Δημοσιεύτηκε το 2004 στο Επιστημονικό περιοδικό Τα Εκπαιδευτικά:

Transcript

1 Δημοσιεύτηκε το 2004 στο Επιστημονικό περιοδικό Τα Εκπαιδευτικά: Κεδράκα, Κ., (2004). Επαγγελματική ανάπτυξη και ένταξη των νέων στον κόσμο της εργασίας, Τα Εκπαιδευτικά, 71-72, Αθήνα. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι νέοι άνθρωποι, κατά το τελευταίο μέρος των σπουδών τους στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και πλησιάζοντας στην ενηλικίωση, φτάνουν ολοένα και πιο κοντά στον κόσμο της εργασίας και στην είσοδό τους σε αυτήν και θα πρέπει να εξοικειωθούν με την πραγματικότητα της σύγχρονη αγοράς εργασίας: τα νέα εργασιακά πρότυπα, τους τυπικούς ή άτυπους νόμους και τις απαιτήσεις της. Τα θέματα εκπαιδευτικής -και κατά συνέπεια και επαγγελματικής- εξέλιξης, τους προβληματίζουν και τους δυσκολεύουν, πολλές φορές σε μεγάλο βαθμό. Η στάθμιση των διαφορετικών επιλογών και η λήψη αποφάσεων απαιτούν κατάλληλες και ακριβείς πληροφορίες και επαγγελματικές συμβουλές, ώστε να βοηθηθούν στη διαλεύκανση των ερωτημάτων και των καταστάσεων που αφορούν την πορεία της επαγγελματικής τους ζωής. Δεδομένης της ραγδαίας εξέλιξης του είδους και του περιεχομένου των επαγγελμάτων που ζητούνται από την αγορά εργασίας καθώς και της αυξημένης ανεργίας, ο στόχος της επαγγελματικής συμβουλευτικής και κάθε μορφής παροχής υπηρεσιών επαγγελματικού προσανατολισμού, είναι να βοηθήσει το άτομο να κάνει μια ρεαλιστική επιλογή σπουδών και κατά συνέπεια επαγγέλματος, βασιζόμενο αφενός στις δεξιότητες, τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα, τις αξίες και τις αντιλήψεις που έχει αλλά και στις προσφερόμενες από το εκπαιδευτικό σύστημα και την αγορά εργασίας δυνατότητες, αφετέρου. Έτσι, οι νέοι που σήμερα ολοκληρώνουν τη φοίτησή τους στο Ενιαίο Λύκειο και βρίσκονται στο κατώφλι της εισόδου στη ζωή των ενηλίκων, χρειάζονται ενημέρωση για θέματα εκπαίδευσης, κατάρτισης και εργασίας αλλά και για θέματα που αφορούν τον εαυτό τους, και τα επιμέρους χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους και πώς αυτά συνδέονται με το επάγγελμα και την όλη επαγγελματική τους πορεία. Χρειάζονται ακόμη στήριξη, ώστε να είναι σε θέση να σχεδιάζουν (και να υλοποιούν) τις σπουδές τους, τα εφόδια, την σταδιοδρομία, την εξέλιξή τους. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Η επαγγελματική ανάπτυξη συνιστά πορεία ζωής και αναφέρεται στη διαλεκτική σχέση ατόμου και εργασίας που αναπτύσσεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου γι αυτό και έχει προκαλέσει, τα τελευταία χρόνια, το ιδιαίτερο ενδιαφέρον πολλών επιστημόνων (ψυχολόγων, συμβούλων, κοινωνιολόγων, οικονομολόγων κ.ά). Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι για τη μελέτη των διαφόρων παραμέτρων της επαγγελματικής ανάπτυξης που ενδιαφέρουν τους επιστήμονες, αναπτύχθηκαν διάφορες προσεγγίσεις. 1

2 Σύμφωνα με τον Greenhaus (1987), μπορεί να οριστεί ως η διαδικασία με την οποία το άτομο δημιουργεί, υλοποιεί και παρακολουθεί συστηματικά τους στόχους και τις στρατηγικές που σχετίζονται με τη σταδιοδρομία του. Κατά τη διαδικασία αυτή το άτομο: (α) συγκεντρώνει πληροφορίες για τον κόσμο της εργασίας, (β) δημιουργεί μια ακριβή εικόνα για τον εαυτό του (ταλέντα, ενδιαφέροντα, αξίες, κλπ), (γ) αναπτύσσει ρεαλιστικούς στόχους για τη σταδιοδρομία του, (δ) αναπτύσσει και υλοποιεί μια στρατηγική για την επίτευξη των στόχων του και (ε) παίρνει συνεχώς ανατροφοδότηση σχετικά με την αποτελεσματικότητα της στρατηγικής του και τη σημασία των στόχων του. Η Σιδηροπούλου-Δημακάκου (1995) ορίζει την επαγγελματική ανάπτυξη ως «την ανάπτυξη όλων εκείνων των πλευρών της προσωπικότητας που σχετίζονται με τις επαγγελματικές επιλογές και τη σταδιοδρομία του ατόμου, καθώς και την ίδια την επαγγελματική του εξέλιξη» (σσ ). Κατά τους Κάντα και Χαντζή (1991) ως επαγγελματική