Αγγεία της Κάτω Ιταλίας και αττική κωμωδία

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Αγγεία της Κάτω Ιταλίας και αττική κωμωδία"

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Πατρών Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στο Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο Αγγεία της Κάτω Ιταλίας και αττική κωμωδία Αγγειογραφίες στην Κάτω Ιταλία και αθηναϊκή κωμωδία του 4ου π.χ. αιώνα Βασιλική Γ. Κωνσταντινοπούλου Επιβλέπων: αν. καθηγητής Martin Kreeb Επιτροπή: καθ. Θ. Στεφανόπουλος, καθ. Σ. Τσιτσιρίδης Πάτρα 2013

2 - 1 -

3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 4 2. ΑΓΓΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑΣ Η «ΦΛΥΑΚΕΣ»; H ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ H. Heydemann Thomas Bertram Lonsdale Webster (Sir) Arthur W. Pickard-Cambridge Arthur Dale Trendall Anneliese Kossatz-Deissmann John Richard Green Oliver Taplin Harvey Alan Shapiro David Walsh Eric Csapo Cathryn Bosher Chris Dearden Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Η σκηνή Τα θέατρα στην Κάτω Ιταλία Κωμικοί υποκριτές. Αμφίεση και σκευή ΑΓΓΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑΣ: ΜΕΛΕΤΗ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΩΝ ΔΕΙΓΜΑΤΩΝ Το αγγείο «Νew Υork goose play» Περιγραφή της απεικόνισης του αγγείου Οι απόψεις των μελετητών Το αγγείο «Boston goose play» Περιγραφή της απεικόνισης του αγγείου Οι απόψεις των μελετητών Το αγγείο του «αγγειογράφου των Χορηγών» Περιγραφή της απεικόνισης του αγγείου Οι απόψεις των μελετητών

4 4.4. Ο κρατήρας του Wurzburg Περιγραφή της απεικόνισης του αγγείου Οι απόψεις των μελετητών ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ ΤΟΥ ΤΗΛΕΦΟΥ ΆΛΛΕΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΙΚΩΝ ΚΩΜΩΔΙΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 102 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 1. Εισαγωγή Τα αγγεία της Κάτω Ιταλίας, στα οποία υποτίθεται ότι αποτυπώνονται σκηνές από κωμικά δρώμενα, και η προσπάθεια ερμηνείας των επ αυτών αναπαραστάσεων έχουν προξενήσει το ζωηρό ενδιαφέρον των μελετητών, αλλά την ίδια στιγμή οι ίδιοι διατυπώνουν και προβληματισμούς σχετικά με το εάν στα εν λόγω αγγεία αποτυπώνεται εικονογραφικά ένα ξεχωριστό κωμικό θεατρικό είδος με την ονομασία «φλυακικό δράμα» (σημειώνεται ότι στην εργασία προτιμάται αυτός ο όρος και όχι «φάρσα», «μπουρλέσκα» ή άλλοι παρόμοιοι). Σήμερα, αμφισβητείται με πειστικά επιχειρήματα ο όρος «φλυακικά αγγεία» από όλο και περισσότερους μελετητές. Οι αντιρρήσεις τους βασίζονται κυρίως στο ότι δεν υπάρχουν αρκετά ασφαλή αρχαιολογικά τεκμήρια, αλλά και γραπτές