Ex situ διατήρηση και εμπορία των ελληνικών ενδημικών φυτών

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ex situ διατήρηση και εμπορία των ελληνικών ενδημικών φυτών"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Ex situ διατήρηση και εμπορία των ελληνικών ενδημικών φυτών Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Μεντέλη Βικτώρια Δασολόγος-Περιβαλλοντολόγος Θεσσαλονίκη 2012

2 Ημερομηνία Προφορικής Εξέτασης: Τρίτη 24 Απριλίου 2012 Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή: Δ. Βώκου Καθηγήτρια Τμήματος Βιολογίας, Επιβλέπουσα Ρ. Καρούσου Επίκ. Καθηγήτρια Τμήματος Βιολογίας, Εξετάστρια Ι. Τσιριπίδης Λέκτορας Τμήματος Βιολογίας, Εξεταστής «Η έγκριση της παρούσας Διπλωματικής Εργασίας από το Τμήμα Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωμών της συγγραφέως» (Ν. 5343/1932, άρθρο 202 2).

3 ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI FACULTY OF SCIENCE SCHOOL OF BIOLOGY Ex situ conservation and trade of Greek endemic plants Master Thesis on Environmental Biology Menteli Victoria Forester-Environmentalist Thessaloniki 2012

4 Πρόλογος και Ευχαριστίες Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στον Τομέα Οικολογίας, του Τμήματος Βιολογίας του Α.Π.Θ., στo πλαίσιo του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών Οικολογικός σχεδιασμός, βιώσιμη ανάπτυξη και διαχείριση προστατευόμενων περιοχών. Η επιλογή του θέματος ήρθε έπειτα από την ενασχόληση μου με σχετική εργασία μικρότερης κλίμακας κατά τη διάρκεια των μαθημάτων του Π.Μ.Σ. Το ενδιαφέρον μου για την εκτός τόπου διατήρηση των ενδημικών φυτών της Ελλάδας (που δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στον κόσμο παρά μόνο στην Ελλάδα), αλλά και ο νόμος για τη Βιοποικιλότητα και η υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Ναγκόγια από την Ελλάδα, ήταν τα στοιχεία που με ώθησαν να ασχοληθώ με θέρμη με το συγκεκριμένο αντικείμενο, αναγνωρίζοντας την ολοένα και αυξανόμενη ανάγκη για ex situ προστασία των εθνικών φυτογενετικών πόρων (ενδημικά φυτά). Μέχρι την εκπόνηση της παρούσας εργασίας δεν είχε γίνει κάποια προσπάθεια αποτύπωσης της εκτός τόπου διατήρησης και της εμπορίας των ενδημικών φυτών της Ελλάδας. Παρ όλες τις δυσκολίες και με όλες τις χαρές και τα εκπαιδευτικά ταξίδια, ο τελευταίος χρόνος ήταν μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περιπέτεια, της οποίας η κατάληξη μου αφήνει ένα χαμόγελο καθώς βλέπω μπροστά στην οθόνη τους καρπούς της όλης προσπάθειάς μου. Ένα ταξίδι φτάνει στο τέλος του σιγά σιγά και δεν μπορώ παρά να ανυπομονώ για το επόμενο. Θα ήθελα να ευχαριστήσω την Καθ. Δέσποινα Βώκου για την εμπιστοσύνη της, το χρόνο που αφιέρωσε στην προσεκτική διόρθωση της διπλωματικής μου και για όλες τις παρατηρήσεις και υποδείξεις που βοήθησαν στη βελτίωσή της. Ευχαριστώ επίσης, τον Δρ. Νικόλαο Κρίγκα για την σχεδόν καθημερινή καθοδήγηση του αλλά και την εμπειρία του, χωρίς την οποία ένα τέτοιο δύσκολο έργο δεν θα ήταν ποτέ εφικτό να έλθει εις πέρας σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα αλλά και για τις παρατηρήσεις του που βοήθησαν στη βελτίωσή της καθώς και για την εμψύχωση του τις φορές που με κατέβαλε το άγχος και η αμφιβολία. Νομίζω ότι ήμασταν καλή ομάδα!.θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης την Επίκ. Καθ. Ρεγγίνα Καρούσου και τον λέκτορα Ιωάννη Τσιριπίδη που δεχθήκαν να είναι εξεταστές μου αλλά και για εποικοδομητικά σχόλια και τις παρατηρήσεις τους που συνέβαλλαν στη βελτίωση της διπλωματικής μου εργασίας. Επιπλέον να ευχαριστήσω την διευθύντρια του Παγκόσμιου Δικτύου Βοτανικών Κήπων (BGCI) Suzanne Sharrock και τον

5 προϊστάμενο διαχείρισης δεδομένων του BGCI Meirion Jones για τα δεδομένα που μας παρείχαν καθώς και την Δρ. Ειρήνη Βαλλιανάτου για τα δεδομένα που μας παρείχε από τον Βοτανικό Κήπο Ι & Α. Διομήδους. Συνεχίζοντας, να ευχαριστήσω τους γονείς μου για την συμπαράσταση και τη βοήθειά τους και σίγουρα δεν μπορώ να παραλείψω τους ανθρώπους που τόσο ανιδιοτελώς στάθηκαν δίπλα μου και με βοήθησαν κατά τη διάρκεια του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών έτσι ώστε να βρίσκομαι τώρα στην ευχάριστη θέση να γράφω τη διπλωματική μου εργασία και να περιμένω αγωνιωδώς να την εκτυπώσω και να την παρουσιάσω. Ευχαριστώ λοιπόν με τη σειρά, τους Χαρούλα Χαραλαμπίδου, Μιχάλη Κωστόπουλο και Γιώργο Πουλή, συνάδελφους και φίλους δασολόγους οι οποίοι με φιλοξένησαν στο σπίτι τους τον πρώτο χρόνο του μεταπτυχιακού, τον υποψήφιο διδάκτορα Αποστόλη Μηλιούδη-Ηλεκτρολόγο Μηχανικό και την Εύα Σιμελιάδου-Δασολόγο για τη φιλοξενία που μου προσέφεραν κατά τον δεύτερο χρόνο. Είναι όλοι τους υπεύθυνοι για τη πορεία μου! Την Αντωνία Μπάντη που ήταν το παρεάκι μου από τα προπτυχιακά μας χρόνια μέχρι και σήμερα στο ίδιο μεταπτυχιακό, στους ίδιους επιβλέποντες. Tον Θάνο Τσιρατζίδη και τη Μαρία Τσιλιγκιρίδου, φίλους και συναδέλφους, για τη φιλία τους και για τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τη ζωή. Να είστε όλοι καλά και πάντα ο ένας να είμαστε κοντά στον άλλον. Φυσικά, δεν μπορώ να παραλείψω τους φίλους μου εδώ και μία δεκαετία που έχοντας επιστρέψει πλέον στην Ξάνθη ήταν η συμπαράσταση μου στις δυσκολίες και απογοητεύσεις αλλά και δίπλα μου στις χαρές και στα ταξίδια. Τη Βίκυ, τη Σοφία, το Νίκο, τη Θεοδοσούλα, την Αφροδίτη και τέλος τη Λένα που μέσω msn ή facebook καταφέρνουμε να γεφυρώσουμε την απόσταση Ελλάδας Ολλανδίας και να στηρίζουμε η μία την άλλη σχεδόν καθημερινά μοιραζόμενες τις αγωνίες, τις ανησυχίες μας και τον ενθουσιασμό μας, εγώ για το μεταπτυχιακό και εκείνη για το διδακτορικό της. Ξάνθη, 30/03/2012

6 Περίληψη Η παρούσα εργασία αποσκοπεί στη διερεύνηση της εκτός τόπου διατήρησης των ελληνικών ενδημικών φυτών στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο, αλλά και στη διερεύνηση της εμπορίας τους παγκοσμίως. Λόγω απουσίας επίσημου καταλόγου των ενδημικών φυτών της Ελλάδας αλλά και λόγω ασυνεπειών στους δημοσιευμένους έως τώρα παρόμοιου περιεχομένου καταλόγους, δημιουργήσαμε έναν ενιαίο κατάλογο ενδημικών φυτών. Ο κατάλογος αυτός περιλαμβάνει (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I) taxa (είδη και υποείδη). H αναζήτηση της ex situ διατήρησης των παραπάνω φυτών έγινε ηλεκτρονικά σε βοτανικούς κήπους και τράπεζες σπερμάτων που περιλαμβάνονται στο παγκόσμιο δίκτυο βοτανικών κήπων (BGCI) και στο ευρωπαϊκό δίκτυο τραπεζών σπερμάτων (ENSCONET), αντίστοιχα, βάσει τόσο της επικαιροποιημένης ονοματολογίας καθενός φυτού ξεχωριστά, όσο και βάσει των συνώνυμων τους. Επιπλέον πληροφορίες αντλήθηκαν από τον Βαλκανικό Βοτανικό Κήπο Κρουσσίων και τον Βοτανικό Κήπο Ι. & Α. Διομήδους. Τα αποτελέσματα διακρίθηκαν σε περιπτώσεις απόλυτης ταύτισης (436 taxa διατηρούνται σε βοτανικούς κήπους και 343 taxa σε τράπεζες σπερμάτων) και μερικής αντιστοιχίας επιστημονικού ονόματος (179 και 136 αντίστοιχα). Οι τελευταίες κρίθηκαν ως αποτελέσματα αμφίβολης διατήρησης και εξαιρέθηκαν από την περαιτέρω επεξεργασία. Συνολικά για 480 taxa διαπιστώθηκε βέβαιη διατήρηση εκ των οποίων 33% διατηρείται αποκλειστικά σε βοτανικούς κήπους, 13% αποκλειστικά σε τράπεζες σπερμάτων και 54% διατηρείται τόσο σε βοτανικούς κήπους όσο και σε τράπεζες σπερμάτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι περισσότερα από τα μισά ελληνικά ενδημικά φυτά δεν διατηρούνται καθόλου εκτός τόπου και το 10% αυτών χαρακτηρίζεται απειλούμενο σε διεθνές επίπεδο. Επιπρόσθετα, καταχωρήθηκαν οι βοτανικοί κήποι και οι τράπεζες σπερμάτων που διατηρούν ελληνικά ενδημικά ονομαστικά, ανά χώρα και ανά ήπειρο, έπειτα από προσωπική επικοινωνία με την Botanic Garden Conservation International (BGCI). Αυτή η διαδικασία είχε σαν αποτέλεσμα να μπορούμε να γνωρίζουμε ποια και πόσα taxa διατηρούνται, σε πόσες ανεξάρτητες συλλογές (accession numbers) και σε ποιες χώρες ή ιδρύματα. Συνολικά 213 βοτανικοί κήποι διατηρούν ελληνικά ενδημικά φυτά παγκοσμίως. Στην Ελλάδα διατηρείται 21% των ελληνικών ενδημικών φυτών. Άλλες χώρες που διατηρούν ενδημικά φυτά της Ελλάδας είναι το Ηνωμένο Βασίλειο, η

7 Γερμανία, η Γαλλία και οι Η.Π.Α. Σχετικά με τις τράπεζες σπερμάτων, 14 διατηρούν ελληνικά ενδημικά taxa στην Ευρώπη. Σε ελληνικές τράπεζες σπερμάτων διατηρείται 22% των ελληνικών ενδημικών φυτών και ακολουθούν η Γερμανία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Όσον αφορά στην εμπορία των ενδημικών φυτών της Ελλάδας, έγινε αναζήτηση για κάθε ένα από τα (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I) taxa που περιλαμβάνονται στον κατάλογο μας σε ιστοσελίδες πώλησης φυτών παγκοσμίως. Για 145 taxa βρήκαμε κάποια πληροφορία εμπορίας τους (83 εμπορεύονται ενεργά, 40 εμπορεύονταν κάποια στιγμή ενώ τώρα όχι και για 22 η ένδειξη πώλησής τους κατέληξε σε αδιέξοδο έπειτα από έλεγχο επιβεβαίωσης). Για την Αμερική ο κύριος ιστότοπος αναζήτησης ήταν ο Plant Information Online και για το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία ο ιστότοπος της Royal Horticultural Society. Επιπλέον ιστότοποι διερευνήθηκαν με σκοπό την όσο το δυνατόν πιο πλήρη ενημέρωση σχετικά με την εμπορία.

8 Abstract The aim of the present study was to examine the ex situ conservation of the Greek endemic plants in botanic gardens and/or seed banks in Greece, in Europe and globally, as well as their worldwide trade. In the absence of an official catalogue of the Greek endemic plants and due to inconsistencies in related papers published so far, we had to produce a catalogue of ourselves. This unified catalogue includes 1,411 (Appendix I) endemic taxa of Greece. We searched electronically in the databases of BGCI and ENSCONET for the ex situ conservation of Greek endemic plants in botanic gardens and seed banks, respectively. Additional data on the ex situ conservation of Greek endemic plants in Greece were provided by the Balkan Botanic Garden of Kroussia and the J. & A. Diomides Botanic Garden, after personal communication. A case-by-case procedure was followed in order to assess their ex situ conservation and queries were made using all their alternative names. All cases with exact match of scientific names were considered as exact match results (436 taxa are conserved in botanic gardens and 343 in seed banks) whereas cases with partial match of scientific names were regarded as partial match results (179 and 136 taxa, respectively). In total, 480 taxa have certain conservation 33% of which is conserved exclusively in botanic gardens and 13% is conserved exclusively in seed banks and 54% in both botanic gardens and seed banks. It is worth to mention that most of the Greek endemics have no ex situ conservation at all and 10% of them is threatened worldwide. Additionally in this study we recorded the countries and institutions which hold endemic plants of Greece (information provided by BGCI, after personal communication). As a result we know the number of the Greek endemic plants, which and where exactly are including the number of accessions. Two hundred thirteen (213) botanic gardens conserve Greek endemic plants globally. Greece conserves 21% of the endemics in botanic gardens. The United, Germany, France and U.S.A. are also countries which conserve Greek endemics. Respectively, fourteen (14) seed banks conserve Greek endemic taxa, in Europe this time. In Greek seed banks 22% of the endemics are conserved while Germany, Spain and the United follow. As far as the worldwide trade of the Greek endemic plants is concerned, we searched electronically one by one the 1,411 taxa in two main websites which provided

9 information about USA, Canada, UK and France (Plant Information on Line for the first two and Royal Horticultural s Society Plant Finder for the latter two). In order to provide as complete information as possible and cover as many countries as possible, we also searched in several additional websites. We found 145 taxa with some kind of trading information. More specifically, 83 taxa are currently traded whereas 40 were at some point; for the remaining 22 taxa further search did not give clear indication of trade.

10 Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή Διατήρηση βιοποικιλότητας και απειλές Ελληνικά ενδημικά φυτά Εκτίμηση κινδύνου εξαφάνισης φυτών Διεθνείς προσπάθειες για την ex situ διατήρηση Εθνικές προσπάθειες για την ex situ διατήρηση: Οι βοτανικοί κήποι και οι τράπεζες σπερμάτων στην Ελλάδα Οι βοτανικοί κήποι στην Ελλάδα Οι τράπεζες σπερμάτων στην Ελλάδα Εμπορία σπάνιων, κινδυνευόντων και απειλούμενων φυτών Διεθνείς προσπάθειες σχετικά με την εμπορία άγριων φυτών Εθνικό καθεστώς σχετικά με την εμπορία φυτών Το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια Σκοπός Υλικά και μέθοδοι Δημιουργία καταλόγου ενδημικών φυτών της Ελλάδας Χαρακτηρισμοί κινδύνου εξαφάνισης των ενδημικών φυτών της Ελλάδας Διερεύνηση της εκτός τόπου (ex situ) διατήρησης των ενδημικών φυτών της Ελλάδας Διερεύνηση της κατανομής των ενδημικών φυτών της Ελλάδας στους βοτανικούς κήπους και τις τράπεζες σπερμάτων παγκοσμίως Διερεύνηση της εμπορίας των ελληνικών ενδημικών φυτών Αποτελέσματα Κατάλογος ενδημικών φυτών της Ελλάδας Διασταύρωση ελέγχου επιστημονικών ονομάτων με τις διαθέσιμες βάσεις δεδομένων εκτός τόπου διατήρησης φυτών Συνολική ex situ διατήρηση Ex situ διατήρηση σε βοτανικούς κήπους... 57

11 4.5. Ex situ διατήρηση σε τράπεζες σπερμάτων Ex situ διατήρηση των ελληνικών ενδημικών φυτών σε σχέση με τις κατηγορίες κινδύνου εξαφάνισης Ενδημικά με εκτός τόπου διατήρηση Ενδημικά φυτά χωρίς εκτός τόπου διατήρηση Κατανομή των ενδημικών φυτών στους βοτανικούς κήπους και τις τράπεζες σπερμάτων παγκοσμίως Κατανομή των ενδημικών φυτών της Ελλάδας σε βοτανικούς κήπους Κατανομή των ενδημικών φυτών της Ελλάδας σε τράπεζες σπερμάτων Προέλευση φυτικού υλικού και διαθεσιμότητα σπερμάτων στις τράπεζες σπερμάτων Κατάσταση εμπορίας των ελληνικών ενδημικών φυτών Ενδημικά φυτά με ένδειξη πώλησης-αδιέξοδη αναζήτηση Ενδημικά φυτά με ανενεργή πώληση Ενδημικά φυτά με ενεργή πώληση Μορφή εμπορίας και τιμές πώλησης των ελληνικών ενδημικών φυτών Εμπορευόμενα ενδημικά φυτά και οι κατηγορίες κινδύνου εξαφάνισης Καλλιέργεια των ελληνικών ενδημικών που εμπορεύονται Συζήτηση-Συμπεράσματα Βιβλιογραφία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I...90 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV

12 1. Εισαγωγή 1.1. Διατήρηση βιοποικιλότητας και απειλές Η βιοποικιλότητα του πλανήτη απειλείται σοβαρά, καθώς τα είδη εξαφανίζονται με ρυθμό 100 έως 1000 φορές ταχύτερο από τον θεωρούμενο ως φυσικό. Περισσότερα από το ένα τρίτο των ειδών που εξετάστηκαν απειλούνται με εξαφάνιση, ενώ εκτιμάται ότι 60% των οικοσυστημικών υπηρεσιών της γης υποβαθμίστηκαν κατά την τελευταία πεντηκονταετία (ΜΕΑ 2005). Η απώλεια αυτή προκαλείται από ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η αλλαγή των χρήσεων γης, η εντατικοποίηση της γεωργίας, η εισαγωγή αλλόχθονων (ξενικών) εισβολικών ειδών (ορολογία σύμφωνα με Κρίγκα και Δαρδιώτη 2008), τα οποία απειλούν τα ενδημικά είδη κάθε χώρας, η κλιματική αλλαγή και η ρύπανση, οδηγώντας σε καταστροφή, κατακερματισμό και υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων και των ειδών (ΜΕΑ 2005). Η επιτυχία της διατήρησης της βιοποικιλότητας είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Η αξία ενός οργανισμού προκύπτει από τον συνδυασμό της εγγενούς αξίας του ίδιου του οργανισμού, της αξίας του στο πλαίσιο του οικοσυστήματος και της αλληλεπίδρασης του με αυτό (Paton, 2009). Επομένως, το κίνητρο για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας προκύπτει από την κατανόηση αυτής της αξίας αλλά και των συνεπειών που θα επιφέρει η απώλεια της. Η συνεχόμενη απώλεια βιοποικιλότητας αποτελεί παγκοσμίως, αλλά και για την Ευρώπη ένα μείζον πρόβλημα. Όπως έχει τονίσει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (2008) λιγότερο από το 50% των προστατευόμενων ειδών και ενδιαιτημάτων βρίσκονται σε «επιθυμητή κατάσταση διατήρησης», ενώ η προστασία τους είναι ανεπαρκής ή κακή. Η Μεσόγειος βρίσκεται μεταξύ των 25 θερμών σημείων (hot-spots) βιοποικιλότητας με την Τουρκία, την Ισπανία, την Ελλάδα, την Ιταλία και τη Βουλγαρία να διαθέτουν το μεγαλύτερο αριθμό ενδημικών φυτών (Planta Europa 2002). Αξίζει να σημειωθεί ότι η Μεσόγειος μπορεί να θεωρηθεί το πιο θερμό από τα θερμά σημεία βιοποικιλότητας παγκοσμίως αν ληφθεί υπόψη ότι εμφανίζει τη μεγαλύτερη φυτική ποικιλότητα ανά μονάδα επιφάνειας (Montmollin & Strahn 2005). Σύμφωνα με την ηλεκτρονική βάση δεδομένων Euro+Med Plantbase εκτιμάται ότι η λεκάνη της Μεσογείου φιλοξενεί φυτικά taxa (Kell et al. 2008), ωστόσο δεν

13 έχει ακριβώς υπολογιστεί ο αριθμός των απειλούμενων φυτών της Ευρώπης (Planta Europa 2008). Η διατήρηση των οικοσυστημάτων και των βιοτόπων γίνεται επί τόπου (in situ), δηλαδή οι βιώσιμοι πληθυσμοί των ειδών συντηρούνται και αποκαθίστανται στο φυσικό τους περιβάλλον. Στα πλαίσια του ότι τα είδη της άγριας πανίδας και χλωρίδας αποτελούν κοινό περιουσιακό στοιχείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ένα μη ανανεώσιμο γενετικό κεφάλαιο, έχει εκδοθεί η Οδηγία 92/43 ή αλλιώς Οδηγία για τους Οικοτόπους (Habitat Directive), η οποία προβλέπει τη δημιουργία δικτύου ζωνών διατήρησης. Το δίκτυο αυτό είναι το γνωστό Natura 2000 (Φύση 2000), το οποίο αποτελεί στην ουσία την επί τόπου διατήρηση των ειδών και ενδιαιτημάτων. Επιπλέον, η Σύμβαση της Βέρνης που υπογράφηκε το 1982 και κυρώθηκε με τον Ν. 1335/83 υποχρεώνει τα συμβαλλόμενα μέρη να λάβουν τα κατάλληλα νομοθετικά και κανονιστικά μέτρα για την προστασία των οικοτόπων, αλλά και για την προστασία της χλωρίδας και της πανίδας και ιδιαιτέρως των ειδών που περιλαμβάνονται στα παραρτήματα της. Η διατήρηση των ειδών-γενετικών πόρων που αποτελούν μέρος των οικοσυστημάτων γίνεται με δύο τρόπους,είτε in situ, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, είτε εκτός τόπου (ex situ), δηλαδή η προστασία των ειδών ενδιαφέροντος γίνεται εκτός του φυσικού τους περιβάλλοντος. Αν πρόκειται για ζώα γίνεται σε διαμορφωμένους χώρους, όπου δέχονται τη βοήθεια του ανθρώπου, ενώ αν πρόκειται για φυτά, η εκτός τόπου διατήρηση γίνεται είτε με ζωντανές συλλογές σε βοτανικούς κήπους, είτε φυλάσσοντας σπέρματα σε τράπεζες σπερμάτων, είτε διαφυλάσσοντας γενετικό υλικό σε τράπεζες γενετικού υλικού. Σύμφωνα με τους Maunder et al. (2001b), η απώλεια ενδιαιτημάτων και βιοποικιλότητας αναπόφευκτα θα συνεχιστεί, ενώ το υπάρχων δίκτυο προστασίας οικοτόπων σε διάφορες χώρες της Ευρώπης κρίνεται ως αναποτελεσματικό (Maiorano et al. 2007). Η επί τόπου διατήρηση, αν και είναι ο καλύτερος τρόπος αειφορικής διασφάλισης της φυτικής ποικιλότητας, εντούτοις, λόγω κενών της προστασίας στην πράξη σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και της κλιματικής αλλαγής, δεν επαρκεί και χρειάζεται ένα συμπληρωματικό εργαλείο. Το εργαλείο που θεωρείται απαραίτητο για τη διασφάλιση της βιοποικιλότητας είναι η εκτός τόπου διατήρηση (ex situ) (Planta Europa 2008).