ανάπτυξη θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε την ανάπτυξη της σταδιοδρομίας. Οι ίδιοι ορίζουν την επαγγελματική ανάπτυξη ως την εξελικτική πορεία του ατόμου όσον αφορά τον προσανατολισμό του στο χώρο της εργασίας και τις αποφάσεις του για το επάγγελμα ή τα επαγγέλματα που επιθυμεί ή επιδιώκει να ακολουθήσει. Οι ίδιοι ερευνητές παρουσιάζουν τις απόψεις για την ταξινόμηση των θεωριών επαγγελματικής ανάπτυξης και προτείνουν την ταξινόμηση τους σε δύο κατηγορίες: α) ψυχολογικές και β) κοινωνιολογικές. Η Μαλικιώση Λοΐζου κάνει λόγο για επαγγελματική εξέλιξη ή εξέλιξη σταδιοδρομίας, για να τονίσει την έννοια της συνεχούς ανάπτυξης που εμπεριέχει η επαγγελματική πορεία του ατόμου σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Ο Δημητρόπουλος περιγράφει ως επαγγελματική ανάπτυξη του ατόμου «την εξέλιξη εκείνη της προσωπικότητάς του που σχετίζεται γενικά με την επαγγελματική του συμπεριφορά» (1994, σ. 40). Οι εξελικτικές θεωρίες υποστηρίζουν ότι η επαγγελματική συμπεριφορά του ατόμου είναι διαδικασία ανάπτυξης και θεωρούν την επαγγελματική εκλογή ως φυσικό αποτέλεσμα αυτής της ανάπτυξης. Για τις θεωρίες αυτές η επαγγελματική ανάπτυξη είναι μια συνεχής και μακρόχρονη διαδικασία που αρχίζει στην πρώιμη παιδική ηλικία και συμπληρώνεται μετά την επαγγελματική αποκατάσταση, σταθεροποίηση και προσαρμογή του ατόμου - σημείο που διαφοροποιείται ανάλογα με τη θεωρία (Δημητρόπουλος, 2000). Οι θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης που έχουν ως υπόβαθρο κάποια από τις θεωρίες μάθησης (συμπεριφοριστικές ή κοινωνικογνωστικές) ορίζουν την επαγγελματική συμπεριφορά ως διαδικασία μάθησης. Στις θεωρίες μάθησης υποστηρίζεται γενικά ότι η διαδικασία επαγγελματικής ανάπτυξης έχει να κάνει με τη γενική ανάπτυξη της προσωπικότητας και ότι το σχολείο, με έμμεσο ή άμεσο τρόπο, επηρεάζει αποτελεσματικά αυτήν την ανάπτυξη μέσω της διεργασίας της μάθησης. Ειδικότερα ο Krumboltz, στηριζόμενος στη θεωρία κοινωνικής μάθησης του Bandura, υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη εξέλιξη της προσωπικότητας του ατόμου (και άρα η επαγγελματική του ανάπτυξη) είναι κυρίως διαδικασία και αποτέλεσμα κοινωνικής μάθησης (Δημητρόπουλος, Κάντας & Χαντζή, 1991). Σύμφωνα με τη θεωρία του ανθρώπινου κεφαλαίου (Έμκε-Πουλοπούλου, Schultz, 1971) κάθε άτομο ενεργεί ορθολογικά, κάθε φορά που επιλέγει σπουδές και επάγγελμα, με κριτήριο τη μεγιστοποίηση του προσωπικού του οφέλους. Η μεγιστοποίηση των απολαβών του από την εργασία, θεωρείται συνάρτηση της επένδυσης που κάνει το άτομο σε εκπαίδευση και εξειδίκευση. Δηλαδή, όσο περισσότερη και υψηλότερου επιπέδου εκπαίδευση έχει ένα άτομο, τόσο 2

3 περισσότερες απολαβές προσδοκά ότι θα αποκομίσει από την εργασία του. Η προσδοκία μελλοντικών υψηλών αμοιβών ωθεί το άτομο να επενδύσει περισσότερο στην εκπαίδευσή του, ειδικά κατά τα αρχικά στάδια της πορείας του. Οι περιορισμοί της προσέγγισης αυτής συνοψίζονται στο ότι η αγορά εργασίας δεν λειτουργεί ιδανικά, όπως προϋποθέτει η θεώρηση αυτή, αντίθετα, πολλοί άλλοι παράγοντες, όπως το φύλο, η δομή του εκπαιδευτικού συστήματος, οι τάσεις της αγοράς εργασίας κατά τη στιγμή της επιλογής, οι ατομικές και οικογενειακές συνθήκες, αξίες και συμπεριφορές επηρεάζουν τη δυνατότητα των ατόμων να επιλέξουν (Κασιμάτη, 1998), όταν προβαίνουν στις εκπαιδευτικές τους επιλογές. Σε γενικές γραμμές, ωστόσο, τονίζουμε ότι οι διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις έχουν ως επίκεντρο είτε το άτομο είτε το κοινωνικό σύνολο. Οι θεωρίες που έχουν εστιάσει την προσοχή τους στο άτομο (θεωρίες κυρίως ψυχολογικής θεώρησης) παραμελούν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό το γενικό κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο μέσα στον οποίο γίνονται οι επιλογές και τους περιορισμούς που επιβάλλονται από τον χαρακτήρα της εποχής στις ατομικές επιλογές. Οι θεωρίες που συγκεντρώνουν την προσοχή τους στο κοινωνικό πλαίσιο (κυρίως κοινωνιολογικές θεωρίες) εστιάζουν σε αυτούς ακριβώς τους περιορισμούς που επιβάλλει το κοινωνικό σύνολο στο άτομο και σε γενικές γραμμές τείνουν να βλέπουν το άτομο ως παθητικό παρατηρητή και δέκτη (Κάντας & Χαντζή, 1991). Σύγχρονες προσεγγίσεις στο χώρο (βλ. Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Brown, Muchinsky, Κάντας, 1996) επισημαίνουν τη σημασία του κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος για την Επαγγελματική Συμβουλευτική, σημειώνοντας ότι το πλαίσιο μέσα στο οποίο διαγράφεται η επαγγελματική εξέλιξη του ατόμου είναι καθοριστικό, χωρίς όμως να αποτελεί τον μόνο παράγοντα που επηρεάζει την εργασιακή του πορεία και προτείνουν να δοθεί μεγαλύτερη σημασία σε εξωγενείς παράγοντες, κυρίως πολιτισμικούς και οικονομικούς, οι οποίοι επιδρούν στις επαγγελματικές επιλογές και αποφάσεις των ατόμων, χωρίς να παραγνωριστούν τα προσωπικά του χαρακτηριστικά. ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Όταν το άτομο έρχεται αντιμέτωπο για πρώτη φορά με την άμεση πράξη της αναζήτησης και εξεύρεσης εργασίας πρέπει, ουσιαστικά, να εντοπίσει ποιες συγκεκριμένες θέσεις προσφέρονται, με ποιες συνθήκες και ποια είναι τα προσόντακλειδιά για την ένταξη του στο συγκεκριμένη επάγγελμα, κάνοντας ταυτόχρονα και την αντιστοίχιση με τα δικά του προσόντα, διαθεσιμότητα και προσδοκίες (Bolles, 2001). Αυτή η αντιστοίχηση γίνεται με συστηματικούς αλλά και με άτυπους τρόπους και πολύ συχνά καθορίζει τα μελλοντικά εκπαιδευτικά και επαγγελματικά σχέδια των νέων. Όπως επισημαίνεται σε έρευνα του Τομέα Ψυχολογίας του Τμήματος ΦΠΨ του Πανεπιστημίου Αθηνών (2000) 1 από τη δεκαετία του 60 μελετώνται οι στάσεις των νέων για την εργασία. Στο χώρο της Ψυχολογίας φαίνονται να έχουν επικρατήσει 1 Η έρευνα με τίτλο: "Διερεύνηση παραγόντων που συντελούν στη διαμόρφωση στάσεων και αντιλήψεων των εφήβων κατά τη μετάβασή στην ενήλικη ζωή, όσον αφορά στις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές τους επιλογές", με Επιστημονικό Υπεύθυνο τον Καθηγητή κ. Η. Μπεζεβέγκη, υλοποιήθηκε για το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο στο πλαίσιο του Έργου «Ερευνητικά Προγράμματα και Μελέτες Εφαρμογής ΣΕΠ» της Ενέργειας 1.1.ε. Επαγγελματικός Προσανατολισμός, Α ΕΠΕΑΕΚ, Β ΚΠΣ. 3

4 τυπολογικές προσεγγίσεις για την καταγραφή των απόψεων του νέου ατόμου. Έτσι (le Bouedec, 1982), το νέο άτομο είτε ταυτίζεται με την εργασία αυτή καθεαυτή, θεωρώντας την ως αξία κυρίαρχη στη ζωή του, είτε η εργασία γίνεται αρχικά μέσον επιβίωσης και στη συνέχεια, αποτελεί μέσο επιλογής τρόπου ζωής, κοινωνικής ανόδου και απόκτησης κοινωνικής δύναμης, ή τέλος, σημαίνει ότι το άτομο ενδιαφέρεται για τον προσανατολισμό, την οργάνωση, την ποιότητα και το ενδιαφέρον που έχει η εργασία για τον ίδιο τον εαυτό του, επηρεάζοντάς τον θετικά ή αρνητικά. Στην προσπάθειά του ο νέος άνθρωπος να προσεγγίσει την εργασία με κάποιον από τους τρεις παραπάνω τρόπους, κάνει εκπαιδευτικές επιλογές, που αφορούν κυρίως στις σπουδές του στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Όμως, σπουδές και επαγγέλματα που παραδοσιακά εξασφάλιζαν σταθερή απασχόληση εξαφανίζονται ή αλλάζουν περιεχόμενο, ενώ νέες ειδικότητες εμφανίζονται. Τα υψηλά ποσοστά ανεργίας των νέων 2 υπογραμμίζουν τη δυσκολία επαγγελματικής αποκατάστασης της ηλικιακής αυτής ομάδας. Τα προβλήματα αυτά επιβαρύνονται ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη μας την τάση που σημειώνεται στην αγορά εργασίας για ευκολότερη ένταξη στην απασχόληση ατόμων με πολλαπλές δεξιότητες, κάτι που παρατηρείται σε όλους τους κλάδους της οικονομίας, καθώς και ατόμων με υψηλή ειδίκευση και υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικά προσόντα (Colechia & Papakonstantinou, 