Επενδύσεις, Ανάπτυξη, Ανεργία

Transcript

1 Ι ΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τσάµη Καρατάση 11 Αθήνα , Τηλ Fax , Tsami Karatasi Str.-Athens , Tel Fax , Επενδύσεις, Ανάπτυξη, Ανεργία Προτάσεις βελτίωσης στο µείγµα οικονοµικής πολιτικής για καταπολέµηση της ανεργίας και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Ιανουάριος 2012 Νίκος Ζόνζηλος Επιστηµονικός Σύµβουλος ΙΟΒΕ 1

2 Η αξιοπιστία του προγράµµατος οικονοµικής πολιτικής έχει τρωθεί Οι διαρκείς προς τα κάτω αναθεωρήσεις των προβλέψεων για το ρυθµό ανόδου του ΑΕΠ και οι συνεχείς µεταθέσεις της ανάκαµψης για κάποιο µεταγενέστερο τρίµηνο στο µέλλον, µαζί µε τις συνακόλουθες αποκλίσεις στους δηµοσιονοµικούς στόχους έχουν τρώσει βαθειά την αξιοπιστία του προγράµµατος προσαρµογής της ελληνικήςοικονοµίας. Η ελληνική οικονοµία βρίσκεται σε βαθειά και παρατεταµένη ύφεση και σύµφωνα µε όλους τους βραχυχρόνιους δείκτες, αλλά και τα αποτελέσµατα ερευνών συγκυρίας η ανάκαµψη δεν είναι προς το παρόνορατή. Υπάρχουν κάποιες ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις, όπως οι εισπράξεις από τουρισµό που και τον Οκτώβριο πήγαν καλά, ο δείκτηςεµπιστοσύνηςτηςε.ε, ωστόσοηεικόναδεναλλάζει. Η οικονοµία είναι σε εξαιρετικά δυσχερή θέση και χαρακτηρίζεται απόέντονεςανισορροπίεςσεόλουςτουςτοµείςδραστηριότητας. 2

3 Τρεις θεµελιακές ανισορροπίες χαρακτηρίζουν την ελληνική οικονοµία Τρεις είναι οι θεµελιώδεις ανισορροπίες που χαρακτηρίζουν την ελληνική οικονοµία οι οποίες είναι πλήρως συνδεδεµένες και αλληλοεξαρτώµενες: Η δηµοσιονοµική Των εξωτερικών συναλλαγών Των αγορών προϊόντος και εργασίας (που είναι το κύριο θέµα αυτής της παρουσίασης). 3

4 Το δηµοσιονοµικό έλλειµµα είναι κοληµένο στο 10% του ΑΕΠ Η δηµοσιονοµική Το έλλειµµα της Γενικής Κυβέρνησης σε εθνικολογιστική βάση είναι κολληµένοστο 10% τουαεπτο 2010 καιτο Ηοικονοµίαεξακολουθεί να παράγει πρωτογενή ελλείµµατα µε αποτέλεσµα το χρέος να µην µπορεί να συγκρατηθεί: 144,9% του ΑΕΠ το 2010, 161.7% το 2011 (µε PSI) Έλλειµµα γενικής κυβέρνησης % του ΑΕΠ Ενοποιηµένο χρέος γενικής κυβέρνησης ως % του ΑΕΠ

5 Το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, αλλά και το ύψος της ΕΘ είναι σε ανησυχητικά επίπεδα Έλλειµµα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (% του ΑΕΠ) Καθαρή διεθνής επενδυτική θέση ως % του ΑΕΠ Σε εθνικολογιστική βάση το έλλειµµα του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών είναι το υψηλότεροστηε.εκαιβέβαιαστηζώνητουευρώ (12.3% το 2010 και 10.6% το 2011). Τα εξωτερικά ελλείµµατα φορτώνουν τη διεθνή επενδυτική θέση της χώρας που το 2010 ήταναρνητικήστο 93% τουαεπ. Το 2011 αναµένεταιναξεπεράσειτοµέγεθος τουαεπκαιναπαραµείνεισευψηλάεπίπεδα. Επιπλέον, Το ελληνικό δηµόσιο χρέος διακρατείται σε µεγάλη έκταση από µη κατοίκους

