ησλ ππνδνκψλ 22

34 ζπλέρεηα Πίλαθα 2.6 Λιθόζθαιπα Δπηθαζήζεηο νμέσλ Αχμεζε ηεο θηλεηηθφηεηαο ησλ βαξέσλ κεηάιισλ ιφγσ φμπλζεο Απψιεηα ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ θπξίσο αζβεζηίνπ θαη καγλεζίνπ Πεξηνξηζκφο ηεο ληηξνπνίεζεο θαη ηεο απνζπλζεηηθήο ηθαλφηεηαο Απψιεηα ηεο εδαθηθήο ρισξίδαο θαη παλίδαο Ρχπαλζε ιφγσ δέζκεπζεο βαξέσλ κεηάιισλ απφ θπηά Αθαίξεζε γεο Δμφξπμε κεηάιισλ θαη ελέξγεηαο Βιόζθαιπα Ύδαηα o Απξφβιεπηεο κεηαβνιέο ησλ νηθνζπζηεκάησλ o Δμαθάληζε απεηινχκελσλ εηδψλ o Μείσζε ηεο βαθηεξηαθήο επεμεξγαζίαο θαη δηάζπαζεο ηεο νξγαληθήο χιεο o Μείσζε ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ ζηνπο πδξφβηνπο νξγαληζκνχο o Μείσζε ηεο αλαπαξαγσγηθφηεηαο Έδαθορ o Δπηπηψζεηο ζηε βιάζηεζε πνπ επεξεάδνπλ ηνπο πδξνινγηθνχο θχθινπο, ηελ επηθαλεηαθή δηάβξσζε, ηε δπλαηφηεηα ηεο αηκφζθαηξαο γηα απηνθάζαξζε, ηε γεσξγία θαη ηελ θηελνηξνθία, ηνλ ηνπξηζκφ θαη ηελ αηζζεηηθή o Μείσζε δσηηθνχ εδάθνπο o Μείσζε ηνπ γελεηηθνχ δπλακηθνχ ησλ εηδψλ o Μείσζε ηεο παξαγσγήο ηξνθήο θαη κεηαβνιή ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο o Καηαλάισζε θπζηθψλ δηαζεζίκσλ Άνθπωπορ o Θφξπβνο o Οζκέο o Καξδηναλαπλεπζηηθέο παζήζεηο o Δππάζεηα ζε κνιχλζεηο o Πηψζε πξνζδφθηκνπ δσήο o Σξαπκαηηζκνί, αλαπεξίεο, λνζνθνκεηαθέο πεξηζάιςεηο, ζάλαηνη 23

35 2.4.2 Οη πξσηνβνπιίεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Ήδε απφ ην 1995, ζε κηα έξεπλα ε νπνία δηεμήρζε απφ ην Δπξσβαξφκεηξν, δηαπηζηψζεθε φηη ην 82% ησλ Δπξσπαίσλ δήισλε ηφηε φηη ηα ζέκαηα ηνπ πεξηβάιινληνο απνηεινχλ έλα πξφβιεκα πςίζηεο ζεκαζίαο πνπ απαηηεί επείγνπζα αληηκεηψπηζε, ελψ ην 72% ζεσξνχζε φηη ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε δελ ζα πξέπεη λα ππνβαζκίδεη ην πεξηβάιινλ αιιά λα έρεη σο πξσηαξρηθφ ζηφρν ηελ πξνζηαζία ηνπ. Ήηαλ πιένλ θνηλή απαίηεζε φισλ νη πξσηνβνπιίεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο λα ζέζνπλ σο κέγηζηε πξνηεξαηφηεηα θαη βαζηθή επηδίσμε ηελ ηζφξξνπε ζρέζε αλάκεζα ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ηελ πεξηβαιινληηθή δηαρείξηζε. Όζνλ αθνξά ζηηο θιηκαηηθέο αιιαγέο, ν «Απνινγηζκφο ησλ πέληε πξψησλ εηψλ ηεο δξάζεο 21 ζηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα» θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ζα έπξεπε «λα θαηαβιεζνχλ κεγαιχηεξεο πξνζπάζεηεο, ιακβαλνκέλεο ππφςε ηεο αχμεζεο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, ηεο αχμεζεο ησλ νριήζεσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ θαη ησλ πεξηνξηζκέλσλ απνηειεζκάησλ ησλ πξνγξακκάησλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο θαη κείσζεο ηεο θαηαλάισζεο ελέξγεηαο». Απφ ην 1990 έσο ην 1997, νη εθπνκπέο CO 2 είραλ κεησζεί ζε φινπο ηνπο ηνκείο εθηφο απφ ηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ, φπνπ απμήζεθαλ θαηά 9%, θπξίσο ιφγσ ηνπ απηνθηλήηνπ ηδησηηθήο ρξήζεο (European Commission, 1999). Ζ ρξεζηκνπνίεζε ηνπ απηνθηλήηνπ ζεκεηψλεη αθφκε θαη ζήκεξα αχμεζε παληνχ, εθηφο απφ ηηο πφιεηο φπνπ ην πξφβιεκα ησλ κεηαθνξψλ έρεη ηεζεί ππφ έιεγρν. Δδψ θαη ρξφληα, ε Δπξσπατθή Έλσζε έρεη σο ζηφρν ηελ επηζήκαλζε ηεο παξαγσγήο CO 2 απφ ηα νρήκαηα ηδησηηθήο ρξήζεο θαη ηε ζέζπηζε ελφο θνξνινγηθνχ πιαηζίνπ επλντθνχ γηα κεγαιχηεξε κείσζε ησλ εθπνκπψλ CO 2 ζην κέιινλ. Έρνπλ ζπλαθζεί ζπκθσλίεο κεηαμχ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ησλ απηνθηλεηνβηνκεραληψλ γηα κείσζε ηεο θαηαλάισζεο ελέξγεηαο απφ ηα απηνθίλεηα πνπ πσινχληαη ζηελ Δπξψπε. Χζηφζν, απηφ δχλαηαη λα εμαζθαιίζεη κφλν ην 15% ηεο πξνζπάζεηαο κείσζεο ησλ εθπνκπψλ CO 2 γηα ηελ νπνία ε Δ.Δ. έρεη δεζκεπζεί ζην πξσηφθνιιν ηνπ Κηφην, ρσξίο λα ζπλεθηηκεζεί ην γεγνλφο φηη ε θπθινθνξία ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο θαη ε θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε ζπκβάιινπλ ζηελ αχμεζε ηεο θαηαλάισζεο (ε κέζε θαηαλάισζε ελδέρεηαη λα δηπιαζηαζηεί ζρεδφλ ζηηο πφιεηο). Πξέπεη, ινηπφλ, λα ιεθζνχλ επεηγφλησο κέηξα γηα ηε κείσζε ηεο ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ απηνθηλήηνπ ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο φπνπ είλαη εθηθηέο άιιεο ελαιιαθηηθέο ιχζεηο, εμίζνπ απνηειεζκαηηθέο (European Commission, 1999). Όζνλ αθνξά ηελ πνηφηεηα ηνπ αηκνζθαηξηθνχ αέξα θαη ηελ πγεία, ε Δπξσπατθή Έλσζε έρεη ήδε εθδψζεη νδεγίεο ζρεηηθά κε ηηο εθπνκπέο δηαθφξσλ ξχπσλ, ηδίσο θαηφπηλ ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο «Auto-Oil», πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε ζπλεξγαζία κε ηελ απηνθηλεηνβηνκεραλία θαη ηελ πεηξειατθή βηνκεραλία (European Commission, 1999). Όπσο θαίλεηαη ζην ρήκα 2.4, φπνπ παξνπζηάδνληαη νη ζπλνιηθέο εθπνκπέο αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ (ηζνδχλακε πνζφηεηα CO 2 ζε εθαηνκκχξηα ηφλνπο) ζηελ ΔΔ-15 θαη ηελ ΔΔ-27 απφ ηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ απφ ην 1990 έσο ην 2009, ζχκθσλα κε ηνλ Δπξσπατθφ 24

36 Οξγαληζκφ Πεξηβάιινληνο, απφ ην 2005 αξρίδεη λα δηαθαίλεηαη κηα πησηηθή ηάζε φζνλ αθνξά ζηελ παξαγσγή CO 2 ζηελ Δπξψπε ησλ 15, ελψ ζηελ Δπξψπε ησλ 27 νη ζπλνιηθέο εθπνκπέο είλαη αξθεηά πην πςειέο κε θαζνδηθή πνξεία κφιηο απφ ην Γπζηπρψο, ηα απνηειέζκαηα απηά δελ είλαη θαζφινπ ελζαξξπληηθά θαη ππνδεηθλχνπλ φηη πξέπεη λα αλαιεθζνχλ δξάζεηο γηα πεξαηηέξσ κείσζε ησλ εθπνκπψλ απηψλ θαη νπζηαζηηθή αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ αηκνζθαηξηθνχ αέξα. ρήκα 2.4: πλνιηθέο εθπνκπέο αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ (ηζνδχλακε πνζφηεηα CO 2 ζε εθαηνκκχξηα ηφλνπο) απφ ηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ ζηελ ΔΔ-15 θαη ηελ ΔΔ-27, (Πεγή: European Environment Agency, Σν 1996, ε Δπξσπατθή Έλσζε εμέδσζε κηα νδεγία-πιαίζην (96/62/ΔΚ, ΔΔ I 296 ηεο ) κε ηελ νπνία ππνρξεψλεη ηηο πφιεηο κε πεξηζζφηεξνπο απφ θαηνίθνπο (ή θάζε άιιε πεξηνρή φπνπ παξαηεξνχληαη πξνβιήκαηα ξχπαλζεο) λα ελεκεξψλνπλ ηνλ πιεζπζκφ ζρεηηθά κε ηελ πνηφηεηα ηνπ αηκνζθαηξηθνχ αέξα θαη λα θαηαξηίδνπλ ζρέδηα βειηίσζεο γηα 13 ξχπνπο. Έηζη, νη πφιεηο έρνπλ ην δηθαίσκα λα ιακβάλνπλ κέηξα δηαθνπήο ηεο θπθινθνξίαο ζε πεξίπησζε ππέξβαζεο ησλ επηηξεπφκελσλ αλψηαησλ νξίσλ. Δπίζεο, έρνπλ εθδνζεί ηέζζεξηο «ζπγαηξηθέο» νδεγίεο φπνπ δηεπθξηλίδνληαη ηα επηηξεπφκελα φξηα ξχπαλζεο. Γηα παξάδεηγκα, ε δεχηεξε «ζπγαηξηθή» νδεγία ζρεηηθά κε ην βελδφιην πεξηνξίδεη ηε ζπγθέληξσζε απηνχ ηνπ ξχπνπ ζηα 5 κg/m 3 κε έηνο ηζρχνο ηελ 1/1/2010 (ΤΠΔΥΧΓΔ, 25

37 ΓΔΑΡΘ, Σκήκα Πνηφηεηαο Αηκφζθαηξαο, Καη απηφλ ηνλ ηξφπν αλαηίζεληαη άκεζα αξκνδηφηεηεο ζηελ ηνπηθή απηνδηνίθεζε θαη ε νδεγία-πιαίζην θαιεί ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή λα δεκνζηεχεη ηαθηηθά ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηελ αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε ζηηο πφιεηο. ην πιαίζην ηνπ Οξγαληζκνχ Ζλσκέλσλ Δζλψλ, ηνλ Ννέκβξην ηνπ 1997, 35 ρψξεο ηεο Πεξηθεξεηαθήο Γηάζθεςεο ηεο Οηθνλνκηθήο Δπηηξνπήο γηα ηελ Δπξψπε (UN-ECE) ππέγξαςαλ κηα δήισζε γηα ηηο κεηαθνξέο θαη ην πεξηβάιινλ θαζψο θαη έλα πξφγξακκα δξάζεο φπνπ ην πνδήιαην αλαθέξεηαη σο ελαιιαθηηθή ιχζε γηα ηηο κεηαθηλήζεηο κηθξήο απφζηαζεο (European Commission, 1999). Οη ζπληάθηεο ηνπ λφκνπ γηα ηνλ αηκνζθαηξηθφ αέξα πνπ εθδφζεθε ην 1996 ζηε Γαιιία δελ έθαλαλ ιάζνο: επαλαβεβαηψλνληαο ην δηθαίσκα ζηνλ θαζαξφ αέξα επέβαιαλ ηελ πξνψζεζε ηνπ πνδειάηνπ σο ζηνηρείνπ ησλ ζρεδίσλ αζηηθήο κεηαθίλεζεο. Απφ ηελ 1ε Ηαλνπαξίνπ 1998 θάζε έξγν αλαθαηαζθεπήο ή θαηαζθεπήο νδψλ ζηηο πφιεηο έπξεπε λα πεξηιακβάλεη ρσξνηαμηθέο ξπζκίζεηο γηα ην πνδήιαην. Δπηπιένλ, απφ ηελ 1ε Ηαλνπαξίνπ 1999, θάζε πνιενδνκηθφ ζπγθξφηεκα ζηε Γαιιία κε πεξηζζφηεξνπο απφ θαηνίθνπο ππνρξενχηαλ λα εθδψζεη έλα ζρέδην αζηηθήο κεηαθίλεζεο, ζηφρνο ηνπ νπνίνπ ήηαλ ε κείσζε ηεο ξππνγφλνπ αζηηθήο θπθινθνξίαο. Απφ ηελ 1ε Ηαλνπαξίνπ 2000, γεληθεχζεθαλ νη έιεγρνη ηεο πνηφηεηαο ηνπ αηκνζθαηξηθνχ αέξα θαη ησλ επηπηψζεψλ ηεο ζηελ πγεία ζε φιε ηε Γαιιία. Οη νδεγνί απηνθηλήηνπ ήηαλ νη πξψηνη πνπ ζα επσθεινχληαλ απφ ηα κέηξα απηά: ην επίπεδν ηεο ξχπαλζεο ζην εζσηεξηθφ ελφο απηνθηλήηνπ είλαη πάληα πςειφηεξν απφ ην πνζνζηφ ξχπαλζεο ηνπ αηκνζθαηξηθνχ αέξα (έλαο νδεγφο εηζπλέεη πεξίπνπ δχν θνξέο πεξηζζφηεξν CO απφ φ,ηη έλαο πνδειάηεο θαη πεξίπνπ 50% πεξηζζφηεξν νμείδηα ηνπ αδψηνπ) (European Commission, 1999). Δθηφο απφ ηα δηάθνξα κέηξα πνπ έρνπλ ιεθζεί κέρξη ζήκεξα θαη αθνξνχλ ζηε κείσζε ηεο αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο, έρεη γίλεη πξνζπάζεηα λα εληζρπζνχλ θαη νη θαλνληζηηθέο ξπζκίζεηο ζρεηηθά κε ηελ ερνξχπαλζε, θαζψο είλαη επηζηεκνληθά απνδεθηφ ην γεγνλφο φηη ν ζφξπβνο βιάπηεη ηε ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία. Δίλαη αλακθηζβήηεην φηη πξσηαξρηθή πεγή ζνξχβνπ ζηελ πφιε απνηειεί ε απμεκέλε θπθινθνξία ησλ απηνθηλήησλ θαη ηα πςειά πνζνζηά απηνθίλεζεο. Τπφ απηέο ηηο ζπλζήθεο, ε ιήςε κέηξσλ πνπ ζα επλνήζνπλ ηελ επηζηξνθή ζην πνδήιαην σο κέζν κεηαθίλεζεο ζηελ πφιε θαζίζηαηαη επηβεβιεκέλε. 26

38 2.4.3 Βηώζηκε θηλεηηθόηεηα θαη βηώζηκν ζύζηεκα κεηαθνξώλ Σα ζεκεξηλά ζπζηήκαηα κεηαθνξψλ έρνπλ ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ, ζηελ πγεία ησλ αλζξψπσλ, ζηε ζπλνρή ησλ θνηλσληψλ. Σν κνληέιν αλάπηπμεο ησλ κεηαθνξψλ πνπ έρεη σο θεληξηθφ άμνλα ην απηνθίλεην έρεη ζπκβάιιεη απνθαζηζηηθά εδψ θαη πεξίπνπ έλαλ αηψλα ζηε ζεκεξηλή δπζκελή θαηάζηαζε. Ζ παγθφζκηα θνηλφηεηα έρεη θαηαλνήζεη ην πξφβιεκα ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 70 θαη απφ ηφηε πνιιέο πξνζπάζεηεο έρνπλ γίλεη γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπ. ήκεξα, ζε παγθφζκην επίπεδν, θχξην ζεσξεηηθφ ππφβαζξν ησλ πνιηηηθψλ πνπ ζηνρεχνπλ ζηνλ έιεγρν ή ζηνλ πεξηνξηζκφ ησλ αξλεηηθψλ ζπλεπεηψλ ησλ ππαξρφλησλ ζπζηεκάησλ κεηαθνξψλ είλαη ε έλλνηα ηεο βηψζηκεο θηλεηηθφηεηαο, ε νπνία αληηπξνζσπεχεη ηελ πξνζπάζεηα έληαμεο θαη ελζσκάησζεο ησλ αξρψλ ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ζηελ πνιηηηθή ησλ κεηαθνξψλ. Ζ έλλνηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο θαζηεξψζεθε κεηά ηελ έθζεζε ηεο Δπηηξνπήο Brutland Our common future ην 1987 φπνπ νξίζηεθε σο...ε αλάπηπμε πνπ εμππεξεηεί ηηο αλάγθεο ησλ ζεκεξηλψλ γελεψλ, ρσξίο λα ζηεξεί ην δηθαίσκα ζηηο επφκελεο γελεέο λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο δηθέο ηνπο αλάγθεο (WCED, 1987). Σελ ίδηα ρξνληά, ε Single European Act ζέηεη ηελ έλλνηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο σο ππνρξέσζε ζηε πλζήθε ηεο Δ.Δ. κε ηε θξάζε «environmental protection requirements shall be a component of the community s other policies. ηνπο θφιπνπο ηεο Δ.Δ., ν νξηζκφο ηεο βηψζηκεο θηλεηηθφηεηαο ηαπηίδεηαη κε ηελ έλλνηα ηνπ βηψζηκνπ ζπζηήκαηνο κεηαθνξψλ, ην νπνίν νξίζηεθε ζηε ζπλάληεζε ησλ Τπνπξγψλ πγθνηλσληψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζηηο 4 5 Απξηιίνπ ηνπ 2001 (Πηηζηάβα- Λαηηλνπνχινπ Μ. θ.ά., 2007): Βηψζηκν ζχζηεκα κεηαθνξψλ είλαη εθείλν πνπ: Δπηηξέπεη ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ απαηηήζεσλ αηφκσλ, επηρεηξήζεσλ θαη θνηλσληψλ γηα βαζηθή πξνζπειαζηκφηεηα θαη αλαπηπμηαθέο δηαδηθαζίεο κε ηξφπν αζθαιή θαη ζχκθσλν σο πξνο ηελ πγεία αλζξψπσλ θαη νηθνζπζηεκάησλ θαη δηαζθαιίδεη ηε δηθαηνζχλε ζηελ θαηαλνκή ησλ αγαζψλ απηψλ εληφο ησλ γελεψλ αιιά θαη κεηαμχ απηψλ θαη ησλ επφκελσλ, Δίλαη νηθνλνκηθά πξνζηηφ, ιεηηνπξγεί δίθαηα θαη απνηειεζκαηηθά, πξνζθέξεη ελαιιαθηηθέο κεηαθηλήζεσλ θαη ππνζηεξίδεη ηφζν ηηο αληαγσληζηηθέο νηθνλνκίεο, φζν θαη ηελ ηζφξξνπε πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε, Πεξηνξίδεη ηηο εθπνκπέο ξχπσλ θαη ηελ παξαγσγή θαηαινίπσλ ζηηο δπλαηφηεηεο ηνπ πιαλήηε λα ηα απνξξνθά, ρξεζηκνπνηεί ηηο αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο ζε αληηζηνηρία κε ην ξπζκφ αλαλέσζεο ηνπο ή θάησ απφ απηφλ, ρξεζηκνπνηεί ηηο κε αλαλεψζηκεο πεγέο κε ξπζκφ αληίζηνηρν απηνχ ηεο παξαγσγήο ππνθαηάζηαησλ πφξσλ, ελψ ηαπηφρξνλα θξνληίδεη θαη γηα ηελ ειαρηζηνπνίεζε ησλ ζπλεπεηψλ ζηε γε θαη ηελ παξαγσγή ζνξχβνπ. 27

39 Ζ βησζηκφηεηα ησλ ζπζηεκάησλ κεηαθνξάο νξίδεηαη εζηηάδνληαο ζηα πξνβιήκαηα κείσζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη ηεο αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο θαζφζνλ απηά εκπεξηέρνπλ ζεκαληηθνχο καθξνπξφζεζκνπο θηλδχλνπο θαη ζπρλά παξακεξίδνληαη θαηά ην ζπκβαηηθφ πξνγξακκαηηζκφ. Σα βηψζηκα ζπζηήκαηα κεηαθνξάο έρνπλ σο βαζηθέο αξρέο: ηε δηαθχιαμε ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο δεκφζηαο πγείαο, ηε βηψζηκε εθκεηάιιεπζε ησλ αλαλεψζηκσλ θαη κε αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, ην ζεβαζκφ ησλ νηθνζπζηεκάησλ θαη ηελ απνθπγή δεκηνπξγίαο κε αλαζηξέςηκσλ θαηαζηάζεσλ ζε παγθφζκην επίπεδν. Με άιια ιφγηα, βηψζηκν ζχζηεκα κεηαθνξάο είλαη απηφ πνπ δίλεη ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζε αλζξψπνπο, πεξηνρέο, αγαζά θαη ππεξεζίεο κε έλαλ πεξηβαιινληηθά ππεχζπλν, θνηλσληθά απνδεθηφ, θαη νηθνλνκηθά βηψζηκν ηξφπν. Σν 2001, δεκνζηεχεηαη ε λέα Λεπθή Βίβινο κε ηίηιν «Ζ Δπξσπατθή Πνιηηηθή Μεηαθνξψλ κε νξίδνληα ην 2010:ε ψξα ησλ επηινγψλ», ε νπνία απνηειεί ζηαζκφ ζηελ πεξηβαιινληηθή νινθιήξσζε θαη ηελ έληαμε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πηπρψλ ζηελ πνιηηηθή ησλ κεηαθνξψλ. ηε λέα απηή Λεπθή Βίβιν αλαθέξεηαη φηη «έλα ζχγρξνλν ζχζηεκα κεηαθνξψλ νθείιεη λα είλαη βηψζηκν ηφζν απφ νηθνλνκηθή φζν θαη απφ θνηλσληθή θαη πεξηβαιινληηθή άπνςε». Ηδηαίηεξε βαξχηεηα δίλεηαη ζηελ επηβνιή δηνδίσλ (γηα εκπνξεχκαηα, θπξίσο γηα βαξέα θνξηεγά νρήκαηα) πνπ ζεσξείηαη απνηειεζκαηηθή κέζνδνο γηα ηελ ηζφξξνπε αλάπηπμε ησλ κέζσλ κεηαθνξάο. Δπίζεο, ζπζρεηίδνληαο ηελ ηηκνιφγεζε θαη ηε ρξεκαηνδφηεζε, ε λέα Λεπθή Βίβινο θηινδνμεί λα επηιχζεη πξνβιήκαηα ρξεκαηνδφηεζεο κεγάισλ έξγσλ ππνδνκήο. Γεληθά, βαζηθνί ζηφρνη ηεο λέαο Λεπθήο Βίβινπ είλαη: Αιιαγή ζηελ πθηζηάκελε θαηαλνκή ησλ κεηαθηλήζεσλ θαηά κεηαθνξηθφ κέζν. Δμάιεηςε ησλ θαηλνκέλσλ θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο ζε θνξεζκέλα δίθηπα. Αλζξσπνθεληξηθή ζεψξεζε ησλ κέηξσλ Πνιηηηθήο ησλ Μεηαθνξψλ. Γηαρείξηζε ηεο Παγθνζκηνπνίεζεο ησλ Μεηαθνξψλ. Δζηηάδνληαο ζηηο πνιηηηθέο ηεο Δ.Δ. ζρεηηθά κε ηηο βηψζηκεο κεηαθνξέο, δηαπηζηψλεηαη φηη ζε λνκνζεηηθφ επίπεδν απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 έρνπλ εθδνζεί πιήζνο νδεγηψλ, πξάζηλσλ θαη ιεπθψλ βηβιίσλ πνπ αθνξνχλ ζηε βηψζηκε αζηηθή θηλεηηθφηεηα. Οη ζεκαληηθφηεξνη ζηαζκνί απηήο ηεο λνκνζεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα

40 Πίλαθαο 2.7: εκαληηθφηεξνη ζηαζκνί ηεο επξσπατθήο λνκνζεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζρεηηθά κε ηε βηψζηκε αζηηθή θηλεηηθφηεηα (Πεγή: Βιαζηφο, 2008). Σίηινο Έηνο Έθδνζεο ρόιηα Πξάζηλν βηβιίν γηα ην «Αζηηθφ Πεξηβάιινλ» 1990 Σαπηφηεηα θνηλσληθή θιεξνλνκηά ηεο πφιεο. Τπνγξακκίδεηαη γηα πξψηε θνξά ε αλάγθε πεξηνξηζκνχ ηνπ απηνθηλήηνπ γηα ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο ζηηο πφιεηο. Πξάζηλν βηβιίν γηα ηα «Γίθηπα ησλ Πνιηηψλ» Πξάζηλν βηβιίν γηα ηε «Γίθαηε θαη απνηειεζκαηηθή θνζηνιφγεζε ζηηο κεηαθνξέο» Πξάζηλν βηβιίν γηα ηε «Μειινληηθή πνιηηηθή γηα ην ζφξπβν» Οδεγία 9040/96 γηα ηελ «Αμηνιφγεζε θαη ηε δηαρείξηζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ αέξα» Οδεγία «Μεηαθνξέο θαη CO 2» 1995 Γεκφζηα ζπγθνηλσλία θαη ζπλδπαζκέλεο κεηαθνξέο. Έκθαζε ζηελ ελίζρπζε ησλ δηθηχσλ θίλεζεο πεδψλ θαη πνδειάησλ, ησλ δηθηχσλ δεκφζηαο ζπγθνηλσλίαο θαη ζηε κείσζε ηεο ρξήζεο ησλ απηνθηλήησλ ζην θέληξν ησλ πφιεσλ Πξνσζείηαη ε ηδέα ηεο ηηκνιφγεζεο ηεο ρξήζεο ηνπ απηνθηλήηνπ σο έλαο δίθαηνο θαη απνδνηηθφο ηξφπνο ελίζρπζεο ηεο βηψζηκεο θηλεηηθφηεηαο Ζ κείσζε ηνπ ζνξχβνπ θαη ηεο αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο κπνξεί λα επηηεπρζεί κφλν κέζα απφ ηε κείσζε ηεο ηαρχηεηαο θαη ηνπ αξηζκνχ ησλ νρεκάησλ ζηηο κεγάιεο επξσπατθέο πφιεηο Δηζήγαγε ηελ έλλνηα ησλ «νξίσλ πνηφηεηαο» ηνπ αέξα θαη έδσζε έκθαζε ζηελ πιεξνθφξεζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ηνπ Δπξσπαίνπ πνιίηε ε ζπλέρεηα ησλ δεζκεχζεσλ ηεο Δ.Δ. ζηε δηάζθεςε ηνπ Κηφην, ηνλίζηεθε ε αλάγθε γηα κείσζε ησλ εθπνκπψλ ηνπ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα θαη γηα κείσζε ηεο ρξήζεο ηνπ απηνθηλήηνπ. 29

41 ζπλέρεηα Πίλαθα 2.7 Σίηινο Λεπθή Βίβινο «Ζ επξσπατθή πνιηηηθή ζηηο κεηαθνξέο κε νξίδνληα ην 2010: ε ψξα ησλ επηινγψλ» Έηνο ρόιηα Έθδνζεο 2001 Δπηζεκαίλεηαη ε αλαγθαηφηεηα δηακφξθσζεο κηαο εληαίαο επξσπατθήο πνιηηηθήο βηψζηκεο θηλεηηθφηεηαο ηφζν γηα ηηο ρψξεο κέιε φζν θαη γηα ηηο ππνςήθηεο ρψξεο γηα έληαμε. Απνινγηζκφο ησλ έσο ηφηε ελεξγεηψλ θαη απνηειεζκάησλ. Αζθήζεθε θξηηηθή ζηελ ππέξκεηξε δηφγθσζε ησλ νδηθψλ κεηαθνξψλ. Οδεγία 2001/42/ΔΚ γηα ηηο «ηξαηεγηθέο Πεξηβαιινληηθέο εθηηκήζεηο ζρεδίσλ θαη πξνγξακκάησλ» 2001 Δηζήγαγε ηελ ππνρξέσζε ηεο εθηίκεζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ ζε ζηξαηεγηθφ επίπεδν, πξηλ δειαδή απφ ηελ έγθξηζε ελφο λένπ πξνγξάκκαηνο-πνιηηηθήο θαη ηελ ππνρξέσζε νπζηαζηηθήο εκπινθήο ηνπ θνηλνχ ζηε δηαδηθαζία. ηηο 25 επηεκβξίνπ ηνπ 2007, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή εμέδσζε ην Πξάζηλν Βηβιίν «Γηακφξθσζε λέαο παηδείαο αζηηθήο θηλεηηθφηεηαο» φπνπ δηαπηζηψλνληαη ηα δηάρπηα θαη αλππέξβιεηα πξνβιήκαηα ηεο βηψζηκεο θηλεηηθφηεηαο ζε φιεο ηηο επξσπατθέο πφιεηο εμαηηίαο ησλ απμεκέλσλ επηπέδσλ ζπγθέληξσζεο ηνπ πιεζπζκνχ θαζψο θαη ηεο ξαγδαίαο έληαζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο θαη ηεο αχμεζεο ησλ νρεκάησλ. Δπηρεηξείηαη ε άξζε ησλ εκπνδίσλ πνπ αλαδχζεθαλ θαηά ηελ εθαξκνγή ησλ βαζηθψλ αξρψλ ηεο βηψζηκεο θηλεηηθφηεηαο ζην πιήζνο ησλ νδεγηψλ πνπ εθδφζεθαλ απφ ην 1990 κέζσ κηαο νιηζηηθήο ζεψξεζεο θαη νινθιεξσκέλεο πξνζέγγηζεο. Σν Πξάζηλν Βηβιίν νπζηαζηηθά επαλαδηαηππψλεη ην πξφβιεκα ησλ κεηαθνξψλ ζηελ Δπξψπε, πξνηείλεη ηηο βαζηθέο επηινγέο γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπ θαη θάλεη ιφγν γηα κηα λέα ζπιινγηζηηθή γηα ηελ αζηηθή θηλεηηθφηεηα. χκθσλα κε ηελ Πξάζηλε Βίβιν «...Νέα ζπιινγηζηηθή γηα ηελ αζηηθή θηλεηηθφηεηα ζεκαίλεη βειηηζηνπνίεζε ηεο ρξήζεο φισλ ησλ κέζσλ κεηαθνξάο θαη νξγάλσζε ηεο ζπληξνπηθφηεηαο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο (ηξέλν, ηξακ, κεηξφ, ιεσθνξείν) θαη κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ ηδησηηθψλ ηξφπσλ κεηαθνξάο (απηνθίλεην, πνδήιαην, βάδηζκα). εκαίλεη επίζεο λα επηηεπρζνχλ νη θνηλνί ζηφρνη νηθνλνκηθήο επεκεξίαο, δηαρείξηζε ηεο δήηεζεο κεηαθνξψλ ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη θηλεηηθφηεηα, πνηφηεηαο δσήο θαη πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο. Σέινο, ζεκαίλεη ζπγθεξαζκφ ησλ ζπκθεξφλησλ κεηαθνξάο εκπνξεπκάησλ θαη επηβαηψλ, αλεμαξηήησο ηνπ ρξεζηκνπνηνχκελνπ ηξφπνπ κεηαθνξάο...» (ΔΔΚ, 2007). 30

42 Πιένλ, ε αχμεζε ηεο θηλεηηθφηεηαο θαη ε ηαπηφρξνλε κείσζε αξλεηηθψλ παξαγφλησλ φπσο ε θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε, ηα δπζηπρήκαηα θαη ε ξχπαλζε απνηεινχλ κηα θνηλή πξφθιεζε γηα φιεο ηηο κεγάιεο επξσπατθέο πφιεηο. Ζ θάζε πφιε απφ κφλε ηεο είλαη ζηελ θαιχηεξε ζέζε λα βξεη ηελ νξζφηεξε ιχζε ζηελ πξφθιεζε απηή, λα θηλεηνπνηεζεί θαη λα δηακνξθψζεη ηηο θαηάιιειεο ζηξαηεγηθέο, ζπκβάιινληαο ζηνλ θαζνξηζκφ κηαο πξαγκαηηθήο επξσπατθήο πνιηηηθήο. Οη θάηνηθνη ησλ πφιεσλ βηψλνπλ άκεζα θαη φζν θαλέλαο άιινο ηηο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ηεο δηθήο ηνπο θηλεηηθφηεηαο θαη ζα πξέπεη πξψηνη λα είλαη δεθηηθνί ζε θαηλνηφκεο ιχζεηο πξνο ηε δεκηνπξγία κηαο αεηθφξνπ/βηψζηκεο θηλεηηθφηεηαο. Σαπηφρξνλα, νη πνιηηηθέο αζηηθήο κεηαθνξάο γίλνληαη φιν θαη πην ζεκαληηθέο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Απνδνηηθέο θαη απνηειεζκαηηθέο αζηηθέο κεηαθνξέο κπνξνχλ λα ζπλεηζθέξνπλ ζεκαληηθά ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ζε έλα επξχ θάζκα πνιηηηθψλ αξκνδηνηήησλ γηα ηηο νπνίεο ε Δπξσπατθή Έλσζε έρεη θαζηεξσκέλεο δηθαηνδνζίεο. Ζ επηηπρία ησλ πνιηηηθψλ θαη ησλ ζηφρσλ ηνπο πνπ ζπκθσλήζεθαλ ζε επίπεδν Δ.Δ., φπσο γηα παξάδεηγκα ε απφδνζε ηνπ Δπξσπατθνχ ζπζηήκαηνο ζπγθνηλσληψλ, νη θνηλσληθννηθνλνκηθνί ζηφρνη, ε ελεξγεηαθή εμάξηεζε θαη νη θιηκαηηθέο αιιαγέο, εμαξηψληαη ελ κέξεη απφ ηηο δξάζεηο πνπ πάξζεθαλ απφ εζληθέο, πεξηθεξεηαθέο θαη ηνπηθέο αξρέο. Ζ πθηζηάκελε Δπξσπατθή λνκνζεζία, γηα παξάδεηγκα γηα ζέκαηα ππνρξεψζεσλ ηεο δεκφζηαο ππεξεζίαο ζηηο δεκφζηεο ζπγθνηλσλίεο, ζηα επίπεδα πνηφηεηαο αέξα, ζηα επίπεδα ζνξχβνπ, θαζψο επίζεο θαη ζηα πξφηππα απηνθηλήησλ, έρεη άκεζν αληίθηππν ζηηο ζπγθνηλσληαθέο πνιηηηθέο ησλ Δπξσπατθψλ πφιεσλ. Ζ Δπξσπατθή λνκνζεζία θαη ηα ρξεκαηνδνηηθά πξνγξάκκαηα γηα πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε θαη έξεπλα απνηεινχλ ζεκαληηθέο πεγέο γηα ηελ αλαλέσζε θαη ηελ θαηλνηνκία ησλ αζηηθψλ ζπγθνηλσληαθψλ ππνδνκψλ, ηεο ηερλνινγίαο θαη ησλ ππεξεζηψλ ζε πνιιέο Δπξσπατθέο πφιεηο. 2.5 Δλαιιαθηηθή πξνζέγγηζε ηνπ πξνβιήκαηνο ησλ κεηαθνξώλ: ηξνθή ζην πνδήιαην Ζ ηξνκαθηηθή αχμεζε ηεο κεραλνθίλεηεο θπθινθνξίαο επηβαξχλεη ηηο πφιεηο κε πξνβιήκαηα θαη θφζηνο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ζπκθφξεζε, ηα αηπρήκαηα, ηε κείσζε ηεο ειθπζηηθφηεηαο ησλ πφιεσλ, ηελ παξακφξθσζε ηνπ δεκφζηνπ ρψξνπ, ην ζφξπβν, ηελ ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο δσήο, ηε δπζθνιία πξνζπειαζηκφηεηαο, ηελ αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε θαη ηελ αιφγηζηε θαηαλάισζε ελέξγεηαο κε ζαθείο δπζκελείο ζπλέπεηεο ζην θπζηθφ θαη ηερλεηφ πεξηβάιινλ. Γεδνκέλσλ ησλ παξαπάλσ ζπλζεθψλ, αλαγλσξίδεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, φηη ε εμαζθάιηζε επηπιένλ λέσλ ππνδνκψλ βάζεη ηεο δήηεζεο γηα κεηαθηλήζεηο κε ην απηνθίλεην ηδησηηθήο ρξήζεο δελ είλαη πηα βηψζηκε ιχζε. Αληίζεηα, θαίλεηαη επηηαθηηθή ε αλάγθε γηα νξζνινγηθή δηαρείξηζε ηεο θηλεηηθφηεηαο θαη πξνψζεζε βηψζηκσλ ζπζηεκάησλ κεηαθνξψλ. Υξεηάδεηαη, δειαδή, λα επηηεπρζεί ε ηζνξξνπία αλάκεζα ζηηο κεηαθηλήζεηο κε ην απηνθίλεην θαη κε ελαιιαθηηθνχο, θηιηθνχο πξνο ην πεξηβάιινλ 31

43 ηξφπνπο κεηαθνξάο ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο. ήκεξα, ινηπφλ, θξίλεηαη πην απαξαίηεηε απφ πνηέ ε αλάπηπμε ελφο ζηξαηεγηθνχ ζπγθνηλσληαθνχ ζρεδηαζκνχ πνπ λα ζηνρεχεη ζηελ πξνψζεζε θαη ηελ ππνζηήξημε ησλ «Πξάζηλσλ Μεηαθνξψλ» (πνδήιαηα, αζηηθά κέζα ζηαζεξήο ηξνρηάο, θ.ιπ.), νη νπνίεο πξνθαινχλ πνιχ ιηγφηεξε ξχπαλζε απφ ηηο νδηθέο κεηαθνξέο θαη έρνπλ πνιχ ρακειφηεξεο απαηηήζεηο ζε ρψξν θαη ελέξγεηα. Χο εθ ηνχηνπ, ε ζηξνθή ζην πνδήιαην απνηειεί ην πξψην βήκα γηα ηηο πφιεηο ηνπ κέιινληνο. Γηάθνξα εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα ζε επξσπατθφ επίπεδν αμηνιφγεζαλ ην ξφιν ηεο πνδειαζίαο αιιά θαη ηε δπλαηφηεηα έληαμεο ηνπ πνδειάηνπ ζε έλα ζχζηεκα ζπλδπαζκέλσλ κεηαθνξψλ ζην αζηηθφ πεξηβάιινλ. Τπφ ηηο απμαλφκελεο πηέζεηο πνπ αζθνχληαη γηα ηελ επίιπζε ησλ πξνβιεκάησλ ησλ κεηαθηλήζεσλ πνπ αληηκεησπίδνπλ νη πεξηζζφηεξεο αζηηθέο πεξηνρέο φισλ ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ, ηα νηθνλνκηθά, πεξηβαιινληηθά, θνηλσληθά θαη αζηηθά νθέιε πνπ πξνθχπηνπλ απφ θαιέο πξαθηηθέο ελίζρπζεο ηεο ρξήζεο πνδειάηνπ αιιά θαη ηεο ζπκπιεξσκαηηθφηεηάο ηνπ κε ηα δεκφζηα κέζα κεηαθνξάο είλαη ηεξάζηηα. Απαηηείηαη, ινηπφλ, ε ράξαμε κηαο νξζνινγηθήο πνιηηηθήο γηα ηελ πξνψζεζε ηνπ πνδειάηνπ σο ελαιιαθηηθφ κέζν κεηαθίλεζεο θαη ζπλεηδεηνπνίεζε απφ φινπο ηνπο πνιίηεο φηη νη δεκφζηεο ζπγθνηλσλίεο δελ απνηεινχλ ηε κνλαδηθή ελαιιαθηηθή ιχζε έλαληη ηνπ απηνθηλήηνπ. Σν πνδήιαην ζπκβάιιεη ζεηηθά θαη απνηειεζκαηηθά ζηα θπθινθνξηαθά θαη πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα ηεο πφιεο, ζπλάδεη απφιπηα κε ηε γεληθή πνιηηηθή αλαβάζκηζε ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ζηελ πφιε, ελψ απαηηεί ζρεηηθά πεξηνξηζκέλνπο νηθνλνκηθνχο πφξνπο. Μεηαμχ ησλ πνιπάξηζκσλ πιενλεθηεκάησλ πνπ πξνζθέξεη ην πνδήιαην θαη ε απμεκέλε ρξήζε ηνπ είλαη ην ρακειφ θφζηνο, ην γεγνλφο φηη είλαη έλα θηιηθφ πξνο ην πεξηβάιινλ κέζν κεηαθνξάο, θαηαιακβάλεη κηθξή επηθάλεηα ζε θίλεζε θαη ζηάζκεπζε, ελψ πξνζαξκφδεηαη ζε δηαθνξεηηθέο θαη πνηθίιεο ζπλζήθεο. Δηδηθφηεξα, ηα πιενλεθηήκαηα πνπ πξνζθέξεη γηα ην ρξήζηε θαη ηελ θνηλσλία είλαη: Γηα ην ρξήζηε: Δπειημία θαη θηλεηηθφηεηα, κεγαιχηεξε απηνλνκία θαη δπλαηφηεηα πξφζβαζεο (εηδηθφηεξα γηα ηνπο κε νδεγνχο) Κέξδνο ρξφλνπ ζηηο κηθξέο θαη κεζαίεο απνζηάζεηο, κείσζε ησλ σξψλ εξγαζίαο πνπ ράλνληαη εμαηηίαο ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο Οηθνλνκηθά νθέιε, εμνηθνλφκεζε ρξεκάησλ θαη κείσζε ησλ πφξσλ πνπ δαπαλά θάζε λνηθνθπξηφ γηα ην απηνθίλεην Τγηεηλή δηαβίσζε, ηαθηηθή άζθεζε, επεμία Κνηλσληθή αιιειεπίδξαζε Φπραγσγία, επραξίζηεζε 32

44 Γηα ηελ θνηλσλία: Απνζπκθφξεζε, βειηίσζε ηεο ξνήο ηεο θπθινθνξίαο ησλ απηνθηλήησλ θαη απειεπζέξσζε ρψξσλ ζηάζκεπζεο Μηθξφηεξε πεξηβαιινληηθή επηβάξπλζε, κείσζε ηνπ ζνξχβνπ, κείσζε ηεο ξχπαλζεο Καιχηεξε δεκφζηα πγεία Δμνηθνλφκεζε κε αλαλεψζηκσλ πφξσλ Αχμεζε ηεο αίγιεο ησλ δεκφζησλ κεηαθνξψλ Μηθξφηεξε θζνξά ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ θαη κείσζε ησλ αλαγθψλ γηα ηελ θαηαζθεπή λέσλ έξγσλ νδνπνηίαο, κηθξφηεξν θφζηνο ζπληήξεζεο Πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ θαη ησλ ρψξσλ πξαζίλνπ Κνηλσληθή αιιειεπίδξαζε Διθπζηηθφηεξε πφιε γηα επηζθέπηεο, αχμεζε ηνπ ηνπξηζκνχ Απνδνηηθφηεξε δηαρείξηζε θαη αμηνπνίεζε ηνπ ρψξνπ θαη ησλ ρξήζεσλ γεο πγθεθξηκέλα, φζνλ αθνξά ζηελ ππεξνρή ηνπ πνδειάηνπ έλαληη ησλ άιισλ κέζσλ κεηαθνξάο σο πξνο ηελ θαηάιεςε ρψξνπ, ηελ θαηαλάισζε πξσηνγελνχο ελέξγεηαο, ηελ εθπνκπή αέξησλ ξχπσλ, ηε ζπλνιηθή αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε θαη ηνλ θίλδπλν αηπρεκάησλ, απηή παξνπζηάδεηαη ζηνλ Πίλαθα 2.8. ηνλ πίλαθα απηφ, ν δείθηεο αλαθνξάο είλαη ην 100 κε βάζε ην απηνθίλεην ηδησηηθήο ρξήζεο ρσξίο θαηαιχηε. Σα απνηειέζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ εθηηκήζεθαλ γηα ηελ ίδηα κεηαθίλεζε φζνλ αθνξά ζηνλ αξηζκφ ησλ κεηαθεξφκελσλ αηφκσλ θαη ηα δηαλπφκελα ρηιηφκεηξα. πλεπψο, απφ θαζαξά πεξηβαιινληηθή ζθνπηά θαη κφλν, ρσξίο λα ρξεηάδεηαη λα ζπλεθηηκεζνχλ ηα νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά νθέιε απφ ηε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ, θξίλεηαη αλαγθαία ε ιήςε κέηξσλ θαη ε αλάιεςε ζπληνληζκέλσλ δξάζεσλ γηα ηελ πξνψζεζή ηνπ. 33

