ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΞΕΟΔΕΣΜΕΥΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΣΙΤΗΡΕΣΙΩΝ ΧΟΙΡΩΝ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΩΝ ΖΩΟΤΡΟΦΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΠΟΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΑΣΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΒΑΝΤΟΛΟΓΟΣ Επιβλέπων Καθηγητής : Ιωάννης Μπάλιος Θεσσαλονίκη 2008 ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ : Ιωάννης Μπάλιος, Καθηγητής. Δημήτριος Λιαμάδης, Καθηγητής. Απόστολος Καραλάζος, Καθηγητής.

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 3 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 5 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ. 8 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τρόποι αντιμετώπισης 8 Συνέπειες του απογ/σμού.. 10 Οργανικά οξέα Ο ρόλος της οξεοδεσμευτικής ικανότητας των τροφών 20 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 26 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ. 31 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 40 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 41 2

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ Με την παρουσίαση της εργασίας αυτής, επιθυμώ να ευχαριστήσω όλους όσους συντέλεσαν στην πραγματοποίησή της. Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον κ. Ιωάννη Μπάλιο, Καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής και επιβλέποντα καθηγητή μου, για την ανάθεση του θέματος της εργασίας αυτής. Ακόμη, ευχαριστώ θερμά όλους τους Καθηγητές-Διδάσκοντες της Ειδίκευσης για τις πολύτιμες προχωρημένες και υψηλού επιπέδου γνώσεις, που μου έδωσαν κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών. Η προσπάθεια αυτή δε θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς την πολύτιμη βοήθεια του πρώην μεταπτυχιακού συμφοιτητή μου και νυν υποψήφιο διδάκτορα Δημήτριο Τσιώκο που συνετέλεσε στην στατιστική επεξεργασία των δεδομένων. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα και να αφιερώσω την εργασία αυτή στη γυναίκα μου για την υπομονή της όλα αυτά τα χρόνια και την ενθάρρυνση που μου έδινε σε δύσκολες περιόδους, καθώς και στα δύο μικρά αγγελούδια μου. 3

4 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ mg= χιλιοστόγραμμο gr= γραμμάριο Kg= χιλιόγραμμο Ν= κανονικότητα ml=κυβικό εκατοστόμετρο meq= χιλιοιστοισοδύναμα SPSS=statistical package for social sciences Ca= ασβέστιο P= φώσφορος A.O.= αζωτούχες ουσίες ΑΠ.=σιτηρέσιο απογ/σμού ΑΝ.=σιτηρέσιο ανάπτυξης Θ= σιτηρέσιο θηλασμού Ο.Δ.Ι.= οξεοδεσμευτική ικανότητα Μ.Ο.= μέσος όρος Τ.Α.= τυπική απόκλιση ΤΤ= Τιμή τιτλοδότησης 4

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εντατικοποίηση της ζωικής παραγωγής τις τελευταίες δεκαετίες δημιούργησε κάποια περιβαλλοντικά προβλήματα, η έκταση και η ένταση των οποίων οδήγησε στις έντονες αντιδράσεις των περιβαλλοντικών οργανώσεων. Σε ανεπτυγμένες κτηνοτροφικά χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης όπως η Ολλανδία, η Δανία, η Μεγάλη Βρετανία κ.α. η μόλυνση του περιβάλλοντος από τις εντατικής μορφής κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις των μονογαστρικών ζώων είναι τεράστια (de Vries et al., 2001). Αυτό είχε σαν επακόλουθο τη δημιουργία διάφορων περιβαλλοντικών φαινομένων όπως: Ευτροφισμό των φυκών (Carpenter et al., 1998, Correll, 1998, Cahoon et al., 1999, Mallin, 2000), οξίνηση των εδαφών, μόλυνση των υδάτων των ποταμών και λιμνών καθώς και των υπόγειων υδάτων και κατ επέκταση του πόσιμου νερού με νιτρικά (Stone et al., 1995, Gilliam et al., 1996) τα οποία σε ποσοστά μεγαλύτερα από 50 mg/l μπορεί να δημιουργήσουν καρκινογενέσεις (Di and Cameron., 2002a). Είχε επίσης σαν αποτέλεσμα την εντατικοποίηση του φαινομένου του θερμοκηπίου (NRC, 2003), τη μόλυνση του περιβάλλοντος με παθογόνα βακτήρια, πρωτόζωα και ιούς από την απόθεση των κοπράνων των ζώων (Mawdsley et al., 1995) τις ανεπιθύμητες οσμές (Mallin and Cahoon., 2003) και θορύβους. Η ποιότητα και η σύσταση της κόπρου των ζώων (που παράγεται κατά τη διαδικασία του μεταβολισμού της τροφής) καθώς και ο τρόπος διαχείρισης και αποθήκευσης είναι οι κύριοι παράγοντες οι οποίοι προσδιορίζουν τα επίπεδα μόλυνσης. Η απόθεση του Ν και του Ρ στο περιβάλλον είναι η κύρια αιτία ρύπανσης από την εντατική εκτροφή των ζώων. Το Ν είτε μόνο του είτε σε συνδυασμό με το Ρ (ευτροφισμός των φυκών) είναι υπεύθυνο για τα περισσότερα περιβαλλοντικά προβλήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω. Μια από τις προκλήσεις στην σημερινή εντατική εκτροφή των μονογαστρικών αγροτικών ζώων (χοίροι και πουλερικά) είναι η ελαχιστοποίηση της ρύπανσης του περιβάλλοντος με την μείωση της απόθεσης των δύο παραπάνω στοιχείων στο περιβάλλον, σε συνδυασμό βέβαια με τη βελτίωση της ευζωίας των ζώων αλλά και τη διατήρηση της παραγωγικότητας και της κερδοφορίας της κτηνοτροφικής επιχείρησης. Κάποιες έρευνες που έγιναν είχαν σαν σκοπό την μείωση της πρωτεΐνης στο σιτηρέσιο και την προσθήκη συνθετικών αμινοξέων με αποτέλεσμα τη 5

6 μειωμένη απέκκριση Ν στα κόπρανα και ούρα από 3-62% (Kerr,1995, Jongbloed et al., 1997, Sutton et al., 1999, Han et al., 2001, Nahm,2002). Επίσης, διάφορα πρόσθετα όπως ένζυμα, οργανικά οξέα, αντιβιοτικά καθώς και αναπτυξιακές ορμόνες μπορούν να βελτιώσουν την πεπτικότητα του σιτηρεσίου και ιδιαίτερα της πρωτεΐνης και του φωσφόρου με επακόλουθο την μειωμένη απέκκριση των παραπάνω θρεπτικών συστατικών. Τα ένζυμα έχουν μικρή επίδραση στην πεπτικότητα του Ν και επομένως στη μείωση της απέκκρισης στα περιττώματα (Jensen et al., 1998, Bühler et al., 2000, Hann et al., 2001, Hogberg et al., 2004) αλλά μερικές φορές αναφέρεται θετικό αποτέλεσμα (Namkung and Lesson,1999, Ravindran et al., 1999, Yin et al., 2001). Με την προσθήκη του ενζύμου φυτάση, διαπιστώθηκε βελτίωση της πεπτικότητας του φωσφόρου κατά 20-40% με συνέπεια τη μείωση φωσφόρου στα κόπρανα των χοίρων και των πουλερικών (Simmons et al., 1990, Cromwell et al., 1993, Traylor et al., 2001, Baidoo et al., 2003). Τα άλλα πρόσθετα που αναφέρθηκαν μειώνουν ελάχιστα ως 5% ή και καθόλου την απέκκριση Ν και Ρ στα κόπρανα (Li et al., 1998, Mroz et al., 2000, Liesengang, 2002, Omogbenigum et al.,2003). Ο τρόπος διατροφής επίσης επηρεάζει την απέκκριση Ca και Ρ. Έτσι η περιορισμένη διατροφή στους χοίρους στο στάδιο της πάχυνσης μπορεί να επιτύχει μείωση 10% σε όλα τα ανόργανα στοιχεία (Marcato et al., 2005) Όπως αναφέρθηκε η ευζωία των ζώων είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την διατήρηση της κερδοφορίας σε μια κτηνοτροφική εκμετάλλευση αλλά και για την παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων χωρίς επιβλαβή κατάλοιπα (αντιβιοτικά και άλλα κτηνιατρικά πρόσθετα στα αυγά και το κρέας). Η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης (μείωση του αριθμού των ζώων ανά ομάδα στο κελί, ομαδική εκτροφή ζώων που κυοφορούν κ.α.) καθώς και η εφαρμογή εναλλακτικών μορφών αυξητικών παραγόντων αλλά και ενδυνάμωσης του ανοσοποιητικού συστήματος, μπορούν να βελτιώσουν την υγεία των ζώων και να μειώσουν το κόστος παραγωγής της εκμετάλλευσης. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στην εκτροφή των χοίρων στη σύγχρονη χοιροτροφία τελευταία, είναι οι δυσμενείς επιπτώσεις που δημιουργεί ο πρόωρος απογαλακτισμός (3 ή 4 εβδομάδες). Έτσι τα σημαντικότερα προβλήματα που δημιουργούνται από το σύνδρομο του απογαλακτισμού είναι: διάρροιες, οίδημα και ενδοτοξικό σοκ. Η ανωριμότητα του πεπτικού συστήματος των απογαλακτισμένων χοιριδίων σε συνδυασμό με την αλλαγή της διατροφής (πληθώρα υδατανθράκων και φυτικών πρωτεϊνών και η μείωση του γάλακτος στο σιτηρέσιο απογαλακτισμού) καθώς και η μειωμένη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος προκαλούν τα παραπάνω προβλήματα. Κάποιες από τις αιτίες των πεπτικών διαταραχών μετά τον απογαλακτισμό είναι η ελλιπής έκκριση υδροχλωρικού οξέος στο στομάχι (Cranwell,1985a) και η υψηλή οξεοδεσμευτική ικανότητα των τροφών του σιτηρεσίου (η ικανότητα των συστατικών των τροφών να δεσμεύουν οξύ και συγκεκριμένα το υδροχλωρικό οξύ), η οποία ανεβάζει το ph του στομάχου σε 6

7 υψηλότερες τιμές (Jasaitis et al., 1987, Bolduan et al., 1988) με δυσμενείς συνέπειες για την υγεία του γαστρεντερικού συστήματος. Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η μέτρηση του ph, η οξεοδεσμευτική ικανότητα των σιτηρεσίων θηλασμού, απογαλακτισμού και ανάπτυξης διατροφής των χοίρων καθώς και του ποσοστού πρωτεΐνης, ασβεστίου και φωσφόρου. 7

8 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΒΟΛΗ ΑΖΩΤΟΥ ΚΑΙ ΦΩΣΦΟΡΟΥ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ Το άζωτο είναι ένα απαραίτητο στοιχείο για τη θρέψη και ανάπτυξη των φυτών και των ζώων. Το άζωτο αποτελεί μέρος των αμινοξέων τα οποία με τη σειρά τους σχηματίζουν τις πρωτεΐνες οι οποίες είναι απαραίτητες για τα ζώα. Τα ζώα καταναλώνουν πρωτεΐνες και αμινοξέα και αποβάλουν διάφορες μορφές αζώτου. Ο φώσφορος είναι ένα, απαραίτητο θρεπτικό συστατικό για την ανάπτυξη του σκελετού των ζώων αλλά και άλλων μεταβολικών λειτουργιών. Και τα δύο αυτά θρεπτικά συστατικά αποβαλλόμενα με τα κόπρανα των ζώων μπορεί να προκαλέσουν σημαντική ρύπανση των επιφανειακών αλλά και των υπόγειων υδάτων (de Vries et al., 2001). Η πρώτη περιβαλλοντική ανησυχία μας είναι η εξάτμιση του αζώτου υπό μορφή αμμωνίας από τα κόπρανα. Το μεγαλύτερο ποσοστό του αποβαλλόμενου αζώτου μπορεί να μετατραπεί πολύ γρήγορα σε αμμωνία. Η εξατμισθείσα αμμωνία επιστρέφει στη γη και τα νερά με τη βροχή, όξινη βροχή, αλλά και ως ξηρά κατακρήμνιση (NRC, 2003). Η εξατμισθείσα αμμωνία συμβάλει σημαντικά και στο πρόβλημα των οσμών. Αν και η αμμωνία μπορεί να είναι ευεργετική σαν λίπασμα στη γεωργία, σίγουρα δεν είναι ευεργετική σε άλλα οικοσυστήματα. Η μικροβιακή διαδικασία νιτροποίησης και απονιτροποίησης επίσης απελευθερώνει μονοξείδιο του αζώτου στην ατμόσφαιρα το οποίο λειτουργεί σαν βιοαέριο και μπορεί να συνεισφέρει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και την καταστροφή του όζοντος (NRC,2003). Επομένως, η μείωση των δύο αυτών αποβαλλόμενων στοιχείων με κάποιους τρόπους είναι το ζητούμενο για να μειωθούν τα περιβαλλοντικά προβλήματα που υφίστανται σήμερα. Έτσι, προκειμένου να μειωθεί η ποσότητα αζώτου και φωσφόρου που αποβάλλεται με τα κόπρανα δύο πράγματα πρέπει να γίνουν, α) μείωση της καταναλισκόμενης πρωτεΐνης και του φωσφόρου και β) καλύτερη αξιοποίησή τους. 8

9 Μείωση της περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη και φώσφορο του σιτηρεσίου Μειώνοντας το ποσοστό της πρωτεΐνης στο σιτηρέσιο χοίρων κατά δύο μονάδες και προσθήκη συνθετικής λυσίνης (που αποτελεί το πρώτο οριακό αμινοξύ στη διατροφή των χοίρων) μπορεί να μειώσει το ποσοστό αποβολής αζώτου κατά 25% (Pierce et al., 1994). Ενώ μεγαλύτερες μειώσεις του ποσοστού της πρωτεΐνης προϋποθέτουν προσθήκη περισσότερων αμινοξέων επιτυγχάνοντας μείωση του αποβαλλόμενου αζώτου ως και 50% (Allee et al., 2001) αλλά αυξάνοντας το κόστος διατροφής. Διαχωρισμός πάχυνσης σύμφωνα με το βάρος και το φύλλο Διαχωρίζοντας τα χοιρίδια σε περισσότερες κλάσεις βάρους έχει ως αποτέλεσμα να γίνεται καλύτερη εκμετάλλευση της τροφής και να έχουμε μικρότερη αποβολή αζώτου και φωσφόρου. Με το διαχωρισμό επίσης σύμφωνα με το φύλλο επιτυγχάνεται το ίδιο αποτέλεσμα αφού τα θηλυκά χοιρίδια έχουν μεγαλύτερες ανάγκες από τα αρσενικά σε πρωτεΐνη και φώσφορο. Χρησιμοποίηση τροφών υψηλής ποιότητας Η χρήση πρωτεϊνικών πηγών υψηλού χημικού βαθμού με καλύτερη ισορροπία αμινοξέων που προσιδιάζει την ιδανική πρωτεΐνη έχει ως αποτέλεσμα την καλύτερη χρησιμοποίηση από τους χοίρους και τη μικρότερη αποβολή αζώτου. Επίσης, τροφές υψηλής βιοδιαθεσιμότητας φωσφόρου (όπως σιτάρι σε σχέση με το καλαμπόκι και ιχθυάλευρο σε σχέση με το σογιάλευρο ή καλαμπόκι και σόγια χαμηλής συγκέντρωσης σε φυτικό οξύ ) βοηθούν στη μείωση της αποβολής του φωσφόρου. Βελτίωση της διατροφικής διαχείρισης Οποιαδήποτε διαδικασία βελτιώνει την αξιοποίηση της τροφής συμβάλει στη μείωση αποβολής του αζώτου και του φωσφόρου. Η επεξεργασία της τροφής (πελλετοποίηση, εξώθηση, νιφαδοποίηση) μειώνει τις απώλειες (τροφή που χάνεται) και βελτιώνει την πεπτικότητα.έχει υπολογιστεί ότι ένα ποσοστό 2-12% της τροφής χάνεται χωρίς να καταναλωθεί από τους χοίρους και επιβαρύνει το περιβάλλον (Van Heugten and Van Kempen, (1999). Η περιορισμένη διατροφή στο τελικό στάδιο πάχυνσης συνήθως μειώνει την ποσότητα αζώτου και φωσφόρου που αποβάλλεται (Marcato et al., 2005). Υπάρχει σημαντική παραλλακτικότητα σε ότι αφορά τη διαθεσιμότητα του φωσφόρου από διαφορετικές ζωοτροφές. Το μεγαλύτερο ποσοστό φωσφόρου των δημητριακών καρπών αλλά και άλλων πρωτεϊνούχων ζωοτροφών φυτικής προέλευσης, είναι δεσμευμένο υπό μορφή φυτικού οξέος και δεν είναι διαθέσιμο για αξιοποίηση από τους χοίρους, αφού το πεπτικό τους σύστημα δε διαθέτει το ένζυμο φυτάση. Το ένζυμο φυτάση βελτιώνει την πεπτικότητα τόσο της ενέργειας όσο και των αμινοξέων κατά 1-3 ποσοστιαίες μονάδες. Επίσης παρατηρήθηκε βελτίωση της πεπτικότητας του φωσφόρου και μείωση του αποβαλλόμενου φωσφόρου στα κόπρανα των χοίρων κατά 30-40% όταν χρησιμοποιήθηκαν σιτηρέσια χαμηλής περιεκτικότητας σε φώσφορο (Pierce et al., 1997,Baidoo et al., 2003). 9

