1.Herdt Gilbert (ed.), 1993, Third s ex, Third g ender: Beyond Sexual Dimorphism in Culture and History, ZONE BOOKS, σ.25.

Transcript

1 Μια μικρη παρουσιαση της διπλωματικης ερευνας Αρρενωπότητες «συμβολικές», αρρενωπότητες «πραγματικές». Διεμφυλικές προσλήψεις της ανατομίας και έμφυλες ταυτότητες στην σύγχρονη Αθήνα. Πανεπιστημιο αιγαιου, μεταπτυχιακό πρόγραμμα Γυναίκες και Φύλα, Ανθρωπολογικές και Ιστορικές Προσεγγίσεις. Σιμάτη Ανδριαννή (Άννη) Ξεκινωντας θεωρητικα, αρκετές ιστορικές και ανθρωπολογικές μελέτες των τελευταίων δεκαετιών έχουν προβληματικοποιήσει την κυρίαρχη αφήγηση του έμφυλου διμορφισμού, σχετικοποιώντας το αυτονόητο δεδομένο που έχει κυριαρχήσει στο δυτικό πολιτισμό. καθώς «συγκεκριμένα άτομα σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους και τόπους υπερβαίνουν της κατηγορίες του αρσενικού και του θηλυκού, της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας όπως αυτές γίνονται αντιληπτές στον δυτικό πολιτισμό τουλάχιστον από τα τέλη του 19ου αιώνα. Με τον όρο σεξουαλικό διμορφισμό εννοείται η φυλογενετική κληρονομημένη δομή των δυο τύπων της ανθρώπινης και σεξουαλικής φύσης, αρσενικό θηλυκό, ως παρούσα σε όλες τις ανθρώπινες ομάδες 1. Η πίστη σ' αυτην αρχή αποτελει μια εφεύρεση του μοντερνισμού. Η σεξολογία,επιστημη του 18ου και 19 ου αιώνα, επαναδιατύπωσε την αρχή αυτή, βασισμένη πάντα στο αυτονόητο της προτεραιότητας της αναπαραγωγής του είδους. Βασικές τις προτάσεις ήταν η θέση πως η θηλυκότητα και η αρσενικότητα είναι εσωτερικές δομές σε όλες τις μορφές της ζωής και η ετεροφυλοφιλία αποτελεί μια αναγκαιότητα και τον υψηλότερο τύπο στην κλίμακα της «σεξουαλικής εξέλιξης». Ξεφευγοντας λιγο απο τα στενα ορια του δυτικου μας πολιτισμου μπορουμε να βρουμε τους ινδιανους μπερταχε, οι οποιοι ζούσαν ως άντρες ή ως γυναίκες ανεξαρτήτως βιολογικής και σωματικής κατηγοριοποίησης, όπως και τις 'ορκισμένες παρθένες, όπως συνηθίζεται να αποκαλούνται, άντρες στην περιοχή της αλβανίας αλλά και των γύρω περιοχών, όπου γεννήθηκαν γυναίκες και άλλαξαν έμφυλη ταυτότητα, για διάφορους λόγους, σε νεαρή ιλικία, χωρίς σωματικές μορφοποιήσεις,. Και οι μερντάχε και οι άντρες των βαλκανικών αυτών περιοχών δεν αποτελούσαν απαραίτητα κάποια αξιοσημείωτη και ορατή μειοψηφία στις κοινότητες τους. Ας σημειώσουμε πως στα παραπάνω παραδείγματα το βιολογικό φύλο δεν καθορίζει τη μοίρα του κοινωνικου.. Με βαση τα παραπανω εχει εισηγηθει η αναγκαιοτητα ύπαρξης μιας τρίτης έμφυλης κατηγορίας, του τρίτου φύλου, η οποία θα περιλαμβάνει άτομα που αποκλείνουν από την κυρίαρχη, για τον δυτικό πολιτισμό των τελευταίων αιώνων έμφυλη νόρμα. 1.Herdt Gilbert (ed.), 1993, Third s ex, Third g ender: Beyond Sexual Dimorphism in Culture and History, ZONE BOOKS, σ.25.