6 Η ανισορροπία στις αγορές προϊόντος και εργασίας Ο πραγµατικός τοµέας της ελληνικής οικονοµίας είναι σε καθεστώς πλήρους ανισορροπίας Ηανεργίατο 2011 έφθασετο 17% καιτο 2012 αναµένεταινα ξεπεράσειτο 18% τουεργατικούδυναµικού. Το παραγωγικό κενό (η διαφορά µεταξύ τρέχουσας παραγωγής και της δυνητικής παραγωγικής ικανότητας της οικονοµίας) εκτιµάται από -8% έως -11% αναλόγωςτηςµεθόδουεκτίµησης. 6

7 Με την ακολουθούµενη πολιτική ο δρόµος για την επιστροφή στην ισορροπία διαρκώς µακραίνει Τίθεται το ερώτηµα, γιατί η εφαρµοσθείσα οικονοµική πολιτική είχε τόσο πενιχρά αποτελέσµατα, ενώ πολλά µεγέθη σαφώς επιδεινώθηκαν; Γιατί τα αποτελέσµατα είναι αντίθετα των επιδιωκοµένων; Γιατί, παράτηνπροσπάθειακαιτιςθυσίες, οδρόµοςγιατην επιστροφή στην ισορροπία διαρκώς µακραίνει και, βέβαια, η αγανάκτησητηςκοινωνίαςανεβαίνεικαιηυποµονήεξαντλείται; Παρουσιάζω γραφικά το πρόβληµα στο χώρο, της ανεργίας και της ανταγωνιστικότητας, δυο οικονοµικά µεγέθη, που κατά κύριο λόγο απασχολούν την οικονοµική πολιτική και την κοινωνία και έχουν κεντρικό ρόλο στο δηµόσιο διάλογο. Επιπλέον, γίνεται σαφής ο αρχικός σχεδιασµός του προγράµµατος, της εξισορρόπησης της οικονοµίαςµέσωτηςανταγωνιστικότηταςκαιτουεξωτερικούτοµέα. 7

8 1ηΕκθεσητηςΤριµερούςΜαίοςτου EL Ανεργία 8

9 2ηΕκθεσητηςΤριµερούς εκέµβριοςτου 2010 EL Ανεργία 9

10 3ηΕκθεσητηςΤριµερούςΜάρτιοςτου 2011 EL Ανεργία 10

11 4ΕκθεσητηςΤριµερούςΙούλιοςτου EL Ανεργία 11

12 5ηΕκθεσητηςΤριµερούς εκέµβριος του 2011 EL Ανεργία 12

13 Κάτιδενπάεικαλά, πουβαδίζουµε; Είναι φανερό, ότι κάτι δεν πάει καλά στο σχεδιασµό και εφαρµογή της οικονοµικής πολιτικής. Κάποιο θεµελιακό λάθος υπάρχει, που οδηγείσεαποτελέσµατααντίθετατωνεπιδιωκοµένων. Που βαδίζουµε; µήπως κάτι πρέπει να αλλάξουµε άµεσα; Πιστεύω, ότι απαιτείται µια νέα αντίληψη για την οικονοµική πολιτική, ένα νέο πλαίσιο, ένα νέο µοντέλο. Αςπάρουµεόµωςταπράγµατααπότηναρχή. 13

14 Οι δυο βασικοί άξονες της οικονοµικής πολιτικής (ηλογικήτουαρχικούσχεδιασµού) Στον αρχικό της σχεδιασµό η οικονοµική πολιτική είχε διαµορφωθεί γύρω από δυο βασικούς άξονες που στόχευαν: I.Στη µεσοπρόθεσµη δηµοσιονοµική διατηρησιµότητα και II.Στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και την ενίσχυση του µεσοπρόθεσµου δυνητικού ρυθµού ανόδου της οικονοµίας. Η επιτυχία των στόχων του δεύτερου άξονα θα µετρίαζε τις µεσοπρόθεσµες υφεσιακές επιπτώσεις που κατ ανάγκη θα επέφερε η πρώτηπαρέµβαση. 14

