ΤΟ ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΜΟΝΑ ΩΝ ΣΤΙΣ ΗΜΟΣΙΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ

Transcript

1 ΤΟ ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΜΟΝΑ ΩΝ ΣΤΙΣ ΗΜΟΣΙΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Χρήστος Πιτσούλης, απόφοιτος ΕΣ, Μ Ε Κοινωνιολογίας (Τοπικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης). Ι ) Η σηµαντικότερη νέα ρύθµιση που περιλαµβάνεται στον υπαλληλικό κώδικα, ο οποίος κυρώθηκε µε τον Ν. 3528/2007 (ΦΕΚ 26/Α ), είναι αναµφίβολα η αλλαγή που επήλθε στην επιλογή προϊσταµένων οργανικών µονάδων των δηµοσίων υπηρεσιών και των ΝΠ (τα άρθρα 84 και ιδίως 85 και 86). Το νέο σύστηµα επιλογής προϊσταµένων οργανικών µονάδων ήρθε κατά βάση να αλλάξει τα κριτήρια για το σχηµατισµό της κρίσης του υπηρεσιακού συµβουλίου όταν αυτό επιλέγει προϊστάµενο οργανικής µονάδας (Γενικής ιεύθυνσης / ιεύθυνσης / Τµήµατος) και από ασαφή, υποκειµενικά και δυσχερώς µετρήσιµα (βλέπε άρθρο 83 του Ν. 2683/1999 και 8 του Ν. 3260/2004 που ίσχυε ως τις ) να καθιερώσει σαφή, αντικειµενικά και εύκολα µετρήσιµα κριτήρια (άρθρο 85 του Ν. 3528/2007). ΙΙ) Παρουσίαση του νέου συστήµατος επιλογής προϊσταµένων οργανικών µονάδων στις δηµόσιες υπηρεσίες και τα ΝΠ. Στον ισχύοντα υπαλληλικό κώδικα (άρθρο 80), ορίζεται ότι οι βαθµοί των δηµοσίων υπαλλήλων είναι πέντε (5): Α, Β, Γ, και Ε, τους οποίους καταλαµβάνουν οι υπάλληλοι µε προαγωγή µετά την πάροδο ορισµένων ετών στην υπηρεσία (σταθερή - πάγια ιεραρχία) ανάλογα µε την κατηγορία εκπαίδευσης τους (άρθρο 82). Για τις θέσεις προϊσταµένων οργανικών µονάδων (Τµηµατάρχες, ιευθυντές) η επιλογή των υπαλλήλων γίνεται από το Υπηρεσιακό Συµβούλιο της Υπηρεσίας για µία τριετία (κινητή ιεραρχία) ενώ για τις θέσεις Γενικών ιευθυντών η επιλογή γίνεται από το Ειδικό Υπηρεσιακό Συµβούλιο (άρθρα 158 και 159) που εδρεύει στο Υπουργείο Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης, επίσης για µία τριετία 1. 1 Στον προηγούµενο Υπαλληλικό κώδικα (Ν. 2683/1999) υφίσταντο πάλι οι πέντε (5) βαθµοί: Α ως Ε, στους οποίους ανέρχονταν οι υπάλληλοι µε προαγωγή (σταθερή ιεραρχία), ενώ και οι θέσεις του ιευθυντή και Γενικού ιευθυντή αποτελούσαν βαθµούς που πληρώνονταν επίσης µε προαγωγή (άρθρα 79 και 84). Μόνο οι θέσεις των Τµηµαταρχών δεν αποτελούσαν βαθµούς και καλύπτονταν 1