14 1.2. Ελληνικά ενδημικά φυτά Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από πολύ υψηλή φυτική ποικιλότητα (5.800 αυτόχθονα είδη) και ένα επίσης πολύ υψηλό ποσοστό ενδημισμού (είδη που απαντούν στον Ελλαδικό χώρο και πουθενά αλλού στον κόσμο) της τάξεως του 15,6% (Georghiou & Delipetrou 2010). Τα ενδημικά φυτά ανήκουν σύμφωνα με τους Georghiou & Delipetrou (2010) σε 56 οικογένειες και 242 γένη. Εντός της Μεσογειακής λεκάνης, η Ελλάδα φιλοξενεί τη μεγαλύτερη φυτική ποικιλότητα ανά μονάδα επιφάνειας (Bilz et al. 2011). Ο υψηλός ενδημισμός που εμφανίζει η χώρα, παρά την μικρή της έκταση, οφείλεται στην τοπογραφία, το κλίμα και το γεωλογικό υπόβαθρο. Το μεγαλύτερο μέρος της χώρας είναι ορεινό με έντονο ανάγλυφο, με περίπου 40% της έκτασής της να βρίσκεται σε υψόμετρο άνω των 500 μέτρων (Strid & Tan 1997). Επίσης, οι κλιματικές συνθήκες από την Κρήτη μέχρι τα βόρεια σύνορα της χώρας και τον Έβρο διαφοροποιούνται έντονα και διαμορφώνονται από υποτροπικά ως υποαλπικά περιβάλλοντα. Το γεωλογικό υπόβαθρο είναι πολυποίκιλο, ενώ υπάρχει επιπρόσθετα μωσαϊκό υγροτόπων (περίπου 400) και διαφορετικών μονάδων βλάστησης. Η δασική βλάστηση καταλαμβάνει περίπου 18% της επιφάνειας της χώρας και περιλαμβάνει δάση πλατύφυλλων και κωνοφόρων και θαμνώνες. Επιπλέον, είναι γνωστό ότι η Ελλάδα διαθέτει μια πολύ μεγάλη ακτογραμμή, περίπου χιλιομέτρων, και πάνω από νησιά και βραχονησίδες που καλύπτουν 19% της έκτασής της (Maloupa et al. 2008). Η ελληνική επικράτεια είναι χωρισμένη σε 14 φυτογεωγραφικές περιοχές (εικόνα 1), τα όρια των οποίων είναι συνήθως φυσικά (οροσειρές, ποτάμια, θάλασσα) (Strid & Tan 1997). Όλα τα παραπάνω εξηγούν τον υψηλό ενδημισμό και την ποικιλότητα των φυτών της Ελλάδας, καθώς λόγω του ανάγλυφου, πληθυσμοί παραμένουν απομονωμένοι σε κορυφές, νησιά, βραχονησίδες (στενοενδημικά είδη). Ένα ακόμη στοιχείο που κάνει την ελληνική χλωρίδα και κυρίως τα ενδημικά της είδη ιδιαίτερα ενδιαφέροντα είναι το γεγονός ότι αυτοί οι πληθυσμοί που παραμένουν απομονωμένοι είναι ταυτόχρονα και αυτοί που είναι πιο ευάλωτοι στις αλλαγές που προκαλούνται από την υπερθέρμανση του πλανήτη, τις πυρκαγιές, τις αλλαγές χρήσεων γης, την υπερβόσκηση και την αστική και τουριστική ανάπτυξη (Maloupa et al. 2008). Για αυτό υπάρχει έντονη η ανάγκη για την προστασία τους.

15 Εικόνα 1: Οι φυτογεωγραφικές ζώνες της Ελλάδας (Πηγή: Georghiou & Delipetrou, 2010) 1.3. Εκτίμηση κινδύνου εξαφάνισης φυτών Η IUCN (International Union for Conservation of Nature) έχει δημοσιεύσει τους Καταλόγους Ερυθρών Δεδομένων (IUCN Red Lists of Threatened Species ), οι οποίοι είναι διεθνώς αναγνωρισμένοι ως οι πιο περιεκτικές και μη υποκειμενικές πηγές που αφορούν εκτίμηση του κινδύνου εξαφάνισης φυτών. Σκοπός των IUCN Red Lists είναι να προσδιορίσουν και να καταγράψουν τα είδη εκείνα που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη διατήρησης, καθώς απειλούνται με εξαφάνιση ή οι αριθμοί τους μειώνονται, ενώ ταυτόχρονα μας παρέχουν ένα δείκτη για την κατάστασης της βιοποικιλότητας στον πλανήτη (IUCN 2012). Οι κατάλογοι αυτοί βοηθούν στην εκτίμηση κίνδυνου εξαφάνισης και βασίζονται στα ποσοτικοποιημένα κριτήρια της IUCN (Mace et al. 2008).

16 H IUCN για την Ελλάδα αναφέρει: «Τα φυτά αυτά, τα οποία εντοπίζονται αποκλειστικά στην Ελλάδα, αποτελούν έναν θησαυρό διεθνούς σημασίας, η διατήρηση του οποίου θα ωφελήσει τις μελλοντικές γενεές όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και ολόκληρου του κόσμου», ενώ «λόγω της σπανιότητάς τους, πολλά ενδημικά της Ελλάδας κινδυνεύουν με εξαφάνιση εξαιτίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, μία μεγάλη απώλεια όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο» (IUCN Threatened Plants Committee Secretariat, 1982). Το 1982 η IUCN Threatened Plants Committee Secretariat εξέδωσε ένα κατάλογο ο οποίος περιλαμβάνει ενδημικά φυτά της Ελλάδας με τους χαρακτηρισμούς κινδύνου εξαφάνισής τους αλλά και άλλα μη ενδημικά φυτά της Ελλάδας, τα οποία μπορεί να ανήκουν στην κατηγορία σπάνια ή απειλούμενα. Οι κατηγορίες το 1982 ήταν: Εξαφανισθέν-Extinct (Ex), Κινδυνεύον-Endangered (En), Τρωτό-Vulnerable (V), Σπάνιο-Rare (R), Απροσδιόριστο-Indeterminate (I), Εκτός κινδύνου-out of danger (O), Ανεπαρκώς γνωστό-insufficiently known (K) και Μη απειλούμενο-not threatened (nt). Στη συνέχεια, από το 1994 (Walter & Gillett 1998) δημιουργήθηκαν οι κατηγορίες: Εξαφανισθέν στη φύση-extinct in the Wild (EW), Κρισίμως κινδυνεύον-critically Endangered (CR), Σχεδόν απειλούμενο-near Threatened (NT), Χαμηλού Κινδύνου-Least Concern (LC), Ελλιπών στοιχείων-data Deficient (DD), Μη αξιολογηθέν-not Evaluated (NE). Μαζί με τις κατηγορίες Εξαφανισθέν-Extinct (Ex), Κινδυνεύον-Endangered (En) και Τρωτό-Vulnerable (V) χρησιμοποιούνται ως σήμερα. Οι χαρακτηρισμοί αυτοί περιλαμβάνονται και στα Βιβλία Ερυθρών Δεδομένων της Ελλάδας (Phitos et al. 1995, 2009). Ως απειλούμενα θεωρούνται τα είδη που ανήκουν στις κατηγορίες CR, EN, VU (IUCN 2012) Διεθνείς προσπάθειες για την ex situ διατήρηση Το 1992, πραγματοποιήθηκε στο Ρίο της Βραζιλίας η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη. Σε αυτή τη "Συνάντηση Κορυφής για την Προστασία της Γης" υπογράφηκε ένα ιστορικό σύνολο συμφωνιών όπως και η Παγκόσμια Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα (Convention on Biological Diversity CBD). Στο πλαίσιο αυτής, τέθηκαν 3 κύριοι στόχοι: η διατήρηση της βιοποικιλότητας, η αειφορική χρήση των συστατικών στοιχείων της βιοποικιλότητας και

17 η δίκαιη και ισότιμη κατανομή των ωφελειών που προκύπτουν από την εμπορική και οποιαδήποτε άλλη εκμετάλλευση των γενετικών πόρων (Access on benefit sharing ABS). Η Παγκόσμια Στρατηγική για την Διατήρηση των Φυτών (Global Strategy for Plant Conservation GSPC) το 2002 έθεσε στόχους μέχρι το 2010, οι οποίοι υιοθετήθηκαν από την Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα (CBD). Ο γενικός στόχος αφορούσε την ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας. Ένας από τους επιμέρους στόχους ήταν ο Στόχος 8, ο οποίος με ορίζοντα το 2010 ανέφερε ότι 60% των απειλούμενων φυτικών ειδών και υποειδών (taxa) θα πρέπει να βρίσκεται σε ex situ συλλογές, κατά προτίμηση στη χώρα προέλευσης, και το 10% αυτών να έχουν περιληφθεί σε προγράμματα αποκατάστασης. Προς το παρόν απειλούμενα taxa (είδη και υποείδη) βρίσκονται σε καθεστώς ex situ διατήρησης αντιπροσωπεύοντας 30% των γνωστών απειλούμενων ειδών. Μόνο 2% περιλαμβάνονται σε προγράμματα αποκατάστασης (Planta Europa 2008). Η GSPC στην ουσία παρέχει ένα πλαίσιο με άξονες προτεραιότητας και στόχους έτσι ώστε στην πράξη να υποβοηθούνται οι ενέργειες προστασίας των φυτών σε παγκόσμιο, περιφερειακό, εθνικό και τοπικό επίπεδο (Jackson & Sharrock, 2011). Στη Σύνοδο για τη Βιοποικιλότητα, που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2010 στη Ναγκόγια της Ιαπωνίας, έγινε αντιληπτό ότι ο φιλόδοξος στόχος της Παγκόσμιας Στρατηγικής για τη Διατήρηση των Φυτών δεν επετεύχθη. Ο νέος στόχος, που θεωρείται ίσως ρεαλιστικότερος, έχει προοπτική το 2020 και αναφέρεται στη μείωση του ρυθμού απώλειας της βιοποικιλότητας. Στην Παγκόσμια Στρατηγική για τη Διατήρηση των Φυτών ο Στόχος 8 έχει και αυτός τροποποιηθεί και απαιτεί από τις χώρες που υπέγραψαν τουλάχιστον 75% των απειλούμενων φυτών να βρίσκεται σε ex situ συλλογές, κατά προτίμηση στη χώρα προέλευσης, και 20% αυτών να έχουν περιληφθεί σε προγράμματα αποκατάστασης. Όπως γίνεται αντιληπτό δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη διατήρηση των ενδημικών φυτών και ακόμη μεγαλύτερη στη διατήρηση των ενδημικών και απειλούμενων φυτών στη χώρα προέλευσής τους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ως μέλος της Σύμβασης για τη Βιοποικιλότητα έχει υποχρέωση να ενσωματώσει στην Ευρωπαϊκή Περιβαλλοντική Νομοθεσία τις αποφάσεις των

18 Συνόδων. Κατ επέκταση έχει δημιουργήσει την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Διατήρηση των Φυτών , η οποία ακολουθώντας τους στόχους της Παγκόσμιας Στρατηγικής θεσπίζει νόμους και φορείς, οι οποίοι θα βοηθήσουν προς την παγκόσμια κατεύθυνση. Έτσι, η επέκταση του Στόχου 8 είναι ο Στόχος 8.1 διαφύλαξη σε τράπεζες γονιδίων 60% των ευρωπαϊκών απειλούμενων taxa και πληθυσμών ειδικού ενδιαφέροντος (π.χ. πληθυσμοί υπό πίεση ή στα όρια της εξάπλωσης τους, είδη και υποείδη σε πιθανό κίνδυνο λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής συμπεριλαμβανομένων και taxa, για τα οποία η Ευρώπη αποτελεί το ακραίο όριο της κατανομής τους) και εφαρμογή προγραμμάτων αποκατάστασης για 50 είδη και υποείδη. Προς αυτή την κατεύθυνση οι οργανισμοί που συνεισφέρουν είναι οι European Native Seed Conservation Network (ENSCONET), Botanic Gardens Conservation International (BGCI), καθώς και οι εθνικές τράπεζες γονιδίων. Επιπλέον, συνεισφέρει η ευρωπαϊκή βάση δεδομένων EURISCO που είναι το αποτέλεσμα του προγράμματος EPGRIS (European Plant Genetic Resources Information Infrastructure) και παρέχει δεδομένα για τα εθνικά αποθέματα φυτογενετικών πόρων σε ex situ συλλογές της Ευρώπης (Planta Europa 2008). Τα δεδομένα της βάσης ανανεώνονται αυτόματα από τα εθνικά ερευνητικά κέντρα που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Περιλαμβάνει περίπου ένα εκατομμύριο δείγματα καλλιεργούμενων φυτών που αντιπροσωπεύουν γένη και taxa και ποικιλίες (EURISCO 2012). Το δίκτυο ENSCONET είναι το ευρωπαϊκό δίκτυο τραπεζών σπερμάτων και διατηρεί περίπου ανεξάρτητες συλλογές (accession numbers) από αυτόχθονα ευρωπαϊκά/ευρασιατικά φυτά που αντιπροσωπεύουν taxa (Godefroid et al. 2011). Μέλη του δικτύου είναι 29 οργανισμοί από 17 Ευρωπαϊκές χώρες όπως φαίνεται παρακάτω (εικόνα 2). Πρέπει να σημειωθεί ότι παρόλο που ο Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων δεν περιλαμβάνεται στη λίστα, ωστόσο παρέχει επισήμως πληροφορίες και δεδομένα στο δίκτυο ENSCONET.

19 Μέλη του δικτύου ENSCONET 1. Royal Botanic Gardens, Kew (UK) 2. National and Kapodistrian University, Athens (Greece) 3. Institute of Botany, Slovak Academy of Sciences, Bratislava (Slovakia) 4. Budapest Zoo & Botanical Garden (Hungary) 5. Mediterranean Agronomic Institute Chania (Crete) 6. IMGEMA - Jardín Botánico de Córdoba (Spain) 7. Trinity College Dublin (Ireland) 8. Jardín Botánico Viera y Clavijo Gran Canaria (Spain) 9. Agricultural Research Institute (Cyprus) 10. Universidad Politécnica de Madrid (Spain) 11. National Botanic Garden (Belgium) 12. Museum National d'histoire Naturelle Paris (France) 13. Università di Pavia/Centro Flora Autoctona della Lombardia (Italy) 14. Università di Pisa, Orto Botanico (Italy) 15. Jardí Botànic de Soller (Spain) 16. Museo Tridentino di Scienze Naturali Trento (Italy) 17. Jardí Botànic, Universitat de València (Spain) 18. Department of Biogeography & Botanic Garden, University of Vienna (Austria) 19. Botanical Garden Polish Academy of Sciences Warsaw (Poland) 20. Botanischer Garten und Botanisches Museum Berlin-Dahlem (Germany) 21. Helsingin yliopisto, Helsinki (Finland) 22. Jardim Botânico - Fundação da Universidade de Lisboa (Lisbon) 23. Botanical Garden, Natural History Museum, University of Oslo (Norway) 24. Institute of Botany - Bulgarian Academy of Sciences (Bulgaria) Άλλα συνεργαζόμενα μέλη ENSCONET University of Natural Resources and Applied Life Sciences Vienna (Austria) Musée National d'histoire Naturelle (Luxembourg) Conservatoire et Jardin botaniques Genève (Switzerland) Frederick University (Cyprus) RIBES- Rete Italiana Banche del Germoplasma per le Pianti Spontanee Minacciate (Italy)

20 Forest Gene Bank Kostrzyca (Poland) Jardín Botánicο Atlántico (Portugal) Εικόνα 2: Τα μέλη του δικτύου ENSCONET (πηγή: ENSCONET 2012) Οι τράπεζες σπερμάτων διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εκτός τόπου διατήρηση, καθώς η διατήρηση φυτών σε βοτανικούς κήπους μπορεί να οδηγεί σε κάποια προβλήματα, όπως αυτά του υβριδισμού μεταξύ διαφορετικών ειδών (Maunder et al. 2001, 2004) ή απώλειας γενετικής ποικιλότητας (Heyd, 2006). Το Παγκόσμιο Δίκτυο Βοτανικών Κήπων (BGCI) έχει περίπου 700 μέλη, κυρίως βοτανικούς κήπους, από 118 χώρες (εικόνα 3). Συστάθηκε το 1987 υπό την αιγίδα της IUCN και συμμετέχει ενεργά στην διατήρηση των φυτικών ειδών υιοθετώντας και υλοποιώντας παράλληλα και τις αποφάσεις της Παγκόσμιας Στρατηγικής για τη Διατήρηση των Φυτών (GSPC). Η βάση δεδομένων της PlantSearch περιλαμβάνει καταγραφές για πάνω από φυτά σε εκτός τόπου καλλιέργεια σε βοτανικούς κήπους, συμπεριλαμβανομένων και ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση στη φύση. Παράλληλα η BGCI εργάζεται επί του παρόντος σε προγράμματα αποκατάστασης για περισσότερα από 500 απειλούμενα είδη (BGCI 2012).

21 Εικόνα 3: Παγκόσμιος χάρτης κατανομής των βοτανικών κήπων που συμμετέχουν στο δίκτυο του BGCI (πηγή: BGCI 2012) Εθνικές προσπάθειες για την ex situ διατήρηση: Οι βοτανικοί κήποι και οι τράπεζες σπερμάτων στην Ελλάδα Η Ελλάδα ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει την υποχρέωση να ενσωματώσει στην εθνική νομοθεσία τις αποφάσεις και τους στόχους που έχουν τεθεί τόσο από την Παγκόσμια όσο και από την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Διατήρηση των Φυτών. Έτσι, αρχικά με τον νόμο Ν.2204/94 σε εφαρμογή της Συνθήκης του Ρίο εμφανίζεται για πρώτη φορά η έννοια της προστασίας της βιοποικιλότητας και η ex situ διατήρηση στο άρθρο 9 ως μέσο συμπλήρωσης της επιτόπου διατήρησης. Τελευταίος ήρθε ο νόμος Ν.3937 ή αλλιώς Νόμος για τη Βιοποικιλότητα o οποίος ψηφίστηκε το Μάρτιο του Μεταξύ άλλων στο νόμο αυτό (άρθρο 10) αναφέρεται η σημασία της διατήρησης των σημαντικών ειδών χλωρίδας και πανίδας. Πιο συγκεκριμένα για τα είδη της χλωρίδας, πέρα από εκείνα που περιλαμβάνονται στους Εθνικούς Κόκκινους Καταλόγους ή στα Βιβλία Ερυθρών Δεδομένων και στις διεθνείς συμβάσεις που έχει κυρώσει η Ελλάδα, συμπεριλαμβάνει τα ενδημικά taxa, τα είδη με κατακερματισμένη κατανομή, τα είδη εκείνα που είναι σημαντικά για τις τοπικές κοινωνίες (τροφή, πρώτες ύλες, παραδοσιακά φάρμακα), ακόμα και αν δεν περιλαμβάνονται στους κόκκινους καταλόγους και τέλος τις τοπικές ποικιλίες.