10 Με την εφαρμογή νέων τεχνολογιών και τη συνεχή έρευνα και ανάπτυξη, είναι λογικό να περιμένουμε 40 50% μείωση στις αποβολές αζώτου και 50 60% στις αποβολές φωσφόρου από τις χοιροτροφικές μονάδες τα επόμενα 5 χρόνια. Επιπλέον, μπορεί να υπάρξει και μια μείωση των εκπομπών σε αμμωνία της τάξης του 50% και των συνολικών οσμών 30-50% (C.A.S.T., 2002). ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΠΟΓΑΛΑΚΤΙΣΜΟΥ Ο απογαλακτισμός των χοιριδίων την τελευταία δεκαετία στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη γίνεται μεταξύ 3 και 5 εβδομάδων με την πλειοψηφία των χοιροτρόφων να ακολουθεί τον πρόωρο απογαλακτισμό (19-25 ημέρες). Στην Ελλάδα γίνεται συνήθως στις 4 εβδομάδες (από προφορική ενημέρωση που είχαμε κατά τη διάρκεια συλλογής των δειγμάτων, όπως θα αναφερθεί στη συνέχεια της εργασίας). Ο πρόωρος απογαλακτισμός έχει σαν σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας της χοιρομητέρας (χοιρίδια/χοιρομητέρα/χρόνο) και κατ επέκταση τη μείωση του κόστους παραγωγής. Η έμφαση στον πρόωρο απογαλακτισμό έχει σαν αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται σιτηρέσια απογαλακτισμού υψηλού κόστους βασισμένα κατά κανόνα σε προϊόντα και υποπροϊόντα γάλακτος αλλά και ζωοτροφές υψηλής διατροφικής αξίας που έχουν ως στόχο την ομαλή μετάβαση στη θρέψη από το προηγούμενο στάδιο του θηλασμού χωρίς την μείωση της ανάπτυξης αλλά και διατηρώντας την υγιεινή κατάσταση των νεαρών χοιριδίων σε υψηλά επίπεδα. Παρά την έρευνα που έχει γίνει κατά το παρελθόν, τα προβλήματα που προκύπτουν από τον πρόωρο απογαλακτισμό των χοιριδίων όπως μικρή ανάπτυξη, συμβάντα διαρροιών, νευρικοί σπασμοί που συχνά οδηγούν στο θάνατο είναι ακόμα σε μεγάλη έκταση στην βιομηχανοποιημένη χοιροτροφία. Ο Vellenga, (1989) υπολόγισε το επιπλέον ετήσιο κόστος από το σύνδρομο του απογαλακτισμού στην Ολλανδία σε 11 εκατ.. Σήμερα η κατάσταση είναι λίγο καλύτερη και το ετήσιο αυτό κόστος υπολογίζεται σε 7 εκατ. λόγω των βελτιώσεων της διαβίωσης των ζώων, της καλύτερης διαχείρισης και διατροφής καθώς και της χρήσης αντιμικροβιακών πρόσθετων. Εντούτοις, το κόστος αυτό μπορεί να ανέβει εξαιτίας της απαγόρευσης της χρήσης των αντιβιοτικών σαν αυξητικών παραγόντων. Ανεξάρτητα από την ηλικία απογαλακτισμού και το περιβάλλον εκτροφής τα χοιρίδια υφίστανται μια κάμψη στην ανάπτυξή τους μετά τον απογαλακτισμό (Leibbrandt et al., 1975, Carroll et al., 1998). Πολλές έρευνες και υποθέσεις έχουν γίνει κατά το παρελθόν για να εξηγήσουν το φαινόμενο της μειωμένης ανάπτυξης και της υγιεινής κατάστασης των νεαρών απογαλακτισμένων χοιριδίων. Κάποιοι από αυτούς τους παράγοντες που είναι υπεύθυνοι για τα παραπάνω αποτελέσματα είναι: 10

11 Μειωμένη απορροφητική ικανότητα του λεπτού εντέρου εξαιτίας αλλαγών στη μορφολογία και δομή του. Ελλιπής έκκριση γαστρικών υγρών. Μειωμένη έκκριση παγκρεατικών και εντερικών ενζύμων και ανικανότητα πέψης των νέων συστατικών των τροφών. Στέρηση της ανοσίας σε διάφορες ασθένειες που παρέχει ο θηλασμός εξαιτίας των ανοσοσφαιρίνων του μητρικού γάλακτος. Ανεπαρκής πρόσληψη τροφής. Αλλαγές στη μικροχλωρίδα του γαστρεντερικού συστήματος Οι παραπάνω παράγοντες σε συνδυασμό με ορισμένες αλλαγές που συμβαίνουν μετά τον απογαλακτισμό όπως: Μετακίνηση από τη χοιρομητέρα και το θηλασμό Μετάβαση από υψηλής γευστικότητας και πεπτικότητας τροφής, όπως το γάλα, σε ξηρά τροφή δημητριακών Κατανάλωση νερού από αυτόματη ποτίστρα και όχι γάλακτος Τα χοιρίδια είναι μετακινούμενα, ανακατεμένα και ταξινομημένα με άλλα μαζί σε διαφορετικό κελί και περιβάλλον από αυτό που είχαν συνηθίσει Όλες οι παραπάνω αλλαγές μπορούν να κάμψουν την απόδοση των νεαρών χοιριδίων, όπως αναφέρθηκε, διότι συμβαίνουν όταν το ανοσοποιητικό τους σύστημα βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο. Παρακάτω θα αναφερθούμε αναλυτικά στους παράγοντες που επιδρούν στην ανάπτυξη και ευζωία των απογαλακτισμένων χοιριδίων. Μητρικοί παράγοντες θηλασμός Το γάλα της χοιρομητέρας και ειδικά το πρωτόγαλα περιέχει μερικές πολύ σπουδαίας σημασίας ειδικές πρωτεΐνες, γνωστές ως ανοσοσφαιρίνες, οι οποίες προστατεύουν το χοιρίδιο από πολλές ασθένειες που ενδημούν στη χοιροτροφική μονάδα. Υπάρχουν αρκετοί τύποι ανοσοσφαιρινών εκ των οποίων οι τρεις IgA, IgM & IgG είναι οι σπουδαιότεροι και βρίσκονται στο πρωτόγαλα. Η IgG είναι η κυρίαρχη ανοσοσφαιρίνη του πρωτογάλακτος ενώ στη συνέχεια της γαλακτοπαραγωγής μειώνεται ραγδαία ενώ η IgA που αυξάνεται (Husband and Bennel, 1980) είναι υπεύθυνη για την προστασία των χοιριδίων από τους παθογόνους μικροοργανισμούς. Κατά τον απογαλακτισμό τα αντισώματα που έχουν πάρει τα χοιρίδια από το πρωτόγαλα της μητέρας τους αλλά και στη συνέχεια από τον θηλασμό (Stokes and Bourne, 1989) μειώνονται και το δικό τους ανοσοποιητικό σύστημα είναι ανώριμο διότι αναπτύσσεται μετά την πέμπτη εβδομάδα της ηλικίας τους (Gaskins and Kelley,1995). Ερευνητικές εργασίες που έγιναν με αγελαδινό γάλα που περιείχε IgG στο σιτηρέσιο απογαλακτισμένων χοιριδίων έδειξε θετική επίδραση στη μορφολογία 11

12 και λειτουργία του λεπτού εντέρου καθώς και αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης. Ενώ βρέθηκε, αντίστοιχα, αυξημένη συγκέντρωση της ανοσοσφαιρίνης IgG στο αρχικό τμήμα του λεπτού εντέρου. Αλλαγές στην ενζυμική κατάσταση Μερικές μελέτες έχουν δείξει μία συνεχή μείωση στο επίπεδο των παγκρεατικών και εντερικών ενζύμων στα απογαλακτισμένα χοιρίδια (Lindemann et al., 1986, Hampson and Kidder, 1986). Οι Hampson and Kidder, (1986) ανέφεραν μεγάλες και απότομες μειώσεις στη δραστικότητα της λακτάσης και σουκράσης οι οποίες προσέγγιζαν ελάχιστες τιμές την τέταρτη και πέμπτη ημέρα μετά τον απογαλακτισμό άσχετα αν προσφερόταν ή όχι στερεά τροφή στα χοιρίδια πριν τον απογαλακτισμό. Αν και η λακτάση συνέχιζε να μειώνεται περισσότερο στο τελευταίο τμήμα του εντέρου,η δραστικότητα της σουκράσης αντίθετα είχε ανακτηθεί έντεκα ημέρες μετά τον απογαλακτισμό. Η μεγάλη μείωση της δραστικότητας της λακτάσης σε σχέση με τη σουκράση έχει να κάνει εξαιτίας της δράσης της λακτάσης στην κορυφή των εντερολαχνών και όχι σε όλο το τμήμα του εντέρου (Tsuboi et al., 1985). Στα απογαλακτισμένα χοιρίδια υπήρχε μία εξάρτηση της ηλικίας με την μείωση της δραστικότητας της λακτάσης και παραλληλιζόταν με την μείωση του μήκους των εντερολαχνών (Kelly et al., 1991a). Επίσης οι Pluske et al (1996c) βρήκαν θετική γραμμική συσχέτιση του μήκους των εντερολαχνών και ενός «δείκτη γαλακτόζης 1» μόνο όμως στο 25 % του μήκους του λεπτού εντέρου (δωδεκαδάκτυλο). Στο υπόλοιπο 75% του μήκους του λεπτού εντέρου δεν παρατηρήθηκε θετική συσχέτιση διότι η μέγιστη δράση της λακτάσης είναι στο αρχικό τμήμα του εντέρου (Kelly et al 1991., a,c). Επίσης σε άλλο πείραμα οι Miller et al., (1986) ανάφεραν ότι η δραστηριότητα των ενζύμων σουκράση, λακτάση και ισομαλτάση έπεσε 50% πέντε ημέρες μετά τον απογαλακτισμό σε χοιρίδια που είχαν απογαλακτιστεί στις 28 ή 42 ημέρες. Αντίθετα άλλοι ερευνητές βρήκαν αύξηση της δραστηριότητας της μαλτάσης και της γλυκοαμυλάσης όταν τα χοιρίδια είχαν απογαλακτιστεί στις 14 ημέρες (McCracken and Kelly, 1984, Kelly et al.,1991c). Ερευνητές παρατήρησαν ότι μικρή ή μεταβλητή πρόσληψη τροφής πριν και μετά τον απογαλακτισμό επηρεάζει την παραγωγή και δράση των ενζύμων. Τέτοιες μελέτες έδειξαν ότι υψηλά επίπεδα τροφής μπορεί να διεγείρουν επί μέρους αλλά και συνολικά την παραγωγή ενζύμων μετά τον απογαλακτισμό (Kelly et al.,1990). Οι Pluske et al.,(1996c) επίσης παρατήρησαν ότι χοιρίδια που διατρέφονταν με φρέσκο γάλα αγελάδας για 5 ημέρες μετά τον απογαλακτισμό είχαν αύξηση της δραστικότητας της λακτάσης και σουκράσης. 1 Δείκτης γαλακτόζης: Είναι η ικανότητα in vivo πέψης των δισακχαριτών και απορρόφησης των μονοσακχαριτών στο λεπτό έντερο. 12

13 Αλλαγές στη μορφολογία και λειτουργία του εντέρου Το λεπτό έντερο χρησιμεύει σαν μέσο επικοινωνίας ανάμεσα στο εξωτερικό περιβάλλον και το εσωτερικό περιβάλλον του ζωικού οργανισμού, με βασικές λειτουργίες την πέψη και απορρόφηση των τροφών αλλά και την φυσική ανοσολογική προστασία από βλαβερά συστατικά όπως μικρόβια και αλλεργιογόνα μακρομόρια. Το εσωτερικό τοίχωμα του λεπτού εντέρου αποτελείται από δακτυλιοειδείς αποφύσεις (λάχνες) οι οποίες αυξάνουν την απορροφητική επιφάνεια. Στη βάση των λαχνών αυτών βρίσκονται ειδικά κύτταρα τα εντεροκύτταρα τα οποία πολλαπλασιάζονται και όσο ωριμάζουν εποικίζουν κατά μήκος τις λάχνες και ανεβαίνουν στην κορυφή στη συνέχεια αποκολλώνται και αναμειγνύονται με το χυλό της τροφής (Ziegler et al., 1999). Ο ρυθμός αυτός ανανέωσης των εντεροκυττάρων του επιθηλίου (λαχνών) βρίσκεται σε μια δυναμική ισορροπία (Tang et al., 1999). Εντούτοις όμως στα μικρά χοιρίδια ο επιθηλιακός ιστός του λεπτού εντέρου είναι ανατομικά και λειτουργικά ανώριμος (Gaskins and Kelley, 1995),μία αιτία που οξύνει την κατάσταση είναι ο απογαλακτισμός ο οποίος επιφέρει δραματικές αλλαγές στη μορφολογία και λειτουργία του εντέρου. Πολλές ερευνητικές εργασίες έχουν γίνει για τους παράγοντες που είναι υπεύθυνοι για τις αλλαγές στη δομή και λειτουργία του εντέρου. Οι Dreau and Lalles, (1999) αναφέρουν την επίδραση της αλλεργικής δράσης των αντιγόνων των πρωτεϊνών της σόγιας στην υπερευαισθησία του λεπτού εντέρου νεαρών απογαλακτισμένων χοιριδίων. Το αποτέλεσμα της υπερευαισθησίας έχει να κάνει με τον ρυθμό του πολλαπλασιασμού των εντεροκυττάρων στη βάση ανάμεσα στις εντερολάχνες και την αυξημένη μετακίνηση τους προς την κορυφή της εντερολάχνης χωρίς να έχουν ωριμάσει νωρίτερα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να γίνεται μειωμένη απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από τα τοιχώματα του εντέρου τα οποία στη συνέχεια μεταφέρονται στο παχύ έντερο με συνέπεια να προκαλούνται διάρροιες (όπως θα αναλυθεί παρακάτω). Αυτή η αντίδραση στα αντιγόνα των πρωτεϊνών της σόγιας δεν είναι ίδια στα απογαλακτισμένα χοιρίδια. Έτσι οι Kelly et al., (1990) απέτυχαν να διακρίνουν αλλεργική επίδραση. Απ την άλλη πλευρά οι Li et al., (1991a) χρησιμοποιώντας επεξεργασμένα προϊόντα σόγιας και σκόνη γάλακτος βρήκαν αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στη δερματική ευαισθησία που παρουσίασαν τα χοιρίδια (6 ημέρες μετά τον απογαλακτισμό) και στο ρυθμό ανάπτυξης, διαπίστωσαν όμως ότι ειδικά επεξεργασμένα προϊόντα σόγιας επιδρούν λιγότερο στη μορφολογία του εντέρου και ειδικά στο ύψος των εντερολαχνών από ότι το απλό σογιάλευρο. Όπως αναφέρθηκε η ακεραιότητα του λεπτού εντέρου (μορφολογία και λειτουργία) μεταβάλλεται για τις πρώτες πέντε ημέρες μετά τον απογαλακτισμό. Μικροσκοπική εξέταση έδειξε μείωση του ύψους των λαχνών (το μικρότερο ύψος ευρέθη την τέταρτη ημέρα μετά τον απογαλακτισμό) και αύξηση του πλάτους στη βάση ανάμεσα στις εντερολάχνες έως και την εντέκατη ημέρα μετά τον απογαλακτισμό (Cera et al., 1988, Pluske et al., 1997, Van Beers-Schreurs et al., 13