2 Για την κάλυψη θέσεων Προϊσταµένων Τµηµάτων απαιτείται οι προς επιλογή υπάλληλοι να κατέχουν τουλάχιστον τον βαθµό Α ενώ για τις θέσεις Προϊσταµένων ιευθύνσεων οι υπάλληλοι πρέπει να έχουν διατελέσει τουλάχιστον ένα (1) έτος Προϊστάµενοι Τµήµατος και να κατέχουν τον βαθµό Α προκειµένου να µπορούν να κριθούν για τη θέση αυτή (άρθρο 84). Σε ό,τι αφορά τους Προϊσταµένους Γενικών ιευθύνσεων οι προς επιλογή υπάλληλοι της κατηγορίας ΠΕ πρέπει να κατέχουν τον βαθµό Α, να έχουν είκοσι (20) τουλάχιστον έτη υπηρεσίας και να έχουν διατελέσει Προϊστάµενοι ιεύθυνσης (άρθρο 84). Ωστόσο (και αυτό αποτελεί καινοτοµία αναφορικά µε όλη την προηγούµενη δηµοσιοϋπαλληλική νοµοθεσία), η επιλογή Προϊσταµένου Γενικής ιεύθυνσης γίνεται ύστερα από προκήρυξη του οικείου φορέα, που επιθυµεί να πληρώσει τη θέση αυτή, στην οποία καθορίζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις συµµετοχής (συγκεκριµένοι κλάδοι από τους οποίους επιτρέπεται να προέλθει ο Γενικός ιευθυντής κ.α.) και η οποία δηµοσιεύεται στον τύπο και στην ιστοσελίδα του φορέα προκειµένου να συµµετάσχουν στην επιλογή υπάλληλοι και άλλων δηµοσίων υπηρεσιών και κατόπιν επιλογής από το Υπηρεσιακό Συµβούλιο (κινητή ιεραρχία), ενώ ως κριτήρια για τον σχηµατισµό της κρίσης του αποτελούσαν «όλα τα στοιχεία του προσωπικού µητρώου του υπαλλήλου, από τα οποία προκύπτει η δραστηριότητά του στην υπηρεσία, η πρωτοβουλία του, η άσκηση καθηκόντων ως προϊσταµένου και η ικανότητα παρακίνησης των υφισταµένων του για αυξηµένη απόδοση στην υπηρεσία.» (άρθρο 83 παρ. 1). Προτιµούνταν οι υποψήφιοι για τους οποίους προέκυπτε «από τα προσωπικά τους µητρώα, µε βάση τα συγκεκριµένα πραγµατικά στοιχεία, ότι επέδειξαν υψηλότερη έναντι των λοιπών υποψηφίων πρωτοβουλία, διοικητική ικανότητα και δραστηριότητα στην υπηρεσία» (άρθρο 83 παρ. 2). Για µία κριτική αποτίµηση των κριτηρίων επιλογής προϊσταµένων µε βάση τον υπαλληλικό κώδικα που κυρώθηκε µε τον Ν. 2683/199, βλέπε Κωνσταντίνο Παπαδηµητρίου, Νέος δηµοσιοϋπαλληλικός κώδικας (ένα βήµα εµπρός και δύο βήµατα πίσω), σ , στο περ. «ηµόσιος Τοµέας», τεύχ. 151 Απρίλιος Όσον αφορά τον πρώτο υπαλληλικό κώδικα, Ν. 1811/1951, προβλέφθηκαν δώδεκα (12) αριθµητικοί βαθµοί (1 ο έως 12 ο ), ενώ αργότερα προστέθηκε ανάµεσα στο πρώτο (βαθµό «Γενικού ιευθυντή») και στον δεύτερο βαθµό ο µόνος ονοµαστικός βαθµός, ο βαθµός του «Αναπληρωτή Γενικού ιευθυντή», θεσπίσθηκαν δηλ. συνολικά δεκατρείς (13) βαθµοί. Η κατάληψη των θέσεων προϊσταµένων οργανικών µονάδων, δηλ. οι βαθµοί του Τµηµατάρχη, ιευθυντή και Γενικού ιευθυντή γινόταν µε την προαγωγή του υπαλλήλου στον βαθµό αυτό (σταθερή ιεραρχία), ενώ η προαγωγή στον 1 ο βαθµό του Γενικού ιευθυντή αρχικά ανήκε στη αρµοδιότητα του Ανώτατου Συµβουλίου ηµοσίων Υπηρεσιών (ΑΣ Υ), και από 1954 ως το 1981 η αρµοδιότητα αυτή µεταφέρθηκε στο Υπουργικό Συµβούλιο. Για την προαγωγή των υπαλλήλων στον ανώτερο βαθµό, σύµφωνα µε το Ν. 1811/1951, απαιτούνταν η ύπαρξη κενής θέσης προς κατάληψη, ένας ορισµένος χρόνος που έπρεπε να έχει συµπληρωθεί στον κατώτερο βαθµό και η ύπαρξη των τυπικών και ουσιαστικών προσόντων τα οποία ελέγχονταν από το Υπηρεσιακό Συµβούλιο. Για µια εκτενή ιστορική διαδροµή της επιλογής προϊσταµένων οργανικών µονάδων που παραπέµπει στους προϊσχύσαντες υπαλληλικούς κώδικες (Ν. 1811/1951 µε τις τροποποιήσεις του που κωδικοποιήθηκαν στο Π.. 611/1977 και Ν. 2683/1999) καθώς και σε κατά καιρούς ισχύσαντα νοµοθετήµατα για τις επιλογές προϊσταµένων (π.χ. Ν. 1232/ 1982, Ν. 1586/1986, Ν. 2085/1992, Ν. 2190/1994, Ν. 3260/2004 κ.α.) βλέπε Μιχαήλ Πικραµένος, Το νοµοθετικό καθεστώς των ανωτάτων δηµοσίων υπαλλήλων υπό διαρκή µεταρρύθµιση, σελ. 3 επ. (αναρτηµένο στην ιστοσελίδα στις ). 2

3 ΝΠ - εφόσον πληρούν τις ανωτέρω γενικές προϋποθέσεις και τους όρους της προκήρυξης (άρθρο 86) 2. Η επιλογή Προϊσταµένων Τµηµάτων και ιευθύνσεων γίνεται από τα Υπηρεσιακά Συµβούλια - και στη περίπτωση των Προϊσταµένων Γενικών ιευθύνσεων από το Ειδικό Υπηρεσιακό Συµβούλιο - µε βάση τρεις (3) οµάδες κριτηρίων, που η καθεµία µοριοδοτείται αυτοτελώς 3 : Η πρώτη οµάδα κριτηρίων αναφέρεται στα «Επαγγελµατικά τεχνικά προσόντα» (βασικός τίτλος σπουδών, δεύτερος τίτλος σπουδών, διδακτορικό ή / και µεταπτυχιακό δίπλωµα, γνώση ξένων γλωσσών, αποφοίτηση από ΕΣ /ΕΣΤΑ, επιµορφωτικά σεµινάρια). Η δεύτερη αναφέρεται στην «Εργασιακή - διοικητική εµπειρία» (χρόνος υπηρεσίας προϋπηρεσίας, θητεία προϊσταµένου οργανικής µονάδας) και η τρίτη αναφέρεται στις «Ικανότητες δεξιότητες» (υπηρεσιακή αξιολόγηση, ειδικές δραστηριότητες, ήτοι συγγραφικές εργασίες, εισηγήσεις σε συνέδρια ηµερίδες κ.α., εκπροσώπηση σε συµβούλια, επιτροπές, συµµετοχή ως µέλος.σ, ιοικητές δηµόσιων νοµικών προσώπων) καθώς και o έπαινος, το µετάλλιο και η συνέντευξη ενώπιον του Υπηρεσιακού Συµβουλίου (ή ειδική αξιολόγηση στην περίπτωση επιλογής Προϊσταµένων Τµηµάτων). Η επιλογή των προϊσταµένων γίνεται βάσει της µοριοδότησης του κάθε υποψήφιου µε τα µόρια που προβλέπονται για τα ανωτέρω κριτήρια και την κατάταξη των υποψηφίων κατά φθίνουσα σειρά βαθµολογίας. ΙΙΙ) Οι θεµελιώδεις αρχές που διέπουν την επιλογή προϊσταµένων οργανικών µονάδων στη δηµόσια διοίκηση. Το σύστηµα επιλογής προϊσταµένων στοχεύει στην ανάδειξη των ικανότερων, την ανακύκλωση των εµπειριών, γνώσεων και δεξιοτήτων µεταξύ των 2 Αναλυτικά η διαδικασία επιλογής Προϊσταµένου Γενικής ιεύθυνσης προβλέπεται στο άρθρο 86 παρ. 1 ως 4, και στην µε αρίθµ. πρωτ. Ι Α /Φ.35.16/984/οικ. 4552/ εγκύκλιο του Υπουργείου Εσωτερικών. 3 Η λεπτοµερής αναφορά των κριτηρίων επιλογής προϊσταµένων οργανικών µονάδων και η µοριοδότησή τους γίνεται στο άρθρο 85 του Ν. 3528/2007 ενώ εντελώς πανοµοιότυπο σύστηµα επιλογής προϊσταµένων οργανικών µονάδων των ΟΤΑ Α Βαθµού καθιερώθηκε µε τον Ν. 3584/2007 (ΦΕΚ 143/Α / ) «Κύρωση του κώδικα κατάστασης ηµοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων» που περιλαµβάνει όµοια κριτήρια επιλογής προϊσταµένων και όµοια µοριοδότηση τα οποία περιγράφονται στο άρθρο 88. Μετά την ψήφιση των ανωτέρω δύο Κωδίκων εκδόθηκαν οι µε αρίθµ. πρωτ. Ι Α /Φ /959/οικ / και οικ / ερµηνευτικές εγκύκλιοι του Υπουργείου Εσωτερικών που παρείχαν εκτεταµένες διευκρινήσεις για την επιλογή προϊσταµένων στις δηµόσιες υπηρεσίες και στους ΟΤΑ Α Βαθµού, αντίστοιχα. 3