22 Επιπλέον ο Ν.3937 σε ξεχωριστό άρθρο (άρθρο 11) αναφέρεται στην Προστασία της ενδημικής βιοποικιλότητας και θέτει και πάλι την ex situ διατήρηση ως συμπληρωματική της επί τόπου για τη διατήρηση των σημαντικών ειδών χλωρίδας, πανίδας και άλλων ομάδων οργανισμών σε βοτανικούς κήπους ή/και τράπεζες γενετικού υλικού Οι βοτανικοί κήποι στην Ελλάδα Στην Ελλάδα λειτουργούν 11 βοτανικοί κήποι. Αυτοί είναι, σύμφωνα με την BGCI: Ο Βοτανικός Κήπος της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών Ο Βοτανικός Κήπος Κεφαλονιάς Το Πάρκο Διάσωσης Χλωρίδας και Πανίδας του Πολυτεχνείου Κρήτης Ο Βοτανικός Κήπος Ιουλίας & Αλεξάνδρου Ν. Διομήδους Ο Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων, Θεσσαλονίκη Ο Βοτανικός Κήπος του Ιπποκράτη, Κω Ο Εθνικός Κήπος Αθηνών Ο Βοτανικός Κήπος του Πανεπιστημίου Αθηνών Το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Ο Βοτανικός Κήπος του Ιπποκράτη, Κω Ο Βοτανικός Κήπος Σταυρούπολης, Θεσσαλονίκη Ο Δασικός Βοτανικός κήπος της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Α.Π.Θ. Μόνο οι 6 πρώτοι βοτανικοί κήποι παρέχουν δεδομένα για τα φυτά που διατηρούν στην BGCI. Ο ρόλος τους είναι ιδιαιτέρως σημαντικός καθώς εμπλέκονται άμεσα στην διατήρηση των απειλούμενων αλλά και των ενδημικών φυτών της Ελλάδας, συχνά και σε συνεργασία με άλλους οργανισμούς ή φορείς. Παρόλη την έλλειψη προσωπικού, πραγματοποιούν έρευνα η οποία συνεισφέρει στη διατήρηση της

23 Ευρωπαϊκής και Ελληνικής χλωρίδας. Συνολικά οι 6 αυτοί βοτανικοί κήποι διατηρούν κωδικούς φυτών (accession numbers) που αντιστοιχούν σε 996 taxa σύμφωνα με την ενημέρωση της Planta Europa (2008). Ιδιαιτέρως αξίζει να αναφερθεί ο Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων (ΒΒΚΚ). Μέχρι σήμερα, ο ΒΒΚΚ διαθέτει ζωντανές συλλογές ή/και συλλογές σπερμάτων για περισσότερα από taxa της Ελληνικής χλωρίδας, μεταξύ των οποίων περίπου 30% αποτελούν φυτά προτεραιότητας για δράσεις προστασίας (Krigas et al. 2010) και τουλάχιστον 60 είναι ελληνικά ενδημικά taxa με ιδιαίτερα περιορισμένη εξάπλωση. Όλο το αρχικό πολλαπλασιαστικό υλικό αυτών των φυτών έχει συλλεχθεί από τη φύση με ειδική άδεια του αρμόδιου υπουργείου (Maloupa et al. 2008). Επιπλέον, γίνονται προσπάθειες για την ανάπτυξη πρωτόκολλων αναπαραγωγής για τα είδη που θεωρούνται σημαντικά από πλευράς προτεραιότητας προστασίας, με απώτερο σκοπό την δυνατότητα επανεισαγωγής τους στη φύση, αν αυτό κριθεί σκόπιμο (Planta Europa 2008). Δίνεται έμφαση στην κωδικοποίηση των ειδών βάσει του DNA τους (DNA bar-coding) και στον πολλαπλασιασμό από υγιή μητρικά φυτά. Προτεραιότητα δίνεται κυρίως στα ενδημικά, σπάνια, κινδυνεύοντα, απειλούμενα και τρωτά φυτά της Ευρώπης που φύονται στην Ελλάδα έτσι ώστε να συνεισφέρει στις απαιτήσεις του Στόχου 8 του GSPC σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο (Maloupa et al. 2008) Οι τράπεζες σπερμάτων στην Ελλάδα Στην Ελλάδα υπάρχουν τέσσερις επίσημες τράπεζες σπερμάτων, οι οποίες συμμετέχουν στο δίκτυο ENSCONET Αυτές είναι οι τράπεζες: του Βοτανικού Κήπου Ιουλίας & Αλεξάνδρου Ν. Διομήδους του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων, Θεσσαλονίκη του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων και του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο ρόλος τους, όπως και των βοτανικών κήπων, είναι η συμβολή στην ex situ διατήρηση των σημαντικών και ενδημικών φυτών και μέσω αυτής η διασφάλιση της γενετικής ποικιλότητας των ειδών. Ταυτόχρονα αναπτύσσονται πρωτόκολλα συλλογής, διαχείρισης, αποθήκευσης και φύτρωσης των σπερμάτων, καθώς και

24 πρωτόκολλα για την ανάπτυξη και φύτευση των παραβλαστών (Μ.Α.Ι.Χ. 2010). Οι τέσσερις αυτές τράπεζες σπερμάτων διατηρούν συνολικά ανεξάρτητες συλλογές (accession numbers) που ανήκουν σε taxa σύμφωνα με την Planta Europa (2008) Εμπορία σπάνιων, κινδυνευόντων και απειλούμενων φυτών Το εμπόριο της άγριας πανίδας και χλωρίδας έχει πάρει τα τελευταία χρόνια ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Υπολογίζεται ότι τα κέρδη από το νόμιμο εμπόριο παγκοσμίως έφτασαν κατά το 2005 τα 21 εκατομμύρια δολάρια (For & Parry-Jones 2007) και εξαπλώνεται ραγδαία, καθώς οι απαιτήσεις για σπάνια και άγρια είδη για διατροφή, ένδυση, διακόσμηση και παρασκευή φαρμάκων αυξάνονται χρόνο με το χρόνο. Φυσικά, το νόμιμο εμπόριο δεν αντιπροσωπεύει το πραγματικό εμπόριο, καθώς, αν και δεν γνωρίζουμε ακριβώς την έκταση του παράνομου εμπορίου άγριων φυτών και ζώων, τα κέρδη αποτιμούνται μεταξύ 5 και 20 εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως, γεγονός που κατατάσσει τη συγκεκριμένη δραστηριότητα κάτω ακριβώς από το εμπόριο ναρκωτικών (Wyler & Sheikh, 2008). Οι επιπτώσεις αυτού του εμπορίου είναι πολλαπλές, καθώς θέτουν την βιοποικιλότητα σε απειλή λόγω της αυξημένης πίεσης από την ζήτηση και την υπερσυλλογή ειδών (Li & Li, 1998; Wilcove et al. 1998). Επιπλέον, θέτουν σε κίνδυνο την χλωρίδα και την πανίδα της χώρας στην οποία καταλήγουν, εισάγοντας παθογόνους μικροοργανισμούς που απειλούν τόσο τα αυτόχθονα είδη όσο και τον άνθρωπο (Daszak et al. 2000, Karesh et al. 2005). Πολλά από αυτά τα εισαγόμενα είδη μπορεί να γίνουν εισβολικά και να εξαπλωθούν ανεξέλεγκτα απειλώντας τα αυτόχθονα (Vitousek et al. 1996). Πέρα από αυτό το είδος εμπορίας υπάρχει και το εμπόριο μέσω διαδικτύου το οποίο είναι ασφαλές για τους επίδοξους εμπόρους και ανώνυμο, καθώς επίσης διατηρεί τη δυνατότητα άμεσης διακίνησης του εμπορεύματος παρακάμπτοντας τους μεσολαβητές (Alacs & Georges 2008). Ένας από τους τρόπους ανίχνευσης και αποτροπής τέτοιων πράξεων θα μπορούσε να είναι η κωδικοποίηση των ειδών βάσει DNA (DNA bar-coding).

25 Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ακόμη και η INTERPOL διατηρεί ειδικό τμήμα που αφορά στο παράνομο εμπόριο φυτών και ζώων από το 1992 (INTERPOL Environmental Crime Committee, 2012) Διεθνείς προσπάθειες σχετικά με την εμπορία άγριων φυτών Για την αναστολή του παράνομου εμπορίου των άγριων ειδών και των προϊόντων τους και ειδικότερα αυτών που είναι χαρακτηρισμένα ως κινδυνεύοντα ή απειλούμενα, αλλά και για τον έλεγχο του νόμιμου εμπορίου υπάρχει η συνθήκη CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora). Η συνθήκη αυτή έχει υπογραφεί από 175 χώρες, ανάμεσα σε αυτές και η Ελλάδα, και περιλαμβάνει παραρτήματα με τα ζωικά και φυτικά είδη για τα οποία απαγορεύεται η εμπορία τους. Η CITES αξιώνει από τα συμβαλλόμενα μέρη την εφαρμογή των κανονισμών για την εμπορία της άγριας ζωής. Ο Ευρωπαϊκός κανονισμός 338/97 ρυθμίζει το εμπόριο στο πλαίσιο των χωρών μελών της Ε.Ε. και επιπλέον περιλαμβάνει παραρτήματα τα οποία περιέχουν είδη που αποτελούν σημαντικούς γενετικούς πόρους για την Ευρώπη και το εμπόριο των οποίων πρέπει να ρυθμιστεί. Επιπρόσθετα, ο κανονισμός 865/2006 της Ευρωπαϊκής Ένωσης θέτει ακριβείς κανόνες για την εφαρμογή του 338/97, ενώ έρχεται και ο περιοριστικός κανονισμός της απαγόρευσης εισαγωγής συγκεκριμένων ειδών από συγκεκριμένες χώρες. Τον Φεβρουάριο του 2008 ήρθε ο νέος κανονισμός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Περιβάλλοντος 100/2008 για την τροποποίηση, όσον αφορά τις συλλογές δειγμάτων και ορισμένες διατυπώσεις σχετικά με το εμπόριο των ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας, του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 865/2006 για τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 338/97 του Συμβουλίου. Τον Ιούλιο του 2010, ο 338/97 τροποποιήθηκε και πάλι με τον 709/2010 που θέσπιζε κανόνες σχετικά με το εμπόριο ειδών εντός της Ε.Ε. Τέλος, τον Αύγουστο του 2011 ήρθε ο κανονισμός 828/2011 που αναφέρεται στην αναστολή της εισαγωγής δειγμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση από ορισμένα είδη χλωρίδας και πανίδας. Παράλληλα, λειτουργεί το Παγκόσμιο Δίκτυο Παρακολούθησης του Εμπορίου της Άγριας Ζωής (TRAFFIC) το οποίο έχει μέλη διάφορους οργανισμούς που

26 δραστηριοποιούνται στην προστασία της φύσης όπως το WWF (World Wildlife Fund) και η IUCN (International Union for Conservation of Nature) Εθνικό καθεστώς σχετικά με την εμπορία φυτών Το Προεδρικό Διάταγμα 67/81, το οποίο ήρθε να κυρώσει τις αποφάσεις της CITES και τους Ευρωπαϊκούς κανονισμούς, αναφέρεται επιπλέον στα Περί προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της έρευνας επ αυτών, όπως διορθώθηκε με το ΦΕΚ 43/τ.Α / και τροποποιήθηκε με το Π.Δ. 256/1987 και προβλέπει αυστηρότερα μέτρα προστασίας για τα είδη της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας (ενδημικά είδη, αμφίβολα ενδημικά είδη, μη ενδημικά - σπάνια και κινδυνεύοντα είδη), τα οποία επιβάλλεται να τηρούνται απαρέγκλιτα κατά την εφαρμογή, από τις αρμόδιες υπηρεσίες, των διατάξεων της σύμβασης CITES αναφορικά με τα είδη αυτά (ΠΔ 67/81). Επιπλέον, ο νέος νόμος για τη βιοποικιλότητα Ν.3739 αναφέρει στο άρθρο 11 ότι Για τη διατήρηση των ενδημικών ειδών χλωρίδας, πανίδας και άλλων ομάδων οργανισμών, απαγορεύεται η αποκομιδή, συλλογή, κοπή, εκρίζωση, κατοχή, μεταφορά δειγμάτων κάθε είδους, εμπορία, βλάβη, καταστροφή και η απευθείας ή έμμεση θανάτωσή τους, σε κάθε στάδιο του βιολογικού τους κύκλου. Εξαιρούνται είδη της χλωρίδας, τοπικές ποικιλίες φυτικών ειδών και αυτόχθονες φυλές αγροτικών ζώων που είναι σημαντικά για την τοπική παραγωγή και κατανάλωση, εκτός αν η κείμενη εθνική νομοθεσία και η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το σχέδιο δράσης για τα είδη αυτά προβλέπουν διαφορετικά. Ακόμα, ο νόμος απαιτεί την έκδοση ειδικής άδειας για τη συλλογή δειγμάτων ενδημικής χλωρίδας για ερευνητικούς ή μελετητικούς σκοπούς, στην οποία θα περιγράφεται αναλυτικά η μέθοδος έρευνας και τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υφίστανται κανονιστικές πράξεις εφαρμογής των παραπάνω νόμων Το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια Η Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα (CBD), που αναφέρθηκε παραπάνω, έχει σαν ένα από τους βασικούς της στόχους την ορθή και δίκαιη κατανομή των οφελών που προκύπτουν από τη χρήση των γενετικών πόρων, μέσω της ενδεδειγμένης πρόσβασης στους γενετικούς πόρους και της ενδεδειγμένης διάχυσης των σχετικών τεχνολογιών, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα δικαιώματα επί των πόρων αυτών και των τεχνολογιών

27 που προκύπτουν από αυτούς, έχοντας παράλληλα την κατάλληλη χρηματοδότηση (CBD 2012). Στη συνάντηση αυτή, οι χώρες που διέθεταν πλούσιους φυτογενετικούς πόρους αναζητούσαν τρόπους βιώσιμης αξιοποίησης τους και κατανομής των οφελών που θα προέκυπταν από αυτήν την αξιοποίηση (Tay, 2005). Η συνθήκη αναγνωρίζει το κυριαρχικό δικαίωμα των χωρών επί των φυσικών πόρων τους. Επιπλέον, τα συμβαλλόμενα μέρη έχουν την δικαιοδοσία να καθορίζουν την πρόσβαση στους γενετικούς τους πόρους, αλλά και την υποχρέωση να πάρουν μέτρα με σκοπό την κατανομή των οφελών που απορρέουν από τη χρήση τους. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν την καταγραφή και αναγνώριση της βιοποικιλότητας, την αξιολόγηση των κινδύνων για το περιβάλλον και το σχεδιασμό εθνικής στρατηγικής για τη βιώσιμη διατήρηση και χρήση των στοιχείων της βιοποικιλότητας (Cate & Laird 1999), ενώ η εφαρμογή τους προϋποθέτει τη δημιουργία ενός νομοθετικού πλαισίου, το οποίο θα ρυθμίζει ζητήματα όπως η πρόσβαση στους γενετικούς πόρους (ποιος, για παράδειγμα, είναι αρμόδιος για τη χορήγηση άδειας πρόσβασης). Σύμφωνα με το CBD (2012), ξένες χώρες που θα θέλουν να χρησιμοποιήσουν τους πόρους μιας άλλης χώρας θα πρέπει προηγουμένως να διαθέτουν την επίσημη συγκατάθεση, άδεια συλλογής και ειδικές συμφωνίες μεταφοράς υλικού οι οποίες, μεταξύ άλλων, ρυθμίζουν την κατανομή των ωφελειών σε περίπτωση εμπορικής αξιοποίησης του (CBD 2012). Στην ουσία η υπογραφή της CBD μπορεί να θεωρηθεί ως η απάντηση των πλούσιων σε φυτογενετικούς πόρους χωρών στα καθιερωμένα συστήματα προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων (Ιntellectual Property Rights ή IPRS). Σύμφωνα με το CBD (2012), παραχωρείται στη χώρα προέλευσης το δικαίωμα δημιουργίας νέου βιολογικού υλικού, δηλαδή νέων φυτικών ειδών ή ακόμη και νέων γενοτύπων που προκύπτουν από φυτικά είδη τα οποία ήδη καλλιεργούνται. Η κατανομή των οφελών από την εμπορική χρήση του γενετικού πλούτου των αναπτυσσόμενων χωρών προκαλεί έντονο προβληματισμό (Tay, 2005). Έπειτα από πολλές επιμέρους συνόδους από την πρώτη υπογραφή του CBD το

28 1992, μόλις κατά τη 10 η συνάντηση των μερών, υιοθετήθηκε το πρωτόκολλο της Ναγκόγια. Το πρωτόκολλο αυτό υπογράφηκε τον Οκτώβριο του 2010 στην Ιαπωνία, όμως, πέρα από τις αποφάσεις σχετικά με την προστασία της βιοποικιλότητας το πρωτόκολλο έχει και σαν στόχο την διασαφήνιση του καθεστώτος πρόσβασης σε γενετικούς πόρους και τον ισομερή και δίκαιο καταμερισμό των πλεονεκτημάτων που προκύπτουν από τη χρήση τους (Access and Benefit Sharing - ABS). Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι χώρες με υψηλή βιοποικιλότητα, όπως η Ελλάδα, θα μπορούν μετά τη συμφωνία αυτή να έχουν το αυτόνομο δικαίωμα να ρυθμίζουν την πρόσβαση και την χρήση των γενετικών τους πόρων από άλλους, αλλά και δικαιώματα επί των τεχνολογιών που προκύπτουν από τη χρήση τους π.χ. παρασκευή φαρμάκων από ελληνικά ενδημικά, ενώ παράλληλα προβλέπεται και χρηματοδότηση προγραμμάτων σχετικά με τη διατήρηση της βιοποικιλότητάς τους και της αειφορικής χρήσης των πόρων τους. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα οφέλη που θα προκύψουν από τη χρήση των πόρων μπορεί να είναι χρηματικά ή μη. Επιπλέον το πρωτόκολλο της Ναγκόγια αποσκοπεί στη σύνδεση της παραδοσιακής γνώσης σχετικά με τη χρήση των πόρων με την γενετική και τις νέες τεχνολογίες. Αναγνωρίζει ότι η παραδοσιακή γνώση που σχετίζεται με γενετικούς πόρους έχει σημασία για τη διατήρηση και τη βιώσιμη χρήση της βιοποικιλότητας, καθώς και για τη δίκαιη και ίση συμμετοχή στα οφέλη που προκύπτουν από τη χρησιμοποίηση γενετικών πόρων και επομένως πρέπει να λαμβάνεται καταλλήλως υπόψη στο διεθνές καθεστώς ABS. Επίσης αναγνωρίζει την αλληλεξάρτηση των χωρών όσον αφορά τους γενετικούς πόρους για τη διατροφή και τη γεωργία και τη σημασία τους για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια και, ως εκ τούτου, την ανάγκη συμπερίληψης των εν λόγω γενετικών πόρων στις διαπραγματεύσεις για το διεθνές καθεστώς ΑΒS (Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 3/2010). Αξίζει να αναφερθεί ότι η Σύμβαση για την Βιοποικιλότητα δεν έχει μόνο υποστηρικτές αλλά και πολέμιους καθώς θεωρείται από ορισμένους βοτανικούς ότι η CBD δημιουργήθηκε από χώρες στις οποίες οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες έκαναν ληστρικές επιδρομές στους φυτογενετικούς τους πόρους, με σκοπό αυτές οι χώρες να πάρουν μερίδιο στην πίτα των πωλήσεων φαρμάκων πράγμα που οδηγεί τελικά στη μη τήρηση της ισομερούς κατανομής των οφελών από τη χρήση των φυσικών τους πόρων. Ως εκ τούτου έχει επιβληθεί ένα αυστηρό καθεστώς που

29 εμποδίζει την διερεύνηση των ειδών. Ακόμη, αναφέρεται ότι η εφαρμογή της CBD είναι και μία πολύ καλή δικαιολογία για ορισμένους βοτανικούς κήπους, όπως ο Kew στο Ηνωμένο βασίλειο, οι οποίοι τόσα χρόνια συσσώρευαν ενδημικά είδη και υποείδη από άλλες χώρες και τώρα αρνούνται να τα μοιραστούν, χρησιμοποιώντας παράλληλα τη φήμη που απέκτησαν έχοντας στις συλλογές τους τέτοια είδη (Avent, 2012).

30 2. Σκοπός Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση και αξιολόγηση (α) της κατάστασης της εκτός τόπου διατήρησης των ελληνικών ενδημικών φυτών και (β) της εμπορίας τους σε όλο τον κόσμο. Στην προσπάθεια αυτή τέθηκαν οι παρακάτω στόχοι: Πόσα και ποιά είναι τα ελληνικά ενδημικά φυτά; Σε τι βαθμό υπάρχει και πόσο αποτελεσματική είναι η εκτός τόπου διατήρηση των ενδημικών φυτών της Ελλάδας σε βοτανικούς κήπους ή σε τράπεζες σπερμάτων; Σε ποιες χώρες διατηρούνται εκτός τόπου τα ενδημικά φυτά της Ελλάδας εκτός τόπου; Κατά πόσο εμπορεύονται τα ελληνικά ενδημικά φυτά, σε ποιες τιμές, σε ποια μορφή και από ποιές χώρες; Τι πληροφορίες υπάρχουν για την εκτός τόπου καλλιέργεια των ενδημικών φυτών της Ελλάδας;

31 3. Υλικά και μέθοδοι 3.1. Δημιουργία καταλόγου ενδημικών φυτών της Ελλάδας Ως αφετηρία της έρευνας μας προκειμένου διερευνηθεί η εκτός τόπου διατήρηση των ενδημικών φυτών της Ελλάδας χρησιμοποιήθηκε ο πρόσφατος κατάλογος των ενδημικών φυτών της Ελλάδας των Georghiou & Delipetrou (2010). Ωστόσο, διαπιστώθηκε ότι χρειάζεται αναδιάρθρωση, αφού εντοπίστηκαν διαφόρων τύπων ελλείψεις όπως οι ακόλουθες: Υπάρχουν αναγνωρισμένα ενδημικά φυτά της χώρας που δεν περιλαμβάνει ο κατάλογος αυτός (π.χ. Scilla reuteri, Taraxacum voricola) Περιλαμβάνει φυτά που δεν είναι ενδημικά της Ελλάδας (π.χ. Allium sphaerocephalon ssp. trachypus, Centaurea brunnea) Περιλαμβάνει διπλοκαταχωρήσεις, δηλαδή τα ίδια ενδημικά φυτά της Ελλάδας που καταχωρούνται με διαφορετικά επιστημονικά ονόματα. Τέτοια είναι για παράδειγμα τα Ammi topalii και Ammi majus που είναι συνώνυμα, ή τα Armeria maritima ssp. smolikana και Armeria canescens, επίσης συνώνυμα. Για αρκετά ενδημικά φυτά απαριθμούνται τόσο το είδος, όσο και τα διαφορετικά υποείδη αυτού ως ξεχωριστές οντότητες (π.χ. το Alkanna graeca και τα υποείδη του, το Allium callimischon και τα υποείδη του κ.ά.) Περιλαμβάνει taxa (είδη και υποείδη) αμφίβολης ταυτότητας (doubtful status) τα οποία ωστόσο δεν θεωρούνται ενδημικά της Ελλάδας (π.χ. Festuca macedonica, Helictotrichon convolutum ssp. heldreichii κ.ά.) Περιλαμβάνει taxa που χαρακτηρίζονται από Georghiou & Delipetrou (2010) ως αμφίβολης ταυτότητας (doubtful status) τα οποία ωστόσο σήμερα αναγνωρίζονται ως ενδημικά φυτά της Ελλάδας, χωρίς ταξινομικά προβλήματα (π.χ. Acantholimon aegaeum, Delphinium hirschfeldianum κ.ά.) Περιλαμβάνει μη αναγνωρισμένες ταξινομικές μονάδες, όπως οι ποικιλίες (varietas) και οι μορφές (formae) (π.χ. Festuca polita var. euboica, Limodorum abortivum f. gracile κ.ά.).