45 Πίλαθαο 2.8: χγθξηζε ησλ δηαθφξσλ κέζσλ κεηαθνξάο απφ νηθνινγηθή άπνςε ζε ζρέζε κε ην απηνθίλεην ηδησηηθήο ρξήζεο (Πεγή: European Commission, 1999). Βάζε = 100 (απηνθίλεην ηδηωηηθήο ρξήζεο ρωξίο θαηαιύηε) Απηνθίλεην ρσξίο Απηνθίλεην κε Λεσθνξείν Πνδήιαην Αεξνπιάλν Μεηξό θαηαιύηε θαηαιύηε* Καηαλάισζε ρώξνπ Καηαλάισζε πξσηνγελνύο ελέξγεηαο CO Ομείδηα ηνπ αδώηνπ Τδξνγνλάλζξαθεο CO πλνιηθή αηκνζθαηξηθή ξύπαλζε πλαθόινπζνο θίλδπλνο αηπρεκάησλ * απηνθίλεην κε θαηαιχηε: ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ε ηερληθή ηεο εμάηκηζεο κε θαηαιχηε είλαη απνηειεζκαηηθή κφλνλ φηαλ ν θηλεηήξαο είλαη ζεξκφο. Γηα ηηο κηθξέο απνζηάζεηο πνπ δηαλχνληαη ζηελ πφιε δελ είλαη βέβαην φηη ππάξρεη πξάγκαηη φθεινο απφ άπνςε ξχπαλζεο. Δπηπξφζζεηα, έλα εμίζνπ ζεκαληηθφ πιενλέθηεκα ηεο ρξήζεο ηνπ πνδειάηνπ έλαληη ησλ άιισλ κέζσλ κεηαθνξάο απνδεηθλχεηαη κέζα απφ αξθεηέο έξεπλεο ζρεηηθά κε ηηο κεηαθηλήζεηο ζε κηθξέο απνζηάζεηο, νη νπνίεο έρνπλ ρξεκαηνδνηεζεί απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Οη έξεπλεο απηέο επηζεκαίλνπλ ην πνιχ πςειφ πνζνζηφ ησλ κεηαθηλήζεσλ πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζήκεξα κε απηνθίλεην, ελψ ζα κπνξνχζαλ θάιιηζηα λα πξαγκαηνπνηνχληαη κε άιιν κέζν κεηαθνξάο ρσξίο ζεκαληηθή δηαθνξά σο πξνο ην ρξφλν κεηαθίλεζεο απφ πφξηα ζε πφξηα (EC, 1998). Υάξε ζηηο ηερληθέο βειηηψζεηο, ηα ζχγρξνλα πνδήιαηα έρνπλ πςειέο επηδφζεηο θαη είλαη εχρξεζηα. Σν πνδήιαην δελ ξππαίλεη, είλαη αζφξπβν, νηθνλνκηθφ, δηαθξηηηθφ, κπνξεί λα 34

46 Υξφλνο (ιεπηά) ρξεζηκνπνηεζεί απφ φια ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο θαη είλαη αζθαιψο ηαρχηεξν απφ ην απηνθίλεην γηα ηηο κηθξέο αζηηθέο δηαδξνκέο (απνζηάζεηο 5 ρηιηνκέηξσλ, αιιά θαη κεγαιχηεξεο, φζν νμχηεξα είλαη ηα θπθινθνξηαθά πξνβιήκαηα). ηελ Δπξψπε ην 30% ησλ δηαδξνκψλ πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη κε απηνθίλεην θαιχπηεη απνζηάζεηο κηθξφηεξεο ησλ 3ρικ., ελψ ην 50% αθνξά απνζηάζεηο κηθξφηεξεο ησλ 5 ρηιηνκέηξσλ. Γηα ηηο δηαδξνκέο απηνχ ηνπ είδνπο, ην πνδήιαην κπνξεί θάιιηζηα λα αληηθαηαζηήζεη ην απηνθίλεην γηα κεγάιν κέξνο ηεο δήηεζεο, ζπκβάιινληαο άκεζα θαη απηφλ ηνλ ηξφπν ζηε κείσζε ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο. Γελ πξέπεη λα παξαγλσξίδνληαη νη δπλαηφηεηεο πνπ παξέρεη ην πνδήιαην ηφζν γηα ηηο κεηαθηλήζεηο πξνο ηνλ ηφπν εξγαζίαο ή ην ζρνιείν (ην 40 % ηνπ ζπλφινπ ησλ κεηαθηλήζεσλ γίλεηαη γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο), φζν θαη γηα ηηο ππφινηπεο κεηαθηλήζεηο (ην 60% ησλ κεηαθηλήζεσλ ζρεηίδεηαη κε ηηο αγνξέο, ηηο ππεξεζίεο, ηηο ςπραγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ηηο θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο θιπ.) (European Commission, 1999). Όπσο θαίλεηαη θαη ζην ρήκα 2.5, ην πνδήιαην είλαη ην πιένλ απνηειεζκαηηθφ κέζν γηα απνζηάζεηο έσο θαη 5 ρηιηφκεηξα κε ην κηθξφηεξν ρξφλν ηαμηδίνπ απφ πφξηα ζε πφξηα. Γεχηεξν έξρεηαη ην Η.Υ. απηνθίλεην, ελψ αθνινπζνχλ ηα κέζα ζηαζεξήο ηξνρηάο θαη ην ιεσθνξείν. πλεπψο, ην πνδήιαην κπνξεί λα δηαλχζεη κηα απφζηαζε 5 ρηιηφκεηξα ζε κηζή ψξα θαη ελδείθλπηαη γηα κεηαθηλήζεηο κέζα ζηελ πφιε ζε ζχγθξηζε κε φια ηα ππφινηπα κέζα κεηαθνξάο. ρήκα 2.5: Υξφλνο κεηαθίλεζεο απφ πφξηα ζε πφξηα γηα ηα δηάθνξα κέζα κεηαθνξάο (Πεγή: Hudson M., 1978). Απφζηαζε (ρικ.) 35

47 ε κηα ζρεηηθή δεκνζθφπεζε θαλεξψλεηαη έλα ζηνηρείν νισζδηφινπ άγλσζην: ην 73% ησλ Δπξσπαίσλ πηζηεχεη φηη ην πνδήιαην πξέπεη λα ηπγράλεη πξνλνκηαθήο κεηαρείξηζεο ζε ζρέζε κε ην απηνθίλεην. πλεπψο, ην πνδήιαην αληηκεησπίδεηαη εμίζνπ επλντθά κε ηηο αηνκηθέο κεηαθνξέο θαη πνιινί είλαη απηνί πνπ δειψλνπλ φηη είλαη πξφζπκνη λα αιιάμνπλ λννηξνπία αξθεί θπζηθά λα αλαπηπρζεί έλαο νινθιεξσκέλνο ζρεδηαζκφο θαη λα δεκηνπξγεζνχλ νη θαηάιιειεο ππνδνκέο πνπ ζα ελζαξξχλνπλ ηε ρξήζε ηνπ. Αζθαιψο, δελ πξέπεη λα ζεσξεζεί φηη ην 73% ησλ Δπξσπαίσλ είλαη πξφζπκν λα θπθινθνξεί θαζεκεξηλά κε πνδήιαην. Τπάξρεη, φκσο, ε απφδεημε φηη ε επηινγή ηνπ πνδειάηνπ σο ελαιιαθηηθήο ιχζεο έλαληη ηνπ απηνθηλήηνπ κπνξεί λα επεξεαζηεί απφ κηα ζεηξά ζπγθεθξηκέλσλ κέηξσλ θαη φηη ην πνδήιαην κπνξεί έηζη λα ζπκβάιεη ζε κηα ζπλνιηθή απνηειεζκαηηθή πνιηηηθή θηλεηηθφηεηαο. 36

48 Κεθάιαην 3 Θεσξεηηθό ππόβαζξν, πξνδηαγξαθέο & αξρέο ζρεδηαζκνύ 3.1 Οθέιε ηεο κε-κεραλνθίλεηεο κεηαθίλεζεο θαη ηεο δεκηνπξγίαο ππνδνκώλ γηα ην πνδήιαην Πξσηαξρηθφο ζηφρνο ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ κεηαθνξψλ είλαη ε παξνρή πξφζβαζεο ζε αλζξψπνπο, πεξηνρέο, αγαζά, ππεξεζίεο θαη δξαζηεξηφηεηεο. Γεληθφηεξα, ηζρχεη ην γεγνλφο φηη φζν απμάλνληαη νη δηαζέζηκεο επηινγέο κεηαθνξηθψλ κέζσλ, ηφζν θαιχηεξα ηθαλνπνηνχληαη νη απαηηήζεηο γηα πξφζβαζε θαη απμάλεηαη ε θηλεηηθφηεηα. Οη κεκεραλνθίλεηεο κεηαθνξέο απνηεινχλ ζεκαληηθέο ζπγθνηλσληαθέο επηινγέο νη νπνίεο πξαγκαηνπνηνχληαη κε ηελ πεδή κεηαθίλεζε ή κε ην πνδήιαην, ελψ παξάιιεια, έκκεζα, εληζρχνπλ θαη ην ξφιν ησλ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ. Γηα κεηαθηλήζεηο κέζα ζηελ πφιε, φπσο αλαθέξζεθε θαη ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην, ε πνδειαζία είλαη ζπρλά ν γξεγνξφηεξνο θαη απνηειεζκαηηθφηεξνο ηξφπνο κεηαθνξάο γηα κηθξέο απνζηάζεηο. Έλαο ζπγθνηλσληαθφο ζρεδηαζκφο θαη ε δεκηνπξγία ελφο δνκεκέλνπ πεξηβάιινληνο πνπ είλαη ερζξηθά πξνο ηε κεκεραλνθίλεηε κεηαθνξά ππνβαζκίδνπλ ην ζηφρν ηνπ ίδηνπ ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ κεηαθνξψλ, κεηψλνληαο ηηο επηινγέο κεηαθίλεζεο φισλ. Οη ζπλέπεηεο απηήο ηεο ηξνκαθηηθήο εμάξηεζεο απφ ην απηνθίλεην πνπ επηθξαηεί ζήκεξα είλαη ε απμαλφκελε θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε, ην πςειφηεξν θφζηνο γηα ηελ θαηαζθεπή ή ζπληήξεζε νδηθψλ δηθηχσλ θαη ρψξσλ ζηάζκεπζεο, νη απμαλφκελεο θαηαλαισηηθέο δαπάλεο θαη ε επξχηεξε πεξηβαιινληηθή ππνβάζκηζε. Δληνχηνηο, ε αλάπηπμε ησλ θαηάιιεισλ θαη επαξθψλ ππνδνκψλ γηα ην πνδήιαην είλαη θαζνξηζηηθή γηα ην κεηξηαζκφ απηψλ ησλ ζπλεπεηψλ ελψ κε απηφ ηνλ ηξφπν εγγπάηαη ζηνλ θαζέλα ην ειάρηζην επίπεδν θηλεηηθφηεηαο. Ζ θαηαζθεπή έξγσλ νδνπνηίαο, ε δεκηνπξγία λέσλ νδηθψλ δηθηχσλ αιιά θαη ε αμηνιφγεζε ησλ ήδε ππαξρφλησλ ζηνρεχνπλ θπξίσο ζηελ πξνψζεζε ηνπ κεραλνθίλεηνπ ηαμηδίνπ, αγλννχλ θαη ππνζθειίδνπλ ηα νθέιε ηεο βειηησκέλεο κε-κεραλνθίλεηεο πξφζβαζεο κε απνηέιεζκα ηα πξνγξάκκαηα γηα ελζάξξπλζε ηεο ρξήζεο ηνπ πνδειάηνπ θαη γηα αλάπηπμε ησλ αληίζηνηρσλ ππνδνκψλ λα έξρνληαη ζε δεχηεξε κνίξα θαη λα κελ ρξεκαηνδνηνχληαη πιήξσο. Καηά ζπλέπεηα, πνιιέο αζηηθέο πεξηνρέο δελ δηαζέηνπλ δίθηπν θίλεζεο πνδειάησλ 37

49 (ή ζηελ πεξίπησζε πνπ δηαζέηνπλ, απηφ είλαη αλεπαξθέο), νη δξφκνη ζρεδηάδνληαη θαη ζπληεξνχληαη έηζη ρσξίο λα ιακβάλνληαη ππφςε νη πνδειάηεο θαη νη επθαηξίεο γηα ππνδνκέο πνδειάηνπ είλαη κεδακηλέο. Χζηφζν, ζηελ πξάμε, απνδεηθλχεηαη φηη φζνη δήκνη έρνπλ απμήζεη ηε κε-κεραλνθίλεηε κεηαθνξά κε βειηηψζεηο ζηηο ππνδνκέο πνδειαζίαο έρνπλ επηηχρεη πνιιαπιά νθέιε γηα φινπο ηνπο θαηνίθνπο ηνπο. Τπάξρνπλ πνιινί ιφγνη γηα ην ζρεδηαζκφ ηεο κε-κεραλνθίλεηεο κεηαθίλεζεο. ήκεξα, ε πνδειαζία γίλεηαη νινέλα θαη πην δεκνθηιήο ζηηο κεηαθηλήζεηο. Σν αζθαιέο θαη θαηάιιειν κε-κεραλνθίλεην ηαμίδη παξέρεη πνιιά νθέιε, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο κεησκέλεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο, ηεο εμνηθνλφκεζεο ησλ ρξεζηψλ, ηεο κεησκέλεο ρξήζεο δξφκσλ θαη ρψξσλ ζηάζκεπζεο, ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ηνπ θαιχηεξνπ πεξηβάιινληνο. 3.2 Έληαμε ηνπ πνδειάηνπ ζε κηα αζηηθή πεξηνρή Αλάπηπμε κηαο επηηπρεκέλεο πνιηηηθήο θηλεηηθόηεηαο Πνιπάξηζκεο κειέηεο έρνπλ δείμεη φηη ε επηινγή ελφο κέζνπ κεηαθνξάο φπσο ην πνδήιαην εμαξηάηαη ηφζν απφ ππνθεηκεληθνχο παξάγνληεο, φπσο είλαη ην γφεηξν, ε θνηλσληθή απνδνρή, ην αίζζεκα αλαζθάιεηαο, θαη ε αλαγλψξηζε ηνπ πνδειάηνπ σο κέζνπ κεηαθνξάο ησλ ελειίθσλ θιπ., φζν θαη απφ αληηθεηκεληθνχο παξάγνληεο φπσο είλαη ε ηαρχηεηα, ε ηνπνγξαθία, ην θιίκα, ε αζθάιεηα, θαη άιια πξαθηηθά ζέκαηα. Μεηαμχ ησλ αληηθεηκεληθψλ παξαγφλησλ πνπ δελ επλννχλ ηε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ πνδειάηνπ, απηνί πνπ πξαγκαηηθά δξνπλ πνιχ απνηξεπηηθά θαη αλαζηαιηηθά είλαη κφλν νη πνιιέο θαη κεγάιεο θιίζεηο (κεγαιχηεξεο ηνπ 6 έσο 8 % επί αξθεηέο δεθάδεο κέηξα) θαη ε επηθξάηεζε ηζρπξψλ αλέκσλ, θαηαξξαθησδψλ βξνρψλ θαη πνιχ πςειψλ ζεξκνθξαζηψλ γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, νη επλντθέο αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο γηα ηε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ πνδειάηνπ ζπληξέρνπλ πνιχ ζπρλφηεξα απφ φ,ηη ζπλήζσο πηζηεχεηαη. Αθφκε θαη ζε αθξαίεο πεξηπηψζεηο, νη επλντθέο ζπλζήθεο ζπληξέρνπλ θαηά ηξφπν επνρηαθφ (ρξεζηκνπνίεζε ηνπ πνδειάηνπ θαηά ηελ επνρή ηεο θαινθαηξίαο ζηηο ρψξεο πνπ θαιχπηνληαη απφ ρηφλη ην ρεηκψλα). πλεπψο, ην πιαίζην ζην νπνίν εληάζζνληαη νη πνιηηηθέο γηα ην πνδήιαην θαζνξίδεηαη απφ πνιενδνκηθέο, θπθινθνξηαθέο θαη θνηλσληθέο παξακέηξνπο πνπ πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε θαηά ην ζρεδηαζκφ (Βιαζηφο Θ., 2007): ε θιίζε ησλ δξφκσλ/ε ηνπνγξαθία, ε ππθλφηεηα δξαζηεξηνηήησλ θαη ην κέγεζνο ηεο πφιεο, νη θπθινθνξηαθέο ζπλζήθεο, ε δηαζεζηκφηεηα απηνθηλήηνπ θαη ην εηζφδεκα, ε λννηξνπία ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο, νη θαηξηθέο ζπλζήθεο, 38

50 ην πνζνζηφ ησλ λέσλ ζηελ ειηθηαθή ππξακίδα. Ζ αλάιεςε ζπληνληζκέλεο δξάζεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ζηνηρείσλ ζηα νπνία νθείιεηαη ε πεξηνξηζκέλε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ ζηηο πφιεηο καο ζα κπνξνχζε λα επηθέξεη ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηε δήηεζε: έλα ζρεηηθά ρακειφ πνζνζηφ ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ πνδειάηνπ, χςνπο 5 έσο 10%, κπνξεί κάιινλ λα επηηεπρζεί άλεηα ζηηο πεξηζζφηεξεο επξσπατθέο πφιεηο. Όηαλ, κάιηζηα, νη γεσγξαθηθέο θαη θιηκαηηθέο ζπλζήθεο είλαη επλντθέο θαη εθαξκφδεηαη κηα πιήξεο πνιηηηθή θηλεηηθφηεηαο, έλα πνζνζηφ ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ πνδειάηνπ 20-25% είλαη απφιπηα εθηθηφ ζηηο πφιεηο κε έσο θαηνίθνπο. Οη πφιεηο κε ηα θαιχηεξα απνηειέζκαηα ζηνλ ελ ιφγσ ηνκέα επηηπγράλνπλ πνζνζηά ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ πνδειάηνπ πνπ ππεξβαίλνπλ ην 30% (π.ρ. Groningen, Delft, Munster). Οξηζκέλεο πφιεηο έρνπλ ήδε ππεξβεί ηα πνζνζηά απηά (European Commission, 1999). Μεξηθέο άιιεο απφ ηηο ελέξγεηεο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ ελζάξξπλζε ηεο πξνζέιθπζεο ησλ επηβαηψλ ησλ απηνθηλήησλ ζην πνδήιαην είλαη (Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997): ε δεκηνπξγία εηδηθψλ νδψλ ή ισξίδσλ θπθινθνξίαο γηα πνδήιαηα, εηδηθέο ρσξνηαμηθέο ξπζκίζεηο γηα πνδήιαηα, δηεπθφιπλζε ηεο πξφζβαζεο, ζπληνκεπκέλεο δηαδξνκέο, παξαθάκςεηο γηα πνδειάηεο, νη πεξηνξηζκνί ηεο θπθινθνξίαο ησλ απηνθηλήησλ, ν θαζνξηζκφο ησλ πξνηχπσλ γηα ηε κειέηε θαη ζήκαλζε ησλ δηθηχσλ θίλεζεο πνδειάησλ, ν ζρεδηαζκφο θαη ε νξζή έληαμε ησλ δηθηχσλ θίλεζεο πνδειάησλ ζηνλ αζηηθφ ρψξν, ε πξφβιεςε εηδηθά θπιαζζφκελσλ ρψξσλ ζηάζκεπζεο πνδειάησλ, ε βειηίσζε θαη ε ζπκπιήξσζε ηνπ θψδηθα νδηθήο θπθινθνξίαο ψζηε λα θαζνξίδεηαη ν ηξφπνο θίλεζεο ησλ πνδειάησλ ζην φιν ζχζηεκα κεηαθνξψλ, ε πξφβιεςε κεηαθνξάο πνδειάησλ ζε ιεσθνξεία, κεηξφ θιπ. γηα ηελ επίηεπμε ζπλδπαζκέλσλ κεηαθνξψλ, νη εθζηξαηείεο πξνψζεζεο θαη ε θαηάιιειε δηαθήκηζε ησλ πιενλεθηεκάησλ ηεο ρξήζεο πνδειάηνπ, ηδηαίηεξα ηεο κηθξφηεξεο δηάξθεηαο κεηαθίλεζεο απφ πφξηα ζε πφξηα, έλαληη ησλ άιισλ κεηαθνξηθψλ κέζσλ γηα κηθξέο απνζηάζεηο, ε εθκίζζσζε ή ν δαλεηζκφο πνδειάηνπ Βαζηθέο ζεσξεηηθέο αξρέο γηα ηελ έληαμε ηνπ πνδειάηνπ ζε κηα αζηηθή πεξηνρή ην πιαίζην κηαο απνδνηηθήο πνιηηηθήο γηα βηψζηκεο κεηαθνξέο θαη ππφ ην πξίζκα ηεο βηψζηκεο θηλεηηθφηεηαο, απαηηείηαη ν ζρεδηαζκφο θαη ε πξνλνκηαθή κεηαρείξηζε ησλ κεηαθηλήζεσλ κε αλζξψπηλε ελέξγεηα. Σν πνδήιαην νθείιεη λα θαζηεξσζεί σο κέζν 39

51 κεηαθνξάο θαη λα αληηθαηαζηήζεη ην απηνθίλεην ζην κέγηζην δπλαηφ βαζκφ γηα ηηο θαζεκεξηλέο κεηαθηλήζεηο ζηελ πφιε. Γηα λα γίλεη, φκσο, απηφ ζα πξέπεη νη ππνδνκέο γηα ην πνδήιαην λα δηαζέηνπλ νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά θαη λα πξνζθέξνπλ έλα βαζηθφ επίπεδν πνηφηεηαο ζηνλ πνδειάηε. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη δηαδξνκέο ηνπ πνδειάηνπ ζηελ πφιε ζα πξέπεη λα είλαη: εχθνια πξνζπειάζηκεο, εληαίεο θαη ζπλερείο ρσξίο εκπφδηα, επράξηζηεο (πνηφηεηα πεξηβάιινληνο, αηζζεηηθή δξφκνπ, ρσξίο ζφξπβν), θαη αζθαιείο. Ζ πνξεία ηνπ πνδειάηνπ θαζίζηαηαη ειθπζηηθφηεξε φηαλ είλαη ζπλερήο θαη αθνινπζεί εληαίεο θαη άκεζεο δηαδξνκέο. Ο ζρεδηαζκφο θαη ε ράξαμε ηνπ δηθηχνπ ζα πξέπεη λα εθκεηαιιεχεηαη θάζε κνξθήο αλνηρηφ ρψξν θαη λα ελψλεη ηνλ αζηηθφ ηζηφ κε απιφ θαη ιεηηνπξγηθφ ηξφπν πξνθεηκέλνπ λα κελ δηαθφπηεηαη ε πνξεία ηνπ πνδειάηνπ. Σν δίθηπν θίλεζεο πνδειάησλ ζα πξέπεη λα αμηνπνηεί ζην κέγηζην βαζκφ πιαηείεο, πάξθα, πεδνδξφκηα, θαη κνλφδξνκνπο, φπνπ ην πνδήιαην ζα θηλείηαη κε νκφξξνπε ή αληίξξνπε θνξά πξνο ηελ θίλεζε ησλ απηνθηλήησλ, ελψ ζα πξέπεη λα πεξηιακβάλεη θπζηθά θαη φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξνπο δξφκνπο κε πξνηεξαηφηεηα ηνπο πην ήζπρνπο. Δπίζεο, είλαη ζεκαληηθφ ην πνδειαηηθφ δίθηπν λα πξνζεγγίδεη θαη λα έρεη πξφζβαζε ζε απνβάζξεο ηνπ κεηξφ, ζηάζεηο ιεσθνξείσλ, ζηδεξνδξνκηθνχο ζηαζκνχο θαη ιηκάληα. Ζ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη εμίζνπ ζεκαληηθή γηα ηνλ πνδειάηε αθνχ βξίζθεηαη ζε άκεζε επαθή κε απηφ (αέξαο, ζφξπβνο, αηζζεηηθή). πλεπψο, φζν πην ειθπζηηθφ είλαη ην πεξηβάιινλ ησλ δηαδξνκψλ πνδειάηνπ ζηελ πφιε, νινέλα θαη πεξηζζφηεξνη θάηνηθνη ζα ζηξαθνχλ ζην πνδήιαην θαη ζα ην επηιέμνπλ γηα ηηο θαζεκεξηλέο κεηαθηλήζεηο ηνπο. Ζ δηαθνξά ηνπ πνδειάηε απφ ηνλ νδεγφ ή επηβάηε ηνπ απηνθηλήηνπ είλαη φηη ν πξψηνο δελ απνκνλψλεηαη απφ ην πεξηβάιινλ γχξσ ηνπ θαη βηψλεη κε φιεο ηνπ ηηο αηζζήζεηο ην ρψξν απφ ηνλ νπνίν δηέξρεηαη. ην πιαίζην, ινηπφλ, κηαο επηηπρεκέλεο θαη απνηειεζκαηηθήο πνιηηηθήο πξνψζεζεο ηνπ πνδειάηνπ, θαζνξηζηηθφ παξάγνληα απνηειεί ε βειηίσζε ηνπ πεξηβάιινληνο ησλ δηθηχσλ θίλεζεο πνδειάησλ κε θπηεχζεηο, κε ζπζηεκαηηθφ θαζαξηζκφ, κε ζέζπηζε θηλήηξσλ γηα βαθή θαη αλαθαίληζε ησλ φςεσλ ησλ παξφδησλ ρξήζεσλ, κε εμνπιηζκφ ηνπ δξφκνπ κε αζηηθή επίπισζε, κε πιαθνζηξψζεηο θαη άιιεο νδηθέο αλαπιάζεηο. πγρξφλσο, ε βειηίσζε ηεο αηζζεηηθήο θαη ηεο πνηφηεηαο ηνπ νδηθνχ πεξηβάιινληνο αιιά θαη ε αζθάιεηα κπνξνχλ λα επηηεπρζνχλ θαηά ην ζρεδηαζκφ ηεο ζήκαλζεο ηνπ δηθηχνπ. Γηα παξάδεηγκα, φπσο θαίλεηαη θαη ζηελ Δηθφλα 3.1, ε θαηαθφξπθε θαη ε νξηδφληηα ζήκαλζε αιιά θαη νη έγρξσκνη ηάπεηεο, ηνπνζεηεκέλνη ζε θαηάιιεια θαη επαξθή ζεκεία, θαζηζηνχλ ην δίθηπν επθνιφηεξα αλαγλψζηκν ελψ παξάιιεια εληζρχνπλ θαη ηελ αζθάιεηα ηνπ πνδειάηε. 40

52 Δηθφλα 3.1: Dusseldorf, Γεξκαλία. Υξήζε έγρξσκνπ θφθθηλνπ ηάπεηα ζε ακθίδξνκν πνδειαηφδξνκν (Πεγή: Βιαζηφο Θ. θαη Μπηξκπίιε Σ., 2001). Δηδηθφηεξα, ε ρξήζε ησλ έγρξσκσλ ηαπήησλ επηηπγράλεη (Βιαζηφο Θ. θαη Μπηξκπίιε Σ., 2001): απμεκέλε αζθάιεηα πξνο φινπο ηνπο ρξήζηεο ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο, απνηειεζκαηηθφηεξε ζήκαλζε ησλ δηαδξνκψλ ηνπ πνδειάηνπ ζην εζσηεξηθφ ησλ δηαζηαπξψζεσλ, ελίζρπζε ηεο εηθφλαο ηνπ δηθηχνπ, βειηίσζε ηεο αηζζεηηθήο ηεο πφιεο, βειηίσζε ηεο αλαγλσζηκφηεηαο ησλ δηαδξνκψλ, εμνηθνλφκεζε ηεο νξηδφληηαο θαη θαηαθφξπθεο ζήκαλζεο, ζαθέζηεξε επηζήκαλζε ησλ ηνκψλ ησλ θηλήζεσλ πνδειάησλ, απηνθηλήησλ θαη πεδψλ. Όζνλ αθνξά απνθιεηζηηθά ζηελ αζθάιεηα, απηή επηηπγράλεηαη κε δχν ηξφπνπο: Με δηαρσξηζκφ ηνπ πνδειάηνπ απφ ην απηνθίλεην ζε πεξηνρέο θαη δξφκνπο πνπ δελ ραξαθηεξίδνληαη σο ήπηαο θπθινθνξίαο. Γηα ην ιφγν απηφ, ζε θχξηνπο δξφκνπο φπνπ αλαπηχζζνληαη πςειέο ηαρχηεηεο θαη δελ κπνξνχλ εχθνια λα πεξηνξηζηνχλ, είλαη απαξαίηεηε ε δεκηνπξγία απνθιεηζηηθψλ ισξίδσλ θίλεζεο ηνπ πνδειάηνπ. Με κείσζε ησλ ηαρπηήησλ ζε δξφκνπο πεξηνρψλ θαηνηθίαο θαη δεκηνπξγία δσλψλ ήπηαο θπθινθνξίαο («Εψλεο 30») ψζηε ην πνδήιαην λα κπνξεί λα ζπλππάξρεη κε ην απηνθίλεην ρσξίο λα απαηηείηαη ε πινπνίεζε εηδηθήο ππνδνκήο, δειαδή απνθιεηζηηθψλ ισξίδσλ θίλεζεο πνδειάησλ. 41

53 πλεπψο, πξνθεηκέλνπ λα πξνσζεζεί ε ηδέα ηεο κεηαθίλεζεο κε ην πνδήιαην θαη λα ππάξμεη καδηθή ζηξνθή πξνο απηφ ζα πξέπεη παξάιιεια λα αζθεζνχλ πνιηηηθέο κείσζεο θαη πεξηνξηζκνχ ηεο παξνπζίαο ηνπ απηνθηλήηνπ. Σν πνδήιαην ζα επηθξαηήζεη ζηελ πφιε θαη ζα αλαιάβεη κεηαθηλήζεηο πνπ γίλνληαλ κε άιια κέζα κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ην απηνθίλεην κφλν εάλ ζην αζηηθφ πεξηβάιινλ δεκηνπξγεζνχλ νη θαηάιιειεο απνδεθηέο ζπλζήθεο θαη πξνυπνζέζεηο. Μηα βαζηθή κεηαμχ απηψλ είλαη ε ηεξάξρεζε ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ θαη ε δεκηνπξγία Εσλψλ 30 πνπ έρνπλ σο ζηφρν φρη απιά ηε βειηίσζε ηεο θπθινθνξίαο πνπ, ζε ζπλζήθεο θνξεζκνχ ζα κπνξνχζε λα επηθέξεη νπζηαζηηθά απνηειέζκαηα, αιιά θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο θπθινθνξίαο ησλ Η.Υ. απηνθηλήησλ. Έηζη, ζε θαηνηθεκέλεο πεξηνρέο, δχν είλαη νη βαζηθέο αξρέο πξνθεηκέλνπ ην πνδήιαην λα εληαρζεί πξννδεπηηθά ζηελ πφιε αιιά θαη ζηε δσή ησλ πνιηηψλ, μεθηλψληαο απφ κηθξέο δηαδξνκέο ζηηο πεξηνρέο θαηνηθίαο: Δληνπηζκφο ησλ ππαξρνπζψλ ζπιάθσλ πνπ είλαη απαιιαγκέλνη απφ δηακπεξείο ξνέο θαη κεηαηξνπή ηνπο ζε δψλεο ήπηαο θπθινθνξίαο. Έιεγρνο ηνπ θαηά πφζν κέζσ θπθινθνξηαθψλ ξπζκίζεσλ κπνξνχλ λα δεκηνπξγεζνχλ λένη ζχιαθεο, εληνπηζκφο ησλ ελ δπλάκεη πεξηνρψλ ήπηαο θπθινθνξίαο θαη ζρεδηαζκφο εζσηεξηθψλ δηθηχσλ πνδειάηνπ ζε απηέο. Οη ζχιαθνη είλαη πεξηνρέο πνπ βξίζθνληαη αλάκεζα ζηνπο θχξηνπο θπθινθνξηαθνχο άμνλεο ηεο πφιεο θαη πνπ ππνδέρνληαη ηελ θπξίσο θπθινθνξία. ηηο πεξηνρέο απηέο ζα ζεζκνζεηεζνχλ ρακειά φξηα ηαρχηεηαο (30 ρικ./ψξα), φπσο θαίλεηαη θαη ζηελ Δηθφλα 3.2. Ο ηζρχσλ Κψδηθαο Οδηθήο Κπθινθνξίαο ην επηηξέπεη, ελψ πξνβιέπεηαη επίζεο θαη εηδηθή ζήκαλζε (Βιαζηφο θ.ά., 2004). Δηθφλα 3.2: Amsterdam, Οιιαλδία. ήκαλζε δξφκνπ ήπηαο θπθινθνξίαο κε φξην ηαρχηεηαο 30 ρικ/ψξα. Γηαθξίλεηαη ισξίδα πνδειάηνπ θαη κηθξφ ζακαξάθη πνπ ηνλίδεηαη κε εηδηθή νξηδφληηα ζήκαλζε (Πεγή: Βιαζηφο Θ. θαη Μπηξκπίιε Σ., 2001). 42

54 Πίλαθαο 3.1: Σαρχηεηα θαη θίλδπλνη γηα έλαλ πεδφ ή πνδειάηε πνπ εκθαλίδεηαη ζε απφζηαζε 15 κέηξσλ κπξνζηά απφ έλα απηνθίλεην (Πεγή: European Commission, 1999). Αξρηθή ηαρύηεηα Απόζηαζε Σαρύηεηα Κίλδπλνο ύγθξνπζε/ θξελαξίζκαηνο ζύγθξνπζεο ζαλάηνπ πηώζε από 30 ρικ./ψξα 13,5 κέηξα ρικ./ψξα 20 κέηξα 31 ρικ./ψξα 10% 3,6 κέηξα 50 ρικ./ψξα 28 κέηξα 50 80% 10 κέηξα Όπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ Πίλαθα 3.1, ε κείσζε ηεο ηαρχηεηαο είλαη εγγχεζε γηα ηελ αζθάιεηα φισλ ησλ ρξεζηψλ. Γηα έλαλ πεδφ ή πνδειάηε ε δηαθνξά κεηαμχ ησλ 30 θαη ησλ 50 ρικ./ψξα κπνξεί λα είλαη θαζνξηζηηθή γηα ηε δσή ηνπ (ή λα ηνπ θνζηίζεη κηα κφληκε αλαπεξία). Με ηαρχηεηα 50 ρικ./ψξα ν νδεγφο είλαη ππνρξεσκέλνο λα ζπγθεληξψζεη ηελ πξνζνρή ηνπ ζε φ,ηη ζπκβαίλεη κπξνζηά ηνπ. Σν νπηηθφ ηνπ πεδίν δελ είλαη επξχ θαη έηζη έλαο πνδειάηεο πνπ βξίζθεηαη ζην νδφζηξσκα ζε απφζηαζε 15 κέηξσλ είλαη «αφξαηνο». Αληηζέησο, κε ηαρχηεηα 30 ρικ./ψξα ην νπηηθφ πεδίν είλαη επξχηεξν κε απνηέιεζκα ν νδεγφο λα είλαη ζε ζέζε λα δεη ηνλ πνδειάηε θαη λα κπνξέζεη λα αληηδξάζεη εγθαίξσο. Πέξα φκσο απφ ην ρξφλν αληίδξαζεο, γηα έλα απηνθίλεην πνπ θηλείηαη κε 30 ρικ./ψξα ε απφζηαζε θξελαξίζκαηνο είλαη 13,5 κέηξα, ελψ αλ θηλείηαη κε 50 ρικ./ψξα ε απφζηαζε απηή δηπιαζηάδεηαη θαη θζάλεη ηα 28 κέηξα. Γηα έλαλ νδεγφ ζε κηα κέζε δηαδξνκή 15 ιεπηψλ ζηελ πφιε, ε κείσζε ηνπ νξίνπ ηαρχηεηαο ζε 30 ρικ./ψξα ζηνπο δεπηεξεχνληεο δξφκνπο πξνζζέηεη κφιηο έλα ιεπηφ ζηε ζπλνιηθή δηάξθεηα ηεο δηαδξνκήο. Χο εθ ηνχηνπ, ζπλνπηηθά, ε δεκηνπξγία δηθηχνπ γηα ην πνδήιαην ζεκαίλεη παξέκβαζε ζε ηξία επίπεδα δηαθνξεηηθήο θιίκαθαο (Βιαζηφο θ.ά., 2004): (α) ην επίπεδν ηνπ πνιενδνκηθνχ θαη θπθινθνξηαθνχ ζρεδηαζκνχ. Ο πνιενδνκηθφο θαη θπθινθνξηαθφο ζρεδηαζκφο γηα λα πινπνηεζεί πξνυπνζέηεη ηελ ηεξάξρεζε ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ. Πξσηεχνλ αληηθείκελν ηεο ηεξάξρεζεο είλαη ε δεκηνπξγία θαη ε δηαζθάιηζε πεξηνρψλ ήπηαο θπθινθνξίαο πνπ λα είλαη πξνζηαηεπκέλεο απφ δηακπεξείο ξνέο. (β) ην επίπεδν ηνπ θχξηνπ νδηθνχ δηθηχνπ. ην θχξην νδηθφ δίθηπν, ν δηαρσξηζκφο κεηαμχ πνδειάησλ θαη απηνθηλήησλ είλαη απαξαίηεηνο θαη επηηπγράλεηαη κε ηελ θαηαζθεπή απνθιεηζηηθψλ ισξίδσλ ή δηαδξφκσλ γηα ην πνδήιαην. (γ) ην επίπεδν ησλ ζεκείσλ κεηεπηβίβαζεο απφ ην πνδήιαην. ηα ζεκεία αιιαγήο κέζνπ, ην βαζηθφ αληηθείκελν είλαη ε δεκηνπξγία ρψξσλ ζηάζκεπζεο θαη θχιαμεο ησλ πνδειάησλ. Έηζη, ζα εμππεξεηνχληαη απηνί πνπ κεηαθηλνχληαη κε πνδήιαην ζε έλα ηκήκα ηεο δηαδξνκήο ηνπο πνπ είλαη κέζεο ή κεγάιεο απφζηαζεο. 43

55 3.3 ρεδηαζκόο θαη ράξαμε δηθηύνπ θίλεζεο πνδειάησλ Ζ ράξαμε θαη ε πξνζαξκνγή ηνπ δηθηχνπ θίλεζεο πνδειάησλ ζα πξέπεη λα ππνηάζζεηαη ζηα πνιενδνκηθά, γεσγξαθηθά θαη θπθινθνξηαθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο θάζε πεξηνρήο. Κάζε αζηηθή πεξηνρή αλήθεη ζε έλα επξχηεξν πνιενδνκηθφ ζπγθξφηεκα ην νπνίν έρεη ηηο ηδηαηηεξφηεηέο ηνπ θαη νη νπνίεο πξέπεη λα κειεηεζνχλ κε πξνζνρή πξνθεηκέλνπ λα πξνζαξκνζηεί ζσζηά ην δίθηπν πνδειάηνπ. Οη ηδηαηηεξφηεηεο απηέο αθνξνχλ ζην θπζηθφ αλάγιπθν, ζηα πνιενδνκηθά ραξαθηεξηζηηθά, ζηε ζπγθνηλσληαθή ππνδνκή, ζηελ θπθινθνξηαθή νξγάλσζε θαη ζηηο ζρέζεηο ηεο πεξηνρήο κε ηελ ππφινηπε πφιε. Θεσξεηηθά, ην πνδήιαην δηθαηνχηαη λα θάλεη ρξήζε φισλ ησλ δξφκσλ, κε εμαίξεζε ησλ πςειήο ηαρχηεηαο. Μεηαμχ ηνπ δηθηχνπ ησλ ηειεπηαίσλ βξίζθνληαη νη πεξηνρέο θαηνηθίαο, ζηηο νπνίεο ζα πξέπεη λα αλήθεη ηνπιάρηζηνλ ην 70% ηνπ κήθνπο ηνπ ζπλνιηθνχ νδηθνχ δηθηχνπ. Ο ζρεδηαζκφο κπνξεί λα απαιιάμεη απηέο ηηο πεξηνρέο απφ δηακπεξείο ξνέο θαη λα ηηο κεηαηξέςεη ζε πεξηνρέο ήπηαο θπθινθνξίαο. Δίλαη ε ιχζε πνπ δίλεηαη ζπζηεκαηηθά ζε θάζε επξσπατθή πφιε. Θσξαθίδνληάο ηεο απέλαληη ζην απηνθίλεην, ελζαξξχλεηαη ε ρξήζε πνδειάηνπ ρσξίο λα ππάξρεη αλάγθε θαηαζθεπήο νπνηαζδήπνηε εηδηθήο ππνδνκήο. Σν πξφβιεκα εζηηάδεηαη ζε εθείλεο ηηο αθηηληθέο κεηαθηλήζεηο πνπ θαηεπζχλνληαη απφ ηηο πεξηνρέο θαηνηθίαο πξνο ην θέληξν. Πξφθεηηαη γηα ηηο πεξηζζφηεξεο, δηφηη νη βαζηθέο δξαζηεξηφηεηεο βξίζθνληαη ζε απηφ. Ο θχξηνο πξννξηζκφο ηνπ δηθηχνπ πνδειάηνπ ζα είλαη ινηπφλ ε εμππεξέηεζή ηνπο, θάλνληαο ρξήζε ζπλήζσο ησλ θεληξηθψλ δξφκσλ, δηφηη απηνί είλαη νη πην ειθπζηηθνί ράξε ζηηο ρξήζεηο γεο πνπ θηινμελνχλ. Οη δξφκνη ησλ γεηηνληψλ ζε απηφ ην δίθηπν θνξκνχ ζα είλαη ηξνθνδνηηθνί (Βιαζηφο Θ., 2007) Γεληθέο αξρέο θ ζηόρνη ζρεδηαζκνύ Σν πνδήιαην πνπ αξρίδεη λα ηαπηίδεηαη κε ηελ αλάπιαζε θαη αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ηεο πφιεο, ρξεηάδεηαη έλα νινθιεξσκέλν θαη επαξθέο δίθηπν θίλεζεο. Όπσο αλαθέξζεθε θαη ζηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα, ε δεκηνπξγία δηθηχνπ γηα ην πνδήιαην ζεκαίλεη νξγάλσζε ηεο πφιεο ζε επίπεδν πνιενδνκηθνχ θαη θπθινθνξηαθνχ ζρεδηαζκνχ (κε ηελ ηεξάξρεζε ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ) αιιά θαη ζε επίπεδν θαηαζθεπαζηηθψλ παξεκβάζεσλ (θαηαζθεπή απνθιεηζηηθψλ δηαδξφκσλ γηα ην πνδήιαην θαη δεκηνπξγία ζεκείσλ ζηάζκεπζεο θαη αιιαγήο κέζνπ). Σν δίθηπν πνδειάηνπ ζε κία πφιε ζα πξέπεη λα απνηειείηαη θπξίσο απφ (Βιαζηφο Θ. θαη Μπηξκπίιε Σ., 2001): κηα δηαδξνκή - θνξκνχ, εζσηεξηθά δίθηπα πεξηνρψλ ήπηαο θπθινθνξίαο, αξζξψζεηο κεηαμχ ηεο δηαδξνκήο - θνξκνχ θαη ησλ εζσηεξηθψλ δηθηχσλ, αξζξψζεηο πξνο ηηο γεηηνληθέο πεξηνρέο. Ζ κεζνδνινγία πξνζέγγηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο έληαμεο ηνπ πνδειάηνπ δελ δηαθέξεη, είηε αλ πξφθεηηαη γηα κεγάιε ή κηθξή πφιε, είηε αλ πξφθεηηαη γηα ην ζχλνιν ή έλα ηκήκα κηαο 44