4 στελεχών και η προώθηση ενός δυναµισµού στη δηµόσια διοίκηση 4. Η επιλογή προϊσταµένων οργανικών µονάδων «αποτελεί θεµελιώδες στοιχείο για την εύρυθµη λειτουργία της κρατικής µηχανής» διότι µε ένα «ορθό σύστηµα προαγωγών είναι δυνατό να οργανωθεί καλύτερα η δηµόσια υπηρεσία» 5, και οι πλέον σηµαντικές θέσεις της υπαλληλικής ιεραρχίας να καταλαµβάνονται από τους αξιότερους δηµοσίους υπαλλήλους που υφίστανται στο δυναµικό της. Τo ζήτηµα που χρειάζεται να εξεταστεί είναι το εάν η «αντικειµενικοποίηση, κατά το µεγαλύτερο µέρος των κριτηρίων επιλογής προϊσταµένων» 6 ευθυγραµµίζεται µε τις αρχές που θέτει ο ίδιος ο υπαλληλικός κώδικας στο άρθρο 1 και ιδίως µε τις αρχές της αξιοκρατίας και της ισότητας 7. Πράγµατι, στο νέο υπαλληλικό κώδικα (Ν. 3528/2007) προστίθεται στο άρθρο 1, δίπλα στην αρχή της αξιοκρατίας, η αρχή της ισότητας που δεν υπήρχε στο άρθρο 1 του προηγούµενου υπαλληλικού κώδικα (Ν. 2683/1999). Η καθιέρωση των δύο αυτών αρχών (αξιοκρατίας και ισότητας) στον υπαλληλικό κώδικα δεν µπορεί να επιτευχθεί δίχως την ύπαρξη δεσµεύσεων (ειδικότερων ρυθµίσεων προς αυτή την κατεύθυνση) για την εφαρµογή τους από το νοµοθέτη και τη διοίκηση. Εν πρώτοις, η αρχή της αξιοκρατίας «υπαγορεύει ότι η πρόσβαση σε δηµόσια αξιώµατα και θέσεις [πρέπει] να γίνεται µε κριτήρια που συνδέονται µε την προσωπική τους αξία [των πολιτών] και την ικανότητα των ενδιαφεροµένων για την κατάληψή τους» 8. Η αρχή αυτή καθιερώνεται και συνταγµατικά, ενώ εφαρµόζεται «επίσης στην υπηρεσιακή εξέλιξη και την εν γένει υπηρεσιακή κατάσταση των υπαλλήλων» 9. «Η αξιοκρατία δηλαδή αναδεικνύεται ως ουσιώδες στοιχείο της 4 Αντώνης Μακρυδηµήτρης, Τα χαρακτηριστικά της ελληνικής διοικητικής κρίσης, σελ. 37 στο περ. ηµόσιος Τοµέας, τεύχ 53, Φεβρουάριος Θεόδωρος Παναγόπουλος, ηµόσιο υπαλληλικό δίκαιο, σελ. 143, ζ έκδοση, εκδ. Σταµούλη Αιτιολογική Έκθεση του Ν. 3528/2007 «Κύρωση Κώδικα κατάστασης δηµοσίων πολιτικών διοικητικών υπαλλήλων και υπαλλήλων ΝΠ», παρ «σκοπός του παρόντος κώδικα είναι η καθιέρωση ενιαίων και οµοιόµορφων κανόνων που διέπουν την πρόσληψη και την υπηρεσιακή κατάσταση των πολιτικών διοικητικών υπαλλήλων σύµφωνα ιδίως µε τις αρχές της ισότητας, της αξιοκρατίας και της κοινωνικής αλληλεγγύης και την ανάγκη διασφάλισης της µέγιστης δυνατής απόδοσης κατά την εργασία τους.» 8 Βλ. ΣτΕ 2096/2000 (Περ. «Το Σύνταγµα» τεύχ. 6/2000). Βλέπε, ενδεικτικά, επίσης για την αρχή της αξιοκρατίας ΣτΕ 3675/1996, ΣτΕ 5094/1996, ΣτΕ 1236/ Απόστολος Παπακωνσταντίνου, Η συνταγµατική αρχή της αξιοκρατίας και το νέο σύστηµα επιλογής προϊσταµένων οργανικών µονάδων του δηµοσίου, σελ. 4, εισήγηση σε ηµερίδα του ΙΝΕΠ, Αθήνα µε θέµα «Ο νέος υπαλληλικός κώδικας». 4