14 1998a, Tang et al., 1999). Αυτές οι μορφολογικές αλλαγές είναι περισσότερο εμφανής σε πρώιμα απογαλακτισμένα χοιρίδια 14 ημερών απ ότι σε αυτά ηλικίας 28 ημερών. Η ατροφία αυτή των λαχνών προξενείται είτε από τον αυξανόμενο ρυθμό απόπτωσης των εντεροκυττάρων από την κορυφή είτε από το μειωμένο ρυθμό ανανέωσης απ τη βάση της λάχνης, και παρατηρείται αναλογικά περισσότερο στο αρχικό τμήμα του λεπτού εντέρου απ ότι στο τελευταίο τμήμα αυτού. Οι αλλαγές αυτές γίνονται και σε μία περίοδο που η αύξηση του εντέρου είναι ραγδαία. Έτσι ο Kelly, (1994) υποθέτει ότι στα νεαρά ζώα λαμβάνει χώρα η αύξηση και διαφοροποίηση των εντεροκυττάρων στη βάση των λαχνών απ ότι η μετακίνηση των κυττάρων αυτών στη κορυφή της εντερολάχνης,κάτι που μάλλον ελέγχεται γενετικά. Μία άλλη εξήγηση είναι ότι ο μειωμένος ρυθμός αύξησης και ανανέωσης των κυττάρων της βάσης οφείλεται μάλλον στις αλλαγές του σιτηρεσίου (από το μητρικό γάλα στη ξηρά τροφή) και απ την μειωμένη πρόσληψη τροφής, σε πειράματα που έγιναν αρχικά σε ποντίκια (Goodlad et al., 1988) και την τελευταία δεκαετία σε απογαλακτισμένα χοιρίδια (McCracken et al., 1995, Pluske, 1996a, Buddington et al., 1997, Van Beers-Schreurs et al.,1998a). Έτσι μειωμένη πρόσληψη ενέργειας λόγω μειωμένης πρόσληψης τροφής ανεξάρτητα από το είδος του σιτηρεσίου (αγελαδινό γάλα ή μείγμα δημητριακών,σόγιας) προκαλεί την ίδια ατροφία στις εντερολάχνες. Όταν όμως προσφερόταν κατά βούληση κατανάλωση με γάλα αγελαδινό ή στερεά τροφή το οποίο κάλυπτε τις ενεργειακές ανάγκες του χοιριδίου τότε στα χοιρίδια με την κατανάλωση γάλακτος δεν παρουσιαζόταν καμιά διαφορά στο μήκος των λαχνών του εντέρου πριν και μετά τον απογαλακτισμό, ενώ στα άλλα χοιρίδια που προσλάμβαναν στερεά τροφή παρατηρήθηκε ατροφία στις εντερολάχνες (Pluske, 1996b, Van Beers-Schreurs et al.,1998a). Οι Cera et al., (1988) αναφέρουν ελάττωση του μήκους των λαχνών από την τρίτη ως την έβδομη ημέρα μετά τον απογαλακτισμό, από την πέμπτη όμως ως την όγδοη ημέρα το μήκος των λαχνών είχε ανακτηθεί. Οι ενεργειακές ανάγκες συντήρησης των χοιριδίων δεν καλύπτονται πριν την πέμπτη ημέρα μετά τον απογαλακτισμό (Bark et al., 1986, Le Dividich and Herpin, 1994) ενώ η ενέργεια που προσλάμβαναν πριν τον απογαλακτισμό συνήθως επιτυγχάνεται δύο εβδομάδες μετά τον απογαλακτισμό (Le Dividich and Herpin,1994). Έτσι είναι ξεκάθαρο ότι η αυξημένη κατανάλωση τροφής και η υψηλή ενεργειακή πυκνότητα του σιτηρεσίου εφόσον καλύπτονται οι ενεργειακές ανάγκες των χοιριδίων, τις πρώτες ημέρες μετά τον απογαλακτισμό επηρεάζουν θετικά την εσωτερική δομή και λειτουργία του λεπτού εντέρου (η ατροφία των λαχνών εξαλείφεται συνήθως το αργότερο μία εβδομάδα μετά), επομένως και το ρυθμό ανάπτυξης του χοιριδίου. Η μείωση του μήκους και η αύξηση του πλάτους στη βάση των εντερολαχνών μετά τον απογαλακτισμό είναι συνδυασμένη με μείωση στην παραγωγή και δραστικότητα των ενζύμων, όπως έχει προαναφερθεί και 14

15 ιδιαίτερα της λακτάσης και σουκράσης. Έτσι δεν επηρεάζεται μόνο η απορροφητική ικανότητα του λεπτού εντέρου αλλά και η πεπτική δραστηριότητα (Hampson and Kidder, 1986, Lindemann et al., 1986) αν και υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις και μεταβλητότητα ανάμεσα στα αποτελέσματα των εργασιών. Έτσι σε πολλά πειράματα η ατροφία των λαχνών και η μείωση στη δραστηριότητα των ενζύμων μετά τον απογαλακτισμό συμπίπτει με τη μειωμένη ικανότητα απορρόφησης της D- ξυλόζης. Η D- ξυλόζη είναι μία πεντόζη που απορροφάται δια μέσω των μεμβρανών και χρησιμοποιείται σαν δείκτης για την ικανότητα απορρόφησης των εντεροκυττάρων. Εντούτοις όμως μερικοί ερευνητές (Kelly et al., 1990, Kelly et al., 1991a, Pluske, 1996b) δεν βρήκαν μείωση της ικανότητας των εντεροκυττάρων να απορροφήσουν ξυλόζη. Έκκριση γαστρικών υγρών Τα απογαλακτισμένα χοιρίδια έχουν ανώριμο πεπτικό σύστημα και δεν μπορούν να παράγουν αρκετό υδροχλωρικό οξύ (HCL) για να κρατήσουν το ph του στομάχου σε σχετικά χαμηλά επίπεδα. Όταν γεννιούνται η παραγωγή HCL είναι αμελητέα,αλλά αυξάνεται με την ηλικία (Cranwell, 1995). Η τάση που ακολουθεί το ph του στομάχου χοιριδίων φαίνεται στο παρακάτω πίνακα 1. Πίνακας 1. Τάση που ακολουθεί το ph του στομάχου χοιριδίων που έχουν απογαλακτιστεί στις 10 μέρες και καταναλώνουν σιτηρέσια που περιέχουν 50% σκόνη γάλα και δημητριακούς καρπούς Ηλικία (μέρες) Πηγή : Μπάλιος,(2004) ph 4.19(±0.45) 3.42(±0.18) 4.29(±0.34) 3.24(±0.53) 3.79(±0.69) 2.84(±0.38) Το ph του στομάχου μπορεί να ρυθμίζει τη κίνηση των βακτηρίων και μυκήτων από το στομάχι προς το λεπτό έντερο και είναι υπεύθυνο για την ενεργοποίηση της πεψίνης (ένα πρωτεολυτικό ένζυμο).έτσι η πέψη της πρωτεΐνης των τροφών ξεκινά από το στομάχι με τη δράση της πεψίνης. Η ενεργοποίηση της πεψίνης γίνεται όταν το ph είναι και η δραστικότητα της μειώνεται όταν το ph ανεβαίνει. Η αρχική πρωτεολυτική δραστικότητα της πεψίνης είναι απαραίτητη για την ακόλουθη δραστηριότητα της τρυψίνης στο λεπτό έντερο. 15

16 Στα θηλάζοντα χοιρίδια, παρατηρείται βακτηριακή ζύμωση της λακτόζης (του γάλακτος που λαμβάνεται από τη χοιρομητέρα) από τα γαλακτοβάκιλλους βακτήρια σε γαλακτικό οξύ (Cranwell et al., 1976) και το γάλα πήζει (τυροποιείται) μέσα στο στομάχι από τη δράση της χυμοσίνης,διευκολύνοντας έτσι τη δράση της πεψίνης ακόμα και αν το ph δεν είναι τόσο χαμηλό. Όταν η λακτόζη ανέρχεται σε υψηλά επίπεδα στο στομάχι τότε τείνει να ανασταλεί η έκκριση του υδροχλωρικού οξέος (Cranwell et al., 1976, Yen 2001), με τη πέψη όμως των στερεών τροφών ελαττώνεται το γαλακτικό οξύ στο στομάχι (Yen,2001) και διεγείρεται η έκκριση υδροχλωρικού οξέος (Cranwell et al., 1976). Καθώς στη συνέχεια οι φυτικές πρωτεϊνικές πηγές αντικαθιστούν την πρωτεΐνη του γάλακτος κατά τη διατροφή μετά τον απογαλακτισμό το φαινόμενο της τυροποίησης δεν λαμβάνει χώρα και το ph του στομάχου λόγω μειωμένης έκκρισης υδροχλωρικού οξέος δεν μπορεί να διατηρηθεί σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Έτσι ενώ η έκκριση του υδροχλωρικού οξέος μετά τον απογαλακτισμό είναι ικανοποιητική για τη δράση της χυμοσίνης, δεν αρκεί για τη ενεργοποίηση και δραστικότητα της πεψίνης. Για να διατηρηθεί το ph του στομάχου χαμηλά, η κατανάλωση τροφής από τα χοιρίδια είναι πιθανόν ρυθμισμένη. Έτσι με την αλλαγή του σιτηρεσίου μετά τον απογαλακτισμό παρατηρείται αυξημένη κατανάλωση τροφής από τα χοιρίδια ωθώντας το στομάχι να γεμίζει και να αδειάζει υπερβολικά γρήγορα διατηρώντας το ph σε χαμηλή τιμή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα άπεπτες τροφές να μεταφέρονται στο λεπτό έντερο όπου αυξάνεται η οσμωτική δραστηριότητα και μειώνεται η απορρόφηση του νερού. Εξαιτίας του μεγάλου όγκου της τροφής παρατηρείται μια μεγάλη κινητικότητα των τοιχωμάτων του εντέρου καθόσον υπάρχει λίγος χρόνος για την απορρόφηση της. Εν συνεχεία τα θρεπτικά συστατικά που δεν απορροφήθηκαν μεταφέρονται στο παχύ έντερο όπου μπορεί να αποτελέσουν υπόστρωμα για παθογόνους μικροοργανισμούς αυξάνοντας έτσι το πληθυσμό τους και αυξάνοντας την οσμωτική δραστηριότητα το οποίο είναι πιθανόν να προκαλεί το φαινόμενο των διαρροιών (Alpers,1992). Αλλαγές στη μικροχλωρίδα του εντέρου Είναι προφανές ότι η υγεία του γαστρεντερικού συστήματος παίζει το σημαντικότερο ρόλο στην ανάπτυξη και ευζωία της αγέλης. Κατά τη περίοδο του θηλασμού ο μικροβιακός πληθυσμός του λεπτού εντέρου των νεαρών χοιριδίων παραμένει σταθερός, αν και ποιοτικές αλλαγές μπορεί να συμβούν (Ducluzeau, 1985). Τα θηλάζοντα χοιρίδια παρόλο που έρχονται σε επαφή με παθογόνους μικροοργανισμούς ή και καταναλώνουν μέρος από αυτούς (κλωστρίδια βρέθηκαν στους μαστούς και τα κόπρανα της χοιρομητέρας) βρέθηκε ότι οι μικροοργανισμοί αυτοί δεν εποικίζουν το λεπτό έντερο και δεν είναι σε κυρίαρχη κατάσταση. Αυτό οφείλεται σε εξωτερικούς (περιβάλλον τροφή, συνθήκες κλιματισμού, σύσταση μητρικής μικροχλωρίδας) και εσωτερικούς (οργανισμό του ζώου - ph εντέρου,ένζυμα και οξέα της χολής, μικροβιακές αλληλεπιδράσεις αντίσταση εποικισμού σε νέους 16

