ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΟΤΗΤΑΣ ΣΕ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΙΑΧΕΙΡΙΖΟΝΤΑΙ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ

Transcript

1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΟΤΗΤΑΣ ΣΕ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΙΑΧΕΙΡΙΖΟΝΤΑΙ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ (ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΠΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ Ο ΗΓΙΑΣ SEVESO II) ΣΠΟΥ ΑΣΤΡΙΑ: ΑΘΗΝΑΙΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΟΥΖΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΘΗΝΑ 2008

2 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον επιβλέποντα καθηγητή κ. Μουζάκη Γιώργο, που πρόθυµα αποδέχθηκε να διαθέσει µέρος του πολύτιµου χρόνου του για την επίβλεψη και την αξιολόγηση αυτής της πτυχιακής εργασίας. Οφείλω ακόµη να αναγνωρίσω τη σηµαντικότητα των παρατηρήσεων του στο να κατανοήσω βαθύτερα το τρόπο εφαρµογής του νοµοθετικού πλαισίου από τις εγκαταστάσεις µε επίκινδυνες ουσίες και τις αρµόδιες δηµόσιες αρχές. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω την κα. Σπυράκη Αναστασία, Τεχνικό Ασφαλείας της Ε.Α.Σ. Α.Β.Ε.Ε, για τις πολύτιµες συµβουλές και για το χρόνο που µου διέθεσε. Επίσης ευχαριστώ θερµά την κ. οξαστάκη Σόνια και τον κ. Καρλή Νίκο, υπεύθυνους Πολιτικής Προστασίας της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Πειραιά, τον κ. Σκαπέρα Θεοχάρη, υπεύθυνο Πολιτικής Προστασίας της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης υτικής Αττικής καθώς και την κα. Βερούτη Ελένη, υπεύθυνη του Τµήµατος Περιβάλλοντος ήµου Ασπροπύργου, για τη συνεισφορά τους στην υλοποίηση της παρούσας εργασίας. 2

3 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΟΤΗΤΑΣ ΣΕ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΙΑΧΕΙΡΙΖΟΝΤΑΙ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ (ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΠΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ Ο ΗΓΙΑΣ SEVESO II) Περίληψη Η εξέλιξη του βιοµηχανικού τοµέα, η πολυπλοκότητα των νέων διαδικασιών παραγωγής, η οικιστική ανάπτυξη και τα σοβαρά ατυχήµατα που οφείλονται σε βιοµηχανικές δραστηριότητες έχουν καταστήσει την ασφάλεια στις εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες ως ζήτηµα εξέχουσας σηµασίας. Η παραδοχή αυτή αναδεικνύει την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός θεσµικού πλαίσιου για τη διαχείριση της επικινδυνότητας και την ελαχιστοποίηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης βιοµηχανικών ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης. Υπό το πρίσµα αυτό η ευρωπαϊκή Οδηγία Seveso II θέτει ως στόχο την αποτελεσµατικότητα του νοµοθετικού πλαίσιου για την όσο το δυνατό µεγαλύτερη προστασία της ανθρώπινης υγείας και για τη δηµιουργία ενός φιλικότερου και ασφαλέστερου περιβάλλοντος στις χώρες Κράτη Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στη βάση των ρυθµίσεων αυτής της Οδηγίας επιχειρείται στην παρούσα ανάλυση µια προσπάθεια συσχέτισης των νοµοθετικών προβλέψεων και της βελτίωσης των τρόπων διαχείρισης της επικινδυνότητας. Για το λόγο αυτό θα παρουσιαστούν όλες οι πλευρές που σχετίζονται µε την επικινδυνότητα των εγκαταστάσεων και τον τρόπο µείωσης της είτε µέσα στην εγκατάσταση µε τη λήψη προληπτικών µέτρων (π.χ. σύνταξη µελετών ασφαλείας), χρήση µηχανισµών, αξιοποίηση εξοπλισµού και διενέργεια επιθεωρήσεων από τις αρµόδιες αρχές είτε εκτός της εγκατάστασης µε την ανάλογη χρήση εργαλείων όπως πολιτική χρήσεων γης, σχέδια έκτακτης ανάγκης και ενηµέρωση του κοινού. Επίσης, µέσω συνεντεύξεων µε φορείς που εµπλέκονται σε θέµατα διαχείρισης επικινδυνότητας (εκπροσώπους των ΟΤΑ Α και Β Βαθµού και βιοµηχανιών) γίνεται προσπάθεια αποτύπωσης της υφιστάµενης πραγµατικής κατάστασης και ανάδειξης τυχόν ελλείψεων και προβληµάτων. 3

4 Σ αυτό το πλαίσιο θα προσδιοριστούν οι αρµόδιες υπηρεσίες και φορείς που εµπλέκονται σε όλα τα στάδια της διαχείρισης τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο µε σκοπό την ανάδειξη τρόπων βελτίωσης της ασφάλειας στις εγκαταστάσεις στη χώρα µας αλλά και στην Ε.Ε. 4

5 RISK MA AGEME T I ESTABLISHME TS I VOLVI G DA GEROUS SUBSTA CES. (LEGISLATIVE APPROACH IN THE CONTEXT OF THE EU SEVESO II DIRECTIVE) Abstract The development of the industrial sector, the complexity of new production processes, the residential development close to industrial installations and the serious accidents caused by industrial activities have made safety as one of the major goals for the industries involving dangerous substances. All the above reasons underline the necessity for the existence of an institutional framework related to risk management for the minimization of the likelihood of the appearance of major industrial accidents. In this context, the EU Seveso II Directive sets the effectiveness of the legislative framework as a goal in order to achieve the highest protection of human s health and the creation of a friendlier and safer environment in the E.U Member countries. According to the requirements of this Directive, the purpose of this essay is tο correlate the legislative previsions with the improvement of risk management. There will be presented all the perspectives related to risk of the establishments and its minimization setting preventive measures (e.g. safety reports), risk reduction and inspections by the competent authorities, as also administrative tools such as land use planning, drawing up of emergency planning and information of the public. This essay aims also to present problems or deficiencies of the implementation of the Seveso II Directive by interviewing the local authorities as also companies, which are under the provisions of the above mentioned Directive. Within this framework, there will be defined the role of competent authorities that take part in all stages of management (state and local authorities) in order to identify and suggest ways of improvement as far as safety is concerned in our country and in the E.U as well. 5

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1.Εισαγωγή Σκοπός Στόχος Μέσα Μεθοδολογία Υπόθεση Εργασίας ιάρθρωση Κεφαλαίων Ορισµοί Βασικές έννοιες ιαχείριση της επικινδυνότητας Εγκατάσταση Μονάδα Αποθήκευση Ασκών την εκµετάλλευση Επικίνδυνες ουσίες Μεγάλο ατύχηµα Θεσµικό πλαίσιο διαχείρισης επικινδυνότητας ιεθνές θεσµικό πλαίσιο Ελληνικό θεσµικό πλαίσιο ιαχείριση επικινδύνοτητας στα πλαίσια της Οδηγίας Seveso II Η ιαχείριση της επικινδυνότητας από την πρώτη Οδηγία Seveso έως και σήµερα Ειδικότερα η Οδηγία Seveso II Γενικά Πεδίο Εφαρµογής Λήψη µέτρων Η βελτίωση της διαχείρισης της επικινδυνότητας όπως αναδεικνύεται από τη συγκριτική µελέτη των Οδηγιών Seveso I και Seveso II Εργαλεία ιαχείρισης της Επικινδυνότητας Γενικά περί Ανάλυσης και Εκτίµησης της επικινδυνότητας Ορισµοί Στάδια ανάλυσης εκτίµησης της επικινδυνότητας Ζώνες Επικινδυνότητας Μελέτη Ασφαλείας Γενικά

7 Βασικά τµήµατα της Μελέτης Ασφαλείας Περιγραφή της Εγκατάστασης Εκτίµηση της Επικινδυνότητας Π.Π.Μ.Α Σ..Α. - Σχεδιασµός Έκτακτης Ανάγκης Ειδικότερα τα Συστήµατα ιαχείρισης Ασφάλειας Επιθεωρήσεις Σκοπός των Επιθεωρήσεων Περιεχόµενο των επιθεωρήσεων Γενικά Πεδίο εφαρµογής επιθεωρήσεων και ελέγχου Σχεδιασµός χρήσεων γης Γενικά Το άρθρο 12 ως εργαλείο διαχείρισης της επικινδυνότητας Σχεδιασµός Έκτακτης Ανάγκης Πληροφορίες για τα µέτρα ασφαλείας - Ενηµέρωση του κοινού Παραδείγµατα Ενσωµάτωσης της Οδηγίας σε χώρες της Ε.Ε Ολλανδία Φινλανδία Γαλλία Η εφαρµογή της Οδηγίας Seveso II στην Ελλάδα Γενικά Τα κύρια σηµεία της Κ.Υ.Α /613/2007 και η διαχείριση της επικινδυνότητας Πεδίο εφαρµογής Υποχρεώσεις των ασκούντων την εκµετάλλευση των εγκαταστάσεων Κοινοποίηση Πολιτική Πρόβλεψης Μεγάλων Ατυχηµάτων - Συστήµατα ιαχείρισης Ασφαλείας ιαδικασία Αξιολόγησης της Μελέτης Ασφαλείας Σχέδια έκτακτης ανάγκης Πολλαπλασιαστικά αποτελέσµατα (φαινόµενο domino) Σχεδιασµός χρήσεων γης Πληροφορίες για τα µέτρα ασφαλείας - Ενηµέρωση κοινού