5 συνταγµατικά κατοχυρωµένης δηµοκρατικής αρχής, χωρίς το οποίο η τελευταία δεν νοείται» 10. Αναφορικά µε τη δεύτερη αρχή, την αρχή της ισότητας, αυτή κατοχυρώνεται συνταγµατικά στο άρθρο 4 παρ. 1 : «Οι έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόµου». Η ισότητα όµως αυτή «δεν είναι η τυπική ή αριθµητική, δεν συνεπάγεται δηλαδή υποχρέωση του νοµοθέτη να ρυθµίζει καθ όµοιο τρόπο καταστάσεις ανόµοιες µεταξύ τους» 11 αλλά αναλογική (ή ουσιαστική) που σηµαίνει όµοια µεταχείριση ίδιων καταστάσεων και διαφορετική ρύθµιση ανόµοιων καταστάσεων 12. Επίσης στην αρχή της ισότητας (άρθρο 4 παρ. 1 του Συντάγµατος 1975/ 86/2001/2008) αλλά και στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόµου (άρθρο 5 παρ. 1 του Σ.) θεµελιώνεται η αρχή της σταδιοδροµίας του καθενός κατά το λόγο της προσωπικής του αξίας 13 - αρχή που έχει εφαρµογή ιδίως στη δηµόσια διοίκηση. Από τις αρχές της αξιοκρατίας και της ισότητας συντίθεται η αρχή της «αξιοκρατικής ισότητας» 14 που δεσµεύει τόσο το νοµοθέτη όσο και τη διοίκηση. Συνεπώς το ερώτηµα που ανακύπτει είναι το εάν οι νέες ρυθµίσεις του υπαλληλικού κώδικα για την επιλογή προϊσταµένων οργανικών µονάδων εναρµονίζονται µε την προαναφερόµενη αρχή της αξιοκρατικής ισότητας. IV) Η αρχή της αξιοκρατικής ισότητας στο νέο υπαλληλικό κώδικα: επαλήθευση ή διάψευση; Πριν επιχειρηθεί η απάντηση στο ερώτηµα θα πρέπει να επισηµανθεί ότι τον Μάρτιο του 2006 δόθηκε στη δηµοσιότητα προσχέδιο του υπαλληλικού κώδικα το οποίο στη συνέχεια τροποποιήθηκε και έλαβε την οριστική του µορφή τον Ιανουάριο του 2007 µε την ψήφιση του Ν. 3528/ Χαράλαµπος Χρυσανθάκης, Τα κριτήρια στελέχωσης των θέσεων της δηµόσιας διοίκησης, σελ. 102, στον τόµο επιµ. Αντ. Μακρυδηµήτρη, Προβλήµατα διοικητικής µεταρρύθµισης, εκδ. Α. Σάκκουλα, Κώστας Χρυσόγονος, Ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα, σελ. 109, εκδ. Α. Σάκκουλα Στο ίδιο, σελ. 110, µε παραποµπή στο άρθρο του Α. Μάνεση, Η συνταγµατική αρχή της ισότητας και η εφαρµογή της υπό των δικαστηρίων, στον τόµο του ίδιου: Η συνταγµατική θεωρία και πράξη, σελ. 320, Στο ίδιο, σελ Χαρ. Χρυσανθάκη, όπ. π., σελ

6 Στον παρακάτω πίνακα γίνεται παραβολή των µορίων του προσχεδίου αυτού του υπαλληλικού κώδικα και του ψηφισθέντος υπαλληλικού κώδικα καθώς και του ποσοστού που καταλαµβάνει κάθε οµάδα κριτηρίων τόσο στο προσχέδιο του υπαλληλικού κώδικα όσο και στον υπαλληλικό κώδικα ΠΡΟΣΧΕ ΙΟ ΥΠΑΛΛΗΛΙΚΟΥ ΚΩ ΙΚΑ ΥΠΑΛΛΗΛΙΚΟΣ ΚΩ ΙΚΑΣ (Ν. 3528/2007) ΠΡΟΙΣΤΑΜΕΝΟΙ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΕΥΘΥΝΣΗΣ Επαγγελµατικά τεχνικά Προσόντα 30% 26,5% Βασικός τίτλος σπουδών (άριστα) Βασικός τίτλος σπουδών (λίαν καλώς) Βασικός τίτλος σπουδών (καλώς) ιδακτορικό δίπλωµα συναφές Εργασιακή διοικητική εµπειρία 30% 34,5% Χρόνος υπηρεσίας σε θέση προϊσταµένου ιεύθυνσης Ικανότητες - δεξιότητες 40% 39% ΠΡΟΙΣΤΑΜΕΝΟΙ ΙΕΥΘΥΝΣΗΣ Επαγγελµατικά τεχνικά Προσόντα 40% 33% Βασικός τίτλος σπουδών (άριστα) Βασικός τίτλος σπουδών (λίαν καλώς) Βασικός τίτλος σπουδών (καλώς) ιδακτορικό δίπλωµα συναφές Μεταπτυχιακός τίτλος Αποφοίτηση από ΕΣ / ΕΣΤΑ Εργασιακή διοικητική εµπειρία 30% 35,5% Χρόνος υπηρεσίας σε θέση προϊσταµένου ιεύθυνσης Χρόνος υπηρεσίας σε θέση προϊσταµένου Τµήµατος Ικανότητες - δεξιότητες 30% 31,5% ΠΡΟΙΣΤΑΜΕΝΟΙ ΤΜΗΜΑΤΟΣ Επαγγελµατικά τεχνικά Προσόντα 50% 38% 6

7 Βασικός τίτλος σπουδών (άριστα) Βασικός τίτλος σπουδών (λίαν καλώς) Βασικός τίτλος σπουδών (καλώς) ιδακτορικό δίπλωµα συναφές Μεταπτυχιακό δίπλωµα συναφές Γνώση µιας ξένης γλώσσας (άριστη) Γνώση µιας ξένης γλώσσας (πολύ καλή) Γνώση µιας ξένης γλώσσας (καλή) Γνώση κάθε επιπλέον ξένης γλώσσας (άριστη) Γνώση κάθε επιπλέον ξένης γλώσσας (πολύ καλή) Αποφοίτηση από ΕΣ Εργασιακή - διοικητική Εµπειρία 25% 35% Χρόνος υπηρεσίας σε θέση προϊσταµένου ιεύθυνσης Χρόνος υπηρεσίας σε θέση προϊσταµένου Τµήµατος Ικανότητες - δεξιότητες 25% 27% Πηγή: Προσχέδιο υπαλληλικού Κώδικα, Μάρτιος 2006, Ν. 3528/2007, και δική µας επεξεργασία των στοιχείων. Από την παράθεση των ανωτέρω στοιχείων του πίνακα γίνεται σαφές ότι η µοριοδότηση των επιµέρους κριτηρίων διαφοροποιήθηκε αισθητά στον υπαλληλικό κώδικα σε σχέση µε το προσχέδιό του που δόθηκε στη δηµοσιότητα από την «Επιτροπή για την αναθεώρηση του υπαλληλικού κώδικα». Στο τελικό κείµενο του υπαλληλικού κώδικα έγινε µεταφορά µορίων από την οµάδα κριτηρίων «Επαγγελµατικά - τεχνικά προσόντα» στην οµάδα κριτηρίων «Εργασιακή - διοικητική εµπειρία» 15 - ιδίως στην περίπτωση 15 Στους Γενικούς ιευθυντές η οµάδα κριτηρίων «Επαγγελµατικά τεχνικά προσόντα» µειώνεται από 30% σε 26,5 % και τα µόρια αυτά µεταφέρονται στην οµάδα κριτηρίων «εργασιακή διοικητική εµπειρία»: από 30% σε 34,5 %. Στους ιευθυντές τα επαγγελµατικά τεχνικά προσόντα ελαττώνονται από 40% σε 33% και τα µόρια αυτά µεταφέρονται στην εργασιακή διοικητική εµπειρία: από 30% σε 35,5%. Και στους Τµηµατάρχες τα επαγγελµατικά - τεχνικά προσόντα ελαττώνονται από 50% σε 38% 7