56 αζηηθήο πεξηνρήο. Ζ κεζνδνινγία εθπφλεζεο ηεο κειέηεο πξνυπνζέηεη ην ζαθή θαζνξηζκφ ησλ αξρψλ θαη ησλ ζηαδίσλ ζρεδηαζκνχ ηεο ππνδνκήο γηα ην πνδήιαην. χκθσλα κε ην βηβιίν «Πνδήιαην. Οδεγφο ρεδηαζκνχ θαη Αμηνιφγεζεο Γηθηχσλ» ησλ Βιαζηφο Θ, Μπαξκπφπνπινο Ν. θαη Μειάθεο Γ., ηα βαζηθά ζηάδηα ηεο δηαδηθαζίαο ζρεδηαζκνχ θαη ράξαμεο ελφο δηθηχνπ θίλεζεο πνδειάησλ ζε κηα πφιε είλαη: εληνπηζκφο ησλ πφισλ έιμεο ηεο πεξηνρήο θαη ράξαμε δηαδξνκήο θνξκνχ πνπ λα ηνπο ζπλδέεη, εληνπηζκφο ησλ ππαξρνπζψλ ή ελ δπλάκεη πεξηνρψλ ήπηαο θπθινθνξίαο, φπνπ θαη δελ απαηηείηαη ε δεκηνπξγία ηδηαίηεξεο θαηαζθεπαζηηθήο ππνδνκήο γηα ην πνδήιαην θαη ζρεδηαζκφο εζσηεξηθψλ δηθηχσλ πνδειάηνπ ζε απηέο, ζρεδηαζκφο ησλ αξζξψζεσλ κεηαμχ ησλ ζπληζησζψλ ηνπ ζπλνιηθνχ δηθηχνπ (εζσηεξηθά δίθηπα, δηαδξνκή - θνξκφο, γεηηνληθά δίθηπα άιισλ δήκσλ), εληνπηζκφο ησλ αλαγθαίσλ ζεκεηαθψλ παξεκβάζεσλ, δειαδή ησλ απαξαίηεησλ θαηαζθεπαζηηθψλ δηακνξθψζεσλ γηα ηελ αζθαιή έληαμε ηνπ πνδειάηνπ ζηνλ νδηθφ ρψξν, εμνπιηζκφο γηα ηε ζήκαλζε θαη ηε ζηάζκεπζε ηνπ πνδειάηνπ, δεκηνπξγία δηθηχνπ ζεκείσλ πξφζδεζεο, ζρεδηαζκφο πξναηξεηηθψλ δηακνξθψζεσλ γηα ηνλ πεδφ θαη ηνλ πνδειάηε πνπ απνβιέπνπλ ζηε ζπλνιηθφηεξε αλαβάζκηζε θαη ηελ αηζζεηηθή ηεο πεξηνρήο Πόινη έιμεο θαη πνηνηηθέο δηαδξνκέο Βαζηθά θξηηήξηα επηινγήο γηα ηε ράξαμε ελφο δηθηχνπ θνξκνχ: ε ζχλδεζε ησλ ζεκαληηθφηεξσλ πφισλ έιμεο κε έλα ζπλερέο δίθηπν, ε αμηνπνίεζε πθηζηακέλσλ πνηνηηθψλ δηαδξνκψλ. Έλα δίθηπν θίλεζεο πνδειάησλ είλαη ζεκαληηθφ λα εμππεξεηεί θαηά ηνλ πην άκεζν ηξφπν ηελ επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ πφισλ έιμεο. ηνπο θπξηφηεξνπο πφινπο έιμεο πεξηιακβάλνληαη: ηα ηζηνξηθά θαη ηα ηνπηθά θέληξα, νη αξραηνινγηθνί ρψξνη, ηα αζιεηηθά θέληξα, ηα θέληξα αλαςπρήο θαη ηα πνιηηηζηηθά θέληξα, ηα εθπαηδεπηηθά ζπγθξνηήκαηα, νη ζηαζκνί ηξαίλνπ ή κεηξφ, θαη νη κεγάινη ρψξνη πξαζίλνπ θαη αλαςπρήο. Γηα ηελ επηινγή ησλ δηαδξνκψλ πνπ ζα ζπλδένπλ ηνπο πφινπο έιμεο, ε παξάκεηξνο πνηφηεηα πεξηβάιινληνο είλαη εμαηξεηηθά ζεκαληηθή. Ο πνδειάηεο δελ ζα πεξάζεη απφ δξφκνπο βξψκηθνπο, άζρεκνπο, ζνξπβψδεηο, φζν αζθαιήο θαη αλ είλαη εθεί. Σν πεξηβάιινλ 45

57 ηνλ αθνξά, γηαηί έξρεηαη ζε επαθή καδί ηνπ. Γεδνκέλνπ φηη ζηηο ειιεληθέο πφιεηο δελ πεξηζζεχνπλ νη φκνξθεο δηαδξνκέο, ηα δίθηπα πνδειάηνπ αμίδεη λα αλαπηχζζνληαη αμηνπνηψληαο φζεο ιίγεο ππάξρνπλ, ζπλδένληαο ην πνδήιαην κε ηελ πνηφηεηα. Χο εθ ηνχηνπ, νη δηαδξνκέο πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο πνηνηηθέο θαη ειθπζηηθέο γηα έλαλ πνδειάηε είλαη απηέο πνπ αθνινπζνχλ θαη δηέξρνληαη κέζα απφ ή θαηά κήθνο ησλ παξαθάησ γξακκηθψλ ζηνηρείσλ: παξαιηαθέο δψλεο, παξφρζηνη δξφκνη, κεζαησληθά ηείρε, ζηδεξνδξνκηθέο γξακκέο, πνιενδνκηθά θέληξα, ρψξνη πξαζίλνπ, πεδφδξνκνη θαη δξφκνη ήπηαο θπθινθνξίαο, εκπνξηθέο αλαπηχμεηο. Ο βαζκφο ελζσκάησζεο ησλ πνηνηηθψλ δηαδξνκψλ ηεο πφιεο ζην δίθηπν πνδειάηνπ πεξηγξάθεηαη απφ ην δείθηε «ζεσξεηηθή πνηνηηθή θάιπςε». Ο δείθηεο απηφο έρεη ακηγψο ζεσξεηηθφ ραξαθηήξα, θαζψο αλαθέξεηαη ζηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ κεηαθίλεζεο πνπ πξνζθέξνπλ πνηνηηθά ηκήκαηα ηνπ δηθηχνπ, αλεμαξηήησο αλ ηα εληάζζνπλ ή φρη νη πνδειάηεο ζηηο δηαδξνκέο ηνπο θαη ππνινγίδεηαη σο εμήο (Βιαζηφο Θ., 2007): Θεσξεηηθή πνηνηηθή θάιπςε: Μήθνο ησλ πνηνηηθψλ ηκεκάησλ ηνπ δηθηχνπ (απνθιεηζηηθή ππνδνκή πνδειάηνπ, πεδφδξνκνο ή επηθάλεηα πξαζίλνπ), ηα νπνία ζα κπνξνχζε ν πνδειάηεο λα εληάζζεη ζηε δηαδξνκή ηνπ, ρσξίο λα απνθιίλεη αηζζεηά απφ ηε ζπληνκφηεξε πνξεία, πξνο ην ζπλνιηθφ κήθνο ηεο δηαδξνκήο. Ο δείθηεο πξαγκαηηθή πνηνηηθή θάιπςε αλαθέξεηαη ζηελ θάιπςε ησλ πξαγκαηηθψλ κεηαθηλήζεσλ ησλ πνδειαηψλ κέζσ πνηνηηθψλ δηαδξνκψλ ηνπ δηθηχνπ: Πξαγκαηηθή πνηνηηθή θάιπςε: Μήθνο ησλ πνηνηηθψλ ηκεκάησλ ηνπ δηθηχνπ (πνδειαηφδξνκνο, πεδφδξνκνο ή επηθάλεηα πξαζίλνπ) πνπ εληάζζνληαη ζηελ πξαγκαηνπνηνχκελε δηαδξνκή κε πνδήιαην πξνο ην ζπλνιηθφ κήθνο ηεο. Χζηφζν, πέξα απφ ην γεγνλφο φηη ε δηαδξνκή θνξκνχ ζα πξέπεη λα ζπλδέεη φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξνπο πφινπο έιμεο θαη λα είλαη πνηνηηθή, ζα πξέπεη αλαγθαζηηθά λα δηέξρεηαη θαη απφ δξφκνπο πνπ ελδερνκέλσο λα κελ έρνπλ θάπνην αμηφινγν πνιηηηζκηθφ, αηζζεηηθφ ή νηθνινγηθφ ελδηαθέξνλ, δξφκνπο πνπ εληάζζνληαη ζε πεξηνρέο ήπηαο θπθινθνξίαο θαη ε παξνπζία ηνπ απηνθηλήηνπ θαη ε ζπλχπαξμή ηνπ κε ην πνδήιαην είλαη δεδνκέλε. Γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ζπλνιηθά ηεο δηαδξνκήο θνξκνχ, ηα θξηηήξηα επηινγήο ησλ θαηαιιειφηεξσλ δξφκσλ, είλαη: 46

58 ε ειθπζηηθφηεηα ηνπ δξφκνπ (ελδηαθέξνπζεο ιεηηνπξγηθά θαη αηζζεηηθά παξφδηεο ρξήζεηο, αξρηηεθηνληθφ πεξηβάιινλ, θιπ), ε αζθάιεηα (απνθεχγνληαη δξφκνη κεγάινπ θφξηνπ πνπ δηέξρνληαη απφ επηθίλδπλεο δηαζηαπξψζεηο), ε πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο (αέξαο, ζφξπβνο, πξάζηλν), ε πνηφηεηα ηνπ νδνζηξψκαηνο, ην κήθνο ηεο δηαδξνκήο θαη νη δπζθνιίεο ηεο (θιίζεηο, αξηζκφο δηαζηαπξψζεσλ κε παξαρψξεζε πξνηεξαηφηεηαο ζηα απηνθίλεηα, θσηεηλή ζεκαηνδφηεζε, θ.ιπ). Γηα ηε ράξαμε ηεο δηαδξνκήο θνξκνχ ιακβάλνληαη ππφςε φιεο νη πξνεγνχκελεο παξάκεηξνη θαη επηδηψθεηαη ηειηθά ε ζχλδεζε ησλ πφισλ έιμεο κέζσ ηεο πην αζθαινχο, ζχληνκεο θαη επράξηζηεο δηαδξνκήο Δπηινγή ηύπνπ πνδειαηηθώλ ππνδνκώλ Γεληθά Γηα ηελ αλάπηπμε ησλ κεηαθνξηθψλ ππνδνκψλ απαηηείηαη ρψξνο. Ζ παγθφζκηα επηθξάηεζε ησλ νδηθψλ κεηαθηλήζεσλ έλαληη φισλ ησλ άιισλ κνξθψλ θηλεηηθφηεηαο έρεη νδεγήζεη ζε καδηθή θαη ζπζηεκαηηθή θαηαλάισζε ρψξνπ γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ θίλεζεο θαη ζηάζκεπζεο ησλ απηνθηλήησλ (Μειάθεο, 2006). Σν εξψηεκα, ινηπφλ, πνπ ηίζεηαη είλαη πνχ ζα βξεζεί ρψξνο γηα ηε δεκηνπξγία ησλ ππνδνκψλ θαη δηθηχσλ θίλεζεο ησλ πνδειάησλ. Ζ απάληεζε αθνξά ζε ηξεηο ελαιιαθηηθέο ιχζεηο, νη νπνίεο ζα πξέπεη λα κειεηεζνχλ θαη λα εμεηαζηνχλ κε πξνζνρή πξνθεηκέλνπ λα επηιεγεί θαη λα πινπνηεζεί ε πιένλ θαηάιιειε γηα θάζε πεξίζηαζε: θαηάξγεζε κηαο ή θαη ησλ δπν δσλψλ ζηάζκεπζεο, κνλνδξφκεζε ακθίδξνκσλ νδψλ, πεξηνξηζκφο ηνπ πιάηνπο ηεο ισξίδαο θπθινθνξίαο ζηα 3,3 κ. (ζε κνλφδξνκνπο κηαο ισξίδαο). Σν ακέζσο επφκελν εξψηεκα πνπ εγείξεηαη θαη αιιειεμαξηάηαη απφ ηελ εχξεζε αζηηθνχ ρψξνπ γηα ηελ αλάπηπμε ησλ θαηάιιεισλ ππνδνκψλ γηα ην πνδήιαην είλαη εάλ ζα πξέπεη ην πνδήιαην λα ζπλππάξρεη θαη λα ζπκβαδίδεη κε ηα απηνθίλεηα ή θαηά πφζνλ ε θπθινθνξία ηνπ ζα δηαρσξίδεηαη απφ απηά. Θεσξεηηθά, ππάξρεη ε άπνςε φηη είλαη αζθαιέζηεξν γηα ηνλ πνδειάηε λα παξακέλεη ζπλερψο ζε άκεζε επαθή κε ην απηνθίλεην, πξνθεηκέλνπ λα έρεη αδηάθνπα θηλεηνπνηεκέλε ηελ πξνζνρή ηνπ. Χζηφζν, απηή ε επηινγή ζα θαζίζηαην επηθίλδπλε ζε ζπλζήθεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο θαη θνξεζκνχ, ζε δξφκνπο αλάπηπμεο πςειψλ ηαρπηήησλ ησλ απηνθηλήησλ, ή εμαηηίαο ηεο έιιεηςεο ζπλεηδεηνπνίεζεο, ελεκέξσζεο θαη κε πξνζαξκνγήο ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ νδεγψλ απηνθηλήησλ. ηελ Διιάδα, είλαη αλαγθαίν νη θάηνηθνη λα ζηξαθνχλ θαη λα θαηαθχγνπλ ζην πνδήιαην θη απηφ ζα επηηεπρζεί κφλν κέζα απφ ηε δεκηνπξγία ήπησλ θαη πξνζηαηεπκέλσλ δηαδξνκψλ πνπ ζα ελζαξξχλνπλ ηε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ. Δληνχηνηο, φπσο είλαη θπζηθφ, ην πνδήιαην δελ 47

59 κπνξεί πάληα λα απνκνλψλεηαη απφ ηελ θπθινθνξία ησλ απηνθηλήησλ θαη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ηα δίθηπα θίλεζεο πνδειάησλ ζα πξέπεη ππνρξεσηηθά λα θηλνχληαη ζε παξάιιειεο δηαδξνκέο κε ηα νδηθά δίθηπα είηε λα δηέξρνληαη απφ δηαζηαπξψζεηο θαη θφκβνπο. Απηφ, φκσο, κπνξεί λα γίλεηαη κε αζθάιεηα κέζσ ηνπ θαηάιιεινπ ζρεδηαζκνχ ηνπο θαη ηεο ζσζηήο θαη επαξθνχο ζήκαλζεο Σύπνη ππνδνκήο Έλα πνδειαηηθφ δίθηπν πξέπεη λα ζρεδηάδεηαη γηα λα ζπλδέεη πξννξηζκνχο θαη λα μεπεξλά ηα πνδειαηηθά εκπφδηα θαη θηλδχλνπο ζε κηα αζηηθή πεξηνρή. Όινη νη δξφκνη πξέπεη λα ζεσξνχληαη σο πηζαλέο ππνδνκέο πνδειαζίαο (εθηφο απφ ηνπο δξφκνπο φπνπ είλαη απαγνξεπκέλε). Δπηπιένλ, πξέπεη λα δεκηνπξγεζνχλ εηδηθνί πνδειαηνδξφκνη θαηάιιεινη γηα πνδειαζία ιφγσ κεησκέλεο θπθινθνξίαο θαη ρακειψλ ηαρπηήησλ, ιηγφηεξσλ ζθακπαλεβαζκάησλ, ή ιφγσ πιήξνπο δηαρσξηζκνχ απφ ηελ ππφινηπε θπθινθνξία. Σν πνδειαηηθφ δίθηπν πξέπεη λα είλαη έλα δίθηπν νδψλ πνπ λα εμαζθαιίδεη αζθαιή πξφζβαζε πνδειάησλ ζε φινπο ηνπο δεκνθηιείο πξννξηζκνχο. Τπάξρνπλ πέληε ζεκαληηθέο θαηεγνξίεο πνδειαηηθψλ ππνδνκψλ/παξνρψλ (Litman et al., 2006): Οη πνδειαηηθνί δξφκνη θαη ηα κνλνπάηηα πνπ είλαη πιήξσο δηαρσξηζκέλα απφ ηνπο απηνθηλεηφδξνκνπο εθηφο απφ ζπάληεο δηαζηαπξψζεηο. Απηέο είλαη ζε γεληθέο γξακκέο εγθαηαζηάζεηο «πνιιαπιήο-ρξήζεο» πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ηφζν απφ πνδειαηηζηέο φζν θαη απφ πεδνχο. Οη πνδειαηνισξίδεο απνηεινχλ έλα ηκήκα ηνπ δξφκνπ πνπ δηαρσξίδεηαη κε κηα γξακκή γηα απνθιεηζηηθή ρξήζε απφ πνδήιαηα. Δίλαη πάληα κνλνδξνκεκέλνη, κε ηνπο πνδειάηεο λα ηαμηδεχνπλ ζηελ ίδηα θαηεχζπλζε κε ηα κεραλνθίλεηα νρήκαηα ζηελ παξαθείκελε ισξίδα. Οη πνδειαηνισξίδεο ζπρλά γίλνληαη δηαθεθνκκέλεο γξακκέο φηαλ πιεζηάδνπλ κηα δηαζηαχξσζε γηα λα δείμνπλ φηη νη πνδειάηεο κπνξνχλ λα αιιάμνπλ ισξίδα, θαη ηα κεραλνθίλεηα νρήκαηα κπνξνχλ λα πεξάζνπλ πάλσ απφ ηνλ πνδειαηφδξνκν φπνπ ρξεηάδεηαη γηα λα ζηξίςνπλ. Οη πνδειαηνισξίδεο ζπλήζσο βξίζθνληαη ζε θεληξηθνχο δξφκνπο θαη ζε ζεκαληηθέο δηαθιαδψζεηο. Οη Πνδειαηηθέο δηαδξνκέο είλαη δξφκνη θαηάιιεινη γηα πνδειαζία θαη είλαη ζεκαηνδνηνχκελνη κε επηγξαθέο θαη ζχκβνια. Απηφ ην ζχζηεκα κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζε δξφκνπο κε ρακειή θπθινθνξία θαη ρακειέο ηαρχηεηεο. Μπνξεί λα είλαη απνηέιεζκα ηπραίαο ηαμηλφκεζεο ή κηαο ζπγθεθξηκέλεο νδηθήο δηαρείξηζεο θαη ηξνπνπνηήζεσλ γηα κείσζε ηεο θπθινθνξίαο. Οη Πνδειαηηθέο δηαδξνκέο κπνξνχλ λα θαηεπζχλνπλ ηνπο πνδειάηεο καθξηά απφ δξφκνπο κε κεγάιεο ηαρχηεηεο, θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε, ή δχζθνιεο δηαζηαπξψζεηο. Οη «Φαξδηέο Πνδειαηηθέο Αξηεξίεο» ( Bicycle Boulevards ) είλαη δξφκνη πνπ έρνπλ ηξνπνπνηεζεί κε βάζε ηα ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα δηαρείξηζεο θαη κείσζεο θπθινθνξίαο γηα λα είλαη 48

60 θαηάιιεινη γηα πνδειαζία. εκεηψλεηαη ζε απηφ ην ζεκείν, φηη έλα δίθηπν πνδειαηνδξφκσλ δελ εμαιείθεη ηελ αλάγθε γηα δεκηνπξγία αζθαιψλ δξφκσλ γηα πνδειαζία. Άιιεο νδηθέο βειηηψζεηο γηα πνδειάηεο πεξηιακβάλνπλ θαξδηά, αζθαιηνζηξσκέλα ηκήκαηα γηα ρξήζε ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο, αληζφπεδεο ελψζεηο θαη θαιπκκέλεο ππεξεζίεο, αζθαιείο ζράξεο απνζηξάγγηζεο, γξήγνξεο θαη νκαιέο επηζθεπέο, νκαιέο δηαζηαπξψζεηο κε ζηδεξφδξνκνπο, επαίζζεηνπο αηζζεηήξεο θπθινθνξίαο πνδειάησλ, ζπρλφ ζθνχπηζκα θαη θαζάξηζκα απνξξηκκάησλ, πςειά ειθπζηηθφ ρξψκα γηα ηηο ζεκαηνδνηήζεηο ζηνπο δξφκνπο, θιπ. Οη ππεξεζίεο πξννξηζκνχ πεξηιακβάλνπλ εγθαηαζηάζεηο ρψξσλ ζηάζκεπζεο θαη ληνπιάπηα ελδπκάησλ. Δληνχηνηο, φζνλ αθνξά ζηηο ππνδνκέο ηνπ δηθηχνπ θίλεζεο πνδειάησλ απηνχ θαζεαπηνχ, ππάξρνπλ δηεζλψο πνιινί δηαρσξηζκνί αλάκεζα ζηνλ ηχπν πνδειαηνδξφκνπ πνπ ζα πξέπεη λα επηιεγεί θαη λα θαηαζθεπαζηεί κε ζηφρν ηελ αζθαιή έληαμε ηνπ πνδειάηνπ ζηνλ αζηηθφ ρψξν αιιά θαη ηε βειηηζηνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ ππαξρνπζψλ θαη ησλ λέσλ ππνδνκψλ, παξέρνληαο ηα κέγηζηα νθέιε βάζεη ησλ δηαζέζηκσλ πφξσλ. Έλαο απφ απηνχο παξνπζηάδεηαη ζην ρήκα 3.1, φπνπ αλάινγα κε ηηο δπλαηφηεηεο αλάπηπμεο, νη πνδειαηφδξνκνη δηακνξθψλνληαη είηε ηειείσο αλεμάξηεηνη απφ ην ππφινηπν νδηθφ δίθηπν ζπλήζσο ζε πάξθα, πεξηνρέο αλαςπρήο θαη ζε λέεο αλαπηχμεηο (πνδειαηφδξνκνη θιάζεο Η), είηε ζε ηδηαίηεξν ρψξν δηαρσξηζκέλν απφ ηελ ππφινηπε θπθινθνξία κε ηα νδηθά δίθηπα λα θηλνχληαη ζε παξάιιειεο δηαδξνκέο κε απηνχο (πνδειαηφδξνκνη θιάζεο ΗΗ), είηε ηέινο κνηξάδνληαη ην ίδην εχξνο νδνζηξψκαηνο κε ηα απηνθίλεηα ή ηνπο πεδνχο κε ηελ θαηάιιειε φκσο ζήκαλζε (πνδειαηφδξνκνη θιάζεο ΗΗΗ). 49

61 ρήκα 3.1: Δλδεηθηηθέο δηαηάμεηο πνδειαηνδξφκσλ θιάζεσλ Η, ΗΗ, ΗΗΗ (Πεγή: Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997). Δίλαη θαλεξφ φηη νη δηάθνξεο ζρεδηαζηηθέο ιχζεηο γηα ηελ έληαμε ησλ πνδειαηνδξφκσλ ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο, ηδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε ζπλχπαξμεο (θιάζε ΗΗ θαη ΗΗΗ), βαζίδνληαη ζην κέγεζνο ηεο θπθινθνξίαο πνπ ππάξρεη (θφξηνο θαη ηαρχηεηα) θαηά κήθνο ησλ νδηθψλ ζηνηρείσλ ζηα νπνία ζα εληαρζνχλ νη πνδειαηφδξνκνη. ην ρήκα 3.2, δίλνληαη νξηζκέλεο ραξαθηεξηζηηθέο πεξηπηψζεηο έληαμεο πνδειαηνδξφκσλ ζηνλ αζηηθφ ρψξν. Καηά ην ζρεδηαζκφ ηνπ δηθηχνπ ησλ πνδειαηνδξφκσλ, απαηηείηαη ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηα θξίζηκα ζεκεία ησλ δηαζηαπξψζεσλ ησλ πνδειάησλ κε ηελ ππφινηπε θπθινθνξία. 50

62 ρήκα 3.2: Πεξηπηψζεηο έληαμεο πνδειαηνδξφκσλ ζηνλ αζηηθφ ρψξν [Πεγέο: 1. Δξεπλεηηθφ πξφγξακκα TRANSPLUS Transport Planning Land Use Sustainability ( πξφζβαζε 30/07/2011), 2. Δξεπλεηηθφ πξφγξακκα ADONIS Analysis and Development of New Insight into Substitution of short car trips by cycling and walking ]. Δίλαη ζαθέο φηη φζν ν ζρεδηαζκφο ηνπ δηθηχνπ γίλεηαη ζχκθσλα κε ηηο θαηάιιειεο πξνδηαγξαθέο αζθάιεηαο θαη άλεζεο, ηφζν απμάλεηαη ε ειθπζηηθφηεηα ηνπ κέζνπ. Έηζη, ε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ παξαηεξείηαη απμεκέλε ζηηο ρψξεο εθείλεο πνπ δίλνπλ ηδηαίηεξε ζεκαζία ζηελ ππνδνκή ηνπ (ζσζηφο ζρεδηαζκφο θαη έληαμε ζηνλ αζηηθφ ρψξν, πξφβιεςε εηδηθψλ ρψξσλ ζηάζκεπζεο θαη δπλαηφηεηαο γηα ζπλδπαζκέλε κεηαθνξά) Γίθηπν θίλεζεο πνδειάησλ εθηόο νδνζηξώκαηνο Ο πνδειαηφδξνκνο θιάζεο Η ζπλεπάγεηαη ηε δεκηνπξγία δηθηχνπ θίλεζεο ηνπ πνδειάηνπ εθηφο ηνπ νδνζηξψκαηνο, κε πιήξε δηαρσξηζκφ ηνπ ελαιιαθηηθνχ απηνχ κέζνπ κεηαθνξάο απφ ηα απηνθίλεηα. Απηφ επηηπγράλεηαη κε ηηο αθφινπζεο δχν ελαιιαθηηθέο ιχζεηο: 51

63 i. Γεκηνπξγία ηνπ πνδειαηνδξόκνπ ζε πεδνδξόκηα κε δηαπιάηπλζή ηνπο. Ζ δηακφξθσζε απηή ζπλίζηαηαη γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πνδειάηε απφ ηα απηνθίλεηα ζε θεληξηθέο αξηεξίεο φπνπ ηα νρήκαηα αλαπηχζζνπλ πςειέο ηαρχηεηεο ή ζε δξφκνπο φπνπ επηδηψθεηαη κηα γεληθφηεξε αλάπιαζε θαη αλαβάζκηζε ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ. Δπηπιένλ, γηα ηελ Διιάδα, ε θίλεζε ηνπ πνδειάηνπ ζε δηαθνξεηηθή ζηάζκε απφ ηελ θπθινθνξία ησλ απηνθηλήησλ θξίλεηαη σο ε πιένλ αζθαιή επηινγή, ελψ παξάιιεια ε δηαπιάηπλζε ησλ πεδνδξνκίσλ ζα εμππεξεηήζεη θαη ηνπο πεδνχο θαζψο ηα πεδνδξφκηα είλαη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο εμαηξεηηθά ζηελά. Ζ ππνδνκή απηή κπνξεί λα θαηαζθεπαζηεί κε ηνλ πνδειαηφδξνκν λα βξίζθεηαη πάλσ θαη ζηα δχν απέλαληη πεδνδξφκηα θαη είηε λα είλαη ακθίδξνκνο, φπσο ακθίδξνκε είλαη θαη ε θίλεζε ησλ πεδψλ, είηε λα είλαη κνλφδξνκνο κε πιάηνο ηνπιάρηζηνλ 90 εθ. Αλ θαη ε ηειεπηαία ελαιιαθηηθή είλαη επθνιφηεξε, είλαη πνιχ πηζαλφλ νη πνδειάηεο λα κελ πεηζαξρνχλ θαη λα θηλνχληαη ακθίδξνκα θαηαιακβάλνληαο κέξνο ηνπ πεδνδξνκίνπ κε κεγάιε πηζαλφηεηα ελδερφκελσλ ζπγθξνχζεσλ κεηαμχ απηψλ θαη ησλ πεδψλ. πλεπψο, θξίλεηαη ζπλήζσο σο θαηαιιειφηεξε ε θαηαζθεπή κηαο κφλν ακθίδξνκεο ισξίδαο θίλεζεο ησλ πνδειάησλ κε πιάηνο ηνπιάρηζηνλ 1,6 κ. Παξφηη ηα δχν απέλαληη πεδνδξφκηα δηαθνξνπνηνχληαη ιεηηνπξγηθά θαη αηζζεηηθά θαη απηφ ίζσο λα πξνθαιέζεη θάπνηεο θνξέο αληηδξάζεηο απφ ηνπο παξφδηνπο, ε ζρεδηαζηηθή απηή ιχζε παξνπζηάδεη αξθεηά πιενλεθηήκαηα (Βιαζηφο Θ., 2007): πεξηνξίδεηαη ν αξηζκφο ησλ ζεκείσλ ηνκήο ζηηο δηαζηαπξψζεηο, θαηαλαιψλεηαη ζπλνιηθά ιηγφηεξν πιάηνο δηαηνκήο, ν πνδειάηεο έρεη κεγαιχηεξε άλεζε, δηφηη ρξεζηκνπνηεί ην ζπλνιηθφ πιάηνο ηεο ισξίδαο φηαλ δελ ππάξρεη αληίζεηα εξρφκελνο πνδειάηεο (γη απηφ ζπληζηάηαη λα απνθεχγεηαη ε ράξαμε δηαθεθνκκέλεο ελδηάκεζεο γξακκήο), φηαλ δελ ππάξρνπλ πνδειάηεο, νη πεδνί απνιακβάλνπλ έλα πην θαξδχ πεδνδξφκην, ην ζπλνιηθφ θφζηνο κεηψλεηαη, ε ακθίδξνκε θίλεζε ππνρξεψλεη ηνπο πνδειάηεο λα πεξηνξίδνπλ ηελ ηαρχηεηά ηνπο. Απηφ είλαη πνιχ ζεκαληηθφ εηδηθά γηα ηνπο πεδνχο. ii. Γεκηνπξγία ηνπ πνδειαηνδξόκνπ ζε ππνδνκέο γηα ηνλ πεδό. Οη ππνδνκέο πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο ηκήκαηα ηνπ δηθηχνπ πνδειάησλ, κε ή ρσξίο νπνηαδήπνηε παξέκβαζε, είλαη ηα πεδνδξφκηα κε πιάηνο κεγαιχηεξν ησλ 3 κ. ε απηή ηελ πεξίπησζε, ην πνδήιαην είηε ζπλππάξρεη κε ηνπο πεδνχο (ιχζε εθηθηή ζε πεδνδξφκηα πνιχ κεγάινπ πιάηνπο, φπνπ παξάιιεια κπαίλεη φξην ηαρχηεηαο γηα ηνπο πνδειάηεο, ηεο ηάμεο ησλ 10 ρικ./ψξα), είηε δηαρσξίδεηαη απφ ηνπο πεδνχο κε ισξίδα γηα ακθίδξνκε θίλεζε. Ζ αλαγλσξηζηκφηεηα θαη ε πξνζηαζία ηνπ πνδειαηφδξνκνπ κπνξεί λα επηηεπρζεί: 52

64 κε απιή δηαγξάκκηζε, κε ρξσκαηηζκφ ηνπ ζπλφινπ ηεο ισξίδαο, κε ηνπνζέηεζε επηπιένλ εκπνδίσλ θαη δηαρσξηζηηθψλ (θνισλάθηα, δηαρσξηζηηθή λεζίδα, θιπ.), κε αλαθαηαζθεπή ηνπ πεδνδξνκίνπ θαη επίζηξσζε κε θπβφιηζνπο ή άιιν πιηθφ. Χζηφζν, ε δεκηνπξγία ελφο δηθηχνπ θίλεζεο πνδειάησλ εθηφο νδνζηξψκαηνο παξνπζηάδεη θαη αξθεηά κεηνλεθηήκαηα. Σα πεδνδξφκηα είλαη ζε γεληθέο γξακκέο αθαηάιιεια γηα ρξήζε σο πνδειαηφδξνκνη, δηφηη δελ ζρεδηάδνληαη ιακβάλνληαο ππφςε ηηο ηαρχηεηεο ησλ πνδειάησλ. Γεληθά, ζηελ Διιάδα, ππάξρεη αλεπαξθέο πιάηνο γηα ζπλδπαζκφ πνδειαηηζηψλ θαη πεδψλ, ηδηαίηεξα ιφγσ ησλ εκπνδίσλ φπσο ζηχινη παξνρψλ θνηλήο σθέιεηαο, ζεκαηνδνηήζεηο, θαη άιινο εμνπιηζκφο πνπ ζηελεχνπλ ην πιάηνο ηνπ πεδνδξνκίνπ. Οη πνδειαηηζηέο αληηκεησπίδνπλ ηνλ θίλδπλν ζπγθξνχζεσλ κε κεραλνθίλεηα νρήκαηα ζε δξφκνπο θαη δηαζηαπξψζεηο. Οη νδεγνί δελ αλακέλνπλ έλαλ πνδειάηε λα δηαζρίζεη ην δξφκν απφ ηε ζηηγκή πνπ βξίζθεηαη ζην πεδνδξφκην, θαη κπνξεί λα κελ ηνπο πξνζέμνπλ θαλ. Οη θαλφλεο θπθινθνξίαο, φπσο ε ππνρξέσζε γηα ππνρψξεζε, είλαη αζαθείο φηαλ νη πνδειάηεο νδεγνχλ ζηα πεδνδξφκηα, δεκηνπξγψληαο ζχγρπζε θαη θίλδπλν κεηαμχ ησλ πεδψλ, ησλ πνδειαηηζηψλ, θαη ησλ νδεγψλ κεραλνθίλεησλ νρεκάησλ. Ζ πνδειαζία ζε πεδνδξφκηα κπνξεί λα είλαη αζθαιήο γηα παηδηά πνπ επηηεξνχληαη θαη νδεγνχλ κε ρακειέο ηαρχηεηεο ζε ιηγφηεξν πνιππιεζείο πεξηνρέο, αιιά γίλεηαη φιν θαη πην επηθίλδπλν θαζψο απμάλεηαη ε ηαρχηεηα θαη νη δηαζηαπξψζεηο ζε δξφκνπο θαη ζηαπξνδξφκηα Γίθηπν θίλεζεο πνδειάησλ ζην νδόζηξσκα Όπσο αλαθέξζεθε ζηελ Δλφηεηα , νη πνδειαηφδξνκνη θιάζεο ΗΗ θαη ΗΗΗ θαηαζθεπάδνληαη επί ηνπ νδνζηξψκαηνο θαη ζπλππάξρνπλ κε ηα νδηθά δίθηπα. Ο ζρεδηαζκφο ηνπο θαη ε έληαμή ηνπο ζηνλ αζηηθφ ρψξν ζα πξέπεη λα γίλνληαη νξζά θαη χζηεξα απφ κειέηε θαζψο απηνί ελέρνπλ κεγαιχηεξν θίλδπλν γηα ηνπο πνδειάηεο ζε ζρέζε κε ηνπο πνδειαηφδξνκνπο θιάζεο Η. Σν δίθηπν θίλεζεο πνδειάησλ ζην νδφζηξσκα κπνξεί λα πινπνηεζεί κε ηξεηο ελαιιαθηηθέο ιχζεηο: i. Φπζηθόο δηαρσξηζκόο ηεο ισξίδαο πνδειάηνπ από ηα απηνθίλεηα κε λεζίδα Απνηειεί ηε κνλαδηθή αζθαιή ιχζε ζηελ πεξίπησζε θίλεζεο επί ηνπ νδνζηξψκαηνο, ελψ είλαη θηελφηεξε ζπγθξηηηθά κε ηε δηαπιάηπλζε ησλ πεδνδξνκίσλ γηα ηε δεκηνπξγία δηθηχνπ θίλεζεο πνδειάησλ. Απαηηείηαη ηδηαίηεξε πξνζνρή θαηά ην ζρεδηαζκφ πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγεζνχλ νη απαξαίηεηεο δηαθνπέο ηεο λεζίδαο θαη λα κελ εκπνδίδεηαη ε εμππεξέηεζε ησλ πνδειαηηζηψλ, αιιά θαη ησλ νδεγψλ απηνθηλήησλ ζε πεξηπηψζεηο χπαξμεο ηδησηηθψλ ρψξσλ ζηάζκεπζεο. Ζ ιχζε απηή ελδείθλπηαη, επίζεο, γηα δεπηεξεχνπζεο αξηεξίεο φπνπ ην πιάηνο ηνπ νδνζηξψκαηνο είλαη αξθεηά κεγάιν, ελψ κε ζηφρν ηελ αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο 53

65 ηνπ νδηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηελ αλάπιαζε ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ κπνξνχλ λα πξαγκαηνπνηεζνχλ θπηεχζεηο επί ηνπ πιάηνπο ηεο λεζίδαο. ii. Τπνρξεσηηθή ισξίδα Πξφθεηηαη γηα ισξίδα θίλεζεο ηνπ πνδειάηνπ ε νπνία ρσξίδεηαη απφ ην ππφινηπν νδφζηξσκα κε ζπλερή δηαγξάκκηζε. Απαξαίηεην είλαη λα ειέγρεηαη ε παξάλνκε ζηάζκεπζε νχησο ψζηε λα κελ δηαθφπηεηαη ε θπθινθνξία ηνπ πνδειάηε θαη λα κπνξεί λα κέλεη πξνθπιαγκέλνο ζην δηθφ ηνπ ρψξν. Αλ θαη δελ είλαη αζθαιήο επηινγή, ε ππνρξεσηηθή ισξίδα ελδείθλπηαη ζε ζπιιεθηήξηνπο θαη ηνπηθνχο δξφκνπο, αλάινγα θπζηθά κε ηε γεσκεηξία θαη ηηο θπθινθνξηαθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ, θαζψο θαη ζε δξφκνπο φπνπ δελ κπνξεί λα γίλεη δηαπιάηπλζε πεδνδξνκίνπ θαη πξνηηκάηαη κηα πην θζελή ιχζε. ε θάζε πεξίπησζε, πάλησο, είηε πξφθεηηαη γηα κνλφδξνκν είηε γηα δξφκν δηπιήο θαηεχζπλζεο, ν ζρεδηαζκφο ηεο ππνρξεσηηθήο ισξίδαο θίλεζεο ησλ πνδειάησλ ζα πξέπεη λα γίλεηαη έηζη ψζηε ε θνξά ηεο θίλεζεο ηνπ πνδειάηε πνπ βξίζθεηαη πξνο ηελ πιεπξά ησλ απηνθηλήησλ λα είλαη αληίζεηε σο πξνο απηά. Ζ ξχζκηζε απηή απμάλεη ηελ αζθάιεηα ηνπ πνδειάηε θαη κεηψλεη ηελ πηζαλφηεηα ηπρφλ αηπρεκάησλ. Φπζηθά, φηαλ ππάξρνπλ ζνβαξά εκπφδηα ζε θάπνηα απφ ηηο δχν πιεπξέο ηνπ δξφκνπ (φπσο είζνδνη γθαξάδ, ζηάζεηο δεκφζηαο ζπγθνηλσλίαο, θ.ιπ.), ε ράξαμε ηνπ πνδειαηνδξφκνπ πινπνηείηαη ππνρξεσηηθά ζηελ απέλαληη πιεπξά. iii. πληζηώκελε ισξίδα Ζ ζπληζηψκελε ισξίδα ελδείθλπηαη ζε δξφκνπο κε κηθξή θίλεζε φπνπ δελ αλαπηχζζνληαη πςειέο ηαρχηεηεο θαη φπνπ ην πιάηνο ηνπ νδνζηξψκαηνο δελ επαξθεί γηα άιιε ππνδνκή. ε ακθίδξνκνπο, ηνπηθνχο θαη επαξρηαθνχο δξφκνπο, ν πνδειάηεο ρξεζηκνπνηεί φιν ην πιάηνο ηνπ νδνζηξψκαηνο, νκφξξνπα κε ηελ θπθινθνξία ησλ απηνθηλήησλ, θαη κφλνλ φηαλ πεξλνχλ απηνθίλεηα θαηαθεχγεη αληίζηνηρα ζε κηα απφ ηηο δχν απέλαληη ζπληζηψκελεο ισξίδεο. ε κνλφδξνκνπο, ζα πξέπεη λα απνθεχγεηαη ε αληίξξνπε θίλεζε πνδειάησλ-απηνθηλήησλ, ελψ θαηά ηελ νκφξξνπε θίλεζε ηα απηνθίλεηα απαγνξεχεηαη λα πξνζπεξλνχλ ηα πνδήιαηα εμαηηίαο ηνπ νξίνπ ηαρχηεηαο Γηαζηαζηνιόγεζε ηεο ππνδνκήο Κπθινθνξηαθή ηθαλόηεηα Καηά ηε δηεξεχλεζε ηεο ιεηηνπξγίαο αιιά θαη θαηά ην ζρεδηαζκφ θαη ηε κειέηε γηα ηε δεκηνπξγία ελφο δηθηχνπ θίλεζεο πνδειάησλ, είλαη απαξαίηεηε ε γλψζε ηεο ηθαλφηεηαο ησλ δηαθφξσλ ζηνηρείσλ ηνπ δηθηχνπ λα εμππεξεηήζνπλ, ππφ νξηζκέλεο ζπλζήθεο, δεδνκέλνπο θπθινθνξηαθνχο θφξηνπο. Γηα ηελ πνζνηηθή έθθξαζε ηεο ηθαλφηεηαο απηήο, έρεη θαζηεξσζεί ν γεληθφο φξνο θπθινθνξηαθή ηθαλφηεηα. Ζ θπθινθνξηαθή ηθαλφηεηα ελφο πνδειαηνδξφκνπ εθθξάδεη ην κέγηζην αξηζκφ πνδειάησλ πνπ κπνξεί λα πεξάζνπλ απφ έλα δεδνκέλν ζεκείν 54