17 μικροοργανισμούς, ανοσοποιητικό σύστημα, βακτηριακοί επιθηλιακοί υποδοχείς) παράγοντες οι οποίοι καθορίζουν την επιτυχία εγκατάστασης στο γαστρεντερικό σύστημα (Μackie et al.,1999). Η αποκλειστική διατροφή με στερεές τροφές μετά τον απογαλακτισμό όμως, προξενεί μεγάλες ποσοτικές και ποιοτικές αλλαγές στον μικροβιακό πληθυσμό του γαστρεντερικού συστήματος,όπου παρατηρείται μείωση των ωφέλιμων Lactobacillus και Bifidobacterium (που έχουν αναπτυχθεί λόγω του θηλασμού) και αύξηση συνήθως παθογόνων (Escherichia coli, Streptococcus, Clostridium, Salmonella sp.). Κατά τις πρώτες ημέρες του απογαλακτισμού παρατηρείται μικρή κατανάλωση τροφής ανεξάρτητα από τη σύσταση του σιτηρεσίου (McCracken et al., 1995). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παρατηρούνται κάποιες αλλαγές στη μορφολογία εσωτερικά του λεπτού εντέρου όπως έχουμε αναφέρει αναλυτικά πιο πάνω αλλά και στο μικροβιακό πληθυσμό που ενδημεί. Μικροσκοπική εξέταση του εσωτερικού του λεπτού εντέρου δείχνει μείωση του ύψους των εντερολαχνών και αύξηση του πλάτους ανάμεσα στις εντερολάχνες (Cera et al., 1988a) που οφείλεται μάλλον στη μειωμένη παραγωγή νέων κυττάρων από τις εντερολάχνες και όχι από τις απώλειες των ώριμων εντεροκυττάρων προς την κορυφή της εντερολάχνης. Μετά τον απογαλακτισμό, ο συνδυασμός χαμηλής έκκρισης υδροχλωρικού οξέος και η έλλειψη λακτόζης στο στομάχι με την κατανάλωση παράλληλα μεγάλων ποσοτήτων στερεών τροφών έχει ως αποτέλεσμα να ανέρχεται το ph σε υψηλά επίπεδα,συχνά φθάνει πάνω από 5 και μπορεί να παραμείνει σε υψηλές τιμές για αρκετές ημέρες. Συνέπεια των παραπάνω είναι παθογόνοι μικροοργανισμοί να δραστηριοποιούνται (ενώ σε τιμές ph 3 παραμένουν ανενεργοί) και να περνούν μαζί με τις άπεμπτες τροφές στο λεπτό έντερο. Οι παθογόνοι αυτοί οργανισμοί εποικίζουν συνήθως τα τελευταία τμήματα του λεπτού εντέρου αλλά και το παχύ έντερο (όταν θρεπτικά συστατικά της τροφής που δεν απορροφήθηκαν στο λεπτό έντερο περνούν στο παχύ έντερο) (Hampson et al., 1985).Στη συνέχεια καταστρέφουν τα εντεροκύτταρα των εντερολαχνών μειώνοντας έτσι το μήκος των εντερολαχνών, διαταράσσοντας την απορροφητική ικανότητα του λεπτού εντέρου (Tzipori et al.,1980) και προσκολλούνται στα τοιχώματα του εντέρου παράγοντας ενδοτοξίνες και νευροτοξίνες μολύνοντας έτσι τον ζωικό οργανισμό (Beachy,1981). Οι ενδοτοξίνες προκαλούν παραπέρα καταστροφή του επιθηλίου του λεπτού εντέρου με αποτέλεσμα την ημιτελή απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών και τελικά τις διάρροιες όπως προαναφέρθηκε. Οι νευροτοξίνες προκαλούν οιδήματα τα οποία μπορεί να προκαλέσουν το θάνατο. Επομένως τα απογαλακτισμένα χοιρίδια είναι ευαίσθητα σε οποιαδήποτε πρόκληση από παθογόνους μικροοργανισμούς, οι συνθήκες επομένως υγιεινής και κλιματισμού (θερμοκρασίας και υγρασίας) θα πρέπει να είναι στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο. Κάποιοι παράγοντες που ευνοούν την ανάπτυξη των διαρροιών είναι: κακές συνθήκες υγιεινής στους χώρους εκτροφής, μεγάλες διακυμάνσεις της 17

18 θερμοκρασίας στο χώρο, κακό εξαερισμό, όχι κατάλληλο σιτηρέσιο, χαμηλής ποιότητας νερό, πρόσκαιρη άρνηση τροφής από πλευράς των χοιριδίων, χαμηλό βάρος απογαλακτισμού, υψηλή πυκνότητα ζώων ανά ομάδα εκτροφής. Στο παρελθόν έχουν γίνει πολλές ερευνητικές εργασίες που αποσκοπούν στην εξάλειψη των διαρροιών ελέγχοντας άμεσα ή έμμεσα το μικροβιακό πληθυσμό του γαστρεντερικού συστήματος, βελτιώνοντας έτσι την υγεία και την απόδοση των χοιριδίων. Κάποιοι από τους έμμεσους ελέγχους του μικροβιακού πληθυσμού και ειδικά των παθογόνων μικροοργανισμών είναι η διατήρηση του ph του στομάχου σε χαμηλά επίπεδα (με τη προσθήκη οργανικών οξέων) ή η χρησιμοποίηση ζωοτροφών χαμηλής οξεοδεσμευτικής ικανότητας (jasaitis et al.,1987,bolduan et al., 1988, Lawlor et al., 2005a). ΟΡΓΑΝΙΚΑ ΟΞΕΑ Τις τελευταίες δεκαετίες χρησιμοποιούνται, προληπτικά, αντιβιοτικά στη διατροφή των νεαρών και αναπτυσσόμενων χοιριδίων. Ο λόγος είναι για να περιοριστεί ο κίνδυνος των διαρροιών μετά τον απογαλακτισμό αλλά και για αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης. Ο κίνδυνος όμως μετάλλαξης των παθογόνων μικροοργανισμών ανθεκτικών στα αντιβιοτικά οδήγησε τη Ε.Ε. στην απαγόρευσή τους σαν αναπτυξιακών παραγόντων. Δημιουργήθηκε λοιπόν η ανάγκη χρησιμοποίησης εναλλακτικών αναπτυξιακών παραγόντων των οποίων η δράση είναι έμμεση. Πειράματα με χοιρίδια έχουν αποδείξει ότι μερικά οργανικά οξέα όπως το κιτρικό, φουμαρικό,μυρμηκικό και προπιονικό οξύ έχουν θετική επίδραση σαν αυξητικοί παράγοντες (Partanen and Mroz, 1999). Οι περισσότερες εργασίες που έχουν γίνει με οργανικά οξέα αναφέρονται σε απογαλακτισμένα χοιρίδια τα οποία υποφέρουν συχνά από πεπτικές διαταραχές οι οποίες καταλήγουν σε διάρροιες και σχετίζονται σε μολύνσεις από E. Coli. Η ευαισθησία αυτή των απογαλακτισμένων χοιριδίων οφείλεται σε αρκετούς παράγοντες. Ένας απ αυτούς είναι η ανωριμότητα του πεπτικού τους συστήματος να αντιμετωπίσουν τις διατροφικές αλλαγές μετά τον απογαλακτισμό. Η μη ικανοποιητική παραγωγή HCl κατά τη διαδικασία της πέψης και η μειωμένη έκκριση ενζύμων αλλά και η υψηλή περιεκτικότητα του σιτηρεσίου σε πρωτεΐνη καθώς και η υψηλή οξεοδεσμευτική ικανότητα του σιτηρεσίου, παράγοντες οι οποίοι αναφέρθηκαν και σε προηγούμενο κεφάλαιο, είναι υπεύθυνοι για τα προβλήματα που δημιουργούνται μετά τον απογαλακτισμό. Η παραγωγή γαλακτικού οξέος απ τη βακτηριακή (γαλακτοβάκιλλοι) ζύμωση της λακτόζης στο στομάχι είναι αποδεδειγμένο ότι διατηρεί τον πληθυσμό των E. Coli σε χαμηλά επίπεδα (είτε δρώντας οι γαλακτοβάκιλλοι ανταγωνιστικά έναντι των E. Coli είτε καταστρέφοντας τους με την παραγωγή του γαλακτικού οξέος) στα θηλάζοντα χοιρίδια. Έτσι η χρησιμοποίηση οργανικών οξέων στο σιτηρέσιο αυξάνει τη γαστρική πρωτεόλυση και την 18

19 πεπτικότητα της πρωτεΐνης επίσης οξειδώνει τους δεσμούς που είναι ενωμένα διάφορα μέταλλα βελτιώνοντας έτσι την πεπτικότητα τους. Ο σημαντικότερος στόχος της οξύνισης του σιτηρεσίου (δια μέσω των οργανικών οξέων ) είναι η αναχαίτιση των εντερικών βακτηρίων που αποσπούν διαθέσιμα θρεπτικά συστατικά απ τον οργανισμό και η ελάττωση των τοξικών βακτηριακών μεταβολιτών όπως αμμωνία και αμίνες, βελτιώνοντας έτσι το ρυθμό ανάπτυξης του ζώου. Τρόπος δράσης των οργανικών οξέων Διάφορες απόψεις σχετικά με τον μηχανισμό λειτουργίας και την αντιβακτηριακή δραστηριότητα των οργανικών οξέων έχουν δοθεί (Cherrington et al 1991). Η αντιβακτηριακή ικανότητα των οργανικών οξέων στηρίζεται στη μείωση του ph όσο και στην ικανότητα διαχωρισμού τους το οποίο είναι προσδιορισμένο απ την τιμή του δείκτη pka και την τιμή του ph του κάθε οξέος. Το pka των περισσότερων οξέων κυμαίνεται μεταξύ 3 και 5.Έτσι η αντιβακτηριακή ικανότητα τους αυξάνεται με τη μείωση του ph. Τα οργανικά οξέα σε αδιαχώριστη μορφή είναι λιποδιαλυτά και μπορούν να διαχέονται δια μέσω των μικροβιακών κυττάρων. Μέσα στο κύτταρο και εν μέσω αλκαλικού περιβάλλοντος το οξύ απελευθερώνει πρωτόνια μειώνοντας έτσι το ενδοκυτταρικό ph. Η εξάλειψη των πρωτονίων από πλευράς μικροβιακού κυττάρου έχει ως αποτέλεσμα τη διάθεση όλης της ενέργειας του κυττάρου για το σκοπό αυτό, αναστέλλοντας την ανάπτυξη του μικροβιακού κυττάρου, οδηγώντας έτσι σε ενσωμάτωση των ανιόντων του οξέος στο κύτταρο. Αυτή η ενσωμάτωση εξαρτάται απ την τιμή του ph όπου τα τοξικά αποτελέσματα του οξέος οφείλονται σ αυτό (Russel,1992). Πολλές έρευνες έχουν δείξει ισχυρή αντιβακτηριακή δράση του οργανικού οξέος χωρίς σημαντική μείωση της τιμής του ph στον εντερικό σωλήνα. Οι γαλακτοβάκιλοι αναπτύσσονται και σε χαμηλό ph, αυτό δείχνει ότι είναι περισσότερο ανθεκτικά στα οργανικά οξέα σε σχέση με άλλα είδη βακτηρίων. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί με το ότι τα ωφέλιμα βακτήρια έχουν μια υψηλή διακυτταρική συγκέντρωση καλίου, το οποίο προμηθεύει σημαντική αντενέργεια για τα ανιόντα του οξέος (Russell and Diez- Gonzales, 1998). Απ την άλλη πλευρά τώρα τα βακτήρια που προσπαθούν να αντισταθούν στη μείωση του ph είναι περισσότερο ευαίσθητα στα οργανικά οξέα απ εκείνα τα οποία επιτρέπουν την πτώση του ph (Russell and Diez-Gonzales, 1998).Υπάρχουν όμως και παθογόνα βακτήρια όπως E. Coli και Salmonella τα οποία έχουν αναπτύξει πολύπλοκους μηχανισμούς οι οποίοι τους επιτρέπουν να επιβιώνουν σε ακραίες όξινες συνθήκες. 19

20 Γενικά η αντιμικροβιακή δράση του οξέος αυξάνει με την αύξηση της συγκέντρωσης και το χρόνο έκθεσης καθώς και απ το οξύ που χρησιμοποιείται. Τα παθογόνα βακτήρια είναι ευαίσθητα σε μεγάλης αλυσίδας ατόμων άνθρακα οξέα ενώ τα ωφέλιμα επηρεάζονται τόσο από τα μακριάς αλυσίδας άτομα οξέα όσο και από τα περισσότερο λιπόφυλλα οξέα (Cherrington et al 1991). Τα οργανικά οξέα όπως αναφέρθηκε ασκούν την αντιμικροβιακή τους δράση στην τροφή αλλά και στο στομάχι και το λεπτό έντερο του χοίρου. Η δράση τους είναι αναμενόμενο να είναι περισσότερο αποτελεσματική στο στομάχι εκεί όπου επικρατούν όξινες συνθήκες, παρόλο αυτά βρίσκονται και στο λεπτό έντερο χωρίς να επηρεάζουν τη τιμή του ph που επικρατεί 6-8, διότι η οξύτητα τους εξουδετερώνεται απ τις εκκρίσεις του πάγκρεας. Έτσι το αλκαλικό περιεχόμενο του εντέρου ευνοεί το διαχωρισμό τους (για τιμές ph πάνω από 5 όπως αναφέραμε) και την απορρόφηση τους από το έντερο. Ένα άλλο στοιχείο που μπορεί να επηρεάσει την αποτελεσματικότητα των οργανικών οξέων είναι η οξεοδεσμευτική ικανότητα του σιτηρεσίου για το οποίο θα αναφερθούμε παρακάτω και είναι και το αντικείμενο της παρούσας εργασίας. Εκτός απ τη δράση τους στους παθογόνους μικροοργανισμούς τα οργανικά οξέα (ιδιαίτερα τα μικρής αλυσίδας όπως βουτυρικό, προπιονικό) διεγείρουν το πολλαπλασιασμό των επιθηλιακών κυττάρων του λεπτού και παχέος εντέρου (Sakata,1987) αν και άλλοι ερευνητές πιστεύουν το αντίθετο. Μερικοί ερευνητές επίσης παρατήρησαν ότι αυξήθηκαν ενδοκρινικά και εξωκρινικά οι εκκρίσεις του πάγκρεας λόγω της αυξανόμενης συγκέντρωσης οργανικών οξέων στο δωδεκαδάκτυλο (Sano et al., 1995). Επίσης έχει αναφερθεί ότι προσθήκη στο σιτηρέσιο απογαλακτισμένων χοιριδίων, βουτυρικού ή φουμαρικού οξέος βελτιώνει το μήκος των εντερολαχνών και τον αριθμό των εντεροκυττάρων (Galfi and Bokori, 1990, Owusu-Asedn et al.,2003). Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΞΕΟΔΕΣΜΕΥΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΩΝ Οι βιομηχανίες ζωοτροφών και οι ζωοτέχνες που καταρτίζουν σιτηρέσια ή μείγματα - συμπυκνώματα ζωοτροφών δίνουν συχνά αμελητέα προσοχή στην οξεοδεσμευτική ικανότητα των επιμέρους τροφών και συστατικών πρόσθετων που απαρτίζουν τα σιτηρέσια. Τα σιτηρέσια που απευθύνονται σε μηρυκαστικά και σε υγιή ώριμα ζώα η χαμηλή οξεοδεσμευτική ικανότητα του σιτηρεσίου δεν παίζει σημαντικό ρόλο στην υγεία και κατά επέκταση στην απόδοση των ζώων. Εντούτοις η χαμηλή οξεοδεσμευτική ικανότητα της τροφής προσφέρει έναν αριθμό πλεονεκτημάτων όπως θα αναφερθεί στη συνέχεια. Αυτά τα πλεονεκτήματα βρίσκουν ιδιαίτερα εφαρμογή στα νεαρά ζώα που βρίσκονται υπό συνθήκες στρεσαρίσματος και ανώριμου ανοσοποιητικού συστήματος, όπου η χαμηλή οξεοδεσμευτική ικανότητα βοηθά στην ελάττωση των πεπτικών διαταραχών. Oξεοδεσμευτική ικανότητα (Ο.Δ.Ι.) του σιτηρεσίου ή μιας τροφής μπορεί να οριστεί ότι είναι η αντίσταση της μείωσης του ph από την έκκριση του ΗCL του 20