1996). O χάρτης των επαγγελμάτων συνεχώς διαφοροποιείται, καθώς αυξάνονται οι θέσεις εργασίας που απαιτούν, εκτός από γνώσεις, πολλαπλές και σύνθετες δεξιότητες, δυνατότητα για ομαδική εργασία, πρωτοβουλία και δημιουργικότητα (Τσαμουργκέλης, 1996). Το αποτέλεσμα είναι ότι ένας μεγάλος αριθμός νέων διαπιστώνει στο ξεκίνημα της επαγγελματικής του δραστηριοποίησης ότι εκτός από την απόκτηση ή την αναβάθμιση των γνώσεων που σχετίζονται άμεσα με την ειδικότητά τους, υπάρχουν δεξιότητες και προσόντα που ζητούνται, ανεξάρτητα από τη θέση εργασίας, που κάνουν τους υποψήφιους εργαζόμενους απασχολήσιμους, τους καθιστούν δηλαδή ικανούς αλλά και προτιμητέους για μια δουλειά. Έτσι, σήμερα, η επαγγελματική πορεία ενός νέου ατόμου επηρεάζεται δραματικά από τις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της αγοράς εργασίας, που επιδρούν ολοένα και περισσότερο στον χαρακτήρα και τη σταθερότητα της εργασίας. Χωρίς αμφιβολία, η αποτελεσματικότητα της αναζήτησης εργασίας συνδέεται με την διερεύνηση του επαγγελματικού περιβάλλοντος και την ένταση με την οποία γίνεται η αναζήτηση εργασίας. Ο υποψήφιος εργαζόμενος αναζητά πληροφορίες για τον εαυτό του και για τις επαγγελματικές ευκαιρίες που υπάρχουν τη δεδομένη στιγμή. Η έρευνα έδειξε ότι για την αναζήτηση εργασίας η διερεύνηση του επαγγελματικού περιβάλλοντος έχει μεγαλύτερη σημασία από την διερεύνηση του εαυτού, τονίζοντας έτσι τη σημασία που έχουν οι εξωγενείς συνθήκες του κόσμου της απασχόλησης για την εξεύρεση εργασίας (Werbel, 2000). 2 Στην Ελλάδα σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, η ανεργία των νέων μέχρι 29 ετών το 2000, αν και εμφανίζει βελτίωση, ανερχόταν σε 29,5 %, ενώ στις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης κυμαινόταν στο 16,1% (Πηγή: 22/7/2001). Από τα στοιχεία ερευνών εργατικού δυναμικού της ΕΣΥΕ (1999) προκύπτει, ότι ο ένας στους δύο ανέργους είναι νεοεισερχόμενος στην αγορά εργασίας. 4

5 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Η είσοδος των νέων στην αγορά εργασίας, όπως και η παραμονή τους σε αυτήν αποτελεί ένα από τα κυριότερα θέματα που απασχολούν τους νέους και την οικογένειά τους. Οι γονείς παίζουν έναν αρκετά σημαντικό ρόλο στην επαγγελματική ανάπτυξη των παιδιών τους. Το επάγγελμά τους, οι προσδοκίες και οι εκπαιδευτικές τους αξίες επηρεάζουν τις επαγγελματικές επιλογές των παιδιών τους, τους στόχους και τη μετάβαση των νέων στον εργασιακό χώρο (Οδηγός Γονέων, 2000). Πολλοί ερευνητές πιστεύουν πως η απόφαση για επένδυση σε εκπαίδευση του νέου (και κατά συνέπεια οι προσδοκίες για την εξέλιξή του και το είδος της επαγγελματικής του δραστηριότητας) είναι οικογενειακή υπόθεση (Mincer & Polachek, 1974). Η ελληνική οικογένεια ασχολείται συστηματικά με την επιλογή σπουδών και επαγγέλματος των παιδιών της, καθώς θεωρείται ότι επιτυχημένες επιλογές οδηγούν σε κοινωνική ανέλιξη όχι μόνο του ίδιου του νέου ατόμου αλλά και του οικογενειακού συνόλου, το οποίο συμπαρασύρεται από τα επιτεύγματα ενός μέλους του. Πράγματι, μια επιτυχημένη εκπαιδευτική και μελλοντικά επαγγελματική πορεία του παιδιού που του εξασφαλίζει κοινωνική (και οικονομική) άνοδο, αντανακλά θετικά ειδικά στους γονείς, προσφέροντάς τους καταξίωση στο περιβάλλον τους, ικανοποίηση και δικαίωση στις μακροχρόνιες και δαπανηρές (κατά τεκμήριο) προσπάθειές τους (Καβουνίδου, 1996). Η οικογένεια αναπτύσσει μια συνολική «οικογενειακή στρατηγική» για να οργανώσει τις δραστηριότητες των μελών της, καθώς το κύριο βάρος για την ανεύρεση ειδικά της πρώτης εργασίας πέφτει στην οικογένεια (Τσουκαλάς, Ψαχαρόπουλος και Καζαμίας, 1985). Όπως φαίνεται από σχετικές έρευνες, οι αποφάσεις επιλογής σπουδών και επαγγέλματος είναι αποτέλεσμα προσεχτικών και συστηματικών χειρισμών και ενθάρρυνσης από την πλευρά της οικογένειας (Γαρδίκη, και συν Κασιμάτη, Καβουνίδου, 1996). Πρόσφατη