32 Περιλαμβάνει αρκετά υβρίδια τα οποία δεν αναγνωρίζονται ως διακριτές ταξινομικές μονάδες (π.χ. Crataegus x peloponnesiaca, Himantoglossum x samariense, Ophrys x delphinensis) Γι αυτό κρίθηκε σκόπιμο να γίνει ιδιαίτερη βιβλιογραφική έρευνα προκειμένου να δημιουργηθεί νέος ενιαίος κατάλογος απαλλαγμένος από τα προβλήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω. Για τον κατάλογο των ενδημικών φυτών της Ελλάδας που δημιουργήθηκε στην παρούσα εργασία, ως μικρότερη μονάδα καταγραφής θεωρήθηκε το υποείδος, δηλαδή θεωρήθηκαν ως μοναδιαίες και ανεξάρτητες καταγραφές τα διακριτά υποείδη που περιλαμβάνει κάθε είδος και όχι το συγκεκριμένο είδος. Για τη δημιουργία του ενιαίου καταλόγου των ενδημικών φυτών της Ελλάδας χρησιμοποιήθηκαν οι παρακάτω διαφορετικές πηγές: 1) Τα Annex II, Annex IV της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και το Παράρτημα V (List of Other Important Plant Species, Kokkini et al. 1996) της εφαρμογής της Οδηγίας στην Ελλάδα (Dafis et al. 1996) 2) Ο κατάλογος The rare, threatened and endemic plants of Greece (IUCN 1982) 3) Οι πληροφορίες που περιλαμβάνονται στα Βιβλία Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας (Phitos et al. 1995, Φοίτος et al. 2009) 4) Οι πληροφορίες που περιλαμβάνονται στην εργασία των Georghiou & Delipetrou (2010), όπου αναθεωρούνται αρκετές πληροφορίες από τη βάση δεδομένων Χλωρίς (Γεωργίου και Δεληπέτρου ) και από την έκθεση του ερευνητικού προγράμματος Archimed Απειλούμενα ενδημικά είδη χλωρίδας στη Νότια Ελλάδα (Γεωργίου και Δεληπέτρου 2001) 5) Διάφορες επιστημονικές εργασίες που περιγράφουν νέα είδη και υποείδη φυτών, οι οποίες βρέθηκαν μετά από βιβλιογραφική αναζήτηση στη βάση δεδομένων SCOPUS (έως το τέλος του 2011) με βάση το ερώτημα new species or taxa and Greece και προσεκτικό φιλτράρισμα των

33 αποτελεσμάτων αναζήτησης (όπως για παράδειγμα τα Allium aeginiense, Onosma kittanae κ.ά. τα οποία περιγράφηκαν πρόσφατα) 6) Διάφορες επιστημονικές εργασίες που περιγράφουν νέα είδη και υποείδη φυτών, οι οποίες δημοσιεύτηκαν σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά που δεν περιλαμβάνονται στη βάση δεδομένων SCOPUS (non SCI journals), όπως τα Βοτανικά Χρονικά (π.χ. Limonium arcuatum, Viola serresiana κ.ά.), Phytologia Balcanica (π.χ. Campanula samothracica, Iris hellenica κ.ά.), Willdenowia (π.χ. Acanthus greuterianus, Allium melanogyne κ.ά.) 7) Οι πληροφορίες που περιλαμβάνονται σε βασικά συγγράμματα για τη χλωρίδα της Ελλάδας, όπως η Flora Hellenica (Strid & Tan 1997, 2002) και η Mountain Flora of Greece (Strid 1986, Strid & Tan 1991) 8) Οι πληροφορίες της ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων του διαδικτύου Euro+Med Plantbase, η οποία περιλαμβάνει τα taxa (διαφορετικά είδη και υποείδη) για 132 οικογένειες φυτών της Ευρώπης που αναλογούν στο 85% της Ευρωπαϊκής χλωρίδας 9) Τα επιστημονικά βιβλία των Tan & Iatrou (2000) The endemic plants of Greece -The Peloponnese και των Turland et al. (1993), Flora of the Cretan area 10) Οι διδακτορικές διατριβές της Κοκκίνη (1983) και του Τρίγκα (2004) που περιγράφουν νέα taxa για την επιστήμη 11) Oι πληροφορίες που περιλαμβάνονται στο εκλαϊκευμένο βιβλίο Τα ενδημικά φυτά της Ελλάδας (Σφήκας 1996) Για κάθε ανεξάρτητη καταγραφή φυτικού είδους ή υποείδους από τις παραπάνω πηγές δεδομένων διενεργήθηκαν διαδοχικά τρεις διαφορετικοί τύποι ελέγχου: (α) Έλεγχος χωρολογίας για να διαπιστωθεί εάν κάθε καταγραφή αφορά σε ενδημικό taxon της Ελλάδας, (β) Έλεγχος ονοματολογίας για να διαπιστωθεί η εγκυρότητα των επιστημονικών ονομάτων και

34 (γ) Ορθογραφικός έλεγχος επιστημονικού ονόματος, προκειμένου να αποφευχθούν οποιεσδήποτε παραλλαγές-παρεκκλίσεις από την ορθή γραφή των επιστημονικών ονομάτων, οι οποίες δεν επιτρέπουν την ταύτιση των επιστημονικών ονομάτων με εκείνα των ηλεκτρονικών βάσεων. Έλεγχος χωρολογίας Από κάθε επιμέρους κατάλογο που χρησιμοποιήθηκε, αποκλείστηκαν τα φυτικά taxa τα οποία δεν αναφέρονται ως ενδημικά της Ελλάδας, σύμφωνα με μία ή περισσότερες από τις πηγές Euro+Med PlantBase, Med-Checklist, Flora Hellenica, Mountain Flora of Greece και Flora Europaea. Για παράδειγμα τα Ranunculus cacuminis (Kokkini et al. 1996) και Carlina traganthifolia IUCN (1982) αναφέρονται ως ενδημικά της Ελλάδας. Ωστόσο, το πρώτο είναι στενότοπο Βαλκανικό ενδημικό (Κρίγκας & Καραμπλιάνης 2009) και το δεύτερο σύμφωνα με τη Euro+Med PlantBase είναι ενδημικό της περιοχής του Αιγαίου, ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ανατολία της Τουρκίας. Έλεγχος ονοματολογίας Κατά τη διενέργεια των ελέγχων ονοματολογίας αντιμετωπίστηκαν προβλήματα, τα οποία λύθηκαν με τη χρήση των ηλεκτρονικών βάσεων δεδομένων Euro+Μed Plantbase, της Med-Checklist ή και της Flora Europaea. Στις περιπτώσεις όπου το είδος/υποείδος δεν περιλαμβανόταν σε καμία από τις παραπάνω ηλεκτρονικές βάσεις, τα προβλήματα αντιμετωπίστηκαν με την ονοματολογική εξέτασή τους με βάση τις πληροφορίες της Flora Hellenica και της Mountain Flora of Greece. Όσον αφορά στην ονοματολογία, ο κατάλογος περιλαμβάνει την πλέον επικαιροποιημένη επιστημονική ονομασία του κάθε taxon, π.χ. το όνομα Satureja acropolitana αντικαταστάθηκε με το Micromeria acropolitana, το Hesperis rechingeri αντικαταστάθηκε με το Hesperis theophrasti ssp. rechingeri κ.ο.κ. Έλεγχος ορθογραφίας Η ορθή γραφή ή η ανορθογραφία ενός επιστημονικού ονόματος φυτού έχει συνέπειες σε κάθε ηλεκτρονική αναζήτηση, αφού δεν παρέχει τη δυνατότητα ταύτισης και επιβεβαίωσης της πληροφορίας ή οδηγεί σε εσφαλμένα συμπεράσματα.

35 Αναφορικά με τον ορθογραφικό έλεγχο που διενεργήθηκε στους επιμέρους καταλόγους ενδημικών φυτών που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία παρατίθενται τα παρακάτω παραδείγματα: Το Verbascum aphentulinum που αναφέρεται στο Appendix V της Οδηγίας 92/43 (Kokkini et al. 1996) αντικαταστάθηκε με το ορθώς γραφόμενο Verbascum aphentulium, Το Fritillaria pelinea αντικαταστάθηκε με το ορθό Fritillaria pelinaea, Το Verbascum halasynaum που αναφέρεται στον κατάλογο της IUCN (1982) αντικαταστάθηκε με το ορθώς γραφόμενο Verbascum halacsyanum. Μετά από τον τριπλό έλεγχο χωρολογίας, ονοματολογίας και ορθογραφίας επιστημονικών ονομάτων έγινε δυνατός ο αποκλεισμός διπλοεγγραφών από τον κατάλογο που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας. Έπειτα από τον αποκλεισμό των διπλοκαταγραφών, ο ενιαίος κατάλογος ενδημικών φυτών της Ελλάδας που δημιουργήθηκε περιλάμβανε (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I) taxa (είδη και υποείδη). Προς διευκόλυνση του ελέγχου των πληροφοριών, η δημιουργία του καταλόγου ενδημικών φυτών της Ελλάδας έγινε στο λογισμικό Excel το οποίο (α) εκτελεί ελέγχους ομοιομορφίας ή ποικιλομορφίας των δεδομένων, (β) επιτρέπει στο χρήστη τη διαμόρφωση ερωτημάτων πολλαπλών επιπέδων, (γ) παρέχει τη δυνατότητα πολλαπλού «φιλτραρίσματος» των πληροφοριών με χρήση ηλεκτρονικών ηθμών (φίλτρα Excel) και (δ) εκτελεί αυτόματη καταμέτρηση δεδομένων. Η βάση δεδομένων (φύλλο εργασίας) που δημιουργήθηκε περιλαμβάνει συνολικά 17 στήλες και σειρές, δηλαδή κελιά πληροφορίας Χαρακτηρισμοί κινδύνου εξαφάνισης των ενδημικών φυτών της Ελλάδας Για κάθε ενδημικό taxon της Ελλάδας καταγράφηκαν επιπλέον οι κατηγορίες κινδύνου εξαφάνισης, σύμφωνα με τις πηγές IUCN (1982), Phitos et al. (1995), Walter & Gillett (1998) και Φοίτος et al. (2009). Για τα ενδημικά είδη και υποείδη που περιλαμβάνονται στο Βιβλίο Ερυθρών δεδομένων της Ελλάδας των Φοίτος et al. (2009), καταγράψαμε τις κατηγορίες που έχουν οριστεί από την International Union for the Conservation of Nature (IUCN

36 2001): EX (Extinct), CR (Critically Endangered), EN (Endangered), VU (Vulnerable), NT (Near Threatened), LC (Least Concern), DD (Data Deficient). Για τα ενδημικά taxa που περιλαμβάνονται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων της Ελλάδας των Phitos et al. (1995), καταγράψαμε τις κατηγορίες κινδύνου εξαφάνισης που είχαν οριστεί από την IUCN (Walter & Gillett 1998): Extinct (Ex), Endangered (E), Vulnerable (V) and Rare (R). Για τα ενδημικά taxa τα οποία περιλαμβάνονταν και στις δύο εκδόσεις των Red Data Books (Phitos et al. 1995, Φοίτος et al. 2009) διατηρήσαμε τον πιο πρόσφατο χαρακτηρισμό. Επιπλέον, για τα (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I) φυτά του καταλόγου μας καταγράψαμε τις κατηγορίες σύμφωνα με την IUCN (1982) οι οποίες είναι όπως παραπάνω με τις εξής προσθήκες: Intermediate (I), Near Threatened (nt) και Insufficiently Known (K). Επίσης, καταγράφηκαν και κατηγορίες κινδύνου εξαφάνισης σύμφωνα με την IUCN Red List of Threatened Plants-1997 (Walter & Gillett 1998) που είναι: Extinct (Ex), Extinct/Endangered (Ex/E), Endangered (E), Vulnerable (V), Rare (R), Intermediate (I). Τέλος, καταγράφηκαν και οι κατηγορίες κινδύνου εξαφάνισης για τα είδη και υποείδη που περιλαμβάνονται στον κατάλογο απειλούμενων φυτών της Ευρώπης των Bilz et al. (2011). Για λόγους διευκόλυνσης της εξαγωγής αποτελεσμάτων κατηγοριοποιήσαμε τους χαρακτηρισμούς όπως φαίνονται στον πίνακα 1: Πίνακας 1: Κατηγοριοποίηση των χαρακτηρισμών κινδύνου εξαφάνισης ειδών της IUCN 1982, 1997, 2011 και των RDBs για τη διευκόλυνση της επεξεργασίας των αποτελεσμάτων ΓΕΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΒΙΒΛΙΩΝ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΟΓΩΝ ΤΗΣ IUCN Εξαφανισθέντα (Extinct) Απειλούμενα (Threatened) Ex, Ε (Extinct) - Εξαφανισθέντα EW (Extinct in the wild) Εξαφανισθέντα στη φύση CR (Critically Endangered) Κρισίμως κινδυνεύοντα EN, Ε (Endangered) - Κινδυνεύοντα R (Rare) - Σπάνια I (Indeterminate) - Απροσδιόριστα VU, V (Vulnerable) Τρωτά

37 Χαμηλού Κινδύνου (At lower risk) NT (Near Threatened) Σχεδόν απειλούμενα LC (Least Concern) Χαμηλού κινδύνου DD (Data Deficient) Ελλιπών στοιχείων K (Insufficiently known) Ανεπαρκώς γνωστά 3.3. Διερεύνηση της εκτός τόπου (ex situ) διατήρησης των ενδημικών φυτών της Ελλάδας Η διερεύνηση της εκτός τόπου διατήρησης των ενδημικών φυτών της Ελλάδας έγινε ξεχωριστά για διατήρηση σε βοτανικούς κήπους και σε τράπεζες σπερμάτων. Για τη διερεύνηση της εκτός τόπου διατήρησης των ενδημικών φυτών της Ελλάδας σε βοτανικούς κήπους χρησιμοποιήσαμε την ηλεκτρονική πλατφόρμα αναζήτησης πληροφοριών PlantSearch ( BGCI) του Παγκόσμιου Δικτύου Βοτανικών Κήπων (Botanic Gardens Conservation International, BGCI) (εικόνα 4), στην οποία είχαμε πρόσβαση μέσω του διαδικτύου από την ηλεκτρονική διεύθυνση του BGCI ( Οι βάσεις δεδομένων του BGCI περιλαμβάνουν > καταγραφές ανεξάρτητων συλλογών (accession numbers) φυτικών ειδών και υποειδών σε βοτανικούς κήπους όλου του πλανήτη. Εικόνα 4: Η φόρμα αναζήτησης PlantSearch του Παγκόσμιου Δικτύου Βοτανικών Κήπων (Botanic Gardens Conservation International, BGCI)

38 Η αναζήτηση έγινε ξεχωριστά για κάθε taxon (είδος ή υποείδος), πρωτίστως με βάση το επιστημονικό όνομα κάθε ενδημικού φυτού που κρίθηκε ως έγκυρο, μετά τον έλεγχο ονοματολογίας. Δευτερευόντως, έγιναν επιπλέον αναζητήσεις στην πλατφόρμα PlantSearch χρησιμοποιώντας τα βασικά συνώνυμα κάθε ενδημικού φυτού που βρέθηκαν στους επιμέρους καταλόγους ενδημικών φυτών, οι οποίοι εξετάστηκαν στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας. Η αναζήτηση με βασικά συνώνυμα έγινε επειδή οι διαφορετικοί βοτανικοί κήποι του πλανήτη δεν ακολουθούν ένα ενιαίο ονοματολογικά σύστημα. Από την PlantSearch εξήχθησαν πληροφορίες για τον αριθμό των διαφορετικών ανεξάρτητων συλλογών (different accession numbers), στις οποίες διατηρείται εκτός τόπου κάθε ένα από τα (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I) taxa σε διαφορετικούς βοτανικούς κήπους ανά τον κόσμο (δεδομένα σε παγκόσμιο επίπεδο). Επιπροσθέτως, έγινε διερεύνηση στα μητρώα του Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων (Κρίγκας, προσωπική επικοινωνία) και του Βοτανικού Κήπου Ι. & Α. Διομήδους (Βαλλιανάτου, προσωπική επικοινωνία). Με τα μητρώα αυτά ελέγχθηκε η εκτός τόπου διατήρηση ενδημικών φυτών της Ελλάδας στους συγκεκριμένους βοτανικούς κήπους (δεδομένα σε εθνικό επίπεδο). Οι δύο αυτοί βοτανικοί κήποι επιλέχθηκαν ως αντιπροσωπευτικοί για την εκτός τόπου διατήρηση ενδημικών φυτών στην Ελλάδα, καθότι διατηρούν τις μεγαλύτερες σωστικές συλλογές φυτών στην ελληνική επικράτεια. Ο πρώτος, αναπτύσσει έντονη δράση και συνεχώς αυξανόμενες σωστικές συλλογές ενδημικών φυτών κατά την τελευταία δεκαετία (Krigas & Maloupa 2008, Krigas et al. 2010), ενώ ο δεύτερος θεωρείται από τους μεγαλύτερους βοτανικούς κήπους της Ελλάδας με συνεχή παρουσία και αρκετές δράσεις στο πεδίο της διατήρησης των φυτών (Μαλούπα, προσωπική επικοινωνία). Όσον αφορά στην εκτός τόπου διατήρηση των ενδημικών φυτών της Ελλάδας σε τράπεζες σπερμάτων, οι πληροφορίες συλλέχθηκαν από τις παρακάτω πηγές: (α) Από τις τράπεζες σπερμάτων που συμμετέχουν στο Πανευρωπαϊκό Δίκτυο Διατήρησης Σπερμάτων Αυτοφυών (European Native Seed Conservation Network, ENSCONET), που περιλαμβάνει συνολικά 31 συνεργαζόμενους οργανισμούς από 17 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκή Ένωσης (

39 (β) Από τις τράπεζες σπερμάτων που συμμετέχουν στο παγκόσμιο δίκτυο της EURISCO-Finding seeds for the future ( και (γ) Από τα μητρώα των τραπεζών σπερμάτων του Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων (Κρίγκας, προσωπική επικοινωνία) και του Βοτανικού Κήπου Ι. & Α. Διομήδους (Βαλλιανάτου, προσωπική επικοινωνία). Η αναζήτηση στη βάση δεδομένων της ENSCONET έγινε μέσω της πλατφόρμας αναζήτησης στην ηλεκτρονική διεύθυνση του διαδικτύου (εικόνα 5) και συγκεκριμένα από την Virtual Seedbank ( όπου η τελευταία ενημέρωση των βάσεων δεδομένων έγινε το 2006 (περιλαμβάνονται > καταγραφές ανεξάρτητων συλλογών σπερμάτων φυτικών ειδών και υποειδών σε Ευρωπαϊκό επίπεδο). Εικόνα 5: Η φόρμα αναζήτησης της virtual seedbank της ENSCONET Η αναζήτηση στη βάση δεδομένων της EURISCO (εικόνα 6) έγινε μέσω της πλατφόρμας αναζήτησης στην ηλεκτρονική διεύθυνση του διαδικτύου Πρόκειται για ηλεκτρονική βάση δεδομένων των ευρωπαϊκών φυτογενετικών πόρων η οποία επιτρέπει την

40 πρόσβαση στους εθνικούς καταλόγους φυτογενετικών πόρων των επιμέρους ευρωπαϊκών χωρών. Περιλαμβάνει πληροφορίες για περισσότερα από 1 εκατομμύριο δείγματα καλλιεργούμενων ποικιλιών, τα οποία αντιπροσωπεύουν γένη και είδη (συνδυασμοί γενών-ειδών συμπεριλαμβανομένων συνωνύμων και παραλλαγών στη ορθογραφία) από 40 χώρες. Εικόνα 6: Η αρχική σελίδα της βάσης δεδομένων της EURISCO Η αναζήτηση στις παραπάνω βάσεις δεδομένων έγινε ξεχωριστά για κάθε taxon (είδος ή υποείδος), πρωτίστως με βάση το επιστημονικό όνομα κάθε ενδημικού φυτού που κρίθηκε ως έγκυρο στον έλεγχο ονοματολογίας. Δευτερευόντως, έγιναν επιπλέον αναζητήσεις χρησιμοποιώντας τα βασικά συνώνυμα κάθε ενδημικού φυτού που βρέθηκαν στους επιμέρους καταλόγους ενδημικών φυτών που εξετάστηκαν στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας. Η αναζήτηση με βασικά συνώνυμα έγινε επειδή οι διαφορετικές τράπεζες σπερμάτων δεν ακολουθούν ένα ενιαίο ονοματολογικά σύστημα. Από την ENSCONET, την EURISCO και τις βάσεις δεδομένων των επιλεγμένων ελληνικών βοτανικών κήπων εξήχθησαν δεδομένα σχετικά με τον αριθμό των διαφορετικών ανεξάρτητων συλλογών σπερμάτων (different accession numbers) στις οποίες διατηρείται εκτός τόπου κάθε ένα από τα (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I) taxa σε διαφορετικές τράπεζες σπερμάτων παγκοσμίως.