μαρτυρίες, ώστε να αποδειχθεί ότι όντως οι αγγειογραφίες απεικονίζουν σκηνές από πραγματική παράσταση του ξεχωριστού κωμικού θεατρικού είδους που ονομαζόταν «φλυακικό δράμα». Στην παρούσα μελέτη γίνεται προσπάθεια της όσο το δυνατόν αντικειμενικής παρουσίασης των επιστημονικών θέσεων σχετικά με το ζήτημα των αγγείων της Κάτω Ιταλίας. Η παρουσίαση γίνεται με χρονολογική σειρά ώστε να γίνεται αντιληπτή η εξελικτική πορεία της έρευνας. Σημειώνεται ότι στην επιστημονική έρευνα για το εν λόγω πεδίο επικράτησαν τρεις κατευθύνσεις, και ειδικότερα: Πρώτον, υπάρχουν μελετητές που δεν αναγνωρίζουν το «φλυακικό δράμα» ως ξεχωριστό δραματικό είδος. Δεύτερον, υπάρχουν μελετητές που βλέπουν εν μέρει αττική επιρροή σε ένα όντως αυτόνομο θεατρικό είδος της Κάτω Ιταλίας το φλυακικό δράμα. Τρίτον, υπάρχουν μελετητές που διαφοροποιούνται από τις δύο παραπάνω οπτικές και προσανατολίζονται σε πιο ευρεία προσέγγιση του θέματος, σύμφωνα με την οποία τα αγγεία αντιμετωπίζονται περισσότερο απαλλαγμένα από τη «σκιά» της θεατρικής επίδρασης της Αθήνας 1. Στην παρούσα εργασία, θα γίνει προσπάθεια, στο πλαίσιο του δυνατού, να διακρίνεται σε ποια από τις προαναφερθείσες κατευθύνσεις ανήκει κάθε προσέγγιση. 1 Dearden, βλ. πιο κάτω υποσημ

6 Ως αντικείμενο αναφοράς της μελέτης έχουν επιλεγεί τέσσερα αγγεία που κατατάσονται από τους μελετητές στην ομάδα των αγγείων της Κάτω Ιταλίας και, σύμφωνα με αρκετούς, πρέπει να αποκαλούνται «φλυακικά» καθώς εμφανίζουν ορισμένα τυπικά, χαρακτηριστικά στοιχεία. Η επιλογή των συγκεκριμένων αγγείων οφείλεται σε ορισμένες ιδιαιτερότητές τους. Οι απεικονίσεις τους διακρίνονται για τη χαρακτηριστικά ρεαλιστική αποτύπωση των μορφών, οι οποίες διαγράφονται με μεγάλη λεπτομέρεια όσον αφορά την ενδυματολογική τους εμφάνιση και τα χαρακτηριστικά του προσωπείου τους. Επιπλέον, σε ένα από αυτά ζωηρές χειρονομίες συνοδεύονται από την ύπαρξη «φράσεων». Επιπροσθέτως, και με στόχο τη δημιουργία ενός πλαισίου κατανόησης του θέματος, δίνονται στοιχεία για τη μορφή του θεάτρου την Κλασική Εποχή, καθώς το φλυακικό δράμα, αν και σχεδόν άγνωστο ως κείμενο, αντιμετωπίζεται και ως θεατρικό δρώμενο. Τέλος, και με δεδομένο ότι σε ένα από τα υπό μελέτη αγγεία απεικονίζεται ο μύθος του Τήλεφου, γίνεται μια ευρεία αναφορά στις απεικονίσεις του συγκεκριμένου θέματος