21 στομάχου και μπορεί να είναι υπολογισμένη από τη ποσότητα του HCL που χρειάζεται 1 Κg τροφής για να κατέβει η τιμή του ph σε μια συγκεκριμένη τιμή (5, 4 ή 3 ανάλογα με τη μέθοδο που εφαρμόζεται). Μερικές τροφές έχουν την ικανότητα να δεσμεύουν περισσότερο οξύ από άλλες (Jasaitis et al., 1987,Bolduan et al., 1988a,b) και η χρήση τέτοιων τροφών στα σιτηρέσια απογαλακτισμού οδηγεί στην διατήρηση του ph του στομάχου σε υψηλά επίπεδα. Έτσι μπορούμε να διαχειριστούμε την οξεοδεσμευτική ικανότητα του σιτηρεσίου επιλέγοντας τροφές και συστατικά τα οποία δεν επιτρέπουν τη μεγάλη αύξηση του ph δημιουργώντας έτσι τα προβλήματα που έχουμε αναφέρει. Όπως δείχνει και ο πίνακας 2 η οξεοδεσμευτική ικανότητα των ζωοτροφών ποικίλλει. Δημητριακά και τα υποπροϊόντα τους έχουν χαμηλή οξεοδεσμευτική ικανότητα. Οι πρωτεϊνούχες ζωοτροφές έχουν αρκετά υψηλότερη οξεοδεσμευτική ικανότητα ενώ τα ανόργανα μέταλλα έχουν τις υψηλότερες τιμές με εξαίρεση το φωσφορικό μονασβέστιο και το φωσφορικό νάτριο (Partanen and Mroz,1999). Σύμφωνα με τους Bolduan et al., (1988), η οξεοδεσμευτική ικανότητα του σιτηρεσίου εξαρτάται από την περιεκτικότητά του σε πρωτεΐνη και μέταλλα, τα οποία ανεβάζουν το ph στο στομάχι και μειώνουν την δράση των οξέων. Ο Fadel, (1992), σε πείραμά του με ζωοτροφές υψηλής περιεκτικότητας σε ινώδεις ουσίες, παρατηρεί ότι το ποσοστό της λιγνίνης έχει θετική συσχέτιση με την οξεοδεσμευτική ικανότητα και ακολουθεί γραμμική μεταβολή. Σύμφωνα με το Hardy, (1992) από όλα τα μέταλλα, το ασβέστιο είναι το περισσότερο ενεργητικό στοιχείο το οποίο επηρεάζει την οξεοδεσμευτική ικανότητα του σιτηρεσίου. Η αναλογία κατιόντα/ανιόντα μετάλλων των συστατικών της τροφής παραμένει σταθερή αν και μεμονωμένα κάποιο από τα ιόντα μπορεί να έχει μεγάλη διακύμανση (Jasaitis et al., 1987).Ο Lawlor,(1992) βρήκε ότι η οξεοδεσμευτική ικανότητα από διάφορες ζωοτροφές ήταν συσχετιζόμενη με τη διαφορά κατιόντα-ανιόντα [(Ca+Mg+K+Na)-(Cl+N+P+Si+S) και (Ca+Mg+K+Na)-(Cl+P+S)],τα συνολικά κατιόντα (Ca+Mg+K+Na) και τη συνολική ανόργανη ουσία (τέφρα). Οι Petito and Evans (1984) αναφέρουν ότι οι πηγές του ασβεστίου και φωσφόρου μπορούν να επηρεάσουν την οξύτητα ή αλκαλικότητα του σιτηρεσίου. Έτσι πηγές ανόργανων μετάλλων όπως το ανθρακικό ασβέστιο και ο αποφθοριωμένος φώσφορος έχουν υψηλή οξεοδεσμευτική ικανότητα σε σύγκριση με το φωσφορικό διασβέστιο και το θειικό ασβέστιο τα οποία είναι περισσότερο όξινα και έχουν χαμηλότερη οξεοδεσμευτική ικανότητα (Straw et al., 1991, Kornegay et al., 1994). Έτσι η επιλογή των πηγών των μετάλλων μαζί με την ποσότητα στην οποία αυτά χορηγούνται έχει ουσιαστική επίδραση στην οξεοδεσμευτική ικανότητα και στην τιμή του ph του σιτηρεσίου. Οι Bolduan et al., (1988) αναφέρουν ότι αύξηση της περιεκτικότητας των μετάλλων του σιτηρεσίου από το 0% στο 4% έχει ως αποτέλεσμα τον τριπλασιασμό της Ο.Δ.Ι. και την άνοδο του ph του στομάχου από το 4,6 στο 5,0. Έτσι όταν το ποσοστό των ανόργανων στοιχείων στο σιτηρέσιο φθάνει το 5% τότε όλο το HCl που εκκρίνεται στο στομάχι μπορεί να είναι δεσμευμένο από 21

22 αυτά, ειδικά στα νεαρά και στρεσαρισμένα από τον απογαλακτισμό χοιρίδια. Αυτό οδηγεί σε άνοδο του ph του στομάχου με όλες τις δυσμενείς συνέπειες που έχουμε αναφέρει. Επίσης, η μείωση του ποσοστού της πρωτεΐνης στο σιτηρέσιο και η αντικατάσταση με συνθετικά αμινοξέα επιδρά θετικά στη μείωση της τιμής της Ο.Δ.Ι. Ο Hardy,(1992) προτείνει ότι για μια μικρή περίοδο μετά τον απογαλακτισμό μπορεί να χρησιμοποιηθούν μικρότερες ποσότητες Ca & P στα σιτηρέσια, ενώ βρήκε ότι υπάρχει συσχέτιση στο ρυθμό ανάπτυξης και στο επίπεδο ασβεστίου στο σιτηρέσιο (μικρότερη ποσότητα ασβεστίου επιτυγχάνει μικρότερο συντελεστή μετατρεψιμότητας σε σχέση με την προβλεπόμενη ποσότητα ασβεστίου στο σιτηρέσιο). Πίνακας 2 Οξεοδεσμευτική ικανότητα (Ο.Δ.Ι) ζωοτροφών α Συστατικά Αποβουτυρωμένο γάλα Γάλα χοιρομητέρας Σκόνη τυρόγαλο Καλαμπόκι Σιτάρι Κριθάρι Σογιάλευρο Μπιζέλι Γλουτένη καλαμποκιού Ιχθυάλευρο μαρμαρόσκονη Φωσφορικό διασβέστιο Φωσφορικό ασβέστιο Συνθετική λυσίνη Πρόμειγμα βιταμινών για σιτηρέσιο απογ/σμού Φουμαρικό οξύ Μυρμηκικό οξύ α Lawlor et al., β meq HCL που απαιτούνται για 1Kg δείγματος β Ποσότητα HCl που προστίθεται σε 1 Kg δείγματος τροφής για να κατεβεί το ph στο 4. Ο Lawlor et al., (2005) βρήκε ότι Ο.Δ.Ι. πάνω από 750 meq/ Kg σιτηρεσίου προκαλεί την αύξηση του E. Coli. Η υψηλή οξεοδεσμευτική ικανότητα του σιτηρεσίου λόγω των συμπληρωμάτων ανόργανης μορφής ασβεστίου και φωσφόρου μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλές τιμές την ειλεακή πεπτικότητα της οργανικής ουσίας και της πρωτεΐνης του σιτηρεσίου (Decuypere et al., 1997). Με το προηγούμενο συμφωνούν και οι Blank et al., (1999) οι οποίοι παρατήρησαν ότι σε ένα σιτηρέσιο υψηλής οξεοδεσμευτικής ικανότητας λόγω προσθήκης 3% διττανθρακικού νατρίου μειώθηκε η φαινόμενη ειλεακή πεπτικότητα της 22

23 πρωτεΐνης και των αμινοξέων. Στο ίδιο πείραμα προσθήκη φουμαρικού οξέος βελτίωσε την φαινομενική ειλεακή πεπτικότητα της πρωτεΐνης και των αμινοξέων μόνο στο σιτηρέσιο με τη χαμηλή οξεοδεσμευτικής ικανότητα. Άλλοι ερευνητές πάλι δεν παρατήρησαν διαφορές στην πεπτικότητα λόγω υψηλής οξεοδεσμευτικής ικανότητας του σιτηρεσίου. Έτσι οι Mroz et al., (1998) δεν παρατήρησαν σημαντική μείωση στην ειλεακή πεπτικότητα της πρωτεΐνης και των αμινοξέων εξαιτίας της υψηλής οξεοδεσμευτικής ικανότητας του σιτηρεσίου. Οι Gabert et al., (1995) δεν βρήκαν διαφορές στην φαινομενική ειλεακή πεπτικότητα της πρωτεΐνης και των αμινοξέων στο σιτηρέσιο με την υψηλή οξεοδεσμευτική ικανότητα του σιτηρεσίου. Ο ίδιος ερευνητής όμως παρατήρησε μειωμένη φαινομενική πεπτικότητα (κόπρανα) της πρωτεΐνης στο ίδιο σιτηρέσιο. Οι Kornegay et al., (1994) αναφέρουν ότι βελτιώθηκε ο ρυθμός ανάπτυξης των χοιριδίων όταν χρησιμοποιήθηκε σιτηρέσιο χαμηλής οξεοδεσμευτικής ικανότητας λόγω μειωμένης περιεκτικότητας σε ασβέστιο. Στο ίδιο πείραμα όμως το ph του στομάχου δεν φάνηκε να μειώνεται λόγω του σιτηρεσίου μειωμένης αλκαλικότητας. Επίσης παρατήρησαν ότι όταν χοιρίδια διατρέφονταν με σιτηρέσιο 16% περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη η αντοχή του οστού αυξανόταν όσο αυξανόταν το ph του σιτηρεσίου ενώ όταν αυξανόταν η πρωτεΐνη στο σιτηρέσιο στο 22%,η αντοχή του οστού δεν επηρεαζόταν από την οξύτητα του σιτηρεσίου. Αυτό καταδεικνύει ότι η πρωτεΐνη λειτουργεί σαν ένας ρυθμιστής που τροποποιεί τη δράση της οξύτητας του σιτηρεσίου. Η δράση των οργανικών οξέων στα σιτηρέσια των χοιριδίων παρουσιάζει μεγάλες αποκλίσεις στα διάφορα πειράματα. Μία πιθανή εξήγηση είναι η διαφορετική οξεοδεσμευτική ικανότητα που έχει το κάθε σιτηρέσιο. Οι Blank et al., (1999) αναφέρουν μία θετική συσχέτιση ανάμεσα στην ειλεακή πεπτικότητα της πρωτεΐνης και την προσθήκη φουμαρικού οξέος στο σιτηρέσιο με χαμηλή οξεοδεσμευτική ικανότητα. Αυτή η συσχέτιση δεν υφίσταται όταν το φουμαρικό οξύ ήταν ενσωματωμένο σε σιτηρέσια με υψηλή οξεοδεσμευτική ικανότητα. Εντούτοις τα θετικά αποτελέσματα του φουμαρικού οξέος με το χαμηλής οξεοδεσμευτικής ικανότητας σιτηρέσιο παρατηρούταν μόνο κατά τη πρώτη εβδομάδα μετά τον απογαλακτισμό και όχι τις επόμενες εβδομάδες. Σε αντίθεση με τα προηγούμενα οι Gabert et al., (1995) συμπεραίνουν ότι η προσθήκη μυρμηκικού οξέος σε σιτηρέσια με υψηλή ή χαμηλή οξεοδεσμευτική ικανότητα δεν επηρέασε την ειλεακή πεπτικότητα των αμινοξέων. Η Ο.Δ.Ι. επηρεάζει σημαντικά το μικροβιακό πληθυσμό που δραστηριοποιείται στο τελευταίο τμήμα του γαστρεντερικού συστήματος (παχύ και τυφλό έντερο,ειλεό). Οι Biagi et al., (2003) αναφέρουν ότι χαμηλής οξεοδεσμευτικής ικανότητας σιτηρέσια επηρεάζουν αρνητικά τη σύσταση των παθογόνων μικροοργανισμών στο γαστρεντερικό σύστημα. Έτσι παρατηρήθηκε ελάττωση των clostridia στο λεπτό έντερο και στον ειλεό και των coliforms και clostridia στο τυφλό έντερο, τα οποία είναι υπεύθυνα για τη ζύμωση των θρεπτικών συστατικών και την απελευθέρωση τοξικών μεταβολιτών (όπως αμίνες και αμμωνία), οι οποίοι είναι συνδυασμένοι με τις διάρροιες κατά τον απογαλακτισμό, αλλά και με την 23

24 επίδραση στην αύξηση και διαφοροποίηση των επιθηλιακών κυττάρων του εντέρου. Σε αντίθεση οι Gabert et al., (1995) αναφέρουν ότι η οξεοδεσμευτική ικανότητα του σιτηρεσίου δεν είχε καμία επίδραση στον μικροβιακό πληθυσμό στον ειλεό. Οι Pickard et al., (2001) αναφέρουν ότι η χρήση σιτηρεσίων χαμηλής οξεοδεσμευτικής ικανότητας σε απογαλακτισμένα χοιρίδια βελτιώνουν τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του λεπτού εντέρου (μήκος και πλάτος εντερολαχνών). Ειδικότερα ανακτάται το μήκος των εντερολαχνών,μεταξύ 4 και 6 ημέρας μετά τον απογαλακτισμό, στο επίπεδο που ήταν πριν τον απογαλακτισμό. Έτσι από τα στοιχεία του πειράματος αποδεικνύεται ότι η δομή του λεπτού εντέρου μπορεί να βελτιωθεί γρηγορότερα όταν προσφέρονται σιτηρέσια χαμηλής οξεοδεσμευτικής ικανότητας μετά τον απογαλακτισμό διότι θα αυξήσει την απορροφητική επιφάνεια του λεπτού εντέρου που μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση του ρυθμού ανάπτυξης. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η μείωση της Ο.Δ.Ι. του σιτηρεσίου ειδικά των απογαλακτισμένων χοιριδίων, είτε με την προσθήκη οργανικών οξέων είτε με την κατάλληλη επιλογή τροφών χαμηλής Ο.Δ.Ι. έχει ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της υγείας του εντέρου και του ρυθμού ανάπτυξης των χοιριδίων. Μέθοδοι υπολογισμού της οξεοδεσμευτικής ικανότητας Οι Jasaitis et al., (1987) όρισαν ως τιμή τιτλοδότησης (ΤΤ) της τροφής τη ποσότητα του HCl σε χιλιοστοϊσοδύναμα (meq) που απαιτείται σε 0,5 gr δείγματος τροφής για να κατέβει η τιμή του ph στο 4. Έτσι η οξεοδεσμευτική ικανότητα της τροφής ήταν το ποσό του οξέος που χρειάστηκε για να προξενήσει αλλαγή στην αρχική τιμή του ph του δείγματος της τροφής ως την τιμή 4. Οι Straw et al., (1991) προσδιόρισαν την τιμή TΤ ενός δείγματος τροφής 10 gr αραιωμένο σε 50 ml απιονισμένου νερού για ένα 24ωρο προσθέτοντας ποσότητα HCl 0,2 Ν μέχρις ότου το ph προσεγγίσει την τιμή 2. Εν συνεχεία στο δείγμα προστέθηκε ποσότητα 0,2 Ν NaOH μέχρι το ph προσεγγίσει την τιμή 8. Η τιμή TΤ υπολογιζόταν αφαιρώντας τα meq NaOH που χρειάζονταν για να αυξηθεί το ph από την τιμή 2 στην τιμή 8, από τα meq HCl που χρειάζονταν για να κατέβει το ph στην τιμή 2. Έπειτα η τιμή γινόταν αναγωγή στο 1 kg του δείγματος και προέκυπτε η οξεοδεσμευτική ικανότητα της τροφής. Οι Bolduan et al., (1988) όρισε ως οξεοδεσμευτική ικανότητα της τροφής τα millimoles HCl που απαιτούνταν για 100gr δείγματος για να κατεβεί η τιμή του ph στο 4. Σύμφωνα με άλλη μέθοδο των Srilaorkal et al., (1989) 10 gr δείγματος ζωοτροφής διαλύονται σε 50 ml απιονισμένου και απεσταγμένου νερού. Ακολουθεί τιτλοδότηση με 1 Ν HCl μέχρι να κατεβεί η τιμή του ph στο 1. Ομοίως, 20 gr του ίδιου δείγματος διαλύονται σε 20 ml απιονισμένου και απεσταγμένου νερού και ακολουθεί τιτλοδότηση με 0,1 Ν NaOH μέχρι η τιμή του ph ανεβεί στο 10. Οι τιτλοδοτήσεις γίνονταν εις διπλούν και η εξισορρόπηση στο επιθυμητό ph επιτεύχθηκε σε 4 λεπτά. 24

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΖΩΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ι. ΜΠΑΛΙΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.Π.Θ.