41 3.4. Διερεύνηση της κατανομής των ενδημικών φυτών της Ελλάδας στους βοτανικούς κήπους και τις τράπεζες σπερμάτων παγκοσμίως Οι πληροφορίες σχετικά με την κατανομή των ελληνικών ενδημικών φυτών σε βοτανικούς κήπους παρασχέθηκαν από το δίκτυο BGCI έπειτα από προσωπική επικοινωνία που είχαμε μαζί τους (Κρίγκας, προσωπική επικοινωνία). Για την παροχή των πληροφοριών υπογράφηκε ιδιωτικό συμφωνητικό εξαιτίας του γεγονότος ότι αυτές οι πληροφορίες θεωρούνται διαβαθμισμένες (confidential). Τα επιστημονικά ονόματα των ενδημικών φυτών που περιλαμβάνει ο ενιαίος κατάλογος των ενδημικών φυτών της Ελλάδας που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας συγκρίθηκαν με τα επιστημονικά ονόματα που υπάρχουν στις βάσεις δεδομένων PlantSearch του BGCI (διασταύρωση ελέγχου) και εντοπίστηκαν: (α) περιπτώσεις πλήρους αντιστοιχίας - απόλυτης ταύτισης (exact match cases) και (β) μερικής αντιστοιχίας (closest match cases). Οι τελευταίες θεωρήθηκαν αμφίβολες και εξαιρέθηκαν από την περαιτέρω επεξεργασία. Μετά την παραχώρηση των διαβαθμισμένων πληροφοριών από το BGCI, καταγράφηκαν για κάθε ενδημικό taxon της Ελλάδας οι διαφορετικές χώρες που φιλοξενούν συλλογές του σε βοτανικούς κήπους, τα ονόματα των βοτανικών κήπων που διαθέτουν συλλογές του και ο αριθμός των ανεξάρτητων διαφορετικών συλλογών ανά βοτανικό κήπο (συλλογές από διαφορετικές τοποθεσίες, accession numbers). Επιπρόσθετες πληροφορίες αντλήθηκαν και από τις πλέον πρόσφατες απογραφικές εκθέσεις των βάσεων δεδομένων του Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων (Κρίγκας, προσωπική επικοινωνία) και του Βοτανικού Κήπου Ι. και Α. Διομήδους (Βαλλιανάτου, προσωπική επικοινωνία). Προκειμένου να διερευνήσουμε την κατανομή των ενδημικών φυτών της Ελλάδας σε βοτανικούς κήπους παγκοσμίως, δημιουργήσαμε μια βάση δεδομένων σε λογισμικό Excel η οποία αποτελείται από 11 στήλες και γραμμές (συνολικά κελιά πληροφορίας). Οι πληροφορίες σχετικά με τη διερεύνηση της κατανομής των ελληνικών ενδημικών φυτών σε τράπεζες σπερμάτων αντλήθηκαν (α) από την ηλεκτρονική σελίδα του

42 δικτύου της ENSCONET (Virtual seed bank), (β) από την ηλεκτρονική σελίδα της EURISCO ( και (γ) συμπληρώθηκαν από τις βάσεις δεδομένων του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων (Κρίγκας, προσωπική επικοινωνία) και του Βοτανικού Κήπου Ι. και Α. Διομήδους (Βαλλιανάτου, προσωπική επικοινωνία). Για τα επιστημονικά ονόματα των ενδημικών φυτών του ενιαίου καταλόγου έγινε σύγκριση με τα επιστημονικά ονόματα που υπάρχουν στις βάσεις δεδομένων της ENSCONET και της EURISCO (διασταύρωση ελέγχου) και εντοπίστηκαν: (α) περιπτώσεις πλήρους αντιστοιχίας - απόλυτης ταύτισης (exact match cases) και (β) μερικής αντιστοιχίας (closest match cases). Οι τελευταίες θεωρήθηκαν αμφίβολες και εξαιρέθηκαν από την περαιτέρω επεξεργασία. Προκειμένου να διερευνήσουμε την κατανομή των ενδημικών φυτών σε τράπεζες σπερμάτων παγκοσμίως, δημιουργήσαμε μια βάση δεδομένων στο λογισμικό Excel 14 στηλών και γραμμών ( κελιά πληροφορίας). Για κάθε ενδημικό taxon της Ελλάδας καταγράφηκαν οι διαφορετικές χώρες που φιλοξενούν συλλογές του σε τράπεζες σπερμάτων, τα ονόματα των τραπεζών σπερμάτων που διαθέτουν συλλογές του, ο αριθμός των διαφορετικών συλλογών ανά τράπεζα σπερμάτων (accession numbers), η διαθεσιμότητα των σπερμάτων (yes, no) και ο τύπος προέλευσης του φυτικού υλικού (συλλογή από τη φύση ή συλλογή από πολλαπλασιαστικό υλικό). Η προέλευση του υλικού κωδικοποιήθηκε όπως φαίνεται παρακάτω: α) Σπέρματα που προέρχονται από συλλογή από τη φύση και υπάρχει διαθεσιμότητα για αυτά χαρακτηρίστηκαν ως W/y δηλαδή Wild source και yes, β) Σπέρματα που προέρχονται από συλλογή από τη φύση και δεν υπάρχει διαθεσιμότητα για αυτά χαρακτηρίστηκαν ως W/n δηλαδή Wild source και no, γ) Σπέρματα που προέρχονται από πολλαπλασιαστικό υλικό και υπάρχει διαθεσιμότητα για αυτά χαρακτηρίστηκαν ως P/y δηλαδή Propagule και yes και τέλος

43 δ) Σπέρματα που προέρχονται από πολλαπλασιαστικό υλικό και δεν υπάρχει διαθεσιμότητα για αυτά χαρακτηρίστηκαν ως P/n δηλαδή Propagule και no Διερεύνηση της εμπορίας των ελληνικών ενδημικών φυτών Στην παρούσα διπλωματική εργασία διερευνήθηκε επίσης η εμπορία των ελληνικών ενδημικών taxa μέσω ιστότοπων του διαδικτύου. Η αναζήτηση της εμπορίας των ενδημικών φυτών της Ελλάδας έγινε ξεχωριστά για κάθε ένα από τα (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I) taxa, με βάση το έγκυρο επιστημονικό όνομα κάθε φυτικού είδους ή υποείδους (βλ. έλεγχος ονοματολογίας) και δευτερευόντως έγιναν επιπλέον αναζητήσεις χρησιμοποιώντας τα βασικά συνώνυμά του. Δεδομένου ότι είναι γενικά γνωστό ότι συγκεκριμένες χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ έχουν παράδοση στην καλλιέργεια φυτών από όλο τον κόσμο, επιλέχθηκαν να διερευνηθούν συγκεκριμένοι υπερ-ιστότοποι, δηλαδή ιστότοποι που περιέχουν συνδέσεις με πλήθος από φυτώρια των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και της Μεγάλης Βρετανίας. Οι υπερ-ιστότοποι που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: Ο υπερ-ιστότοποs Plant Information Online για τις ΗΠΑ ( και O υπερ-ιστότοποs της Royal Horticultural Society για τη Μεγάλη Βρετανία και την Ευρώπη ( Ο πρώτος υπερ-ιστότοπος περιλαμβάνει πληροφορίες συνολικά για διαφορετικά φυτά από φυτώρια της Βόρειας Αμερικής, ενώ ο δεύτερος περιλαμβάνει πληροφορίες για περισσότερα από διαφορετικά φυτά από 560 φυτώρια της Ευρώπης. Αυτοί οι υπερ-ιστότοποι αποτελούν πολυσυλλεκτικές βάσεις δεδομένων επιμέρους φυτωρίων μεγάλων κρατών ή περιοχών με μακροχρόνια παράδοση στην καλλιέργεια φυτών. Στη μηχανή αναζήτησης κάθε υπερ-ιστότοπου έγινε αναζήτηση ξεχωριστά για κάθε ενδημικό φυτό της Ελλάδας με βάση το επιστημονικό όνομά του. Το αποτέλεσμα αυτής της αναζήτησης ήταν ο αριθμός φυτωρίων που εμπορεύονται το συγκεκριμένο κάθε φορά φυτικό είδος/υποείδος. Για κάθε περίπτωση φυτωρίου, στο οποίο εντοπίστηκαν πληροφορίες στον υπερ-ιστότοπο σχετικά με την πώληση ενός ενδημικού φυτού της Ελλάδας, διενεργήθηκε επιπρόσθετα έλεγχος επιβεβαίωσης πώλησης, δηλαδή ελέγχθηκε εάν όντως το συγκεκριμένο ενδημικό φυτό πωλούνταν

44 από το συγκεκριμένο φυτώριο. Τα αποτελέσματα ομαδοποιήθηκαν μετά τον έλεγχο επιβεβαίωσης σε περιπτώσεις: (α) ενδημικών φυτών με ένδειξη πώλησης η οποία οδηγούσε σε αδιέξοδη αναζήτηση (εικόνα 7,8), (β) ενδημικών φυτών για τα οποία διαπιστώθηκε ανενεργή πώληση (εικόνα 9) και (γ) ενδημικών φυτών για τα οποία διαπιστώθηκε ενεργή πώληση. Στη συνέχεια, ερευνήθηκαν ιστότοποι φυτωρίων σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στον Καναδά και την Αυστραλία. Οι επιπλέον ιστότοποι που ερευνήθηκαν ήταν: για τη Γερμανία ο ( για την Ολλανδία ο bulbs&bollen ( για τον Καναδά ο Pacific Rim Native Plant Nursery ( και o Fraser s Timble Farms The rare plant specialist ( και για την Αυστραλία ο Hill view rare plants ( Για κάθε περίπτωση ενδημικού φυτού της Ελλάδας κατεγράφησαν τα παρακάτω: Η πληροφορία για πώληση (ανύπαρκτη, υπαρκτή) Η μορφή πώλησης (ενεργή ή ανενεργή, καθότι κάποια φυτά έχουν σταματήσει να πωλούνται, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις που χαρακτηρίζονται από ένδειξη εμπορίας αλλά οδηγούν σε αδιέξοδη αναζήτηση) Οι χώρες, οι οποίες εμπορεύονται ελληνικά ενδημικά φυτά Οι διαφορετικές τιμές πώλησής τους (μέγιστη και ελάχιστη τιμή και μέσος όρος τιμής πώλησης) Το νόμισμα συναλλαγής Ο τύπος φυτικού υλικού που πωλείται (σπέρματα, βολβοί, ζωντανά φυτά) Η ύπαρξη ή όχι πληροφοριών σχετικά με την καλλιέργεια του κάθε taxon. Για τη διευκόλυνση της σύγκρισης μεταξύ των διαφόρων τιμών και μορφών πώλησης έγινε μετατροπή των μονάδων μέτρησης βάρους και ύψους στο σύστημα μέτρησης SI, δηλαδή οι λίβρες μετατράπηκαν σε γραμμάρια, οι ίντσες σε εκατοστά. Τα

45 διαφορετικά εθνικά νομίσματα μετατράπηκαν σε ευρώ σύμφωνα με την ισοτιμία της 1 ης Ιανουαρίου Επιπλέον, επιχειρήθηκε η εξαγωγή τιμής ανά μονάδα σπερμάτων, ανά φυτικό άτομο και ανά βολβό, καθώς οι πληροφορίες συνήθως αφορούσαν μεγαλύτερες ποσότητες. Οι πληροφορίες καλλιέργειας σχετικά με τα ενδημικά φυτά της Ελλάδας που βρέθηκαν σε συγκεκριμένα φυτώρια που τα εμπορεύονται χωρίστηκαν σε δύο βασικές κατηγορίες, συγκεκριμένα (i) αναλυτικές πληροφορίες καλλιέργειας και (ii) γενικές πληροφορίες καλλιέργειας. Η διαδικασία αυτή είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας βάσης δεδομένων 14 στηλών και γραμμών που ισοδυναμεί με κελιά πληροφοριών.

46 Βήμα 1 Βήμα 3 Βήμα 4 Βήμα 2 Βήμα 5 Εικόνα 7: Διαδικασία επιβεβαίωσης της ένδειξης εμπορίας που καταλήγει σε αδιέξοδη αναζήτηση στον υπεριστότοπο της Royal Horticultural Society με περίπτωση παράδειγμα το Crocus oreocreticus. Βήμα 1: Στο Plant finder εισάγουμε το όνομα Crocus oreocreticus όπου διαπιστώνεται ο αριθμός των φυτωρίων που διαθέτουν το συγκεκριμένο taxon. Βήμα 2: Με κλικ στο φυτώριο (nursery), παρέχονται τα στοιχεία του και επιτρέπεται η πρόσβαση στη λίστα του. Βήμα 3: Ανοίγοντας τη λίστα (View List) του συγκεκριμένου φυτωρίου διαπιστώνεται ότι το Crocus oreocreticus είναι διαθέσιμο. Βήμα 4: Αναζήτηση στην ιστοσελίδα του συγκεκριμένου φυτωρίου για επιβεβαίωση της εμπορίας και για την παροχή των υπολοίπων πληροφοριών. Βήμα 5: Διαπίστωση ότι το taxon δεν περιλαμβάνεται στην λίστα.

47 Φυτώριο 1 Φυτώριο 2 Εικόνα 8: Διαδικασία επιβεβαίωσης της ένδειξης εμπορίας που καταλήγει σε αδιέξοδη αναζήτηση στον υπεριστότοπο Plant Information Online με περίπτωσηπαράδειγμα το Bornmuellera tymphaea. Βήμα 1: Στο Search Plant name εισάγουμε το όνομα Bornmuellera tymphaea. όπου διαπιστώνεται ο αριθμός των φυτωρίων που διαθέτουν το συγκεκριμένο taxon. Βήμα 2: Με κλικ στα φυτώρια (Retail nurseries), παρέχονται τα στοιχεία τους και επιτρέπεται η πρόσβαση στους καταλόγους τους. Βήμα 3: Ανοίγοντας τον κατάλογο των συγκεκριμένων φυτωρίων διαπιστώνεται ότι το Bornmuellera tymphaea δεν είναι διαθέσιμο.

48 Εικόνα 9: Αναζήτηση εμπορίας του Origanum scabrum και το αποτελέσμα ανενεργής πώλησης

49 4. Αποτελέσματα 4.1. Κατάλογος ενδημικών φυτών της Ελλάδας Πέραν από απαραίτητο και εργαλείο για τη διερεύνηση της εκτός τόπου διατήρησης ενδημικών taxa, ο ενιαίος κατάλογος των ελληνικών ενδημικών φυτών που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας, συνιστά ένα σημαντικό της αποτέλεσμα. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, περιλαμβάνει (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I) ενδημικά taxa της Ελλάδας. Ο κατάλογος αυτός περιλαμβάνει 58 οικογένειες και 276 γένη. Οι οικογένειες με λιγότερα από 5 ενδημικά φυτά είναι 31 και φαίνονται στο σχήμα 1α, ενώ οι οικογένειες με περισσότερα από 5 ενδημικά φυτά είναι 27 και φαίνονται στο σχήμα 1β. Οι οικογένειες που περιλαμβάνουν τον μικρότερο και τον μεγαλύτερο αριθμό γενών, φαίνονται στα σχήματα 2α και 2β αντίστοιχα. Αυτές με τα περισσότερα γένη είναι οι: Compositae (38), Brassicaceae (25), Appiaceae (23). Οι πολυπληθέστερες οικογένειες σε απόλυτο αριθμό ειδών είναι οι: Compositae (194), Caryophyllaceae (87) και Brassicaceae (82) και σε αριθμό υποειδών είναι και πάλι οι: Compositae (113), Caryophyllaceae (75) και Lamiaceae (43). Η κατανομή των αριθμών ειδών και υποειδών ανά οικογένεια φαίνονται στα σχήματα 3α και 3β. Στον κατάλογο που δημιουργήθηκε περιλαμβάνονται 884 taxa από το Appendix V της Οδηγίας 92/43 (είτε ως συνώνυμα είτε με την πρόσφατη ονοματολογία), ενώ 545 taxa προέρχονται από άλλες πηγές. Οι κύριες πηγές, από άποψη αριθμητικής συμβολής στον ενιαίο κατάλογο ελληνικών ενδημικών φυτών, είναι: η ηλεκτρονική πηγή Euro+med Plantbase, η IUCN 1982, η Flora Hellenica (Strid & Tan 1997, 2002), το Red Data Book 2009 (Phitos et al. 2009) και η Chloris (Georghiou & Delipetrou 1999, 2010). Στις δευτερεύουσες πηγές ανήκουν η ηλεκτρονική πηγή Med-Checklist, εργασίες που εμφανίζονται σε πηγές του SCOPUS, εργασίες που δεν περιλαμβάνονται στο SCOPUS, η Mountain Flora of Greece (Strid 1986, Strid & Tan 1991), η ηλεκτρονική πηγή Flora Europaea, η Flora of the Cretan area (Turland et al. 1993) και το Red Data Book 1995 (Phitos et al. 1995).

50 Σχήμα 1α: Οικογένειες που περιλαμβάνουν <5 ελληνικά ενδημικά taxa

51 Σχήμα 1β: Οικογένειες που περιλαμβάνουν >5 ελληνικά ενδημικά taxa

52 Σχήμα 2α: Οικογένειες που περιλαμβάνουν <5 γένη ελληνικών ενδημικών φυτών Σχήμα 2β: Οικογένειες που περιλαμβάνουν >5 γένη ελληνικών ενδημικών φυτών

53 Σχήμα 3α: Απεικόνιση της σχέσης αριθμού ειδών και υποειδών των ελληνικών ενδημικών φυτών ανά οικογένεια (<10 είδη)

54 Σχήμα 3β: Απεικόνιση της σχέσης αριθμού ειδών και υποειδών των ελληνικών ενδημικών φυτών ανά οικογένεια (>10 είδη)

55 4.2. Διασταύρωση ελέγχου επιστημονικών ονομάτων με τις διαθέσιμες βάσεις δεδομένων εκτός τόπου διατήρησης φυτών Επιχειρήθηκε η σύγκριση των επιστημονικών ονομάτων των ενδημικών φυτών του ενιαίου καταλόγου που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας με τα επιστημονικά ονόματα των βάσεων δεδομένων της BGCI, ENSCONET και των βάσεων δεδομένων των βοτανικών κήπων Κρουσσίων και Διομήδους. Αυτή η διασταύρωση ελέγχου έδειξε ότι 436 ενδημικά taxa που διατηρούνται σε βοτανικούς κήπους (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II) αποτελούν περιπτώσεις απόλυτης ταύτισης επιστημονικών ονομάτων (exact match cases). Ως εκ τούτου αυτά τα 436 taxa χαρακτηρίστηκαν ως περιπτώσεις βέβαιης διατήρησης. Αντίστοιχα, 179 taxa για τα οποία η διασταύρωση ελέγχου έδειξε μόνο μερική αντιστοιχία (close match cases) χαρακτηρίστηκαν ως περιπτώσεις αμφίβολης ex situ διατήρησης. Παρομοίως για τα ενδημικά φυτά που διατηρούνται σε τράπεζες σπερμάτων, 343 taxa εμφανίζονται με βέβαιη (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III) και 136 με αμφίβολη ex situ διατήρηση (Σχήματα 3,5). Τα αποτελέσματα μερικής αντιστοιχίας θεωρήθηκαν ως αμφίβολα και εξαιρέθηκαν από την περαιτέρω επεξεργασία, όπως αναφέρεται και στη μεθοδολογία. Σχήματα 4,5: Αποτελέσματα διασταύρωσης ελέγχου επιστημονικών ονομάτων των ενδημικών φυτών της Ελλάδας με τις διαθέσιμες βάσεις δεδομένων εκτός τόπου διατήρησης φυτών

56 4.3. Συνολική ex situ διατήρηση Συνολικά διαπιστώνεται βέβαιη εκτός τόπου διατήρηση για 480 taxa δηλαδή μόνο για το 34% των ενδημικών φυτών της Ελλάδας, για 709 (50%) δεν διαπιστώνεται καθόλου εκτός τόπου διατήρηση (ανύπαρκτη διατήρηση), ενώ για 222 (16%) η κατάσταση διατήρησής τους θεωρείται αμφίβολη (σχετίζονται με μερική αντιστοιχία ονομάτων). Από την ανάλυση της εκτός τόπου διατήρησης των 480 taxa εξακριβωμένης διατήρησης φαίνεται ότι 157 διατηρούνται αποκλειστικά σε βοτανικούς κήπους, 62 διατηρούνται αποκλειστικά σε τράπεζες σπερμάτων, ενώ 259 διατηρούνται τόσο σε βοτανικούς κήπους όσο και σε τράπεζες σπερμάτων (Σχήματα 6,7). Σχήμα 6: Κατάσταση της ex situ διατήρησης των ενδημικών φυτών της Ελλάδας σε τράπεζες σπερμάτων ή/και βοτανικούς κήπους Σχήμα 7: Συνολική ποσοστιαία αναλογία των ενδημικών φυτών της Ελλάδας που διατηρούνται σε βοτανικούς κήπους ή/και σε τράπεζες σπερμάτων