2 Το ερωτημα που τιθεται επισης ειναι πόσα φύλα, βιολογικά και κοινωνικά υπάρχουν 2 Το ερώτημα που θα έθετα εγώ (και όχι μονο εγω βεβαια) ειναι, όχι πόσα τα φύλα, αλλά ποιοι οι τροποι με τους ο οποιους ο εμφυλος αυτος διμορφισμος εγκαθισταται εγκυρος, κυριαρχος και ως ο μονος δυνατος τροπος υπαρξης. Η φεμινιστική πολιτική κριτική ήδη από τη δεκαετία του '70 αμφισβήτησε τη φυσικότητα των έμφυλων ταυτοτήτων διαχωρίζοντας το φύλο σε κοινωνικό και βιολογικό. Στη συνέχεια ο ίδιος αυτός διαχωρισμός αμφισβητήθηκε δημιουργικά μέσω της προβληματικοποήσης της πρόσληψη της έννοιας της φύσης ως μια ανιστορική και παθητική επιφάνεια πάνω στην οποία εγγράφονται τα πολιτισμικά και κοινωνικά νοήματα. Σύμφωνα με τη Judith Butler, το βιολογικο φυλο ηταν παντα κοινωνικο και οι διαδικασίες εμφυλοποίησης, «η δραστηριότητα της έμφυλης συγκρότησης» αποτελούν τη μήτρα δια της οποίας καθίσταται εφικτή η ίδια η είσοδος στο «ανθρώπινο». Ενα υποκείμενο δεν προϋπάρχει αυτής, αλλα δημιουργείται μέσω της διαρκούς επαναληπτικής παράθεσης των κανονικοτήτων της και οι έμφυλες νόρμες νομιμοποιούνται και φυσικοποιουνται μέσω αυτής της επανάληψης. Και η νόρμα, οι διαδικασίες κατασκευής του ανθρώπινου, παράγει την ίδια στιγμή το λιγότερο ανθρώπινο, το μη ανθρώπινο, το αδιανόητο ως απαραίτητες τοποθεσίες «εκτός» που συγκρατούν και συγκροτούν τα όρια και τα σύνορα της. Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν είναι «διαμέσου ποιων ρυθμιστικών κανόνων υλοποιείται το ίδιο το φύλο;» Σύμφωνα με το Μισέλ Φουκώ, της ιστορίας της σεξουαλικότητας, στις μοντερνες κοινωνιες η εξουσία πλέον δεν ασκέιται μέσω του διαμοιρασμού του θανάτου στο πεδίο της κυριαρχίας αλλά μέσω του σωστού διαμοιρασμού της ζωής μέσα σε ένα χώρο οπου επικρατούν η αξία και η χρησιμότητα. Στις ελαχιστες τηλεοπτικές εκπομπές που ασχολήθηκαν με τρανς αντρες η διεμφυλικοτητα αιτιολογειται, ουσιοκρατικα και με ορους μεταφυσικης βιολογιας. Παρουσιαζεται ως αποτελεσμα εγκεφαλικης δυσλειτουργιας, ενα προβλημα στον πυρηνα αναγνωρισης του φυλου και ο άλλος, η απόκλιση, το διαφορετικό γίνεται ένα υποκείμενο άξιο προς ζωή περνώντας μέσα από το φίλτρο, της ετεροφυλοφιλίας, της εργατικότητας, της επιθυμίας για οικογένεια ενώ διαρκώς διατυπώνεται η υποτελής αποκλίνουσα θέση που του επιφυλάσσεται λόγωτ ης μη προσαρμογής του σε μια εκ γενετής δοσμένη ανατομία. Η τηλεοπτική εικόνα των τρανς αντρών επισης περιορίζεται σε ετερόφυλους άντρες, οι οποίοι επιλέγουν τις σωματικές αλλαγές («εγχειρήσεις»). Η εμφυλη ταυτοτητα αντλει τις βασεις της απο το παρελθον. Στην εκπομπη του Θοδωρακη