7 2. Αγγεία της Κάτω Ιταλίας ή «φλύακες»; H πορεία της επιστημονικής έρευνας Για τον όρο «φλύακες», σύμφωνα με τις σωζόμενες γραπτές πηγές, υπάρχουν δύο σημασιολογικές εκδοχές. Οι πιο πρώιμες γραπτές μαρτυρίες αναφέρουν τους «φλύακες» ως «μιμικούς» χορευτές οι οποίοι συμμετείχαν σε κωμικού περιεχομένου δρώμενα 2. Επιπροσθέτως, με βάση την πηγή του ρήτορα και γραμματικού Αθήναιου 3, «φλύακες» ήταν μία ακόμη τοπική ονομασία της Ιταλίας για τους μιμικούς χορευτές του «είδους των δ(ε)ικηλιστών 4». Σε ορισμένες όμως αναφορές ο όρος «φλύακες» χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα είδος κωμικού δρώμενου που εκτελείτο από χορευτές-ηθοποιούς, και το οποίο γνώρισε, όπως αποδεικνύεται από τα σωζόμενα αρχαιολογικά ευρήματα, αξιόλογη διάδοση στις ελληνικές αποικίες της Κάτω Ιταλίας. Ειδικότερα, μία αναφορά του Σωσίβιου του Λάκωνα που παραδίδεται από τον Αθήναιο αποτελεί τη βάση για την υπόθεση ότι οι «φλύακες» της Κάτω Ιταλίας οφείλουν την προέλευσή τους στην Αρχαία Σπάρτη, αλλά και σε ένα άλλο μεταγενέστερο είδος κωμικού δρώμενου, τη «δωρική φάρσα». Πιο συγκεκριμένα, έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η δωρική κωμωδία έχει επηρεάσει την αττική κωμωδία 5, και ειδικότερα ότι «φλύακες» προέκυψαν από τα «μιμητικά» δρώμενα των «δ(ε)ικηλιστών» της Αρχαίας Σπάρτης και τη δωρική κωμωδία. Κατά 2 Οι πιο πρώιμες γραπτές αναφορές για τους «φλύακες» είναι των ιστορικών Ξενοφώντα και του μεταγενέστερου Αθήναιου, ο οποίος αναφέρεται από τον Σωσίβιο τον Λάκωνα. 3 PCG I, 259. Παραδίδεται η πλήρης αναφορά του Αθήναιου για τους «φλύακες», στην οποία υπάρχουν οι κατά τόπους ονομασίες γι αυτό το είδος «μιμικών» χορευτών, των «δ(ε)ικηλιστών». 4 Οι «δεικηλιστές» αναφέρονται: α) Από τον Σωσίβιο τον Λάκωνα στο Jacoby (FGrHist), Sosib. 595 F 7, 648-9, όπου και γράφονται ως «δεικηλιστές», ενώ λίγο παρακάτω ο Jacoby προτείνει σιωπηλά τη γραφή «δ(ε)ικηλιστές». β) Στο Lesky 1990, ως ένα είδος μιμικών χορευτών, και μάλιστα στο συγκεκριμένο βιβλίο σημειώνονται δύο σχετικές αναφορές για τους «δ(ε)ικηλιστές»: μια αναφορά του Ξενοφώντα στο έργο του «Ανάβασις», κεφ. 6.1, και, δεύτερον, ένας κορινθιακός κρατήρας στο Λούβρο στον οποίο απεικονίζονται μορφές με παχιά κοιλιά, ουρά και υπερτονισμένο φαλλό. Στην παρούσα μελέτη «υιοθετείται» η γραφή του Jacoby «δ(ε)ικηλιστές». 5 Η άποψη αυτή αφορά την προέλευση της αττικής κωμωδίας και συγκεκριμένα την υπόθεση ότι η αττική κωμωδία επηρέαστηκε από τη δωρική κωμωδία, όπως ισχυρίστηκε ο Körte (αναφορά κατά Lesky 1990, 344 υποσημ. 2). Ο Körte θεώρησε ότι το στοιχείο των χορευτών με τις «παραφουσκωμένες» κοιλιές προήλθε από την Πελοπόννησο και υιοθετήθηκε από το αττικό δράμα. Για περισσότερες λεπτομέρειες, αλλά και τις αμφιβολίες των μελετητών για την παραπάνω προσέγγιση, βλ. Lesky 1990, 343. Ο Nesselrath, επίσης, συνέδεσε τους «φλύακες» (με την έννοια υποδεέστερου της κωμωδίας θεατρικού είδους) με τη δωρική κωμωδία: βλ. DNP 10, 2001, 991, λ. Rhinthon