57 4.4. Ex situ διατήρηση σε βοτανικούς κήπους Διαπιστώνεται βέβαιη ex situ διατήρηση σε βοτανικούς κήπους για 436 taxa, τα οποία κατανέμονται αριθμητικά σε κλάσεις, όπως φαίνεται στον πίνακα 2. Από αυτά, 157 διατηρούνται αποκλειστικά σε βοτανικούς κήπους (Β.Κ), 259 διατηρούνται ταυτόχρονα σε βοτανικούς κήπους και σε τράπεζες σπερμάτων (Τ.Σ.) και 20 taxa που διατηρούνται σε βοτανικούς κήπους σχετίζονται με taxa τα οποία διατηρούνται σε τράπεζες σπερμάτων και είναι αμφίβολης διατήρησης (μερικής αντιστοιχίας) (σχήμα 8). Σχήμα 8: Ποσοστιαία αναλογία ενδημικών φυτών της Ελλάδας που διατηρούνται σε βοτανικούς κήπους ή/και σε τράπεζες σπερμάτων ως προς τον αριθμό taxa που διατηρούνται με βεβαιότητα σε βοτανικούς κήπους Η πλειονότητα των ενδημικών φυτών της Ελλάδας, 194 taxa, διατηρούνται σε ένα βοτανικό κήπο. Σε δύο έως πέντε βοτανικούς κήπους διατηρούνται 140 taxa, ενώ 41 taxa διατηρούνται σε περισσότερους από 10 βοτανικούς κήπους (πίνακας 2). Τα ενδημικά taxa καθώς επίσης οι χώρες και οι βοτανικοί κήποι που τα διατηρούν φαίνονται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II. Πίνακας 2: Αριθμητική κατανομή των ενδημικών taxa σε συλλογές βοτανικών κήπων Εx situ διατήρηση σε βοτανικούς κήπους ενδημικών taxa Σε 1 συλλογή (accession number) 194 Σε 2-5 συλλογές (accession numbers) 140 Σε 6-10 συλλογές (accession numbers) 61 Σε >10 συλλογές (accession numbers) 41

58 4.5. Ex situ διατήρηση σε τράπεζες σπερμάτων Για 343 taxa διαπιστώθηκε βέβαιη ex situ διατήρηση σε τράπεζες σπερμάτων τα οποία κατανέμονται αριθμητικά σε κλάσεις όπως φαίνεται στον πίνακα 3. Από αυτά, 62 taxa διατηρούνται αποκλειστικά σε τράπεζες σπερμάτων (Τ.Σ.), 259 διατηρούνται ταυτόχρονα σε βοτανικούς κήπους (Β.Κ) και σε τράπεζες σπερμάτων και 20 taxa που διατηρούνται σε τράπεζες σπερμάτων σχετίζονται με taxa τα οποία διατηρούνται σε βοτανικούς κήπους και είναι αμφίβολης διατήρησης (μερικής αντιστοιχίας) (σχήμα 9). Σχήμα 9: Ποσοστιαία αναλογία ενδημικών φυτών της Ελλάδας που διατηρούνται σε τράπεζες σπερμάτων ή/και σε βοτανικούς κήπους ως προς τον αριθμό taxa που διατηρούνται με βεβαιότητα σε τράπεζες σπερμάτων Η πλειονότητα των ενδημικών φυτών της Ελλάδας διατηρούνται σε 2-5 τράπεζες σπερμάτων (159) ή σε μία μόνο τράπεζα σπερμάτων (133 taxa). Συνολικά μόλις 12 taxa διατηρούνται σε περισσότερες από 10 τράπεζες σπερμάτων (πίνακας 3). Τα ενδημικά taxa καθώς επίσης οι χώρες και οι τράπεζες σπερμάτων που τα διατηρούν φαίνονται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III. Πίνακας 3: Αριθμητική κατανομή των ενδημικών taxa σε συλλογές των τραπεζών σπερμάτων Εx situ διατήρηση σε τράπεζες σπερμάτων ενδημικών taxa Σε 1 συλλογή (accession number) 133 Σε 2-5 συλλογές (accession numbers) 159 Σε 6-10 συλλογές (accession numbers) 40 Σε >10 συλλογές (accession numbers) 12

59 4.6. Ex situ διατήρηση των ελληνικών ενδημικών φυτών σε σχέση με τις κατηγορίες κινδύνου εξαφάνισης Ενδημικά με εκτός τόπου διατήρηση Από τη διερεύνηση των χαρακτηρισμών κινδύνου εξαφάνισης των σπάνιων και απειλούμενων ενδημικών φυτών της Ελλάδας φαίνεται ότι από τα 480 taxa που διατηρούνται σε εκτός τόπου συλλογές σε βοτανικούς κήπους ή/και σε τράπεζες σπερμάτων, χαρακτηρίζονται συνολικά 190 ως σπάνια και απειλούμενα (IUCN 1982, Phitos et al. 1995, Φοίτος et al. 2009). σε εθνικό επίπεδο. Από αυτά, ένα (1) taxon χαρακτηρίζεται εξαφανισθέν (Ex), 118 ως απειλούμενα (Thr), και 71 ως χαμηλού κινδύνου (Lc). Σε διεθνές επίπεδο (Walter & Gillett 1998, Bilz et al. 2011), δύο (2) χαρακτηρίζονται ως εξαφανισθέντα (Ex), 123 ως απειλούμενα (Thr) και 5 ως χαμηλού κινδύνου (Lc) (πίνακας 4). Πίνακας 4: Χαρακτηρισμοί κινδύνου εξαφάνισης των ελληνικών ενδημικών φυτών που διατηρούνται εκτός τόπου σε βοτανικούς κήπους και τράπεζες σπερμάτων Χαρακτηρισμοί κινδύνου εξαφάνισης Εθνικό επίπεδο Διεθνές επίπεδο Εξαφανισθέντα (Ex) 1 2 Απειλούμενα (Thr) Χαμηλού κινδύνου (Lc) 71 5 Σύνολο Ενδημικά φυτά χωρίς εκτός τόπου διατήρηση Από τα 709 ενδημικά φυτά που δεν διατηρούνται καθόλου εκτός τόπου, ούτε σε βοτανικούς κήπους αλλά ούτε και σε τράπεζες σπερμάτων, συνολικά 292 taxa χαρακτηρίζονται σε εθνικό επίπεδο ως σπάνια και απειλούμενα (IUCN 1982, Phitos et al. 1995, Φοίτος et al. 2009). Από αυτά, 5 taxa χαρακτηρίζονται εξαφανισθέντα (Ex), 215 ως απειλούμενα (Thr), και 72 ως χαμηλού κινδύνου (Lc). Σε διεθνές επίπεδο (Walter & Gillett 1998, Bilz et al. 2011), 5 χαρακτηρίζονται ως

60 εξαφανισθέντα (Ex), 148 ως απειλούμενα (Thr) και 7 ως χαμηλού κινδύνου (Lc) (πίνακας 5). Πίνακας 5: Χαρακτηρισμοί κινδύνου εξαφάνισης των ελληνικών ενδημικών φυτών που δεν διατηρούνται ούτε σε βοτανικούς κήπους ούτε σε τράπεζες σπερμάτων Χαρακτηρισμοί κινδύνου εξαφάνισης Εθνικό επίπεδο Διεθνές επίπεδο Εξαφανισθέντα (Ex) 5 5 Απειλούμενα (Thr) Χαμηλού κινδύνου (Lc) 72 7 Σύνολο

61 4.7. Κατανομή των ενδημικών φυτών στους βοτανικούς κήπους και τις τράπεζες σπερμάτων παγκοσμίως Κατανομή των ενδημικών φυτών της Ελλάδας σε βοτανικούς κήπους Από τα δεδομένα που μας παρασχέθηκαν από το BGCI και τα δεδομένα που εξάχθηκαν από τις βάσεις δεδομένων του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων και του Βοτανικού Κήπου Ι. & Α. Διομήδους, διαπιστώνεται ότι συνολικά 213 βοτανικοί κήποι διατηρούν ελληνικά ενδημικά φυτά. Όπως φαίνεται στην εικόνα 10, αυτοί οι βοτανικοί κήποι κατανέμονται σε όλες τις ηπείρους εκτός της Αφρικής. Από τα (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I) ενδημικά φυτά της Ελλάδας, 179 (12,7%) διατηρούνται αποκλειστικά στη χώρα μας, 75 (5,2%) αποκλειστικά στην Ευρώπη και 15 (1%) αποκλειστικά στον υπόλοιπο κόσμο. Αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο 56 taxa (3,9%) διατηρούνται εκτός τόπου τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε άλλες χώρες της Ευρώπης ή του υπόλοιπου κόσμου. Αναλυτικά τα αποτελέσματα της επεξεργασίας των δεδομένων της κατανομής των ενδημικών φυτών σε βοτανικούς κήπους διάφορων χωρών και ηπείρων φαίνεται στο σχήμα 10. Σχήμα 10: Διατήρηση των ελληνικών ενδημικών φυτών σε βοτανικούς κήπους της Ελλάδας (GR), της Ευρώπης (EU) και του υπόλοιπου κόσμου (REST). Οι αριθμοί στις στήλες δίνουν τον αριθμό taxa που αντιστοιχούν σε κάθε περίπτωση.

62 Πιο συγκεκριμένα, στην Ελλάδα τα ενδημικά φυτά διατηρούνται εκτός τόπου πρωτίστως στο Βαλκανικό Βοτανικό Κήπο Κρουσσίων (151 taxa) και δευτερευόντως στο Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (113). Άλλοι βοτανικοί κήποι είναι ο Βοτανικός Κήπος Ιουλίας & Αλεξάνδρου Ν. Διομήδους (57 taxa), ο Βοτανικός Κήπος της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών (51), ο Βοτανικός Κήπος Κεφαλονιάς (12), το Πάρκο Διάσωσης Χλωρίδας και Πανίδας του Πολυτεχνείου Κρήτης (4) και ο Βοτανικός Κήπος του Πανεπιστημίου Αθηνών (1). Στην Ευρώπη, τα περισσότερα ενδημικά φυτά της Ελλάδας διατηρούνται στον Royal Botanic Gardens, Kew (84 taxa) και ακολουθούν οι βοτανικοί κήποι Royal Horticultural Society s Garden, Wisley (62 taxa) και Royal Botanic Garden of Edinburgh (53 taxa) του Ηνωμένου Bασιλείου. Μεταξύ των βοτανικών κήπων εκτός Ευρώπης, ο Denver Botanic Gardens στην Αμερική περιλαμβάνει στις συλλογές του 28 ενδημικά φυτά της Ελλάδας με τους βοτανικούς κήπους του Μόντρεαλ στον Καναδά και της Αδελαΐδας στην Αυστραλία να ακολουθούν έχοντας ο καθένας 24 ενδημικά φυτά της Ελλάδας. Έπειτα από την επεξεργασία των δεδομένων που συλλέχθηκαν, σχετικά με την κατανομή των 436 ενδημικών taxa στους βοτανικούς κήπους ανά τον κόσμο, ομαδοποιήθηκαν οι διαφορετικές συλλογές καθενός taxon, ανά βοτανικό κήπο και ανά χώρα (πίνακας 6). Οι χώρες που διατηρούν τον μεγαλύτερο αριθμό ελληνικών ενδημικών taxa είναι οι: Ελλάδα (297), Ηνωμένο Βασίλειο (148), Γερμανία (126), Η.Π.Α. (86) και Γαλλία (79).

63 Πίνακας 6: Κατανομή των διαφορετικών συλλογών ελληνικών ενδημικών φυτών σε βοτανικούς κήπους ανά χώρα (αλφαβητικά) Χώρες taxa συλλογών (accession numbers) βοτανικών κήπων Μέσος όρος συλλογών ανά taxon Αρμενία Αζερμπαϊτζάν Αυστραλία ,3 Αυστρία Βέλγιο ,2 Γαλλία ,8 Γερμανία ,4 Γεωργία Δανία Ελβετία ,3 Ελλάδα ,7 Εσθονία Η.Π.Α ,7 Ηνωμένο Βασίλειο ,4 Ιρλανδία ,2 Ισλανδία Ισπανία ,5 Ιταλία ,5 Καναδάς ,4 Ολλανδία ,2 Κιργιστάν Λετονία Λιθουανία ,2 Λουξεμβούργο Νέα Ζηλανδία Νορβηγία

64 Χώρες taxa συλλογών (accession numbers) βοτανικών κήπων Μέσος όρος συλλογών ανά taxon Ουγγαρία Ουζμπεκιστάν Ουκρανία Πολωνία Πορτογαλία ,8 Ρωσία ,3 Σλοβενία ,4 Σουηδία ,1 Τσεχία Φινλανδία ,2 Σύνολο* ,8 * Ο συνολικός αριθμός taxa και ο αριθμός συλλογών περιέχουν επικαλύψεις, καθότι κάποια από τα ενδημικά φυτά καλλιεργούνται σε περισσότερες από μία χώρες. Σε μία μόνο χώρα διατηρούνται συνολικά 242 ενδημικά taxa της Ελλάδας. Από αυτά, τα 194 αντιπροσωπεύονται με μία και μοναδική συλλογή. Συνολικά 140 taxa διατηρούνται σε 2-5 χώρες και 42 taxa σε 6-10 χώρες. Μόνον 11 taxa διατηρούνται σε περισσότερες από 10 χώρες (σχήμα 11). Τέλος, 214 taxa διατηρούνται σε ένα και μόνο βοτανικό κήπο.

65 Σχήμα 11: Κατανομή του αριθμού ελληνικών ενδημικών φυτών στους βοτανικούς κήπους μιας ή περισσότερων χωρών. Οι χώρες που διατηρούν μία και μοναδική ανεξάρτητη συλλογή (accession number) ενδημικών φυτών της Ελλάδας είναι οι ακόλουθες: Κιργιστάν, Λιθουανία, Νέα Ζηλανδία, Νορβηγία, Ρωσία, Σουηδία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο και Η.Π.Α. Σε ότι αφορά στη διατήρηση των ελληνικών ενδημικών φυτών σε επίπεδο ηπείρων, παρατηρείται ότι η Ευρώπη είναι αυτή που διατηρεί το μεγαλύτερο αριθμό taxa έχοντας ταυτόχρονα τις περισσότερες ανεξάρτητες συλλογές και το μεγαλύτερο αριθμό βοτανικών κήπων (εικόνα 10). Ο μέσος όρος ανεξάρτητων συλλογών (accession numbers) ανά taxon είναι 1,8 (πίνακας 6), ενώ αντίστοιχα ο μέσος όρος συλλογών ανά taxon σε επίπεδο ηπείρων είναι για τη Βόρεια Αμερική 2,3, για την Ευρώπη 1,7, για την Ασία 1 και για την Αυστραλία 1,2.

66 Εικόνα 10: Κατανομή του αριθμού ενδημικών taxa, των ανεξάρτητων συλλογών τους (accession numbers) και του αριθμού βοτανικών κήπων (B.K.) που διατηρούν εκτός τόπου ελληνικά ενδημικά φυτά ανά ήπειρο. Ο συνολικός αριθμός taxa και ο αριθμός συλλογών περιέχουν επικαλύψεις, καθότι κάποια από τα ενδημικά φυτά καλλιεργούνται σε περισσότερες από μία χώρες Κατανομή των ενδημικών φυτών της Ελλάδας σε τράπεζες σπερμάτων Από τα δεδομένα που μας παρασχέθηκαν από το δίκτυο ENSCONET για τα 343 ελληνικά ενδημικά φυτά και τα δεδομένα που εξάχθηκαν από τις βάσεις δεδομένων του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων και του Βοτανικού Κήπου Ι. & Α. Διομήδους, διαπιστώνεται ότι συνολικά 14 τράπεζες σπερμάτων διατηρούν ελληνικά ενδημικά φυτά (πίνακας 7). Σε μία χώρα και μία τράπεζα σπερμάτων μόνο, διατηρούνται 293 taxa, ενώ μόνο 1 ενδημικό φυτό της Ελλάδας (Silene antri-jovis) διατηρείται σε 6 χώρες (σχήμα 12). Από τα (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I) ενδημικά φυτά της Ελλάδας, 22% (312 taxa) διατηρούνται σε ελληνικές τράπεζες σπερμάτων ενώ 7% (100) διατηρούνται σε τράπεζες σπερμάτων της υπόλοιπης Ευρώπης [κυρίως Γερμανία (35), Ισπανία (24), Ηνωμένο Βασίλειο (23)]. Αξίζει να σημειωθεί ότι 47 taxa (3,3%) διατηρούνται εκτός τόπου τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε άλλες χώρες της Ευρώπης (σχήμα 13). Αναλυτικά, τα αποτελέσματα της επεξεργασίας των δεδομένων της κατανομής των ελληνικών ενδημικών φυτών με εκτός τόπου διατήρηση σε τράπεζες σπερμάτων διάφορων χωρών της Ευρώπης φαίνεται στην εικόνα 11.

67 293 Σχήμα 12: Κατανομή του αριθμού ελληνικών ενδημικών φυτών σε τράπεζες σπερμάτων μιάς ή περισσότερων χωρών. Πιο συγκεκριμένα, στην Ελλάδα τα ενδημικά φυτά διατηρούνται εκτός τόπου, στο Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (149), στην τράπεζα σπερμάτων του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (120), στο Βαλκανικό Βοτανικό Κήπο Κρουσσίων (112 taxa) ενώ μικρός αριθμός διατηρείται και στο Βοτανικό Κήπο Ι. & Α. Ν. Διομήδους (31 taxa). Στην Ευρώπη, τα περισσότερα ενδημικά φυτά της Ελλάδας διατηρούνται στον Botanischer Garten und Botanisches Museum Berlin-Dahlem του Βερολίνου (34 taxa) και ακολουθούν οι βοτανικοί κήποι του Universidad Politécnica de Madrid (24 taxa) στην Μαδρίτη και ο Royal Horticultural Society s Garden, Kew (23 taxa) του Ηνωμένου Βασιλείου. Ο συνολικός μέσος όρος ανεξάρτητων συλλογών (accession numbers) ανά taxon είναι 2,5 ενώ ο μέσος όρος συλλογών για την κάθε χώρα ανά taxon είναι: για το Ηνωμένο Βασίλειο 1,6, για το Βέλγιο 4, για τη Γερμανία 1,2, για την Ισπανία 1,5, για τη Γαλλία 1,3, για την Ιταλία 1 και για την Ελλάδα 2,9 (πίνακας 7).

68 Πίνακας 7: Κατανομή των ελληνικών ενδημικών φυτών σε αριθμό ανεξάρτητων συλλογών (accession numbers) σε τράπεζες σπερμάτων και σε αριθμό τραπεζών σπερμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο Χώρες ενδημικών taxa συλλογών τραπεζών σπερμάτων Μέσος όρος συλλογών/taxon Βέλγιο Γαλλία ,25 Γερμανία ,2 Ελλάδα ,9 Ηνωμένο βασίλειο ,6 Ισπανία ,4 Ιταλία Σύνολο* ,5 * Ο συνολικός αριθμός taxa και ο αριθμός συλλογών περιέχουν επικαλύψεις, καθότι κάποια από τα ενδημικά φυτά καλλιεργούνται σε περισσότερες από μία χώρες. 265 Σχήμα 13: Κατανομή των ελληνικών ενδημικών φυτών που διατηρούνται στις τράπεζες σπερμάτων της Ελλάδας (GR) ή/και της Ευρώπης (EU).