8 επιλογής Τµηµαταρχών αφενός, και αφετέρου εντός της οµάδας κριτηρίων «Επαγγελµατικά τεχνικά προσόντα» έγινε µεταφορά µορίων από τους µεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών, το διδακτορικό δίπλωµα και τις ξένες γλώσσες προς το βασικό, ιδίως, πτυχίο (κυρίως στην περίπτωση επιλογής Τµηµαταρχών) αν και είναι δυσκολότερο κατά την κοινή πείρα και λογική να αποκτήσει κανείς µεταπτυχιακό ή διδακτορικό δίπλωµα από το να αποκτήσει βασικό πτυχίο ΑΕΙ ή ΤΕΙ. Αυτή η µεταφορά µορίων από τη δέσµη κριτηρίων «Επαγγελµατικά -τεχνικά προσόντα» προς τη δέσµη κριτηρίων «Εργασιακή - διοικητική εµπειρία» σε συνδυασµό µε τη µοριοδότηση της θητείας των υπαλλήλων σε θέσεις ευθύνης (που συνήθως, κατέχεται από υπαλλήλους που έχουν τουλάχιστον 13 χρόνια προϋπηρεσίας) συνιστά διπλή πριµοδότηση της αρχαιότητας (του χρονικού δηλαδή διαστήµατος υπηρεσίας του υπαλλήλου στο ηµόσιο 16 ) και κατά συνέπεια της κατ αρχαιότητα επιλογής προϊσταµένων στη δηµόσια διοίκηση, χωρίς ωστόσο η αρχαιότητα να «αποτελεί ασφαλές κριτήριο για τη διοικητική και την εν γένει εργασιακή εµπειρία του υποψηφίου» 17. Συνεπώς το προσχέδιο αυτό του υπαλληλικού κώδικα µοριοδοτούσε µε περισσότερα µόρια τους υπαλλήλους που είχαν αυξηµένα επαγγελµατικά και τεχνικά προσόντα (µεταπτυχιακά διπλώµατα, γλώσσες, αποφοίτηση από ΕΣ /ΕΣΤΑ) σε σχέση µε το τελικό σχέδιο του υπαλληλικού κώδικα το οποίο µείωνε την µοριοδότηση σ αυτή τη δέσµη κριτηρίων και τη µετέφερε στη δέσµη κριτηρίων «Εργασιακή - διοικητική εµπειρία» καθώς και στους βασικούς τίτλους σπουδών της ίδιας δέσµης κριτηρίων (Επαγγελµατικά τεχνικά προσόντα). Από τη µελέτη του άρθρο 85 του Υπαλληλικού Κώδικα (Κριτήρια για το σχηµατισµό κρίσης) µπορούµε να προβούµε στις ακόλουθες παρατηρήσεις επί των επιµέρους διατάξεων: 1. Η µοριοδότηση, στην οµάδα κριτηρίων «Επαγγελµατικά τεχνικά προσόντα», µε τον ίδιο αριθµό µορίων των βασικών τίτλων σπουδών των ΑΕΙ/ ΤΕΙ και του απολυτήριου Λυκείου (άρθρο 85 παρ. 2 στοιχ. α. και παρ. 3 και τα µόρια αυτά µεταφέρονται στην εργασιακή διοικητική εµπειρία: από 25% σε 35% και στις ικανότητες δεξιότητες: από 25% σε 27%. 16 Επαµεινώνδας Σπηλιωτόπουλος Χαράλαµπος Χρυσανθάκης, Βασικοί θεσµοί δηµοσιοϋπαλληλικού δικαίου, σ. 116, ζ έκδοση, εκδ. Σάκκουλα Απ. Παπακωνσταντίνου, όπ. π. σ. 14, (2007). 8