8 συνέπεια, ορισμένοι μελετητές πρότειναν τα αγγεία που φέρουν αυτού του είδους εικονογραφικές αποδόσεις να ονομάζονται «φλυακικά αγγεία», θεωρώντας ότι απεικονίζουν σκηνές από παραστάσεις «φλυάκων» 6. Η περίοδος παραγωγής των αγγείων αυτών τοποθετείται από το 400 π.χ. ως και το 325 π.χ. περίπου 7. Όμως, εκ των προτέρων πρέπει να γίνει σαφές ότι, ανεξαρτήτως οποιουδήποτε προβληματισμού των ερευνητών σχετικά με τη φύση του δρώμενου αυτού, την προέλευσή του, τα χαρακτηριστικά του, την πιθανή ή μη σχέση του με την αττική κωμωδία, έως και σήμερα δεν είναι ξεκάθαρο εάν όντως ήταν αυτή η ονομασία του και εάν είχε αναπτύξει δικά του χαρακτηριστικά, αν δηλαδή ήταν πραγματικά αυτόνομο. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν όμως ενδείξεις ισχυρής επίδρασης της αττικής κωμωδίας, ειδικά στα αγγεία που είναι αντικείμενο της μελέτης μας 8, αλλά και σε άλλου είδους αρχαιολογικά τεκμήρια, όπως αγγεία, πήλινα αγαλματίδια, λίθινες πινακίδες, οινοχόες. Τα αγγεία της Κάτω Ιταλίας, στα οποία υποτίθεται ότι αποτυπώνονται σκηνές από κωμικά δρώμενα, και η προσπάθεια ερμηνείας των επ αυτών παραστάσεων έχουν προξενήσει το ζωηρό ενδιαφέρον των μελετητών, αλλά την ίδια στιγμή οι ίδιοι διατυπώνουν και προβληματισμούς σχετικά με το εάν στα εν λόγω αγγεία αποτυπώνεται εικονογραφικά κάποιο ξεχωριστό κωμικό θεατρικό είδος, το «φλυακικό δράμα». Σήμερα, αμφισβητείται με πειστικά επιχειρήματα ο όρος «φλυακικά αγγεία» από όλο και περισσότερους μελετητές 9. Οι αντιρρήσεις τους βασίζονται κυρίως στο ότι δεν υπάρχουν αρκετά ασφαλή αρχαιολογικά τεκμήρια, αλλά και γραπτές μαρτυρίες, ώστε να αποδειχθεί ότι όντως οι αγγειογραφίες απεικονίζουν σκηνές από πραγματική παράσταση του «φλυακικού δράματος». Επίσης, ακόμη ένα στοιχείο που συναινεί προς την αμφισβήτηση είναι το ότι η μόνη 6 Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τη χρονολόγηση και τα συνήθη θέματα των αγγείων της Κάτω Ιταλίας, βλ. γενικά Trendall 1969 και Bosher Trendall-Webster 1971, 11 Dearden 2012, 272 κ.ε. Από τους πρώτους σημειώνεται ως αρχή της εμφάνισής τους στην αγγειογραφία το τρίτο τέταρτο του 5 ου αιώνα π.χ. Ο Dearden, όμως, αναφέρει πιο συγκεκριμένα ως περίοδο παραγωγής τους το χρονικό διάστημα από το 390 π.χ. ως και το 350 π.χ. περίπου. 8 Οι ενδείξεις που αναφέρονται στην παρούσα μελέτη είναι: α) η ύπαρξη φράσεων σε αττική διάλεκτο και β) στον κρατήρα του Würzburg στοιχεία όπως το ασκί με τα παπουτσάκια, οι δύο γυναίκες (η μία με το μεγάλο αγγείο), ο ικέτης στον βωμό που φαίνεται ότι είναι άντρας μεταμφιεσμένος σε γυναίκα. Αυτά τα στοιχεία εμφανώς παραπέμπουν σε γνώση των αριστοφανικών «Θεσμοφοριαζουσών». 9 Βλ. τελευταία Walsh 2009, Dearden 2012, ιδ