15 Ο δεύτερος άξονας συνδέεται άµεσα µε την πραγµατική οικονοµία και την διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα Εστιάζω στο δεύτερο άξονα που συνδέεται πιο άµεσα µε την πραγµατική οικονοµία. Ο πυρήνας του σκέλους αυτού της πολιτικής είναι διττός και περιλαµβάνει: I.Το δραστικό περιορισµό του µισθολογικού κόστους µε στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας τιµών και της απασχόλησης και, II.Τη µεγάλης εκτάσεως διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις στην αγορά προϊόντων και εργασίας, που στοχεύουν στην ενίσχυση της απασχόλησης, της ανταγωνιστικότητας (διαρθρωτικής), της ευκαµψίας τιµών και της αποτελεσµατικότητας της οικονοµίας. 15

16 Η συνέργεια των µέτρων είναι κεντρικής σηµασίας Οι δύο αυτές παρεµβάσεις είναι απόλυτα συνδεδεµένες και έχουν σαφώς συνεργατικό χαρακτήρα, µε την έννοια, ότι η επιτυχής εφαρµογή της µιας ενισχύει και προϋποθέτει την εφαρµογή και απόδοση της άλλης. Μεµονωµένεςεφαρµογέςτωνµέτρωνοδηγούνσεαποτυχία. ΙδίωςανεφαρµοστείηΙ(µείωσηµισθών), χωρίςναπροηγηθείηιι (διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις). Αλλά και µέσα στις διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις πρέπει να προηγηθούν οι παρεµβάσεις στην αγορά προϊόντος και να ακολουθήσουν οι πλέον επώδυνες της αγοράς εργασίας. Το ΙΟΒΕ είχε επισηµάνει από την αρχή τη σηµασία της χρονικής αλληλουχίαςτωνµέτρωνγιατηναποτελεσµατικότητάτους, Αγνοήθηκε. Ησυνταγήεφαρµόστηκεακριβώςανάποδακαιβέβαιααπέτυχε. 16

17 Μισθοί-απασχόληση- τιµές-ανταγωνιστικότητα Οι µισθοί και το κόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος πράγµατι περιορίστηκαν δραστικά τα τελευταία τρία χρόνια και στο δηµόσιο και στον ιδιωτικό τοµέα της οικονοµίας. Ωστόσο, η πολιτική απέτυχε ναµειώσειτηνανεργία. Αντίθετα, τηναύξησεκαιτούψοςτης ξεπέρασεκάθεπροηγούµενο. Αποδοχές ανά µισθωτό και κόστος εργασίας ανα µονάδα προϊόντος % µεταβολές ULC Αποδοχές ,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 Ανεργία % του εργατικού δυναµικού 0,

18 Γιατί στη Ελλάδα η απασχόληση αντιδρά αρνητικά στη µείωση των µισθών; Το πρόβληµα εντοπίζεται στον τρόπο λειτουργίας του nexus µισθοίαπασχόληση-τιµές. Τοκεντρικόερώτηµαείναι: περνάειηµείωσητωνµισθώνστιςτιµές; Συνοψίζω Ανεργίαστο 17-18%, Παραγωγικό κενό στο 8-11%, Σωρευτική µείωση µισθών σε πραγµατικούς όρους τη διετία πάνωαπό 14%. 18

19 Οι τιµές όµως αντιστέκονται στην πτώση Σε αυτές τις συνθήκες το επίπεδο τιµών θα έπρεπε να έχει υποχωρήσει αισθητά ώστε να µπορέσει να εξισορροπήσει τη συνολική προσφορά και ζήτηση της οικονοµίας. Όµως αυτόδενέγινε. Μόνονοεκτός εµµέσου φορολογίας πληθωρισµός υποχώρησε κάπως. Οι τιµές αντιστέκονται στην πτώση (πληθωρισµός το 2011 έκλεισεστο 3,3%καιοι τιµέςτωνεξαγοµένωνστο 5% το 2010 καιπάνεγια 7% το 2011) Πληθωρισµός και παραγωγικό κενό παραγωγικό κενό πληθωρισµός