8 Επιθεωρήσεις έλεγχοι Αναλυτικότερα οι αρµοδιότητες Πρωτοβάθµιων και ευτεροβάθµιων ΟΤΑ Γενικά Αρµοδιότητες Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Αρµοδιότητες των Πρωτοβάθµιων ΟΤΑ Υπαγωγή των πραγµατικών περιστατικών στο νοµοθετικό πλαίσιο Γενικά Η εφαρµογή της Οδηγίας από την πλευρά της εγκατάστασης Παρουσίαση της Εγκατάστασης Ε.Α.Σ. Α.Β.Ε.Ε Παρουσίαση των τρόπων ιαχείρισης της Επικινδυνότητας από την πλευρά της Ε.Α.Σ. Α.Β.Ε.Ε Η εφαρµογή της Οδηγίας από τις αρµόδιες αρχές Αδειοδοτούσα αρχή Γραφεία Πολιτικής Προστασίας Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων ΟΤΑ Α Βαθµού Συµπεράσµατα Γενική Σύνοψη Συµπερασµατικές κρίσεις Η ενσωµάτωση της Οδηγίας στα Κράτη Μέλη Μελέτη Ασφαλείας Επιθεωρήσεις Σχεδιασµός Χρήσεων Γης Σχεδιασµός Έκτακτης Αναγκης Ενηµέρωση Εκπαίδευση Κοινού Παραρτήµατα Οδηγία 96/82/ΕΚ του Συµβουλίου Οδηγία 2003/105/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου ΚΥΑ 12044/613 (ΦΕΚ 376, τ.β/ ) Συνεντεύξεις ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

9 Πίνακας Εικονογράφησης Εικόνα 1: Χάρτης µε τις Τρεις προστατευτικές ζώνες Εικόνα 2: Πίνακας µε τις Ζώνες προστατευτικών δράσεων Εικόνα 3: ιάγραµµα Προσέγγισης χωρίς Σ Α Εικόνα 4: ιάγραµµα Προσέγγισης µε Σ Α Εικόνα 5: ιάγραµµα µε τα ιακριτά Τµήµατα ενός Σ Α Εικόνα 6: ιάγραµµα µε την Κατανοµή εγκαταστάσεων άνω ορίου της οδηγίας Seveso II ανάλογα µε τις επικίνδυνες ουσίες που διαχειρίζονται Πίνακας Συντµήσεων και Συντοµογραφιών Β.Α.Μ.Ε. Βιοµηχανικό Ατύχηµα Μεγάλης Έκτασης Γ.Γ.Π.Π Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας. Αττική υτική Αττική /νση ιεύθυνση ΕΑΣ Ελληνικά Αµυντικά Συστήµατα Ε.Ε. Ευρωπαϊκή Ένωση Κ.Υ.Α. Κοινή Υπουργική Απόφαση Μ.Α. Μελέτη Ασφαλείας Ν.Α. Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση ΟΤΑ Α Πρωτοβάθµιος Οργανισµός Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΟΤΑ Β ευτεροβάθµιος Οργανισµός Τοπικής Αυτοδιοίκησης Π.Π. Πολιτική Προστασία Π.Π.Μ.Α. Πολιτική Πρόληψης Μεγάλων Ατυχηµάτων Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε Σχέδιο Αντιµετώπισης Τεχνολογικών Ατυχηµάτων Μεγάλης Έκτασης Σ..Α. Συστήµατα ιαχείρισης Ασφαλείας ΥΠ.ΑΝ Υπουργείο Ανάπτυξης Υ.Π.Ε.ΧΩ. Ε Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων έργων ARIA Analysis, Research and Information on Accidents LUP Land Use Planning TUKES Safety Technology Authority 9

10 1.Εισαγωγή Μια σειρά βιοµηχανικών και γενικότερα τεχνολογικών ατυχηµάτων σε όλο το κόσµο έχουν αναδείξει την αναγκαιότητα της συστηµατικής ανάλυσης και µελέτης προβληµάτων που σχετίζονται µε την ασφάλεια των εγκαταστάσεων. Τα ατυχήµατα µπορεί να συνδέονται µε τη λειτουργία βιοµηχανικών εγκαταστάσεων παραγωγής και αποθήκευσης επικίνδυνων ουσιών, τους χώρους Υγειονοµικής Ταφής Αποβλήτων, τις εγκαταστάσεις µε ραδιολογικές, βιολογικές και επικίνδυνες ουσίες, τη µεταφορά των επικίνδυνων ουσιών π.χ. χερσαία, θαλάσσια, αεροπορική ή µέσω αγωγών ενώ, παράλληλα, µπορεί να πρόκειται για ατυχήµατα που µπορούν να συµβούν σε χώρους προσωρινής αποθήκευσης ή σε εξέδρες άντλησης πετρελαίου (Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας «Ξενοκράτης», Παράρτηµα Α Προσθήκη 1). Η ευρύτητα αυτή του πλαίσιου σχετικά µε τη διαχείριση της επικινδυνότητας και την ελαχιστοποίηση της πιθανότητας ατυχηµάτων οδήγησαν στην οριοθέτηση της παρούσας εργασίας. Για το λόγο αυτό, η ανάλυση επικεντρώνεται στη διαχείριση της επικινδυνότητας σε εγκαταστάσεις στις οποίες αποθηκεύονται ή παράγονται συγκεκριµένες επικίνδυνες χηµικές ουσίες και σε συγκεκριµένη ποσότητα, όπως αυτές προσδιορίζονται από τις Ευρωπαϊκές Oδηγίες Seveso I και II και τις εναρµονισµένες µ αυτές Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις της Ελληνικής νοµοθεσίας. 1.1 Σκοπός Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η ανάδειξη των τρόπων εκείνων που θα επιτρέψουν µια ορθολογική και συνάµα αποτελεσµατική διαχείριση της επικινδυνότητας για την δηµιουργία ενός φιλικότερου και ασφαλέστερου περιβάλλοντος. Προς επίτευξη αυτού του σκοπού αναλύεται η ισχύουσα νοµοθεσία περί διαχείρισης της επικινδυνότητας τόσο στην Ελλάδα όσο και στις χώρες Κράτη Μέλη της Ε.Ε. Επίσης, προς την κατεύθυνση αυτή εξάγονται συµπεράσµατα που προκύπτουν από την υπαγωγή των πραγµατικών περιστατικών εφαρµογής του νοµοθετικού πλαίσιου στις προϋποθέσεις των κανόνων δικαίου. 10

11 1.2 Στόχος Οι στόχοι που επιδιώκεται να επιτευχθούν είναι οι παρακάτω: Ανάδειξη των κύριων σηµείων της ισχύουσας νοµοθεσίας σε συνάρτηση µε τη διαχείριση της επικινδυνότητας. Ανάδειξη εργαλείων διαχείρισης που συµβάλλουν στην αύξηση της ασφάλειας στις εγκαταστάσεις, τη µείωση επικίνδυνων διαδικασιών και την υιοθέτηση φιλικότερων προς το περιβάλλον ουσιών και διαδικασιών. Καταγραφή των εµπλεκόµενων υπηρεσιών και φορέων και οι ρόλοι τους στη διαχείριση της επικινδυνότητας Υπαγωγή των πραγµατικών περιστατικών στις προϋποθέσεις του νοµοθετικού πλαισίου ώστε να παρουσιαστεί η υφιστάµενη πραγµατική κατάσταση Εντοπισµός τυχόν προβληµάτων και αδυναµιών Παρουσίαση προτάσεων βελτίωσης 1.3 Μέσα Τα µέσα που χρησιµοποιήθηκαν για τη συγγραφή της παρούσας εργασίας είναι τα ακόλουθα: Νοµοθεσία σχετική µε την αντιµετώπιση κινδύνων από ατυχήµατα µεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή µονάδες, λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών (Ευρωπαϊκές οδηγίες 82/501/EOK «Οδηγία Seveso I» και 96/82/ΕΚ «Οδηγία Seveso ΙΙ» όπως τροποποιήθηκε µε την 2003/105/ΕΚ και η Ελληνική εναρµόνιση αυτής µε την ΚΥΑ 5697/590/2000 όπως τροποποιήθηκε µε την 12044/613/2007) Ανασκόπηση διεθνούς βιβλιογραφίας σε θέµατα εκτίµησης και διαχείρισης επικινδυνότητας σε εγκαταστάσεις ή µονάδες, λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών Μελέτη αρθρογραφίας και πρακτικών συνεδρίων σχετικών µε τη λειτουργία και τους κινδύνους βιοµηχανικών εγκαταστάσεων και την διαχείριση επικινδυνότητας στα πλαίσια της Seveso. Συζήτηση - ανάπτυξη θεµάτων εφαρµογής της Οδηγίας στην Ε.Ε και την Ελλάδα µε τον επιβλέποντα καθηγητή (κ. Μουζάκης Γ., διπλ. Χηµικός Μηχανικός, /νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε, Εθνικός εκπρόσωπος της Ελλάδας στην 11