9 αναφορά της σωζόμενης Αρχαίας Γραμματείας ότι το «φλυακικό δράμα» ήκμασε ως αυτόνομο θεατρικό είδος στην Κάτω Ιταλία και προερχόταν από τους «δ(ε)ικηλιστές» στη Σπάρτη ήταν αυτή του Σωσίβιου του Λάκωνα, ανάμεσα στο 250 π.χ. και το 150 π.χ. Ως συγγραφέας θεατρικών φλυακικών έργων στην Κάτω Ιταλία αναφέρεται ο Ρίνθων 10. Οι σχετικές διασωζόμενες γραπτές μαρτυρίες 11 παρέχουν πληροφορίες ότι ο Ρίνθων καταγόταν από τον Τάραντα ή τις Συρακούσες (με πιθανότερη πατρίδα τον Τάραντα), έζησε στα χρόνια του Πτολεμαίου του Α και υπήρξε εισηγητής της αποκαλούμενης «ιλαροτραγωδίας» ή αλλιώς «φλυακογραφίας». Επίσης, αναφέρεται ότι τα δράματα του Ρίνθωνα ήταν τραγικά και κωμικά, αλλά και ότι ο ίδιος μετέτρεψε τα τραγικά έργα σε αστεία, κωμικά. Σύμφωνα μάλιστα με μία ακόμη σωζόμενη γραπτή πηγή για τον Ρίνθωνα, φαίνεται ότι υπήρξε ο πρώτος που συνέθεσε κωμωδία σε εξάμετρα. Σχετικά με την πιθανή σχέση των αγγείων της Κάτω Ιταλίας με τα έργα του Ρίνθωνα, αξίζει να αναφερθεί η χρονολογική απόσταση ανάμεσα στην παραγωγή αγγείων και την εποχή που έζησε ο Ρίνθων, αφού αυτός, όπως φαίνεται, έζησε και έδρασε κατά την περίοδο των πρώιμων Ελληνιστικών Χρόνων. Τόσο από προγενέστερους μελετητές 12 όσο και από την Bieber και εν μέρει έως σήμερα οι αγγειογραφικές παραστάσεις στα αγγεία της Κάτω Ιταλίας συνεχίζουν να συνδέονται με το όνομα του Ρίνθωνα. Η σύνδεση των σωζόμενων έργων του Ρίνθωνα με το «φλυακικό δράμα», ως ένα είδος μιμητικού δρώμενου υποδεέστερου της κωμωδίας, δεν φαίνεται ότι μπορεί να συνεχίσει να ισχύει όμως. Όσον αφορά τα αγγεία που 10 Ρίνθων (β ήμισυ 4oυ α ήμισυ 3oυ αι. π.χ., δραματικός ποιητής. Σύμφωνα με μία εκδοχή καταγόταν από τις Συρακούσες και κατά μία άλλη και πιθανότερη από τον Τάραντα και ήταν γιος κεραμέα. Είχε ειδικευτεί στις παρωδίες αρχαίων μύθων και έργων άλλων δραματουργών, που συνδύαζαν κωμικά και τραγικά στοιχεία και αποτελούσαν ένα ιδιαίτερο είδος δραματικής ποίησης, τη φλυακογραφία ή ιλαροτραγωδία, της οποίας το περιεχόμενο κινείται μεταξύ σοβαρού και γελοίου, και ασχολείται με τη διακωμώδηση των μύθων, ενώ οι ηθοποιοί εμφανίζονταν με πληθωρική εμφάνιση και φαλλούς. Χρησιμοποιούσε τη δωρική διάλεκτο του Τάραντα και έγραψε 38 έργα, από τα οποία όμως σώζονται μόνο μερικά αποσπάσματα («Αμφιτρύων», «Ευνοβάται», «Ηρακλής», «Ιφιγένεια εν Αυλίδι», «Ιφιγένεια εν Ταύροις», «Μήδεια», «Ορέστης», «Τήλεφος»). Για τον Ρίνθωνα βλ. DNP 10, 991 Gigante 1971, 21-25, 61-66, (ο Gigante έχει ασχοληθεί διεξοδικά με τον Ρίνθωνα και συγκεκριμένα για τη σχέση του με τη συγγραφή «φλυάκων») Lesky 1990, 344. Τελευταία έκδοση των αποσπασμάτων του: Kassel-Austin, PCG