έρευνα των Ferry, Fouad, & Smith, (2000) στις ΗΠΑ, στο Πανεπιστήμιο Wisconsin- Milwaukee επιβεβαιώνει ότι η ενθάρρυνση των γονέων οδηγεί σε θετικά μαθησιακά επιτεύγματα, που με τη σειρά τους οδηγούν σε αυτεπάρκεια και υψηλές επαγγελματικές προσδοκίες. Συνεπώς, δεν είναι περίεργο που οι επιλογές του παιδιού αποτελούν συνολική οικογενειακή υπόθεση και ότι τα παιδιά συμβουλεύονται περισσότερο τους γονείς τους παρά τους φίλους, όταν πρόκειται να πάρουν εκπαιδευτικές αποφάσεις (Γαρδίκη, και συν.1999). Αντίστοιχα, και οι γονείς θεωρούν ότι η απόφαση για το είδος της εκπαίδευσης που θα ακολουθήσει το παιδί μετά το γυμνάσιο -και η οποία στη συνέχεια θα συμβάλλει σημαντικά στη δυνατότητα φοίτησης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση- είναι απόφαση στην οποία πρέπει οι ίδιοι να συμμετέχουν ενεργά (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, 1991). Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Ο γενικός σκοπός της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής είναι η στήριξη και προετοιμασία του νέου ατόμου, ώστε να κάνει τις καλύτερες δυνατές για το ίδιο εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές. Πρόκειται για έναν επιστημονικό χώρο που έχει διεπιστημονικό γνωστικό περιεχόμενο, καθώς στηρίζεται σε δεδομένα τόσο της Ψυχολογίας όσο και της Οικονομίας και ειδικότερα της αγοράς εργασίας, καθώς και της Κοινωνιολογίας αλλά και της Παιδαγωγικής. Κατά τις προηγούμενες 5

6 δεκαετίες παρατηρήθηκε ταχύτατη ανάπτυξη των υπηρεσιών Επαγγελματικής Συμβουλευτικής και ο επαγγελματικός προσανατολισμός ως διαδικασία παροχής συμβουλευτικής στήριξης και πληροφόρησης στους νέους για τη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων, καθιερώθηκε σε εποχές, κυρίως στο εξωτερικό, που ο χώρος της εργασίας και οι συνθήκες που τον διέπουν ήταν σταθερότερες και πιο ξεκαθαρισμένες, όπως και η αντιστοιχία προσόντων, δεξιοτήτων και γνώσεων με συγκεκριμένα επαγγέλματα ήταν πιο σαφής (Κάντας, 1996). Στο πλαίσιο της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής ορισμένοι επιστήμονες, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στη μελέτη μιας σειράς δεξιοτήτων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων, τόσο στην ιδιωτική όσο και στην επαγγελματική ζωή και κυρίως στις δεξιότητες εκείνες που εκτιμώνται ως σημαντικές για την επαγγελματική ανάπτυξη του ατόμου (Bolles, 2001). Οι προσεγγίσεις αυτές προτείνουν ότι οι δεξιότητες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως κεντρικός άξονας στο σχεδιασμό της σταδιοδρομίας (Brown, et al, Gysbers, et al, 1998), καθώς η συμβολή τους στην επαγγελματική επιτυχία εκτιμάται ως διπλάσια από εκείνη της καθαρής ευφυΐας και της εξειδίκευσης (Goleman, 1999). Στο πλαίσιο μιας τέτοιας προσέγγισης τα άτομα θα μπορούσαν, αφενός να καταγράψουν το φάσμα των δεξιοτήτων που κατέχουν και το επίπεδο στο οποίο έχουν κατορθώσει να εκδηλώσουν την κάθε δεξιότητα, και αφετέρου να οδηγηθούν προς την προσπάθεια να τις αξιοποιήσουν, προκειμένου να προσαρμοσθούν στις τάσεις και τις συνθήκες της αγοράς εργασίας όπως εξελίσσεται στις τρέχουσες συνθήκες της εποχής μας (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, 2001). Σήμερα, η πολυπλοκότητα του κοινωνικού και οικονομικού συστήματος έκανε επιτακτική την ανάγκη αναδιάρθρωσης των υπηρεσιών στήριξης του ανθρώπου, ώστε να βοηθούν ουσιαστικά τα άτομα στην αναζήτηση σπουδών και επαγγελματικής κατεύθυνσης. Η Ενωμένη Ευρώπη στηρίζει ενέργειες επαγγελματικού προσανατολισμού και παροχής συμβουλευτικής στήριξης, που προορίζονται να διευκολύνουν την επαγγελματική ένταξη και επανένταξη στην εργασία. Οι δράσεις αυτές χρηματοδοτούνται και υποστηρίζονται από το ΕΚΤ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) που αποτελεί τον χρηματοδοτικό μηχανισμό της ΕΕ για την επένδυση στον άνθρωπο, και ο βασικός τους στόχος είναι η βελτίωση των προοπτικών απασχόλησης των πολιτών και η ανάπτυξη των προσόντων τους, στο πνεύμα και των δεσμεύσεων της συνόδου κορυφής της Λισσαβόνας. Στο πλαίσιο αυτό οργανώθηκαν και λειτουργούν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας αντίστοιχες υπηρεσίες παροχής επαγγελματικής συμβουλευτικής για νέους, δομές οι οποίες μέσα από την παρακολούθηση των εξελίξεων της αγοράς εργασίας, βοηθούν τα νέα άτομα, ώστε να εισέλθουν ή να μετακινηθούν με επιτυχία σ αυτήν 3. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Γενικότερα, αυτό που φαίνεται σήμερα είναι πως η σύγχρονη αγορά εργασίας, μέσα από ένα πολύπλοκο σύστημα διεθνών "νόμων" και συσχετίσεων, γίνεται πιο σκληρή, ο ανταγωνισμός πιο έντονος, ενώ οι απαιτήσεις για μια καλύτερη ζωή συνεχώς αυξάνουν. Η ποιότητα της ζητούμενης εργασίας αναβαθμίζεται. Οι νέες τεχνολογίες 3 όπως τα ΚΕΣΥΠ/ ΓΡΑΣΕΠ στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, τα Γραφεία Διασύνδεσης των Πανεπιστημίων και των ΤΕΙ, τα Κέντρα Προώθησης στην Απασχόληση ΚΠΑ- του ΟΑΕΔ, τα νεοσύστατα Γραφεία Σταδιοδρομίας των ΙΕΚ, οι Συνοδευτικές Υποσηρικτικές Υπηρεσίες Προώθησης στην Απασχόληση στα ΚΕΚ, κ.ά. 6

7 και η εμπλοκή τους στην παραγωγή, ο έντονος οικονομικός ανταγωνισμός και η συνεχής ανάγκη για ποιοτική βελτίωση του εργατικού δυναμικού περιορίζουν τη σημασία που είχαν παλιότερα τα τυπικά προσόντα για την εξεύρεση εργασίας. Αντίθετα, αυξάνεται συνεχώς η σημασία των ουσιαστικών (τυπικών ή άτυπων) γνώσεων και δεξιοτήτων του εργαζόμενου. Στη σημερινή αγορά εργασίας, που χαρακτηρίζεται από τις ταχύτατες αλλαγές και τις υψηλές απαιτήσεις, ζητούνται δεξιότητες, κι όχι πτυχία. Οι εργαζόμενοι που έχουν τις καλύτερες προοπτικές εργασίας, είναι οι κάτοχοι γενικών αλλά ωστόσο ουσιαστικών γνώσεων, που θα τους καθιστούν προσαρμόσιμους σε πολλαπλές και διαφορετικές απασχολήσεις με μικρό κόστος εκπαίδευσης και κατάρτισης από τη μεριά της επιχείρησης. Η απόκτηση εκπαιδευτικών προσόντων αποτελεί έτσι κι αλλιώς έναν από τους βασικούς τρόπους που υιοθετούν οι νέοι στην προσπάθειά τους για επαγγελματική ένταξη. Κατά το μεταβατικό στάδιο από τη δευτεροβάθμια στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, παρατηρείται στη χώρα μας μια συνεχώς αυξανόμενη μετά το 1950 ζήτηση για τριτοβάθμια εκπαίδευση, κυρίως πανεπιστημιακή, κάτι που φαίνεται ότι εξακολουθεί να είναι έντονο και την τρέχουσα δεκαετία. Αυτό οφείλεται στην πεποίθηση της ελληνικής οικογένειας πως οι σπουδές αποτελούν το κλειδί για την επαγγελματική αποκατάσταση των νεαρών παιδιών της. Τα τελευταία χρόνια όμως, η εκπαίδευση -και οι γνώσεις που αποκτώνται μέσω αυτής- έπαψαν να είναι ένα είδος μόνιμου εισιτηρίου για μια απρόσκοπτη και επιτυχημένη επαγγελματική εξέλιξη των ατόμων νέων ή και λιγότερο νέων. Η αγορά αναζητεί επιπλέον προσόντα, ανάμεσα σ αυτά και ορισμένα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου (εκτός από τα ακαδημαϊκά προσόντα και τις τυπικές γνώσεις που απορρέουν από τους τίτλους σπουδών), ανεξάρτητα από τη θέση εργασίας. Για την είσοδο στην εργασία συνεκτιμώνται οι τίτλοι σπουδών, η προσωπικότητα και οι δεξιότητες και στάσεις που έχει αναπτύξει ο υποψήφιος εργαζόμενος προκειμένου να είναι ικανός να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του σύγχρονου εργασιακού περιβάλλοντος (Goleman, Bishop, 1995). Κατά τη διαδικασία αυτή η στήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον είναι σημαντική. Προκειμένου, όμως, ο νέος και η οικογένειά του- να πάρει σωστές αποφάσεις για το μέλλον του, μπορεί να απευθυνθεί και σε υπηρεσίες επαγγελματικής συμβουλευτικής και προσανατολισμού για στήριξη και πληροφόρηση. Ο προγραμματισμός της εκπαιδευτικής και επαγγελματικής πορείας και η ανάπτυξη μιας προσωπικής στρατηγικής για την είσοδο στον κόσμο της εργασίας είναι, ίσως, η κυριότερη βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν οι υπηρεσίες αυτές. Η ανάπτυξη προσωπικής στρατηγικής περιλαμβάνει την αξιολόγηση της παρούσας κατάστασης, την επιλογή των μελλοντικών στόχων και στη συνέχεια, τον προσδιορισμό των τακτικών κινήσεων και των βημάτων που απαιτούνται, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που έχει θέσει ο καθένας. Κατά το σχεδιασμό της πορείας αυτής απαιτείται και η συστηματική αξιολόγηση των γνώσεων, των ικανοτήτων, των προτεραιοτήτων, των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας, των κλίσεων και των ενδιαφερόντων του ατόμου. Ο τελικός στόχος είναι να προσδιορίσει το είδος της εργασίας για το οποίο θεωρεί ότι του ταιριάζει καλύτερα, από όλες τις πλευρές, και εκτιμά ότι έχει τα απαιτούμενα προσόντα. 7

8 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ξενόγλωσση: 1. Bolles, N., R., (2001) (29 th ed.). What Color is your parachute? Berkley -Toronto: Ten Speed Press. 2. Brown, A., (2000). A critical review of skills research: a backdrop to attempts to develop a skills based approach to guidance practice. Paper produced for ADAPT project on Enhancing the use of labour market information in vocational guidance for adult clients. Working Paper 2, University of Warwick, Institute of Employment Research. Δημοσιευμένο στον ηλεκτρονικό τόπο: 12/4/ Brown, A., Bimrose, J., & Wilden, S., (1999). Developing Client Skills Profiles in Guidance for Unemployed Adults. Paper produced for ADAPT project on Enhancing the use of labour market information in vocational guidance for adult clients. University of East London, Center for Training in Careers Guidance & University of Warwick, Institute of Employment Research. Δημοσιευμένο στον ηλεκτρονικό τόπο: 12/4/ Colechia, A. & Papakonstantinou, G., (1996). The Evolution of Skills in OECD Countries and the Role of Technology, STI Working Papers, 1996/8, Paris. 5. Ferry, R., T., Fouad, A., N., & Smith, L., P., (2000). The Role of Family Context in a Social Cognitive Model for Career-Related Choice Behavior: A Math and Science Perspective. Journal of Vocational Behavior, 57, Greenhaus, J., H., (1987). Career management. Chicago: Dryden Press. 7. Le Bouedec, G. (1982). L' attitude des jeunes face au travail. Revue critique de travaux. Cahiers de l' IPSA. Institute de Psychologie et de Sciences Sociales Appliquees, 1(3), Mincer, J., & Polachek, S., (1980). Family Investments in Human Capital: Earnings of Women. In: A. Amsden (ed): The Economics of Women and Work. Harmondsworth: Penguin. 9. Muchinsky, P., (1997). Psychology applied to work (5 th ed). Brooks/Cole Publishing Company. 10. Schultz, T., (1971). Investment in human capital. New York: Free Press. 11. Seligman, L., (1994). Developmental Career Counseling and Assessment (2 nd ed). Sage Publications. 12. Werbel, D., J., (2000). Relationships among Career Exploration, Job Search Intensity and Job Search Effectiveness in Graduating College Students. Journal of Vocational Behavior, 57, (2000). Ελληνική ή μεταφρασμένη στην ελληνική γλώσσα: 1. Bishop, J., H. (1995). Επαγγελματική εκπαίδευση και νέοι με επισφαλές μέλλον στις ΗΠΑ. CEDEFOP: ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ, 6, Σεπτέμβριος Δεκέμβριος 1995/ΙΙΙ. 2. Goleman, D., (1999). Η Συναισθηματική Νοημοσύνη στο Χώρο της Εργασίας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. 3. ΒΗΜΑ (Το). «Ο ρόλος της προσωπικότητας στην επαγγελματική καριέρα Το διαβατήριο για επιτυχημένη σταδιοδρομία Τα προσόντα που έχουν μεγάλη σημασία». 17/12/1999 (ειδικό αφιέρωμα). 4. ΒΗΜΑ (Το). «Στο επίκεντρο η απασχολησιμότητα των εργαζομένων, οι νέες τεχνολογίες και η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας: 60 δις ευρώ στην αγορά εργασίας». 21/1/ Γαρδίκη, Ο., Μουρίκη, Α., Μυριζάκης, Γ., Παραδέλλης, Θ., Τεπέρογλου, Α., (1999). Νέοι: διάθεση Χρόνου Διαπροσωπικές Σχέσεις, τ. Β. Αθήνα: ΕΚΚΕ. 6. Δημητρόπουλος, Ε., (1994). Σχολικός Εκπαιδευτικός και Επαγγελματικός Προσανατολισμός και Συμβουλευτική -Μέρος Πρώτο. Αθήνα: Γρηγόρης. 7. Δημητρόπουλος, Ε., (2000). Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας Εκπαιδευτικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός (μέρος B ). Αθήνα: Γρηγόρης. 8. Έμκε-Πουλοπούλου, Η., (1990). Μετανάστες και Πρόσφυγες στην Ελλάδα Εκλογή, 85/ ΕΣΥΕ, (1999). Έρευνα Εργατικού Δυναμικού