12 Επιτροπή της Ε.Ε. που έχει αρµοδιότητα στην εφαρµογή της Κοινοτικής Οδηγίας Seveso II στα Κράτη Μέλη της Ε.Ε.). Συνέντευξη µε τον υπεύθυνο για θέµατα Seveso της ιεύθυνσης Βιοµηχανίας και Ορυκτού Πλούτου (κ. Λεµπέσης Σ.) της Ν.Α. υτικής Αττικής (αδειοδοτούσα αρχή) Συνεντεύξεις µε εκπροσώπους των Γραφείων Πολιτικής Προστασίας της Ν.Α. Πειραιά (κα. οξαστάκη Σ.,κ. Καρλής Ν.) και Ν.Α. υτικής Αττικής (κ. Σκαπέρας Θ.) αντίστοιχα. Συνέντευξη µε εκπρόσωπο του ήµου Ασπροπύργου (κα. Βερούτη Ε.,Τµήµα Περιβάλλοντος) Συνέντευξη µε την Τεχνικό Ασφαλείας της εγκατάστασης ΕΑΣ Α.Β.Ε.Ε (κα. Σπυράκη Α.) ιαδικτυακές πηγές για θέµατα ανάλυσης των κρίσιµων παραµέτρων της ευρωπαϊκής νοµοθεσίας και πρακτικής. Έρευνα σε τράπεζα δεδοµένων νοµικών πληροφοριών για την εύρεση νοµοθεσίας και νοµολογίας σχετικής µε βιοµηχανικά ατυχήµατα και την εφαρµογή της Οδηγίας. 1.4 Μεθοδολογία Η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε στην παρούσα εργασία αναλύεται ως εξής: Κατ αρχάς υπήρξε συνεργασία µε τον επιβλέποντα καθηγητή στο πλαίσιο της οποίας πραγµατοποιήθηκαν συναντήσεις συζητήσεις για την οριοθέτηση του περιεχοµένου και της δοµής της εργασίας, για τους τρόπους προσέγγισης των θεµάτων που αναπτύχθηκαν, για τη σύσταση προτεινόµενης βιβλιογραφίας και λοιπών πηγών πληροφόρησης, για τη συλλογή και σύνθεση της πληροφόρησης που προέκυψε απ τα πραγµατικά στοιχεία (επικοινωνία µε φορείς). Καθ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της εργασίας υπήρξε συνεχής ανατροφοδότηση µε τον επιβλέποντα καθηγητή µε σκοπό την κριτική ανταλλαγή απόψεων και την από κοινού διαµόρφωση του πλαισίου επεξεργασίας των δεδοµένων. Επίσης, υπήρξε µελέτη των ισχυουσών νοµοθετικών διατάξεων αναφορικά µε τη διαχείριση της επικινδυνότητας και την αντιµετώπιση κινδύνων από ατυχήµατα µεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή µονάδες, λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών (Ευρωπαϊκή 12

13 οδηγία 96/82/ΕΚ «Οδηγία Seveso ΙΙ» όπως τροποποιήθηκε µε την 2003/105/ΕΚ και η Ελληνική εναρµόνιση αυτής µε την ΚΥΑ 5697/590/2000 όπως τροποποιήθηκε µε την 12044/613/2007). Έµφαση δόθηκε στις προβλέψεις που αφορούσαν στα προληπτικά µέτρα δράσης (π.χ. σύνταξη Μελέτης Ασφαλείας) και στις ρυθµίσεις αναφορικά µε τη χρήση µέσων ελαχιστοποίησης της επικινδυνότητας όπως η πολιτική χρήσεων γης, οι επιθεωρήσεις από τις αρµόδιες αρχές, ο σχεδιασµός έκτακτης ανάγκης, η ενηµέρωση του κοινού. Ακόµη, υπήρξε συγκριτική µελέτη της Οδηγίας 82/501/EOK «Οδηγία Seveso I» και της Οδηγίας «Οδηγία Seveso ΙΙ» ώστε να αναδειχθεί η διαχρονική βελτίωση του νοµοθετικού πλαισίου σε θέµατα διαχείρισης επικινδυνότητας. Παράλληλα µελετήθηκαν και οι νοµοθετικές προβλέψεις των χωρών της Ολλανδίας, Φινλανδίας, Γαλλίας. Πιο συγκεκριµένα: Η Ολλανδία επιλέχθηκε για τον λόγο ότι οι νοµοθετικές της προβλέψεις σχετικά µε τα ατυχήµατα µεγάλης έκτασης είναι εξαιρετικά ανεπτυγµένες. Η Φινλαδία επιλέχθηκε λόγω της έµφασης που δίνει η νοµοθεσία της στη διενέργεια επιθεωρήσεων. Η Γαλλία γιατί είναι µια χώρα που έτσι κι αλλιώς έχει θέση σε τέτοιου είδους αναλύσεις αλλά και γιατί έχει προχωρήσει σε σηµαντικές ρυθµίσεις σχετικά µε τις χρήσεις γης και την ενηµέρωση κοινού. Παράλληλα πραγµατοποιήθηκε ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας ενώ µελετήθηκαν και πρακτικά συνεδρίων για θέµατα σχετικά µε την εκτίµηση και διαχείριση της επικινδυνότητας στα πλαίσια της Οδηγίας Seveso ΙΙ ενώ υπήρξε και µελέτη εξειδικευµένων Ευρωπαϊκών κατευθυντήριων οδηγιών αναφορικά µε τη σύνταξη Μελετών Ασφαλείας, τον τρόπο διενέργειας επιθεωρήσεων, την πολιτική χρήσεων γης και την ενηµέρωση κοινού. Ταυτόχρονα έγινε έρευνα στο διαδίκτυο προς αναζήτηση στοιχείων (π.χ. στον επίσηµο διαδικτυακό τόπο της Ε.Ε για θέµατα πολιτικής προστασίας αλλά και σε ιστοσελίδες φορέων όπως Υπουργειών για θέµατα σχετικά µε την εφαρµογή της Seveso). Έρευνα πραγµατοποιήθηκε και σε τράπεζα δεδοµένων νοµικών πληροφοριών προς εντοπισµό της νοµοθεσίας (νοµοθεσία σχετική µε πολιτική προστασία, περιβαλλοντικό δίκαιο και δίκαιο προστασίας των εργαζοµένων) και δικαστικών αποφάσεων σχετικών µε την πληµµελή εφαρµογή της Οδηγίας και την απόδοση ευθυνών συνεπεία ατυχήµατων µεγάλης έκτασης. 13

14 Επίσης υπήρξαν τηλεφωνικές συνοµιλίες και επισκέψεις συναντήσεις σε Ν.Α. και ΟΤΑ Α Βαθµού και σε µια βιοµηχανία ενώ χρησιµοποιήθηκε και η µέθοδος της συνέντευξης. Συγκεκριµένα συντάχθηκαν ερωτηµατολόγια, µε περιεχόµενο σχετικό µε την εφαρµογή της Οδηγίας στην Ελλάδα και δοµή σύµφωνη µε το αντικείµενο απασχόλησης των συνεντευξιαζοµένων. Με σκοπό να εξαχθούν συµπεράσµατα για τον τρόπο λειτουργίας και τα γενικότερα µέτρα ασφαλείας εντός της εγκατάστασης, επιλέχθηκε η εγκατάσταση ΕΑΣ Α.Β.Ε.Ε η οποία διαχειρίζεται εκρηκτικά υλικά τα οποία συµπεριλαµβάνονται στις επικίνδυνες ουσίες της Οδηγίας Seveso ΙΙ. Απ την πλευρά των ΟΤΑ Α και Β βαθµού, επιλέχθηκε η ιεύθυνση Βιοµηχανίας και Ορυκτού Πλούτου της Ν.Α. υτικής Αττικής καθώς σύµφωνα µε τη νοµοθεσία είναι η αδειοδοτούσα αρχή της περιοχής του Θριασίου Πεδίου, η οποία αποτελεί µια από τις πιο ανεπτυγµένες βιοµηχανικά περιοχές της Ελλάδας. Στη συνέντευξη αυτή οι ερωτήσεις ήταν προσανατολισµένες στο ρόλο της /νσης ως αδειοδοτούσα αρχή µε σκοπό την εξαγωγή συµπερασµάτων τόσο για την τήρηση των υποχρεώσεων απ την πλευρά των εγκταστάσεων (π.χ σύνταξη Μελέτης Ασφαλείας, συµµόρφωση µε τα πορίσµατα επιθεωρήσεων) όσο για τον τρόπο διενέργειας των επιθεωρήσεων. Επίσης επιλέχθηκαν τα Γραφεία Πολιτικής Προστασίας της Ν.Α. Πειραιά και Ν.Α. υτικής Αττικής αντίστοιχα ώστε να εξαχθούν παρατηρήσεις σχετικά µε την κατάρτιση εξωτερικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης, τη διενέργεια ασκήσεων ετοιµότητας και την εµπειρία τους ως υπηρεσίες συµµετέχουσες σε επιθεωρήσεις. Τέλος επιλέχθηκε ο ήµος Ασπροπύργου ως χαρακτηριστικό παράδειγµα πρωτοβάθµιου ΟΤΑ, στα όρια του οποίου υπάγονται πλήθος εγκαταστάσεων µε επικίνδυνες ουσίες, µε σκοπό να αναδειχθεί ο ρόλος της βαθµίδας εξουσίας που βρίσκεται εγγύτερα στον πολίτη αναφορικά µε την εφαρµογή της Οδηγίας. 1.5 Υπόθεση Εργασίας Η παρούσα εργασία βασίζεται στην υπόθεση ότι η εφαρµογή των προβλέψεων της ευρωπαϊκής οδηγίας Seveso II για τη διαχείριση της επικινδυνότητας συµβάλλει στην ελαχιστοποίηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης. 14