I, 2001, Οι γραπτές μαρτυρίες που αφορούν τον Ρίνθωνα απέχουν χρονολογικά αρκετά από την εποχή που εικάζεται ότι δημιούργησε τα έργα του. Οι μαρτυρίες βρίσκονται συγκεντρωμένες στον τόμο των Kassel-Austin, PCG I, 2001, Από τον Heydemann, δηλαδή από το 1886 και εξής, συνδέονται, όπως αναφέρει ο H-G. Nesselrath στο άρθρο του DNP 10, 991, λ. Rhinthon, κάποιες από τις αγγειογραφίες με τη «δωρική φαρσοκωμωδία» και τον Ρίνθωνα

10 αποτελούν αντικείμενο της παρούσης μελέτης, η παραπάνω διατύπωση μπορεί να επιβεβαιωθεί με τις παραστάσεις του αγγείου New York goose play, όπου υπάρχουν φράσεις σε αττική διάλεκτο, στοιχείο που αποδεικνύει εμφανή επιρροή από την αττική κωμωδία. Επίσης, στο ίδιο αγγείο, η παρουσία του αστυνομικού που μιλά κάποια άλλη γλώσσα εκτός της αττικής διαλέκτου είναι ένα ακόμη στοιχείο που παραπέμπει στην αττική κωμωδία, και ιδιαίτερα στην κωμωδία του Αριστοφάνη 13. Η παρουσίαση των επιστημονικών θέσεων σχετικά με το ζήτημα των αγγείων της Κάτω Ιταλίας στο παρόν κεφάλαιο θα ακολουθήσει χρονολογική σειρά ώστε να γίνεται αντιληπτή η εξελικτική πορεία της έρευνας. Στην έρευνα επικράτησαν τρεις κατευθύνσεις, και ειδικότερα: Πρώτον, αυτή που διαμορφώνεται υπό το πρίσμα της άμεσης επιρροής από το αττικό δράμα και κατά συνέπεια δεν αναγνωριζόταν το «φλυακικό δράμα» ως ξεχωριστό δραματικό είδος. Δεύτερον, από ορισμένους ερευνητές αναγνωρίζεται εν μέρει η αττική επιρροή σε ένα όντως αυτόνομο θεατρικό είδος της Κάτω Ιταλίας το «φλυακικό δράμα». Τρίτον, αυτή που διαφοροποιείται από τις δύο παραπάνω οπτικές και προσανατολίζεται σε πιο ευρεία προσέγγιση του θέματος, σύμφωνα με την οποία τα αγγεία αντιμετωπίζονται περισσότερο απαλλαγμένα από τη «σκιά» της θεατρικής επίδρασης της Αθήνας 14. Στη συνέχεια θα γίνει προσπάθεια, στο πλαίσιο του δυνατού, να διακρίνεται σε ποια από τις προαναφερθείσες κατευθύνσεις ανήκει κάθε προσέγγιση H. Heydemann Η πρώτη συστηματική συγκέντρωση και μελέτη των φλυακικών αγγείων πραγματοποιείται από τον Heydemann 15 στις αρχές του 19 ου αιώνα 16. O ίδιος στηρίζει την προσπάθεια συλλογής και παρουσίασης των αγγείων στην πεποίθηση ότι «φλύακες» ονομάζονταν οι παράξενοι δ(ε)ικηλιστές στην Ελλάδα, όπως επίσης και 13 Η παρουσία του αλλοδαπού αστυνομικού θυμίζει αρκετά τον Σκύθη τοξότη στους «Σφήκες». 14 Dearden 2012, Ο Dearden στο πρόσφατο άρθρο του επιχειρεί μια προσέγγιση της κωμωδίας όπως αναπτύχθηκε στην Κάτω Ιταλία, «απαλλαγμένη από αθηνοκεντρική οπτική», ενώ πριν από την ανάλυση του ζητήματος προβαίνει σε μια ανασκόπηση της πορείας της έρευνας του συγκεκριμένου θέματος. 15 Η συμβολή του είναι σημαντικότατη και ορίζει την αρχή της έρευνας καθαυτήν. 16 Heydemann 1886,