για εναν τρανς αντρα, λεγεται αρκετες φορες πως ο ιδιος ποτε δεν ηθελε τα κοριτσιστικα παιχνιδια, τα φουστανια και τα μακρυα μαλλια. Παντα του αρεσαν τα κοριτσια. Οι παραπανω επιθυμιες δικαιολογουνται ορμονικα και αποδεικνυουν τον ανδρισμο. Τις παραπανω αφηγησεις ομως ξαναβρισκω, μεσα απο την ερευνα, σε αφηγησεις για τα παιδικα χρονια αρρενωπων γυναικων. Και στις ιδιες δεν αρεσαν τα κοριτσιστικα παιχνιδια, επαιζαν ξυλο με αγορια, δεν εβρισκαν τον εαυτο 2 ο.π. σ.50

3 τους στα φουστανια. Ετσι κοινές εμπειρίες που αφορουν την αυτοαναγνώριση κατά την παιδική και εφηβική ηλικία μεταξύ διαφυλικών αντρών και αρρενωπών γυναικών αφήνουν δίχως μια σταθερή βάση την εγκεφαλική ή ορμονική διαφοροποίηση και περισσότερο αφήνουν να διαφανεί ένα συνεχές μεταξύ των έμφυλων ταυτοτήτων παρά μια σειρά από ρήξεις και ενδογενείς αντιθέσεις. Τα όρια της «ανεκτικότητας», της ελληνικης τηλεορασης, γίνονται ορατά όταν εμφανίζονται τρανς άντρες που δεν καταφάσκουν στο ετερόφυλο ιδανικό που παρουσιάστηκε παραπάνω. Η περίπτωση του Thomas Beatie, τρανς άντρα από τις ΗΠΑ, ο οποίος έμεινε έγκυος έχοντας διατηρήσει τα εσωτερικά γεννητικά του όργανα αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Καλεσμένος σε τηλεοπτική εκπομπή του ΑΝΤ1 βρέθηκε στο επίκεντρο ενός κυκεώνα ηθικών και ιατρικών κρίσεων. Τα γεννητικά όργανα χαρακτηρίστηκαν «γυναικεία ουσία» ο ίδιος χρήστηκε «ψυχολογικά ασταθής» και «διαταραγμένος». Το ερώτημα που δεν τίθεται ποτέ είναι, βεβαια, ποιος δικαιούται να εννοιολογήσει συγκεκριμένες συμπεριφορές και επιθυμίες ως αντρικές; Πως συνδέονται οι σωματικές επιφάνειες με συγκεκριμένες συμπεριφορές και επιθυμίες και τι εξυπηρετεί η κατάταξη στην περιοχή της «βλάβης» και της «εγκεφαλικής δυσλειτουργίας» Ειμαστε κι εμεις ελληνες πολιτες, ακουγονται καποιοι τρανς αντρες να λενε, διεκδικωντας μια ισοτιμη θεση στην κοινωνια. Τι σημαινει ομως ελληνας αντρας πολιτης; Χαρακτηριστικό είναι πως διεμφυλικά ατομα που δεν προχωράνε σε εγχειρητικές επεμβάσεις στερούνται οποιουδήποτε προνομίου ως πολίτες καθώς τα χαρτιά τους παραμένουν στο φύλο στο οποίο τους κατέγραψαν κατά τη γέννησή τους και όχι της βιωμένης εμπειρία τους. Έχουν τη δυνατότητα να εμφανιστούν και να αναγνωριστούν νομικά μόνο και εφόσον το σώμα τους συνάδει με τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί φύλου. Οι τρανς ανθρωποι ειναι σαν τους παρνομους μεταναστες, ειχε πει καποτε ενας φιλος. Ο «έλληνας πολίτης» λοιπόν μπορεί να είναι μόνο ή σαφώς άντρας ή σαφώς γυναίκα. Οι εθνικές συνδηλώσεις της πολιτειακότητας εμπεριέχουν, ως, σχεδόν αυτονόητο, συστατικό