15 Υπό το πρίσµα αυτό επιχειρείται µια επισκόπηση της κοινοτικής και ελληνικής νοµοθεσίας σε συνδυασµό µε τις γενικότερες προβλέψεις περιβαλλοντικής νοµοθεσίας και δικαίου προστασίας των εργαζοµένων. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκεται να εξαχθούν παρατηρήσεις αναφορικά µε τα χρήσιµα εργαλεία και µέτρα διαχείρισης της επικινδυνότητας αλλά και να προταθούν βελτιώσεις των τρόπων υλοποίησης των νοµοθετικών ρυθµίσεων στη χώρα µας και µάλιστα σε όλα τα επίπεδα διοίκησης (Κεντρικό-Υπουργεία, Περιφερειακό, ΟΤΑ Α και Β Βαθµού) µε απώτερο στόχο την επίτευξη του βασικού σκοπού της εργασίας ήτοι της διασφάλισης ενός φιλικότερου και ασφαλέστερου περιβάλλοντος. 1.6 ιάρθρωση Κεφαλαίων Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά σε εισαγωγικά στοιχεία της παρούσας ανάλυσης, όπως ο σκοπός, οι επιµέρους στόχοι, τα µέσα και η µεθοδολογία που χρησιµοποιήθηκαν καθώς και η υπόθεση εργασίας στην οποία στηρίχτηκε η µελέτη αυτή. Στο δεύτερο κεφάλαιο δίνονται ορισµοί και βασικές έννοιες για θέµατα που αφορούν εγκαταστάσεις µε επικίνδυνες ουσίες µε σκοπό την καλύτερη κατανόηση της µελέτης. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται µια προσπάθεια συγκέντρωσης του διεθνούς και ελληνικού θεσµικού πλαίσιου που αφορά στη διαχείριση της επικινδυνότητας και την πρόληψη ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύονται οι προβλέψεις της Οδηγίας Seveso ΙΙ ενώ επιχειρείται και η συγκριτική µελέτη µεταξύ της πρώτης και δεύτερης Oδηγίας Seveso µε σκοπό να αναδειχθεί η διαχρονική βελτιώση των ζητηµάτων που σχετίζονται µε την προστασία από ατυχήµατα µεγάλης έκτασης. Στο πέµπτο κεφάλαιο περιγράφονται τα στάδια εκτίµησης και ανάλυσης της επικινδυνότητας και αναλύονται τα µέσα/ εργαλεία διαχείρισης της επικινδυνότητας (Μελέτη Ασφαλείας, Επιθεωρήσεις, Σχεδιασµός Χρήσεων γης, Σχεδιασµός έκτακτης ανάγκης και Ενηµέρωση Κοινού). Στο έκτο κεφάλαιο επιχειρείται η καταγραφή του τρόπου εναρµόνισης της Οδηγίας Seveso II σε τρία Κράτη Μέλη της Ε.Ε (Ολλανδία, Φινλανδία, Γαλλία) ενώ στο έβδοµο 15

16 κεφάλαιο αναλύεται η ενσωµάτωση της κοινοτικής Οδηγίας στην Ελλάδα µέσω της Κ.Υ.Α /613/2007. Στο όγδοο κεφάλαιο γίνεται µια απόπειρα υπαγωγής των πραγµατικών περιστατικών στις προβλέψεις των ρυθµίσεων της της Οδηγίας ώστε να αποτυπώθει η πραγµατική υφιστάµενη κατάσταση στην Ελλάδα. Στο ένατο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στα συµπεράσµατα που εξήχθησαν σχετικά µε τη διαχείριση της επικινδυνότητας σε εγκαταστάσεις µε επικίνδυνες ουσίες αλλά και σε σχέση µε την υπάρχουσα κατάσταση διαχείρισης του κινδύνου στην Ελλάδα σε όλα τα επίπεδα ιοίκησης. 16

17 2.Ορισµοί Βασικές έννοιες 2.1. ιαχείριση της επικινδυνότητας Η έννοια της επικινδυνότητας αποτελεί µια σύνθεση των εννοιών της ανεπιθύµητης συνέπειας και της αβεβαιότητας που χαρακτηρίζει την πραγµατοποίηση αυτής της ανεπιθύµητης συνέπειας (Παπάζογλου, 2003). Η Οδηγία Seveso II στο άρθρο 3 ορίζει την «επικινδυνότητα ως την πιθανότητα µιας συγκεκριµένης επίπτωσης εντός δεδοµένης χρονικής περιόδου ή υπό συγκεκριµένες συνθήκες» ενώ µε την έννοια «κίνδυνος εννοείται η εγγενής ιδιότητα µιας επικίνδυνης ουσίας ή φυσικής κατάστασης που ενδέχεται να βλάψει την ανθρώπινη υγεία ή/και για το περιβάλλον». Από τις Μελέτες Ασφαλείας (αναλυτικότερα βλ. Κεφάλαιο 5.2) που εγκρίθηκαν από τις αδειοδοτούσες αρχές αλλά και τη βιβλιογραφία, όσον αφορά τη διαχείριση του κινδύνου από εγκαταστάσεις που παράγουν ή αποθηκεύουν επικίνδυνες και τοξικές ουσίες, ο όρος «ιαχείριση Επικινδυνότητας» χρησιµοποιείται για να περιγράψει τις διαδικασίες και τα µέτρα που πρέπει να ληφθούν για την ελάττωση της επικινδυνότητας που προέρχεται από τη λειτουργία µιας εγκατάστασης, δηλαδή τον περιορισµό των επιβλαβών επιπτώσεων στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Πιο συγκεκριµένα ως «ιαχείριση επικινδυνότητας (Risk Management) µπορεί να οριστεί η διαδικασία που χρησιµοποιείται για τον έλεγχο της επικινδυνότητας» (Amendola, 1998) ενώ σύµφωνα µε τις κατευθυντήριες γραµµές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφορικά µε το σχεδιασµό χρήσεων γης (LUP Guidelines, 2006) ως «ιαχείριση Επικινδυνότητας ορίζεται η συστηµατική εφαρµογή πολιτικών διαχείρισης, διαδικασίων και πρακτικών στους τοµείς της ανάλυσης, αξιολόγησης και ελέγχου της επικινδυνότητας» (Πηγή: τελευταία επίσκεψη 10/11/2008 ) Εγκατάσταση Μονάδα Αποθήκευση Ασκών την εκµετάλλευση Σύµφωνα µε το άρθρο 3 της K.Y.A /613/2007 δίνονται οι παρακάτω ορισµοί : Ως «εγκατάσταση νοείται η υπό έλεγχο συνολική ζώνη του ασκούντος την εκµετάλλευση, στην οποία υπάρχουν µία ή περισσότερες επικίνδυνες µονάδες, 17

18 συµπεριλαµβανοµένων των κοινών ή συναφών υποδοµών ή δραστηριοτήτων» ενώ ως «µονάδα νοείται ένα τεχνικό υποσύνολο µιας εγκατάστασης όπου γίνεται παραγωγή, χρησιµοποίηση, χειρισµός ή αποθήκευση επικίνδυνων ουσιών. Περιλαµβάνεται όλος ο εξοπλισµός, οι κατασκευές, οι αγωγοί, οι µηχανές, τα εργαλεία, οι ιδιωτικές σιδηροδροµικές διακλαδώσεις και οι αποβάθρες φορτοεκφόρτωσης που εξυπηρετούν την µονάδα, οι προβλήτες, οι αποθήκες ή παρόµοιες κατασκευές, πλωτές ή µη, αναγκαίες για τη λειτουργία της». Ως «αποθήκευση εννοείται η παρουσία µιας ποσότητας επικίνδυνων ουσιών µε σκοπό την εναποθήκευση, την παράδοση προς ασφαλή φύλαξη ή την αποθεµατοποίηση». Ο «ασκών την εκµετάλλευση είναι κάθε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο που εκµεταλλεύεται ή κατέχει την εγκατάσταση ή τη µονάδα, ή, είναι κατά νόµο, υπεύθυνο για τη διαχείριση και λειτουργία της εγκατάστασης» Επικίνδυνες ουσίες Σύµφωνα µε το άρθρο 3 της Οδηγίας Seveso II και του άρθρου 3 της εναρµονισµένης µε την Οδηγία Κ.Υ.Α /613/2007 ως «επικίνδυνες ουσίες νοούνται οι ουσίες, µίγµατα ή παρασκευάσµατα του παραρτήµατος Ι µέρος 1, ή τα οποία πληρούν τα καθοριζόµενα στο παράρτηµα Ι (µέρος 2) του άρθρου 20 της Κ.Υ.Α /613/2007 κριτήρια, υπό µορφή πρώτης ύλης προϊόντων, παραπροϊόντων, καταλοίπων ή ενδιάµεσων προϊόντων, συµπεριλαµβανοµένων και εκείνων που ευλόγως αναµένεται να προκύψουν σε περίπτωση ατυχήµατος». 2.4 Μεγάλο ατύχηµα Ως «µεγάλο ατύχηµα εννοείται συµβάν όπως µεγάλη διαρροή, πυρκαγιά ή έκρηξη που προκύπτει από ανεξέλεγκτες εξελίξεις κατά τη λειτουργία οποιασδήποτε εγκατάστασης καλυπτόµενης από την Οδηγία Seveso II (και της εναρµονισµένης µ αυτή K.Y.A /613/2007), το οποίο προκαλεί µεγάλους κινδύνους, άµεσους ή απώτερoυς, για την ανθρώπινη υγεία, εντός ή εκτός της εγκατάστασης, ή/και για το περιβάλλον, και σχετίζεται µε µια ή περισσότερες επικίνδυνες ουσίες» (άρθρο 3 Οδηγίας 96/82/ΕΚ). Ατυχήµατα τέτοιου είδους είναι γνωστά µε τον όρο Βιοµηχανικά Ατυχήµατα Μεγάλης Έκτασης (Β.Α.Μ.Ε.). Ο κίνδυνος πρόκλησης τέτοιου ατυχήµατος συνίσταται στη δυνατότητα απελευθέρωσης µεγάλων ποσοτήτων επικίνδυνων ουσιών (τοξικές, εύφλεκτες, εκρηκτικές), ως αποτέλεσµα αστοχίας ενός ή περισσοτέρων συστηµάτων κανονικής λειτουργίας ή ασφάλειας, η 18