11 στο ότι παρουσιάστηκαν από αυτούς δραματικά έργα, τα οποία ωστόσο δεν έχουν διασωθεί σε γραπτά κείμενα. Πιστεύει όμως ότι έχουν διασωθεί οι απεικονίσεις από ορισμένα δραματικά έργα σε αγγειογραφίες, τις οποίες παρουσιάζει στο άρθρο του, και που προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για τους «φλύακες» (με την έννοια των μιμητικών ηθοποιών), αλλά και τις παραστάσεις στις οποίες αυτοί συμμετείχαν. Θεωρεί, μάλιστα, ότι οι σωζόμενες εικόνες των αγγείων μειώνουν το επιστημονικό κενό το οποίο υπάρχει για τις δραματικές παραστάσεις των φλυάκων. Στο κείμενό του δημοσιεύει πενήντα τρία αγγεία της Κάτω Ιταλίας, τα οποία, κατά τη γνώμη του, απεικονίζουν παραστάσεις που παρουσιάζονταν από «φλύακες». Ακολούθως, όλο και περισσότεροι ερευνητές μελετούσαν το συγκεκριμένο είδος αγγείων εμπλουτίζοντας το υπό εξέταση πεδίο με νέα ευρήματα και με τις απόψεις τους Thomas Bertram Lonsdale Webster Την πρώτη οπτική (δηλαδή αυτή που συνηγορεί υπέρ του ότι τα «φλυακικά» δρώμενα δεν αποτελούν αυτόνομο δραματικό είδος, αλλά επηρεαζόμενο σαφώς από το αττικό δράμα) εκφράζει για πρώτη φορά ο Webster, ο οποίος καταθέτει τη μελέτη του για τα αγγεία της Κάτω Ιταλίας περίπου στα μέσα του 20 ού αιώνα 17. Πιο συγκεκριμένα, θεωρεί ότι η επιρροή των αττικών δραματικών έργων είναι εμφανής στα αγγεία που προέρχονται από περιοχές της Κάτω Ιταλίας. Βάσει των συλλογισμών του συμπεραίνει ότι το «φλυακικό δράμα» δεν συνιστούσε ξεχωριστό θεατρικό είδος της περιοχής αυτής. Σημειώνει, μάλιστα, ότι τα φλυακικά αγγεία θα βοηθούσαν για να κατανοήσουμε πώς θα έμοιαζε μια κωμωδία την περίοδο του πρώτου μισού του 4 ου αιώνα (Sir) Arthur W. Pickard-Cambridge Την ίδια εποχή, ωστόσο, εκφράζεται και διαφορετική οπτική για το ζήτημα της αθηναϊκής δραματικής επίδρασης στην περιοχή της Κάτω Ιταλίας από τον Pickard- Cambridge 19. Η ένστασή του ως προς τη θέση του Webster έγκειται στο γεγονός ότι δεν βλέπει την αναγκαιότητα σύνδεσης της θεατρικής πραγματικότητας της Αθήνας με εκείνη της Κάτω Ιταλίας, χωρίς να αμφιβάλλει ότι ορισμένα από τα αγγεία ήταν επηρεασμένα από αττικά δράματα. 17 Webster 1948, πρβ. Trendall-Webster, 1971, Webster 1948, Pickard-Cambridge 1949,

12 2.4. Arthur Dale Trendall Ο Trendall θεωρεί το «φλυακικό δράμα» ως ξεχωριστό είδος κωμωδίας χωρίς να αποδίδει βαρύτητα στην αττική κωμική επίδραση, την οποία όμως δεν απορρίπτει και μάλιστα την αναφέρει σαφώς για ορισμένα αγγεία 20. Αρχικώς, ο Trendall αποδίδει διττή σημασία στον όρο «φλύακες». Πρώτον, ότι ο όρος προσδιορίζει έναν ιδιαίτερο τύπο κωμωδίας που αναπτύχθηκε στην Κάτω Ιταλία και, δεύτερον, ίσως να σημαίνει τις αγγειογραφικές παραστάσεις. Επίσης, πιστεύει ότι οι απεικονίσεις σε αρκετά αγγεία της Κάτω Ιταλίας που χρονολογούνται από τον 4 ο π.. και τον 3 ο π.