66 ή έλα νκνηφκνξθν ηκήκα ισξίδαο θπθινθνξίαο πνδειάησλ, θαηά κηα θαηεχζπλζε ή θαη θαηά ηηο δχν θαηεπζχλζεηο θαηά ηε δηάξθεηα κηαο δεδνκέλεο ρξνληθήο πεξηφδνπ, κε ηηο νδηθέο θαη θπθινθνξηαθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ. Ζ θπθινθνξηαθή ηθαλφηεηα ελφο πνδειαηνδξφκνπ κεηαβάιιεηαη νπζηαζηηθά κε ην πιάηνο ηεο ισξίδαο θπθινθνξίαο, ηελ θαηά κήθνο θιίζε, ηηο θαηξηθέο ζπλζήθεο, ηελ χπαξμε εκπνδίσλ, φπσο δηαζηαπξψζεηο θ.ιπ. Οη θπθινθνξηαθέο ηθαλφηεηεο πνπ δίλνληαη ζηνλ Πίλαθα 3.2 πξνθχπηνπλ απφ δηάθνξεο δηεζλείο πεγέο, πνπ δελ ζπκθσλνχλ πάληα κεηαμχ ηνπο, θαη πξέπεη λα ζεσξεζνχλ σο ηδεαηέο κέγηζηεο. Ζ επηινγή ηνπ αξηζκνχ ησλ ισξίδσλ ελφο πνδειαηνδξφκνπ ζα πξέπεη λα βαζίδεηαη ζην επηζπκεηφ επίπεδν εμππεξέηεζεο, γηαηί αθφκα θαη κηα ισξίδα πνδειαηνδξφκνπ κπνξεί ζπλήζσο λα εμππεξεηήζεη ππφ ηηο ηδεψδεηο ζπλζήθεο πνπ αλαθέξεη ν Πίλαθαο 3.2 φιε ηελ αλακελφκελε θπθινθνξία πνδειάησλ. Σν επίπεδν εμππεξέηεζεο θαζνξίδεηαη ζαλ έλα πνηνηηθφ κέγεζνο πνπ εθθξάδεη ηηο ζπλζήθεο ιεηηνπξγίαο κέζα ζε κηα ισξίδα πνδειαηνδξφκνπ, φπσο ηηο αληηιακβάλνληαη νη πνδειάηεο. Σν επηζπκεηφ επίπεδν εμππεξέηεζεο απνηειεί κηα πνηνηηθή έθθξαζε ηνπ απνηειέζκαηνο δηαθφξσλ παξακέηξσλ φπσο είλαη ε ηαρχηεηα θαη ν ρξφλνο κεηαθίλεζεο, νη δηαθνπέο ηεο πνξείαο, ε ειεπζεξία πξαγκαηνπνίεζεο ειηγκψλ, ε αζθάιεηα θαη ε άλεζε. Πίλαθαο 3.2: Ηδεαηέο θπθινθνξηαθέο ηθαλφηεηεο πνδειαηνδξφκσλ (Πεγή: Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997). Καηεύζπλζε Κπθινθνξίαο Αξηζκόο Λσξίδσλ Κπθινθνξηαθή Ηθαλόηεηα Πνδήιαηα/Ώξα Μηαο θαηεχζπλζεο Γχν θαηεπζχλζεσλ

67 Απαηηνύκελα πιάηε πνδειαηνδξόκσλ Με βάζε ηνπο γεξκαληθνχο θαλνληζκνχο, ζηα πιαίζηα ησλ νδεγηψλ γηα ηελ θαηαζθεπή πνδειαηνδξφκσλ, νη ειάρηζηεο πξνηεηλφκελεο δηαζηάζεηο γηα πνδειαηνδξφκνπο θιάζεο Η θαη ΗΗ θαη αλά ηχπν ππνδνκήο παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα 3.3. Γηα παξάδεηγκα, ζε πνδειαηνδξφκνπο θιάζεο Η απαηηείηαη έλα ειάρηζην πιάηνο δχν ισξίδσλ θπθινθνξίαο πξνθεηκέλνπ λα είλαη δπλαηή ε πξνζπέξαζε κέζα ζηνλ πνδειαηφδξνκν. Δπίζεο, ζηνλ αθφινπζν πίλαθα θαηαγξάθνληαη θαη ηα ειάρηζηα ρξεζηκνπνηνχκελα πιάηε πνδειαηνδξφκσλ ζχκθσλα κε ηα απμεκέλα πξφηππα γηα άλεηνπο ειηγκνχο κε ηαρχηεηα 16 ρικ/ψξα. Πξνθαλψο, γηα ηελ έληαμε θάζε ηχπνπ ππνδνκήο πνδειάηνπ ζα πξέπεη, θαηά ην ζρεδηαζκφ, λα ιακβάλεηαη ππφςε θαη λα εθηηκάηαη ην επηζπκεηφ επίπεδν εμππεξέηεζεο θαη ν δηαζέζηκνο ρψξνο, δειαδή ην πιάηνο ηνπ νδνζηξψκαηνο ην νπνίν δίλεηαη ζε ζπλάξηεζε κε ην αλ ε ππνδνκή είλαη ακθίδξνκε ή κνλφδξνκε θαη κε ην θαζεζηψο ζηάζκεπζεο: κε χπαξμε ζηάζκεπζεο, κνλφπιεπξε ζηάζκεπζε, ακθίπιεπξε ζηάζκεπζε. Δάλ ην πθηζηάκελν πιάηνο ελφο ηκήκαηνο ζην νπνίν είλαη επηζπκεηή ε έληαμε θάπνηνπ ηχπνπ ππνδνκήο δελ επαξθεί γηα ηελ θαηαζθεπή ηεο, ζχκθσλα πάληα θαη κε ηηο ππάξρνπζεο ζπλζήθεο ζηάζκεπζεο θαη θίλεζεο ησλ νρεκάησλ, ηφηε ππάξρνπλ ηξεηο ιχζεηο: ηξνπνπνίεζε ηνπ θαζεζηψηνο ζηάζκεπζεο (θαηάξγεζή ηεο ζηε κηα ή θαη ζηηο δπν πιεπξέο), κνλνδξφκεζε, αιιαγή ηνπ ηχπνπ ππνδνκήο πνδειάηνπ. Πίλαθαο 3.3: Διάρηζηα ρξεζηκνπνηνχκελα πιάηε πνδειαηνδξφκσλ θιάζεσλ Η θαη ΗΗ (Πεγή: Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997). Διάρηζην ρξεζηκνπνηνύκελν πιάηνο (κέηξα) Αξηζκόο Απμεκέλα πξόηππα γηα Γεξκαληθνί ισξίδσλ άλεηνπο ειηγκνύο κε θαλνληζκνί ηαρύηεηα 16 ρικ/ώξα 1 1,0 1,0 2 1,6 2,0 3 2,6 3,3 4 3,6 4,7 56

68 Οξηδόληηα πεξηζώξηα, θαηά κήθνο θιίζεηο θαη νξηδόληηεο θακπύιεο ηνλ Πίλαθα 3.4 δίλνληαη ηα πξνηεηλφκελα νξηδφληηα πεξηζψξηα πνπ απαηηνχληαη κεηαμχ ησλ άθξσλ ελφο πνδειαηνδξφκνπ θαη ησλ παξαθείκελσλ θαηαθφξπθσλ εκπνδίσλ. Σα πεξηζψξηα απηά πνηθίινπλ απφ 0,2 έσο 0,7 κέηξα αλάινγα κε ηε ρψξα, ηελ θιίζε ηνπ πνδειαηνδξφκνπ θαη ηηο πθηζηάκελεο ζπλζήθεο. Σν ειεχζεξν χςνο ιακβάλεηαη 2,50 κέηξα, φπσο θαη γηα ηνπο πεδνχο. Πίλαθαο 3.4: Διάρηζηα πξνηεηλφκελα νξηδφληηα πεξηζψξηα απφ ηα άθξα ελφο πνδειαηνδξφκνπ (Πεγή: Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997). Διάρηζηα πξνηεηλόκελα νξηδόληηα πεξηζώξηα (κέηξα) Οξηδφληηα πεξηζψξηα απφ εκπφδηα 0,2-0,5 Πνδειαηφδξνκνο θιάζεο ΗΗ ζην επίπεδν ηνπ πεδνδξνκίνπ Απφζηαζε απφ ην θξάζπεδν πξνο ην νδφζηξσκα 0,5-0,7 Πνδειαηφδξνκνο θιάζεσο ΗΗ ζην επίπεδν ηνπ νδνζηξψκαηνο 0,5 Απφζηαζε απφ ην θξάζπεδν πξνο ην πεδνδξφκην Πεξηζψξην απφ ηελ άθξε ελφο θεθιηκέλνπ πξαλνχο επηρψκαηνο θιίζεσο κηθξφηεξεο απφ 2:1 0,3 Μαιαθφ έξεηζκα. Αχμεζε ειάρηζηνπ πιάηνπο πεδνδξνκίνπ 0,5 Όζνλ αθνξά ζηηο θαηά κήθνο θιίζεηο, ιφγσ ησλ κηθξψλ επηηξεπφκελσλ θιίζεσλ νη δηαδξνκέο ησλ πνδειαηνδξφκσλ αθνινπζνχλ ζπλήζσο ηηο ηζνυςείο. Δηδηθφηεξα, νη απνδεθηέο θιίζεηο κπνξνχλ λα ππνινγηζζνχλ απφ ηνλ παξαθάησ εκπεηξηθφ ηχπν: Μέγηζηε απνδεθηή θιίζε = 100 / 5 πςνκεηξηθή δηαθνξά (ζε κέηξα) Απηφ ην φξην δελ ηζρχεη γηα ηελ αζιεηηθή πνδειαζία, γηα ηελ νπνία νη θαηά κήθνο θιίζεηο δελ απνηεινχλ πξφβιεκα. ε γεληθέο γξακκέο, θιίζεηο κεγαιχηεξεο ηνπ 6% θαιφ είλαη λα απνθεχγνληαη. Φπζηθά, ε αληνρή ηνπ πνδειάηε εμαξηάηαη απφ ην ζπλδπαζκφ ηεο θιίζεο κε ην κήθνο. ηνλ Πίλαθα 3.5 δίλνληαη ηα κήθε γηα δηάθνξεο θαηά κήθνο θιίζεηο πνδειαηνδξφκσλ, φπσο ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ Οιιαλδία. 57

69 Πίλαθαο 3.5: Μήθε θαηά κήθνο θιίζεσλ πνδειαηνδξφκσλ (Πεγή: Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997). Καηά κήθνο θιίζε πνδειαηνδξόκνπ % Μήθνο θεθιηκέλνπ ηκήκαηνο (κέηξα) Δπηζπκεηό Καλνληθό Μέγηζην 10 δελ ζπλίζηαηαη δελ ζπλίζηαηαη , , , , , , , , Όζνλ αθνξά ζηηο νξηδφληηεο θακπχιεο, ζηνπο πνδειαηνδξφκνπο θιάζεσο ΗΗ, νη νπνίνη αθνινπζνχλ ηε ράξαμε ησλ νδψλ, δελ ππάξρεη ζέκα νξηδφληηαο θακπχιεο, γηαηί νη αθηίλεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηα απηνθίλεηα ππεξεπαξθνχλ γηα ηα πνδήιαηα. Γηα ηνπο πνδειαηνδξφκνπο θιάζεσο Η, πνπ αθνινπζνχλ ζπλήζσο ηδηαίηεξε ράξαμε, εθαξκφδεηαη ν παξαθάησ εκπεηξηθφο ηχπνο αλάκεζα ζηελ αθηίλα R ηνπ πνδειαηνδξφκνπ ζε κέηξα θαη ηεο ηαρχηεηαο κειέηεο ηνπ πνδειαηνδξφκνπ v ζε ρικ/ψξα, ψζηε λα κελ απαηηείηαη ε ρξεζηκνπνίεζε ησλ θξέλσλ. Μεηξήζεηο πνπ έγηλαλ ζηελ Καιηθφξληα έδεημαλ φηη νη ηαρχηεηεο ησλ πνδειάησλ κεηαβάιινληαη απφ ρικ/ψξα κε κέζν φξν 17 ρικ/ψξα. πλεπψο, γηα κηα ζπλεζηζκέλε ηαρχηεηα 17 ρικ/ψξα πξνθχπηεη αθηίλα 4,5 κ. γηα κηα άλεηε ζηξνθή, ρσξίο ηξνρνπέδεζε. R = 0.238v ηελ Διιάδα, ζε γεληθέο γξακκέο, νη αθηίλεο θακππιφηεηαο ζε νξηδνληηνγξαθία έρνπλ λφεκα κφλν ζε πνδειαηνδξφκνπο εθηφο πφιεσλ. Σα 20 κ. είλαη ε ειάρηζηε αθηίλα γηα ηαρχηεηα κέρξη 30 ρικ/ψξα. 58

70 3.3.5 Κόκβνη - Γηαζηαπξώζεηο ηα ζεκεία ζπλάληεζεο δχν ή πεξηζζφηεξσλ νδψλ δεκηνπξγνχληαη νη ηζφπεδνη ή αληζφπεδνη θπθινθνξηαθνί θφκβνη κε ζθνπφ ηελ άλεηε, γξήγνξε θαη αζθαιή δηαθίλεζε ησλ δηαθφξσλ θπθινθνξηαθψλ ξεπκάησλ πνπ δηεθδηθνχλ ηελ πξνηεξαηφηεηα ζηα ζεκεία απηά. Οη θπθινθνξηαθνί θφκβνη θαη νη δηαζηαπξψζεηο απνηεινχλ θξίζηκα ζηνηρεία ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ θαη ηνπ δηθηχνπ θίλεζεο πνδειάησλ, ηδηαίηεξα ζε αζηηθέο πεξηνρέο, θαη δελ είλαη ηπραίν ην γεγνλφο φηη ζε απηά παξαηεξνχληαη ηα πεξηζζφηεξα αηπρήκαηα (ην 70% ησλ αηπρεκάησλ κε πνδήιαηα) θαη δεκηνπξγνχληαη ηα κεγαιχηεξα πξνβιήκαηα θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο γηα ηα νρήκαηα. πλεπψο, ε δηαδξνκή - θνξκνχ, ηα εζσηεξηθά δίθηπα ησλ πεξηνρψλ ήπηαο θπθινθνξίαο θαη νη κεηαμχ φισλ απηψλ ζπλδέζεηο εθ ησλ πξαγκάησλ ζα ηέκλνληαη κε δξφκνπο φπνπ ε θπθινθνξία ησλ απηνθηλήησλ είλαη επηθίλδπλε γηα ην πνδήιαην. Απηφ θαζηζηά ηνλ πνδειάηε έλαλ ηδηαίηεξα επάισην ρξήζηε ηνπ δξφκνπ. Ζ ειάρηζηε επαθή ηνπ πνδειάηε κε ην απηνθίλεην, αθφκε θαη κε πνιχ κηθξέο ηαρχηεηεο, κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ζνβαξφ ηξαπκαηηζκφ. Όπσο αλαθέξζεθε ζηηο πξνεγνχκελεο ελφηεηεο, ππάξρνπλ ιχζεηο πνπ απνκνλψλνπλ ηνλ πνδειάηε απφ ην απηνθίλεην. Όκσο, ε απνκφλσζε αλαγθαζηηθά θαηαξγείηαη ζηα ηκήκαηα κεηαμχ ησλ δηαζηαπξψζεσλ θαη ησλ θφκβσλ. ηηο δηαζηαπξψζεηο, πνδήιαηα θαη απηνθίλεηα ππνρξεσηηθά ζπλππάξρνπλ. ε απηά, ινηπφλ, ηα ζεκεία ηνκήο κπνξνχλ λα δνζνχλ δχν νκάδεο ιχζεσλ (Βιαζηφο Θ. θαη Μπηξκπίιε Σ., 2001): παξαρψξεζε πξνηεξαηφηεηαο ζηνλ πνδειάηε κε ζρεηηθέο δηακνξθψζεηο πνπ ειέγρνπλ ηελ ηαρχηεηα ηνπ απηνθηλήηνπ, παξαρψξεζε πξνηεξαηφηεηαο ζην απηνθίλεην θαη δηέιεπζε ηνπ πνδειάηε απφ εηδηθά δηακνξθσκέλεο δηαβάζεηο ή απφ ηηο δηαβάζεηο πεδψλ πνπ δηεπξχλνληαη. ηελ Διιάδα, εηδηθά ζηηο δηαζηαπξψζεηο θαη ηνπο θφκβνπο, νη πνδειάηεο ζα πξέπεη λα θηλνχληαη κε ρακειή ηαρχηεηα, ρακειφηεξε ελδερνκέλσο απφ απηή πνπ επηηξέπεηαη ζε άιιεο ρψξεο, δηφηη ηα γεσκεηξηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ είλαη πνιχ θησρά θαη νη νδεγνί αιιά θαη νη πεδνί δελ είλαη εμνηθεησκέλνη κε ηελ παξνπζία πνδειάησλ. Έηζη, αθελφο κε θχξην ζηφρν ηελ ελίζρπζε ηεο αζθάιεηαο ηνπ πνδειάηε αιιά θαη αθεηέξνπ λα κελ κεησζνχλ ζεκαληηθά νη ηαρχηεηεο θίλεζεο θαη λα θαηαζηεί εχθνιε ε ρξήζε ηνπ δηθηχνπ πνδειάηνπ, ν ζρεδηαζκφο ησλ δηαζηαπξψζεσλ θαη ησλ θφκβσλ ζα πξέπεη λα απνθεχγεη ηνπο απνθιεηζηηθνχο δηαδξφκνπο πνπ είλαη δηαρσξηζκέλνη κε λεζίδα απφ ην νδφζηξσκα θαη λα πξνηηκά ηηο απνθιεηζηηθέο ισξίδεο πνπ πινπνηνχληαη κε απιή δηαγξάκκηζε, ζπλερή ή δηαθεθνκκέλε. Οη ισξίδεο απηέο ζεκαίλνπλ νπζηαζηηθά ειεγρφκελε ζπλχπαξμε απηνθηλήησλ - πνδειάησλ. 59

71 Δηδηθή πξφβιεςε ζε δηαζηαπξψζεηο θαη θφκβνπο γίλεηαη γηα ηνπο πνδειάηεο, ηα ιεσθνξεία θηι., ψζηε λα απμεζεί ε ρξήζε απηψλ ησλ κεηαθνξηθψλ κέζσλ, αιιά θαη γηα λα κεησζνχλ ηα ηξνραία αηπρήκαηα. Γηα ηελ αζθαιέζηεξε δηέιεπζε ησλ πνδειάησλ, πξνηείλεηαη ε πινπνίεζε νξηζκέλσλ βαζηθψλ αξρψλ ζρεδηαζκνχ: ε κεγάιεο δηαζηαπξψζεηο νδηθψλ αξηεξηψλ, αθφκε θαη αλ επηβάιιεηαη ε δηαηήξεζε ηεο θπθινθνξηαθήο ηθαλφηεηαο γηα ηε δηεξρφκελε θπθινθνξία, είλαη δπλαηφλ λα κεηψλνληαη νη δηαζηάζεηο ηνπ νδνζηξψκαηνο θαη ν αξηζκφο ησλ ισξίδσλ θπθινθνξίαο, ην πιάηνο ησλ ισξίδσλ θ.ν.θ. Οη ισξίδεο πνδειάηνπ ζπλερίδνληαη ζην εζσηεξηθφ ησλ δηαζηαπξψζεσλ κε ηεηξάγσλα ζχκβνια, φπσο πξνβιέπεη ν Κψδηθαο. Γηα λα εληείλεηαη ε πξνζνρή ησλ νδεγψλ, πξνηείλεηαη ρξσκαηηθή δηαθνξνπνίεζε ησλ ισξίδσλ πνδειάηνπ, ελψ παξάιιεια βειηηψλεηαη θαη ε αηζζεηηθή ηνπ δξφκνπ. Θιάζε ηεο επζπγξακκίαο ησλ ισξίδσλ κεξηθά κέηξα πξηλ θαη κεηά ηε δηαζηαχξσζε ή κφλν ζηελ αξρή θαη ζην ηέινο ηεο δηάβαζεο αλ δελ ππάξρεη ρψξνο. Ζ ζιάζε ηεο επζπγξακκίαο ζε κηα δηαζηαχξσζε ή έλαλ θφκβν έρεη πνιιαπιά νθέιε, φπσο κείσζε ηεο ηαρχηεηαο ηνπ πνδειάηε, απνκάθξπλζε ηνπ πνδειάηε απφ ηα απηνθίλεηα πνπ ζηξίβνπλ δεμηά, θαη βειηίσζε ηεο νξαηφηεηαο ηνπ ζηξέθνληα αξηζηεξά πνδειάηε (πεξίπησζε έκκεζεο αξηζηεξήο ζηξνθήο), θαζψο έηζη ηνπνζεηείηαη θάζεηα σο πξνο ηελ επζχγξακκε πνξεία ησλ απηνθηλήησλ πνπ θηλνχληαη παξάιιεια κε απηφλ. Καηά πεξίπησζε, ελδείθλπληαη αλχςσζε ηνπ επηπέδνπ ηεο ηνκήο πνδειαηφδξνκνπ-νδνζηξψκαηνο ή άιιεο θαηάιιειεο ππεξπςψζεηο νδνζηξψκαηνο γηα ηε δηαρείξηζε ηεο ηαρχηεηαο ησλ απηνθηλήησλ. Όηαλ ππάξρεη θσηεηλή ζεκαηνδφηεζε γηα ηνπο πεδνχο, είλαη ζθφπηκν λα ηνπνζεηείηαη αλάινγνο εμνπιηζκφο θαη γηα ηα πνδήιαηα, ηα νπνία ζα ηεξνχλ ηνπο ρξφλνπο γηα ηνπο πεδνχο. Γέθα κέηξα πξηλ απφ θάζε δηαζηαχξσζε, ζπλίζηαηαη ε ρξήζε θαηάιιειεο θαη επαξθνχο ζήκαλζεο, ε νπνία ζα πξνεηδνπνηεί ηνπο νδεγνχο απηνθηλήησλ γηα πηζαλή ηνκή ηνπ νδνζηξψκαηνο κε δίθηπν θίλεζεο πνδειάησλ. Όζνλ αθνξά ζηηο πξνηεξαηφηεηεο, γηα ηνλ πνδειάηε πνπ βξίζθεηαη ζην πεδνδξφκην ηζρχνπλ νη ίδηνη θαλφλεο πνπ ηζρχνπλ θαη γηα ηνλ πεδφ. Γηα απηφλ πνπ θηλείηαη ζην νδφζηξσκα ηζρχνπλ αλάινγα νη πξνηεξαηφηεηεο φπσο ηζρχνπλ γηα φια ηα νρήκαηα. Χζηφζν, είλαη ζαθέο φηη δελ κπνξνχλ λα πινπνηεζνχλ ηαπηφρξνλα φιεο νη παξαπάλσ ζρεδηαζηηθέο ιχζεηο ζε θάζε δηαζηαχξσζε ή θφκβν δηφηη, πέξαλ ηνπ γεγνλφηνο φηη απηφ ζα ήηαλ νηθνλνκηθά αλέθηθην, ε πινπνίεζε πνιιψλ απφ απηψλ απνθιείεη θάπνηεο άιιεο ή είλαη 60

72 ζπκπιεξσκαηηθή ηνπο, ελψ θάηη ηέηνην ζα κπνξνχζε λα πξνθαιέζεη αθφκε θαη ζχγρπζε ζε νδεγνχο, πεδνχο θαη πνδειάηεο. Οη παξάκεηξνη πνπ θαζνξίδνπλ ηειηθά πνηα ή πνηεο αξρέο ζρεδηαζκνχ ζα επηιεγνχλ πνηθίιινπλ, φπσο: ν ηχπνο θαη ε πνηφηεηα ηεο ππνδνκήο πνδειάηνπ, ν θπθινθνξηαθφο θφξηνο, νη ηαρχηεηεο ησλ νρεκάησλ, ην κήθνο νξαηφηεηαο, ε γεσκεηξία θαη ην πιάηνο ηνπ θφκβνπ ή ηεο δηαζηαχξσζεο θαη ε χπαξμε ή κε λεζίδσλ, ην πιάηνο ηνπ νδνζηξψκαηνο, νη θπθινθνξηαθέο ηθαλφηεηεο θαη ε ππθλφηεηα ησλ δηεξρφκελσλ πεδψλ, ε πνιενδνκηθή ζέζε ηνπ θφκβνπ ή ηεο δηαζηαχξσζεο, ε χπαξμε θσηεηλήο ζεκαηνδφηεζεο ήκαλζε ηνπ δηθηύνπ πνδειάηνπ Ζ ζήκαλζε είλαη κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο παξακέηξνπο ηνπ δηθηχνπ πνδειάηνπ. Ζ ζπκβνιή ηεο ζηελ εηθφλα ηνπ δηθηχνπ ζην νδηθφ πεξηβάιινλ θάζε πεξηνρήο είλαη κεγάιε. Ο εμνπιηζκφο ηεο ζήκαλζεο ζα εγθαηαζηαζεί ηαπηφρξνλα κε ηηο πξψηεο θαηαζθεπαζηηθέο παξεκβάζεηο γηα ηελ θίλεζε ηνπ πνδειάηνπ. Γεληθά, ε ζήκαλζε έρεη σο ζηφρν: ηε ξχζκηζε ηεο θπθινθνξίαο ψζηε λα δηεπθνιχλεηαη ε θίλεζε πνδειαηηζηψλ, πεδψλ θαη νρεκάησλ θαη λα ηεξείηαη ν Κψδηθαο Οδηθήο Κπθινθνξίαο (ΚΟΚ), ηελ αχμεζε ηεο αζθάιεηαο, θαη ηελ παξνρή πιεξνθνξηψλ ζηνπο πνδειάηεο θαη φινπο φζνπο ρξεζηκνπνηνχλ ην δίθηπν, ζρεηηθά κε ηελ επηινγή θαηεπζχλζεσλ, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο νδνχ, θ.ιπ. Γεδνκέλνπ, φκσο, φηη ε παξνπζία ηνπ πνδειάηνπ θάλεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ, θαη ηδηαίηεξα ησλ θφκβσλ θαη ησλ δηαζηαπξψζεσλ, πην ζχλζεηε, θξίλεηαη αλαγθαία ε εγθαηάζηαζε πξφζζεησλ πηλαθίδσλ ζήκαλζεο, επηβαξχλνληαο ηελ αλαγλσζηκφηεηά ηνπο. Ο πξψηνο ινηπφλ βαζηθφο θαλφλαο γηα ην ζχζηεκα ζήκαλζεο είλαη λα είλαη ιηηφ, ζαθέο θαη απιφ. Ζ ζήκαλζε γηα ηα πνδήιαηα πξέπεη λα είλαη αλαγλσξίζηκε θαη ζαθήο, λα έρεη κεγάιε ζπρλφηεηα εκθάληζεο θαη λα ρξεζηκνπνηείηαη κε ζπλέπεηα. Σξεηο είλαη νη βαζηθέο αξρέο πνπ ζα πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε θαηά ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ εγθαηάζηαζε ηεο ζήκαλζεο ηνπ δηθηχνπ θίλεζεο πνδειάησλ (Βιαζηφο Θ., 2007): Ζ πξψηε αξρή αθνξά ζηε ζρέζε ησλ πνδειάησλ κε ηα απηνθίλεηα. Σν δεηνχκελν είλαη ε επηζήκαλζε ηεο χπαξμεο πνδειαηνδξφκνπ πξνο ηνπο άιινπο νδεγνχο νρεκάησλ. Ηδηαίηεξα ν νδεγφο απηνθηλήηνπ πνπ πιεζηάδεη ζε δηαζηαχξσζε είλαη ζθφπηκν λα ζπλαληά δέθα κέηξα πξηλ θηάζεη ζε απηήλ, ζήκαλζε πνπ λα ηνλ 61

73 πιεξνθνξεί αλ ζα ηκήζεη ισξίδα πνδειάηνπ, είηε θηλνχκελνο επζχγξακκα, είηε ζηξίβνληαο. ηα πεδνδξφκηα θαη ηνπο πεδνδξφκνπο, νη ιχζεηο πνπ πξνηείλνληαη θέξλνπλ πνδειάηεο θαη πεδνχο πνιχ θνληά. Βαζηθφο ξφινο ηεο ζήκαλζεο είλαη λα πεξηνξίδεη ηηο ηαρχηεηεο ησλ πξψησλ. Ζ ζρέζε ησλ πνδειάησλ κε ηελ πφιε αληηκεησπίδεηαη απφ ηελ πιεξνθνξηαθή ζήκαλζε. Γεδνκέλνπ φηη, ζε ζρέζε κε ηε δαηδαιψδε αλάπηπμε ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ θάζε πφιεο, ην δίθηπν-θνξκνχ πνδειάηνπ είλαη πνιχ θησρφ, ν ξφινο ηεο πιεξνθνξηαθήο ζήκαλζεο γίλεηαη πνιχ ζεκαληηθφο. Ζ πιεξνθνξηαθή ζήκαλζε έρεη σο πξσηεχνληα ζηφρν ηελ ελεκέξσζε ηνπ πνδειάηε ζηηο δηαζηαπξψζεηο σο πξνο ηε ζπλέρεηα ηνπ δηθηχνπ, θαη δεπηεξεπφλησο ηελ ελεκέξσζε ηνπ πνδειάηε σο πξνο ηνπο ελδηαθέξνληεο πξννξηζκνχο πνπ θαιχπηνληαη απφ ην δίθηπν. Γπζηπρψο, ζηελ Διιάδα, ε πιεξνθνξηαθή ζήκαλζε είλαη αλεπαξθήο γηα ηνπο πνδειάηεο αιιά θαη γηα ηνπο πεδνχο. Δηδηθά σο πξνο ηηο δηαζηαπξψζεηο, ηνπνζεηείηαη ζήκαλζε γηα ηνπο πνδειάηεο πνπ θηάλνπλ ζε απηέο απφ δηάθνξεο πξνζβάζεηο, ψζηε λα πιεξνθνξνχληαη πξνο πνηεο θαηεπζχλζεηο κπνξνχλ λα ζπλερίδνπλ ηελ πνξεία ηνπο κέζσ ηνπ δηθηχνπ-θνξκνχ ρεδηαζκόο ρώξσλ ζηάζκεπζεο Οη ρψξνη ζηάζκεπζεο πνδειάησλ απνηεινχλ ζεκαληηθφ κέξνο ελφο γεληθνχ ζρεδηαζκνχ γηα ηε δεκηνπξγία ππνδνκψλ γηα ην πνδήιαην δεδνκέλνπ φηη παξέρνπλ αζθάιεηα ζηνπο ρξήζηεο, νη νπνίνη ζεσξνχλ απηνλφεην δηθαίσκά ηνπο λα θηάλνπλ κέρξη ηελ πφξηα ηνπ ηειηθνχ ηνπο πξννξηζκνχ. Σα ζεκεία ζηάζκεπζεο πξέπεη επνκέλσο λα είλαη πνιιά θαη δηαζθνξπηζκέλα ζε φιε ηελ επηθάλεηα ηεο δηαδξνκήο - θνξκνχ. Όπσο θαίλεηαη θαη ζηελ Δηθφλα 3.3, ρψξνη ζηάζκεπζεο καθξάο δηάξθεηαο ζα πξέπεη λα ππάξρνπλ ζηα ζεκεία κεηεπηβίβαζεο απφ ην πνδήιαην, ζε ηεξκαηηθνχο ζηαζκνχο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο θαη ζε ζηξαηεγηθά ζεκεία ηεο πφιεο, εθεί δειαδή φπνπ εθηηκάηαη φηη ζα ππάξρεη κεγάιε πξνζέιεπζε πνδειαηψλ (θαηνηθεκέλεο πεξηνρέο, θέληξα απαζρφιεζεο, εθπαηδεπηηθά θηήξηα, αζιεηηθά θαη πνιηηηζηηθά θέληξα), έηζη ψζηε λα κπνξεί θάπνηνο λα αθήζεη αθίλδπλα ην πνδήιαηφ ηνπ γηα αξθεηέο ψξεο ή θαη εκέξεο. Οη ρψξνη απηνί πξέπεη λα πξνζηαηεχνληαη πιήξσο απφ ηνλ θαηξφ, θαη λα ζεσξνχληαη αζθαιείο, πεξηιακβάλνληαο ελδερνκέλσο ληνπιάπηα, δσκάηηα απνζήθεπζεο, ή πεξηθξαγκέλεο πεξηνρέο κε πεξηνξηζκέλε πξφζβαζε. Υψξνο ζηάζκεπζεο κηθξήο δηάξθεηαο απαηηείηαη ζηα εκπνξηθά θέληξα θαη ηα θέληξα αλαςπρήο θαη πξέπεη λα είλαη φζν ην δπλαηφλ πην πξνζβάζηκνο (θνληά ζηνπο πξννξηζκνχο). 62

74 Δηθφλα 3.3: Dusseldorf, Γεξκαλία. Δηδηθά πξνζηαηεπφκελνο ρψξνο ζηάζκεπζεο πνδειάησλ καθξάο δηάξθεηαο ζε ζηάζε ηξακ πνπ θηλείηαη ζηνλ άμνλα ηεο νδνχ (Πεγή: Πηηζηάβα- Λαηηλνπνχινπ, 2011). Δπίζεο, ην πνδήιαην είλαη έλα κέζν πνπ θιέβεηαη εχθνια θαη ε εχξεζή ηνπ είλαη πνιχ δχζθνιε ιφγσ ηεο αδπλακίαο ηαχηηζήο ηνπ. Οη θινπέο θαη νη βαλδαιηζκνί απνηεινχλ έλα ζεκαληηθφ πξφβιεκα πνπ απνηξέπεη ηε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ. Οη ρψξνη ζηάζκεπζεο ζα πξέπεη λα είλαη νξαηνί απφ πεξαζηηθνχο θαη νη βάζεηο ησλ πνδειάησλ ζα πξέπεη λα ππνζηεξίδνπλ ην πιαίζην ηνπ πνδειάηνπ θαη λα παξέρνπλ θάηη γηα θιείδσκα ηνπ πιαηζίνπ θαη ησλ ηξνρψλ. Θα ήηαλ ζθφπηκν, επίζεο, γηα ιφγνπο ιεηηνπξγηθνχο αιιά θαη αηζζεηηθνχο λα απνθεχγνληαη νη πνιχ κεγάιεο ζπγθεληξψζεηο ζηαζκεπκέλσλ πνδειάησλ. Πνιιά ζεκεία κε ιίγεο ζέζεηο ζηάζκεπζεο είλαη πξνηηκφηεξα απφ ιίγα ζεκεία κε πνιιέο ζέζεηο. Παξφηη νη πνδειάηεο κπνξνχλ λα ζηαζκεχνπλ ζε νπνηνδήπνηε ζεκείν ηνπ δξφκνπ, απηφ δελ πξέπεη λα εθεζπράδεη σο πξνο ηελ αλαγθαηφηεηα παξνρήο ζέζεσλ ζηάζκεπζεο. ηφρνο είλαη ε πξνζθνξά ζέζεσλ ζηάζκεπζεο λα αληηζηνηρεί ηφζν ρσξηθά φζν θαη πνηνηηθά ζηε δήηεζε. Οη ζέζεηο ζηάζκεπζεο γηα ηα πνδήιαηα πξέπεη λα παξέρνπλ αζθάιεηα, άλεζε, λα πείζνπλ φηη ην πνδήιαην είλαη έλα εππξφζδεθην κέζν θαη φηη ε πφιε είλαη εμνπιηζκέλε γη απηφ, φπσο θαίλεηαη θαη ζηελ Δηθφλα 3.4. Ζ εηθφλα ζηαζκεπκέλσλ πνδειάησλ ζε ζέζεηο πεξίνπηεο ζπκβάιιεη ζηελ ελίζρπζε ηεο παξνπζίαο ηνπ θαη απνηειεί έλα ηξφπν πξνψζεζεο θαη δηαθήκηζεο απηνχ ηνπ κέζνπ. 63

75 Δηθφλα 3.4: Gent, Βέιγην. εκεία πξφζδεζεο πνδειάησλ κπξνζηά ζην Γεκαξρείν. Πξφθεηηαη γηα έλα ιηηφ εμνπιηζκφ, ν νπνίνο φκσο απαηηεί πνιχ ρψξν (Πεγή: Βιαζηφο Θ. θαη Μπηξκπίιε Σ., 2001). Ζ ζηάζκεπζε ηνπ πνδειάηνπ δελ απαηηεί πνιχ ρψξν. Δχθνια κπνξεί λα βξεζεί ζε λεζίδεο, πεδνδξφκηα, πιαηείεο, ζε αλνηρηνχο θαη θιεηζηνχο ρψξνπο. Ζ ζηάζκεπζε γηα ην πνδήιαην είλαη πεξηζζφηεξν δήηεκα νξγάλσζεο παξά εχξεζεο ρψξνπ. Οη ιφγνη πνπ θαζηζηνχλ αλαγθαία ηελ επαξθή θαη θαιά νξγαλσκέλε ζηάζκεπζε γηα ην πνδήιαην είλαη πνιινί: ε επάξθεηα ρψξσλ ζηάζκεπζεο δηεπθνιχλεη ηε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ, νη θαιά νξγαλσκέλνη ρψξνη ζηάζκεπζεο κεηψλνπλ ηηο πηζαλφηεηεο θινπήο θαη βαλδαιηζκνχ πνπ απνζαξξχλνπλ πνιινχο λα ρξεζηκνπνηνχλ πνδήιαην, κε ηε ζσζηή επηινγή ησλ ρψξσλ ζηάζκεπζεο ησλ πνδειάησλ απνθεχγνληαη νη απζαίξεηεο ζηαζκεχζεηο πνπ παξεκπνδίδνπλ ηελ θίλεζε ησλ πεδψλ, ε αηζζεηηθή ηνπ δεκφζηνπ ρψξνπ βειηηψλεηαη. Ο ζρεδηαζκφο γηα ηελ ηνπνζέηεζε θαη ηε δεκηνπξγία εγθαηαζηάζεσλ ρψξσλ ζηάζκεπζεο πνδειάησλ εμαξηάηαη απφ πνηθίινπο παξάγνληεο, φπσο είλαη ε δήηεζε, ε δηάξθεηα ζηάζκεπζεο, ε δηαζεζηκφηεηα ρψξνπ, ν αξηζκφο ησλ ζέζεσλ, ε νξαηφηεηα, ε αζθάιεηα, ε θαηξηθή πξνζηαζία, ν επαξθήο θαζαξηζκφο θαη ε επηζπκεηή πνηφηεηα. πγθεθξηκέλα, ε πνηφηεηα θαζνξίδεηαη κε βάζε (Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997): ηε ζηαζεξφηεηα ηνπ ζηαζκεπκέλνπ πνδειάηνπ, ηε δπλαηφηεηα απνθπγήο δεκηψλ θαη θινπήο, ηελ επθνιία πξνζπέιαζεο θαη απνρψξεζεο, ηελ θαηαιιειφηεηα γηα πνδήιαηα δηαθφξσλ θαηαζθεπαζηηθψλ πξνδηαγξαθψλ, ηελ πξνζηαζία ηνπ θαζίζκαηνο ηνπ πνδειάηνπ απφ βξνρή θαη ρηφλη. 64

76 ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδνληαη νη βαζηθνί ηχπνη ρψξσλ ζηάζκεπζεο πνδειάησλ (Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997): Τπόζηεγα Δίλαη νπζηαζηηθά κεγάια θνπηηά πνπ κπνξνχλ λα θιεηδψλνπλ. Παξέρνπλ ηε βέιηηζηε αζθάιεηα απφ θινπή θαη δεκηέο θαη είλαη θαηάιιεια γηα φια ηα πνδήιαηα. Σν θφζηνο είλαη πςειφ θαη ρξεζηκνπνηνχληαη εθεί φπνπ ε αζηπλφκεπζε είλαη πεξηνξηζκέλε θαη φηαλ απαηηείηαη κεγάινο ρξφλνο παξακνλήο ζηνπο ρψξνπο ζηάζκεπζεο (π.ρ. ζηαζκνί ηξέλσλ). ρήκα 3.3: Τπφζηεγν ζηάζκεπζεο πνδειάησλ (Πεγή: Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997). ηεξίγκαηα πιαηζίνπ Σν πιαίζην πνδειάηνπ αθνπκπά θαη ζθίγγεηαη ζε έλα ζηήξηγκα πνπ είλαη ζηεξεσκέλν ζην έδαθνο. Σα ζηεξίγκαηα πιαηζίνπ πξνζθέξνπλ θαιή πξνζηαζία ελαληίνλ ηεο θινπήο (εθηφο απφ ηηο ξφδεο). Ζ ζηαζεξφηεηα ηνπ πνδειάηνπ είλαη θαιή θαη απηφ πεξηνξίδεη ηελ πηζαλφηεηα δεκηψλ. Ζ ιχζε ησλ ζηεξηγκάησλ πιαηζίνπ είλαη θαηάιιειε γηα ζηάζκεπζε κηθξήο θαη κεγάιεο δηάξθεηαο. Δμαηηίαο ηνπ χςνπο ησλ ζηεξηγκάησλ πξέπεη λα απνθεχγεηαη ε ρξήζε ηνπο ζε ρψξνπο φπνπ θηλνχληαη πεδνί. Δίλαη θαηάιιεια γηα πεξηνρέο φπνπ πξφθεηηαη λα ζηαζκεχζνπλ ζρεηηθά ιίγα πνδήιαηα (π.ρ. θνληά ζε ζηάζεηο ιεσθνξείσλ). ρήκα 3.4: ηεξίγκαηα πιαηζίνπ (Πεγή: Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997). 65

77 ράξεο ζηάζκεπζεο πνδειάησλ Τπάξρνπλ πνιινί ηχπνη ζραξψλ αθφκα θαη θηλεηέο. Οη ζράξεο δελ παξέρνπλ ηθαλή πξνζηαζία απφ θινπή θαη δεκηέο. Ο ρξφλνο ζηάζκεπζεο κπνξεί λα πνηθίιιεη αλάινγα κε ηελ θαηαζθεπή ησλ ζραξψλ ζηάζκεπζεο. Με ζηφρν ηελ πην απνηειεζκαηηθή ρξεζηκνπνίεζε ηνπ ρψξνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί έλα ζχζηεκα δχν επάιιεισλ ζεηξψλ. Σν κεηνλέθηεκα ηνπ ζπζηήκαηνο απηνχ είλαη ε δπζθνιία ζηελ πξνζέιεπζε θαη ζηελ απνρψξεζε ηνπ πνδειάηνπ. Σν θφζηνο είλαη ρακειφ, είλαη θαηάιιειν γηα ζηαζκνχο, ζρνιεία. Οη ζράξεο ζπρλά ρξεζηκνπνηνχληαη ζε πξναχιηα γηαηί πξνζθέξνπλ θαιχηεξε ζηαζεξφηεηα απφ ηελ ειεχζεξε ζηήξημε ηνπ πνδειάηνπ ζην δηθφ ηνπ ζχζηεκα ζηήξημεο. ρήκα 3.5: ράξεο ζηάζκεπζεο πνδειάησλ (Πεγή: Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997). ηήξηγκα ηξνρώλ Σα ζηεξίγκαηα απηά πξνζθέξνπλ ειάρηζηε πξνζηαζία, απφ θινπή θαη δεκηέο. Οη αλάγθεο ζε ρψξν είλαη ειάρηζηεο θαη ην θφζηνο είλαη εμαηξεηηθά ρακειφ. Υξεζηκνπνηνχληαη γηα κηθξφ ρξφλν ζηάζκεπζεο, παξέρνπλ δπλαηφηεηα εχθνιεο κεηαθίλεζεο ψζηε λα απμάλνληαη ή λα ειαηηψλνληαη νη ζέζεηο ζηάζκεπζεο ζε έλα ρψξν. ρήκα 3.6: ηεξίγκαηα ηξνρψλ πνδειάησλ (Πεγή: Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997). 66