19 οποία οδηγεί στην πρόκληση βλαβών στην υγεία των εργαζοµένων, στο περιβάλλον καθώς και οικονοµικές ζηµίες. Τα βασικά χαρακτηριστικά των Β.Α.Μ.Ε. είναι: Μεγάλος αριθµός νεκρών (άµεσων ή καθυστερηµένων) και τραυµατιών (αναπνευστικά προβλήµατα, εγκαύµατα κ.λ.π.). Μεγάλη πιθανότητα για επέκταση των επιπτώσεων και εκτός του χώρου µιας εγκατάστασης, µεγάλη πιθανότητα για δηµιουργία αλυσιδωτών ατυχηµάτων (φαινόµενο domino). Πιθανότητα εκκένωσης του πληθυσµού σε µεγάλη απόσταση γύρω από το ατύχηµα Για την αντιµετώπιση απαιτείται η συνεργασία πολλών οµάδων παρέµβασης (πυροσβεστική, ασθενοφόρα, τροχαία, τοπικές αρχές). ιατάραξη του κανονικού ρυθµού ζώης Καταστροφικές επιπτώσεις για το περιβάλλον όπως καταστροφές από καύση, καταστροφές από υπερπίεση, ρύπανση της ατµόσφαιρας και του εδάφους, ρύπανση νερών κ.α. Οικονοµικές Επιπτώσεις όπως καταστροφή εξοπλισµού, κτιρίων, απώλεια παραγωγής κ.α.. (Γεωργιάδου, 2001) 19

20 3. Θεσµικό πλαίσιο διαχείρισης επικινδυνότητας Ατυχήµατα όπως αυτά στη πόλη Seveso, στο Flixborough, στο Mexico City, στο Bhopal, στη Basel κ.α. καταδεικνύουν την αναγκαιότητα ύπαρξης και εφαρµογής ενός πλαισίου διαχείρισης της επικινδυνότητας σε εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες µε σκοπό την προώθηση της ασφάλειας των εργαζοµένων και του περιβάλλοντος, φυσικού και ανθρωπογενούς. 3.1 ιεθνές θεσµικό πλαίσιο Ανταποκρινόµενοι στην αναγκαιότητα αυτή ήδη πολλοί ιεθνείς Οργανισµοί έχουν εκδώσει µια σειρά από Οδηγίες, Συµβάσεις και Κανονισµούς για την εξασφάλιση ενός θεσµικού πλαισίου διαχείρισης της επικινδυνότητας που θα συµβάλλει στην αποτροπή των ατυχηµάτων και στη διασφάλιση διαδικασιών προστασίας του ανθρώπου και του περιβάλλοντος στην περίπτωση που αυτά συµβούν. Σε διεθνές επίπεδο έχει ψηφιστεί από το 1993 η 174 ιεθνής Σύµβαση Εργασίας και η 181 ιεθνής Σύσταση της Εργασίας για την «πρόληψη των σοβαρών βιοµηχανικών ατυχηµάτων». Παράλληλα υπάρχει η ιεθνής Σύµβαση για τις ιασυνοριακές επιπτώσεις των βιοµηχανικών ατυχηµάτων του Ο.Η.Ε. που υπογράφτηκε το 1992 στο Ελσίνκι και την οποία έχει κυρώσει και η Ελλάδα 1. Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης ψηφίστηκε το 1982 Οδηγία 82/501/ΕΟΚ, γνωστότερη ως οδηγία Seveso µε την οποία το Συµβούλιο καθόριζε µέτρα και περιορισµούς για την αντιµετώπιση κινδύνων από ατυχήµατα µεγάλης έκτασης όπως πυρκαγιές, εκρήξεις, διαρροές τοξικών και επικίνδυνων αερίων σε βιοµηχανικές δραστηριότητες. Η οδηγία αυτή τροποποιήθηκε δυο φορές µε τις οδηγίες 87/216/ΕΚ και 88/610/ΕΚ ενώ σήµερα η οδηγία Seveso έχει αναθεωρηθεί και αντικατασταθεί από την Οδηγία 96/82/ΕΚ, γνωστή και ως Οδηγία Seveso ΙΙ. Το εκέµβρη του 2003 η Οδηγία Seveso ΙΙ τροποποιήθηκε µε την Οδηγία 2003/105/ΕΚ. 1 Yπάρχει ακόµη και η Σύµβαση ADR διεθνών οδικών µεταφορών που καλύπτει µεταξύ άλλων τη µεταφορά επίκινδυνων ουσιών και αποβλήτων. Η Σύµβαση αυτή συµπληρώνεται από τη Σύµβαση της Βασιλείας που αναφέρεται στον έλεγχο της διασυνοριακής διακίνησης επίκινδυνων αποβλήτων και της διάθεσης τους. 20

21 3.2. Ελληνικό θεσµικό πλαίσιο Η Ελλάδα εναρµόνισε το εθνικό της δίκαιο µε τις προαναφερόµενες κοινοτικές οδηγίες µε τις ακόλουθες αποφάσεις: Κοινή Υπουργική Απόφαση (Κ.Υ.Α.) 18187/272, Φ.Ε.Κ. 26/Β/ , (εναρµόνιση µε τις οδηγίες 82/501/E.O.K. και 87/216/E.O.K.), Κ.Υ.Α /4607, Φ.Ε.Κ. 532/Β/ (τροποποίηση και συµπλήρωση της απόφασης 18187/272/88, εναρµόνιση µε την οδηγία 88/610/ΕΟΚ), Κ.Υ.Α. 5697/590, Φ.Ε.Κ. 405/Β/ (αντικατάσταση των αποφάσεων 18187/272/88 & 77119/4607, εναρµόνιση µε την οδηγία Seveso II), Κ.Υ.Α 12044/613, Φ.Ε.Κ.376/Β/ «Καθορισµός µέτρων και όρων για την αντιµετώπιση κινδύνων από ατυχήµατα µεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή µονάδες λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών» (αντικατάσταση της Κ.Υ.Α. 5697/590/2000 και εναρµόνιση µε την τροποποιητική οδηγία 2003/105/ΕΚ ). Η απόφαση αυτή (12044/613/2007) και η διόρθωση σφαλµάτων που έγινε µε το Φ.Ε.Κ. 2259/2007, τ.β καθορίζει σήµερα τα µέτρα που πρέπει να λαµβάνονται στη χώρα µας για την πρόληψη και αντιµετώπιση των Β.Α.Μ.Ε. και αποτελεί το ειδικότερο πλαίσιο αντιµετώπισης εκτάκτων αναγκών λόγω ατυχήµατος σε εγκαταστάσεις που εµπίπτουν στο πεδίο εφαρµογής της. Οι ρυθµίσεις της απόφασης συµπληρώνονται, υπό την έννοια της Πολιτικής Προστασίας, από το θεσµικό πλαίσιο της Πολιτικής Προστασίας, ήτοι: Ν. 3013/2002 «Περί αναβάθµισης της πολιτικής προστασίας και λοιπές διατάξεις», ΦΕΚ 102, τ.α 2. Ν. 3537/2007 «Ειδικές ρυθµίσεις θεµάτων µεταναστευτικής πολιτικής και λοιπών ζητηµάτων αρµοδιότητας ΥΠΕΣ Α», άρθρα 27 και 34, ΦΕΚ 42, τ.α. 2 Ο 3013/2002 στο άρθρο 1 ορίζει ότι «η Πολιτική Προστασία της χώρας αποβλέπει στην προστασία της ζωής και περιουσίας των πολιτών από φυσικές, τεχνολογικές και λοιπές καταστροφές που προκαλούν καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης, κατά τη διάρκεια ειρηνικής περιόδου καθώς και στη µέριµνα για τα υλικά και πολιτιστικά αγαθά, τις πλουτοπαραγωγικές πηγές και τις υποδοµές της χώρας, µε στόχο την ελαχιστοποίηση των συνεπειών των καταστροφών» ενώ στο άρθρο 2 ορίζεται ότι «καταστροφή νοείται... τεχνολογικό συµβάν στο χερσαίο, θαλάσσιο και εναέριο χώρο, το οποίο προκαλεί εκτεταµένες δυσµενείς επιστώσεις στον άνθρωπο και στο ανθρωπογενές ή φυσικό περιβάλλον». Επίσης στο άρθρο 6 ορίζεται ότι αποστολή της Γενικής Γραµατείας Πολιτικής Προστασίας είναι η «µελέτη, σχεδιασµός, οργάνωση και συντονισµός της δράσης για την πρόληψη, ετοιµότητα, ενηµέρωση και αντιµετώπιση... τεχνολογικών καταστροφών». 21