9 στοιχ. α.) αποτελεί καταρχήν µια τουλάχιστον προβληµατική ρύθµιση. Σύµφωνα µε το άρθρο αυτό, πτυχίο ΑΕΙ ή ΤΕΙ µε βαθµό π.χ. «Λίαν Καλώς» που για την επιλογή Τµηµαταρχών µοριοδοτείται µε 250 µόρια εξισώνεται µε το απολυτήριο Λυκείου µε τον ίδιο χαρακτηρισµό (Λίαν Καλώς). Ή ακόµη δυσµενέστερα απολυτήριο Λυκείου µε βαθµό άριστα µοριοδοτείται 300 µόρια ενώ πτυχίο ΑΕΙ µε βαθµό «Λίαν καλώς» βαθµολογείται µε 250 µόρια! Η εξίσωση αυτή που προκρίνει το άρθρο 85 αποτελεί σοβαρότατο πρόβληµα και είναι κατά την άποψή µας αντισυνταγµατική διότι παραβιάζει τη συνταγµατικά κατοχυρωµένη αρχή της ισότητας (ανωτέρω υπό ΙΙ. παράγραφο) σύµφωνα µε την οποία ίδιες καταστάσεις έχουν όµοια µεταχείριση και ανόµοιες καταστάσεις διαφορετική µεταχείριση. «Συνεπώς απαγορεύεται η άνιση ρύθµιση των ίσων προσωπικών και πραγµατικών καταστάσεων ως και η ίση µεταχείριση άνισων καταστάσεων» 18. Όταν εποµένως στον βασικό τίτλο σπουδών µοριοδοτούνται µε τα ίδια µόρια διαφορετικής εκπαιδευτικής βαθµίδας τίτλοι σπουδών (πτυχίο ΑΕΙ ή ΤΕΙ από τη µία και απολυτήριο Λυκείου από την άλλη) είναι προφανές ότι παραβιάζεται η αρχή της ισότητας Η µοριοδότηση του διδακτορικού διπλώµατος µε λιγότερα µόρια, σε όλες τις κρίσεις προϊσταµένων οργανικών µονάδων (Γενικούς ιευθυντές, ιευθυντές, Τµηµατάρχες), από το βασικό πτυχίο εγείρει «σοβαρές ενστάσεις» 20 και συνιστά κατά την άποψή µας πρόκληση για την αρχή της αξιοκρατίας. 3. Το κριτήριο της συνέντευξης στο πεδίο «Ικανότητες - δεξιότητες», που λαµβάνει στις κρίσεις Γενικών ιευθυντών από 100 ως 450 µόρια και στις κρίσεις ιευθυντών 50 ως 200 µόρια, ενέχει ουσιώδεις κινδύνους διότι 18 Πέτρος Παραράς, Σύνταγµα Corpus I, άρθρα 1-50, σελ. 73, εκδ. Α. Σάκκουλα Το πρόβληµα της µοριοδότησης του βασικού τίτλου σπουδών έχει προκύψει ιδίως στις δηµόσιες υπηρεσίες και τα ΝΠ της περιφέρειας όταν για τις θέσεις ιευθυντών και ιδίως Τµηµαταρχών έχουν δικαίωµα να κριθούν και υπάλληλοι κατηγορίας και Ε (κατόπιν σχετικής πρόβλεψης στους οργανισµούς εσωτερικής υπηρεσίας των δηµόσιων νοµικών προσώπων) οι οποίοι επιλέγονται συνήθως ελλείψει υποψηφίων των κατηγοριών ΠΕ και ΤΕ που πληρούν τις οριζόµενες από τον κώδικα προαναφερόµενες προϋποθέσεις. Όµως το πρόβληµα αυτό είναι εντονότερο στον πρώτο βαθµό Τοπικής Αυτοδιοίκησης, και ιδίως στους ήµους της περιφέρειας, όταν για τις θέσεις ιευθυντών και Τµηµαταρχών έχουν δικαίωµα να κριθούν και υπάλληλοι κατηγορίας και Ε ύστερα από σχετική πρόβλεψη των οργανισµών εσωτερικής υπηρεσίας των δήµων καθώς συνήθως δεν αναφέρεται στους οργανισµούς ότι υπάλληλοι κατηγορίας Ε επιλέγονται σε θέσεις Τµηµαταρχών και ιευθυντών «ελλείψει» υπαλλήλων κατηγορίας ΠΕ και ΤΕ, αλλά κρίνονται µαζί τους έχοντας την ίδια µοριοδότηση ως προς τον βασικό τίτλο σπουδών έστω και αν οι τίτλοι σπουδών είναι διαφορετικής εκπαιδευτικής βαθµίδας (ΠΕ/ΤΕ από τη µία και Ε από την άλλη). 9

10 παρεισάγει υποκειµενικά κριτήρια αξιολόγησης. Έχουν ήδη εκφρασθεί φόβοι «για το κατά πόσο θα κινείται στο πλαίσιο αντικειµενικής κρίσης» 21 ενώ κατ άλλους «η διαδικασία της συνέντευξης είναι ατελής και όπως έχει ορισθεί δεν συνάδει µε την αρχή της αξιοκρατίας» 22. Κατά την άποψή µας η συνέντευξη δεν αντίκειται στις προαναφερθείσες αρχές της ισότητας και της αξιοκρατίας κατά την επιλογή προϊσταµένων αν και συνιστά πράγµατι υποκειµενικό (και άρα δυσχερώς προσδιορίσιµο) κριτήριο αξιολόγησης των υποψηφίων. Για το λόγο αυτό θα πρέπει µοριοδοτείται µε λιγότερα µόρια. Η συνέντευξη συµβάλλει, ωστόσο, στο να διαπιστωθεί αν ο υποψήφιος µπορεί να ασκήσει καθήκοντα ενεργού διοίκησης. Εδώ πρέπει να σηµειωθεί ότι ενώ η επιδίωξη του νοµοθέτη ήταν «το άθροισµα της βαθµολογίας της συνέντευξης για µεν τους Προϊσταµένους Γενικής ιεύθυνσης.να µην υπερβαίνει το 12,5% της προβλεπόµενης συνολικής βαθµολογίας του υποψηφίου, για δε τους προϊσταµένους ιεύθυνσης το 7% αντίστοιχα, ώστε το κύριο βάρος της επιλογής να παραµένει στα αντικειµενικά κριτήρια» 23, ωστόσο συνολικά η οµάδα κριτηρίων «Ικανότητες δεξιότητες», που εµπεριέχει και τη συνέντευξη, καταλαµβάνει το 39% και το 31,5% του συνόλου της βαθµολόγησης για την επιλογή Γενικών ιευθυντών και ιευθυντών αντίστοιχα. Τούτο σηµαίνει ότι ο αντικειµενικός προσδιορισµός της µοριοδότησης περιορίζεται σε σηµαντικό βαθµό αφού οι «ειδικές δραστηριότητες» που περιέχονται στην οµάδα κριτηρίων «Ικανότητες δεξιότητες» δεν βαθµολογούνται βάσει σταθερής και εκ των προτέρων γνωστής µοριοδότησης αλλά µοριοδοτούνται κατά το δοκούν από τα Υπηρεσιακά Συµβούλια. Εποµένως το υποκειµενικό στοιχείο παρεισφρέει εκ του αποτελέσµατος σε πολύ µεγαλύτερο βαθµό από αυτόν που θέλησε ο νοµοθέτης και καθιστά τη διαδικασία επιλογής ιευθυντών και Γενικών ιευθυντών σηµαντικά λιγότερο αντικειµενική και αξιοκρατική. 4. Στην πρώτη οµάδα κριτηρίων, «Τεχνικά - επαγγελµατικά προσόντα», δεν υπολογίζονται σωρευτικά σε υπαλλήλους που τους διαθέτουν οι 20 Απ. Παπακωνσταντίνου, όπ. π., σ (2007). 21 Θεόδωρος Παναγόπουλος, όπ. π., σ. 143, (2008). 22 Α. Τάχος Ι. Συµεωνίδης, Ερµηνεία Υπαλληλικού Κώδικα Ν. 3528/2007, σ. 1075, Γ έκδοση, εκδ. Σάκκουλα, Αιτιολογική έκθεση του Ν. 3528/2007, παρ