τους την ικανότητα αναπαραγωγής,μέσα από τη δημιουργία μιας οικογένειας, και την εργατικότητα. Όταν στην εκπομπή Άκουσε με, του 2002, συζητιέται η έμφυλη ταυτότητα του Γ., προσεγγίζεται με όρους λειτουργικότητας. Λειτουργικότητα παραγωγική και αναπαραγωγική. Η αντρική ταυτότητα, στα συγκεκριμένα συμφραζόμενα αποδεικνύεται και νομιμοποιείται μέσα από πολύ συγκεκριμένες διαδρομές. Η κυρίαρχη αφήγηση που θέλει ένα σώμα- ένα φύλο- μια ψυχοσύνθεση προσλαμβάνεται,λοιπον, ως ο μόνος πιθανός τρόπος διαβίωσης και επιβίωσης, αποκλείοντας από οποιαδήποτε δυνατή ανθρώπινη κατηγορία, σώματα και επιτελέσεις διαφορετικές του ετεροκανονικου κανονα. Κοιταζοντας τους τροπους με τους οποιους οι ανθρωποι υπαρχουν, επιθυμουν, συσχετιζονται θα βρεθουμε μπροστα στην ποικιλομορφια, στη συνεχη διαφοροποιηση. Ειμαστε δουλειες σε διαδικασια, οπως εχει ηδη πει ο Λεσλι Φινμπεργκ, τρανς ακτιβιστης απο τις ηπα.

4 Σ'αυτη τη διαδικασια ας εστιασουμε και οχι στις στατικες κανονιστικες αντιληψεις που δεν μας χωρανε ολοκληρες και ευτυχισμενες. Τι διάβασα για όλα τα παραπάνω: Αθανασίου Αθηνά (επιμ.), 2006, Φεμινιστική θεωρία και πολιτισμική κριτική, Νήσος Bolin Anne, 2006, Διάβαση και διεμφυλικότητα: Από γυναίκες άνδρες διαφυλικοί, διχοτομία και πολυμορφία, στο Σεξουαλικότητα: Θεωρίες και πολιτικές της ανθρωπολογίας, επιμ. Γιαννακόπουλος Κώστας, Αλεξάνδρεια, σ Butler Judith, 2008, Σώματα με σημασία, Εκκρεμές. Butler Judith, 1990, Gender trouble, Routledge. Halberstam Judith, 1998, Female masculinity, Duke University Press, Durham and London. Herdt Gilbert (ed.), 1993, Third sex, Third gender: Beyond Sexual Dimorphism in Culture and History, ZONE BOOKS. Fausto- Sterling Anne, 1985, Myths of Gender: Biological Theories about Women and Men, Basic Books, Inc., Publishers, New York. Feinberg Leslie, 1998, Trans liberation. Beyond pink or blue. Beacon Press. Kennedy Lapousky Elizabeth, Davis D. Madeline, 1993, Boots of leather, slippers of gold: The history of a lesbian community, Routledge, London and New York. Laquer Thomas, 2003, Κατασκευάζοντας το φύλο. Σώμα και κοινωνικό φύλο από τους αρχαίους Έλληνες έως τον Φρόυντ, Πολύτροπον, Αθήνα.

5 Φουκό Μισέλ, 2005, Ιστορία της σεξουαλικότητας, τ.1 Η δίψα της γνώσης, Κέδρος. Young Marion Iris, 1990, The ideal of community and the politics of difference, στο Feminism/ Postmodernism.Thinking gender. ed. Nicholson Linda, Routledge, p Κλπ κλπ. Ευχαριστώ πολυ τις κυρίες του ΣΥΔ που έδωσαν την ευκαιρία στην έρευνα αυτή να βγει από την βιβλιοθήκη της και να αναπνεύσει εναν πιο κινηματικό αέρα.