22 Ν. 3491/2006, ΦΕΚ 207, τ.α «Ρυθµίσεις θεµάτων Εθνικού Κέντρου ηµόσιας ιοίκησης και Αυτοδιοίκησης και λοιπών θεµάτων αρµοδιότητας Υπουργείου ΕΣ Α», άρθρο 15 «Σύσταση Υποστηρικτικής Οµάδας ιαχείρισης Χηµικών, Βιολογικών, Ραδιολογικών και Πυρηνικών Συµβάντων» και οι Υπουργικές Αποφάσεις Συγκρότησης και Ορισµού των µελών της Οµάδας όπως προβλέπονται από το Νόµο Σύστασης. Ν. 3448/2006, άρθρο 23 «Σύσταση Οµάδων Αναγνώρισης θυµάτων Καταστροφών», ΦΕΚ 57, τ.α. Ν. 3613/2007, άρθρο 18 παρ.2 για την οργανωµένη αποµάκρυνση πολιτών, ΦΕΚ 263, τ.α. Π.. 151/2004 «Οργανισµός Πολιτικής Προστασίας», ΦΕΚ 107, τ.α. Υ.Α. 1299/2003 «Έγκριση του Γενικού Σχεδίου Πολιτικής Προστασίας», ΦΕΚ 423, τ.β και Υ.Α. 3384/2006 «Συµπλήρωση του Γενικού Σχεδίου Πολιτικής Προστασίας «Ξενοκράτης» µε το Ειδικό Σχέδιο ιαχείρισης Ανθρώπινων Απωλειών», ΦΕΚ 776, τ.β. Προκειµένου για την ασφάλεια των εργαζοµένων σε βιοµηχανικές εγκαταστάσεις και την γενικότερη προστασία του πληθυσµού και του περιβάλλοντος, εκτός της Κ.Υ.Α /613/2007 και των ανωτέρω καταγεγραµµένων νόµων, στη διαχείριση επικινδυνότητας θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη, µεταξύ άλλων, Οι διατάξεις των άρθρων 15 (παρ. 3 και 4) 28, 29 και 30 του ν. 1650/1986 «Για την προστασία του περιβάλλοντος», ΦΕΚ 160 τ.α όπως το άρθρο 30 τροποποιήθηκε µε το άρθρο 98 (παρ. 12) του ν. 1892/1990 «για τον εκσυγχρονισµό και την ανάπτυξη και άλλες διατάξεις» ΦΕΚ 101 τ.α και στη συνέχεια η παράγραφος 1 του ίδιου άρθρου τροποποιήθηκε µε το άρθρο 4 του ν. 3010/2002, ΦΕΚ 91 τ.α. Οι διατάξεις του ν. 1568/1985 ΦΕΚ 177 τ.α «Υγιεινή και ασφάλεια των εργαζοµένων όπως ισχύουν και των Προεδρικών ιαταγµάτων που εκδόθηκαν κατ' εξουσιοδότηση του καθώς και του ν. 2639/1998 «Ρύθµιση εργασιακών σχέσεων, σύσταση Σώµατος Επιθεώρησης Εργασίας και άλλες διατάξεις» ΦΕΚ 205 τ.α. Οι διατάξεις του ν. 3325/2005 «Περί ιδρύσεως και λειτουργίας βιοµηχανικών και βιοτεχνικών εγκαταστάσεων στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης» ΦΕΚ 68 τ.α Το Π.. 304/00 ΦΕΚ 241 τ.α, "Τροποποίηση του Π.. 395/94 Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για την χρησιµοποίηση εξοπλισµού εργασίας από τους 22

23 εργαζόµενους κατά την εργασία τους σε συµµόρφωση µε την οδηγία 89/655/ΕΟΚ όπως αυτό τροποποιήθηκε µε το Π.. 89/99 "Τροποποίηση του Π.. 395/94 σε συµµόρφωση µε την οδηγία 95/63/ΕΚ του Συµβουλίου". Το Π.. 127/00 ΦΕΚ 111 τ.α, "Τροποποίηση και συµπλήρωση του Π.. 399/94 "Προστασία των εργαζοµένων από τους κινδύνους που συνδέονται µε την έκθεση σε καρκινογόνους παράγοντες κατά την εργασία σε συµµόρφωση µε την οδηγία του Συµβουλίου 90/394/ΕΟΚ σε συµµόρφωση µε την οδηγία 97/42/ΕΚ του Συµβουλίου". Το Π.. 159/99 ΦΕΚ 157 τ.α, "Τροποποίηση του Π.. 17/96 "Μέτρα για την βελτίωση της ασφάλειας και της υγείας των εργαζοµένων κατά την εργασία σε συµµόρφωση µε τις οδηγίες 89/391/ΕΟΚ και 91/383/ΕΟΚ" και του Π.. 70Α/88 "Προστασία των εργαζοµένων που εκτίθενται σε αµίαντο κατά την εργασία" όπως αυτό τροποποιήθηκε µε το Π.. 175/97." Το Π.. 15/99 ΦΕΚ 9 τ.α, "Τροποποίηση του Π.. 186/95 "Προστασία των εργαζοµένων από κινδύνους που διατρέχουν λόγω της έκθεσής τους σε βιολογικούς παράγοντες κατά την εργασία σε συµµόρφωση µε τις οδηγίες 90/679/ΕΟΚ και 93/88/ΕΟΚ" όπως τροποποιήθηκε µε το Π.. 174/97 σε συµµόρφωση µε τις οδηγίες 97/59/ΕΚ και 97/65/ΕΚ της Επιτροπής." Η χωροταξική και πολεοδοµική νοµοθεσία µε έµφαση στις παρακάτω προβλέψεις o «Κώδικας βασικής πολεοδοµικής νοµοθεσίας», ΦΕΚ 580 τ o Ν. 1577/85 ΦΕΚ 210 τ. Α «Γενικός Οικοδοµικός Κανονισµός», o Ν. 2516/1997: ΦΕΚ 60 τ.α «Λειτουργία βιοµηχανικών εγκαταστάσεων» o Ν. 3325/2005 ΦΕΚ 68 τ. Α Ίδρυση λειτουργία βιοµηχανικών βιοτεχνικών εγκαταστάσεων κ.λ.π, o Ν. 2545/1997 ΦΕΚ 254 τ.α «Βιοµηχανικές Επιχειρηµατικές & /άλλες διατάξεις, o Π.. 3/ ΦΕΚ 166 τ. «Χρήσεις Γης. Κατηγορίες. Περιεχόµενο», o Π.. της ΦΕΚ 270 τ. «Τροποποίηση των όρων και περιορισµών δόµησης των γηπέδων των κειµένων εκτός των ρυµοτοµικών σχεδίων των πόλεων και εκτός των ορίων των νοµίµως υφισταµένων προ του έτους 1923 οικισµών» o Π.. της ΦΕΚ 181 τ. «Οικισµοί µέχρι κατοίκους. Όριακατηγορίες-όροι δόµησης» 23

24 o Π.. της ΦΕΚ 138 τ. «Οικισµοί προ 1923 άνευ σχεδίου. Οριοθέτησηόροι δόµησης». 24

25 4. ιαχείριση επικινδύνοτητας στα πλαίσια της Οδηγίας Seveso II 4.1 Η ιαχείριση της επικινδυνότητας από την πρώτη Οδηγία Seveso έως και σήµερα. Το τεχνολογικό ατύχηµα που συνέβη το 1976 σε βιοµηχανία παρασκευής εντοµοκτόνων στην πόλη Seveso της Ιταλίας, το οποίο είχε ως αποτέλεσµα τη διασπορά διοξινών, την αποµάκρυνση 600 ατόµων από τα σπίτια τους, την παροχή ιατροφαρµακευτικής περίθαλψης σε 2000 πολίτες και µακροχρόνιες επιπτώσεις στον πληθυσµό, οδήγησε στην έκδοση της πρώτης ευρωπαϊκής οδηγίας για την πρόληψη και τον έλεγχο µεγάλων ατυχηµάτων σε χηµικές βιοµηχανίες το 1982 (82/501/EΚ) η οποία έγινε γνωστή ως «Οδηγία Seveso Ι». Έτσι στο πλαίσιο, σύµφωνα και µε τα όσα ορίζονται στο Προοίµιο της Οδηγίας της Οδηγίας 82/501/EOK του Συµβουλίου, της µέριµνας για την προστασία του πληθυσµού και του περιβάλλοντος, της ασφάλειας και της υγείας στον τόπο της εργασίας εντός της Κοινότητας, της εξ αρχής αποφυγής των πιθανοτήτων ατυχήµατος µε την ένταξη της ασφάλειας στα διάφορα στάδια της επινοήσεως, της παραγωγής και της εκµεταλλεύσεως, της ιδιαίτερης προσοχής που χρήζουν ορισµένες βιοµηχανικές δραστηριότητες καθώς είναι δυνατό να προκαλέσουν ατυχήµατα µεγάλης έκτασης, του ιδιαίτερα σηµαντικού ρόλου της κατάρτισης και πληροφόρησης των ατόµων που εργάζονται σ αυτές για την πρόληψη και τον έλεγχο σε περίπτωση Β.ΑΜ.Ε, της πληροφόρησης και των υποχρεώσεων έναντι των αρµόδιων αρχών και των µέτρων που πρέπει να λαµβάνει ο βιοµήχανος για τον περιορισµό των συνεπειών ενός τέτοιου ατυχήµατος, της κατάλληλης ενηµέρωσης των εκτός της βιοµηχανίας ατόµων που είναι δυνατό να θιγούν από ένα ατύχηµα µεγάλης έκτασης, της υποχρέωσης των Κρατών Μελών να πληροφορούν την Επιτροπή σχετικά µε τα ατυχήµατα µεγάλης έκτασης που έγιναν στην επικράτεια τους, της δυνατότητας της Επιτροπής να αναλύει τους κινδύνους ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης, της δυνατότητας σύναψης συµφωνιών µεταξύ ενός Κράτους Μέλους και τρίτων Κρατών αναφορικά µε την ανταλλαγή πληροφοριών τις οποίες διαθέτει σε εσωτερικό επίπεδο (µε την εξαίρεση αυτών που προκύπτουν από τον κοινοτικό µηχανισµό) 25