20 Παραγωγικό κενό και τιµές Η σχέση παραγωγικού κενού και πληθωρισµού δείχνει, ότι το σύστηµα των τιµών έχει παύσει να λειτουργεί οµαλά και να εξισορροπεί την προσφορά και τη ζήτηση της οικονοµίας, να εκκαθαρίζει τις αγορές και να κατανέµει αποτελεσµατικά τους πόρους. Επιπλέον, στην τρέχουσα συγκυρία και οι δυο αγορές, προϊόντος και εργασίας, είναι αγορές αγοραστών (υπερβάλλουσας προσφοράς) και µάλιστα σε µεγάλη ανισορροπία και είναι πλήρως διασυνδεδεµένες µε την αιτιότητα να τρέχει και προς τις δυο κατευθύνσεις 20

21 Την απασχόληση την καθορίζει το επίπεδο της ζήτησης στην αγορά προϊόντος Η αγορά προϊόντος είναι αγορά αγοραστών µε τις διακινούµενες ποσότητες να καθορίζονται αποκλειστικά από τη ζήτηση. Όµως η καταναλωτική ζήτηση των νοικοκυριών αλλά και των επιχειρήσεων για επενδύσεις είναι ανεπαρκής: Εισοδηµατικός περιορισµός καταναλωτών, ελλιπής χρηµατοδότηση και γραφειοκρατικές δυσκολίες για τις επιχειρήσεις, αποµόχλευση ιδιωτικού και δηµόσιου τοµέα, αβεβαιότης που οδηγεί σε αναβολή κάθεοικονοµικήςδραστηριότητας. Αλλάκαιηαγοράεργασίαςλειτουργείσχεδόνµεόµοιεςσυνθήκες, είναι κατά κύριο λόγο µια αγορά αγοραστών. Η απασχόληση καθορίζεται και εδώ σχεδόν αποκλειστικά από τη ζήτηση εργασίας των επιχειρήσεων, οι οποίες είναι διστακτικές σε προσλήψεις, όχι επειδή ο µισθός είναι υψηλός, αλλά διότι δεν µπορούν να διαθέσουν την παραγωγή τους, πέραν του επιπέδου που καθορίστηκε από τη ζήτησηστηναγοράπροϊόντος. 21

22 Συµπέρασµα: Η µείωση των µισθών οδηγεί σε άνοδο της ανεργίας Σεµιαοικονοµίαµεαγκυλώσειςκαιδυσκαµψίες, όπωςηελληνική, και µε υπερβάλλουσα προσφορά στην αγορά προϊόντος και εργασίας, µια µείωση των µισθών οδηγεί σε άνοδο της ανεργίας και υποχώρηση της οικονοµικής δραστηριότητας, αφού περιορίζει τον κύριο καθοριστικό παράγοντα του επιπέδου της παραγωγής, τη ζήτηση. Έχουµε δηλαδή ακριβώς το αντίθετο από το επιδιωκόµενο αποτέλεσµα και βέβαια µε παρούσες τις δυσµενείς δηµοσιονοµικές επιπτώσεις (λιγότεροι φόροι, λιγότερες εισφορές στη κοινωνική ασφάλιση, αυξηµένεςκοινωνικέςµεταβιβάσεις). Αυτό συµβαίνει τώρα στην ελληνική οικονοµία. Γι αυτό και ο δρόµος της επιστροφής στην ισορροπία διαρκώς µακραίνει. 22

23 Ηµείωσητωνµισθώνδενβελτίωσετηνανταγωνιστικότητατιµών, συµβάλει οριακά στη εξισορρόπηση του εµπορικού ισοζυγίου 23

24 Το ζητούµενο είναι η ενίσχυση της διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας Ωστόσο η ανταγωνιστικότητα τιµών δεν είναι κρίσιµο µέγεθος για τη βελτίωση του εξωτερικού ισοζυγίου. Προσοµοιώσεις που έγιναν µε οικονοµετρικά υποδείγµατα έδειξαν την πολύ µικρή ευεργετική επίδρασηπουέχειµιαµείωσητωνµισθώνστοεµπορικόισοζύγιο. Το κύριο πρόβληµα της ελληνικής οικονοµίας είναι η έλλειψη διαρθρωτικήςανταγωνιστικότητας, µιασαφώςευρύτερηέννοια, που περιλαµβάνει ένα σύνολο παραγόντων, όπως η ποιότητα, η άρση εµποδίων και αντικινήτρων στην ίδρυση επιχειρήσεων, η αποτελεσµατικότητα της δηµόσιας διοίκησης, η γραφειοκρατία, η απονοµή της δικαιοσύνης, η πάταξη της διαφθοράς κλπ. Προςαυτήτηνκατεύθυνσηόµωςελάχισταέγιναν. 24