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΖΩΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ι. ΜΠΑΛΙΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.Π.Θ. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΖΩΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ι. ΜΠΑΛΙΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.Π.Θ. Η υπερβολική συγκέντρωση της εντατικής κτηνοτροφίας σε ορισμένες περιοχές, σε συνδυασμό με την αύξηση του μεγέθους των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων,

Διαβάστε περισσότερα

Protecure και Endosan. Protecure. Endosan

Protecure και Endosan. Protecure. Endosan Υγιεινό Φυσικό Προβιοτικό Protecure Endosan Protecure και Endosan Υγιεινό Φυσικό Προβιοτικό Τα νέα ϖροβιοτικά, Protecure και Endosan, ϖεριέχουν καλλιέργειες µικροοργανισµών γαλακτικού οξέος, είναι φυσικά

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΝΖΥΜΟΥ. Ο μεταβολισμός είναι μία πολύ σημαντική λειτουργία των μονογαστρικών ζώων και επιτυγχάνεται με τη δράση φυσικών

ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΝΖΥΜΟΥ. Ο μεταβολισμός είναι μία πολύ σημαντική λειτουργία των μονογαστρικών ζώων και επιτυγχάνεται με τη δράση φυσικών ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΝΖΥΜΟΥ Ο μεταβολισμός είναι μία πολύ σημαντική λειτουργία των μονογαστρικών ζώων και επιτυγχάνεται με τη δράση φυσικών Ενζύμων που βρίσκονται κατά μήκος του πεπτικού τους σωλήνα. Τα ένζυμα

Διαβάστε περισσότερα

Μείωση του κόστους διατροφής με τη χρήση υποπροϊόντων. Διατροφολόγος χοίρων, Τεχνικός διευθυντής της Vitfoss Jacob Dall, M.Sc.,

Μείωση του κόστους διατροφής με τη χρήση υποπροϊόντων. Διατροφολόγος χοίρων, Τεχνικός διευθυντής της Vitfoss Jacob Dall, M.Sc., Μείωση του κόστους διατροφής με τη χρήση υποπροϊόντων Διατροφολόγος χοίρων, Τεχνικός διευθυντής της Vitfoss Jacob Dall, M.Sc., Μείωση του κόστους διατροφής με τη χρήση αγροτικών υποπροϊόντων όπως DDGS,

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος της διατροφής των ζώων στην παραγωγή αμμωνίας και αερίων του θερμοκηπίου

Ο ρόλος της διατροφής των ζώων στην παραγωγή αμμωνίας και αερίων του θερμοκηπίου Τμήμα Γεωτεχνικών Ακρίτας Καλούσης - Τεχνικός Διευθυντής Ο ρόλος της διατροφής των ζώων στην παραγωγή αμμωνίας και αερίων του θερμοκηπίου www.viozokat.gr Μέχρι πρόσφατα, υποχρέωση του επιστήμονα που ασχολείται

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνική Δημοκρατία Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου. Χοιροτροφία. Ενότητα 7η: Περιβαλλοντική διαχείριση. Σκούφος Ιωάννης

Ελληνική Δημοκρατία Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου. Χοιροτροφία. Ενότητα 7η: Περιβαλλοντική διαχείριση. Σκούφος Ιωάννης Ελληνική Δημοκρατία Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου Χοιροτροφία Ενότητα 7η: Περιβαλλοντική διαχείριση Σκούφος Ιωάννης Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων Χοιροτροφία

Διαβάστε περισσότερα

(dietary fiber, nonnutritive fiber)

(dietary fiber, nonnutritive fiber) KΥΤΤΑΡΙΝΗ - ΦΥΤΙΚΕΣ ΙΝΕΣ Στα τρόφιμα, παράλληλα με τους υδατάνθρακες που πέπτονται στον ανθρώπινο οργανισμό (δηλαδή που υδρολύονται, απορροφώνται και μεταβολίζονται κατά τα γνωστά), υπάρχουν και υδατάνθρακες

Διαβάστε περισσότερα

Υγειονομικά προϊόντα Stalosan

Υγειονομικά προϊόντα Stalosan Υγειονομικά προϊόντα Stalosan Τρία προϊόντα με αυξανόμενη αποτελεσματικότητα STALOSAN DRY Η απορρόφηση υγρασίας/αφύγρανση είναι η κύρια δράση του Stalosan Dry. Με την απορρόφηση υγρασίας οι μικροοργανισμοί

Διαβάστε περισσότερα

Τα αμινοξέα ωστόσω επιτελούν πολλαπλούς ρόλους πέρα της συμμετοχής τους στη διάπλαση του μιυκού συστήματος. Συγκεκριμένα τα αμινοξέα:

Τα αμινοξέα ωστόσω επιτελούν πολλαπλούς ρόλους πέρα της συμμετοχής τους στη διάπλαση του μιυκού συστήματος. Συγκεκριμένα τα αμινοξέα: Γράφει: Φανή Πρεβέντη, MSc, Κλινική διαιτολόγος - Διατροφολόγος Ο όρος αμινοξέα χρησιμοποιείται ευρέως στους αθλητικούς κύκλους και όχι αδίκως. Τα αμινοξέα αποτελούν βασικό συστατικό των μυών, η διάπλαση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Το πεπτικό σύστημα στον άνθρωπο αποτελείται από: Τον Πεπτικό ή γαστρεντερικό σωλήνα στον οποίο υπάρχουν : Η στοματική κοιλότητα Ο φάρυγγας Ο οισοφάγος Το στομάχι Το λεπτό έντερο

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή στη φράση, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά.

Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά. Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά. Στον πεπτικό σωλήνα πραγματοποιείται ο τεμαχισμός της τροφής

Διαβάστε περισσότερα

Αλληλεπιδράσεις θρεπτικών συστατικών των τροφίμων

Αλληλεπιδράσεις θρεπτικών συστατικών των τροφίμων Αλληλεπιδράσεις θρεπτικών συστατικών των τροφίμων Τα τρόφιμα είναι σύνθετοι συνδυασμοί που προέρχονται από πολλές πηγες. Όλα τα τρόφιμα έχουν τη δυνατότητα αλλεπίδρασης (χημικής) σε διαφορετικό βαθμό.

Διαβάστε περισσότερα

«Η επιτραπέζια ελιά ως λειτουργικό προϊόν- Μια νέα προσέγγιση»

«Η επιτραπέζια ελιά ως λειτουργικό προϊόν- Μια νέα προσέγγιση» «Η επιτραπέζια ελιά ως λειτουργικό προϊόν- Μια νέα προσέγγιση» Ευστάθιος Ζ. Πανάγου - Σταµατούλα Μπονάτσου Τµήµα Επιστήµης Τροφίµων & Διατροφής του Ανθρώπου Τι είναι τα λειτουργικά τρόφιµα; «Λειτουργικό

Διαβάστε περισσότερα

που χάνεται κατά την καλλιέργεια και του Ν στην ατμόσφαιρα συνεισφέρει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου,, στην τρύπα του όζοντος και στην όξινη βροχή.

που χάνεται κατά την καλλιέργεια και του Ν στην ατμόσφαιρα συνεισφέρει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου,, στην τρύπα του όζοντος και στην όξινη βροχή. Επίδραση του ανθρώπου Γεωργία και επίδραση στον κύκλο του Ν Το Ν είναι το κύριο θρεπτικό που χάνεται κατά την καλλιέργεια και απελευθερώνεται ως οξείδια του Ν στην ατμόσφαιρα συνεισφέρει στο φαινόμενο

Διαβάστε περισσότερα

Ποια η χρησιμότητα των πρωτεϊνών;

Ποια η χρησιμότητα των πρωτεϊνών; ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ Τι είναι οι πρωτεϊνες; Η ονομασία πρωτεϊνες προέρχεται από το ρήμα πρωτεύω και σημαίνει την εξαιρετική σημασία που έχουν οι πρωτεϊνες για την υγεία του ανθρώπινου σώματος. Από την εποχή των Ολυμπιακών

Διαβάστε περισσότερα

Είδη Γιαουρτιού. Ανάλογα με την παρασκευή του διακρίνεται σε: Κανονικό : Παράγεται με όλα του τα συστατικά

Είδη Γιαουρτιού. Ανάλογα με την παρασκευή του διακρίνεται σε: Κανονικό : Παράγεται με όλα του τα συστατικά ΓΕΝΙΚΑ Το γιαούρτι προέρχεται από το αγελαδινό, κατσικίσιο ή πρόβειο γάλα, το οποίο βράζεται και αργότερα, όταν η θερμοκρασία του κατέβει στους 40 50 ο C προστίθεται η μαγιά και αφήνεται να πήξει. Αποτελεί

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ενός στοιχείου είναι, η επαναλαμβανόμενη κυκλική πορεία του στοιχείου στο οικοσύστημα. Οι βιογεωχημικοί κύκλοι, πραγματοποιούνται με την βοήθεια, βιολογικών, γεωλογικών

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ - 2

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ - 2 31-7-14 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ - 2 Στο σχήμα 1 του άρθρου που δημοσιεύσαμε την προηγούμενη φορά φαίνεται η καθοριστικός ρόλος των μικροοργανισμών για την ύπαρξη της ζωής, αφού χωρίς

Διαβάστε περισσότερα

Επιπλέον η έλλειψη ασβεστίου μπορεί να οδηγήσει στις παρακάτω παθολογικές καταστάσεις:

Επιπλέον η έλλειψη ασβεστίου μπορεί να οδηγήσει στις παρακάτω παθολογικές καταστάσεις: Γράφει: Φανή Πρεβέντη, MSc Κλινική Διαιτολόγος - Διατροφολόγος Το σώμα μας περιέχει μεγάλες ποσότητες ασβεστίου. Συγκεκριμένα, το ασβέστο είναι υπεύθυνο για το 1,5-2% του σωματικού μας βάρους. Είναι το

Διαβάστε περισσότερα

Εδαφοκλιματικό Σύστημα και Άμπελος

Εδαφοκλιματικό Σύστημα και Άμπελος Εδαφοκλιματικό Σύστημα και Άμπελος Δολαπτσόγλου Χριστίνα ΤΕΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΟΤΩΝ ΔΡΑΜΑ 2019 Chr. Dolaptsoglou Οργανική ουσία είναι όλα τα οργανικά υπολείμματα

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου. Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2)

Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου. Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2) Μάθημα/Τάξη: Κεφάλαιο: Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2) Ονοματεπώνυμο Μαθητή: Ημερομηνία: 13-02-2017 Επιδιωκόμενος Στόχος: 70/100 ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιο σας τον

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη διατροφή των κουνελιών. Πασχάλης Δ. Φορτομάρης Κτηνιατρική Σχολή, Α.Π.Θ.

Εφαρμοσμένη διατροφή των κουνελιών. Πασχάλης Δ. Φορτομάρης Κτηνιατρική Σχολή, Α.Π.Θ. Εφαρμοσμένη διατροφή των κουνελιών Πασχάλης Δ. Φορτομάρης Κτηνιατρική Σχολή, Α.Π.Θ. Σημασία Μέσο συντήρησης, αύξησης, κυοφορίας, γαλακτοπαραγωγής Άμυνα οργανισμού Το σημαντικότερο στοιχείο της εκτροφής

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ βιολογικά τρόφιμα Ως προς τη θρεπτική αξία των τροφίμων

ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ βιολογικά τρόφιμα Ως προς τη θρεπτική αξία των τροφίμων ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Ως βιολογικά τρόφιμα χαρακτηρίζονται τα τρόφιμα που προκύπτουν από ένα ειδικό είδος παραγωγής, τη βιολογική παραγωγή. Η βιολογική παραγωγή αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΡΩΤΕΙΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΧΟΙΡΟΥΣ. Ιωάννης Μαυρομιχάλης, PhD

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΡΩΤΕΙΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΧΟΙΡΟΥΣ. Ιωάννης Μαυρομιχάλης, PhD ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΡΩΤΕΙΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΧΟΙΡΟΥΣ Ιωάννης Μαυρομιχάλης, PhD Οι τιμές του σογιαλεύρου και των κρυσταλλικών αμινοξέων παραμένουν ασταθείς. Κατά καιρούς, υπάρχει ενδιαφέρον για λιγότερο γνωστές

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα είναι περιορισμένη. Ενώσεις και στοιχεία όπως:

ΚΥΚΛΟΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα είναι περιορισμένη. Ενώσεις και στοιχεία όπως: ΚΥΚΛΟΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα είναι περιορισμένη. Ενώσεις και στοιχεία όπως: Το νερό (Η 2 Ο) Το οξυγόνο (Ο 2 ) Ο άνθρακας (C) Το άζωτο (N 2 ) Το θείο (S) Οφώσφορος(P) κυκλοφορούν

Διαβάστε περισσότερα

ρ. Αλεξάνδρα Μαρία Μιχαηλίδου Επίκ. Καθηγήτρια Επιστήµης Τροφίµων & ιατροφής Τοµέας Επιστήµης και Τεχνολογίας Τροφίµων Γεωπονική Σχολή Αριστοτέλειο

ρ. Αλεξάνδρα Μαρία Μιχαηλίδου Επίκ. Καθηγήτρια Επιστήµης Τροφίµων & ιατροφής Τοµέας Επιστήµης και Τεχνολογίας Τροφίµων Γεωπονική Σχολή Αριστοτέλειο ρ. Αλεξάνδρα Μαρία Μιχαηλίδου Επίκ. Καθηγήτρια Επιστήµης Τροφίµων & ιατροφής Τοµέας Επιστήµης και Τεχνολογίας Τροφίµων Γεωπονική Σχολή Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Συµβολή του γάλακτος και των

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΧΟΛΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ, Ε.Μ. ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΧΟΛΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ, Ε.Μ. ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Μαρία Σ. Τσεβδού, Πέτρος Σ. Ταούκης ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΧΟΛΗ ΧΗΜΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ, Ε.Μ. ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ «...γιαούρτι (πλήρες ή, κατά περίπτωση, ημιαποβουτυρωμένο)...(όνομα ζώου) χαρακτηρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Liprovit. Βιώσιμη κτηνοτροφία

Liprovit. Βιώσιμη κτηνοτροφία Liprovit Η οικογενειακή επιχείρηση Liprovit είναι μια ανεξάρτητη εταιρεία του ομίλου Fuite και είναι εξειδικευμένη στην ανάπτυξη και την παραγωγή προϊόντων διατροφής υγρής μορφής για μοσχάρια και χοιρίδια,

Διαβάστε περισσότερα

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΛΙΠΗ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΛΙΠΗ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C. MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΛΙΠΗ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S Τα λίπη αποτελούν μια συμπυκνωμένη πηγή ενέργειας Ενεργούν σαν διαλύτες

Διαβάστε περισσότερα

Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Λυµάτων

Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Λυµάτων Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Λυµάτων µπορούν να καταταχθούν σε τρεις κατηγορίες: Φυσικά Χηµικά Βιολογικά. Πολλές από τις παραµέτρους που ανήκουν στις κατηγορίες αυτές αλληλεξαρτώνται π.χ. η θερµοκρασία που

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ.