26 της προσπάθειας αποφυγής άνισων όρων ανταγωνισµού λόγω της ανοµοιογένειας των διατάξεων που ήδη εφαρµόζονταν ή βρίσκονταν στο στάδιο της προπαρασκευής της αναγκαιότητας να ρυθµισθούν όλα τα ανωτέρω αναφερθέντα µε τη δράση της Κοινότητας το Συµβούλιο κατέληξε στην έκδοση της Οδηγίας Seveso περί του κινδύνου ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης τον οποίο περικλείουν ορισµένες βιοµηχανικές δραστηριότητες. Στη συνέχεια, συνεπεία του ατυχήµατος που συνέβη σε βιοµηχανία παραγωγής παρασιτοκτόνων της Union Carbide στο Bhopal της Ινδίας το έτος 1984, το οποίο προκάλεσε περισσότερους από 2500 θανάτους, και του ατυχήµατος που συνέβη στις εγκαταστάσεις της Sandoz στην Ελβετία το έτος 1986, η οδηγία Seveso τροποποιήθηκε δυο φορές, τα έτη 1987 και 1988 µε τις οδηγίες 87/216/ΕΚ και 88/610/ΕΚ αντίστοιχα. Και οι δύο τροποποιήσεις αφορούσαν στη διεύρυνση του πεδίου εφαρµογής της οδηγίας Seveso ώστε να συµπεριληφθεί και η αποθήκευση επικίνδυνων ουσιών καθώς και η εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων εξαιτίας ενός µεγάλου τεχνολογικού ατυχήµατος. Μια σειρά ατυχηµάτων, συµπεριλαµβανοµένων και των ήδη αναφερθέντων, οδήγησαν στην αναθεώρηση της οδηγίας Seveso Ι και την αντικατάσταση της, τον εκέµβριο του 1996, από την Οδηγία 96/82/ΕΚ γνωστότερη ως Οδηγία Seveso ΙΙ. ( τελευταία επίσκεψη 22/10/2008) 4.2 Ειδικότερα η Οδηγία Seveso II Γενικά Η Κοινοτική Οδηγία Seveso II, η οποία τέθηκε σε εφαρµογή την 3 η Φεβρουαρίου 1997, σε συνδυασµό µε την τροποποίηση της το έτος 2003, αποτελεί το ισχύον βασικό εργαλείο σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης στα θέµατα που αφορούν την ασφάλεια των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων για το προσδιορισµό του κινδύνου και τους τρόπους ελάττωσης αυτού καθώς και αναφορικά µε την εκτίµηση των επιπτώσεων και τον περιορισµό αυτών στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Σκοπός της Οδηγίας Seveso II είναι «η πρόληψη µεγάλων ατυχηµάτων σχετιζοµένων µε επικίνδυνες ουσίες, και στον περιορισµό των συνεπειών τους επί του ανθρώπου και του περιβάλλοντος, προκειµένου να εξασφαλισθεί κατά συνεκτικό και αποτελεσµατικό τρόπο υψηλή διακοινοτική προστασία» (άρθρο 1, Οδηγία 96/82/ΕΚ). 26

27 Η νέα Οδηγία θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ως νοµικό κείµενο που θέτει στόχους, κατά τρόπο ανάλογο µε ιδιωτικές εταιρείες οι οποίες για να επιτύχουν τα επιθυµητά αποτελέσµατα, εφαρµόζουν συγκεκριµένα συστήµατα στόχων όπως το σύστηµα «SMART» (Specific, Measurable, Achievable, Realistic,Time-limited objectives). Στο πλαίσιο αυτό, αν και η Οδηγία Seveso II δεν περιέχει απόλυτα σαφείς διατάξεις ούτε περιλαµβάνει συγκεκριµένες οδηγίες ώστε τα αποτελέσµατα να είναι ακριβώς τα ίδια για όλα τα Κράτη Μέλη, παρά ταύτα δίνει επαρκέστατες κατευθύνσεις που µπορούν να εξειδικευθούν µε ουσιαστικό και παρόµοιο τρόπο από τις εθνικές έννοµες τάξεις και έτσι να διασφάλιζεται η επιτυχής εφαρµογή της οδηγίας και η συνοχή των τρόπων διαχείρισης της επικινδυνότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Porter and Wettig, 1999) Πεδίο Εφαρµογής Το πεδίο εφαρµογής της νέα Οδηγία Seveso II εκτείνεται αποκλειστικά σε εγκαταστάσεις στις οποίες γίνεται παραγωγή, χρήση, εκµετάλλευση ή/ και αποθήκευση ορισµένης ποσότητας επικίνδυνων ουσιών. Στην πραγµατικότητα η Οδηγία Seveso II θα µπορούσε να ειπωθεί ότι ακολουθεί ένα πλαίσιο που συντίθεται από τρία επίπεδα ελέγχου, το καθένα από τα οποία είναι αντίστοιχο της ποσότητας των επικίνδυνων ουσίων που διαχειρίζεται η εγκατάσταση ή η µονάδα (Porter and Wettig, 1999). Εντός αυτού του πλαισίου, ανάλογα µε την ποσότητα της επικίνδυνης ουσίας που µπορεί να βρεθεί σε µία εγκατάσταση, οι εγκαταστάσεις διακρίνονται σε εγκαταστάσεις άνω ορίου και σε εγκαταστάσεις κάτω ορίου. Θεωρείται ότι όσο αυξάνει η ποσότητα επικίνδυνων ουσιών που διαχειρίζεται µια εγκατάσταση τόσο αυξάνεται η πιθανότητα να εκδηλωθεί κάποιο µεγάλο ατύχηµα και η έκταση των επιπτώσεων λόγω του ατυχήµατος. Έτσι µια εγκατάσταση που διαχειρίζεται µικρότερη ποσότητα επικίνδυνων ουσίων από αυτή που προβλέπεται ως κατώτερο όριο από την Οδηγία, δεν εµπίπτει στο πεδίο εφαρµογής της και διέπεται από διαφορετικό νοµοθετικό πλαίσιο που αφορά σε γενικότερες προβλέψεις για την υγεία, την ασφάλεια και το περιβάλλον. Από την άλλη, στις εγκαταστάσεις που ξεπερνούν το προβλεπόµενο άνω όριο ποσότητας επικίνδυνων ουσιών εφαρµόζονται αυστηρότερα κριτήρια ασφάλειας από αυτά που 27

28 εφαρµόζονται στις εγκαταστάσεις που ξεπερνούν το προβλεπόµενο κάτω όριο των επικίνδυνων ουσίων. Εξαιρούνται από το πεδίο εφαρµογής της Οδηγίας (άρθρο 4 της Οδηγίας 96/82/ΕΚ όπως αυτό τροποποιήθηκε από την Οδηγία 2003/105/ΕΚ) : α) οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις, µονάδες ή αποθήκες β) οι κίνδυνοι από ιοντίζουσα ακτινοβολία γ) η οδική, σιδηροδροµική, εσωτερική πλωτή, θαλάσσια ή αεροπορική µεταφορά και ενδιάµεση προσωρινή αποθήκευση επικίνδυνων ουσιών, συµπεριλαµβανοµένης της φόρτωσης, εκφόρτωσης και µεταφόρτωσης από και προς άλλο µεταφορικό µέσο στις αποβάθρες, προβλήτες και σιδηροδροµικούς σταθµούς διαλογής, εκτός των εγκαταστάσεων που καλύπτονται από την Οδηγία δ) η µεταφορά επικίνδυνων ουσιών µέσω αγωγών, συµπεριλαµβανοµένων των σταθµών άντλησης, εκτός των εγκαταστάσεων που καλύπτονται από την Οδηγία ε) η εκµετάλλευση (ανίχνευση, εξόρυξη και επεξεργασία) ορυκτών σε ορυχεία, λατοµεία, ή µέσω γεωτρήσεων, εξαιρουµένων των εργασιών χηµικής και θερµικής επεξεργασίας και της αποθήκευσης που σχετίζεται µε τις εργασίες αυτές, στις οποίες υπεισέρχονται επικίνδυνες ουσίες στ) η αναζήτηση και εκµετάλλευση ορυκτών, συµπεριλαµβανοµένων των υδρογονανθράκων, στη θάλασσα ζ) οι χώροι υγειονοµικής ταφής αποβλήτων, πλην των εν ενεργεία εγκαταστάσεων διάθεσης αποβλήτων, συµπεριλαµβανοµένων των λεκανών ή φραγµάτων συγκράτησης υπολειµµάτων, οι οποίοι περιέχουν επικίνδυνες ουσίες, ιδίως όταν χρησιµοποιούνται σε συνδυασµό µε την χηµική και θερµική επεξεργασία ορυκτών Λήψη µέτρων Η Οδηγία προβλέπει γενικές αλλά και πιο συγκεκριµένες υποχρεώσεις, τόσο για τον ασκούντα την εκµετάλλευση όσο και για τις αρµόδιες αρχές, οι οποίες αφορούν σε δυο δέσµες µέτρων που εµπίπτουν στο σκοπό της οδηγίας και αναλύονται κατωτέρω. Πιο συγκεκριµένα σχετικά 28