Διατήρηση της βιοποικιλότητας: Η ανάγκη προστασίας & βασικές θεσμικές προβλέψεις

Διατήρηση της βιοποικιλότητας: Η ανάγκη προστασίας & βασικές θεσμικές προβλέψεις Διατήρηση της βιοποικιλότητας: Η ανάγκη προστασίας & βασικές θεσμικές προβλέψεις Δρ. Ιόλη Χριστοπούλου, The Green Tank LIFE NATURA THEMIS, Ηράκλειο, 10.04.2019 Δομή της παρουσίασης Η απώλεια της βιοποικιλότητας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΧΑΝΙΑ - ΙΟΥΛΙΟΣ 2014

ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΧΑΝΙΑ - ΙΟΥΛΙΟΣ 2014 ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΛΙΜΝΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΧΑΝΙΑ - ΙΟΥΛΙΟΣ 2014 ΤΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

1628 ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ (ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟ)

1628 ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ (ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟ) 1628 ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ (ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟ) ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ (ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟ) 1629 1630 ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ (ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟ) ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ (ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟ) 1631 1632 ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΠΕΧΩΔΕ ΕΚΒΥ 1999-2001

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΠΕΧΩΔΕ ΕΚΒΥ 1999-2001 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΠΕΧΩΔΕ ΕΚΒΥ 1999-2001 EΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΒΕΡΝΗΣ (Για τη διατήρηση της άγριας ζωής και των φυσικών οικοτόπων της Ευρώπης) Υπεύθυνη Σύνταξης: Δρ Εύα Παπαστεργιάδου ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ

ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ Εύα Παπαστεργιάδου μέλος της Καθοδηγητικής Επιτροπής της Planta Europa Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Διατήρησης των Φυτών είναι μια κοινή πρωτοβουλία του Συμβουλίου

Διαβάστε περισσότερα

Κ ι λ µα µ τι τ κές έ Α λλ λ α λ γές Επι π πτ π ώ τ σει ε ς στη τ β ιοπο π ικιλό λ τη τ τα τ κ αι τ η τ ν ν ά γρια ζ ωή

Κ ι λ µα µ τι τ κές έ Α λλ λ α λ γές Επι π πτ π ώ τ σει ε ς στη τ β ιοπο π ικιλό λ τη τ τα τ κ αι τ η τ ν ν ά γρια ζ ωή Επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα και την άγρια ζωή Η παγκόσµια κλιµατική αλλαγή θεωρείται ως η σηµαντικότερη τρέχουσα απειλή για τη βιοποικιλότητα του πλανήτη. Παραδείγµατα από την Κυπριακή Φύση Μερικές από

Διαβάστε περισσότερα

Σπάνια και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας: κατανομή, απειλές και κατάσταση διατήρησης in situ και ex situ

Σπάνια και απειλούμενα φυτά της Ελλάδας: κατανομή, απειλές και κατάσταση διατήρησης in situ και ex situ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Σπάνια και

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES Στη χώρα μας η Διεθνής Σύμβαση CITES κυρώθηκε με νόμο μόλις το έτος 1992 (Ν. 2055/1992), αν και η εφαρμογή της είχε ήδη επιβληθεί μια δεκαετία νωρίτερα με τον αρχικό

Διαβάστε περισσότερα

Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος. Κρουσσίων. Δρ. Ελένη Μαλούπα Τακτική Ερευνήτρια ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε

Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος. Κρουσσίων. Δρ. Ελένη Μαλούπα Τακτική Ερευνήτρια ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος. Κρουσσίων Δρ. Ελένη Μαλούπα Τακτική Ερευνήτρια ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε Fritilaria pontica Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.) Εργαστήριο Προστασίας και Αξιοποίησης Αυτοφυών

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΕΡΙΔΑ Παρασκευή 20 Μαρτίου 2015

ΗΜΕΡΙΔΑ Παρασκευή 20 Μαρτίου 2015 Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας & Υδατοκαλλιεργειών Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών ΗΜΕΡΙΔΑ Παρασκευή 20 Μαρτίου 2015 "Μέθοδοι και πλαίσια λήψης αποφάσεων για μια πολιτική με άξονα τη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑΣ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ. Γιώργος Βαβίζος Βιολόγος Eco-Consultants S.A.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑΣ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ. Γιώργος Βαβίζος Βιολόγος Eco-Consultants S.A. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑΣ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Γιώργος Βαβίζος Βιολόγος Eco-Consultants S.A. 1 Εισαγωγή Η εισήγηση αυτή αποσκοπεί: Στον εντοπισμό της αξιοπιστίας των νομοθετημένων τεχνικών

Διαβάστε περισσότερα

Τάσος Λεγάκις Ζωολογικό Μουσείο Πανεπιστημίου Αθηνών ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α

Τάσος Λεγάκις Ζωολογικό Μουσείο Πανεπιστημίου Αθηνών ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Τάσος Λεγάκις Ζωολογικό Μουσείο Πανεπιστημίου Αθηνών ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ιεθνές Συνέδριο «ίκαιο & Προστασία της Φύσης», Αθήνα, 5-6.12.2003 Βιοποικιλότητα

Διαβάστε περισσότερα

Συνδ Συνεργασία µε την Παγκόσµια Στρατηγική για τη ιατήρησης της Χλωρίδας της Σύµβασης για τη Βιοποικιλότητα

Συνδ Συνεργασία µε την Παγκόσµια Στρατηγική για τη ιατήρησης της Χλωρίδας της Σύµβασης για τη Βιοποικιλότητα Συνδ. 16.5 Συνεργασία µε την Παγκόσµια Στρατηγική για τη ιατήρησης της Χλωρίδας της Σύµβασης για τη Βιοποικιλότητα ΑΝΑΚΑΛΩΝΤΑΣ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ το Ψήφισµα Συνδ. 10.4 (Rev. CoP14) για τη Συνεργασία και συνέργεια

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ

ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ονοματεπώνυμο Κεντούλλα Πέτρου Αριθμός Φοιτητικής Ταυτότητας 2008761539 Κύπρος

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES Στη χώρα µας η ιεθνής Σύµβαση CITES κυρώθηκε µε νόµο µόλις το έτος 1992 (Ν. 2055/1992), αν και η εφαρµογή της είχε ήδη επιβληθεί µια δεκαετία νωρίτερα µε τον αρχικό

Διαβάστε περισσότερα

P L A N T - N E T C Y

P L A N T - N E T C Y P L A N T - N E T C Y Περιεχόμενα Εισαγωγή και στόχοι έργου 1 Μικρο-Αποθέματα Φυτών (ΜΑΦ) 1 Arabis kennedyae 2 Astragalus macrocarpus subsp. lefkarensis Centaurea akamantis 2 3 Ophrys kotschyi 4 Δημιουργία

Διαβάστε περισσότερα

Αξιοποίηση των ελληνικών φυτών

Αξιοποίηση των ελληνικών φυτών ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Ελληνικά Αρωματικά Φυτά Αξιοποίηση των ελληνικών φυτών Δρ. Ελένη Μαλούπα τακτική ερευνήτρια ΕΛ.Γ.Ο.- ΔΗΜΗΤΡΑ (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.) Δράμα, 10 και 11

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΝΔΗΜΙΚΑ. που πωλούνται (ανεξέλεγκτα) στο διαδίκτυο

ΦΥΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΝΔΗΜΙΚΑ. που πωλούνται (ανεξέλεγκτα) στο διαδίκτυο 0 ΕΝΔΗΜΙΚΑ ΦΥΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ που πωλούνται (ανεξέλεγκτα) στο διαδίκτυο Helichrysum sibthorpii Rouy (Compositae): Κινδυνεύον, προστατευόμενο από το Προεδρικό Διάταγμα 67/98 σε εθνικό επίπεδο και τη Σύμβαση

Διαβάστε περισσότερα

Η ποινική προστασία της άγριας ζωής

Η ποινική προστασία της άγριας ζωής Η ποινική προστασία της άγριας ζωής Natura Life Themis Η περιβαλλοντική ευθύνη και η προστασία της βιοποικιλότητας στo πλαίσιο του εθνικού και ευρωπαϊκού δικαίου Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Ηράκλειο Κρήτης

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΝΑΔΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ

ΜΟΝΑΔΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΜΟΝΑΔΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Κωνσταντίνος Κουνναμάς res.kc@frederick.ac.cy Η (Μ.Δ.Φ.) του Πανεπιστημίου Frederick δημιουργήθηκε το 2005, στα πλαίσια της προσπάθειας του Πανεπιστημίου για αναβάθμιση των

Διαβάστε περισσότερα

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 10 Ιουλίου (11.07) (OR. en)

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 10 Ιουλίου (11.07) (OR. en) Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 10 Ιουλίου (11.07) (OR. en) 11783/14 ENER 352 ENV 667 TRANS 360 AGRI 494 ΔΙΑΒΙΒΑΣΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Για το Γενικό Γραμματέα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΚΟΚΚΙΝΩΝ ΚΑΤΑΛΟΓΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΑΣΠΟΝ ΥΛΑ ΣΤΗ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ. Αναστάσιος Λεγάκις

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΚΟΚΚΙΝΩΝ ΚΑΤΑΛΟΓΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΑΣΠΟΝ ΥΛΑ ΣΤΗ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ. Αναστάσιος Λεγάκις Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΚΟΚΚΙΝΩΝ ΚΑΤΑΛΟΓΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΑΣΠΟΝ ΥΛΑ ΣΤΗ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ Αναστάσιος Λεγάκις Ζωολογικό Μουσείο, Πανεπιστήμιο Αθηνών Πανελλήνιο Συνέδριο Ένωσης Ελλήνων Οικολόγων

Διαβάστε περισσότερα

Προστασία και διαχείριση της βιοποικιλότητας:

Προστασία και διαχείριση της βιοποικιλότητας: Βιοποικιλότητα και επιχειρηματικότητα σε περιοχές Natura 2000: Προχωρώντας μπροστά Προστασία και διαχείριση της βιοποικιλότητας: Μια πρόκληση για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου Γενικός Διευθυντής

Διαβάστε περισσότερα

PLANT-NET CY. Δημιουργία Δικτύου Μικρο-Αποθεμάτων Φυτών στην Κύπρο για τη Διατήρηση Ειδών και Οικοτόπων Προτεραιότητας LIFE08 NAT/CY/000453

PLANT-NET CY. Δημιουργία Δικτύου Μικρο-Αποθεμάτων Φυτών στην Κύπρο για τη Διατήρηση Ειδών και Οικοτόπων Προτεραιότητας LIFE08 NAT/CY/000453 PLANT-NET CY Δημιουργία Δικτύου Μικρο-Αποθεμάτων Φυτών στην Κύπρο για τη Διατήρηση Ειδών και Οικοτόπων Προτεραιότητας LIFE08 NAT/CY/000453 Ιούνιος 2012 2 Plant-Net Cy Plant-Net Cy 3 Το έργο Το έργο με

Διαβάστε περισσότερα

LIFE OROKLINI. Βιοποικιλότητα και το ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ LIFE+

LIFE OROKLINI. Βιοποικιλότητα και το ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ LIFE+ LIFE OROKLINI LIFE10 NAT/CY/000716 Αποκατάσταση και Διαχείριση της λίμνης Ορόκλινης Βιοποικιλότητα και το ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ LIFE+ Απρίλης, 2014 Ελενα Στυλιανοπούλου Τομέας Προστασίας της Φύσης και Βιοποικιλότητας

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή εργασία ΜΟΡΙΑΚΗ ΚΑΙ ΦΑΙΝΟΤΥΠΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΝΟΣ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΣΚΛΗΡΟΥ ΣΙΤΑΡΙΟΥ ΠΟΥ ΑΠΟΚΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΡΑΠΕΖΑ

Διαβάστε περισσότερα

Η ελληνική βιοποικιλότητα Ενας κρυμμένος θησαυρός. Μανώλης Μιτάκης Φαρμακοποιός Αντιπρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρμακολογίας

Η ελληνική βιοποικιλότητα Ενας κρυμμένος θησαυρός. Μανώλης Μιτάκης Φαρμακοποιός Αντιπρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρμακολογίας Η ελληνική βιοποικιλότητα Ενας κρυμμένος θησαυρός Μανώλης Μιτάκης Φαρμακοποιός Αντιπρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρμακολογίας Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλομορφία των σύγχρονων μορφών ζωής στη Γη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (http://www.auth.gr/for) Π.Γ. Αλιζώτη Επίκουρη Καθηγήτρια Page 1 Διακονεί την επιστήμη που έχει ως αντικείμενο την προστασία, ανάπτυξη και αειφορική

Διαβάστε περισσότερα

Βιολόγος- Μεταδιδάκτορας, Τομέας Οικολογίας & Ταξινομικής, Τμήμα Βιολογίας ΕΚΠΑ. 2

Βιολόγος- Μεταδιδάκτορας, Τομέας Οικολογίας & Ταξινομικής, Τμήμα Βιολογίας ΕΚΠΑ. 2 ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ & ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ: ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ, ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ, ΜΕΤΡΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Χριστοπούλου Α 1, Φύλλας ΝΜ 2, Αριανούτσου Μ 3 1 Βιολόγος- Μεταδιδάκτορας, Τομέας Οικολογίας & Ταξινομικής,

Διαβάστε περισσότερα

3/20/2011 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

3/20/2011 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Ι. Οι εργασίες θα ακολουθούν τη διδασκόμενη ύλη. ΙΙ. Θα γίνεται εκτενής χρήση του Διαδικτύου & άλλων ελληνικών και διεθνών ββλ βιβλιογραφικών πηγών. ΙΙΙ. Η παράδοση

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή. Ονοματεπώνυμο: Αργυρώ Ιωάννου. Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Αντρέας Χαραλάμπους

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή. Ονοματεπώνυμο: Αργυρώ Ιωάννου. Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Αντρέας Χαραλάμπους ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή διατριβή Διερεύνηση της αποτελεσματικότητας εναλλακτικών και συμπληρωματικών τεχνικών στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής σε άτομα με καρκίνο

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 1.7.2016 COM(2016) 437 final 2016/0200 (NLE) Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ που εκφράζει τη θέση η οποία θα ληφθεί εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά ορισμένες προτάσεις

Διαβάστε περισσότερα

Επιτροπή Περιβάλλοντος, ηµόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίµων

Επιτροπή Περιβάλλοντος, ηµόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίµων ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Περιβάλλοντος, ηµόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίµων 17.6.2013 2012/0279(NLE) *** ΣΧΕ ΙΟ ΣΥΣΤΑΣΗΣ σχετικά µε την πρόταση απόφασης του Συµβουλίου που αφορά τη

Διαβάστε περισσότερα

Νομοθεσία για τη φύση: Κατάσταση εφαρμογής των ευρωπαϊκών οδηγιών για τη φύση Προτάσεις για τη βελτίωση εφαρμογής τους

Νομοθεσία για τη φύση: Κατάσταση εφαρμογής των ευρωπαϊκών οδηγιών για τη φύση Προτάσεις για τη βελτίωση εφαρμογής τους Νομοθεσία για τη φύση: Κατάσταση εφαρμογής των ευρωπαϊκών οδηγιών για τη φύση Προτάσεις για τη βελτίωση εφαρμογής τους WWF Ελλάς / Α. Βonetti Ιόλη Χριστοπούλου, WWF Eλλάς Σεπτέμβριος 2017 H παρουσίαση

Διαβάστε περισσότερα

12473/17 ΣΙΚ/νικ 1 DG B 2B

12473/17 ΣΙΚ/νικ 1 DG B 2B Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 26 Σεπτεμβρίου 2017 (OR. en) 12473/17 AGRI 495 FAO 36 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΗΜΕΙΟΥ «Ι/A» Αποστολέας: Αποδέκτης: Θέμα: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου Επιτροπή των Μονίμων

Διαβάστε περισσότερα

«Η Επίδραση της Βόσκησης στη Βιοποικιλότητα του Ακάμα»

«Η Επίδραση της Βόσκησης στη Βιοποικιλότητα του Ακάμα» «Η Επίδραση της Βόσκησης στη Βιοποικιλότητα του Ακάμα» Αειφόρος Αγροτική Ανάπτυξη Ακάμα Περιφερειακό Συνέδριο ΕΕ-Κύπρος 24/01/2015 Μηνάς Παπαδόπουλος Τομέας Πάρκων και Περιβάλλοντος Τμήμα Δασών ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Εθνική Στρατηγική για τα Δάση/ Σχέδιο Στρατηγικής Ανάπτυξης της Δασοπονίας

Εθνική Στρατηγική για τα Δάση/ Σχέδιο Στρατηγικής Ανάπτυξης της Δασοπονίας Εθνική Στρατηγική για τα Δάση/ Σχέδιο Στρατηγικής Ανάπτυξης της Δασοπονίας Κωδικοποιημένη συνεισφορά συμμετεχόντων στην πρώτη Συνάντηση Διαβούλευσης Αθήνα, 10/05/2018 Περιεχόμενα ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ...

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES Στη χώρα µας η ιεθνής Σύµβαση CITES κυρώθηκε µε νόµο µόλις το έτος 1992 (Ν. 2055/1992), αν και η εφαρµογή της είχε ήδη επιβληθεί µια δεκαετία νωρίτερα µε τον αρχικό

Διαβάστε περισσότερα

12950/17 ΜΜ/μκρ 1 DG B 2B

12950/17 ΜΜ/μκρ 1 DG B 2B Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 9 Οκτωβρίου 2017 (OR. en) 12950/17 AGRI 530 FAO 41 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Αποστολέας: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου Με ημερομηνία: 9 Οκτωβρίου 2017 Αποδέκτης:

Διαβάστε περισσότερα

Βαλκανικά και Εθνικά Σχέδια Δράσης για τους γύπες και η εφαρμογή τους στo Εθνικό Πάρκο Δαδιάς

Βαλκανικά και Εθνικά Σχέδια Δράσης για τους γύπες και η εφαρμογή τους στo Εθνικό Πάρκο Δαδιάς Βαλκανικά και Εθνικά Σχέδια Δράσης για τους γύπες και η εφαρμογή τους στo Εθνικό Πάρκο Δαδιάς Βασιλάκης Δ., Σκαρτσή Θ., Ποϊραζιδης Κ., Μαρίνος Γ. Η συμβολή του Life-Φύση III στην ολοκληρωμένη διαχείριση

Διαβάστε περισσότερα

MAIX, Χανιά, 6 Οκτωβρίου 2015

MAIX, Χανιά, 6 Οκτωβρίου 2015 Είδη της Κρητικής χλωρίδας που επιλέχθηκαν για το ECOPLANTMED η συμβολή της Τράπεζας Σπόρων του ΜΑΙΧ στη διατήρηση και αξιοποίηση της Κρητικής χλωρίδας Το έργο ECOPLANTMED: Οικολογική χρήση ιθαγενών φυτών

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΟΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΝΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΑΥΤΟΝΟΜΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΜΕ Α.Π.Ε

ΟΙΚΟΝΟΜΟΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΝΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΑΥΤΟΝΟΜΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΜΕ Α.Π.Ε Τμήμα Ηλεκτρονικών Μηχανικών Τ.Ε. ΟΙΚΟΝΟΜΟΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΝΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΑΥΤΟΝΟΜΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΜΕ Α.Π.Ε Πτυχιακή Εργασία Φοιτητής: Γεμενής Κωνσταντίνος ΑΜ: 30931 Επιβλέπων Καθηγητής Κοκκόσης Απόστολος Λέκτορας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. του ΚΑΤ ΕΞΟΥΣΙΟΔΟΤΗΣΗ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ (ΕΕ) /... ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. του ΚΑΤ ΕΞΟΥΣΙΟΔΟΤΗΣΗ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ (ΕΕ) /... ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 30.4.2018 C(2018) 2526 final ANNEX 1 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ του ΚΑΤ ΕΞΟΥΣΙΟΔΟΤΗΣΗ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ (ΕΕ) /... ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ για τη συμπλήρωση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1143/2014 του Ευρωπαϊκού

Διαβάστε περισσότερα

Bio-Greece - NATURA 2000 ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΑΝΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΔΙΚΤYΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

Bio-Greece - NATURA 2000 ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΑΝΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΔΙΚΤYΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Bio-Greece - NATURA 2000 ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΑΝΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΔΙΚΤYΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Εύα Παπαστεργιάδου, Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών Η Οδηγία 92/43/ΕΟΚ Σκοπός Προστασία της βιολογικής

Διαβάστε περισσότερα

Προστασία Φυτο- γενετικών Πόρων. Επισιτιστική Αυτάρκεια. Βάσω Κανελλοπούλου ΠΕΛΙΤΙ

Προστασία Φυτο- γενετικών Πόρων. Επισιτιστική Αυτάρκεια. Βάσω Κανελλοπούλου ΠΕΛΙΤΙ Προστασία Φυτο- γενετικών Πόρων ε Επισιτιστική Αυτάρκεια Βάσω Κανελλοπούλου ΠΕΛΙΤΙ ΦΟΡΟΥΜ-ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΕΥΗΜΕΡΙΑ ΧΩΡΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Αθήνα, Πολυτεχνείο, 20-22/2/2015 Διοργάνωση: Ηλιόσποροι, δίκτυο για

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ CITES Στη χώρα µας η ιεθνής Σύµβαση CITES κυρώθηκε µε νόµο µόλις το έτος 1992 (Ν. 2055/1992), αν και η εφαρµογή της είχε ήδη επιβληθεί µια δεκαετία νωρίτερα µε τον αρχικό

Διαβάστε περισσότερα

Λαναρά Θεοδώρα Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος MSc Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Παρνασσού

Λαναρά Θεοδώρα Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος MSc Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Παρνασσού Λαναρά Θεοδώρα Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος MSc Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Παρνασσού Ορισμός: Μια χερσαία και/ή θαλάσσια έκταση με ιδιαίτερα οικολογικά και τοπικά χαρακτηριστικά, αφιερωμένη στην

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΡΛΑΣ

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΡΛΑΣ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΡΛΑΣ Θ. Παπαδημητρίου, Π. Σιδηρόπουλος, Δ. Μιχαλάκης, Μ. Χαμόγλου, Ι. Κάγκαλου Φορέας Διαχείρισης Περιοχής Οικοανάπτυξης Κάρλας

Διαβάστε περισσότερα

LIFE10 NAT/CY/000717. Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης του οικότοπου προτεραιότητας 9560* στην Κύπρο

LIFE10 NAT/CY/000717. Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης του οικότοπου προτεραιότητας 9560* στην Κύπρο JUNIPERCY LIFE10 NAT/CY/000717 Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης του οικότοπου προτεραιότητας 9560* στην Κύπρο 3ο ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ Ιούνιος 2014 2 JUNIPERCY ΤΟ ΕΡΓΟ JUNIPERCY Το έργο «Βελτίωση της κατάστασης

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΠΟΥ ΒΙΩΝΕΙ ΤΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΣΤΙΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΕΝΑΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Άντρη Αγαθαγγέλου Λεμεσός 2012 i ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Η επίδραση των Κοινοτικών Οδηγιών για τη Φύση στην προστασία και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα

Η επίδραση των Κοινοτικών Οδηγιών για τη Φύση στην προστασία και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα Η επίδραση των Κοινοτικών Οδηγιών για τη Φύση στην προστασία και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα Ελένη Τρύφων Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας Πόσο επίκαιρο είναι το ερώτημα; Η Ε.Ε.