78 ηνλ Πίλαθα 3.6, ζπλνςίδνληαη ηα πιενλεθηήκαηα θαη ηα κεηνλεθηήκαηα θαζελφο απφ ηνπο αλσηέξσ ηχπνπο ζηάζκεπζεο πνδειάησλ αλαθνξηθά κε ηε δηάξθεηα ζηάζκεπζεο, ην ρψξν πνπ θαηαιακβάλνπλ θαη ηνλ αξηζκφ ζέζεσλ ζηάζκεπζεο πνπ παξέρνπλ, ελψ ππνδεηθλχνληαη θαη νη πξνηεηλφκελεο θαηάιιειεο ηνπνζεζίεο εγθαηάζηαζήο ηνπο. Πίλαθαο 3.6: Δθαξκνζηκφηεηα αλά ηχπν ζηάζκεπζεο (Πεγή: Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997). Σύπνο ηεξίγκαηα ηεξίγκαηα Τπόζηεγα ράξεο ζηάζκεπζεο Πιαηζίνπ ηξνρώλ Πεξηνρή Δθαξκνγήο Γηάξθεηα κεγάιε κέηξηα κέηξηα κηθξή Υώξνο εθηεηακέλνο κέηξηνο κέηξηνο κηθξφο Αξηζκόο απεξηφξηζηνο 10 απεξηφξηζηνο 4 έσο 5 Σνπνζεζία ζηαζκνί ζηάζεηο ζρνι. ζηαζκνί, εκπνξηθά ηξέλσλ ιεσθνξείσλ θαηαζηήκαηα θέληξα 3.4 ύλνςε ρσξνηαμηθώλ κέηξσλ ππέξ ηνπ πνδειάηνπ Σν πνδειαηηθφ δίθηπν κπνξεί λα δεκηνπξγεζεί ζηαδηαθά βάζεη κηαο ζθαηξηθήο ζεψξεζεο, κέζσ ελφο πξνθαηαξθηηθνχ ζρεδηαζκνχ. Τπφ ηδαληθέο ζπλζήθεο, ην ζρέδην απηφ ζα έπξεπε λα θαηαξηηζζεί βάζεη πνδειαηηθψλ δηαδξνκψλ πνπ έρνπλ κειεηεζεί. Χο βάζε κπνξεί επίζεο λα ρξεζηκεχζεη ε ππάξρνπζα ηεξαξρία ησλ δξφκσλ θαη λα γίλνπλ βειηηψζεηο. Δάλ δελ είλαη δπλαηή ε ζπζηεκαηηθή αλαδηακφξθσζε ηνπ δηθηχνπ ψζηε λα θαιχπηνληαη θαιχηεξα νη αλάγθεο ησλ πνδειαηψλ, κπνξνχλ λα γίλνπλ πην πεξηνξηζκέλεο εκβέιεηαο παξεκβάζεηο θάζε θνξά πνπ εθηειείηαη θάπνην έξγν. Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ε θάιπςε ησλ αλαγθψλ ησλ πνδειαηψλ δεκηνπξγεί ζρεηηθά κηθξά επηπιένλ έμνδα. Έηζη, ζηνλ Πίλαθα 3.7, ζηνλ νπνίν παξνπζηάδνληαη ηα γεληθά θαη εηδηθά κέηξα πνπ κπνξνχλ λα ιεθζνχλ ππέξ ηνπ πνδειάηνπ, φια ηα ρσξνηαμηθά κέηξα πνπ απαηηνχλ ειάρηζην ζρεδηαζκφ κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ ρσξίο κεγάιν θίλδπλν ιάζνπο ή δεκίαο. Σα πεξηζζφηεξα ρσξνηαμηθά κέηξα ησλ ηξηψλ πξψησλ θαηεγνξηψλ δελ είλαη δαπαλεξά, ε πινπνίεζε θαη κειέηε ηνπο είλαη απιή θαη είλαη ζρεηηθά αλεμάξηεηα απφ ηελ χπαξμε ελφο πνδειαηηθνχ δηθηχνπ. Λφγσ ηνπ ρακεινχ θφζηνπο ηνπο, ηεο ιηγνζηήο επηπιένλ εξγαζίαο πνπ απαηηνχλ θαη ηεο δπλαηφηεηαο δηφξζσζεο ησλ ελδερφκελσλ ζθαικάησλ, παξφκνηα κέηξα κπνξνχλ λα ιεθζνχλ απηφκαηα. Θα απνθέξνπλ θάπνηα απνηειέζκαηα, έζησ θαη ζπνξαδηθά (βειηίσζε ηεο άλεζεο ησλ πνδειαηηζηψλ, επαηζζεηνπνίεζε ησλ νδεγψλ, ελζάξξπλζε ηεο κεξίδαο ησλ 67

79 κε πνδειαηηζηψλ πνπ έρεη ηηο πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα αξρίζεη λα θπθινθνξεί κε πνδήιαην). Δπηπιένλ, εάλ ζε κεηαγελέζηεξν ζηάδην πηνζεηεζεί έλα ζρέδην πνδειαηηθνχ δηθηχνπ θαη κηα πξαγκαηηθή πνιηηηθή ππέξ ηνπ πνδειάηνπ, φιεο απηέο νη ρσξνηαμηθέο ξπζκίζεηο ζα απνηεινχλ ζπγθεθξηκέλα ζηνηρεία πνπ ζα ζπκβάινπλ ζηελ αχμεζε ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ δηθηχνπ. Πίλαθαο 3.7: Οδεγφο γεληθψλ θαη εηδηθψλ κέηξσλ ππέξ ηνπ πνδειάηνπ (Πεγή: European Commission, 1999). Γεληθά κέηξα πνπ δελ απαηηνύλ ζρεδηαζκό ππέξ ηνπ πνδειάηνπ (έξγα απαξαίηεηα γηα φινπο ηνπο ρξήζηεο) Γεληθά κέηξα κε ζπλππνινγηζκό ηνπ πνδειάηνπ (έξγα πνπ δίλνπλ ηελ επθαηξία λα ζπλππνινγηζηνχλ νη πνδειάηεο) Μείσζε ηεο ηαρχηεηαο θπθινθνξίαο ησλ απηνθηλήησλ Βειηίσζε ηεο αζθαιηφζηξσζεο Βειηίσζε ηνπ θσηηζκνχ Πεξηνξηζκφο ηεο δεκηνπξγίαο λέσλ κνλφδξνκσλ ζην ειάρηζην απαξαίηεην Νέα δηαγξάκκηζε νδψλ κεηά απφ λέα αζθαιηφζηξσζε (δηεχξπλζε ηεο δεμηάο ισξίδαο, ισξίδα πνδειάηνπ) Σνπνζέηεζε/εθ λένπ ηνπνζέηεζε θσηεηλψλ ζεκαηνδνηψλ (επηινγή ηεο ξχζκηζεο) Σνπνζέηεζε/εθ λένπ ηνπνζέηεζε θσηεηλψλ ζεκαηνδνηψλ (κε εηδηθνχο ζεκαηνδφηεο γηα ηνπο πνδειάηεο, επαγσγηθφο βξφρνο) Σξνπνπνηήζεηο ησλ δξφκσλ (δηεπζέηεζε ησλ δηαβάζεσλ, επηινγή ηεο αζθαιηφζηξσζεο, πιάηνο ησλ δξφκσλ ή ησλ ισξίδσλ θπθινθνξίαο) Δίδνο ρψξσλ ζηάζκεπζεο γηα ηα απηνθίλεηα Λσξίδεο θνηλέο γηα ιεσθνξεία/πνδήιαηα Μειέηε κνλφδξνκσλ (άδεηα δηέιεπζεο ησλ πνδειάησλ, γηα λα απνθεχγνληαη δξφκνη κε θιίζε θαη παξαθάκςεηο) Γεκηνπξγία θπθινθνξηαθψλ βξφρσλ ζην θέληξν κε πξνλνκηαθή πξφζβαζε ησλ πνδειάησλ Πεδφδξνκνη (άδεηα δηέιεπζεο πνδειάησλ) 68

80 ζπλέρεηα Πίλαθα 3.7 Δηδηθά κέηξα ππέξ ηνπ πνδειάηνπ γηα ηα νπνία δελ απαηηείηαη ζρεδηαζκόο (έξγα πνπ πινπνηνχληαη εηδηθά γηα λα βειηησζεί ε θαηάζηαζε ησλ πνδειαηψλ) Δηδηθά κέηξα γηα ην πνδήιαην γηα ηα νπνία απαηηείηαη ζρεδηαζκόο (έξγα πνπ πξέπεη λα ζρεδηαζηνχλ θαη λα πξννξίδνληαη εηδηθά γηα ηνπο πνδειάηεο) ηάζκεπζε (ηππνπνηεκέλε θαηαζθεπή ζηήξημεο: ζηαζκνί ηξέλνπ, ζηάζεηο δεκφζησλ κεηαθνξψλ, ζρνιεία, εκπνξηθνί δξφκνη ή εκπνξηθά θέληξα, πνιηηηζηηθά θέληξα θιπ.) Σξνπνπνίεζε ηεο ππάξρνπζαο δηαγξάκκηζεο ηνπ νδνζηξψκαηνο (ισξίδεο πνδειάηνπ, δηαπιάηπλζε δεμηάο ισξίδαο) Γηαγξάκκηζε ησλ ισξίδσλ πξνζέγγηζεο θαη ησλ δηαπιαηπκέλσλ ισξίδσλ ζηηο πνιπζχρλαζηεο δηαζηαπξψζεηο Άδεηα θπθινθνξίαο πνδειαηψλ ζε κνλφδξνκν (ηνπηθή νδφο) Σξνπνπνίεζε ησλ ππαξρφλησλ θσηεηλψλ ζεκαηνδνηψλ Γεκηνπξγία δηθηχνπ πνδειαηηθψλ δηαδξνκψλ Καηαζθεπή πνδειαηνδξφκσλ Γεκηνπξγία ζπληνκεπκέλσλ δηαδξνκψλ Λσξίδα αληίζεηεο θαηεχζπλζεο γηα ηνπο πνδειάηεο ζε δεπηεξεχνληεο ή θχξηνπο κνλφδξνκνπο (π.ρ. ζε ζπλδπαζκφ κε ισξίδεο ιεσθνξείσλ) Σξνπνπνίεζε επηθίλδπλσλ δηαζηαπξψζεσλ (αηπρήκαηα) Δάλ ε κειέηε ελφο πνδειαηηθνχ ζρεδίνπ είλαη πξάγκαηη αδχλαηε ιφγσ έιιεηςεο κέζσλ, πξέπεη λα πινπνηεζνχλ ρσξνηαμηθά κέηξα πεξηνξηζκέλεο εκβέιεηαο. Μηα ηέηνηα πξνζέγγηζε κπνξεί λα αξθεί φηαλ δελ ππάξρνπλ αξθεηά κέζα γηα λα γίλεη ε αξρή. Καη απηφλ ηνλ ηξφπν κπνξεί λα γίλεη πνιιή θαη νπζηαζηηθή εξγαζία, ρσξίο ηδηαίηεξα θνλδχιηα, εληάζζνληαο θάζε θνξά ηε δηάζηαζε ηνπ πνδειάηνπ ζην ζρεδηαζκφ κηθξψλ έξγσλ: δηεπζέηεζε ησλ δξφκσλ ή ησλ δηαζηαπξψζεσλ φπνπ ζπκβαίλνπλ αηπρήκαηα, παξεκβάζεηο θνληά ζε ζρνιεία ζην πιαίζην κέηξσλ αζθάιεηαο γχξσ απφ ζρνιεία, δεκηνπξγία ισξίδσλ πνδειάησλ θαη ζπιάθσλ αλακνλήο ή ισξίδσλ αλακνλήο θάζε θνξά πνπ ε δηαγξάκκηζε ησλ κεγάισλ νδηθψλ αξηεξηψλ πξέπεη λα αλαλεσζεί, ζπλεθηίκεζε ησλ πνδειαηψλ θαηά ηελ εθ λένπ δηεπζέηεζε ησλ δηαζηαπξψζεσλ, ζπζηεκαηηθή θαηαζθεπή ρψξσλ ζηάζκεπζεο ζηα πνιπζχρλαζηα κέξε, 69

81 δπλαηφηεηα θπθινθνξίαο δηπιήο θαηεχζπλζεο γηα ηνπο πνδειάηεο ζε κνλφδξνκνπο. Σν ηδαληθφ ζα ήηαλ λα γίλεη απφ ηελ αξρή ε κειέηε ελφο πνδειαηηθνχ δηθηχνπ ζηνρεχνληαο θαηά πξνηεξαηφηεηα ζηνπο λενθψηηζηνπο θαη δηζηαθηηθνχο πνδειάηεο, πνπ ζα έπξεπε φκσο επίζεο, φπνπ απηφ είλαη εθηθηφ, λα ηθαλνπνηεί θαη ηνπο γξήγνξνπο θαη έκπεηξνπο πνδειάηεο. Σα απνηειέζκαηα κηαο ηέηνηαο κειέηεο είλαη πνιχ πην νινθιεξσκέλα θαζψο ε χπαξμε ελφο ζρεδίνπ πνιιαπιαζηάδεη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα θάζε επηκέξνπο παξέκβαζεο ππέξ ηνπ πνδειάηνπ κέζσ ηεο ακνηβαίαο ελίζρπζεο ησλ δηαθφξσλ κέηξσλ ή ρσξνηαμηθψλ ξπζκίζεσλ. Βάζεη ελφο θαιά κειεηεκέλνπ ζρεδίνπ, κπνξεί λα εμεηαζηεί ην θαηά πφζνλ είλαη δπλαηφ λα απαγνξεπζεί ε θπθινθνξία ησλ απηνθηλήησλ ζε νξηζκέλνπο δξφκνπο ή λα δεκηνπξγεζνχλ βξφρνη θπθινθνξίαο ή λα ζπγθξηζνχλ ηα πιενλεθηήκαηα δηαθφξσλ ιχζεσλ γηα ηελ άξζε ησλ εκπνδίσλ ζηηο κεηαθηλήζεηο κε πνδήιαην. ηελ πφιε ππάξρνπλ πνιιά ζεκεία φπνπ κπνξνχλ λα αξζνχλ εκπφδηα ζηελ θπθινθνξία ησλ πνδειάησλ: πεδνγέθπξεο θαη πεδφδξνκνη, ηδησηηθνί δξφκνη, δξφκνη κέζα ζε πάξθα, πισηέο γέθπξεο, ρψξνη ζηάζκεπζεο θαη αμηέμνδνη δξφκνη, κνλφδξνκνη, δξφκνη κφισλ, κηθξέο ζθάιεο ζηηο νπνίεο κπνξνχλ λα εγθαηαζηαζνχλ ξάκπεο θιπ. 70

82 Κεθάιαην 4 πλδπαζκέλεο αζηηθέο κεηαθηλήζεηο κε πνδήιαην θαη κέζα καδηθήο κεηαθνξάο 4.1 Γεληθά Ζ νξζνινγηθή νξγάλσζε ησλ κεηαθηλήζεσλ ζηνλ αζηηθφ ρψξν πξνυπνζέηεη ην ηξίπηπρν ησλ αξρψλ ηεο δηαηξνπηθφηεηαο, ηεο δηεπηζηεκνληθφηεηαο θαη ηεο δηαδεκνηηθφηεηαο. Απηφ δηδάζθεη ε ινγηθή ησλ γαιιηθψλ ρεδίσλ Αζηηθψλ Μεηαθηλήζεσλ (Plans de Déplacements Urbains - P.D.U.), επηηπρεκέλσλ πξνηχπσλ αζηηθνχ ζπγθνηλσληαθνχ ζρεδηαζκνχ, πιήξσο εκπλεπζκέλσλ απφ ηελ έλλνηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, έρνληαο κεηαμχ ησλ βαζηθφηεξσλ ζηφρσλ ηνπο ηε ζπλδπαζκέλε ρξήζε ησλ κέζσλ κεηαθνξάο, δειαδή ηε δηαηξνπηθφηεηα. Αληίζηνηρεο πξνζεγγίζεηο ζρεδίσλ αζηηθψλ κεηαθηλήζεσλ πθίζηαληαη θαη ζε άιια επξσπατθά θξάηε (Σζνπθαιά Α., θ.ά., 2007). Ζ πξνψζεζε ησλ ζπλδπαζκέλσλ κεηαθηλήζεσλ απνηειεί κηα θαηλνηφκα πνιηηηθή πνπ βαζίδεηαη ζηελ νιηζηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ κεηαθνξψλ θαζψο ζηνρεχεη ζε κηα ηζνξξνπεκέλε, απνηειεζκαηηθή θαη απνδνηηθή ρξήζε φισλ ησλ πξνζθεξφκελσλ κέζσλ θαη ππνδνκψλ ηνπ ζπζηήκαηνο. ε γεληθφηεξν επίπεδν, νη ζπλδπαζκέλεο κεηαθηλήζεηο απνηεινχλ ζηξαηεγηθφ άμνλα ηνπ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ θαη φισλ ησλ ζπγθνηλσληαθψλ ζρεδηαζκψλ κε ζηφρν ηελ επίηεπμε κηαο νινθιεξσκέλεο πνιηηηθήο θηλεηηθφηεηαο, ηε κεγηζηνπνίεζε ηεο κεηαθνξηθήο ρσξεηηθφηεηαο, ηελ θνηλσληθή θαη εδαθηθή ζπλνρή φζν θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. ήκεξα, βαζηθή επηδίσμε ηεο Δπξσπατθήο πνιηηηθήο ησλ κεηαθνξψλ είλαη λα δηακνξθσζνχλ ηαρχηεξνη, αζθαιέζηεξνη, πνηνηηθφηεξνη θαη νηθνλνκηθφηεξνη δηάδξνκνη ζπλδπαζκέλσλ κεηαθνξψλ (νδηθνί θαη ζηδεξνδξνκηθνί άμνλεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ πεδή κεηαθίλεζε, ην πνδήιαην θαη ηηο αζηηθέο καδηθέο ζπγθνηλσλίεο ζε επίπεδν πφιεο, ζαιάζζηεο, πισηέο θαη αεξνπνξηθέο κεηαθνξέο ζε πεξηθεξεηαθφ θαη δηεζλέο επίπεδν). πλεπψο, ε έλλνηα ηνπ αληαγσληζκνχ κεηαμχ ησλ κέζσλ κεηαθνξάο πξέπεη λα αληηθαηαζηαζεί απφ ηελ έλλνηα ηεο αιιεινζπκπιήξσζεο. Ζ δηαζχλδεζε, ε ζπλέξγεηα θαη ε δηαιεηηνπξγηθφηεηα απνηεινχλ ηηο βαζηθέο έλλνηεο ησλ ζπλδπαζκέλσλ κεηαθηλήζεσλ. 71

83 Παξφια απηά, ν ζηφρνο ηεο Δπξσπατθήο πνιηηηθήο γηα ηελ πξνψζεζε ησλ ζπλδπαζκέλσλ κεηαθηλήζεσλ θαη κεηαθνξψλ ππνιείπεηαη θαηά πνιχ ηεο επίηεπμήο ηνπ. Μηα επηηπρεκέλε πνιηηηθή θηλεηηθφηεηαο ζα πξέπεη λα ζηνρεχεη αξρηθά ζηε δεκηνπξγία ησλ δπλαηνηήησλ αλάπηπμεο ζπλδπαζκέλσλ κεηαθηλήζεσλ, θαζψο θαη ζηνλ εληνπηζκφ πξνβιεκάησλ ζηα δηάθνξα κέζα κεηαθνξάο, αλάινγα κε ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηηο ζπλδπαζκέλεο κεηαθηλήζεηο, θαη ζηε ζπλέρεηα ζηελ επίιπζή ηνπο είηε κε βειηίσζε ησλ αληίζηνηρσλ ππνδνκψλ, είηε κε δηεπθφιπλζε ησλ δηαδηθαζηψλ ζπλέξγεηάο ηνπο. Καη απηφ ηνλ ηξφπν, κέζα απφ απηή ηελ αλάγθε πνπ απνξξέεη γηα ζπλδπαζκέλεο αζηηθέο κεηαθηλήζεηο, πξνζθέξεηαη εθηφο ησλ άιισλ θαη: δπλαηφηεηα γηα θαιχηεξν πξνγξακκαηηζκφ ζηελ παξνρή ζπγθνηλσληαθήο ππνδνκήο, ψζηε απηή λα κπνξεί λα εμππεξεηήζεη ηελ εθηηκψκελε δήηεζε ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ θαη θάησ απφ ζπλζήθεο αζθάιεηαο γηα ηηο κεηαθηλήζεηο φισλ ησλ ρξεζηψλ, ηεθκεξησκέλε εθηίκεζε θαη δηεξεχλεζε ηεο ζηάζεο ηνπ επηβαηηθνχ θνηλνχ απέλαληη ζηα δηάθνξα κεηαθνξηθά κέζα, αλίρλεπζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ επηδξνχλ ζηελ επηινγή θάζε κεηαθνξηθνχ κέζνπ θαη πξνζπάζεηα βειηίσζεο ησλ αδχλακσλ ζεκείσλ θάζε επηινγήο (ηδηαίηεξα φζνλ αθνξά ζην θφζηνο θαη ηελ αζθάιεηα). Ζ πνιηηηθή γηα ηηο ζπλδπαζκέλεο κεηαθηλήζεηο πξέπεη λα επηηξέπεη ζην ρξήζηε ηελ θαιχηεξε ρξήζε ησλ δηαθφξσλ κέζσλ κεηαθνξάο. Ζ χπαξμε ελφο απνδνηηθνχ ζπζηήκαηνο κεηαθνξψλ απνηειεί πιένλ πξσηαξρηθή απαίηεζε φισλ ησλ Δπξσπαίσλ. Γηα ην ιφγν απηφ, ε Δπξσπατθή Έλσζε πξνσζεί έλα ζχζηεκα ζπλδπαζκέλσλ κεηαθηλήζεσλ πνπ πξνυπνζέηεη ζπλεξγαζία θαη ζπκπιεξσκαηηθφηεηα αλάκεζα ζηα δηαθνξεηηθά κέζα κεηαθνξάο. 4.2 Σν πνδήιαην ζην πιαίζην ησλ κεηαθνξώλ ζε αζηηθέο πεξηνρέο ήκεξα, πνιινί άλζξσπνη πξαγκαηνπνηνχλ κεηαθηλήζεηο εμαηξεηηθά κηθξψλ απνζηάζεσλ κε κεραλνθίλεην κέζν, νη νπνίεο θάιιηζηα ζα κπνξνχζαλ λα αληηθαηαζηαζνχλ απφ ην πνδήιαην. Άιισζηε θαη ηα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία ζπλεγνξνχλ ζην γεγνλφο απηφ, δεδνκέλνπ φηη ην 30% ησλ κεηαθηλήζεσλ πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη κε θάπνην κεραλνθίλεην κέζν ζηελ Δ.Δ. δελ μεπεξλνχλ ζε απφζηαζε ηα δχν ρηιηφκεηξα, ελψ ην 50% απηψλ ηα πέληε ρηιηφκεηξα (Veloinfo, The European Network for Cycling Expertise, 2010). χκθσλα κε γεξκαληθέο κειέηεο, έρεη εθηηκεζεί φηη ην 50% ησλ κεηαθηλήζεσλ ησλ καζεηψλ απφ θαη πξνο ην ζρνιείν, ην 25% ησλ κεηαθηλήζεσλ κε ζθνπφ ηελ αγνξά θαη ην 15% ησλ κεηαθηλήζεσλ κε ζθνπφ ηελ εξγαζία ζα κπνξνχζαλ λα πξαγκαηνπνηνχληαη κε πνδήιαην. Ζ Έλσζε Πνδειαηηζηψλ Δπξψπεο (ECF) πξνηείλεη φηη ζε ζπγθεθξηκέλεο πφιεηο θαη πεξηνρέο ην πνζνζηφ ησλ κεηαθηλήζεσλ πνπ πξαγκαηνπνηείηαη κε ην πνδήιαην είλαη 72

84 δπλαηφλ λα ππεξβεί θαη ην 40% (Veloinfo, The European Network for Cycling Expertise, 2010). Χζηφζν, παξφηη ην πνδήιαην κπνξεί λα ρξεζηκνπνηείηαη απφ φιεο ηηο ειηθηαθέο νκάδεο θαη γηα πιεζψξα κεηαθηλήζεσλ, απφ κεηαθηλήζεηο ππνρξεσηηθνχ ραξαθηήξα κέρξη γηα άζθεζε θαη επραξίζηεζε, νη Δπξσπαίνη είλαη επηθπιαθηηθνί ζηε ρξήζε ηνπ εμαηηίαο θπξίσο δηαθφξσλ ζεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αζθάιεηα θαη ηελ αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε. Καηά ζπλέπεηα, πνιινί είλαη απηνί πνπ δελ απνρσξίδνληαη ην απηνθίλεηφ ηνπο κε απνηέιεζκα λα εληείλνληαη φιεο νη δπζκελείο επηδξάζεηο πνπ πξνθαιεί ε θπξηαξρία απηνχ ηνπ κεραλνθίλεηνπ κέζνπ θαη νη νπνίεο αλαθέξζεθαλ ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην. πλνιηθά, φζνλ αθνξά ζηελ θαηαλνκή θαηά κέζν ησλ κεηαθηλήζεσλ πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζηελ Δπξψπε, ην πνδήιαην ζπγθεληξψλεη πνζνζηφ 5-10%. Χζηφζν, ζεκαληηθά πςειφηεξα πνζνζηά θαηαγξάθνληαη ζηελ Οιιαλδία (26%) θαη ηε Γαλία (18%). Πξνθαλψο, ηα πνζνζηά πνπ αληηζηνηρνχλ ζηε ρξήζε πνδειάηνπ είλαη πςειφηεξα ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο, φπνπ νη απνζηάζεηο είλαη κηθξφηεξεο (Veloinfo, The European Network for Cycling Expertise, 2010). Πέξα απφ απηή ηελ αηζζεηή κεηαβνιή πνπ επηθξαηεί σο πξνο ηελ θαηαλνκή ησλ κεηαθηλήζεσλ αλά κέζν κεηαθνξάο, ηα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξνχληαη έληνλεο δηαθνξνπνηήζεηο θαη ζηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ κεηαθηλήζεσλ ησλ Δπξσπαίσλ, φπσο είλαη ε δηαλπφκελε απφζηαζε. Ζ αλάπηπμε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο αζηηθήο δηάρπζεο, δειαδή, ε επέθηαζε ησλ πφιεσλ πξνο φιεο ηηο θαηεπζχλζεηο ζε ζπλδπαζκφ κε ην δηαρσξηζκφ ησλ ρξήζεσλ γεο ζε δηαθνξεηηθέο δψλεο, είρε σο ζπλέπεηα ηελ αχμεζε ησλ απνζηάζεσλ θαη ηελ εμάξηεζε ηεο θνηλσλίαο απφ ην απηνθίλεην. Πιένλ, είλαη πην επηηαθηηθή απφ πνηέ ε αλάγθε γηα ζπληνληζκφ ησλ πξνζπαζεηψλ πνπ έρνπλ σο ζηφρν ηελ απνζάξξπλζε ηεο ρξήζεο ησλ απηνθηλήησλ, ηελ ππνζηήξημε θαη δηάδνζε ηνπ πνδειάηνπ, θαη ηελ επίηεπμε ζπλδπαζκέλσλ αζηηθψλ κεηαθνξψλ. Γηα ην ιφγν απηφ, δηάθνξεο ρψξεο αλαγλσξίδνπλ ηε ζεκαζία ηεο πξνψζεζεο ηεο πνδειαζίαο σο ελαιιαθηηθή ιχζε ζηε ρξήζε απηνθηλήησλ γηα ηελ εμαζθάιηζε βηψζηκσλ πφιεσλ. Παξαδείγκαηα πνιηηηθψλ ππέξ ηνπ πνδειάηνπ απνηεινχλ ε «Οιιαλδηθή ηξαηεγηθή γηα ην Πνδήιαην» (Dutch Bicycle Master Plan), ε «Δζληθή ηξαηεγηθή γηα ην Πνδήιαην» (National Cycling Strategy) ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ, ν «Νφκνο γηα ηνλ αέξα θαη ηελ νξζνινγηθή ρξήζε ηεο ελέξγεηαο» (LAURE 30 Γεθεκβξίνπ 1996) θαη ηα «ρέδηα Αζηηθψλ Μεηαθηλήζεσλ» (Plans des Déplacements Urbains PDU) ηεο Γαιιίαο πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ ππνθαηάζηαζε ηνπ απηνθηλήηνπ κε ζπλδπαζκέλε αμηνπνίεζε ησλ ελαιιαθηηθψλ κέζσλ κεηαθίλεζεο θαη ζηελ ελίζρπζε ηνπ πνδειάηνπ θαη ηνπ πεξπαηήκαηνο. ηηο Δλφηεηεο 4.6 θαη 4.7, πεξηγξάθνληαη αλαιπηηθά νη πνιηηηθέο θαη ηα κέηξα πνπ έρνπλ πηνζεηήζεη πνιιέο επξσπατθέο πφιεηο πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. Ζ αλάπηπμε ηέηνησλ εζληθψλ πνιηηηθψλ ππέξ ηεο πνδειαζίαο ηα ηειεπηαία ρξφληα καξηπξά ηελ ηάζε πνπ αξρίδεη λα επηθξαηεί ζε φιε ηελ 73

85 Δπξψπε γηα παξαρψξεζε πξνηεξαηφηεηαο ζην πνδήιαην θαη ηελ πξνλνκηαθή κεηαρείξηζή ηνπ έλαληη ησλ Η.Υ απηνθηλήησλ. ην Ζλσκέλν Βαζίιεην έρνπλ αλαπηπρζεί δηάθνξα εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ σθειεηψλ πνπ πξνζθέξεη ε πνδειαζία, ηα νπνία έρνπλ αλαθεξζεί ζην δεχηεξν θεθάιαην. Χο εθ ηνχηνπ, ε Έλσζε Απηνθηλήηνπ (Automobile Association) ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ ηάζζεηαη ππέξ ηεο ιχζεο λα σζεζνχλ ηα κέιε ηεο λα ρξεζηκνπνηνχλ ζπρλφηεξα ην πνδήιαην θαη εθπφλεζε κειέηε ζρεηηθά κε ηνπο νδεγνχο απηνθηλήηνπ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ παξάιιεια θαη ην πνδήιαην («cycling motorists»). Ζ ζπλέξγεηα θαη ε δηαδξαζηηθφηεηα ηνπ πνδειάηνπ σο ηξφπνο κεηαθίλεζεο κε ηηο δεκφζηεο ζπγθνηλσλίεο θαη ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο ζε επίπεδν αζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζα δηεξεπλεζνχλ ζην πιαίζην ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζηηο ελφηεηεο πνπ αθνινπζνχλ. Αλακθηζβήηεηα είλαη ηα νηθνλνκηθά, πεξηβαιινληηθά, θνηλσληθά θαη αζηηθά νθέιε πνπ πξνθχπηνπλ απφ θαιέο πξαθηηθέο ελίζρπζεο ηεο ρξήζεο πνδειάηνπ αιιά θαη ηεο ζπκπιεξσκαηηθφηεηάο ηνπ κε ηε δεκφζηα ζπγθνηλσλία, φπσο απνδεηθλχεηαη κέζα απφ ζπγθεθξηκέλεο πξαθηηθέο ζε δηάθνξεο ρψξεο ηεο Κνηλφηεηαο. 4.3 Σα Μέζα Μαδηθήο Μεηαθνξάο ηξαηεγηθφο ζηφρνο ζηνλ ηνκέα ησλ αζηηθψλ ζπγθνηλσληψλ είλαη ν πεξηνξηζκφο ηεο θπθινθνξίαο ησλ απηνθηλήησλ, ε ελζάξξπλζε ηεο ρξήζεο ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο (ΜΜΜ) θαη ε βειηηζηνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπο, θαζψο θαη ε δεκηνπξγία ππνδνκψλ εηδηθά γηα ηνπο πεδνχο θαη ηνπο πνδειάηεο, πξνάγνληαο ηηο ήπηεο κνξθέο κεηαθίλεζεο. Άκεζε πξνηεξαηφηεηα είλαη ε δηαξθήο επαηζζεηνπνίεζε ηεο θνηλήο γλψκεο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ρξήζεο ησλ ΜΜΜ θαη ηνπ πνδειάηνπ θαη ηελ πξνζέιθπζε λέσλ επηβαηψλ ζηηο ζπλδπαζκέλεο κεηαθηλήζεηο κε απηά ηα κέζα. Οη θαιέο δεκφζηεο αζηηθέο ζπγθνηλσλίεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ελίζρπζε ηεο πνδειαζίαο απνηεινχλ βαζηθή πξνυπφζεζε θαη γηα ηελ επίιπζε ησλ θπθινθνξηαθψλ πξνβιεκάησλ θαη ησλ παξαγφκελσλ πξνβιεκάησλ ζηάζκεπζεο. Αμίδεη, επίζεο, λα ζεκεησζεί φηη ζηελ Δπξψπε 100 εθαηνκκχξηα πεξίπνπ άηνκα είλαη ηξίηεο ειηθίαο, 80 εθαηνκκχξηα έρνπλ θηλεηηθέο δπζθνιίεο θαη 40 εθαηνκκχξηα απφ απηά ζνβαξέο αλαπεξίεο. Δίλαη θαλεξφ φηη φινη νη παξαπάλσ είλαη εμαξηεκέλνη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηε δεκφζηα ζπγθνηλσλία. Σν 50% ηνπιάρηζηνλ ησλ ειηθησκέλσλ δελ έρεη πξφζβαζε ζε Η.Υ. φπσο θαη γεληθφηεξα ην 40% ηνπ πιεζπζκνχ. ηελ Διιάδα, ηα πνζνζηά απηά είλαη αζθαιψο κεγαιχηεξα (Σζαθηξνπνχινπ Α., 2010). Παξφια απηά, ηα ηειεπηαία 40 ρξφληα, απφ ζρεηηθέο κεηξήζεηο πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί, παξαηεξείηαη ην θαηλφκελν ηεο κείσζεο ηνπ πνζνζηνχ ησλ κεηαθεξφκελσλ κε ΜΜΜ. πγθεθξηκέλα, απφ ην 1965 ζηελ Αζήλα παξαηεξείηαη κηα ζεκαληηθή θαη ζπλερήο πηψζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αλά θάηνηθν κεηαθηλήζεσλ κε καδηθά κέζα κε 74

86 αληίζηνηρε αχμεζε ηεο ρξήζεο ησλ επηβαηηθψλ απηνθηλήησλ. Πξάγκαηη, ελψ κέρξη ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 δχν ζηηο ηξεηο κεηαθηλήζεηο ζηελ Αζήλα γηλφηαλ κε ΜΜΜ, ε αλαινγία απηή έρεη αληηζηξαθεί ζήκεξα, θαη κφλν κία ζηηο ηξεηο κεηαθηλήζεηο γίλνληαη κε ΜΜΜ. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ κεηαθηλήζεσλ ζην Πνιενδνκηθφ πγθξφηεκα Θεζζαινλίθεο δείρλνπλ επίζεο κία εληππσζηαθή αχμεζε ησλ κεηαθηλήζεσλ κε IX απηνθίλεην ζε βάξνο ησλ κεηαθηλήζεσλ κε ΜΜΜ ηα ηειεπηαία ρξφληα. Ζ βειηίσζε ησλ καδηθψλ κεηαθνξψλ ζα πξέπεη λα ζηνρεχζεη, καδί κε ηα άιια κέηξα απνζάξξπλζεο ηεο ρξήζεο ησλ επηβαηηθψλ απηνθηλήησλ IX, ζηε ζηαζεξνπνίεζε θαηαξρήλ θαη ηελ αχμεζε αξγφηεξα ηεο ρξήζεο ησλ ΜΜΜ (Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997). πλεπψο, ηδηαίηεξα γηα ηελ Αζήλα θαη ηε Θεζζαινλίθε θαζψο θαη ηηο άιιεο κεγάιεο ειιεληθέο πφιεηο φπνπ νη δπζρέξεηεο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε ζεκεξηλή ππθλή δφκεζε, ηελ ηνπνγξαθία, ηνπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο θαη άιια εκπφδηα, δελ επηηξέπνπλ ηελ αλάπηπμε ελφο εθηεηακέλνπ νδηθνχ δηθηχνπ γηα ηελ ειεχζεξε ρξήζε ηνπ επηβαηηθνχ απηνθηλήηνπ, ε βειηίσζε ησλ καδηθψλ ζπγθνηλσληψλ απνηειεί κία επηηαθηηθή αλάγθε (Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997). Άιισζηε, ηα πιενλεθηήκαηα ηεο ρξήζεο ησλ ΜΜΜ είλαη δεδνκέλα θαη παξαθάησ παξαηίζεληαη γεληθά ζηαηηζηηθά ζηνηρεία πνπ ηα απνδεηθλχνπλ (Σζαθηξνπνχινπ Α., 2010): Θεσξψληαο κία κέζε πιήξσζε 50% ζε ιεσθνξεία θαη πξναζηηαθφ ζηδεξφδξνκν, ε θαηαλάισζε ελέξγεηαο αλά επηβάηε είλαη πεξίπνπ πέληε θνξέο ιηγφηεξε ζε ζρέζε κε ηελ θαηαλάισζε κε απηνθίλεην. Όζνλ αθνξά ηε ξχπαλζε ηνπ αέξα, ππάξρνπλ ζηνηρεία πνπ δείρλνπλ φηη νη εθπνκπέο αλά επηβαηνρηιηφκεηξν είλαη ηέζζεξηο έσο νθηψ θνξέο κηθξφηεξεο γηα ηε δεκφζηα ζπγθνηλσλία ζε ζρέζε κε ηα απηνθίλεηα. Δπίζεο, έλα ιεσθνξείν πνπ κεηαθέξεη εμήληα επηβάηεο πξνζθέξεη κεηαθνξηθφ έξγν φζν πεξίπνπ πελήληα Η.Υ. ή ηαμί, ρξεηάδεηαη έμη θνξέο ιηγφηεξν ρψξν γηα λα θηλεζεί, ηξεηο θνξέο ιηγφηεξν ρψξν γηα λα ζηαζεί θαη εθπέκπεη πνιχ ιηγφηεξνπο ξχπνπο. Με βάζε ινηπφλ ηα παξαπάλσ ζηνηρεία, ε βειηίσζε ησλ αζηηθψλ ζπγθνηλσληψλ θαη ε πξνλνκηαθή κεηαρείξηζε ησλ ΜΜΜ κπνξεί λα έρεη επεξγεηηθά απνηειέζκαηα ηφζν γηα ηελ θαιχηεξε αμηνπνίεζε ησλ πθηζηάκελσλ ζπζηεκάησλ κεηαθνξψλ θαη ηελ απνθπγή θαηαζθεπήο λέσλ φζν θαη γηα ηε βειηίσζε ησλ αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ απφ ηελ εθηεηακέλε ρξεζηκνπνίεζε ησλ επηβαηηθψλ απηνθηλήησλ (Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997). Δπίζεο, είλαη ζαθέο πιένλ φηη γηα λα επηηεπρζεί θαη λα ππνζηεξηρηεί ε απμαλφκελε θηλεηηθφηεηα ησλ πνιηηψλ ζα πξέπεη λα πξναρζεί ε βέιηηζηε ρξήζε ησλ ζχγρξνλσλ αζηηθψλ ζπγθνηλσληαθψλ ζπζηεκάησλ αιιά θαη ν ζρεδηαζκφο ηνπο κε ηξφπν πνπ λα επλνείηαη ν ζπλδπαζκφο ηνπο κε ην βάδηζκα θαη ην πνδήιαην. 75

87 4.4 Σα Μέζα ηαζεξήο Σξνρηάο Μεηξνπνιηηηθόο ζηδεξόδξνκνο (Μεηξό) Ο κεηξνπνιηηηθφο ζηδεξφδξνκνο ή κεηξφ, φπσο ζπλήζσο νλνκάδεηαη, είλαη έλα ππφγεην ηερληθφ έξγν κεγάινπ κήθνπο, ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο θαη πςεινχ θφζηνπο, θαηαζθεπαδφκελν ζε κεγάια αζηηθά θέληξα, θαηά ηε κειέηε ηνπ νπνίνπ αληηκεησπίδνληαη ζνβαξά γεσηερληθά πξνβιήκαηα (Σζφηζνο, 2007). Ζ αλάπηπμε ηνπ κεηξνπνιηηηθνχ ζηδεξνδξφκνπ πνπ μεθίλεζε ην 1863 κε ηελ πξψηε γξακκή ηνπ Λνλδίλνπ, έρεη αθνινπζήζεη κηα ραξαθηεξηζηηθή θακπχιε αχμεζεο. Σν 1900, ππήξραλ 8 πφιεηο κε κεηξφ ζε φιν ηνλ θφζκν, ζηηο νπνίεο πεξηιακβάλεηαη θαη ε Αζήλα, πνπ απέθηεζε ην πξψην ηκήκα ηεο κνλαδηθήο ηεο γξακκήο ην Σν 1950, νη πφιεηο κε κεηξφ είραλ απμεζεί ζε 17, ελψ ην 1980 ππήξραλ 61 ζπζηήκαηα ζε ιεηηνπξγία, 22 άιια θαηαζθεπάδνληαλ θαη 9 ήηαλ ππφ κειέηε. Ζ αικαηψδεο απηή εμέιημε ηνπ κεηξφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ζπλδπάδεη ηε κεγάιε κεηαθνξηθή ηθαλφηεηα ηνπ ηξαίλνπ κε ηε γξήγνξε, ηαθηηθή θαη αμηφπηζηε εμππεξέηεζε, ηδηαίηεξα ζηελ θεληξηθή πεξηνρή ηεο πφιεο, φπνπ ε θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε εκπνδίδεη ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ησλ άιισλ κέζσλ κεηαθνξψλ. Ο ππφγεηνο κεηξνπνιηηηθφο ζηδεξφδξνκνο εμππεξεηεί απνθιεηζηηθά αζηηθέο πεξηνρέο θαη πεξηνξίδεηαη ζπλήζσο ζηα νηθνδνκεκέλα φξηα ηεο πφιεο. Δπηπιένλ, απαηηεί πεξηνξηζκέλν ρψξν πνπ φηαλ ε θαηαζθεπή είλαη ππφγεηα, φπσο ζπκβαίλεη θαηά θαλφλα ζηηο θεληξηθέο πεξηνρέο ησλ πφιεσλ, δελ αθαηξείηαη απφ ηελ επηθάλεηα αλάπηπμεο ηεο πφιεο (Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θαη Γηαλλφπνπινο Γ.Α., 1986). Πέξα απφ ηα πξνθαλή πιενλεθηήκαηα πνπ πξνζθέξεη ν ππφγεηνο ζηδεξφδξνκνο απφ πιεπξάο ηαρχηεηαο, αμηνπηζηίαο θαη αζθάιεηαο ζηε κεηαθνξά επηβαηψλ ζε ζρέζε κε ηα ππφινηπα ζπζηήκαηα καδηθψλ κεηαθνξψλ, ππάξρεη θαη ην ζεκαληηθφ πιενλέθηεκα φηη θαηά ηε ιεηηνπξγία ηνπ έρεη ειάρηζηεο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ ηεο πφιεο ζε ζχγθξηζε κε ηα ππφινηπα κέζα. Δθηφο απφ ηηο ιίγεο πξνζβάζεηο θαη ηα ελδεηθηηθά ζήκαηα γηα ηνπο ζηαζκνχο ηνπ, ηίπνηα άιιν δελ πξνδίδεη ηελ χπαξμε ελφο ζπζηήκαηνο καδηθψλ κεηαθνξψλ ζην θέληξν ηεο πφιεο θαη κάιηζηα κε ηφζν κεγάιε κεηαθνξηθή ηθαλφηεηα. Σα πεξηζζφηεξα ζπζηήκαηα κεηξφ ηεο Δπξψπεο ιεηηνπξγνχλ κε κεηαθνξηθέο ηθαλφηεηεο έσο επηβαηψλ αλά γξακκή θαη ψξα. Σν ζεκαληηθφηεξν κεηνλέθηεκα ηνπ ππφγεηνπ ζηδεξφδξνκνπ είλαη ην κεγάιν θφζηνο θαηαζθεπήο. Αθξηβψο επεηδή ηα ζπζηήκαηα κεηξφ παξνπζηάδνπλ κεγάιν θφζηνο θαηαζθεπήο, ηνπιάρηζηνλ κε ηα ζεκεξηλά ηερλννηθνλνκηθά δεδνκέλα, νη κειινληηθέο πξννπηηθέο ηνπο εκθαλίδνληαη ζπγθερπκέλεο. Πφιεηο πνπ είραλ ήδε πξνγξακκαηίζεη ηελ θαηαζθεπή ηέηνησλ ζπζηεκάησλ ηελ πεξηνξίδνπλ ζην ειάρηζην (Άκζηεξληακ) ελψ άιιεο κεηαβάιινπλ ζρέδηα θαη ρξεζηκνπνηνχλ ηα ιεγφκελα ειαθξά ζηδεξνδξνκηθά νρήκαηα. Σέηνηεο πεξηπηψζεηο ππάξρνπλ ζηε Γεξκαλία (πεξηνρή ηνπ Ruhr) θαη ζηνλ Καλαδά (Calgary, Edmonton). Απφ ηελ άιιε 76