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. 1 ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. το βενζοπυρένιο 2. Τα οξείδια του αζώτου: α. αντιδρούν με το οξυγόνο

Διαβάστε περισσότερα

Λοιμώδη Νοσήματα Υγιεινή. Αγροτικών Ζώων

Λοιμώδη Νοσήματα Υγιεινή. Αγροτικών Ζώων 1 Ελληνική Δημοκρατία Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου Λοιμώδη Νοσήματα Υγιεινή Ιωάννης Σκούφος Αγροτικών Ζώων Ενότητα 3 : ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΑΝΤΙΜΙΚΡΟΒΙΑΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ 2 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά

Διαβάστε περισσότερα

Για τον άνθρωπο π.χ. το 85% περίπου των στερεών συστατικών του σώματός του αποτελείται από πρωτεΐνες. Έτσι οι πρωτεΐνες της τροφής χρησιμοποιούνται :

Για τον άνθρωπο π.χ. το 85% περίπου των στερεών συστατικών του σώματός του αποτελείται από πρωτεΐνες. Έτσι οι πρωτεΐνες της τροφής χρησιμοποιούνται : PΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Oι πρωτεΐνες είναι τάξη θρεπτικών υλών με ιδιαίτερη σημασία για τους ζωντανούς οργανισμούς, γιατί αποτελούν την κύρια δομική ύλη τους. Περιεκτηκότητα μερικών τροφίμων σε

Διαβάστε περισσότερα

Βλέννα, υδαρές υγρό. ή τοιχωματικό ή οξυπαραγωγικό = HCl + ενδογενή παράγοντα. βλέννα. ή ζυμογόνο ή πεπτικό = πεψινογόνο

Βλέννα, υδαρές υγρό. ή τοιχωματικό ή οξυπαραγωγικό = HCl + ενδογενή παράγοντα. βλέννα. ή ζυμογόνο ή πεπτικό = πεψινογόνο Στόμαχος Δομή βλεννογόνου στομάχου - Γαστρικοί αδένες Βλέννα, υδαρές υγρό ή τοιχωματικό ή οξυπαραγωγικό = HCl + ενδογενή παράγοντα βλέννα ή ζυμογόνο ή πεπτικό = πεψινογόνο Κύτταρα G = γαστρίνη Διάσπαρτα

Διαβάστε περισσότερα

3. Το σχεδιάγραμμα παρουσιάζει τομή ανθρώπινου πεπτικού συστήματος.

3. Το σχεδιάγραμμα παρουσιάζει τομή ανθρώπινου πεπτικού συστήματος. ΠΕΠΤΙΚΟ 1. Α. Να γράψετε τα είδη των δοντιών Α, Β, Γ, Δ και τα μέρη του δοντιού Ε Μ. Β. Πόσα δόντια έχει ένα παιδί 3 χρόνων; Γ. Ποιοι αδένες αφήνουν το έκκριμά τους στη στοματική κοιλότητα και ποιο το

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ Απαντήσεις του κριτηρίου αξιολόγησης στη βιολογία γενικής παιδείας 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΘΕΜΑ 1 ο Να γράψετε τον αριθμό καθεμίας από τις ημιτελείς προτάσεις 1 έως και 5, και δίπλα σε αυτόν το γράμμα που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΕΙΟ: 2 ο Λύκειο Κομοτηνής ΜΑΘΗΜΑ: Ερευνητική Εργασία ΤΑΞΗ: Α2 ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ:

ΣΧΟΛΕΙΟ: 2 ο Λύκειο Κομοτηνής ΜΑΘΗΜΑ: Ερευνητική Εργασία ΤΑΞΗ: Α2 ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: ΣΧΟΛΕΙΟ: 2 ο Λύκειο Κομοτηνής ΜΑΘΗΜΑ: Ερευνητική Εργασία ΤΑΞΗ: Α2 ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2011-2012 a. Υδατάνθρακες : i. μονοσακχαρίτες (π.χ. γλυκόζη, φρουκτόζη κ.α.) ii. iii. δισακχαρίτες ( π.χ. λακτόζη (γάλα),

Διαβάστε περισσότερα

(αποστειρωση, παστεριωση, ψησιμο)

(αποστειρωση, παστεριωση, ψησιμο) ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ ΣΤΑ ΘΡΕΠΤΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ (αποστειρωση, παστεριωση, ψησιμο) Η θερμικη επεξεργασία έχει επιζημια επίδρση στα θρεπτικα συστατικά. Στοχος είναι

Διαβάστε περισσότερα

Η ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΟΥ ΜΗΤΡΙΚΟΥ Γ ΑΛΑΚΤΟΣ

Η ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΟΥ ΜΗΤΡΙΚΟΥ Γ ΑΛΑΚΤΟΣ Η ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΟΥ ΜΗΤΡΙΚΟΥ Γ ΑΛΑΚΤΟΣ f Το καλύτερο γάλα κάθε νεογέννητου είναι το γάλα του είδους του, δηλαδή το γάλα της μάνας του. Για τον άνθρωπο το καλύτερο γάλα είναι το γάλα της γυναίκας δηλαδή το γάλα

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση 5η. Ποιοτικός έλεγχος-νοθεία στο γάλα. Πανεπιστήμιο Πατρών Τμήμα ΔΕΑΠΤ Εργαστήριο Ασφάλειας Τροφίμων

Άσκηση 5η. Ποιοτικός έλεγχος-νοθεία στο γάλα. Πανεπιστήμιο Πατρών Τμήμα ΔΕΑΠΤ Εργαστήριο Ασφάλειας Τροφίμων Άσκηση 5η Ποιοτικός έλεγχος-νοθεία στο γάλα Πανεπιστήμιο Πατρών Τμήμα ΔΕΑΠΤ Εργαστήριο Ασφάλειας Τροφίμων Γάλα Γάλα είναι το απαλλαγμένο πρωτογάλατος προϊόν πλήρους και χωρίς διακοπής αρμέγματος υγιούς

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14 ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Μπορεί να λειτουργήσει ένα οικοσύστημα α) με παραγωγούς και καταναλωτές; β) με παραγωγούς και αποικοδομητές; γ)με καταναλωτές και αποικοδομητές; Η διατήρηση των οικοσυστημάτων προϋποθέτει

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ

Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος 1 ΜΑΘΗΜΑ 2 Ο & 3 O

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 12 ΙΟΥΝΙΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 12 ΙΟΥΝΙΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 12 ΙΟΥΝΙΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α Α1. α Α2. γ Α3. δ Α4. γ Α5. α 3 β 1 γ 6 δ 5

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι άμεση ρύπανση?

Τι είναι άμεση ρύπανση? ΡΥΠΑΝΣΗ ΝΕΡΟΥ Τι είναι ρύπανση; Ρύπανση μπορεί να θεωρηθεί η δυσμενής μεταβολή των φυσικοχημικών ή βιολογικών συνθηκών ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή/και η βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βλάβη στην

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. 1.1 Εισαγωγή...27 1.2 Νερό...29 1.3 Ξηρή Ουσία...30 1.4 Ανάλυση του Σώματος των Ζώων και των Ζωοτροφών...32

Περιεχόμενα. 1.1 Εισαγωγή...27 1.2 Νερό...29 1.3 Ξηρή Ουσία...30 1.4 Ανάλυση του Σώματος των Ζώων και των Ζωοτροφών...32 Πρόλογος...7 Αρκτικόλεξα και σύμβολα...21 1 Συστατικά του Σώματος των Ζώων και των Ζωοτροφών 1.1 Εισαγωγή...27 1.2 Νερό...29 1.3 Ξηρή Ουσία...30 1.4 Ανάλυση του Σώματος των Ζώων και των Ζωοτροφών...32

Διαβάστε περισσότερα

Χημική σύσταση και διατροφικές ιδιότητες κατσικίσιου γάλακτος. Συντάχθηκε απο τον/την Foodbites

Χημική σύσταση και διατροφικές ιδιότητες κατσικίσιου γάλακτος. Συντάχθηκε απο τον/την Foodbites Του Δρ. Θεόφιλου Μασούρα, Επίκουρου Καθ. Γαλακτοκομίας*, για το foodbites.eu Το κατσικίσιο (αίγειο) γάλα όπως και τα άλλα είδη γάλακτος, εκτός από το αγελαδινό, δεν είχαν μελετηθεί ευρέως μέχρι πριν μερικά

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 10 Ιουνίου 2013 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Απαντήσεις Θεμάτων Επαναληπτικών Πανελληνίων Εξετάσεων Ημερησίων Γενικών Λυκείων Περιεχόμενα ΘΕΜΑ Α.... 2 Α1.... 2 Α3.... 2 Α5.... 2 ΘΕΜΑ B.... 2 Β1.... 2 Β2....

Διαβάστε περισσότερα

Βιταμίνες/ Συμπληρώματα Διατροφής

Βιταμίνες/ Συμπληρώματα Διατροφής Βιταμίνες/ Συμπληρώματα Διατροφής e-catalogue 2012 Βιταμίνες Μέταλλα & Ιχνοστοιχεία Αμινοξέα & Πρωτεΐνες Απαραίτητα Λιπαρά Οξέα Πεπτικά/Προβιοτικά Βοηθήματα Βιταμίνες Οι βιταμίνες είναι απαραίτητες για

Διαβάστε περισσότερα

Πεπτικό σύστημα Περιγραφή

Πεπτικό σύστημα Περιγραφή Πεπτικό Σύστημα Πεπτικό σύστημα Περιγραφή Το γαστρεντερικό σύστημα (ΓΕΣ) αποτελείται από τα κοίλα όργανα που εκτείνονται από το στόμα έως τον πρωκτό και τους επικουρικούς αδένες που ευθύνονται για την

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 10 ΙΟΥΝΙΟΥ 2013 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4)

Διαβάστε περισσότερα

Για όλες τις περιπλοκές και αντιξοότητες.

Για όλες τις περιπλοκές και αντιξοότητες. Για όλες τις περιπλοκές και αντιξοότητες. Το Tonisity Px είναι το πρώτο ισοτονικό πρωτεϊνούχο ρόφημα για χοίρους. Με γεύση που τα γουρούνια λαχταρούν, το Px παρέχει την ενυδάτωση και την υποστήριξη της

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΗΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΕ ΞΕΝΟ ΓΑΛΑ. Στην περίπτωση που για κάποιο σοβαρό λόγο δεν είναι εφικτός ο μητρικός

ΤΕΧΝΗΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΕ ΞΕΝΟ ΓΑΛΑ. Στην περίπτωση που για κάποιο σοβαρό λόγο δεν είναι εφικτός ο μητρικός ΤΕΧΝΗΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΕ ΞΕΝΟ ΓΑΛΑ Στην περίπτωση που για κάποιο σοβαρό λόγο δεν είναι εφικτός ο μητρικός θηλασμός δίνεται στο μωρό ξένο γάλα χρησιμοποιώντας μπιμπερό. H επιλογή του κατάλληλου γάλακτος είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018

ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΡΑ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΝΗΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017/2018 ΒΑΘ.:... / 25 ΒΑΘ.:../ 20 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/2018 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-5, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-5, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-5, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Τα κύτταρα που παράγουν

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ( )

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ( ) ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ (8-4-2012) ΘΕΜΑ 1: Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση: (Μονάδες 25) 1. Ο πυρετός: α. Δημιουργείται σε περίπτωση τοπικής

Διαβάστε περισσότερα

Οι ιδιοκτήτες αυτών των υπέροχων αιλουροειδών τις περισσότερες φορες. αγνοούν κάποιους βασικούς κανόνες που πρέπει να διέπουν την διατροφη

Οι ιδιοκτήτες αυτών των υπέροχων αιλουροειδών τις περισσότερες φορες. αγνοούν κάποιους βασικούς κανόνες που πρέπει να διέπουν την διατροφη Οι ιδιοκτήτες αυτών των υπέροχων αιλουροειδών τις περισσότερες φορες αγνοούν κάποιους βασικούς κανόνες που πρέπει να διέπουν την διατροφη των ζώων τους. Δυστυχώς πολλοί λίγοι δίνουμε την πρέπουσα σημασία

Διαβάστε περισσότερα

Γαλακτοκομία. Ενότητα 7: Ιδιότητες του Γάλακτος (1/2), 1ΔΩ. Τμήμα: Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής Του Ανθρώπου

Γαλακτοκομία. Ενότητα 7: Ιδιότητες του Γάλακτος (1/2), 1ΔΩ. Τμήμα: Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής Του Ανθρώπου Γαλακτοκομία Ενότητα 7: Ιδιότητες του Γάλακτος (1/2), 1ΔΩ Τμήμα: Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής Του Ανθρώπου Διδάσκοντες: Καμιναρίδης Στέλιος, Καθηγητής Μοάτσου Γκόλφω, Eπ. Καθηγήτρια Μαθησιακοί Στόχοι

Διαβάστε περισσότερα

Παραγωγή και κατανομή της τροφής. Β ΜΕΡΟΣ: Κτηνοτροφία Αλιεία

Παραγωγή και κατανομή της τροφής. Β ΜΕΡΟΣ: Κτηνοτροφία Αλιεία Παραγωγή και κατανομή της τροφής Β ΜΕΡΟΣ: Κτηνοτροφία Αλιεία Τι τρώμε; Τι τρώει ο άνθρωπος; Ας αφήσουμε τους αριθμούς να μιλήσουν Μόλις 9 είδη ζώων (βόδι, χοίρος, πρόβατο, κατσίκι, βούβαλος, κοτόπουλο,

Διαβάστε περισσότερα

Απογαλακτισμού χοιριδίων

Απογαλακτισμού χοιριδίων X ΙΝ OIΡ Α ΙΣ ΟΠ ΟΡΡ ΙΣΤΕ Σ 2910 Απογαλακτισμού χοιριδίων ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ: Αμινοξέα, Ανθρακικό ασβέστιο, Χλωριούχο νάτριο, Πρόμιγμα Βιταμινών Ιχνοστοιχείων, Φωσφ. μονασβέστιο, Οξυνιστές, Προβιοτικό, Χλ. xολίνη,

Διαβάστε περισσότερα

Η αύξηση της γαλακτοπαραγωγής Η μείωση του κόστους παραγωγής Η αύξηση της κερδοφορίας. Κατάλληλο ζωϊκό κεφάλαιο

Η αύξηση της γαλακτοπαραγωγής Η μείωση του κόστους παραγωγής Η αύξηση της κερδοφορίας. Κατάλληλο ζωϊκό κεφάλαιο Α Γ Ρ Ι Ν Ι Ο Υ Πρόκληση για κάθε εκτροφή προβάτων αποτελεί: Η αύξηση της γαλακτοπαραγωγής Η μείωση του κόστους παραγωγής Η αύξηση της κερδοφορίας Πως αντιμετωπίζουμε αυτήν την πρόκληση; Κατάλληλο ζωϊκό

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑ 7,8,9

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑ 7,8,9 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΖΑΡΦΤΖΙΑΝ Μ. ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑ 7,8,9 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Διαφορές κλειστής και συνεχούς καλλιέργειας (θρεπτικά, απομάκρυνση, φάσεις μικροοργανισμών)

Διαβάστε περισσότερα

7. Βιοτεχνολογία. α) η διαθεσιμότητα θρεπτικών συστατικών στο θρεπτικό υλικό, β) το ph, γ) το Ο 2 και δ) η θερμοκρασία.