11 µεταπτυχιακοί τίτλοι σπουδών, το διδακτορικό δίπλωµα και η αποφοίτηση από την ΕΣ /ΕΣΤΑ αλλά µόνο ο ένας τίτλος σπουδών πλήρως και οι υπόλοιποι µόνο κατά το 1/3 των µορίων ο καθένας. Π.χ. ένας υπάλληλος που κρίνεται για τη θέση του Τµηµατάρχη και είναι απόφοιτος της ΕΣ και κάτοχος µεταπτυχιακού τίτλου σπουδών, προσµετράτε εξ ολοκλήρου µόνο η αποφοίτηση από την ΕΣ και ο µεταπτυχιακός τίτλος λαµβάνει µόνο το 1/3 της µοριοδότησης του µεταπτυχιακού τίτλου σπουδών δηλ. 33,3 µόρια έναντι 100 µορίων που λαµβάνει αυτοτελώς ο µεταπτυχιακός τίτλος σπουδών (άρθρο 85 παρ. 3 στοιχ. α.). Και η ανωτέρω ρύθµιση έρχεται σε αντίθεση µε την αρχή της σταδιοδροµίας του καθενός κατά το λόγο της προσωπικής του αξίας καθώς και µε την αρχή της αξιοκρατίας. 5. Επίσης, για το πεδίο «διδακτική εµπειρία» (ιδίως όταν αυτή αφορά τη διδασκαλία στο ΕΚ Α, σε άλλες σχολές του ηµοσίου και σε ΑΕΙ/ΤΕΙ) στην οµάδα κριτηρίων «Ικανότητες δεξιότητες» δεν έχει προβλεφθεί σταθερή βαθµολόγηση από τον υπαλληλικό κώδικα (βαθµολογείται κατά το δοκούν από το Υπηρεσιακό Συµβούλιο) ενώ τα σεµινάρια τις τελευταίας δεκαετίας (όπου ο υπάλληλος τα παρακολουθεί ως επιµορφούµενος) έχουν σταθερή µοριοδότηση µε ένα (1) µόριο ανά ηµέρα επιµόρφωσης [άρθρο 85 παρ. 1 στοιχ. γ εδάφ. (2), παρ. 2 στοιχ. γ. εδάφ. (2) και παρ. 3 στοιχ. γ. εδάφ. (2)]. 6. Η µοριοδότηση που προβλέπεται για την «Επιµόρφωση» στη δέσµη κριτηρίων «Επαγγελµατικά τεχνικά προσόντα» είναι ιδιαίτερα υψηλή και υπολείπεται µόνο κατά 20 µόρια στις κρίσεις Γενικών ιευθυντών και ιευθυντών της µοριοδότησης του συναφούς µεταπτυχιακού τίτλου σπουδών ενώ είναι ισοδύναµη µε τη µοριοδότηση του µεταπτυχιακού τίτλου στις κρίσεις Τµηµαταρχών. V ) Από τα όσα προηγήθηκαν είναι νοµίζουµε προφανές ότι µε τον ισχύοντα Υπαλληλικό Κώδικα ενώ επιχειρείται η εφαρµογή ενός «νέου, αντικειµενικού και δίκαιου συστήµατος επιλογής προϊσταµένων οργανικών µονάδων» 24 που να διασφαλίζει την αξιοκρατία και τη διαφάνεια στις επιλογές προϊσταµένων, εντέλει µε τις ειδικότερες προαναφερθείσες ρυθµίσεις του (υπό IV) θεσµοθετείται η ανισότητα υπό τη µορφή της υπεροχής της κατ αρχαιότητας 24 Αιτιολογική έκθεση του Ν. 3528/2007, παρ

12 επιλογής προϊσταµένων σε βάρος της κατ εκλογήν επιλογής και προκρίνεται εξ αυτού του λόγου η σταθερή - πάγια ιεραρχία (που προσιδιάζει στην κατ αρχαιότητα εκλογή προϊσταµένων) στη δηµόσια διοίκηση έναντι της κινητής ιεραρχίας. Ο Υπαλληλικός Κώδικας, σε ό,τι αφορά τις νέες ρυθµίσεις του για την επιλογή προϊσταµένων, σκιαγραφεί το πορτραίτο του δηµοσίου υπαλλήλου των µέσων της δεκαετίας του απλό πτυχιούχο ΑΕΙ ή ΤΕΙ µε πολλά χρόνια προϋπηρεσίας που είναι προσανατολισµένος στην τήρηση µόνο της νοµιµότητας (άποψη που συνάγεται και από τις λοιπές διατάξεις του υπαλληλικού κώδικα) - και όχι τον υπάλληλο του «προσοντούχο», κάτοχο µεταπτυχιακού διπλώµατος ή/και απόφοιτο ειδικών παραγωγικών σχολών που είναι προσανατολισµένος στο συγκερασµό της νοµιµότητας και της αποτελεσµατικότητας της διοικητικής δράσης -. Συµπερασµατικά, στο ερώτηµα αν προάγεται η αρχή της αξιοκρατικής ισότητας µε το νέο σύστηµα επιλογής προϊσταµένων στο ηµόσιο η απάντηση είναι αρνητική για τους προαναφερόµενους λόγους (υπό ΙV.) µολονότι η εισαγωγή αντικειµενικών κριτηρίων ήταν καταρχήν ένα θετικό βήµα προς τον εξορθολογισµό του συστήµατος επιλογής προϊσταµένων. Προκειµένου, ωστόσο, να προωθηθούν λυσιτελώς οι αρχές της ισότητας και της αξιοκρατίας στην επιλογή προϊσταµένων οργανικών µονάδων, όπως προβλέπει στο άρθρο 1 ο υπαλληλικός κώδικας, αναγκαίο είναι να θεσπισθεί µια δέσµη ρυθµίσεων προς την κατεύθυνση αυτή, ως ακολούθως: VΙ) Θεσµικές παρεµβάσεις για την εφαρµογή της αρχής της «αξιοκρατικής ισότητας» στην επιλογή προϊσταµένων οργανικών µονάδων του ηµοσίου: Επαναφορά των διατάξεων του προσχεδίου του υπαλληλικού κώδικα για αυξηµένη µοριοδότηση της οµάδας κριτηρίων «Επαγγελµατικά- Τεχνικά προσόντα» έναντι των οµάδων κριτηρίων «Εργασιακή ιοικητική Εµπειρία» και «Ικανότητες εξιότητες». Καθ ολοκληρίαν µοριοδότηση των µεταπτυχιακών τίτλων, του διδακτορικού διπλώµατος και της αποφοίτησης από την ΕΣ /ΕΣΤΑ όταν συντρέχουν σωρευτικά στο πρόσωπο ενός υπαλλήλου. 12