88 πιεπξά, πνιιά ππάξρνληα ζπζηήκαηα κεηξφ επεθηείλνληαη ζπλερψο αθφκε θαη εθεί φπνπ είλαη ήδε εθηεηακέλα (π.ρ. Παξίζη) ελψ θαη λέα γίλνληαη θπξίσο ζε πφιεηο κε κεγάινπο πιεζπζκνχο (π.ρ. Μεμηθφ, Οπάζηλγθηνλ θ.ιπ.) Οθέιε από ηε ιεηηνπξγία ηνπ κεηξό ζηηο αζηηθέο κεηαθηλήζεηο Ζ θαηαζθεπή ελφο κεηξφ ζε έλα αζηηθφ ζπγθξφηεκα αλακθηζβήηεηα ζπκβάιιεη ζηελ πνηνηηθή θαη πνζνηηθή πξνζθνξά δεκφζησλ αζηηθψλ ζπγθνηλσληψλ. Δμάιινπ, αθελφο βειηηψλεη ηε ζπλνιηθή ζηάζκε εμππεξέηεζεο θαη αθεηέξνπ ζπκβάιιεη πνιιαπιαζηαζηηθά ζηελ επηινγή ησλ ελαιιαθηηθψλ δηαδξνκψλ γηα ηνπο κεηαθηλνχκελνπο. Απηή ε επηινγή κάιηζηα ραξαθηεξίδεηαη θαη σο αμηφπηζηε ιχζε γηα φζνπο δελ θαηέρνπλ Η.Υ. απηνθίλεην ή δελ εμππεξεηνχληαη επαξθψο απφ ηα ππάξρνληα κέζα κεηαθνξάο. χκθσλα κε κειέηεο, κεξηθά κφλν απφ ηα πιενλεθηήκαηα πνπ πξνζθέξεη ην κεηξφ είλαη: εμππεξέηεζε ησλ αλαγθψλ γηα κεηαθηλήζεηο ελφο κεγάινπ αξηζκνχ αηφκσλ κε αζθαιή, γξήγνξν θαη αμηφπηζην ηξφπν. Απνδεδεηγκέλα ην κεηξφ έρεη ηε κεγαιχηεξε κεηαθνξηθή ηθαλφηεηα ζε ζχγθξηζε κε νπνηνδήπνηε άιιν αζηηθφ κέζν κεηαθνξάο, απμεκέλε θηλεηηθφηεηα, πξνζέιθπζε ησλ ρξεζηψλ Η.Υ., νη νπνίνη ζα αιιάμνπλ θαζεκεξηλέο ζπλήζεηεο πξνο ηελ θαιχηεξε εμππεξέηεζή ηνπο κε απνηέιεζκα ηε βειηίσζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο, ηε κείσζε ηεο αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο θαη ηνπ ζνξχβνπ θαη ηε κεησκέλε θαηαλάισζε ελέξγεηαο, κείσζε ηνπ ζπλνιηθνχ αξηζκνχ αηπρεκάησλ ζηνλ ηνκέα ησλ αζηηθψλ κεηαθνξψλ, ζεκαληηθή εμνηθνλφκεζε ηνπ ρξφλνπ πνπ αθηεξψλεηαη γηα ηηο κεηαθηλήζεηο, αλάπηπμε θαη αλαβάζκηζε ησλ πεξηνρψλ κε ζπλνιηθή αλάπιαζε ηεο πφιεο, νηθνλνκηθά νθέιε γηα ηνπο ρξήζηεο απφ ηε κείσζε ηνπ ρξφλνπ πνπ δαπαλάηαη αιιά θαη εμνηθνλφκεζε ζηελ εζληθή νηθνλνκία, απμεκέλε ηθαλνπνίεζε ησλ απαηηήζεσλ ηεο πιεηνςεθίαο ησλ ρξεζηψλ κέζα απφ ηε δηαδξαζηηθφηεηα θαη ηε δηαζχλδεζε ηνπ κεηξφ κε ηα ππφινηπα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο, βειηίσζε ηνπ επηπέδνπ εμππεξέηεζεο θαη ζηηο ππφινηπεο δεκφζηεο αζηηθέο ζπγθνηλσλίεο Οηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο θαη πεξηβαιινληηθέο επηδξάζεηο από ηελ θαηαζθεπή θαη ιεηηνπξγία ηνπ κεηξό ζε έλα αζηηθό ζπγθξόηεκα Χζηφζν, ε θαηαζθεπή ελφο κεηξφ δελ ζα πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη κνλνδηάζηαηα, εθφζνλ, εθηφο απφ ηελ εμνηθνλφκεζε ρξφλνπ θαη ρξήκαηνο ζηε κεηαθνξά ησλ θαηνίθσλ θαη ησλ επηζθεπηψλ ηεο πφιεο, πνπ ζπληζηά ην πξνθαλέο θαη άκεζν απνηέιεζκα, ζα επεξεάζεη ηνλ πνιενδνκηθφ ηζηφ ηεο πφιεο ζε πνιινχο ηνκείο, είηε ζεηηθά είηε αξλεηηθά, άκεζα ή έκκεζα. Ζ 77

89 κειέηε ησλ επηπηψζεσλ απηψλ, γηα λα εθηηκεζνχλ ζσζηά, πξέπεη λα γίλεη βξαρππξφζεζκα, θαηά ηε δηάξθεηα δειαδή ησλ έξγσλ θαη ηα πξψηα ρξφληα ιεηηνπξγίαο ηνπ, αιιά θαη καθξνπξφζεζκα, κεηά απφ αξθεηά έηε ιεηηνπξγίαο. ηε ζπλέρεηα, εμεηάδνληαη νη επηπηψζεηο φζνλ αθνξά (Θενιφγνπ Κ. θαη Κσλζηαληηλίδε Μ., 2010): ζηηο ρξήζεηο γεο θαη πψο αλακέλεηαη λα ηξνπνπνηεζνχλ ιφγσ ηεο έληαμεο ηνπ κεηξφ ζηνλ πνιενδνκηθφ ηζηφ, ζην θπθινθνξηαθφ πξφβιεκα, ην νπνίν ζπλήζσο είλαη ηδηαίηεξα έληνλν ζην θέληξν ηεο πφιεο, ζηηο αμίεο γεο πνπ αλαπφθεπθηα ζα επεξεαζηνχλ ζηηο πεξηνρέο πνπ εμππεξεηεί άκεζα ην κεηξφ, ζην πεξηβάιινλ, θαη ζηηο ζέζεηο εξγαζίαο πνπ αλακέλεηαη λα δεκηνπξγεζνχλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαηαζθεπήο ηνπ έξγνπ αιιά θαη κεηά ηελ πεξάησζή ηνπ. Υξήζεηο γεο Οη ρξήζεηο γεο επεξεάδνπλ ηηο κεηαθνξέο, δηφηη ν δηαρσξηζκφο ζην ρψξν ησλ δξαζηεξηνηήησλ νδεγεί ζε κεηαθηλήζεηο αλζξψπσλ θαη κεηαθνξέο αγαζψλ. Οη κεηαθνξέο επεξεάδνπλ ηηο ρξήζεηο γεο. Ζ αλάπηπμε ησλ κεηαθνξηθψλ δηθηχσλ επηδξά ζηηο επηινγέο ρσξνζέηεζεο ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ηεο θαηνηθίαο (Βιαζηφο Θ. θαη Μειάθεο Γ., 2006). πλεπψο, ε θαηαζθεπή ελφο κέζνπ ζηαζεξήο ηξνρηάο, φπσο έλαο ππφγεηνο ζηδεξφδξνκνο, δελ κπνξεί παξά λα επεξεάζεη ζεκαληηθά ηηο ρξήζεηο γεο ζηηο πεξηνρέο απφ ηηο νπνίεο πεξλά αιιά θαη ζε απηέο πνπ έκκεζα επεξεάδνληαη απφ ην κέζν απηφ. Αλακέλεηαη φηη κεηά ηελ θαηαζθεπή ηνπ κεηξφ ζα είλαη δπλαηή ε απνθέληξσζε. Θα κπνξνχλ δειαδή νη θάηνηθνη ηνπ θέληξνπ λα κεηαθηλεζνχλ έμσ απφ απηφ, αθνχ ε πξφζβαζε ζην θέληξν ζα γίλεηαη ζε πνιχ ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα κε ην λέν κέζν. χκθσλα κε κειέηεο, εθηηκάηαη φηη έλα άηνκν κπνξεί λα δηαζέζεη γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπ είηε γηα ηελ εξγαζία είηε γηα θάπνηα άιιε δξαζηεξηφηεηα πεξίπνπ 30 ιεπηά ηεο ψξαο. Με ην κεηξφ απμάλνληαη νη ηαρχηεηεο κεηαθίλεζεο άξα θαη νη απνζηάζεηο πνπ κπνξνχλ λα δηαλπζνχλ ζηνπο ίδηνπο ρξφλνπο. πλεπψο, νη θάηνηθνη δελ είλαη πιένλ αλαγθαζκέλνη λα δνπλ θνληά ζηελ εξγαζία ηνπο ή ζην θέληξν ησλ δξαζηεξηνηήησλ αιιά κπνξνχλ λα απνκαθξπλζνχλ θαη λα εμππεξεηνχληαη κε ην λέν κέζν ή κε ην I.X. απηνθίλεηφ ηνπο ζε ζπλδπαζκφ κε ην κεηξφ (park and ride). Άξα ην κεηξφ αλακέλεηαη λα βνεζήζεη ζηελ απνθέληξσζε δξαζηεξηνηήησλ θαη ζηελ απνζπκθφξεζε ηνπ θέληξνπ απμάλνληαο ηηο απνζηάζεηο πνπ νη θάηνηθνη αιιά θαη νη επηζθέπηεο πξνηίζεληαη λα δηαλχζνπλ. 78

90 Δπηπιένλ, νη αλαπιάζεηο ζηηο πιαηείεο ζηηο νπνίεο ζα δεκηνπξγεζνχλ νη ζηαζκνί αλακέλεηαη λα απνηεινχλ πφινπο έιμεο, θπξίσο γηα ςπραγσγία, (θαθεηέξηεο, θηλεκαηνγξάθνο θηι), αιιά θαη κειινληηθνχο ρψξνπο πξαζίλνπ, ζπκβάιινληαο έηζη ζηε δεκηνπξγία κηαο βηψζηκεο πφιεο. Κπθινθνξηαθό πξόβιεκα Ήδε, ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην, αλαιχζεθαλ δηεμνδηθά νη αηηίεο θαη νη επηπηψζεηο πνπ πξνθαιεί ην θαηλφκελν ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο, έλα θαηλφκελν ην νπνίν εληείλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν κε δπζκελείο ζπλέπεηεο ζηνλ θάζε άλζξσπν μερσξηζηά, ζηελ θνηλσλία σο ζχλνιν αιιά θαη ζην πεξηβάιινλ. ην κεγάιν απηφ πξφβιεκα δχλαηαη λα δψζεη ιχζεηο ε ιεηηνπξγία ελφο κεηξφ. Ζ δπλαηφηεηα ρξήζεο ελφο κέζνπ καδηθήο κεηαθνξάο πνπ δελ δηαζρίδεη ηνπο βαζηθνχο νδηθνχο άμνλεο (φπσο π.ρ. ηα ιεσθνξεία), παξά κφλν θηλείηαη ππνγείσο, ζα νδεγήζεη θαηά πάζα πηζαλφηεηα ζηελ απνζπκθφξεζή ηνπο. Όζνη επηζπκνχλ λα κεηαθηλεζνχλ κέζα ζην θέληξν ηεο πφιεο δελ ζα ρξεηάδνληαη πιένλ ην απηνθίλεην, αθνχ ζα κπνξνχλ λα εμππεξεηνχληαη απφ έλα ζχγρξνλν, αζθαιέο θαη αμηφπηζην κέζν. Σα κέζα ζηαζεξήο ηξνρηάο απνζαξξχλνπλ ηε ρξήζε Η.Υ. θαη αλαθνπθίδνπλ ην νδηθφ δίθηπν. Αμίεο γεο Σν γεγνλφο φηη ε θαηαζθεπή κεηξφ επεξεάδεη θαη ηξνπνπνηεί ηηο ρξήζεηο γεο ζηνλ άμνλα επηξξνήο ηνπ δελ κπνξεί παξά λα έρεη επηπηψζεηο θαη ζηηο αμίεο γεο. Αλακθηζβήηεηα, κεηά ηελ θαηαζθεπή κεηξφ, ππάξρνπλ κεηαβνιέο ζηηο αμίεο ησλ αθηλήησλ ιφγσ ησλ δηαθνξνπνηήζεσλ ηεο νηθηζηηθήο πεξηνρήο θαζψο νη πην απνκαθξπζκέλεο θαη απνθεληξσκέλεο πεξηνρέο ζα αλαβαζκηζηνχλ. Πεξηβάιινλ Κεληξηθφ αίηεκα ησλ θαηνίθσλ κηαο πφιεο είλαη ε πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο. Με ηελ θαηαζθεπή θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ κεηξφ ππάξρνπλ ζεκαληηθέο επηδξάζεηο ζην πεξηβάιινλ. Ζ ρξήζε ηνπ κεηξφ απνζαξξχλεη ηε ρξήζε ηνπ Η.Υ. απηνθηλήηνπ κε επαθφινπζν ηε κείσζε εθπνκπήο θαπζαεξίσλ. Παξάιιεια, παξαηεξείηαη θαη κείσζε ηεο ερνξχπαλζεο. Μεζνπξφζεζκα, θαηά ηε δηάξθεηα εθηέιεζεο ησλ έξγσλ γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ κεηξφ, είλαη ζρεδφλ βέβαην φηη ην πεξηβάιινλ επηβαξχλεηαη. ην δηάζηεκα απηφ, ην ζηήζηκν ησλ εξγνηαμίσλ πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ησλ εξγαζηψλ ζε θεληξηθνχο δξφκνπο ηεο πφιεο ζε ζπλδπαζκφ κε ην γεγνλφο φηη νη πεξηζζφηεξνη θάηνηθνη ρξεζηκνπνηνχλ ην Η.Υ. ή ηα ππάξρνληα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο πξνθεηκέλνπ λα πξαγκαηνπνηήζνπλ ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπο, επηβαξχλνπλ ην νδηθφ δίθηπν θαη ην πεξηβάιινλ. Δπηπιένλ, δελ ζα πξέπεη λα ππνηηκεζεί θαη ε απμεκέλε εθπνκπή ξχπσλ απφ ηα θαηάινηπα ησλ έξγσλ. 79

91 Βέβαηα, νη ζεηηθέο ή αξλεηηθέο επηδξάζεηο ζην πεξηβάιινλ πνπ ελδέρεηαη λα έρεη ε θαηαζθεπή ελφο ηφζν κεγάινπ έξγνπ, φπσο ην κεηξφ, θαηαγξάθνληαη θαη εμεηάδνληαη ιεπηνκεξψο ζηελ αληίζηνηρε κειέηε πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ, ε νπνία δηελεξγείηαη ππνρξεσηηθά θαη θαζνξίδεη ηνπο πεξηβαιινληηθνχο φξνπο πνπ πξέπεη λα ηεξνχληαη θαηά ηελ θαηαζθεπή θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ. ε γεληθέο γξακκέο, φκσο, θαηά ηε ιεηηνπξγία ηνπ κεηξφ, ελδεηθηηθά κπνξεί λα αλαθεξζεί φηη, σο πξνο ηελ πνηφηεηα ηνπ αέξα, ην κέζν επίπεδν ξχπαλζεο κεηψλεηαη κε ηελ ειάηησζε ησλ ζπγθεληξψζεσλ πδξνγνλαλζξάθσλ θαηά πεξίπνπ 20% θαη ηνλ νπζηαζηηθφ πεξηνξηζκφ ησλ κέγηζησλ ζπγθεληξψζεσλ νμεηδίσλ ηνπ αδψηνπ ζην θέληξν ηεο πφιεο. Καηά ηε δηάξθεηα ησλ εξγαζηψλ θαηαζθεπήο ηνπ έξγνπ δελ πξνθαιείηαη ηδηαίηεξε αχμεζε ζηελ εθπνκπή αεξίσλ ξχπσλ. Ζ αχμεζε απηή είλαη κηθξή θαη νθείιεηαη θπξίσο ζε θπθινθνξηαθέο ξπζκίζεηο θαη ηηο πξφζζεηεο κεηαθηλήζεηο ησλ βαξέσλ θνξηεγψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ θαηαζθεπή. Ζ κεγαιχηεξε επίπησζε, ε νπνία ρξήδεη θαη άκεζεο αληηκεηψπηζεο, έγθεηηαη ζηελ αχμεζε ησλ επηπέδσλ αησξνχκελσλ ζσκαηηδίσλ (ζθφλεο) απφ ηα κεραλήκαηα ζηα εξγνηάμηα, αιιά θαη απφ ηα θνξηεγά πνπ κεηαθέξνπλ ηα άρξεζηα πιηθά. Ρχπαλζε απνηειεί θαη ν ζφξπβνο. Δίλαη δπλαηφλ λα γεληθεπηεί ην ζπκπέξαζκα φηη, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαηαζθεπήο ελφο ηέηνηνπ έξγνπ, ππάξρεη ηδηαίηεξνο ζφξπβνο πνπ επεξεάδεη ηηο πεξηνρέο θνληά ζηνπο ρψξνπο θαηαζθεπήο. Χζηφζν, κεηά ηελ απνπεξάησζε ηεο θαηαζθεπήο, ε ερνξχπαλζε απφ ηελ θπθινθνξία αλακέλεηαη λα κεησζεί θαζψο νη θπθινθνξηαθνί θφξηνη ζα κεησζνχλ ζηνπο πεξηζζφηεξνπο θεληξηθνχο νδηθνχο άμνλεο. Οη σθέιεηεο αλακέλεηαη λα είλαη δηαθνξεηηθέο απφ δξφκν ζε δξφκν θαη γηα ηηο δηάθνξεο ρξνληθέο πεξηφδνπο κέζα ζηελ εκέξα. Θέζεηο εξγαζίαο Ζ θαηαζθεπή ελφο κεηξφ δεκηνπξγεί ζεκαληηθφ αξηζκφ κφληκσλ ζέζεσλ εξγαζίαο θαη έλα πνιχ κεγαιχηεξν αξηζκφ πξνζσξηλψλ ζέζεσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαηαζθεπήο ε νπνία δηαξθεί αξθεηά ρξφληα. εκαληηθή εθηφο ηεο δεκηνπξγίαο λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο είλαη θαη ε κεηαθνξά ηερλνγλσζίαο γηα πνιιέο επηζηεκνληθέο εηδηθφηεηεο, πνπ κειινληηθά κπνξεί λα κεηνπζησζεί ζε εμαγσγή γλψζεο. Οη δχν αθφινπζεο ππνελφηεηεο είλαη αθηεξσκέλεο ζηνλ πξναζηηαθφ ζηδεξφδξνκν θαη ηα ηξακ. Πνιιέο απφ ηηο ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο επηδξάζεηο πνπ έρεη ην κεηξφ ζε έλα πνιενδνκηθφ ζπγθξφηεκα ηζρχνπλ θαη γηα φια ηα κέζα ζηαζεξήο ηξνρηάο. Γηα ην ιφγν απηφ, δελ ζα γίλεη εθηελή αλαθνξά ζηα πιενλεθηήκαηα/νθέιε θαη ηηο επηπηψζεηο πνπ ελδέρεηαη λα έρνπλ ηα δχν απηά κέζα, θαζψο ζηελ πιεηνςεθία ηνπο είλαη θνηλέο κε απηέο ελφο ζπζηήκαηνο κεηξφ θαη έρνπλ ήδε αλαιπζεί ζε απηή θαη ηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα. 80

92 4.4.2 Πξναζηηαθόο ζηδεξόδξνκνο Καζψο ε κνξθή ησλ ζεκεξηλψλ πφιεσλ αιιάδεη κε ηάζε φιν θαη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη λα θαηνηθνχλ ζηα πξνάζηηα ησλ κεγάισλ πφιεσλ, δεκηνπξγείηαη κηα ζπλερψο απμαλφκελε δήηεζε γηα κεηαθηλήζεηο απφ ηα πξνάζηηα πξνο ην θέληξν θπξίσο γηα εξγαζία. Σε δήηεζε απηή θαιχπηνπλ ζε κεγάιν βαζκφ νη πξναζηηαθνί ζηδεξφδξνκνη. Πξφθεηηαη γηα ζπζηήκαηα ειεθηξηθψλ ηξαίλσλ πνπ ζπλδένπλ ηελ θπξίσο αζηηθή πεξηνρή κε πξναζηηαθά αζηηθά θέληξα θαη θαιχπηνπλ απφζηαζε κέρξη ρικ. απφ ην θέληξν. Οη ζηαζκνί βξίζθνληαη ζε κεγάιεο απνζηάζεηο κεηαμχ ηνπο, ζε ζχγθξηζε κε ηα αζηηθά ζπζηήκαηα κεηξνπνιηηηθψλ ζηδεξνδξφκσλ, θαη νη ηεξκαηηθέο εγθαηαζηάζεηο είλαη ζηδεξνδξνκηθνί ζηαζκνί ζε δηάθνξα ζεκεία ηεο πεξηνρήο. Απφ απηνχο, ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, ν κεηαθηλνχκελνο πξέπεη λα πάξεη δεχηεξε ζπγθνηλσλία γηα ηνλ ηειηθφ πξννξηζκφ ηνπ. ηηο ρψξεο πνπ ππάξρνπλ ηέηνηα ζπζηήκαηα, ηα ρξεζηκνπνηνχκελα νρήκαηα είλαη ζπλήζσο ηα θιαζζηθά βαγφληα ησλ θαλνληθψλ ζηδεξνδξφκσλ, κε κηθξέο ίζσο παξαιιαγέο θαηά πεξίπησζε. ήκεξα ε ηάζε είλαη λα ρξεζηκνπνηνχληαη βαγφληα πνπ κνηάδνπλ πεξηζζφηεξν κε ηα αληίζηνηρα ηνπ κεηξφ, δειαδή κε απηφκαηα ζπξφκελεο πφξηεο, κε πεξηζζφηεξν ρψξν, κε φξζηνπο θ.ιπ. Παξάδεηγκα ηεο ηάζεο απηήο είλαη ην φρεκα ησλ R.E.R. (Reseau Express Regional) πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζε δχν εηδηθέο πξναζηηαθέο θαη αζηηθέο γξακκέο ζην Παξίζη. ε άιιεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο (Αλαηνιηθή Γεξκαλία, Γαιιία) θαη ηεο Ακεξηθήο ρξεζηκνπνηνχληαη αθφκα θαη δηψξνθα βαγφληα ζηνπο πξναζηηαθνχο ζηδεξνδξφκνπο, γηα ηνπο ίδηνπο ιφγνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαη δηψξνθα ιεσθνξεία ζε πνιιέο αζηηθέο πεξηνρέο. (Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θαη Γηαλλφπνπινο Γ.Α., 1986) ηελ Διιάδα, ε ΣΡΑΗΝΟΔ Α.Δ. απνηειεί ηελ εηαηξία παξνρήο ζηδεξνδξνκηθψλ κεηαθνξψλ ζηε ρψξα καο, ε νπνία ιεηηνπξγεί θαη ηα πξναζηηαθά δξνκνιφγηα. πγθεθξηκέλα, ν πξναζηηαθφο Αζελψλ πεξηιακβάλεη ηα δξνκνιφγηα Αεξνδξφκην-Κηάην, Πεηξαηάο-Άλσ Ληφζηα θαη Αζήλα-Υαιθίδα, νη πξναζηηαθέο γξακκέο Θεζζαινλίθεο αθνξνχλ ζηηο ζπλδέζεηο Θεζζαινλίθε-Λάξηζα θαη Θεζζαινλίθε-Έδεζζα, ελψ άξρηζε λα ιεηηνπξγεί θαη ν πξναζηηαθφο Πάηξαο κε δξνκνιφγην Άγηνο Αλδξέαο-Ρίν ( Σξνρηνδξόκνη (Σξακ) Σα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη ηάζε επαλφδνπ ζηε ρξήζε ζπζηεκάησλ ηξακ. Πφιεηο φπνπ ππάξρνπλ ηέηνηα ζπζηήκαηα ηα επεθηείλνπλ θαη ηα εθζπγρξνλίδνπλ (Άκζηεξληακ), ελψ άιιεο εγθαζηζηνχλ θαηλνχξγηα (πφιεηο ζηε νβηεηηθή Έλσζε θαη ηε Γ. Δπξψπε). Ο ιφγνο είλαη θπξίσο φηη θνζηίδνπλ ζεκαληηθά ιηγφηεξν (κέρξη θαη ην 1/10 απφ έλα ζχζηεκα κεηξφ), ελψ έρνπλ κεγάιε κεηαθνξηθή ηθαλφηεηα θαη θφζηνο ιεηηνπξγίαο πνιχ κηθξφηεξν απφ ηα ιεσθνξεία. Σα ηξακ απνηεινχλ κηα ελδηάκεζε θαηάζηαζε κεηαμχ ιεσθνξείνπ θαη ζηδεξνδξφκνπ, θπξίσο ζρεηηθά κε ηελ εθκεηάιιεπζε. ηηο ρψξεο φπνπ ε εθκεηάιιεπζή ηνπο έγηλε κε ηα 81

93 ραξαθηεξηζηηθά ηεο εθκεηάιιεπζεο ιεσθνξείσλ, δειαδή θάζε φρεκα θαη εηζπξάθηνξαο, θακία πξνηεξαηφηεηα σο πξνο ηελ ππφινηπε θπθινθνξία, αθαλφληζηα δξνκνιφγηα θιπ., ε ιεηηνπξγία ηνπο έγηλε ηφζν αληηνηθνλνκηθή ψζηε ζε φιεο ζρεδφλ απηέο ηηο πεξηπηψζεηο ηα ζπζηήκαηα ηξακ έρνπλ θαηαξγεζεί (Μ. Βξεηαλία, Διιάδα). Αληίζεηα, ζηηο ρψξεο πνπ ηα ηξακ αληηκεησπίζηεθαλ πεξηζζφηεξν ζαλ ηξαίλν θαη ιηγφηεξν ζαλ ιεσθνξείν (π.ρ. ρξήζε ζπξκψλ νρεκάησλ, δηαρσξηζκφο θαη πξνηεξαηφηεηα απφ ηελ ππφινηπε θπθινθνξία θ.ιπ.), ηα ζπζηήκαηα απηά επέδεζαλ θαη βειηηψζεθαλ ζεκαληηθά (Α. Γεξκαλία, Οιιαλδία, ΔΓ) (Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θαη Γηαλλφπνπινο Γ.Α., 1986). Απφ ηα 1400 ζπζηήκαηα ηξακ πνπ ιεηηνπξγνχζαλ ηε δεθαεηία ηνπ 1950 ζηνλ θφζκν, ην 1974 εμαθνινπζνχζαλ λα ιεηηνπξγνχλ κφλν 303, απφ ηα νπνία 112 ζηε νβηεηηθή Έλσζε, φπνπ ν αξηζκφο ηνπο απμάλεη. Γηα ηελ Αζήλα, κηα ελδερφκελε επαλαρξεζηκνπνίεζε ησλ ζπζηεκάησλ απηψλ ζα ήηαλ αλαγθαζηηθά πεξηνξηζκέλε επεηδή, κε ηηο λέεο θπθινθνξηαθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ θαη ηε ζηελφηεηα ηνπ ρψξνπ ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ, ε ηνπνζέηεζε θαη ιεηηνπξγία ηνπο ζε δηαρσξηζκφ κε ηελ ππφινηπε θπθινθνξία είλαη ζρεδφλ αδχλαηε. Αληίζεηα, γηα ηε Θεζζαινλίθε ε ρξήζε ηνπο είλαη ελδεδεηγκέλε θαη εθηθηή (Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θαη Γηαλλφπνπινο Γ.Α., 1986). 4.5 πλδπαζκέλεο κεηαθηλήζεηο κε πνδήιαην, Μ.Μ.Μ. θαη κέζα ζηαζεξήο ηξνρηάο Ζ αλάπηπμε κεκνλσκέλσλ έξγσλ θαη ππνδνκψλ γηα ην πνδήιαην ή αθφκε θαη ε δεκηνπξγία ελφο θαηάιιεινπ θαη επαξθνχο δηθηχνπ θίλεζεο πνδειάησλ δελ αξθνχλ γηα λα πείζνπλ ηνλ θάηνηθν λα ρξεζηκνπνηεί απηφ ην κέζν θαζεκεξηλά. Ζ αλάπιαζε ηεο πφιεο γηα ηελ έληαμε θαη ηελ θαζηέξσζε ηνπ πνδειάηνπ σο έλα κέζν θαηάιιειν γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ θαζεκεξηλψλ αλαγθψλ κεηαθίλεζεο, ζεκαίλεη φηη παξέρεηαη ε δπλαηφηεηα ζηνλ πνδειάηε λα θάλεη πιήξεηο κεηαθηλήζεηο ζην ζχλνιν ηεο πφιεο αιιά θαη έμσ απφ ηνλ αζηηθφ ηζηφ. Πιήξεηο κεηαθηλήζεηο δελ είλαη απαξαίηεην λα κπνξνχλ λα πξαγκαηνπνηνχληαη κφλν κε πνδήιαην. Αληηζέησο, κπνξνχλ λα ζπλδπάδνπλ πνιιά κέζα κεηαθνξάο. Ζ ζεκαζία ηεο ζπλέξγεηαο ηνπ πνδειάηνπ θαη ησλ δεκφζησλ κεηαθνξψλ είλαη ηεξάζηηα θαζψο έρεη ζαθείο σθέιεηεο, νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο, πεξηβαιινληηθέο αιιά θαη άιιεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αζηηθή αλάπηπμε θαη ηελ θηλεηηθφηεηα. Απηέο πξνθχπηνπλ, άιισζηε, απφ ην ζπλδπαζκφ ησλ πιενλεθηεκάησλ ηεο ρξήζεο πνδειάηνπ θαη δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ, ηα νπνία έρνπλ ήδε αλαθεξζεί παξαπάλσ. Σν πνδήιαην πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη σο «ζχκκαρνο» ησλ αζηηθψλ καδηθψλ κεηαθνξψλ θαη λα ζπλδπάδεηαη κε απηέο ζηελ πξνζπάζεηα ειαρηζηνπνίεζεο ηεο ρξήζεο ησλ απηνθηλήησλ ζηελ πφιε θαη ησλ ζπλεπεηψλ πνπ απηή πξνθαιεί. Κξίλεηαη, ινηπφλ, απαξαίηεην φρη κφλν λα απμεζεί ε αληαγσληζηηθφηεηα κεηαμχ ηνπ απηνθηλήηνπ θαη ησλ ππνινίπσλ κέζσλ κεηαθνξάο, αιιά θαη λα επηδησρζεί ε ζπκπιεξσκαηηθφηεηα κεηαμχ ηνπ πνδειάηνπ θαη ησλ δεκφζησλ κεηαθνξψλ. 82

94 Ζ νινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε ηεο πνδειαζίαο, ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο θαη, πην εηδηθά, ησλ κέζσλ ζηαζεξήο ηξνρηάο κπνξεί λα παξέρεη πςειά επίπεδα θηλεηηθφηεηαο θαη πξφζβαζεο. Σν πνδήιαην απνηειεί νπζηαζηηθά έλα δπλαηφ θξίθν ζηηο ζπλδπαζκέλεο αζηηθέο κεηαθνξέο. Οη δεκφζηεο αζηηθέο ζπγθνηλσλίεο είλαη απνηειεζκαηηθέο γηα κέηξηαο θαη κεγάιεο απφζηαζεο ηαμίδηα κέζσ θεληξηθψλ θαη κεγάισλ δξφκσλ, ελψ ην πνδήιαην είλαη ην κεηαθνξηθφ εθείλν κέζν πνπ ελδείθλπηαη γηα ηαμίδηα κηθξήο απφζηαζεο κε πνιιαπιέο ζηάζεηο. Ο ζπλδπαζκφο απηψλ ησλ κέζσλ κεηαθνξάο κπνξεί ζπρλά λα αληηθαηαζηήζεη ηαμίδηα πνπ ζα κπνξνχζαλ λα γίλνπλ κε απηνθίλεην θαη πξνζθέξεη πνιιαπιά πιενλεθηήκαηα. Όπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ Πίλαθα 4.1, ε εγθαηάζηαζε ησλ ππνδνκψλ ηνπ πνδειάηνπ έηζη ψζηε λα επηηπγράλεηαη ε δηαζχλδεζή ηνπο θαη ε ζπκπιεξσκαηηθφηεηά ηνπο κε απηέο ησλ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ κπνξεί λα επεθηείλεη ηε δψλε επηξξνήο ησλ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ γχξσ απφ ηηο ζηάζεηο θαη ηνπο ζηαζκνχο. πγθξηηηθά κε ην βάδηζκα, ε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ επλνεί ηε ζπλδπαζκέλε κεηαθίλεζε κε ηε δεκφζηα ζπγθνηλσλία θαη ηελ θαζηζηά πεξηζζφηεξν ειθπζηηθή αθνχ εμαζθαιίδεη κεγαιχηεξε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο. Έλαο πεδφο κπνξεί λα δηαλχζεη απφζηαζε 0,8 ρηιηνκέηξσλ ζε 10 ιεπηά ελψ ζηνλ ίδην ρξφλν έλαο πνδειάηεο κπνξεί λα δηαλχζεη 3,2 ρηιηφκεηξα. Έηζη, κηα ζηάζε ιεσθνξείνπ ή έλαο ζηαζκφο ηξαίλνπ ή κεηξφ πνπ πξνζεγγίδεηαη απφ έλαλ πεδφ έρεη αθηίλα επηξξνήο 2 ηεηξαγσληθψλ ρηιηνκέηξσλ, ελψ αλ πξνζεγγίδεηαη απφ έλαλ πνδειάηε απηή ε αθηίλα επηξξνήο ηεο δεκφζηαο ζπγθνηλσλίαο πνιιαπιαζηάδεηαη επί 15. Πίλαθαο 4.1: Εψλε επηξξνήο ηεο δεκφζηαο ζπγθνηλσλίαο (Πεγή: European Commission, 1999). Μέζν κεηαθίλεζεο Μέζε ηαρύηεηα Γηαλπόκελε απόζηαζε ζε 10 ιεπηά Εώλε επηξξνήο Πεδόο 5 ρικ/ψξα 0,8 ρικ 2 ρικ 2 Πνδήιαην 20 ρικ/ψξα 3,2 ρικ 32 ρικ 2 Δπηπξνζζέησο, ε αιιαγή κέζνπ ζηε δεκφζηα ζπγθνηλσλία είλαη ζαθψο έλα κεηνλέθηεκά ηεο (ράζηκν ρξφλνπ, αλακνλή ζηε ζηάζε). Σν πνδήιαην δίλεη κηα απνηειεζκαηηθή ελαιιαθηηθή ιχζε ζε απηφ ην πξφβιεκα, φπσο θαίλεηαη θαη απφ ην ρήκα 4.1. Ο πνδειάηεο κπνξεί λα εμνηθνλνκήζεη πνιχηηκν ρξφλν, ζπγθξηηηθά κε θάπνηνλ πνπ ζα επέιεγε ηελ πεδή κεηαθίλεζε ή ην ιεσθνξείν γηα ηελ ίδηα απφζηαζε, έσο φηνπ θηάζεη ζε έλα γξήγνξν κέζν κεηαθνξάο (ζηδεξνδξνκηθφο ζηαζκφο, ζηαζκφο κεηξφ, θιπ.). Ο πνδειάηεο κπνξεί απεπζείαο απφ ηελ πφξηα ηνπ ζπηηηνχ ηνπ λα κεηαβεί ζηε ζηάζε ηνπ ιεσθνξείνπ ή ζην ζηαζκφ ηνπ ηξαίλνπ πνιχ γξεγνξφηεξα θαη ρσξίο θακία αλακνλή ζε ζρέζε είηε κε θάπνηνλ πεδφ είηε κε 83

95 θάπνηνλ πνπ ζα επέιεγε θαη κεηεπηβίβαζε ν νπνίνο ζα ήηαλ αλαγθαζκέλνο λα θαζπζηεξήζεη αλακέλνληαο ζηε ζηάζε. Έπεηηα, νη δεκφζηεο ζπγθνηλσλίεο κεηαθέξνπλ ηνλ πνδειάηεεπηβάηε γξήγνξα θαη άλεηα ζηνλ πξννξηζκφ ηνπ δηαλχνληαο κεγαιχηεξεο απνζηάζεηο νη νπνίεο δελ κπνξνχλ λα πξαγκαηνπνηεζνχλ κε ην πνδήιαην. ιεπηά Υξφλνο κε πνδήιαην = 10 Υξφλνο κε ιεσθνξείν = 5 Αλακνλή ζην ζηαζκφ = 10 ηαζκφο ηξαίλνπ Αλακνλή ζηε ζηάζε = 5 Πεξπάηεκα = 5 Καηνηθία ηάζε ιεσθνξείνπ ρικ ρήκα 4.1: Υξφλνο πνπ εμνηθνλνκείηαη απφ ηνλ πνδειάηε (Πεγή: European Commission, 1999). Δπίζεο, ε δηαδξαζηηθφηεηα θαη ε ζχλδεζε ηνπ πνδειάηνπ κε ηηο ππνδνκέο ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο επηηξέπεη ζηνπο πνδειάηεο λα μεπεξάζνπλ ζεκαληηθά εκπφδηα, φπσο ζήξαγγεο ή απηνθηλεηφδξνκνπο φπνπ ε πνδειαζία απαγνξεχεηαη, ή είλαη ηδηαίηεξα δχζθνιε. Καηά ζπλέπεηα, απηά ηα κέζα κεηαθνξάο κπνξνχλ λα ζπλδπαζηνχλ πνιχ θαιά κεηαμχ ηνπο θαη λα ζπκβάιιεη ην έλα ζηελ αδπλακία ηνπ άιινπ κε ηελ αιιεινζπκπιήξσζή ηνπο. Γηα λα επηηεπρζεί, φκσο, ε ζπκπιεξσκαηηθφηεηα απηψλ ησλ θηιηθψλ πξνο ην πεξηβάιινλ κέζσλ κεηαθνξάο, ζα πξέπεη ε πφιε λα παξέρεη ηε δπλαηφηεηα ζπλδπαζκνχ ησλ κεηαθηλήζεσλ θαη γηα ην ιφγν απηφ εηδηθή πξνζνρή πξέπεη λα δίλεηαη ζην ζρεδηαζκφ ησλ ζεκείσλ αιιαγήο κέζνπ (ζεκεία δηαθνπήο ). Απηφ επηηπγράλεηαη κε ηξεηο ηξφπνπο: κε δπλαηφηεηα ηθαλνπνηεηηθήο πξφζβαζεο θαη αζθαινχο ζηάζκεπζεο ζηηο ζηάζεηο ησλ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ, κε δηθαίσκα θφξησζεο θαη κεηαθνξάο ηνπ πνδειάηνπ ζηα νρήκαηα ησλ δεκφζησλ κεηαθνξψλ (π.ρ. ιεσθνξεία κε πξνζαξκνζκέλεο ζην εμσηεξηθφ ηνπο εηδηθέο ζράξεο), κε εμνπιηζκφ ηεο πφιεο κε δεκφζηα πνδήιαηα, ψζηε ν επηβάηεο λα ζπλερίδεη κε πνδήιαην-πφιεο κέρξη ηνλ ηειηθφ ηνπ πξννξηζκφ είηε κε ζπζηήκαηα ελνηθίαζεο πνδειάησλ απφ ηνλ ίδην ην θνξέα δηαρείξηζεο ηεο δεκφζηαο ζπγθνηλσλίαο. 84

96 Χο εθ ηνχηνπ, πξσηεχσλ ζηφρνο είλαη ε δεκηνπξγία ρψξσλ ζηάζκεπζεο θαη θχιαμεο ησλ πνδειάησλ. Σέηνηνη ρψξνη πξέπεη λα ππάξρνπλ ζε πεξηθεξεηαθνχο ζηαζκνχο ηνπ πξναζηηαθνχ ζηδεξνδξφκνπ, ηνπ ηξακ, ηνπ κεηξφ θαη ησλ γξακκψλ ησλ ιεσθνξείσλ. Θα εμππεξεηνχλ απηνχο πνπ ζα κεηαθηλνχληαη κε πνδήιαην κεηαμχ ηνπ ζπηηηνχ θαη ησλ ζηαζκψλ δεκφζηαο ζπγθνηλσλίαο. Αλάινγνη ρψξνη πξέπεη λα ππάξρνπλ ζηνπο θεληξηθνχο ζηαζκνχο ησλ γξακκψλ δεκφζηαο ζπγθνηλσλίαο έηζη ψζηε νη απνβηβαδφκελνη λα κπνξνχλ κε πνδήιαην, δηθφ ηνπο ή ελνηθηαδφκελν, λα νδεγνχληαη ζηνλ πξννξηζκφ ηνπο. Φπζηθά ην ίδην ζρήκα θαηά ηελ αληίζεηε θνξά ζα αθνινπζείηαη απφ ηνπο θαηνίθνπο ηνπ θέληξνπ πνπ εξγάδνληαη ζηελ πεξηθέξεηα θαη ησλ νπνίσλ ν αξηζκφο απμάλεη ηαρχηαηα, ηδηαίηεξα ζηηο κεγάιεο πφιεηο ιφγσ θαη ησλ επεθηάζεσλ ηεο ζπγθνηλσληαθήο ππνδνκήο. Έηζη, ε ζπλδπαζκέλε κεηαθνξά πνδειαζίαο θαη ρξήζεο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο (bikeand-ride) κπνξεί λα απμήζεη ηελ απφδνζε ησλ δεκφζησλ κεηαθνξηθψλ ππεξεζηψλ κε ηελ επέθηαζε ηεο έθηαζεο θαη ηελ απειεπζέξσζε ρψξσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ πξηλ απφ απηνθίλεηα. Έλα βήκα πξνο ηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζηφρνπ είλαη ε παξνρή ρψξνπ ζηάζκεπζεο πνδειάησλ ζε ζηάζεηο θαη ηεξκαηηθνχο ζηαζκνχο ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. Μηα άιιε πξνζέγγηζε είλαη ε κεηαθνξά ησλ πνδειάησλ εληφο ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. Απηφ επηηξέπεη ζε έλαλ πνδειάηε λα ρξεζηκνπνηήζεη ην πνδήιαηφ ηνπ ηφζν ζηελ αξρή φζν θαη ζην ηέινο ηνπ ηαμηδηνχ ηνπ, θαη είλαη κηα θαιή επηινγή φηαλ δελ κπνξεί ν πνδειάηεο λα νδεγήζεη ιφγσ κεραληθήο βιάβεο, αιιαγήο ηνπ θαηξνχ ή γηα νπνηνδήπνηε άιιν ιφγν. Όπσο θαίλεηαη θαη ζηηο Δηθφλεο 4.1 θαη 4.2, πνιιέο ππεξεζίεο δεκφζησλ κεηαθνξψλ έρνπλ εγθαηαζηήζεη πξφζζεηα ξάθηα θαη εηδηθέο ζράξεο εκπξφο θαη φπηζζελ ηνπ νρήκαηνο γηα κεηαθνξά πνδειάησλ ζηα ιεσθνξεία (bicycle-on-bus), ή έρνπλ πηνζεηήζεη πνιηηηθέο πνπ επηηξέπνπλ ζηα πνδήιαηα λα κεηαθέξνληαη σο απνζθεπέο ή κέζα ζηα νρήκαηα (κεηξφ, πξναζηηαθφο ζηδεξφδξνκνο θ.ιπ.) θαηά ηε δηάξθεηα κε σξψλ αηρκήο (bicycle-on-rail). 85

97 Δηθφλα 4.1: Λεσθνξείν κε εηδηθή ζράξα ζην κπξνζηηλφ κέξνο ηνπ νρήκαηνο γηα ηε κεηαθνξά πνδειάηνπ (Πεγή: Πηηζηάβα-Λαηηλνπνχινπ, 2011). Δηθφλα 4.2: Μεηαθνξά πνδειάηνπ εληφο ηνπ νρήκαηνο ζε βαγφλη ηνπ κεηξφ (Πεγή: Πηηζηάβα- Λαηηλνπνχινπ, 2011). 86