7. Βιοτεχνολογία. α) η διαθεσιμότητα θρεπτικών συστατικών στο θρεπτικό υλικό, β) το ph, γ) το Ο 2 και δ) η θερμοκρασία. 7. Βιοτεχνολογία Εισαγωγή Τι είναι η Βιοτεχνολογία; Η Βιοτεχνολογία αποτελεί συνδυασμό επιστήμης και τεχνολογίας. Ειδικότερα εφαρμόζει τις γνώσεις που έχουν αποκτηθεί για τις βιολογικές λειτουργίες των

Διαβάστε περισσότερα

Από τον Δρ. Φρ. Γαΐτη* για το foodbites.eu

Από τον Δρ. Φρ. Γαΐτη* για το foodbites.eu Από τον Δρ. Φρ. Γαΐτη* για το foodbites.eu Η μικροβιακή αύξηση μπορεί να επηρεάζεται από διάφορους ενδογενείς (εσωτερικούς) και εξωγενείς (εξωτερικούς) παράγοντες. Η αξιολόγηση αυτών των παραγόντων είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Πεπτικό σύστημα Β. Στεργίου - Μιχαηλίδου Επίκουρη Καθηγήτρια Φυσιολογίας Της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Φυσιολογία του στομάχου Η φυσιολογία του στομάχου εξετάζει τα

Διαβάστε περισσότερα

Πρακτικός οδηγός βιολογικής κτηνοτροφίας: χοιροτροφία

Πρακτικός οδηγός βιολογικής κτηνοτροφίας: χοιροτροφία Πρακτικός οδηγός βιολογικής κτηνοτροφίας: χοιροτροφία Α. Παπαράδη 1, Ε. Ξυλούρη 1 1 Εργαστήριο Ανατομίας και Φυσιολογίας Αγροτικών Ζώων, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ιερά Οδός 75, 11855 Αθήνα Εισαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Γαλανάκου Ευτυχία, Διατροφολόγος - Διαιτολόγος, Χημικός Α.Π.Θ.

Γράφει: Γαλανάκου Ευτυχία, Διατροφολόγος - Διαιτολόγος, Χημικός Α.Π.Θ. Γράφει: Γαλανάκου Ευτυχία, Διατροφολόγος - Διαιτολόγος, Χημικός Α.Π.Θ. Πολλές φορές υπάρχει σύγχυση όταν ένα τρόφιμο μας δημιουργεί προβλήματα κατά την κατανάλωση του και ανάλογα με τα συμπτώματα που παρατηρούμε

Διαβάστε περισσότερα

Εκτροφή μηρυκαστικών ζώων

Εκτροφή μηρυκαστικών ζώων Εκτροφή μηρυκαστικών ζώων Θεματική ενότητα 1: Γαλακτοπαραγωγή 1/2. Τμήμα: Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής & Υδατοκαλλιεργειών Διδάσκοντες: Μαρία Χαρισμιάδου Ορισμός Βοοτροφία είναι ο κλάδος της ζωοτεχνίας που

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων Επιβίωση οργανισμών Ύλη o Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Διατροφική Ιατρική

Εφαρμοσμένη Διατροφική Ιατρική Γλωσσάρι για το Μάθημα της Διατροφικής Ιατρικής Λιπαρά οξέα: περιέχουν μακριές αλυσίδες μορίων που αποτελούν σχεδόν όλο το σύμπλεγμα λιπιδίων τόσο για τα ζωικά όσο και για τα φυτικά λίπη. Αν αποκοπούν

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ Α 1 δ 2 β 3 γ 4 β 5 α ΘΕΜΑ Β

ΘΕΜΑ Α 1 δ 2 β 3 γ 4 β 5 α ΘΕΜΑ Β ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 30 ΜΑΪΟΥ 2014 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α 1 δ 2 β 3 γ

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ/ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Ημερομηνία: Σάββατο 19 Ιανουαρίου 2019 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΘΕΜΑ Α Α1. β Α2. δ Α3. β Α4. β Α5. β ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Β Β1. Σχολικό βιβλίο σελίδα

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ-ΟΡΙΣΜΟΣ

ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ-ΟΡΙΣΜΟΣ Τι είναι ρύπανση: Ρύπανση μπορεί να θεωρηθεί η δυσμενής μεταβολή των φυσικοχημικών ή βιολογικών συνθηκών ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή/και η βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βλάβη στην ευζωία, την ποιότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Οι οργανισμοί εξασφαλίζουν ενέργεια, για τις διάφορες λειτουργίες τους, διασπώντας θρεπτικές ουσίες που περιέχονται στην τροφή τους. Όμως οι φωτοσυνθετικοί

Διαβάστε περισσότερα

Σας αποστέλλουμε τις προτεινόμενες απαντήσεις που αφορούν τα θέματα της Βιολογίας Γενικής Παιδείας των Ημερησίων Γενικών Λυκείων και ΕΠΑΛ (Ομάδας Β ).

Σας αποστέλλουμε τις προτεινόμενες απαντήσεις που αφορούν τα θέματα της Βιολογίας Γενικής Παιδείας των Ημερησίων Γενικών Λυκείων και ΕΠΑΛ (Ομάδας Β ). Αθήνα, 30/5/2014 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΝΩΣΗ ΒΙΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ Σας αποστέλλουμε τις προτεινόμενες απαντήσεις που αφορούν τα θέματα της Βιολογίας Γενικής Παιδείας των Ημερησίων Γενικών Λυκείων και ΕΠΑΛ (Ομάδας Β ). Η

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ÈÅÌÅËÉÏ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ÈÅÌÅËÉÏ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-5, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα του το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Ποιο

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Τι είναι οι καλλιέργειες μικροοργανισμών; Τι είναι το θρεπτικό υλικό; Ποια είναι τα είδη του θρεπτικού υλικού και τι είναι το καθένα;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Τι είναι οι καλλιέργειες μικροοργανισμών; Τι είναι το θρεπτικό υλικό; Ποια είναι τα είδη του θρεπτικού υλικού και τι είναι το καθένα; ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Τι είναι οι καλλιέργειες μικροοργανισμών; Καλλιέργεια είναι η διαδικασία ανάπτυξης μικροοργανισμών με διάφορους τεχνητούς τρόπους στο εργαστήριο ή σε βιομηχανικό επίπεδο. Με τη δημιουργία καλλιεργειών

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-5, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα του το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Μικροοργανισμοί Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Παθογόνοι μικροοργανισμοί Παθογόνοι μικροοργανισμοί ονομάζονται οι μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούν τον άνθρωπο ως ξενιστή

Διαβάστε περισσότερα

Θρεπτικές ύλες Τρόφιµα - Τροφή

Θρεπτικές ύλες Τρόφιµα - Τροφή ΧΗΜΕΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ 1 Θρεπτικές ύλες Τι καλούµε θρεπτικές ύλες; Ποιες είναι; Τρόφιµα Τι καλούµε τρόφιµο; Χηµεία Τροφίµων Θρεπτικές ύλες Τρόφιµα - Τροφή Προϋπόθεση για να χαρακτηριστεί ένα προϊόν τρόφιµο; 2

Διαβάστε περισσότερα

3.2 ΕΝΖΥΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ

3.2 ΕΝΖΥΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΟ 3 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ Γ. Β1 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Όλοι οι οργανισμοί προκειμένου να επιβιώσουν και να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους χρειάζονται ενέργεια. Οι φυτικοί

Διαβάστε περισσότερα

Πεπτικό σύστημα και το κόστος της «καλοπέρασης»

Πεπτικό σύστημα και το κόστος της «καλοπέρασης» Πεπτικό σύστημα και το κόστος της «καλοπέρασης» Β. Στεργίου - Μιχαηλίδου Επίκουρη Καθηγήτρια Φυσιολογίας Της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Διευθυντής ο Καθηγητής Γ.Ανωγειανάκις

Διαβάστε περισσότερα

BITAMINEΣ Ένας σημαντικός σταθμός στη διαιτολογία ήταν η ανακάλυψη, στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, των βιταμινών και του σημαντικού ρόλου

BITAMINEΣ Ένας σημαντικός σταθμός στη διαιτολογία ήταν η ανακάλυψη, στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, των βιταμινών και του σημαντικού ρόλου BITAMINEΣ Ένας σημαντικός σταθμός στη διαιτολογία ήταν η ανακάλυψη, στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, των βιταμινών και του σημαντικού ρόλου αυτών στον οργανισμό. Οι βιταμίνες κατατάσσονται στην

Διαβάστε περισσότερα

Γ ΚΤΚΛΟ ΠΡΟΟΜΟΙΩΣΙΚΩΝ ΔΙΑΓΩΝΙΜΑΣΩΝ ΤΓΥΡΟΝΟ. Γμδεικηικές Απαμηήζεις Γ Λσκείοσ Ιαμοσάριος Βιολογία ΘΓΜΑ Α ΘΓΜΑ Β

Γ ΚΤΚΛΟ ΠΡΟΟΜΟΙΩΣΙΚΩΝ ΔΙΑΓΩΝΙΜΑΣΩΝ ΤΓΥΡΟΝΟ. Γμδεικηικές Απαμηήζεις Γ Λσκείοσ Ιαμοσάριος Βιολογία ΘΓΜΑ Α ΘΓΜΑ Β Βιολογία γεμικής παιδείας 1. Δ 2. ΘΓΜΑ Α 3. Β 4. Β 5. Α Α2. 1, Β2.Γ, 3Α, 4. Δ ΘΓΜΑ Β Β1. «Τα οικοσυστήματα χαρακτηρίζονται από την τάση εξασφαλίζει τροφή από το οικοσύστημα» Β2. Ο μικροοργανισμός αυτός

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ της Χαρίκλειας Βαϊκούση, Γεωπόνου με τίτλο: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείμενο της μελέτης αποτέλεσε

Διαβάστε περισσότερα

Σήµερα οι εξελίξεις στην Επιστήµη και στην Τεχνολογία δίνουν τη

Σήµερα οι εξελίξεις στην Επιστήµη και στην Τεχνολογία δίνουν τη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΑΡΧΕΣ & ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Συνδυασµός ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ & ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Προσφέρει τη δυνατότητα χρησιµοποίησης των ζωντανών οργανισµών για την παραγωγή χρήσιµων προϊόντων 1 Οι ζωντανοί οργανισµοί

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΟΦΟΓΝΩΣΙΑ. Υπεύθυνος Καθηγητής: Παπαμιχάλης Αναστάσιος

ΤΡΟΦΟΓΝΩΣΙΑ. Υπεύθυνος Καθηγητής: Παπαμιχάλης Αναστάσιος ΤΡΟΦΟΓΝΩΣΙΑ Υπεύθυνος Καθηγητής: Παπαμιχάλης Αναστάσιος ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΥΛΩΝ Υδατάνθρακες Λίπη Πρωτεΐνες Νερό Ανόργανα συστατικά Βιταμίνες Υπευθ. Καθηγητής: Παπαμιχάλης Αναστάσιος ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ Οι

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΟΡΟΣΗΜΟ ΘΑΛΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ. Α1. γ Α2. α Α3. β Α4. β Α5. δ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΟΡΟΣΗΜΟ ΘΑΛΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ. Α1. γ Α2. α Α3. β Α4. β Α5. δ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. α Α3. β Α4. β Α5. δ ΘΕΜΑ Β Β1. 1 Β 2 Α 3 Α 4 Β 5 Β 6 Α 7 Α 8 Β Β2. Σελ. 18 Σχολικού βιβλίου Το γενετικό

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II)

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II) Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II) Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών Αντιρρύπανσης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Όλοι οι οργανισμοί προκειμένου να επιβιώσουν και να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους χρειάζονται ενέργεια. Οι φυτικοί οργανισμοί μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια με τη διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας. Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου

Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας. Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου Στο 3 ο κεφάλαιο του βιβλίου η συγγραφική ομάδα πραγματεύεται την ενέργεια και την σχέση που έχει αυτή με τους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑ 7,8,9

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑ 7,8,9 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΖΑΡΦΤΖΙΑΝ Μ. ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΑ 7,8,9 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Διαφορές κλειστής και συνεχούς καλλιέργειας (θρεπτικά, απομάκρυνση, φάσεις μικροοργανισμών)

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί Όλοι οι οργανισμοί, εκτός από αυτούς από αυτούς που έχουν την ικανότητα να φωτοσυνθέτουν, εξασφαλίζουν ενέργεια διασπώντας τις θρεπτικές ουσιές που περιέχονται

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Βιοενεργητική είναι ο κλάδος της Βιολογίας που μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι οργανισμοί χρησιμοποιούν ενέργεια για να επιβιώσουν και να υλοποιήσουν τις

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ 4 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012

ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ 4 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012 ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ 4 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ: 1. Οι εδαφικές ιδιότητες μεταβάλλονται: Α. Κατά μήκος των τριών αξόνων (x, y, z) Β. Με το πέρασμα του

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή. Κεφάλαιο 2: Η Βιολογία των Ιών

Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή. Κεφάλαιο 2: Η Βιολογία των Ιών Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 1.1 Μικροοργανισμοί, Μικροβιολογία και Μικροβιολόγοι... 19 1.1.1 Μικροοργανισμοί... 19 1.1.2 Μικροβιολογία... 20 1.1.3 Μικροβιολόγοι... 21 1.2 Σύντομη Ιστορική Εξέλιξη της Μικροβιολογίας...

Διαβάστε περισσότερα

4. Ως αυτότροφοι οργανισμοί χαρακτηρίζονται α. οι καταναλωτές Α τάξης. β. οι παραγωγοί. γ. οι αποικοδομητές. δ. οι καταναλωτές Β τάξης.

4. Ως αυτότροφοι οργανισμοί χαρακτηρίζονται α. οι καταναλωτές Α τάξης. β. οι παραγωγοί. γ. οι αποικοδομητές. δ. οι καταναλωτές Β τάξης. ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή στη φράση, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

=... ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΓΕΡΙΟΥ «ΙΩΝΑ ΚΑΙ ΚΟΛΟΚΑΣΗ» ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017/2018 ΒΑΘΜΟΣ: 25 ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ:... ΥΠΟΓΡ.:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2018

=... ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΓΕΡΙΟΥ «ΙΩΝΑ ΚΑΙ ΚΟΛΟΚΑΣΗ» ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017/2018 ΒΑΘΜΟΣ: 25 ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ:... ΥΠΟΓΡ.:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΓΕΡΙΟΥ «ΙΩΝΑ ΚΑΙ ΚΟΛΟΚΑΣΗ» ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017/2018 ΒΑΘΜΟΣ: 25 = 20 =... ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 29/05/2018 ΜΑΘΗΜΑ:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΔΕΥΤΕΡΑ 20 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΔΕΥΤΕΡΑ 20 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. β Α3. α Α4. δ Α5. β 1 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΔΕΥΤΕΡΑ 20 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Β

Διαβάστε περισσότερα

Έλεγχος της λειτουργίας της εξωκρινούς μοίρας του παγκρέατος

Έλεγχος της λειτουργίας της εξωκρινούς μοίρας του παγκρέατος Έλεγχος της λειτουργίας της εξωκρινούς μοίρας του παγκρέατος Φλεγμονή Ανεπάρκεια ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΑΓΚΡΕΑΤΟΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗ ΤΟΥ ΠΑΓΚΡΕΑΤΟΣ Φλεγμονή που συνοδεύεται από διάφορα συμπτώματα στο σκύλο και

Διαβάστε περισσότερα