25 Η ολιγωρία στην προώθυση.μ. ευθύνευται για τις δυσµενείς εξελίξεις Η ελλιπής προώθηση των διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων χάλασε τη συνέργεια των µέτρων και ακύρωσε την αναπτυξιακή συνιστώσα και τη γενικότερη αποτελεσµατικότητα του αρχικού προγράµµατος. Ειδικότερα, η µη εφαρµογή µεταρρυθµίσεων που αφορούν την ενίσχυση του ανταγωνισµού στην αγορά προϊόντος, είχε σαν αποτέλεσµα να µην εξαλειφθούν οι εξαιρετικά ισχυρές ονοµαστικές και πραγµατικές δυσκαµψίες που χαρακτηρίζουν την ελληνική οικονοµία και ειδικότερα το σύστηµα µισθών και τιµών. Η διατήρηση των δυσκαµψιών είναι ένας εκ των βασικών υπευθύνων για τις πενιχρές ή ακόµη και αρνητικές επιδόσεις. Το nexus µισθοί- απασχόληση-τιµές δεν δούλεψε και µεγάλο µέρος απότηνπροσπάθειατωνµισθωτώνχάθηκε. 25

26 Μεγάλο µέρος από τη µείωση των µισθών απορροφάται από τα περιθώρια κέρδους (mark-ups) Τελικά η µείωση των µισθών απορροφάται κατά κύριο λόγο από τα περιθώρια κέρδους. Παραθέτωτρειςαλληλοσυµπληρούµενεςενδείξεις: 1.Ο ρυθµός µεταβολής του αποπληθωριστή του ΑΕΠ υπερέβη το ρυθµό µεταβολής του κόστους εργασίας ανά µονάδα προϊόντος κατά 2,5 ποσοστιαίεςµονάδεςτο 2010 καιτο Η σχετική συµµετοχή των αµοιβών εξαρτηµένης εργασίας στην προστιθέµενη αξία περιορίστηκε δραστικά το 2010 και 2011, σύµφωνα µεταστοιχείατωντριµηνιαίωνεθνικώνλογαριασµών. Αντίστοιχα, βέβαιααυξήθηκεησχετικήσυµµετοχήτουλειτουργικούπλεονάσµατος. 3.Στην ελληνική οικονοµία ο πληθωρισµός συνδέεται αρνητικά µε το mark-upισορροπίας. Γι αυτόείναιδύσκολονατιθασευτεί. Τα φαινόµενα αυτά είναι απόρροια της συντήρησης των δυσκαµψιών στηνοικονοµία. 26

27 Τα συµβατικά οικονοµικά της ισορροπίας µε ευκαµψία τιµών είναι εντελώς ακατάλληλα στην τρέχουσα συγκυρία Ωστόσο η Τριµερής εξακολουθεί να προτείνει µέτρα και πολιτικές που θα είχαν νόηµα και θα ήταν αποτελεσµατικές αν είχαν εφαρµοστεί και είχαν αρχίσει να αποδίδουν οι διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις. Είναι όµως σχεδόν βέβαιο ότι προτάσεις πολιτικής που βασίζονται στη λογική της ισορροπίας των αγορών που επιπλέον υποθέτουν ευκαµψία τιµών που εκκαθαρίζουν τις αγορές, όπως αυτές που εισηγείται η Τριµερής, είναι εντελώς ακατάλληλες στην τρέχουσα συγκυρία για την Ελλάδα και οδηγούν σε απρόβλεπτα αποτελέσµατα συνήθως αντίθετα των επιδιωκοµένων. Είναι επίσης σχεδόν βέβαιο ότι η οικονοµία δεν πρόκειται να βγει από την παγίδα αυτοτροφοδοτούµενης ύφεσης που έχει περιέλθει µεαυτήτηνπολιτικήπουτώρακυρίωςεστιάζειστηµείωσητων µισθών. Η εσωτερική και εξωτερική ισορροπία δεν θα επιτευχθεί. Οι εξαγωγές που το κόστος εργασίας παίζει κάποιο ρόλο είναι πολύ λίγες για να τραβήξουν την οικονοµία, και η µείωση των µισθών 27 αυξάνειτηνανεργίαστοεσωτερικό.