98 Έλαο αθφκε ηξφπνο πνπ ζπκβάιιεη ζηελ επίηεπμε ηεο δηαζχλδεζεο θαη ζηελ αχμεζε ηεο ζπλέξγεηαο ηνπ πνδειάηνπ κε ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο είλαη ε δεκηνπξγία ελφο ζπζηήκαηνο απηφκαηεο κίζζσζεο δεκφζηαο ρξήζεο πνδειάησλ. Σν ζχζηεκα απηφ είλαη έλα πξφγξακκα ελνηθίαζεο πνδειάησλ ην νπνίν ηπγράλεη κεγάιεο απνδνρήο απφ πνιίηεο πφιεσλ ηεο Δπξψπεο θαη ηεο Βνξείνπ Ακεξηθήο. Σν ζχζηεκα είλαη ηδηαίηεξα εχρξεζην θαη βνιηθφ θαζψο επηηξέπεη ηελ πξφζβαζε ζε πνδήιαηα κε απηνκαηνπνηεκέλν ηξφπν θαη ηε ρξήζε ηνπο γηα εθηεηακέλν ρξνληθφ δηάζηεκα. Έλα πνδήιαην κπνξεί λα ελνηθηαζηεί απφ έλα ζπγθεθξηκέλν ρψξν ελνηθίαζεο, νη νπνίνη ζπρλά βξίζθνληαη δίπια απφ θεληξηθνχο ζηαζκνχο θαη ζηάζεηο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο, θαη ζηε ζπλέρεηα λα ζηαζκεπζεί ζε έλα δηαθνξεηηθφ ζεκείν ηνπ ζπζηήκαηνο. Καζψο φια ηα ζεκεία είλαη δηθηπσκέλα κεηαμχ ηνπο, ην ζχζηεκα απηφκαηα ελεκεξψλεηαη θαη παχεη λα ηζρχεη ε ρξέσζε. Σν ζχζηεκα κπνξεί λα εμππεξεηήζεη κφληκνπο ρξήζηεο νη νπνίνη δηαζέηνπλ εηδηθή ειεθηξνληθή θάξηα γηα λα παξαιακβάλνπλ πνδήιαηα αιιά θαη πεξηζηαζηαθνχο ρξήζηεο φπνπ κε ηελ ρξήζε θηλεηνχ ηειεθψλνπ αιιά θαη πηζησηηθήο θάξηαο κπνξνχλ λα έρνπλ άκεζε πξφζβαζε ζε πνδήιαηα. Τπάξρνπλ επίζεο θαη ζπζηήκαηα φπνπ ε ρξήζε ηεο ππεξεζίαο γίλεηαη, αλ θαη ζπάλην, ρσξίο ρξέσζε. Δηθφλα 4.3: χζηεκα κίζζσζεο πνδειάησλ ζην Μηιάλν, Ηηαιία (Πεγή: 87

99 Ζ Γαιιία είλαη ε ρψξα κε ηηο πεξηζζφηεξεο πφιεηο πνπ δηαζέηνπλ ηέηνην ζχζηεκα ζηελ Δπξψπε αιιά θαη ζηνλ θφζκν. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ην κεγαιχηεξν ζχζηεκα ζηνλ θφζκν είλαη απηφ ηνπ Παξηζηνχ, ην Vélib'. Σν Vélib' άξρηζε ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζηηο 15 Ηνπιίνπ 2007, κε πνδήιαηα θαη 650 απηφκαηνπο ζηαζκνχο ελνηθίαζεο. ήκεξα, δηαζέηεη ζπλνιηθά πνδήιαηα ζε 1450 ζηαζκνχο. Δηθφλα 4.4: ηαζκφο ηνπ ζπζηήκαηνο Vélib' (Πεγή: Οη πνδειάηεο αληηπξνζσπεχνπλ κηα ζεκαληηθή δπλακηθή λέα νκάδα ρξεζηψλ ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο, κε ηε δπλαηφηεηα λα απμήζνπλ ην πνζνζηφ ρξήζεο ησλ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ, αξθεί λα εμαζθαιίδνληαη πξνυπνζέζεηο φπσο ην δηθαίσκα κεηαθνξάο ηνπ πνδειάηνπ ζηα νρήκαηα ηεο δεκφζηαο ζπγθνηλσλίαο θαη ε παξνρή ηθαλνπνηεηηθήο πξφζβαζεο πνδειάησλ ζε ρψξνπο ζηάζκεπζεο ζηηο ζηάζεηο θαη ηνπο ζηαζκνχο (Veloinfo, The European Network for Cycling Expertise, 2010). Αμίδεη, ινηπφλ, λα δηεξεπλεζνχλ νη πξνυπνζέζεηο θαη νη βέιηηζηεο ζπλζήθεο, ψζηε απηή ε ζπλέξγεηα λα απνδίδεη ηε κέγηζηε ρξεζηκφηεηα ζηνπο κεηαθηλνχκελνπο θαη λα θαηαζηεί ν ζπγθεθξηκέλνο ηξφπνο αληαγσληζηηθφο έλαληη ηνπ απηνθηλήηνπ. Φσηεηλφ παξάδεηγκα, άιισζηε, απνηεινχλ νη πφιεηο πνπ ζπλδπάδνπλ ηα κέηξα ππέξ ηνπ πνδειάηνπ κε κέηξα ππέξ ησλ δεκφζησλ κεηαθνξψλ, νη νπνίεο έρνπλ θαηνξζψζεη λα κεηψζνπλ ην πνζνζηφ ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ απηνθηλήηνπ ηδησηηθήο ρξήζεο ζε ζρέζε κε άιιεο πφιεηο κε παξαπιήζην πνζνζηφ κεραλνθίλεζεο. Γηαπηζηψλεηαη ινηπφλ φηη νη νδεγνί δέρνληαη λα ρξεζηκνπνηνχλ ηαθηηθά ην πνδήιαην, θξαηψληαο παξάιιεια ην νηθνγελεηαθφ 88

100 ηνπο απηνθίλεην, ή φηη φζνη κεηαθηλνχληαλ κε απηνθίλεην σο ζπλεπηβάηεο γίλνληαη απηφλνκνη θπθινθνξψληαο κε πνδήιαην. Αθφκε θαη ζε κηα ρψξα φπνπ έρνπλ ήδε αλαπηπρζεί ελαιιαθηηθέο ιχζεηο έλαληη ηνπ απηνθηλήηνπ, ππάξρνπλ αθφκε πεξηζψξηα αιιαγήο ησλ ζπλεζεηψλ ησλ νδεγψλ απηνθηλήηνπ ππέξ κέζσλ κεηαθνξάο πνπ ζέβνληαη πεξηζζφηεξν ην πεξηβάιινλ. Σνχην απνδείρηεθε ζηελ πφιε Arhus ηεο Γαλίαο κέζσ κηαο πξσηνβνπιίαο πνπ νλνκάζηεθε bikebusters (κεηαθηλνχκελνη κε πνδήιαην θαη ιεσθνξείν). ηελ Οιιαλδία, ζρεδφλ ην 30% ηνπ επηβαηψλ ηνπ ζηδεξνδξφκνπ κεηαβαίλνπλ ζην ζηαζκφ κε ην πνδήιαην θαη ην 12% ζπλερίδνπλ ην ηαμίδη ηνπο κε ην πνδήιαην κεηά ηελ απνβίβαζή ηνπ απφ ην ηξέλν. ηηο Ζ.Π.Α. ζεσξείηαη επηηπρήο πξαθηηθή ε εμαζθάιηζε εηδηθψλ ζέζεσλ γηα ηα πνδήιαηα ζηα ιεσθνξεία, κε πνιιέο εηαηξείεο παξνρήο κεηαθνξηθνχ έξγνπ λα εθζέηνπλ ηηο ζεηηθέο επηπηψζεηο ηεο επέλδπζεο ράξηο ζηελ απμαλφκελε δήηεζε (Veloinfo, The European Network for Cycling Expertise, 2010). ην Νφηηηλρακ, ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ, έρεη πξαγκαηνπνηεζεί κηα εκεξίδα κε ηίηιν «πλδπάδνληαο ην πνδήιαην θαη ηηο δεκφζηεο ζπγθνηλσλίεο» ( Integrating cycling with public transport ). ηελ πφιε Λεληο έιαβε ρψξα κηα φκνηα εθζηξαηεία γηα ηελ ελζσκάησζε ηνπ πνδειάηνπ ζηε δεκφζηα ζπγθνηλσλία ζην θέληξν ηεο πφιεο. Μεηαμχ άιισλ θαηλνηφκσλ ιχζεσλ πνπ παξνπζηάζηεθαλ ήηαλ θαη ην «πνδήιαην ιεσθνξείν» ( bike bus ): έλα ιεσθνξείν πνπ εμππεξεηεί ηηο πξναζηηαθέο πεξηνρέο κε ελζσκαησκέλν ξπκνπιθφ γηα ηε κεηαθνξά ησλ πνδειάησλ ησλ επηβαηψλ. Καηά ηελ Δπξσπατθή Ζκέξα «ηελ πφιε ρσξίο ην απηνθίλεηφ κνπ» (In Town Without My Car Day, ITWMC) ην Berliner Verkehrsbetriebe ζηε Γεξκαλία, δειαδή ε θχξηα εηαηξεία παξνρήο ππεξεζηψλ δεκφζηαο ζπγθνηλσλίαο ζην Βεξνιίλν, επέηξεςε ζε φινπο ηνπο επηβάηεο λα κεηαθέξνπλ ηα πνδήιαηά ηνπο κε ηα Μ.Μ.Μ. δσξεάλ θαη ζην Παξίζη ηεο Γαιιίαο ε RATP (Régie Autonome des Transports Parisiens), ε απηφλνκε εηαηξεία δηαρείξηζεο ησλ παξηζηλψλ ζπγθνηλσληψλ δάλεηδε πνδήιαηα ζε επηβάηεο (Cara McLaughlin, UITP, 2003). 4.6 Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα πόιεσλ πνπ επλννύλ ηε ρξήζε πνδειάηνπ Παιαηφηεξα ην πνδήιαην απνηεινχζε ην θαη' εμνρήλ κέζν κεηαθνξάο ζε κεγάιν κέξνο ησλ ρσξψλ καο. Όπνπ ππήξρε δξφκνο ή κνλνπάηη ην πνδήιαην θπξηαξρνχζε, απφ ηνλ Βνξξά κέρξη ηνλ Νφην ηεο Δπξψπεο. ήκεξα, φκσο, ην πνδήιαην ζπλδέεηαη ζπλήζσο κε δχν ρψξεο θαη δχν πξσηεχνπζεο: ηηο Κάησ Υψξεο θαη ηε Γαλία, ην Άκζηεξληακ θαη ηελ Κνπεγράγε. Ζ ρξήζε πνδειάηνπ έρεη απμεζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα ζε ρψξεο φπσο ε Γαλία, ε Γεξκαλία, ε Ηηαιία θαη ε Οιιαλδία. πγθεθξηκέλα, ζηελ Οιιαλδία ην 30% φισλ ησλ κεηαθηλήζεσλ γίλεηαη κε πνδήιαην ην νπνίν απνηειεί ην δεχηεξν κέζν κεηαθνξάο κεηά ην Η.Υ. απηνθίλεην, ελψ ζηε Γαλία αλαινγνχλ πάλσ απφ 2 πνδήιαηα αλά θαηνηθία έλαληη 0,72 απηνθηλήησλ (Φξαληδεζθάθεο Η.Μ. θ.ά., 1997). 89

101 Πξάγκαηη, ζαλ ηξφπνο κεηαθνξάο, ε πνδειαζία είλαη δεκνθηιέζηεξε ζηε βφξεηα Δπξψπε, αιιά παξνπζηάδεη απμαλφκελν ελδηαθέξνλ θαη ζηελ θεληξηθή, λφηηα θαη αλαηνιηθή Δπξψπε. Έηζη, ην πνδήιαην αξρίδεη λα ρξεζηκνπνηείηαη φιν θαη πην ηαθηηθά ζε φιε ηελ Δπξψπε, έζησ θαη αλ ε ρξήζε ηνπ είλαη πεξηνξηζκέλε. Οη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο ε ρξήζε ηνπ είλαη ζπάληα ζηηο λφηηεο ρψξεο ζπλδένληαη θαηά κεγάιν κέξνο κε ην γφεηξν ηνπ πνδειάηνπ, πνπ ζεσξείηαη ζπρλά σο απαξραησκέλν κέζν κεηαθνξάο, σο παηρλίδη γηα παηδηά ή σο κέζν άζιεζεο. Χο εθ ηνχηνπ, ππάξρνπλ κεγάιεο δηαθνξνπνηήζεηο ζε ζρέζε κε ηε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ αλάκεζα ζηηο επξσπατθέο ρψξεο. Ο κέζνο πνιίηεο ηεο Δ.Δ. ρξεζηκνπνηεί ην πνδήιαην γηα 275 ρηιηφκεηξα ην ρξφλν. ηε Γαλία θαη ηελ Οιιαλδία, φπνπ νη αληίζηνηρεο ππνδνκέο είλαη ηδηαίηεξα αλαπηπγκέλεο, ην πνδήιαην απνηειεί έλα δεκνθηιέο θαη νπζηαζηηθφ κέζν κεηαθηλήζεσλ θαη ζηηο ρψξεο απηέο ν κέζνο πνιίηεο δηαλχεη κέρξη θαη ρηιηφκεηξα ην ρξφλν κε ην πνδήιαην. Δληνχηνηο, ζηελ Διιάδα, ην Ζλσκέλν Βαζίιεην, ην Λνπμεκβνχξγν, ηελ Πνξηνγαιία θαη ηελ Ηζπαλία, ην πνδήιαην ρξεζηκνπνηείηαη γηα ιηγφηεξν απφ 100 ρηιηφκεηξα ην ρξφλν. Χζηφζν, κηα λφηηα πφιε φπσο ε Πάξκα (Ηηαιία) παξνπζηάδεη έλα δείθηε ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ πνδειάηνπ εμίζνπ πςειφ κε ην Άκζηεξληακ. ηελ Πάξκα ( θάηνηθνη), ην 19% ηνπ ζπλφινπ ησλ κεηαθηλήζεσλ πξαγκαηνπνηείηαη κε πνδήιαην, έλαληη 20% ζην Άκζηεξληακ (θαηά ηη ιηγφηεξν απφ θάηνηθνη). ηε Φεξξάξα ( θάηνηθνη) ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ πνδειάηνπ θζάλεη ην 31% ζηηο κεηαθηλήζεηο κεηαμχ ηνπ ηφπνπ θαηνηθίαο θαη ηνπ ηφπνπ εξγαζίαο (European Commission, 1999). ηε νπεδία, παξφηη είλαη κηα ρψξα κε ςπρξφ θιίκα, ην 33% ηνπ ζπλφινπ ησλ κεηαθηλήζεσλ ζηελ πφιε Vasteras ( θάηνηθνη) πξαγκαηνπνηείηαη κε πνδήιαην. ηελ Διβεηία, αλ θαη δελ είλαη επίπεδε ρψξα, ην πνδήιαην ρξεζηκνπνηείηαη γηα ην 23% ηνπ ζπλφινπ ησλ κεηαθηλήζεσλ ζηε Βαζηιεία ( θάηνηθνη), πνπ είλαη θηηζκέλε ζηηο φρζεο κηαο θακπήο ηνπ Ρήλνπ, θαζψο θαη γηα ην 15% ζηε Βέξλε φπνπ πνιινί δξφκνη έρνπλ θιίζε 7%. ην Κέκπξηηδ ( θάηνηθνη) ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ, κηα ρψξα κε πςειή βξνρφπησζε, ην 27% ησλ κεηαθηλήζεσλ πξαγκαηνπνηνχληαη κε πνδήιαην. Σν Trondheim (Ννξβεγία), πνπ θηινμέλεζε ηε δηάζθεςε Velo Borealis ην 1998, έρεη δείθηε ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ πνδειάηνπ 8% θαη δηαζέηεη ηνλ πξψην αλαβαηήξα γηα πνδειάηεο ζηνλ θφζκν (European Commission, 1999). Γηάθνξεο επξσπατθέο πφιεηο έρνπλ εθαξκφζεη επηηπρψο πνιηηηθέο κε ζθνπφ λα ελζαξξχλνπλ ηελ πνδειαζία θαη λα θαηαθέξνπλ κηα αλαθαηαλνκή ησλ κεηαθηλήζεσλ θαηά κέζν, φπσο ε πφιε Graz ζηελ Απζηξία, πνπ έρεη εθαξκφζεη κέηξα πνπ αχμεζαλ ηηο κεηαθηλήζεηο κε πνδήιαην απφ 9% ζε 28% θαη κείσζαλ απηέο κε Η.Υ. απφ 44% ζε 30%. ηελ νιιαλδηθή πφιε Houten, ε πνδειαζία αληηπξνζσπεχεη πεξηζζφηεξν απφ ην 60% φισλ ησλ κεηαθηλήζεσλ. Καηά ζπλέπεηα, ν θπθινθνξηαθφο θφξηνο ησλ απηνθηλήησλ ζηελ 90

102 πφιε είλαη 25% θάησ απφ ηνλ εζληθφ κέζν φξν θαη ην Houten έρεη αμηνπξφζεθηα επίπεδα νδηθήο αζθάιεηαο ρσξίο ηδηαίηεξεο θαη πνιπδάπαλεο θπθινθνξηαθέο επεκβάζεηο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνεγνχκελεο δεθαεηίαο. Τπάξρεη ζεκαληηθή δπλαηφηεηα γηα ηελ πνδειαζία ζην ηξέρνλ αζηηθφ θνηλσληθφ, νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηθφ πιαίζην. Τπάξρνπλ πξννπηηθέο γηα αχμεζε ηεο πνδειαζίαο σο ελαιιαθηηθήο ιχζεο γηα κηθξέο απνζηάζεηο ζε ζρέζε κε ηα επηβιαβή γηα ην πεξηβάιινλ απηνθίλεηα. Ζ επξσπατθή εκπεηξία δείρλεη φηη ππάξρνπλ ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο πνπ έρνπλ νδεγήζεη ήδε ζε κηα αχμεζε ηεο ρξήζεο ηνπ πνδειάηνπ θαη σο εθ ηνχηνπ ζα κπνξνχζαλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο πξφηππα γηα άιιεο πεξηνρέο γηα αληίζηνηρε επηηπρία. πλεπψο, ε κείσζε ηεο ρξήζεο ησλ απηνθηλήησλ είλαη επηζπκεηή αιιά θαη εθηθηή (Veloinfo, The European Network for Cycling Expertise, 2010) Φεξξάξα - Ηηαιία Ζ Φεξξάξα έρεη θαηνίθνπο θαη πνδήιαηα. Άλσ ηνπ 30% ησλ κεηαθηλήζεσλ πξνο ην ζρνιείν ή ηνλ ηφπν εξγαζίαο πξαγκαηνπνηείηαη κε πνδήιαην. Χζηφζν, ν δήκνο δελ ζηακαηά ηηο πξνζπάζεηέο ηνπ γηα λα δηαηεξεζεί, αιιά θαη λα απμεζεί ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ πνδειάηνπ θαη λα κεησζεί ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ απηνθηλήηνπ. Σν θέληξν ηεο πφιεο (5 εθηάξηα) έρεη πεδνδξνκεζεί, αιιά είλαη πξνζπειάζηκν ζηνπο πνδειάηεο. Γχξσ απφ ην θέληξν, ζε κηα δψλε 50 εθηαξίσλ επηηξέπεηαη ε θπθινθνξία ηνπ απηνθηλήηνπ, αιιά κε πνιινχο πεξηνξηζκνχο. Ζ Φεξξάξα αλαπηχζζεη ζηαδηαθά ην πνδειαηηθφ δίθηπν ζηνπο κεγάινπο θπθινθνξηαθνχο άμνλεο, απμάλεη ηνλ αξηζκφ ησλ πεξηνρψλ θαηνηθηψλ φπνπ νη πνδειάηεο θαη νη πεδνί έρνπλ πξνηεξαηφηεηα έλαληη ησλ απηνθηλήησλ, επηηξέπεη ηελ θπθινθνξία ησλ πνδειάησλ θαη ζηηο δχν θαηεπζχλζεηο ησλ κνλφδξνκσλ θαη βειηηψλεη ηηο ζπλζήθεο ζηάζκεπζεο ησλ πνδειάησλ (2.500 δσξεάλ ζέζεηο, 300 θπιαζζφκελεο ζέζεηο επί πιεξσκή, 800 ζέζεηο ζην ζηαζκφ). Δπηπξνζζέησο, ζηε Φεξξάξα δεκηνπξγήζεθαλ νξηζκέλνη κνλφδξνκνη, φρη γηα λα δηεπθνιχλνπλ ηελ θπθινθνξία ησλ απηνθηλήησλ ή γηα λα δεκηνπξγεζεί πεξηζζφηεξνο ρψξνο ζηάζκεπζεο, αιιά εηδηθά γηα λα βξεζεί ρψξνο γηα ηνπο πνδειάηεο ζηνπο δξφκνπο φπνπ επηδηψρζεθε λα δεκηνπξγεζεί έλαο πνδειαηφδξνκνο ζε θάζε θαηεχζπλζε. ε άιινπο δξφκνπο πεξηνξίζηεθε ε δηεξρφκελε θπθινθνξία, ψζηε λα δηεπθνιπλζεί ε θπθινθνξία ησλ πνδειαηψλ κεηαμχ ηεο θπθινθνξίαο ησλ απηνθηλήησλ πνπ έγηλε απζηεξά ηνπηθή. Ο ηνπξηζκφο θαη νη ςπραγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο επλννχληαη απφ ηε δεκηνπξγία κηαο δηαδξνκήο 163 ρικ. θαηά κήθνο ηνπ Πάδνπ, θαζψο θαη απφ ηε δηνξγάλσζε επηζθέςεσλ ζηε Φεξξάξα κε πνδήιαην (European Commission, 1999) Μπηικπάν θαη Βηζθάηα - Ηζπαλία Ζ επαξρία ηεο Βηζθάηαο ζηε Υψξα ησλ Βάζθσλ έρεη αξθεηέο κεγάιεο πφιεηο, κία απφ ηηο νπνίεο είλαη θαη ην Μπηικπάν. Πξφζθαηα μεθίλεζε ηε δεκηνπξγία ελφο πνδειαηηθνχ δηθηχνπ 91

103 200 ρικ. πνπ ζα ζπλδέζεη ελ θαηξψ φια ηα κεγάια αζηηθά θέληξα ηεο επαξρίαο, αιιά θαη ηηο κηθξέο πφιεηο θαη ηα ρσξηά. Αξρηθφο ζηφρνο ηνπ ελ ιφγσ ζρεδίνπ είλαη λα βειηησζεί ε πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο (κείσζε ηεο ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ απηνθηλήηνπ) θαη ε πνηφηεηα δσήο (δεκηνπξγία έξγσλ ππνδνκήο γηα ςπραγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο). Σαπηφρξνλα φκσο, ην έξγν ζα έρεη θαη νηθνλνκηθέο ζπλέπεηεο (ηνπξηζκφο). Σν δίθηπν απηφ βαζίδεηαη ζε έλα γεληθφ ρσξνηαμηθφ ζρήκα ηεο επαξρίαο, φπνπ ζρεδηάζηεθαλ νη ζπλδέζεηο πνπ πξφθεηηαη λα γίλνπλ. Έηζη, ζρεδηάζηεθαλ ελλέα δηαδξνκέο. Ζ ράξαμή ηνπο εθκεηαιιεχεηαη ελ κέξεη ζηδεξνδξνκηθέο γξακκέο πνπ βξίζθνληαη εθηφο ιεηηνπξγίαο (50 ρικ.), αιιά αθνινπζεί θαη αζθαιηνζηξσκέλεο νδνχο θαη δξφκνπο (80 ρικ.) θαη δαζηθέο νδνχο (40 ρικ.). Θα θαηαζθεπαζηνχλ 20 ρικ. νδψλ γηα πεδνχο θαη πνδειάηεο, εηδηθά γηα λα δεκηνπξγεζνχλ ζπλδέζεηο φπνπ δελ ππάξρνπλ. Οη δηαδξνκέο ζα εμππεξεηήζνπλ ηνπο θαζεκεξηλνχο πνδειάηεο (θπξίσο γηαηί ζπλδένπλ θνληηλά πνιενδνκηθά ζπγθξνηήκαηα θαη παξέρνπλ πνιιέο ζπλδέζεηο κε ην δίθηπν δεκφζησλ κεηαθνξψλ), αιιά ζα αμηνπνηεζνχλ θαη γηα ςπραγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο (βφιηα κε ηα πφδηα ή κε πνδήιαην) Γνπβιίλν - Ηξιαλδία ην Γνπβιίλν ην 11% ησλ αηφκσλ πνπ πεγαίλνπλ ζηελ εξγαζία ηνπο δειψλνπλ φηη ην πνδήιαην είλαη ην θχξην κέζν κεηαθνξάο ηνπο. πλνιηθά ην 5% φισλ ησλ κεηαθηλήζεσλ πξαγκαηνπνηνχληαη κε πνδήιαην (δειαδή πεξίπνπ ην έλα πέκπην ηεο ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ πνδειάηνπ ην 1960). Χζηφζν, νη κεηξήζεηο δείρλνπλ κείσζε ηεο ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ πνδειάηνπ κεηαμχ ησλ εηψλ 1987 θαη Αληίζεηα, ν επηδησθφκελνο ζηφρνο είλαη λα δηπιαζηαζηεί ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ πνδειάηνπ, ψζηε λα θζάζεη ην 10% κέζα ζε κηα δεθαεηία. Μηα έξεπλα εξσηεκαηνινγίνπ έδεημε φηη νη θάηνηθνη ηνπ Γνπβιίλνπ ζε πνζνζηφ 18% δήισζαλ φηη είλαη πξφζπκνη λα κεηαθηλνχληαη ηαθηηθά κε πνδήιαην, εθφζνλ ππήξραλ ρσξνηαμηθέο ξπζκίζεηο γηα πνδήιαηα. Δμάιινπ, ην 16% ησλ Γνπβιηλέδσλ πνπ κεηαθηλείηαη ήδε πεξηζηαζηαθά κε πνδήιαην δήισζε φηη ζα ην ρξεζηκνπνηνχζε ζπρλφηεξα εάλ ππήξραλ ρσξνηαμηθέο ξπζκίζεηο γηα πνδήιαηα. πλνιηθά, ην 34% ηνπ πιεζπζκνχ πξνζδνθά απφ ηε δηνίθεζε λα ιάβεη κέηξα ππέξ ηνπ πνδειάηνπ. Γηα λα εληζρπζεί ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ πνδειάηνπ, ε αξκφδηα γηα ηηο κεηαθνξέο ππεξεζία ηνπ Γνπβιίλνπ ζπλέηαμε ηε κειέηε ελφο δηθηχνπ πνδειαηηθψλ δηαδξνκψλ. Ζ ζχζηαζε γηα ηε δηάζεζε εηήζηνπ πξνυπνινγηζκνχ 3 εθαηνκκπξίσλ επξψ ηεξήζεθε ζε πνιηηηθφ επίπεδν. Ο ζπλνιηθφο πξνυπνινγηζκφο γηα ηελ πεξίνδν αλήιζε ζηα 18 εθαηνκκχξηα επξψ θαη έιαβε ζηήξημε απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε ζην πιαίζην ηεο πνιηηηθήο ζπλνρήο. Ο δήκνο ζπλέζηεζε κηα δηνηθεηηθή κνλάδα γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πνδειάηνπ, ζην πιαίζην ηεο νπνίαο πξαγκαηνπνηνχληαη ηαθηηθέο ζπζθέςεηο κεηαμχ ηεο δηνίθεζεο θαη ησλ ρξεζηψλ. 92

104 Πξνγξακκαηίζηεθε ε πινπνίεζε ελφο κέξνπο ηνπ δηθηχνπ πνδειαηηθψλ δηαδξνκψλ κήθνπο 120 ρικ. ζε πεξίνδν πέληε εηψλ. Σν 1996 θαη ην 1997 πινπνηήζεθαλ 50 ρικ. ρσξνηαμηθψλ δηεπζεηήζεσλ γηα ην πνδήιαην. Δμάιινπ, ην Γνπβιίλν ζηνρεχεη λα δηαζέηνπλ φινη νη δεκφζηνη ρψξνη ζηάζκεπζεο ρψξν γηα πνδήιαηα ίζν κε ην 15% ησλ ζέζεσλ γηα απηνθίλεηα. Δπηπιένλ, ην Γνπβιίλν κπνξεί λα αμηνπνηήζεη ηνλ ηνπξηζκφ κε πνδήιαην: θάζε ρξφλν ηνπξίζηεο θζάλνπλ ζην αεξνδξφκην κε ην πνδήιαηφ ηνπο θαη ν αξηζκφο απηφο απμάλεηαη ζπλερψο (European Commission, 1999) Κύπξνο Μέζσ ηνπ πξνγξάκκαηνο LIFE (ρξεκαηνδνηηθφ κέζν πνπ δηαρεηξίδεηαη ε Γεληθή Γηεχζπλζε Πεξηβάιινληνο), ε Δπξσπατθή Έλσζε ρξεκαηνδνηεί ηε κειέηε πνδειαηηθψλ δηθηχσλ ζε ηέζζεξηο θππξηαθέο πφιεηο: ηε Λεπθσζία, ηε Λάξλαθα, ηε Λεκεζφ θαη ηελ Πάθν. Ο γεληθφο ζηφρνο είλαη λα κεησζεί ε πίεζε ηεο θπθινθνξίαο ησλ απηνθηλήησλ θαη λα βειηησζεί ηφζν ε πνηφηεηα ησλ κεηαθηλήζεσλ φζν θαη ε πνηφηεηα δσήο ζηηο πφιεηο. Σν ζρέδην πεξηιακβάλεη έλα πξφγξακκα πξνψζεζεο ηνπ πνδειάηνπ ζην επξχ θνηλφ, ην νπνίν ζα νινθιεξσζεί ζε ηξία ρξφληα (δηαζθέςεηο, ζπδεηήζεηο, ζπλεδξηάζεηο νκάδσλ πίεζεο θιπ.) θαη δχν έξεπλεο ζρεηηθά κε ην πψο γίλεηαη αληηιεπηφ ην πνδήιαην. Ο ζπλνιηθφο πξνυπνινγηζκφο ηνπ έξγνπ αλέξρεηαη ζε επξψ, θαη θαζεκία πφιε παξεκβαίλεη κε επξψ πεξίπνπ. Ζ έλαξμε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζεκαηνδνηήζεθε απφ ην γχξν ηεο Λεπθσζίαο κε πνδήιαην, ζηνλ νπνίν ζπκκεηείραλ νη δήκαξρνη ησλ ελδηαθεξφκελσλ πφιεσλ Freiburg - Γεξκαλία Σν Freiburg (Μέιαο Γξπκφο, Γεξκαλία) πεδνδξφκεζε ζηαδηαθά ην θέληξν ηεο πφιεο: παξά ηελ αξρηθή ζζελαξή αληίδξαζε ησλ εκπφξσλ, ε ζηάζε ηνπο άιιαμε κφιηο παξαδφζεθαλ νη πξψηνη πεδφδξνκνη θαη εληέιεη νη έκπνξνη ήηαλ απηνί πνπ δήηεζαλ λα πξνρσξήζεη γξεγνξφηεξα ε πεδνδξφκεζε. Σν ηξαζβνχξγν έπξαμε ην ίδην. ηηο δχν απηέο πφιεηο ην γεγνλφο φηη ην θέληξν ηεο πφιεο είλαη πξνζπειάζηκν ζηνπο πνδειάηεο απνηειεί έλα ζαθέο πιενλέθηεκα γηα ην πνδήιαην. ην Freiburg ε πνιηηηθή ππέξ ηνπ πνδειάηνπ πνπ μεθίλεζε ην 1976 (δίθηπν πνδειαηηθψλ δηαδξνκψλ κήθνπο 135 ρικ., επελδχζεηο 13 εθαη. επξψ, φξην ηαρχηεηαο 30 ρικ./ψξα ζε κεγάιν κέξνο ηεο πφιεο) επσθειήζεθε απφ ηελ πεδνδξφκεζε θαη απφ κηα ζπλνιηθή πνιηηηθή θηλεηηθφηεηαο: ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ πνδειάηνπ δηπιαζηάζηεθε κεηαμχ ηνπ 1976 θαη ηνπ 1992 θαη ππεξβαίλεη ην 20%. 93

105 4.6.6 ηξαζβνύξγν - Γαιιία ην ηξαζβνχξγν, φπνπ πξνσζείηαη ην πνδήιαην απνθιείνληαο ην απηνθίλεην απφ ην θέληξν ηεο πφιεο θαη επαλεγθαζηζηψληαο ην ηξακ, νη κεηαθηλήζεηο κε πνδήιαην απμήζεθαλ απφ 8% ην 1988 ζε 12% ην Απνηέιεζκα: αχμεζε θαηά 33% ηνπ ζπλφινπ ησλ κεηαθηλήζεσλ πξνο ηα εκπνξηθά θαηαζηήκαηα ηνπ θέληξνπ (ρσξίο λα αιιάμεη ε έθηαζε ηεο εκπνξηθήο δψλεο). Μηα πξφζθαηε έξεπλα κεηαμχ νδεγψλ απηνθηλήηνπ απνθαιχπηεη φηη ην 63% εθηηκά φηη «ην απηνθίλεην ζηελ πφιε είλαη μεπεξαζκέλν». Μάιηζηα, ην 80% ζεσξεί φηη «γηα λα βειηησζεί ε θπθινθνξία ζηελ πφιε πξέπεη λα πεξηνξηζηεί ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ απηνθηλήηνπ». ην ηξαζβνχξγν ππάξρνπλ 77 ρικ. πνδειαηνδξφκσλ θαη ισξίδσλ γηα πνδήιαηα, 12 ρικ. κνλφδξνκσλ κε πεξηνξηζκνχο, 15 ρικ. πεδνδξνκίσλ φπνπ επηηξέπεηαη ε θπθινθνξία ησλ πνδειαηψλ. ε νξηζκέλεο ισξίδεο ιεσθνξείσλ επηηξέπεηαη ε θπθινθνξία ησλ πνδειαηψλ. Τηνζεηήζεθε έλα πξφγξακκα θαηεπζπληεξίσλ γξακκψλ γηα ηα δίηξνρα θαη έλαο πνδειαηηθφο ράξηεο (πνπ πεξηιακβάλεη ρσξνηαμηθέο ξπζκίζεηο γηα πνδήιαηα, κέηξα θαηά ηεο θινπήο, αλαθνηλψζεηο, ππεξεζηαθά πνδήιαηα) γηα λα επηηεπρζεί έλαο θηιφδνμνο ζηφρνο: λα πξαγκαηνπνηείηαη ην 25% ησλ κεηαθηλήζεσλ κε πνδήιαην Γελεύε - Διβεηία Σν δίθηπν 13 πνδειαηηθψλ δηαδξνκψλ ηεο Γελεχεο, πνπ εγθξίζεθε ην 1987, ζα εθηείλεηαη ζε 100 ρικ. θαη ζα θνζηίζεη πεξίπνπ 4 εθαη. επξψ. Μέζα ζε δέθα ρξφληα ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ πνδειάηνπ απμήζεθε απφ 2 ζε 4%. ήκεξα, ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ πνδειάηνπ απμάλεηαη κε ξπζκφ πεξίπνπ 0,5% ην ρξφλν. Ζ ρξεζηκφηεηα ησλ ρσξνηαμηθψλ ξπζκίζεσλ γηα πνδήιαηα απνδεηθλχεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ε πξφνδνο ηνπ πνδειάηνπ είλαη κηθξφηεξε ζηηο ζπλνηθίεο φπνπ δελ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί αθφκε νη δηαδξνκέο. Σν 1995/96 ν δήκνο νξγάλσζε κηα εθζηξαηεία πξνψζεζεο γηα ηελ νπνία δαπαλήζεθαλ επξψ. Κάζε ρξφλν δεκνζηεχεη ηε λέα έθδνζε ηνπ ράξηε πνδειαηηθψλ δηαδξνκψλ Ζ πεξηθέξεηα ηεο Βαιινλίαο - Βέιγην ην Βέιγην ην πνδήιαην απνηειεί πξνλφκην θπξίσο ηνπ Βνξξά ηεο ρψξαο: απφ ηα 5 εθαηνκκχξηα πεξίπνπ πνδήιαηα ζην Βέιγην ηα 4 εθαηνκκχξηα ηνπιάρηζηνλ βξίζθνληαη ζηε Φιάλδξα. Χζηφζν, ε πεξηθέξεηα ηεο Βαιινλίαο αλέιαβε κηα αξθεηά ζπάληα πξσηνβνπιία: ρξεκαηνδφηεζε πξφηππεο κειέηεο δηθηχσλ πνδειαηηθψλ δηαδξνκψλ ζε ηέζζεξηο κεγάιεο πφιεηο (Ληέγε, αξιεξνπά, Νακχξ θαη Μνλο) θαη ζε πνιιέο αζηηθέο θνηλφηεηεο. Βάζεη ηνπ ελ ιφγσ ζρεδίνπ, ην έξγν ησλ ηνπηθψλ αξρψλ είλαη λα ζπγθεθξηκελνπνηήζνπλ ηελ πινπνίεζε ησλ δηθηχσλ, ηδίσο κε ηελ παξέκβαζε ηεο πεξηθεξεηαθήο εμνπζίαο πνπ 94

106 επηδνηεί ηηο εξγαζίεο ζε ηνπηθφ επίπεδν θαη δηαρεηξίδεηαη ηνπο πεξηθεξεηαθνχο δξφκνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ή δηαζρίδνληαη απφ ηα πνδειαηηθά δίθηπα. Δμάιινπ, ε πεξηθέξεηα ηεο Βαιινλίαο δεκηνπξγεί έλα δίθηπν πνπ ζα εθκεηαιιεπζεί θπξίσο ηνπο δξφκνπο κφισλ ζε θαλάιηα θαη πνηάκηα, θαζψο θαη εγθαηαιειεηκκέλεο ζηδεξνδξνκηθέο γξακκέο. Σν απηφλνκν δίθηπν δξφκσλ βξαδείαο θπθινθνξίαο (RAVEL) πνπ ρξεζηκεχεη ελίνηε γηα ηηο θαζεκεξηλέο κεηαθηλήζεηο εμππεξεηεί θπξίσο ηηο ςπραγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ζα ζπλδέζεη ηηο πεξηζζφηεξεο κεγάιεο πφιεηο (European Commission, 1999) Houten - Οιιαλδία ηελ πφιε Houten ηεο Οιιαλδίαο ( θάηνηθνη) έρνπλ αζθεζεί πεξηνξηζηηθέο πνιηηηθέο έλαληη ηνπ απηνθηλήηνπ, νη νπνίεο επηθεληξψζεθαλ ζηε κνξθή ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ. Έηζη, δελ επηηξέπεηαη νπνηαδήπνηε δηακπεξήο θίλεζε κε ην απηνθίλεην ζην εζσηεξηθφ ηεο πφιεο, θαζψο φιν ην δίθηπν είλαη πξνζαλαηνιηζκέλν πξνο ηνλ πεξηθεξεηαθφ δαθηχιην, κέζσ ηνπ νπνίνπ πξαγκαηνπνηείηαη ην ζχλνιν ησλ κεηαθηλήζεσλ κε ην κέζν απηφ. Αληίζεηα, έρνπλ δηακνξθσζεί δίθηπα γηα ην πνδήιαην θαη γηα ηνλ πεδφ πνπ δηαηξέρνπλ ην ζχλνιν ηεο πφιεο θαη πξνθαλψο επηηξέπνπλ νπνηαδήπνηε δηακπεξή θίλεζε ζην εζσηεξηθφ ηεο πφιεο κε ηα κέζα απηά, φπσο θαίλεηαη θαη ζην ρήκα 4.2. Γίθηπν πνδειάηνπ Οδηθφ δίθηπν ρήκα 4.2: Ζ δνκή ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ θαη ηνπ δηθηχνπ πνδειάηνπ ζηελ πφιε Houten. Οη δηακπεξείο θηλήζεηο ζηελ πφιε κπνξνχλ λα γίλνπλ κφλν κε ην πνδήιαην ή κε ηα πφδηα (Πεγή: Houten VeloCity, 2003). Σν απνηειέζκαηα γηα ηηο κεηαθηλήζεηο είλαη φηη θαηά ηηο πεξηφδνπο αηρκήο παξαηεξείηαη κεησκέλνο αξηζκφο ηαμηδηψλ κε απηνθίλεην θαηά 10% ζε ζρέζε κε ην κέζν εζληθφ φξν ζηε Οιιαλδία, αλ θαη ν δείθηεο ηδηνθηεζίαο απηνθηλήηνπ είλαη κεηαμχ ησλ πςειφηεξσλ ζηε ρψξα. Δπίζεο, ν αξηζκφο ησλ ηαμηδηψλ απηνθηλήηνπ κε ζθνπφ ηηο αγνξέο βξέζεθε λα είλαη απφ 8% 95

107 έσο 13% κηθξφηεξνο ζε ζρέζε κε άιιεο αζηηθέο πεξηνρέο παξφκνηνπ κεγέζνπο θαη θπζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ (ππθλφηεηα, ρξήζεηο γεο), αιιά δηαθνξεηηθήο κνξθήο ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ. Ζ πεξίπησζε ηεο πφιεο ηνπ Houten απνηειεί έλα παξάδεηγκα γηα ηηο επηπηψζεηο πνπ κπνξεί λα έρεη κηα πνιηηηθή δηακφξθσζεο ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο ησλ ρξεζηψλ ήπησλ κέζσλ κεηαθνξάο θαη φρη ηνπ απηνθηλήηνπ. 4.7 Δπξσπατθή εκπεηξία ζηε δηαδξαζηηθόηεηα ηνπ πνδειάηνπ κε ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο ηελ ελφηεηα απηή, παξαηίζεληαη νξηζκέλα παξαδείγκαηα Δπξσπατθψλ ρσξψλ θαη πφιεσλ, νη νπνίεο πηνζεηνχλ θαη αλαιακβάλνπλ ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο θαη κέηξα πνπ εληζρχνπλ ηε ζπλδπαζκέλε κεηαθίλεζε κε ην πνδήιαην θαη ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο. πγθεθξηκέλα, αλαιχνληαη νη δπλαηφηεηεο θαη νη δηεπθνιχλζεηο πνπ πξνζθέξνπλ ζηνπο κεηαθηλνχκελνπο φζνλ αθνξά ζηα ζεκεία αιιαγήο κέζνπ. Γειαδή, πεξηγξάθνληαη νη ππνδνκέο πνπ πξνζθέξνληαη γηα ζηάζκεπζε ησλ πνδειάησλ ζε θεληξηθνχο ζηαζκνχο θαη ζηάζεηο, νη λνκνζεζίεο πνπ ηζρχνπλ γηα ηε κεηαθνξά θαη ηε θφξησζε ηνπ πνδειάηνπ ζηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο, δίλνληαο ηδηαίηεξε έκθαζε ζην κεηξφ, αιιά θαη ηα ζπζηήκαηα κίζζσζεο θαη ελνηθίαζεο πνδειάησλ ηα νπνία επλννχλ ηε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο δεκφζηεο ζπγθνηλσλίεο. Φπζηθά, γίλεηαη ιφγνο θαη γηα ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ αθνινπζνχλ γηα λα απμήζνπλ ηα πνζνζηά ρξήζεο ηνπ πνδειάηνπ αιιά θαη λα ελζαξξχλνπλ ηνπο θαηνίθνπο ηνπο λα ζηξαθνχλ ζηε ζπλδπαζκέλε κεηαθίλεζε κε επηφηεξνπο πξνο ην πεξηβάιινλ ηξφπνπο κεηαθνξάο έλαληη ηνπ Η.Υ. απηνθηλήηνπ Οιιαλδία ηελ Οιιαλδία, ην πνδήιαην είλαη έλα απφ ηα θπξίαξρα κέζα κεηαθνξάο θαη έρεη θαζηεξσζεί σο ηξφπνο κεηαθίλεζεο κέζα ζηελ πφιε. Γελ ζα ήηαλ ππεξβνιή λα εηπσζεί φηη φινη νη θάηνηθνη ηεο Οιιαλδίαο ρξεζηκνπνηνχλ ην πνδήιαην θαζψο ζε φιε ηε ρψξα ππάξρνπλ ζσζηά ζρεδηαζκέλα, θαηάιιεια θαη ζπλερή δίθηπα πνδειαηνδξφκσλ πνπ ζπληεξνχληαη επαξθψο. ήκεξα, ζην Άκζηεξληακ κφλν, ηα πνδήιαηα είλαη ζρεδφλ ίζα ζε αξηζκφ κε ηνπο θαηνίθνπο θαζψο ν πιεζπζκφο ηεο πφιεο είλαη θάηνηθνη θαη ηα πνδήιαηα ππεξβαίλνπλ ηηο ( χκθσλα κε έξεπλεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί φζνλ αθνξά ζηελ θαηαλνκή ησλ κέζσλ κεηαθνξάο θαη ηε δηαλπφκελε απφζηαζε, νη Οιιαλδνί πξνηηκνχλ ην πνδήιαην σο ηξφπν κεηαθίλεζεο αθφκε θαη φηαλ νη απνζηάζεηο είλαη κεγαιχηεξεο απφ απηέο πνπ ελδείθλπληαη γηα ηε ρξήζε ηνπ (απνζηάζεηο κεγαιχηεξεο ησλ 5 ρηιηνκέηξσλ). Πην ζπγθεθξηκέλα, ζην ζχλνιν ησλ κεηαθηλήζεσλ, ην πνδήιαην θαηαιακβάλεη έλα πνζνζηφ κεγαιχηεξν ηνπ 25%, ελψ γηα ηηο κεηαθηλήζεηο πνπ θαιχπηνπλ απνζηάζεηο κέρξη 7,5 ρηιηφκεηξα ην πνδήιαην είλαη ην επηθξαηέζηεξν θαη δεκνθηιέζηεξν κέζν κεηαθνξάο. Μφλν ην 2007, ην 34% φισλ ησλ κεηαθηλήζεσλ κέρξη 7,5 ρηιηφκεηξα πξαγκαηνπνηήζεθαλ κε ην πνδήιαην. Δπίζεο, 96