Διαβάστε περισσότερα

Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων προτεραιότητας *1520 και *5220 στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Ριζοελιάς

Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων προτεραιότητας *1520 και *5220 στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Ριζοελιάς Τεύχος 1 Σεπτέμβριος 2014 Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων προτεραιότητας *1520 και *5220 στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Ριζοελιάς LIFE12NAT/CY/000758 Περιεχόµενα Περισσότερες πληροφορίες www.life-rizoelia.eu

Διαβάστε περισσότερα

Αυτορρύθμιση στις αγροτικές περιοχές/ύπαιθρος

Αυτορρύθμιση στις αγροτικές περιοχές/ύπαιθρος Αυτορρύθμιση στις αγροτικές περιοχές/ύπαιθρος Πώς μπορεί να καλυφθεί η απουσία του κράτους; Κρίνα Μπελεάν Δικηγόρος ΔΣ Χανίων Περιβαλλοντολόγος, MSc Στην Ελλάδα, οι κατ εξοχήν αγροτικές περιοχές καταλαμβάνουν

Διαβάστε περισσότερα

«Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών ΝATURA 2000»

«Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών ΝATURA 2000» Ανοικτή Εκδήλωση Ενημέρωσης με θέμα: «Προστατευόμενες περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 στην Κρήτη» Αξός Μυλοποτάμου, 29 Μαΐου 2016 «Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών ΝATURA 2000» Δρ. ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ Φυσικός

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΛΕΜΕΣΟΣ 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Υπενθύμιση. Παγκόσμιες ημέρες αφιερωμένες στο περιβάλλον

Υπενθύμιση. Παγκόσμιες ημέρες αφιερωμένες στο περιβάλλον Υπενθύμιση Παγκόσμιες ημέρες αφιερωμένες στο περιβάλλον Φεβρουάριος 2: Ημέρα Υγροτόπων Στις 2 Φεβρουαρίου 1977 υπογράφτηκε η Σύμβαση για τους Υγροτόπους στην πόλη Ramsar του Ιράν. Στη Συνθήκη αυτή περιλαμβάνονται

Διαβάστε περισσότερα

Εκτεταμένη Περίληψη του νομοσχεδίου για την προστασία της βιοποικιλότητας

Εκτεταμένη Περίληψη του νομοσχεδίου για την προστασία της βιοποικιλότητας Εκτεταμένη Περίληψη του νομοσχεδίου για την προστασία της βιοποικιλότητας Ανάγκη για ένα νόμο για τη βιοποικιλότητα Με το νέο νομοσχέδιο διατυπώνεται ένα αποτελεσματικό πλαίσιο προστασίας της βιοποικιλότητας,

Διαβάστε περισσότερα

2 o ΕΝΗΜΕΡΩΣΙΚΟ ΔΕΛΣΙΟ. Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης του οικότοπου προτεραιότητας 9560* στην Κύπρο LIFE10 NAT/CY/

2 o ΕΝΗΜΕΡΩΣΙΚΟ ΔΕΛΣΙΟ. Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης του οικότοπου προτεραιότητας 9560* στην Κύπρο LIFE10 NAT/CY/ 2 o ΕΝΗΜΕΡΩΣΙΚΟ ΔΕΛΣΙΟ J U N I P E R C Y 1 www.junipercy.org.cy Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης του οικότοπου προτεραιότητας 9560* στην Κύπρο LIFE10 NAT/CY/000717 Ιούνιος 2013 2 JUNIPERCY Το έργο με

Διαβάστε περισσότερα

Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ

Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ *Φέρουσα χωρητικότητα Ο μέγιστος αριθμός ατόμων ενός είδους που μπορεί να υποστηρίζεται από ένα δεδομένο οικοσύστημα. Ο προσδιορισμός της για τον άνθρωπο

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Η ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΗ ΜΕ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΝΕΑΝΙΚΗ ΙΔΙΟΠΑΘΗ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ Όνομα Φοιτήτριας: Μαρία Θωμά Αριθμός φοιτητικής ταυτότητας:2010221455

Διαβάστε περισσότερα

https://ec.europa.eu/eusurvey/runner/941cb9fc-5bbf-4c9e-aefd-6b18fc083b9a?draftid= d-d be6f- 7e7a2c858b73&surveylanguage=EL&serverEnv=

https://ec.europa.eu/eusurvey/runner/941cb9fc-5bbf-4c9e-aefd-6b18fc083b9a?draftid= d-d be6f- 7e7a2c858b73&surveylanguage=EL&serverEnv= Δημόσια διαβούλευση στο πλαίσιο του ελέγχου καταλληλότητας της νομοθεσίας της ΕΕ για τη φύση (οδηγίες για τα πτηνά και τους οικοτόπους) https://ec.europa.eu/eusurvey/runner/941cb9fc-5bbf-4c9e-aefd-6b18fc083b9a?draftid=3396364d-d304-4358-be6f-

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΗΣ ΝΑΓΚΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ : ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΚΑΙ ΕΝΩΣΙΑΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΘΝΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗΣ

ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΗΣ ΝΑΓΚΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ : ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΚΑΙ ΕΝΩΣΙΑΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΘΝΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ «Περιβαλλοντική Ευθύνη, Πρόληψη και Αποκατάσταση: Προκλήσεις και Ευκαιρίες για την Προστασία της Βιοποικιλότητας στην Ελλάδα», LIFE Natura Themis, Ηράκλειο

Διαβάστε περισσότερα

Παρόχθιες Ζώνες. Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών. Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων. Δρ.

Παρόχθιες Ζώνες. Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών. Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων. Δρ. Παρόχθιες Ζώνες Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών Δρ. Σταμάτης Ζόγκαρης 1. Εισαγωγικά Ποταμολογική Προσέγγιση 2. Ορισμοί 3. Αναγνώριση Απογραφή

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΕΣ EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2018/0216(COD) Σχέδιο γνωμοδότησης Bronis Ropė (PE629.

ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΕΣ EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2018/0216(COD) Σχέδιο γνωμοδότησης Bronis Ropė (PE629. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2014-2019 Επιτροπή Περιφερειακής Ανάπτυξης 2018/0216(COD) 03.12.2018 ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΕΣ 410-446 Σχέδιο γνωμοδότησης (PE629.641v01-00) Θέσπιση κανόνων για τη στήριξη των στρατηγικών σχεδίων

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση των φυσικών πόρων και των οικοσυστημάτων Ι

Διαχείριση των φυσικών πόρων και των οικοσυστημάτων Ι Διαχείριση των φυσικών πόρων και των οικοσυστημάτων Ι Διάλεξη : Διατήρηση και προστασία βιοποικιλότητας Επίκουρος Καθηγητής Σπυρίδων Ντούγιας Πέμπτη 1 Δεκεμβρίου 18:00-21:00 Ώρα για εξ αποστάσεως συνεργασία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ. που συνοδεύει το έγγραφο

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ. που συνοδεύει το έγγραφο ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 4.10.2012 SWD(2012) 291 final ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ που συνοδεύει το έγγραφο Πρόταση κανονισμού του

Διαβάστε περισσότερα

Η θέση ύπνου του βρέφους και η σχέση της με το Σύνδρομο του αιφνίδιου βρεφικού θανάτου. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

Η θέση ύπνου του βρέφους και η σχέση της με το Σύνδρομο του αιφνίδιου βρεφικού θανάτου. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η θέση ύπνου του βρέφους και η σχέση της με το Σύνδρομο του αιφνίδιου βρεφικού θανάτου. Χρυσάνθη Στυλιανού Λεμεσός 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Προστασία Γενετικής Βιολογικής Ποικιλότητας

Προστασία Γενετικής Βιολογικής Ποικιλότητας Εργαστήριο Δασικής Γενετικής και Βελτίωσης Δασοπονικών Ειδών Προστασία Γενετικής Βιολογικής Ποικιλότητας Διαχείριση της Γενετικής Ποικιλότητας (με έμφαση στα μεσογειακά δάση) 1 Βιοποικιλότητα Ορίζεται,

Διαβάστε περισσότερα

LIFE08 NAT/CY/ Δράση Γ.5: Εμπλουτισμός των πληθυσμών των υπό μελέτη ειδών

LIFE08 NAT/CY/ Δράση Γ.5: Εμπλουτισμός των πληθυσμών των υπό μελέτη ειδών LIFE08 NAT/CY/000453 Δράση Γ.5: Εμπλουτισμός των πληθυσμών των υπό μελέτη ειδών Παραδοτέο: Έκθεση για τον Εμπλουτισμό των Πληθυσμών των Υπό Μελέτη Ειδών PLANT-NET CY Ιούνιος 2013 Περιεχόμενα I. Εισαγωγή...

Διαβάστε περισσότερα

Νομοθεσία για τη φύση: Κατάσταση εφαρμογής των ευρωπαϊκών οδηγιών για τη φύση Προτάσεις για τη βελτίωση εφαρμογής τους

Νομοθεσία για τη φύση: Κατάσταση εφαρμογής των ευρωπαϊκών οδηγιών για τη φύση Προτάσεις για τη βελτίωση εφαρμογής τους Νομοθεσία για τη φύση: Κατάσταση εφαρμογής των ευρωπαϊκών οδηγιών για τη φύση Προτάσεις για τη βελτίωση εφαρμογής τους Ιόλη Χριστοπούλου, WWF Eλλάς Σεπτέμβριος 2017 H παρουσίαση Συμπεράσματα αξιολόγησης

Διαβάστε περισσότερα

Ένας Γυπαετός στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000

Ένας Γυπαετός στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000 Ένας Γυπαετός στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000 Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία 2018 Κάποτε Στις αρχές της δεκαετίας του 90, η βιοποικιλότητα στην Ευρώπη βρισκόταν σε κρίσιμο

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Δασικής Γενετικής και Βελτίωσης Δασοπονικών Ειδών. Προστασία Γενετικής Βιολογικής Ποικιλότητας

Εργαστήριο Δασικής Γενετικής και Βελτίωσης Δασοπονικών Ειδών. Προστασία Γενετικής Βιολογικής Ποικιλότητας Εργαστήριο Δασικής Γενετικής και Βελτίωσης Δασοπονικών Ειδών Προστασία Γενετικής Βιολογικής Ποικιλότητας 1 Βιολογική ποικιλότητα Βιολογική ποικιλότητα ή βιοποικιλότητα Έννοια με ευρεία αναφορά σε διεθνείς

Διαβάστε περισσότερα

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ. ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ. ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΕΠΙΛΕΞΑΜΕ: Η χλωρίδα και η πανίδα στην χώρα μας είναι ένα πολύ σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΔΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΒΟΤΑΝΙΚΗΣ. Κώστας Κουγιουμουτζής, Λέκτορας

ΕΙΔΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΒΟΤΑΝΙΚΗΣ. Κώστας Κουγιουμουτζής, Λέκτορας ΕΙΔΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΒΟΤΑΝΙΚΗΣ Κώστας Κουγιουμουτζής, Λέκτορας Ειδικά Μαθήματα Βοτανικής Πληροφορίες σχετικά με το μάθημα Ειδικά Μαθήματα Βοτανικής Πληροφορίες σχετικά με το μάθημα Σχεδιάγραμμα διδασκαλίας

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία. Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο.

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία. Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο Μαργαρίτα Μάου Λευκωσία 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ. Τι έχετε να κερδίσετε;

ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ. Τι έχετε να κερδίσετε; ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ Τι έχετε να κερδίσετε; Η βιοποικιλότητα είναι η πολυμορφία της ζωής στον πλανήτη μας. Είναι η βάση της ευεξίας και της οικονομίας μας Εξαρτώμαστε από τη φύση για την τροφή, το νερό,

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. Μαρία Κιτριλάκη ΠΕ04.04

ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. Μαρία Κιτριλάκη ΠΕ04.04 ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Μαρία Κιτριλάκη Διαχείριση φυσικών περιοχών Η σύγχρονη αντίληψη για τη διαχείριση των φυσικών περιοχών δεν κυριαρχείται από την παλαιότερη τακτική της εξάντλησης αλλά από

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικοί Βιότοποι. Τάξη Οδηγίες Μάθημα Ε Δημοτικού Πώς συμπληρώνουμε τα φύλλα εργασίας Γεωγραφία

Ελληνικοί Βιότοποι. Τάξη Οδηγίες Μάθημα Ε Δημοτικού Πώς συμπληρώνουμε τα φύλλα εργασίας Γεωγραφία Τάξη Οδηγίες Μάθημα Ε Δημοτικού Πώς συμπληρώνουμε τα φύλλα εργασίας Γεωγραφία Στόχος της δραστηριότητας αυτής είναι να γνωρίσουμε και να καταγράψουμε τους ελληνικούς βιότοπους και να εντοπίσουμε τα ζώα

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Εθνική Νοµοθεσία Α. Νόµος 1650/1986 «Για την προστασία του περιβάλλοντος» Εθνική Νοµοθεσία Α. Νόµος 1650/1986 «Για την προστασία του περιβάλλοντος» Το 1986 η εθνικήνοµοθεσία

Διαβάστε περισσότερα

Η συμβολή του ΒΙΟ4LIFE στις πολιτικές της Ε.Ε. και της Κύπρου. Ελενα Στυλιανοπούλου Τμήμα Περιβάλλοντος

Η συμβολή του ΒΙΟ4LIFE στις πολιτικές της Ε.Ε. και της Κύπρου. Ελενα Στυλιανοπούλου Τμήμα Περιβάλλοντος Η συμβολή του ΒΙΟ4LIFE στις πολιτικές της Ε.Ε. και της Κύπρου Ελενα Στυλιανοπούλου Τμήμα Περιβάλλοντος ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για την αξία της βιοποικιλότητας

Διαβάστε περισσότερα

Η άγρια βρώσιμη χλωρίδα της Κρήτης

Η άγρια βρώσιμη χλωρίδα της Κρήτης Σεμινάριο Βάμος 25-11-2008 Γεωργία- Διατροφή- Ποιότητα ζωής ΤΙΤΛΟΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗΣ Η άγρια βρώσιμη χλωρίδα της Κρήτης Κλεόνικος Σταυριδάκης Υπεύθ. Α/θμιας Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ν. Ρεθύμνου Εισαγωγή Η

Διαβάστε περισσότερα

«Οικοσυστημικές Υπηρεσίες & Οικοτουρισμός»

«Οικοσυστημικές Υπηρεσίες & Οικοτουρισμός» «Οι οικολογικές υπηρεσίες, τα κοινωνικά οφέλη και η οικονομική αξία των υπηρεσιών των οικοσυστημάτων Εκπαιδευτικό Σεμινάριο για Επαγγελματίες Τουρισμού «Οικοσυστημικές Υπηρεσίες & Οικοτουρισμός» Ομαλός

Διαβάστε περισσότερα

Μεταπυρική Διαχείριση Δασών Ψυχρόβιων Κωνοφόρων

Μεταπυρική Διαχείριση Δασών Ψυχρόβιων Κωνοφόρων Μεταπυρική Διαχείριση Δασών Ψυχρόβιων Κωνοφόρων Μ. Αριανούτσου, Δρ. Καζάνης Δημήτρης Τομέας Οικολογίας - Ταξινομικής Τομέας Οικολογίας -Τμήμα Βιολογίας Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές αειφορίας και διαχείρισης Βιολογία της Διατήρησης

Αρχές αειφορίας και διαχείρισης Βιολογία της Διατήρησης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αρχές αειφορίας και διαχείρισης Βιολογία της Διατήρησης Ενότητα 5: Πρότυπα διατήρησης ex-situ & in-situ Καθηγητής Παντής Ιωάννης Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ «Περιβαλλοντικά Προβλήματα & Δίκαιο» ΜΑΘΗΜΑ 7

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ «Περιβαλλοντικά Προβλήματα & Δίκαιο» ΜΑΘΗΜΑ 7 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ «Περιβαλλοντικά Προβλήματα & Δίκαιο» ΜΑΘΗΜΑ 7 Το πρόβλημα ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ «Εν τω μεταξύ, η φύση γίνεται περισσότερο ευάλωτη, αφού της αφαιρείται το μεγαλύτερο της όπλο:

Διαβάστε περισσότερα

Αθήνα, 2 Ιουλίου 2010 ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. ΘΕΜΑ: «Σε ανοιχτή διαβούλευση το σ/ν του ΥΠΕΚΑ για τη βιοποικιλότητα»

Αθήνα, 2 Ιουλίου 2010 ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. ΘΕΜΑ: «Σε ανοιχτή διαβούλευση το σ/ν του ΥΠΕΚΑ για τη βιοποικιλότητα» Αθήνα, 2 Ιουλίου 2010 ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΘΕΜΑ: «Σε ανοιχτή διαβούλευση το σ/ν του ΥΠΕΚΑ για τη βιοποικιλότητα» Σε ένα αποτελεσματικό πλαίσιο προστασίας της βιοποικιλότητας, στην απλοποίηση των διαδικασιών χαρακτηρισμού

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΦΥΣΗ 2000, Λεωφόρος Μεσογείων 119, Αθήνα ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΦΥΣΗ 2000

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΦΥΣΗ 2000, Λεωφόρος Μεσογείων 119, Αθήνα ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΦΥΣΗ 2000 ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΦΥΣΗ 2000, Λεωφόρος Μεσογείων 119, Αθήνα ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΦΥΣΗ 2000 Τελευταία ενημέρωση: 2018 NOMOΣ ΥΠ ΑΡΙΘ. 3937/2011 (ΦΕΚ 60/Α /31.03.2011) Διατήρηση της βιοποικιλότητας και

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ

ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Εσείς Γιατί επιλέξατε το μάθημα Τι περιμένετε από τις ώρες που θα περάσετε διδασκόμενοι μαζί μας; Προτάσεις ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Ι. Οι εργασίες θα ακολουθούν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2004 Έγγραφο συνόδου 2009 15.2.2008 B6-0000 ΠΡΟΤΑΣΗ ΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ εν συνεχεία της ερώτησης για προφορική απάντηση B6-0000/2008 σύμφωνα με το άρθρο 108, παράγραφος 5, του Κανονισμού του

Διαβάστε περισσότερα

Δίκτυο NATURA 2000 στην Κρήτη: Υπηρεσίες οικοσυστημάτων αγροτικών περιοχών

Δίκτυο NATURA 2000 στην Κρήτη: Υπηρεσίες οικοσυστημάτων αγροτικών περιοχών Δίκτυο NATURA 2000 στην Κρήτη: Υπηρεσίες οικοσυστημάτων αγροτικών περιοχών Άγιοι Δέκα, 10-05-2017 Ελισάβετ Γεωργοπούλου Βιολόγος Πανεπιστήμιο Κρήτης Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης LIFE13 INF/GR/000188

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση περιοχών Δικτύου Natura 2000. Μαρίνα Ξενοφώντος Λειτουργός Περιβάλλοντος Τμήμα Περιβάλλοντος

Διαχείριση περιοχών Δικτύου Natura 2000. Μαρίνα Ξενοφώντος Λειτουργός Περιβάλλοντος Τμήμα Περιβάλλοντος Διαχείριση περιοχών Δικτύου Natura 2000 Μαρίνα Ξενοφώντος Λειτουργός Περιβάλλοντος Τμήμα Περιβάλλοντος Το Δίκτυο Natura 2000 Πανευρωπαϊκό Δίκτυο Οικολογικών Περιοχών το οποίο δημιουργήθηκε το 1992 με την

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ ΜΕΣΩ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ ΜΑΙΝ ΣΕ ΤΥΠΙΚΩΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ ΜΕΣΩ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ ΜΑΙΝ ΣΕ ΤΥΠΙΚΩΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Σχολή Επιστημών Υγείας Πτυχιακή εργασία ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΩΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ ΜΕΣΩ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ ΜΑΙΝ ΣΕ ΤΥΠΙΚΩΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Γεωργίου Μύρια Λεμεσός, Μάιος 2018 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΑΣΙΚΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΦΙΛΟΔΑΣΙΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΚΥΠΡΟΥ- 2011

ΔΑΣΙΚΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΦΙΛΟΔΑΣΙΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΚΥΠΡΟΥ- 2011 ΔΑΣΙΚΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΦΙΛΟΔΑΣΙΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΚΥΠΡΟΥ- 2011 ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΤΟΣ ΔΑΣΩΝ 2011 Νέες προσεγγίσεις σε θέματα προστασίας και διατήρησης του φυσικού πλούτου της Κύπρου ΔΡ ΝΙΚΟΛΑΣ ΗΛΙΑΔΗΣ ΔΑΣοΛοrοΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ NATURA 2000 ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ, ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΚΑΙ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗΣ

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ NATURA 2000 ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ, ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΚΑΙ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ NATURA 2000 ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ, ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΚΑΙ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗΣ Το Ναtura 2000 αποτελεί ένα ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο περιοχών οι οποίες φιλοξενούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Χλωρίδα και Πανίδα

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Χλωρίδα και Πανίδα ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Χλωρίδα και Πανίδα ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Ερωτήσεις της µορφής σωστό-λάθος Σηµειώστε αν είναι σωστή ή λάθος καθεµιά από τις παρακάτω προτάσεις περιβάλλοντας µε ένα κύκλο το αντίστοιχο

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία Η ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Μαρία Χρίστου Λεμεσός 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Η Επίδραση και οι Επιπτώσεις της Απουσίας Χωρικού Σχεδίου για την Αγροτική Γή

Η Επίδραση και οι Επιπτώσεις της Απουσίας Χωρικού Σχεδίου για την Αγροτική Γή Η Επίδραση και οι Επιπτώσεις της Απουσίας Χωρικού Σχεδίου για την Αγροτική Γή ΜΕΛΙΔΟΝΙ 12/11/18 Δρ Αλέξανδρος Ε. Στεφανάκης Κτηνίατρος Προεδρος ΓΕΩΤΕΕ- ΠΚ Φυσικό Περιβάλλον Ορίζεται το σύνολο των βιοτικών

Διαβάστε περισσότερα

Στρατηγική για την ελληνική γεωργία και την ύπαιθρο στο πλαίσιο της ΚΓΠ με ορίζοντα το 2020

Στρατηγική για την ελληνική γεωργία και την ύπαιθρο στο πλαίσιο της ΚΓΠ με ορίζοντα το 2020 Στρατηγική για την ελληνική γεωργία και την ύπαιθρο στο πλαίσιο της ΚΓΠ με ορίζοντα το 2020 Επιστροφή στη Γεωργία; Μύθοι και Πραγματικότητα Ημερίδα Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Αγροτικής Οικονομίας

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ. Πτυχιακή Εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ. Πτυχιακή Εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Πτυχιακή Εργασία ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ. Ονοματεπώνυμο:

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ. σχετικά με την υπογραφή, εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της σύμβασης της Μιναμάτα για τον υδράργυρο

Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ. σχετικά με την υπογραφή, εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της σύμβασης της Μιναμάτα για τον υδράργυρο ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 31.5.2013 COM(2013) 325 final 2013/0168 (NLE) Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ σχετικά με την υπογραφή, εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της σύμβασης της Μιναμάτα για τον

Διαβάστε περισσότερα