29 α) Με τη δέσµη µέτρων για την πρόληψη ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης Όλες οι εγκαταστάσεις που διατηρούν µία ελάχιστη ποσότητα επικίνδυνων ουσιών και διέπονται από την Οδηγία, οφείλουν να ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις που ορίζει η Οδηγία. Αναλυτικότερα, οι ασκούντες την εκµετάλλευση οφείλουν να λαµβάνουν όλα τα απαραίτητα µέτρα σύµφωνα µε τη νοµοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος και την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζοµένων µε σκοπό την πρόληψη των Β.Α.Μ.Ε. και τον περιορισµό των επιπτώσεων στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Επίσης πρέπει να αποδεικνύουν ανά πάσα στιγµή στις αρµόδιες προς επιθεώρηση αρχές, ότι προσδιόρισαν τους υφιστάµενους κινδύνους ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης, έλαβαν τα κατάλληλα µέτρα ασφαλείας και πληροφόρησαν, εκπαίδευσαν και εξόπλισαν τα άτοµα που εργάζονται στον τόπο της εγκατάστασης για την ασφάλεια τους. Αξίζει να επισηµανθεί ότι το βάρος της απόδειξης φέρει ο ασκών την εκµετάλλευση. Παράλληλα οι ασκούντες την εκµετάλλευση υποχρεούνται να υποβάλλουν Κοινοποιήσεις στις αρµόδιες ελεγχτικές αρχές, που καθορίζονται από το κάθε κράτος-µέλος, σχετικά µε το είδος και τις επιπτώσεις των επικίνδυνων ουσιών που διατηρούν µέσα σ αυτήν. Η βασική αρχή που διασφαλίζεται από τη νοµοθετική κατοχύρωση της κοινοποίησης είναι ότι κρίνεται παράνοµη κάθε εγκατάσταση που έχει µια ελάχιστη ποσότητα επικίνδυνων ουσίων και δε το γνωστοποιεί στην αδειοδοτούσα αρχή. H απόφαση του ΕΚ στην υπόθεση C- 190/90 αναφέρει ότι το θέµα της αναφοράς του υπεύθυνου στην Κοινοποίηση είναι πολύ σηµαντικό για τον προσδιορισµό της αστικής και ποινικής ευθύνης, για τον έλεγχο της καταλληλότητας των µέτρων ασφαλείας και της επάρκειας της οργανωτικής δοµής της εταιρίας (Χαροκόπου, 2003). Η ανάγκη συνεχούς ενηµέρωσης της διοίκησης επιβάλλει την υποχρέωση άµεσης ενηµέρωσης της αρµόδιας αρχής στις περιπτώσεις που αυξάνεται ουσιαστικά η ποσότητα ή µεταβάλλεται η φύση ή η µορφή της. Επίσης η αδειοδοτούσα αρχή σε συνεργασία µε λοιπές νοµαρχιακές και περιφερειακές υπηρεσίες και ενίοτε της Κεντρικής ιοίκησης διενεργούν τακτικούς και εκτάκτους ελέγχους. Τα πορίσµατα των ελέγχων κοινοποιούνται στον ασκούντα την εκµετάλλευση. Ειδικότερα οι υποχρεώσεις των εγκαταστάσεων διαφοροποιούνται ανάλογα µε το αν είναι εγκαταστάσεις άνω ή κάτω ορίου. 29

30 Έτσι, όλες οι εγκαταστάσεις είναι υποχρεωµένες να δηλώσουν ποιά Πολιτική Πρόληψης Μεγάλων Ατυχηµάτων ακολουθούν, µε αναφορές στα µέσα, τις δοµές και τα συστήµατα διαχείρισης που χρησιµοποιούν, ώστε να αποφεύγονται τα µεγάλα ατυχήµατα στους χώρους ευθύνης τους. Επιπλέον, οι εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται µεγαλύτερες ποσότητες επικίνδυνων ουσιών έχουν την υποχρέωση να καταρτίζουν και να στέλνουν για αξιολόγηση στις αρµόδιες ελεγκτικές αρχές του κάθε κράτους-µέλους πέραν όλων των ανωτέρω µία Μελέτη Ασφαλείας. Στη Μ.Α. πρέπει να κάνουν και λεπτοµερή περιγραφή του Συστήµατος ιαχείρισης Ασφαλείας (Σ..Α.) που εφαρµόζουν στην εγκατάστασή τους. β) Με τη δέσµη µέτρων που αφορούν στον περιορισµό των συνεπειών, στη περίπτωση που τελικά συµβεί κάποιο ατύχηµα µεγάλης έκτασης. Όλες οι εγκαταστάσεις που διατηρούν µία ελάχιστη ποσότητα επικίνδυνων ουσιών και διέπονται από την Οδηγία όπως βασικά και οι αρµόδιες αρχές οφείλουν να λαµβάνουν υπόψη τις πολιτικές χρήσης γης ή/και τις άλλες σχετικές πολιτικές καθορίζοντας χωροταξικά κριτήρια που θα επιτρέπουν την ίδρυση ή επέκταση εγκαταστάσεων που χρησιµοποιούν επικίνδυνες ουσίες σε σχέση µε τις χρήσεις γης της ευρύτερης περιοχής. Επιπλέον για τις εγκαταστάσεις που εµπίπτουν στο άνω ορίο της Οδηγίας Seveso II προβλέπεται η υποχρέωση κατάρτισης εσωτερικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης που συντάσσονται από τους υπεύθυνους των εγκαταστάσεων (on site emergency plans) σε συνεργασία µε το προσωπικό. Οι αρµόδιες αρχές έχουν την υποχρέωση σύνταξης εξωτερικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης (off site emergency plans) στη σύνταξη των οποίων είναι δυνατόν να λαµβάνεται υπόψη και η συµµετοχή του κοινού. Παράλληλα ιδιαίτερη αξία για τον περιορισµό των επιπτώσεων έχει η πρόβλεψη της Οδηγίας για την υποχρέωση πληροφόρησης και ενηµέρωσης του κοινού σχετικά µε την επικινδυνότητα και τις επιπτώσεις από τη λειτουργία των βιοµηχανιών. Επιπλέον τα Κράτη Μέλη πρέπει να παρέχουν πληροφορίες στις εγκαταστάσεις άνω ορίου σχετικά µε τις διασυνοριακές επιπτώσεις στη περίπτωση που συµβεί ένα ατύχηµα µεγάλης έκτασης σε όµορο κράτος ώστε οι ασκούντες την εκµετάλλευση να λάβουν τα απαραίτητα µέτρα για την κατάρτιση εξωτερικών σχεδίων έκτακτης ανάγκης, για το χωροταξικό σχεδιασµό των εγκαταστάσεων τους και την πληροφόρηση του κοινού. 30

31 Επίσης, σε περίπτωση που συµβεί κάποιο τεχνολογικό ατύχηµα µεγάλης έκτασης, το κράτος µέλος είναι υποχρεωµένο να το κοινοποιήσει στην Κοινότητα µε λεπτοµερή έκθεση (report) στην οποία θα περιγράφει λεπτοµερώς τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έλαβε µέρος το ατύχηµα και τις επιπτώσεις του στους ανθρώπους και το περιβάλλον. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η Οδηγία οργανώνει ένα πλήρες σύστηµα µέτρων µε την επιβολή και αποτελεσµατικών διοικητικών κυρώσεων. Στην σοβαρότερη περίπτωση κατά την οποία τα µέτρα που έλαβε ο ασκών την εκµετάλλευση είναι «σαφώς ανεπαρκή», τότε απαγορεύεται η λειτουργία ή η έναρξη λειτουργίας της µονάδας. Είναι η µόνη ίσως οδηγία, η οποία επιβάλλει στα κράτη µέλη δυσµενές για τους διοικούµενους διοικητικό µέτρο µε τέτοια σαφήνεια, χωρίς διακριτική ευχέρεια, όρους ή προθεσµίες. Είναι προφανής ο χαρακτήρας της διάταξης ως αµέσου ισχύος (Χαροκόπου, 2003). Στην περίπτωση της µη υποβολής των στοιχείων, εκθέσεων και λοιπών σχεδίων και πληροφοριών εµπροθέσµως, τα κράτη µέλη έχουν διακριτική ευχέρεια για την θέσπιση απαγόρευσης λειτουργίας, καθώς και για την επιβολή της σε κάθε συγκεκριµένη περίπτωση. Σηµειώνεται ότι σύµφωνα µε την Οδηγία τα κράτη µέλη και η Επιτροπή ανταλλάσσουν πληροφορίες σχετικά µε τις κτηθείσες εµπειρίες στον τοµέα της πρόληψης µεγάλων ατυχηµάτων και του περιορισµού των συνεπειών τους. Οι πληροφορίες αυτές αναφέρονται κυρίως στη λειτουργικότητα των µέτρων που προβλέπονται στην Οδηγία. Η Επιτροπή, η οποία επικουρείται από επιτροπή που αποτελείται από αντιπροσώπους των κρατών µελών και προεδρεύεται από τον αντιπρόσωπο της Επιτροπής, καταρτίζει και τηρεί στη διάθεση των κρατών µελών µητρώο και σύστηµα πληροφόρησης που περιέχουν πληροφορίες για τα µεγάλα ατυχήµατα τα οποία συνέβησαν στην επικράτεια των κρατών µελών, µε στόχο την ταχεία διάδοση, προς όλες τις αρµόδιες αρχές, των πληροφοριών που παρέχονται από τα κράτη µέλη, τη γνωστοποίηση στις αρµόδιες αρχές της ανάλυσης των αιτίων των µεγάλων ατυχηµάτων και των σχετικών διδαγµάτων που έχουν συναχθεί, την ενηµέρωση των αρµόδιων αρχών σχετικά µε τα προληπτικά µέτρα που έχουν ληφθεί, παροχή πληροφοριών σχετικά µε τους οργανισµούς που είναι σε θέση να παράσχουν συµβουλές ή πληροφορίες σχετικά µε την πραγµατοποίηση, την πρόληψη και τον περιορισµό των συνεπειών µεγάλων ατυχηµάτων. 31