108 αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη νη Οιιαλδνί ρξεζηκνπνηνχλ ην πνδήιαην γηα λα δηαλχζνπλ αθφκα πην καθξηλέο απνζηάζεηο (7,5 έσο 15 ρηιηφκεηξα), θαζψο ην 15% απηψλ ησλ κεηαθηλήζεσλ πξαγκαηνπνηνχληαη κε ην κέζν απηφ (Ministerie van Verkeer en Waterstaat, 2009). Όζνλ αθνξά ζην ζθνπφ ηεο κεηαθίλεζεο κε ηε ρξήζε πνδειάηνπ, νη κεηαθηλήζεηο κε ζθνπφ ηελ εξγαζία αληηζηνηρνχλ ζην 17%, ελψ ε πνδειαζία θαηαιακβάλεη πνζνζηφ 20% ζηηο κεηαθηλήζεηο κε ζθνπφ ηελ αγνξά. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ρξήζεο δηαθξίλεηαη αλάκεζα ζηνπο καζεηηθνχο πιεζπζκνχο, θαζψο πεξηζζφηεξνη απφ ην 50% ησλ καζεηψλ επηιέγνπλ ην πνδήιαην, αλ θαη νη κεηαθηλήζεηο κε ζθνπφ ηελ εθπαίδεπζε αληηπξνζσπεχνπλ κφλν ην 9% ηνπ ζπλφινπ ησλ κεηαθηλήζεσλ. Χζηφζν, παξφηη ε Οιιαλδία θεκίδεηαη σο ε πην «πνδειαηηθή» ρψξα ηεο Δπξψπεο, ηα πνζνζηά ρξήζεο πνδειάηνπ εκθαλίδνπλ αλνκνηνκνξθίεο ζηηο δηάθνξεο πφιεηο. χκθσλα κε ζηαηηζηηθά ζηνηρεία ηνπ 2003, νη Groningen θαη Zwolle ζπγθαηαιέγνληαη ζηηο πφιεηο κε ην πςειφηεξν πνζνζηφ ρξήζεο, 37% θαη 38% αληίζηνηρα (Ministerie van Verkeer en Waterstaat, 2009). ην Άκζηεξληακ, πεξίπνπ ην 75% ησλ πνιηηψλ πνπ είλαη κεγαιχηεξνη ησλ 12 εηψλ θαηέρεη πνδήιαην, ελψ ζρεδφλ νη κηζνί απφ απηνχο ην ρξεζηκνπνηνχλ θαζεκεξηλά. Πην αλαιπηηθά, ε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ αληηζηνηρεί ζε άλσ ηνπ 30% ησλ ζπλνιηθψλ κεηαθηλήζεσλ, ελψ ηνπ απηνθηλήηνπ αλέξρεηαη ζην 41% θαη ηεο δεκφζηαο ζπγθνηλσλίαο ζην 22%. Δπηπιένλ, ην πνζνζηφ ρξήζεο ηνπ πνδειάηνπ απμάλεηαη ζην θέληξν ηεο πφιεο, φπνπ θηάλεη ην 55%. Πξνθεηκέλνπ φκσο λα κεγηζηνπνηήζεη ηα επίπεδα ηεο ζπλδπαζκέλεο κεηαθίλεζεο κε ην πνδήιαην θαη ηηο δεκφζηεο ζπγθνηλσλίεο θαη λα επηηχρεη πςειφηεξα αθφκε επίπεδα θηλεηηθφηεηαο, ε πνιηηηθή ηνπ Άκζηεξληακ γηα ην πνδήιαην, ην έηνο ζηφρνο ηεο νπνίαο ήηαλ ην 2010, είρε ζέζεη ηνπο εμήο ζηφρνπο: Σελ παξνρή πεξηζζφηεξσλ ζέζεσλ ζηάζκεπζεο γηα πνδήιαηα ζε θεληξηθνχο ζηαζκνχο θαη ζηάζεηο φπνπ παξαηεξείηαη απμεκέλε δήηεζε θαη νη ήδε ππάξρνληεο ρψξνη δελ επαξθνχλ γηα λα ηελ θαιχςνπλ. Βάζε ηνπ ζηφρνπ απηνχ ήηαλ νη εθηηκήζεηο γηα ην 2010 νη νπνίεο πξνέβιεςαλ κηα εηήζηα αχμεζε 5% ηεο επηβαηηθήο δήηεζεο ηνπ ζηδεξνδξφκνπ. ηνλ πξνγξακκαηηζκφ ηεο θακπάληαο «αλάπηπμε ηνπ ζηδεξνδξφκνπ» έρνπλ πξνυπνινγηζηεί 20 εθαηνκκχξηα επξψ επηπιένλ γηα εγθαηαζηάζεηο ρψξσλ ζηάζκεπζεο πνδειάησλ. Απνηξνπή ησλ θινπψλ ησλ πνδειάησλ ζε θεληξηθνχο ζηαζκνχο θαη ζηάζεηο φπνπ ππάξρεη κεγάιε ζπγθέληξσζε πνδειάησλ. Οινθιήξσζε, επέθηαζε θαη βειηίσζε ηνπ δηθηχνπ πνδειαηνδξφκσλ. Πεξεηαίξσ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ αηφκσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ην πνδήιαην κέζα απφ ηε βειηίσζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ θαη ηελ νινθιήξσζε ηεο δηαζχλδεζεο ηνπ πνδειάηνπ ζηα ζεκεία αιιαγήο κέζνπ. 97

109 Παξφιν πνπ ην Άκζηεξληακ έρεη ηδηαίηεξα πςεινχο δείθηεο θαηνρήο θαη ρξήζεο πνδειάηνπ, δελ παχεη λα ζέηεη σο ζηφρν ηελ αχμεζή ηνπο κέζσ ηεο πηνζέηεζεο κέηξσλ θαη πνιηηηθψλ εηδηθά γηα ην πνδήιαην. Αμίδεη επίζεο λα ζεκεησζεί φηη παξά ην γεγνλφο φηη ην ζπλνιηθφ κήθνο ηνπ δηθηχνπ πνδειαηνδξφκσλ ζηελ πφιε είλαη 400 ρικ., έρεη ηεζεί σο ζηφρνο ε επέθηαζε θαη ε ζπλερήο βειηίσζή ηνπ. Όζνλ αθνξά ζηε ζπλέξγεηα ηνπ πνδειάηνπ κε ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο θαη ηε δπλαηφηεηα κεηαθνξάο πνδειάησλ κε ηε δεκφζηα ζπγθνηλσλία ζηελ Οιιαλδία ηζρχνπλ ηα αθφινπζα: ην κεηξνπνιηηηθφ ζηδεξφδξνκν, επηηξέπεηαη γεληθά ε θφξησζε θαη ε κεηαθνξά πνδειάησλ εληφο ησλ νρεκάησλ εθηφο ησλ σξψλ αηρκήο. πγθεθξηκέλα, ζην Άκζηεξληακ, ηα πνδήιαηα κπνξνχλ λα κεηαθεξζνχλ κφλν ζε ζπξκνχο ηνπ κεηξφ πνπ δηαζέηνπλ ην θαηάιιειν ζήκα θαη ζην ηξακ κφλν ζηε γξακκή 26. Ο πνδειάηεο πξέπεη λα εθδψζεη εηζηηήξην θαη γηα ην πνδήιαην, ην αληίηηκν ηνπ νπνίνπ ηζνχηαη κε ην εηζηηήξην ηεο πην θζελήο δπλαηήο δηαδξνκήο. Δπίζεο, επηηξέπεηαη ε κεηαθνξά πνδειάηνπ κε ηνλ ππφγεην ζηε δηαδξνκή Άκζηεξληακ- Ρφηεξληακ. ηα ηξέλα, νη επηβάηεο κπνξνχλ λα κεηαθέξνπλ επίζεο ηα πνδήιαηά ηνπο εθηφο απφ ηηο ψξεο αηρκήο, δειαδή, εθηφο απφ 6:30-9:30 θαη 16:30-18:00 απφ Γεπηέξα κέρξη Παξαζθεπή. Σνπο κήλεο Ηνχιην θαη Αχγνπζην επηηξέπεηαη ε κεηαθνξά πνδειάησλ φιεο ηηο ψξεο. Σα πνδήιαηα ηνπνζεηνχληαη ζε εηδηθφ γηα απηφ ην ζθνπφ βαγφλη ηνπ ηξέλνπ (ζπλήζσο ηα δχν ηειεπηαία βαγφληα πξνζθέξνληαη θαη γηα ηε θφξησζε πνδειάηνπ), ην νπνίν έρεη ην ζήκα ηνπ πνδειάηνπ ζηελ εμσηεξηθή πιεπξά ηνπ. Ζ κεηαθνξά θαη ε θφξησζε ηνπ πνδειάηνπ ζηα ηξέλα ζηνηρίδεη 6 επξψ αιιά ην πνζφ απηφ αληηζηνηρεί ζε φιε ηελ εκέξα. Ζ κεηαθνξά πνδειάηνπ δελ επηηξέπεηαη ζηα ιεσθνξεία. ε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο, είλαη δπλαηή ε θφξησζε θαη ε κεηαθνξά πηπζζφκελνπ πνδειάηνπ θαζψο δελ αληηκεησπίδεηαη σο φρεκα αιιά σο ρεηξαπνζθεπή. Όζνλ αθνξά ζηελ ζηάζκεπζε ησλ πνδειάησλ ζε ηεξκαηηθνχο ζηαζκνχο θαη ζηάζεηο, ε δήηεζε είλαη ηεξάζηηα θαη θνληεχεη λα ππεξβεί ηα φξηα ηεο ρσξεηηθήο ηθαλφηεηαο ησλ ππνδνκψλ απηψλ. Σν γεγνλφο απηφ δελ ζα πξέπεη λα απνηειεί έθπιεμε, δεδνκέλνπ φηη ζρεδφλ ην 40% ηνπ ζπλφινπ ησλ επηβαηψλ ηνπ ζηδεξνδξφκνπ κεηαβαίλεη απφ ηελ πφξηα ηνπ ζπηηηνχ ηνπ ζηνλ θνληηλφηεξν ζηαζκφ κε ην πνδήιαην, ελψ ζε πνιινχο ζηαζκνχο ην πνζνζηφ απηφ ελδέρεηαη λα είλαη αξθεηά πςειφηεξν. Παξαδείγκαηα απηήο ηεο απμεκέλεο δήηεζεο απνηεινχλ ν θεληξηθφο ζηαζκφο ηνπ Άκζηεξληακ θαη ν θεληξηθφο ζηαζκφο ηνπ Λάηληελ, φπνπ κηα ηππηθή εκέξα ππάξρνπλ πεξίπνπ ζηαζκεπκέλα πνδήιαηα ζε θαζέλαλ απφ απηνχο. Δπίζεο, ν κεγαιχηεξνο ρψξνο ζηάζκεπζεο πνδειάησλ έρεη ζρεδηαζηεί γηα ηνλ θεληξηθφ ζηαζκφ ηεο Οπηξέρηεο, ν νπνίνο δηαζέηεη θπιαζζφκελεο θαη 98

110 αθχιαθηεο ζέζεηο ζηάζκεπζεο πνδειάησλ ζε εγθαηαζηάζεηο πνπ είλαη ρηηζκέλεο ζε αξθεηά επίπεδα. Σν ίδην, φκσο, ηζρχεη θαη γηα ηηο ζπγθνηλσλίεο ησλ ππεξαζηηθψλ ιεσθνξείσλ θαζψο ην πνζνζηφ ησλ επηβαηψλ πνπ κεηαβαίλεη ζηηο αληίζηνηρεο ζηάζεηο κε ην πνδήιαην αγγίδεη ην 10 έσο 40%. Δηθφλα 4.5: ηαζκφο πνδειάησλ κε ηέζζεξα επίπεδα ζηνλ Κεληξηθφ ηαζκφ ηνπ Άκζηεξληακ (Πεγή: Ministerie van Verkeer en Waterstaat, 2009). Σν γεγνλφο απηφ απφ κφλν ηνπ θαλεξψλεη ηε λννηξνπία θαη ηελ ζηξνθή ησλ Οιιαλδψλ πξνο ηε ζπλδπαζκέλε κεηαθίλεζε αιιά θαη ηελ πξφλνηα ηεο πνιηηείαο λα εληζρχζεη απηή ηε δηαδξαζηηθφηεηα ηνπ πνδειάηνπ κε ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο. Ήδε, ε ProRail, ε εηαηξεία πνπ δηαρεηξίδεηαη ηηο εγθαηαζηάζεηο θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζηδεξνδξφκνπ εθ κέξνπο ηεο νιιαλδηθήο πνιηηείαο, ζρεδηάδεη λέα έξγα θαηαζθεπήο, αλαβαζκίζεηο θαη επεθηάζεηο ησλ ρψξσλ ζηάζκεπζεο πνδειάησλ ζε φινπο ηνπο ζηδεξνδξνκηθνχο ζηαζκνχο. Αλακέλεηαη φηη κε ηελ ηθαλνπνίεζε ηεο αλάγθεο ζηάζκεπζεο ησλ πνδειάησλ ζε φινπο ηνπο ηεξκαηηθνχο ζηαζκνχο, ε δήηεζε γηα ηε ρξήζε πνδειάηνπ αιιά θαη ησλ αληίζηνηρσλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο ζα απμεζεί αθφκε πεξηζζφηεξν. 99

111 Πξνθεηκέλνπ λα απμήζνπλ ηα επίπεδα ηεο ζπλδπαζκέλεο κεηαθίλεζεο κε ζηφρν λα έρνπλ φινη νη κεηαθηλνχκελνη πξφζβαζε ζε έλα πνδήιαην ηε ζηηγκή αθξηβψο πνπ ην ρξεηάδνληαη, Οη Οιιαλδηθνί ηδεξφδξνκνη (Dutch Railways) αλέπηπμαλ ην 2003 ην OV-fiets, έλα ζχζηεκα απηφκαηεο κίζζσζεο δεκφζηαο ρξήζεο πνδειάησλ. Σν OV-fiets είλαη ην πην γλσζηφ ζχζηεκα ελνηθίαζεο πνδειάησλ ζηελ Οιιαλδία ράξηο ζηελ απιφηεηά ηνπ. Ο επηβάηεο ησλ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ κπνξεί κε ην εηζηηήξηφ ηνπ θαη κε ειάρηζηε επηπιένλ ρξέσζε (3 επξψ γηα 24 ψξεο) λα παξαιάβεη απηφκαηα θαη άκεζα έλα πνδήιαην απφ κηα απφ ηηο 226 ηνπνζεζίεο ελνηθίαζεο πνπ ππάξρνπλ ζήκεξα, νη νπνίεο βξίζθνληαη θπξίσο δίπια απφ κεγάινπο ηεξκαηηθνχο ζηαζκνχο θαη ζηάζεηο. Με απηφ ηνλ ηξφπν, θάζε κεηαθηλνχκελνο κπνξεί λα επηιέμεη ηε ζπλδπαζκέλε κεηαθίλεζε κε ην πνδήιαην γηα λα εμππεξεηήζεη ηηο αλάγθεο ηνπ. Σν πξφγξακκα OV-fiets πξαγκαηνπνηεί πεξηζζφηεξεο απφ ελνηθηάζεηο πνδειάησλ ην ρξφλν θαη ζπκβάιιεη ζεηηθά ζηε κείσζε ηεο ρξήζεο ηνπ απηνθηλήηνπ θαζψο φιν θαη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη επηιέγνπλ ηνλ ηξφπν κεηαθίλεζεο πνπ πξνζθέξεη ην ζχζηεκα απηφ ( Δηθφλα 4.6: Απηφκαηνο ζηαζκφο ελνηθίαζεο πνδειάησλ OV-fiets έμσ απφ ην ζηαζκφ Rotterdam Alexander ηνπ κεηξφ (Πεγή: 100

112 4.7.2 Γαλία Ζ Γαλία αλήθεη ζηηο ρψξεο κε ηα πςειφηεξα πνζνζηά ρξήζεο πνδειάηνπ, δεδνκέλνπ φηη ζην ζχλνιφ ηεο, δχν δηζεθαηνκκχξηα ρηιηφκεηξα πξαγκαηνπνηνχληαη εηεζίσο θαη ην πνδήιαην αληηζηνηρεί ζην 18% απηνχ ηνπ ζπλφινπ ησλ κεηαθηλήζεσλ. Σν πνζνζηφ απηφ νθείιεηαη ζην επίπεδν θπζηθφ ηεο αλάγιπθν, ην νπνίν επλνεί ηε ρξήζε απηνχ ηνπ θηιηθνχ πξνο ην πεξηβάιινλ κέζν, ζην εθηεηακέλν θαη επαξθέο δίθηπν θίλεζεο πνδειάησλ πνπ ππάξρεη ζηελ πιεηνλφηεηα ησλ πφιεσλ ηεο θαζψο θαη ζηελ πνιηηηθή πνπ αζθεί γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο ρξήζεο ησλ απηνθηλήησλ κέζσ ηεο πςειήο θνξνινγίαο πνπ επηβάιιεη ζηελ θπθινθνξία ηνπο, ην νπνίν έρεη σο απνηέιεζκα ηε βέιηηζηε αλάπηπμε ησλ δπλαηνηήησλ ζπλδπαζκέλεο κεηαθίλεζεο. πγθεθξηκέλα, φζνλ αθνξά ζηελ πξσηεχνπζα ηεο ρψξαο, ε Κνπεγράγε είλαη επξέσο γλσζηή σο «ε πφιε ησλ πνδειαηηζηψλ». Απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ '80 ε πφιε πξνζπαζεί λα πξνσζήζεη ηε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ππφινηπε αζηηθή ζπγθνηλσλία κε κηα ζεηξά απφ κέηξα θαη πνιηηηθέο, ηα νπνία έρνπλ ζπκβάιιεη ψζηε ε ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ λα θζάλεη ην 20% ησλ ζπλνιηθψλ κεηαθηλήζεσλ, πνζνζηφ ην νπνίν κπνξεί λα ζπγθξηζεί κε απηά ησλ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ θαη ηνπ απηνθηλήηνπ. ε απηφ ζπκβάιιεη ην δίθηπν πνδειαηνδξφκσλ ηεο Κνπεγράγεο, ην νπνίν έρεη ζπλνιηθφ κήθνο πεξηζζφηεξν απφ 300 ρηιηφκεηξα, φπσο θαίλεηαη θαη ζην ρήκα 4.3. Οη ξνδ δηαδξνκέο αθνξνχλ ζε πνδειαηνδξφκνπο παξά ηελ νδνχ, νη πνξηνθαιί ζε δηαδξνκέο πνπ πξνζθέξνληαη γηα πνδειαζία θαη νη πξάζηλεο ζε γξακκέο πνπ δηαζρίδνπλ αλνηρηνχο ρψξνπο πξαζίλνπ (City of Copenhagen, 2002). Αμηνζεκείσην, επίζεο, είλαη ην γεγνλφο φηη απφ ην 1993, έρνπλ θαηαζθεπαζηεί 11 εζληθνί πνδειαηνδξφκνη ζε φιε ηε ρψξα νη νπνίνη θαιχπηνπλ ζπλνιηθά ρηιηφκεηξα. Οη πεξηθεξεηαθνί πνδειαηνδξφκνη θαιχπηνπλ ρηιηφκεηξα θαη νη ηνπηθνί ρηιηφκεηξα ( 101

113 ρήκα 4.3: Σν δίθηπν πνδειαηνδξφκσλ ηεο Κνπεγράγεο. (Πεγή: City of Copenhagen). Ζ αχμεζε ηεο θπθινθνξίαο πνδειάησλ ζηελ Κνπεγράγε ηα ηειεπηαία ρξφληα νθείιεηαη θπξίσο ζηελ πνιηηηθή πνπ αθνινπζεί ε πφιε ππέξ ηνπ πνδειάηνπ θαη ε νπνία πεξηγξάθεηαη ζην θείκελν «Πνιηηηθή γηα ην πνδήιαην » (Copenhagen First Cycle Policy ). Ζ πνιηηηθή απηή έρεη σο πξσηαξρηθφ ζηφρν ηελ αχμεζε ησλ εκεξήζησλ αλζξσπνρηιηνκέηξσλ, πνπ κπνξεί λα πξνθχςεη απφ ηελ αχμεζε ηεο ρξήζεο ησλ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ θαη ηελ αχμεζε ηεο πνδειαζίαο. Μεηαμχ ησλ ζηφρσλ πνπ ηίζεληαη είλαη θαη νη εμήο (City of Copenhagen, 2002): Ζ αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ρξήζεο ηνπ πνδειάηνπ ζηηο ζπλδπαζκέλεο κεηαθηλήζεηο κε πξννξηζκφ ηελ εξγαζία απφ 34% ζην 40%. Ζ αχμεζε απφ 57% ζε 80% ηνπ πιεζπζκνχ πνπ ληψζεη αζθαιήο θαηά ηε δηάξθεηα ρξήζεο ηνπ πνδειάηνπ. Ζ αχμεζε θαηά 10% ηεο ηαρχηεηαο ησλ κεηαθηλήζεσλ, νη νπνίεο είλαη κεγαιχηεξεο απφ 5 ρικ. Δθηφο ησλ άιισλ, φκσο, έρνπλ ηεζεί θαη θαλνληζκνί φζνλ αθνξά ζηε θφξησζε θαη ηε κεηαθνξά ησλ πνδειάησλ εληφο ησλ νρεκάησλ ζηα κέζα ζηαζεξήο ηξνρηάο, νη νπνίνη εληείλνπλ ηε δηαζχλδεζε ηνπ πνδειάηνπ κε ηα κέζα απηά. Σν δίθηπν κέζσλ ζηαζεξήο ηξνρηάο ηεο Κνπεγράγεο, ην νπνίν εμππεξεηεί 195 εθαηνκκχξηα επηβάηεο θάζε ρξφλν, απνηειείηαη απφ ηέζζεξα δηαθνξεηηθά κέζα. Σν ζεκαληηθφηεξν απφ απηά είλαη ην S-tog, ην 102

114 νπνίν πξφθεηηαη νπζηαζηηθά γηα ηνλ πξναζηηαθφ ζηδεξφδξνκν κε ζπλνιηθφ κήθνο γξακκψλ 155 ρηιηφκεηξα θαη 85 ζηαζκνχο. Σν κεηξφ ηεο Κνπεγράγεο απνηειείηαη απφ 2 γξακκέο, πνπ ε πξψηε έρεη 15 ζηαζκνχο θαη ε δεχηεξε 16. Ζ κεηαθνξά ησλ πνδειάησλ επηηξέπεηαη ζε φια ηα κέζα ζηαζεξήο ηξνρηάο εθηφο ησλ σξψλ αηρκήο, δειαδή απφ Γεπηέξα κέρξη Παξαζθεπή απφ 07:00-08:30 θαη 15:30-17:00, θαηφπηλ έθδνζεο εηδηθνχ εηζηηεξίνπ θαη ε θφξησζή ηνπο γίλεηαη ζε εηδηθφ γηα απηφ ην ζθνπφ ζπξκφ ή βαγφλη. Παξφια απηά, ην πξνζσπηθφ ηνπ ζπξκνχ κπνξεί λα απαγνξεχζεη ηελ επηβίβαζε ζε ζπξκνχο, φηαλ δελ ππάξρεη αξθεηφο ρψξνο γηα ην πνδήιαην ( Χζηφζν, απφ ηηο 15 Ηαλνπαξίνπ 2010 θαη γηα ην ππφινηπν ηνπ έηνπο, ε DSB (Danske Statsbaner), ε νπνία είλαη ε θχξηα εηαηξεία παξνρήο ζηδεξνδξνκηθψλ κεηαθνξηθψλ ππεξεζηψλ ζηε Γαλία, εθήξκνζε κηα πξνζθνξά: ηε δσξεάλ κεηαθνξά πνδειάηνπ κε ην ηξέλν S-train. Μέρξη ηφηε, ην θφκηζηξν γηα ηε κεηαθνξά ηνπ πνδειάηνπ θφζηηδε 12 δαληθέο θνξψλεο, ελψ κε ηελ παξνχζα πξνζθνξά δε ζα θνζηίδεη θαζφινπ. Ο Γηεπζπληήο Πσιήζεσλ ηεο εηαηξείαο δήισζε φηη ππέβαιαλ ηε ζπγθεθξηκέλε πξνζθνξά γηα λα ηνλσζεί ε επειημία ησλ κεηαθηλήζεσλ (Cycling Embassy of Denmark, 2010). Όζνλ αθνξά ζηα ιεσθνξεία, ε θφξησζε ηνπ πνδειάηνπ εληφο ηνπ νρήκαηνο απαγνξεχεηαη, κε εμαίξεζε ηα ιεσθνξεία-θαξάβηα πνπ θπθινθνξνχλ ζην θαλάιη ηεο Κνπεγράγεο ( ρεηηθά κε ηηο ππνδνκέο γηα ηελ ζηάζκεπζε ησλ πνδειάησλ, νη νπνίεο δηεπθνιχλνπλ θαη ελζαξξχλνπλ ηελ νινθιήξσζε ελφο ζπζηήκαηνο ζπλδπαζκέλσλ κεηαθνξψλ, ηέηνηεο εγθαηαζηάζεηο ππάξρνπλ ζε φινπο ηνπο ζηαζκνχο ησλ κέζσλ ζηαζεξήο ηξνρηάο. Δληνχηνηο, ηα επφκελα ρξφληα θαη κέρξη ην 2020, ε DSB ζε ζπλεξγαζία κε ην Τπνπξγείν Μεηαθνξψλ έρεη πξνγξακκαηίζεη ηελ θαηαζθεπή λέσλ ηέηνησλ έξγσλ κε πςειφηεξε ρσξεηηθφηεηα ζέζεσλ θαζψο επίζεο θαη βειηησκέλε πνηφηεηα ζηάζκεπζεο. Ο πξνυπνινγηζκφο γηα απηφ ην ζρέδην επέλδπζεο έρεη ππνινγηζηεί ζην πνζφ ηνπ ελφο δηζεθαηνκκπξίνπ δαληθψλ θνξσλψλ (Cycling Embassy of Denmark, 2010). 103

115 Δηθφλα 4.7: ηαζκφο Flintholm κεηεπηβίβαζεο ηξέλνπ θαη κεηξφ ζηελ Κνπεγράγε, πνπ θαηαζθεπάζηεθε ην 2004 κε ηνλ απαξαίηεην ρψξν ζηάζκεπζεο γηα ηα πνδήιαηα (Πεγή: Σέινο, κε ζηφρν λα εληάμεη ηελ πνδειαζία ζηηο κεηαθνξέο θαη ζηηο ζπλδπαζκέλεο κεηαθηλήζεηο κε ειθπζηηθφ θαη απνηειεζκαηηθφ ηξφπν, ε Κνπεγράγε ήηαλ ε πξψηε πφιε πνπ εθήξκνζε ην ζχζηεκα θνηλφρξεζησλ πνδειάησλ. ήκεξα, ζην θέληξν ηεο πφιεο βξίζθνληαη 110 ζεκεία παξνρήο πνδειάησλ, έλα εθ ησλ νπνίσλ βξίζθεηαη ζηνλ θεληξηθφ ζηδεξνδξνκηθφ ζηαζκφ ηεο Κνπεγράγεο, φπνπ κε έλα θέξκα, ην νπνίν επηζηξέθεηαη φηαλ επηζηξαθεί ην πνδήιαην, κπνξεί θάπνηνο λα πάξεη έλα πνδήιαην γηα λα ην ρξεζηκνπνηήζεη κέζα ζηελ νξηνζεηεκέλε πεξηνρή πνπ πξνβιέπεηαη ζηελ Δηθφλα 4.8. ηα επφκελα ρξφληα, ζρεδηάδεηαη απηέο νη εγθαηαζηάζεηο δαλεηζκνχ πνδειάησλ λα βξίζθνληαη ζε φινπο ηνπο ζηαζκνχο θαη ηηο ζηάζεηο ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. 104

116 Δηθφλα 4.8: Ζ πεξηνρή ηεο εθαξκνγήο ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλφρξεζησλ πνδειάησλ ηεο Κνπεγράγεο (Πεγή: Bycykelkort_430x434.jpg) Ο αξηζκφο ησλ θνηλφρξεζησλ πνδειάησλ απμάλεηαη ζπλερψο ψζηε λα θαιχςεη ηελ φιν θαη απμαλφκελε δήηεζή ηνπο. Σα πνδήιαηα έρνπλ ραξαθηεξηζηηθφ ζρεδηαζκφ, ψζηε λα εληνπίδνληαη εχθνια θαη είλαη εηδηθά θαηαζθεπαζκέλα ψζηε ηα εμαξηήκαηά ηνπο λα κελ ηαηξηάδνπλ ζηα ππφινηπα πνδήιαηα ηνπ εκπνξίνπ. Σν ζχζηεκα απηνρξεκαηνδνηείηαη θαηά έλα κεγάιν πνζνζηφ απφ δηαθεκηζηηθά πνπ ηνπνζεηνχληαη πάλσ ζηα πνδήιαηα θαη ζηα ζεκεία παξνρήο. Σέινο, αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη ε επηηπρία ηνπ ζπζηήκαηνο νθείιεηαη θαηά κεγάιν πνζνζηφ ζηελ απιφηεηα θαη ζηελ εχθνιε πξφζβαζή ηνπ απφ φινπο. ε παξφκνηα ζπζηήκαηα ζε άιιεο πφιεηο ζπρλά απαηηείηαη ε παξαρψξεζε ηεο ηαπηφηεηαο, ηεο πηζησηηθήο θάξηαο ή έθδνζε εηδηθήο θάξηαο γηα ηελ ρξήζε ηνπο, γεγνλφο πνπ ηα θαζηζηά δχζρξεζηα γηα ηνπο πνιίηεο θαη ζρεδφλ απαγνξεπηηθά γηα ηνπο ηνπξίζηεο. 105

117 4.7.3 Ζλσκέλν Βαζίιεην Ζ ρξήζε ηνπ πνδειάηνπ ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην είλαη ζρεηηθά ρακειή, ζε ζρέζε κε ηηο ρψξεο ηεο βνξεηνδπηηθήο Δπξψπεο, θαζψο κφιηο ην 2,5% ησλ κεηαθηλήζεσλ γίλεηαη κε απηφ. Έξγα γηα ην πνδήιαην ρξεκαηνδνηήζεθαλ απφ ηε βξεηαληθή θπβέξλεζε γηα πξψηε θνξά ην Σα απνηειέζκαηα ήηαλ ζεκαληηθά: ήδε ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 είρε θαηαζθεπαζηεί ππνδνκή, φρη βέβαηα πάληα πιήξεο, ζηηο πφιεηο Nottingham, Stockton, Bedford/Kempston θαη Cambridge. Δληνχηνηο, παξά ηα ρακειά πνζνζηά θπθινθνξίαο πνδειάησλ ζην ζχλνιν ηεο ρψξαο, ζήκεξα ππάξρνπλ πφιεηο κε αμηφινγα πςειά πνζνζηά ρξήζεο φπσο θάπνηεο παλεπηζηεκηαθέο π.ρ. ην Κέηκπξηηδ κε 30%, ε Ομθφξδε θαη ην Γηνξθ κε 20% [Department of Transport (U.K.), 1996a]. Σν νηθνλνκηθφ έηνο 2006/2007 επελδχζεθαλ ζπλνιηθά 24 εθαηνκκχξηα ιίξεο ζηελ πνδειαζία. Σν 2007, πξαγκαηνπνηνχληαλ πεξίπνπ πνδειαηηθέο δηαδξνκέο ηελ εκέξα ζηελ Πξσηεχνπζα, ελψ ην 2001 ν αληίζηνηρνο αξηζκφο ήηαλ Σν Ζλ. Βαζίιεην είλαη κηα ρψξα κε ηζρπξή πεξηβαιινληηθή επαηζζεζία. ηνλ ηνκέα ηεο πξνψζεζεο ηεο δεκφζηαο ζπγθνηλσλίαο, ε εκπεηξία είλαη κεγάιε. Πξφζθαηα ε ζεακαηηθή εγθαηάζηαζε ελφο ζπζηήκαηνο αζηηθψλ δηνδίσλ ππνζηεξηδφκελνπ απφ ειεθηξνληθέο θάκεξεο, γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ θέληξνπ ηνπ Λνλδίλνπ, άλνημε ην δξφκν γηα θαηλνηφκεο πνιηηηθέο πεξηνξηζκνχ ηνπ απηνθηλήηνπ πνπ δηεπθνιχλνπλ ηε ρξήζε πνδειάηνπ θαη ησλ καδηθψλ κέζσλ κεηαθνξάο. Υαξαθηεξηζηηθνί ζηαζκνί ηεο πνιηηηθήο ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ πνπ πξνσζεί ηε ζπλδπαζκέλε κεηαθίλεζε απφ πφξηα ζε πφξηα κε ρξήζε πνδειάηνπ θαη αζηηθψλ ζπγθνηλσληψλ είλαη ε δεκνζίεπζε ησλ παξαθάησ ηφκσλ απφ δεκφζηνπο θνξείο (Βιαζηφο Θ. θ.ά., 2005): Ζ «Δζληθή ηξαηεγηθή γηα ην πνδήιαην», ε νπνία δεκνζηεχηεθε ην 1996, απφ ην Τπνπξγείν Μεηαθνξψλ. ηφρνο ηεο ήηαλ ε επαηζζεηνπνίεζε σο πξνο ην πνδήιαην φισλ ησλ ειηθηαθψλ νκάδσλ, ε αλάπηπμε πνιηηηθψλ θαη πξφηππσλ παξαδεηγκάησλ πξνψζεζήο ηνπ θαη ε δεκηνπξγία ζρεηηθήο ππνδνκήο. Σειηθφο ζηφρνο ηεο Δζληθήο ηξαηεγηθήο είλαη ν ηεηξαπιαζηαζκφο ησλ κεηαθηλήζεσλ κε πνδήιαην κέρξη ην H «Λεπθή Βίβινο γηα κηα Οινθιεξσκέλε Πνιηηηθή Μεηαθνξψλ», ε νπνία δεκνζηεχηεθε ην 1998 επίζεο απφ ην Τπνπξγείν Μεηαθνξψλ. Δίλαη έλα πξφγξακκα ζηξαηεγηθήο γηα ηηο κεηαθνξέο κε ζαθή πεξηβαιινληηθφ πξνζαλαηνιηζκφ. Πξνέβιεςε πςειά θνλδχιηα γηα ρξεκαηνδφηεζε ππνδνκψλ γηα πνδήιαην, πεξπάηεκα θαη δεκφζηα ζπγθνηλσλία κε ζθνπφ ηελ επίηεπμε ζπλδπαζκέλσλ κεηαθηλήζεσλ κε απηά ηα κέζα. Σα «Γεθαεηή Σνπηθά ρέδηα Μεηαθνξψλ», ηα νπνία δεκνζηεχηεθαλ ηνλ Ηνχιην ηνπ Πξφθεηηαη γηα έθδνζε ηνπ ππνπξγείνπ πνπ ππήξμε αθεηεξία γηα ηελ 106

118 εθζηξαηεία εθπφλεζεο Σνπηθψλ ρεδίσλ Μεηαθνξψλ. Οη νδεγίεο γηα ηελ εθπφλεζε απηψλ ησλ ζρεδίσλ πεξηιακβάλνπλ αξθεηά κέηξα γηα ηελ ελζάξξπλζε ηεο ρξήζεο ηνπ πνδειάηνπ καδί κε ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο ζην πιαίζην κηαο νιηζηηθήο πξνζέγγηζεο γηα νινθιεξσκέλεο κεηαθηλήζεηο, ψζηε λα επηηεπρζεί ν εζληθφο ζηφρνο πνπ έρεη ηεζεί απφ ηελ «Δζληθή ζηξαηεγηθή γηα ην πνδήιαην». Δπίζεο, πξνο ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ '90, ν νξγαληζκφο «Sustrans» δηαδξακάηηζε έλα ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ ελζάξξπλζε ηεο ρξήζεο ηνπ πνδειάηνπ κε κειινληηθέο δπλαηφηεηεο αλάπηπμεο ζπλδπαζκέλσλ κεηαθνξψλ, κέζσ ηνπ πξνγξάκκαηφο ηνπ γηα ηελ θαηαζθεπή εζληθνχ δηθηχνπ πνδειαηνδξφκσλ κήθνπο ρηιηνκέηξσλ. Σν πξφγξακκα πήξε ην βξαβείν ηεο «Δπηηξνπήο Υηιηεηίαο» απφ ην νπνίν θαιχθζεθε ε νινθιήξσζε ησλ πξψησλ ρηιηνκέηξσλ. Ο Sustrans, γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ δηθηχνπ, αμηνπνίεζε θάζε δηαζέζηκε ππνδνκή, αζηηθνχο, επαξρηαθνχο θαη αγξνηηθνχο δξφκνπο, εγθαηαιειεηκκέλεο ζηδεξνδξνκηθέο γξακκέο, παξφρζηνπο δξφκνπο θ.ιπ. ( πγθεθξηκέλα, ζην Λνλδίλν, ην πξφβιεκα έγθεηηαη ζε απηφ πνπ επηζεκαίλεη θαη ν Οξγαληζκφο Μεηαθνξψλ ηνπ Λνλδίλνπ (Transport for London) φηη «ηα κηζά ηαμίδηα κε απηνθίλεην ζην Λνλδίλν αθνξνχλ απνζηάζεηο κηθξφηεξεο ησλ 2 ρηιηνκέηξσλ, νη νπνίεο δηαλχνληαη εχθνια κε ην πνδήιαην». Έηζη, ζε κηα πξνζπάζεηα επίιπζεο απηνχ ηνπ πξνβιήκαηνο, ε πνιηηηθή πνπ αθνινπζείηαη ζήκεξα γηα ηελ πξνψζεζε ησλ κεηαθηλήζεσλ κε αλζξψπηλε ελέξγεηα θαη κέζα καδηθήο κεηαθνξάο παξνπζηάδεηαη ζην εηδηθφ ηεχρνο γηα ηελ πνιηηηθή κεηαθνξψλ «Way to Go» (Mayor of London, 2008). χκθσλα κε απηφ, νη ζηφρνη πνπ ηίζεληαη γηα ηελ ελίζρπζε ησλ ζπλδπαζκέλσλ κεηαθηλήζεσλ κε πνδήιαην θαη δεκφζηεο ζπγθνηλσλίεο γηα καθξηλέο θαη θνληηλέο απνζηάζεηο είλαη: Ζ εηζαγσγή ηνπ ζεζκνχ θνηλφρξεζησλ πνδειάησλ ζε ελλέα θεληξηθνχο Γήκνπο. Ζ δεκηνπξγία ισξίδσλ απνθιεηζηηθήο θίλεζεο πνδειάησλ, ψζηε νη πνδειάηεο λα ληψζνπλ αζθαιείο. Ζ δεκηνπξγία πεξηζζφηεξσλ ρψξσλ αζθαινχο ζηάζκεπζεο πνδειάησλ ζε θεληξηθνχο ζηαζκνχο θαη ζηάζεηο κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο. Ζ παξνρή βνήζεηαο ζε άιινπο Γήκνπο γηα ηελ αλάπηπμε ζπζηεκάησλ θνηλφρξεζησλ πνδειάησλ θαη γηα ηε δεκηνπξγία «πνδειαηηθψλ θφκβσλ» ζε ζηαζκνχο δεκφζηαο ζπγθνηλσλίαο κε πςειή επηζθεςηκφηεηα. Δθηφο, φκσο, απφ ηνπο αλσηέξσ ζηφρνπο, ε επίηεπμε ζπλδπαζκέλσλ κεηαθηλήζεσλ ζρεηίδεηαη άκεζα θαη κε ηε δπλαηφηεηα θφξησζεο θαη κεηαθνξάο ηνπ πνδειάηνπ ζηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο. ην Λνλδίλν, φζνλ αθνξά ζηνπο θαλνληζκνχο πνπ ηζρχνπλ ζρεηηθά κε ην κέηξν απηφ, αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη (Βιαζηφο Θ. θ.ά., 2011): Παξά ην γεγνλφο φηη ε δήηεζε ζην κεηξφ πξνζεγγίδεη ηα φξηα ηεο κεηαθνξηθήο ηθαλφηεηάο ηνπ, νη πνδειάηεο έρνπλ ην δηθαίσκα λα κεηαθέξνπλ ην πνδήιαηφ ηνπο ζε νξηζκέλεο γξακκέο ή ηκήκαηα ηνπ δηθηχνπ κέζσλ ζηαζεξήο ηξνρηάο ζε φιε ηε 107

119 δηάξθεηα ηεο εκέξαο εθηφο απφ ηηο ψξεο αηρκήο, δειαδή εθηφο ησλ σξψλ 07:30-9:30 θαη 16:00-19:00. Ζ κεηαθνξά πνδειάησλ κπνξεί λα γίλεηαη θαη ζηηο ψξεο αηρκήο ηα ζαββαηνθχξηαθα θαη ηηο αξγίεο. ηελ Δηθφλα 4.9 θαίλεηαη ε ελεκεξσηηθή πηλαθίδα πνπ πιεξνθνξεί ηνπο ελδηαθεξφκελνπο γηα ηνπο θαλνληζκνχο πνπ ηζρχνπλ ζρεηηθά κε ηε δπλαηφηεηα κεηαθνξάο πνδειάησλ ζην κεηξφ ηνπ Λνλδίλνπ. Δπίζεο, δηαθξίλεηαη θαη ν ράξηεο ηνπ κεηξφ, ζηνλ νπνίν κε πξάζηλν ρξψκα επηζεκαίλνληαη νη γξακκέο ζηηο νπνίεο επηηξέπεηαη ε θφξησζε ηνπ πνδειάηνπ. Ζ κεηαθνξά πηπζζφκελσλ πνδειάησλ επηηξέπεηαη ρσξίο θαλέλαλ ρξνληθφ πεξηνξηζκφ θαη ζε φια ηα κέζα ζηαζεξήο ηξνρηάο. Όζνλ αθνξά ζην δίθηπν ιεσθνξείσλ ηνπ Λνλδίλνπ, παξφιν πνπ ζρεδφλ ε πιεηνςεθία ησλ ιεσθνξείσλ πξνζθέξεη δπλαηφηεηα επηβίβαζεο νρεκάησλ γηα ΑΜΔΑ θαη θαξνηζάθηα γηα βξέθε, δελ επηηξέπεηαη ε κεηαθνξά πνδειάησλ. Δηθφλα 4.9: Δλεκεξσηηθή πηλαθίδα γηα ηνπο θαλνληζκνχο πνπ ηζρχνπλ ζρεηηθά κε ηε κεηαθνξά πνδειάησλ ζην κεηξφ ηνπ Λνλδίλνπ (Πεγή: 108