28 Αλλαγή αντίληψης και προτύπου για την άσκηση της οικονοµικής πολιτικής Κατόπιντωνανωτέρωπροτείνω: Αλλαγή προτύπου οικονοµικής πολιτικής Άµεση αλλαγή προτύπου οικονοµικής πολιτικής που θα λαµβάνει υπόψη την πλήρη αλληλεξάρτηση των αγορών προϊόντος και εργασίας καθώς και την αλληλεπίδραση της δηµοσιονοµικής πολιτικής µε την οικονοµικήδραστηριότητα. Το νέο πρότυπο θα αναγνωρίζει την ύπαρξη των δυσκαµψιών στις τιµέςκαιτιςπροκύπτουσεςανισορροπίεςστιςαγορές. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο θα µπορέσει να γίνει ορθή οικονοµική ανάλυση και διάγνωση της υφισταµένης κατάστασης ώστε να εξαχθούν προτάσειςπολιτικήςµεπροβλέψιµεςεπιδράσεις. Η σηµερινή µορφή της ανεργίας στην Ελλάδα είναι Κενσυανού τύπου και απαιτεί ενίσχυση της ζήτησης για να περιοριστεί. Όχι την περιστολή που γίνεται. Η µείωση των µισθών επιτείνει την ύφεση και βελτιώνει οριακά ή και καθόλου την ανταγωνιστικότητα τιµών και το Ε.Ι. 28

29 Βραχυχρόνια: Μέτρα για άµεση ενίσχυση της ζήτησης και ανάκαµψη της δραστηριότητας Άµεσα προς αυτή την κατεύθυνση και λογική νοµίζω ότι µπορούν να γίνουνταεξής: Αυξήσεις στους πραγµατικούς µισθούς στα όρια ή λίγο κατώτερες της αύξησης της παραγωγικότητας, σαν συνθήκη µεσοπρόθεσµης διατηρησιµότητας της ανταγωνιστικότητας τιµών, αλλά και συντήρησηςτουδιαθέσιµουεισοδήµατοςτωννοικοκυριών. Είναι αναγκαία και η κοινωνική διατηρησιµότητα. Προώθησηστοχευµένωνπαραγωγικώνδηµοσίωνεπενδύσεων, που ταυτόχρονα θα ενισχύουν την ζήτηση, αλλά και το παραγωγικό δυναµικότηςοικονοµίας. Οι δηµόσιες επενδύσεις έχουν τόσο ισχυρή θετική επίδραση στη δραστηριότητα, πουτελικάδενεπιβαρύνουντοέλλειµµα, ανεξάρτητα από τον τρόπο χρηµατοδότησης τους. Η περικοπή τους τα τελευταία χρόνια για δηµοσιονοµικούς (αλλά και γραφειοκρατικούς) λόγους ήταν ολέθριο σφάλµα, µε δυσµενείς επιπτώσεις στη δραστηριότητα, αλλά και το έλλειµµα. 29

30 Μεσοπρόθεσµα: Η µόνη οδός είναι οι διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις Ηαδυναµίατουπολιτικούσυστήµατοςναπάρειέγκαιρααποφάσεις, οµάδες συµφερόντων µε τους αρχηγούς τους που αντιδρούν σε κάθε αλλαγή αλλά και τεχνοκράτες µε κάποιες εµµονές αλλά και λάθη στη διάγνωση, χάραξη και εφαρµογή της οικονοµικής πολιτικής οδήγησαν τηχώραστοόριο. Όµως το παραγωγικό δυναµικό είναι ακόµη εδώ, δεν έχει απαξιωθεί, αν και έχει υποστεί σηµαντική ζηµιά. Ωστόσο είναι βαθιά παγωµένο. Θέλει ξεπάγωµα για ν ανθήσει και πάλι. Ένας τρόπος υπάρχει, διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις και ιδίως αυτές που ενισχύουν τον ανταγωνισµό στην αγορά προϊόντος και τη διαρθρωτικήανταγωνιστικότητα. Οφείλουµε να προχωρήσουµε και θα προχωρήσουµε. 30