13 Στο βασικό τίτλο σπουδών, όταν κρίνονται για τις ίδιες θέσεις απόφοιτοι Λυκείου και Πτυχιούχοι ΑΕΙ/ΤΕΙ, θα πρέπει να υπάρχει ανάλογη διαφοροποίηση στη µοριοδότηση: οι πτυχιούχοι ΑΕΙ/ΤΕΙ θα πρέπει να µοριοδοτούνται µε αρκετά περισσότερα µόρια από τους αποφοίτους Λυκείου. Να προβλεφθεί από το νόµο συγκεκριµένη µοριοδότηση για τα πεδίο «Ειδικές ραστηριότητες» (δίχως το Υπηρεσιακό Συµβούλιο να µοριοδοτεί µε διακριτική ευχέρεια) της οµάδας κριτηρίων «Ικανότητες εξιότητες» και τα µόρια όσων διδάσκουν στο ΕΚ Α, σε άλλες σχολές του ηµοσίου ή σε ΑΕΙ/ΤΕΙ να είναι περισσότερα από τα µόρια που λαµβάνουν οι επιµορφούµενοι υπάλληλοι σε επιµορφωτικά προγράµµατα του ΕΚ Α, σχολών του ηµοσίου κ.λ.π.. Η συνέντευξη να εξακολουθήσει να ισχύει αλλά µε σαφώς πιο περιορισµένο αριθµό µορίων (ως 200 µόρια για τους Γενικούς ιευθυντές και ως 100 για τους ιευθυντές). Η συνέντευξη θα πρέπει να έχει ως περιεχόµενο θέµατα σχετικά µε την οργάνωση και λειτουργία της δηµόσιας διοίκησης καθώς και τη διοίκηση ανθρώπινων πόρων ενώ µε αυτή θα αξιολογούνται και τα στοιχεία της προσωπικότητας του υποψηφίου ως προς την ικανότητά του να ασκήσει καθήκοντα διοίκησης ανθρώπινου δυναµικού. Να αλλάξει η συγκρότηση των (απλών) πενταµελών υπηρεσιακών συµβουλίων 25 και να αποτελούνται πλέον από ένα µέλος του Νοµικού Συµβουλίου του Κράτους ως Πρόεδρο, ένα Γενικό ιευθυντή της ίδιας υπηρεσίας ή άλλης δηµόσιας υπηρεσίας της οικείας περιφέρειας, ένα ιευθυντή επιλεγµένο από το όργανο ιοίκησης της δηµόσιας υπηρεσίας, ένα ιευθυντή επιλεγµένο µε κλήρωση ανάµεσα στους ιευθυντές της υπηρεσίας και έναν υπάλληλο µε βαθµό Α ως αιρετό εκπρόσωπο των υπαλλήλων Σήµερα τα Υπηρεσιακά Συµβούλια αποτελούνται από τρεις (3) Προϊσταµένους ιεύθυνσης, οι οποίοι ορίζονται από το όργανο διοίκησης του οικείου δηµόσιου φορέα, και δύο (2) αιρετούς εκπροσώπους των υπαλλήλων µε βαθµό Α (άρθρο 159 παρ. 2 Υπαλληλικού Κώδικα). 13

14 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (αναγράφεται µόνο η βιβλιογραφία που αναφέρεται στο άρθρο) Μακρυδηµήτρης Αντ., Τα χαρακτηριστικά της ελληνικής διοικητικής κρίσης, σελ. 29 επ., στο περ. ηµόσιος Τοµέας, τεύχ 53, Φεβρουάριος Μακρυδηµήτρης Αντ., Το κράτος των πολιτών, εκδ. Α. Λιβάνη, Παναγόπουλος Θεόδ., ηµόσιο υπαλληλικό δίκαιο, ζ έκδοση, εκδ. Σταµούλη Παπαδηµητρίου Κων., Νέος δηµοσιοϋπαλληλικός κώδικας (ένα βήµα εµπρός και δύο βήµατα πίσω), σ , στο περ. «ηµόσιος Τοµέας», τεύχ. 151, Απρίλιος Παπακωνσταντίνου Απ., Η συνταγµατική αρχή της αξιοκρατίας και το νέο σύστηµα επιλογής προϊσταµένων οργανικών µονάδων του δηµοσίου, εισήγηση σε ηµερίδα του ΙΝΕΠ στην Αθήνα, , µε θέµα «Ο νέος Υπαλληλικός Κώδικας». Παραράς Π., Σύνταγµα Corpus I, άρθρα 1-50, εκδ. Α. Σάκκουλα Πικραµένος Μιχ., Το νοµοθετικό καθεστώς των ανωτάτων δηµοσίων υπαλλήλων υπό διαρκή µεταρρύθµιση, αναρτηµένο στην ιστοσελίδα στις Πιτσούλης Χρ., Η πολιτικοποίηση της (Αυτο)διοίκησης, σ. 60 επ., στο περ. «ιοικητική Ενηµέρωση» τεύχ. 33, Σπηλιωτόπουλος Επαµ. Χρυσανθάκης Χαρ., Βασικοί θεσµοί δηµοσιο ϋπαλληλικού δικαίου, ζ έκδοση, εκδ. Σάκκουλα Τάχος Ι. Συµεωνίδης, Ερµηνεία Υπαλληλικού Κώδικα Ν. 3528/2007, Γ έκδοση, εκδ. Σάκκουλα, Χρυσανθάκης Χαράλ., Τα κριτήρια στελέχωσης των θέσεων της δηµόσιας διοίκησης, σελ. 95 επ., στον τόµο επιµ. Αντ. Μακρυδηµήτρη, Προβλήµατα διοικητικής µεταρρύθµισης, εκδ. Α. Σάκκουλα, Χρυσόγονος Κων., Ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα, εκδ. Α. Σάκκουλα Αντώνης Μακρυδηµήτρης, Το κράτος των πολιτών, σ , εκδ. Α. Λιβάνη 2006 και Χρ. Πιτσούλης, Η πολιτικοποίηση της (Αυτο)διοίκησης, σ , στο περ. «ιοικητική Ενηµέρωση» τεύχ. 33,