9 10. Ευρωπαϊκές Κοινότητες, (1986). Μετάβαση των νέων από το σχολείο στην ενεργό ζωή, DOC: 03. Βρυξέλλες: Υπηρεσία επισήμων εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. 11. Ευρωπαϊκές Κοινότητες, (2000). Ευρωπαϊκή πολιτική απασχόλησης και κοινωνική πολιτική: μια πολιτική για τον άνθρωπο. Λουξεμβούργο: Υπηρεσία επισήμων εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. 12. Καβουνίδη, Τζ., (1996). Οικογένεια και Εργασία στην Αθήνα. Αθήνα: Σάκκουλας. 13. Κάντας, Α., & Χαντζή, Α., (1991). Ψυχολογία της εργασίας. Θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης. Στοιχεία συμβουλευτικής. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. 14. Κάντας, Α., (1996). Επαγγελματικός Προσανατολισμός και Επαγγελματικές Αποφάσεις των Νέων στις Σύγχρονες Κοινωνικο-οικονομικές Συνθήκες. Λέσχη ων Εκπαιδευτικών, 14, Κασιμάτη, Κ., (1998). Η Επιλογή του Επαγγέλματος Έρευνα για τα Κοινωνικά Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης / Μελέτη. Αθήνα: ΕΚΚΕ. 16. Κεδράκα, Κ. (1998). Το τέλος μιας εποχής και η αρχή μιας νέας: περιγραφή της τρέχουσας κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης, στο κατώφλι του 21 ου αιώνα. Τα Εκπαιδευτικά, 46, Κεδράκα, Κ. (2003). «Ψυχολογική Αξιολόγηση Σύγχρονων Επαγγελματικών Δεξιοτήτων» (ανεκδ. διδακτορική διατριβή). Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα ΦΠΨ. Αθήνα: Μαλικιώση Λοΐζου, Μ., (1994). Συμβουλευτική Ψυχολογία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. 19. Μάνος, Κ. Γ., (1991). Ψυχοπαιδαγωγική Συμβουλευτική. Αθήνα. 20. Μαράτου Αλιπράντη, Λ., (1995). Η οικογένεια στην Αθήνα: Οικογενειακά Πρότυπα και Συζυγικές Πρακτικές. Αθήνα: ΕΚΚΕ. 21. Μπεζεβέγκης, Γ., Η., (Επιστ. Υπεύθυνος) (2000). "Διερεύνηση παραγόντων που συντελούν στη διαμόρφωση στάσεων και αντιλήψεων των εφήβων κατά τη μετάβασή στην ενήλικη ζωή, όσον αφορά στις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές τους επιλογές". Έρευνα στο πλαίσιο του Έργου «Ερευνητικά Προγράμματα και Μελέτες Εφαρμογής ΣΕΠ», Ενέργεια 1.1.ε. Επαγγελματικός Προσανατολισμός, Α ΕΠΕΑΕΚ, Β ΚΠΣ. Δημοσιευμένο στον ηλεκτρονικό τόπο: Οδηγός Γονέων, (2000). ΥΠΕΠΘ- Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Τομέας ΣΕΠ. Στον ηλεκτρονικό τόπο: Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Δ., (1991). Η στάση των γονέων απέναντι στη δευτεροβάθμια τεχνική-επαγγελματική εκπαίδευση. Επιθεώρηση Συμβουλευτικής Προσανατολισμού, 18/19, Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Δ., (2001). «Νέες Δεξιότητες στη Σύγχρονη Αγορά Εργασίας: Νέα Δεδομένα για τον Σχολικό Επαγγελματικό Προσανατολισμό», Εισήγηση στο Β Ελλαδο- Κυπριακό Συνέδριο Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού, Σπάρτη 22/4/99. Πρακτικά του εν λόγω συνεδρίου. Αθήνα: ΠΙ. Στον ηλεκτρονικό τόπο: Τζέπογλου, Σ. (1996). Η σύνδεση της εκπαίδευσης με την παραγωγή και ο ρόλος του επαγγελματικού προσανατολισμού. Λέσχη των Εκπαιδευτικών, 14, Τσαμουργκέλης, Γ., (1996). "Δια βίου μάθηση: η αναγκαιότητα του μέλλοντος", Οικ. Ταχυδρόμος, 2213, 3/10/1996, σσ Τσουκαλάς, Κ., (1987). Κράτος Κοινωνία Εργασία στη Μεταπολεμική Ελλάδα. Αθήνα: Θεμέλιο. 28. Ψαχαρόπουλος, Γ., & Καζαμίας, Α., (1985). Παιδεία και Ανάπτυξη στην Ελλάδα: Κοινωνική και Οικονομική Μελέτη της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Αθήνα: ΕΚΚΕ. 9