χ. αιώνα επιβεβαιώνουν τη «δημοτικότητα» κωμικών παραστάσεων που παρωδούσαν κωμωδίες, γελοιοποιoύσαν θεούς ή ήρωες, ή σχετίζονταν με κωμικό τρόπο με σκηνές της καθημερινής ζωής 21. Πιστεύει, επίσης, ότι τα αγγεία στα οποία υπάρχουν μορφές και συνοδεύονται από φράσεις είναι πιο κοντά στις θεατρικές παραστάσεις των έργων Anneliese Kossatz-Deissmann Με την ερμηνευτική γραμμή του Webster θα μπορούσαμε να πούμε ότι συνάδει και η μελέτη της Kossatz-Deissmann 23. Δηλαδή, η προσέγγισή της τοποθετείται στο πλαίσιο της επίδρασης της Αθήνας στη θεατρική πραγματικότητα της Κάτω Ιταλίας, όπως αποτυπώνεται στις παραστάσεις των αγγείων της υπό μελέτη περιόδου. Παρουσιάζει τα αγγεία στα οποία διακρίνει την υπαρκτή επιρροή της Αθήνας βάζοντας κάτω από καθένα και την αντίστοιχη περιγραφή των εικονιζόμενων στοιχείων της αγγειογραφίας. Ανάμεσα στα διάφορα αγγεία που μελετά και κατατάσσει σε κατηγορίες υπάρχει και το αγγείο του «Würzburg H5697», το οποίο έχει αποτελέσει αντικείμενο εξέτασης των μελετητών λόγω της αξιοσημείωτης ομοιότητάς του με την παρωδία του μυθικού θέματος του «Τήλεφου», όπως αναφέρεται και στους στίχους της κωμωδίας «Θεσμοφοριάζουσαι» του Αριστοφάνη 24. Η συγκεκριμένη κωμωδία, έχοντας ως «στόχο» τον Ευριπίδη, 20 Trendall 1967, 9-18 Trendall-Webster 1971, Trendall 1967, Το καλύτερο παράδειγμα για τον ίδιο, όσον αφορά αυτή την κατηγορία αγγείων, είναι το αγγείο με την ονομασία «Νew York goose-play». 23 Kossatz-Deissmann 1978, γενικά 24 Πληροφορίες για τις υποθέσεις των αριστοφανικών κωμωδιών αντλήθηκαν από το βιβλίο του Dover Οι «Θεσμοφοριάζουσαι» (Αριστοφάνης, 411 π.χ.) είναι μία από τις τρεις σωζόμενες «γυναικείες» κωμωδίες του Αριστοφάνη (μαζί με τη «Λυσιστράτη» και τις «Εκκλησιάζουσες»). Το

13 περιλαμβάνει αρκετά καυστικά σχόλια για τα έργα του και τον τρόπο δραματουργίας του με τη μορφή κωμικών αναφορών σε κάποιες από τις τραγωδίες του. Στη συγκεκριμένη κρίσιμη σκηνή, στην οποία ο συγγενής του Ευριπίδη κινδυνεύει να αφανιστεί από τις γυναίκες, υπάρχει σαφής αναφορά στη σκηνή από την ευριπίδεια τραγωδία «Τήλεφος» 25, στην οποία ο μυθικός βασιλιάς, απελπισμένος από τις πληγές του που δεν θεραπεύονται, βλέπει ως μόνη λύση την αρπαγή του μικρού Ορέστη και την προσφυγή στον βωμό Ιερού του Απόλλωνα. Απειλεί να σφάξει το μικρό παιδί, εάν δεν ικανοποιηθεί το αίτημά του να του φέρουν τον Αχιλλέα να του γιατρέψει την πληγή. Ο συγγενής του Ευριπίδη δρα ως απελπισμένος Τήλεφος και προσφεύγει ικέτης σε βωμό, κρατώντας ένα παιδί κάποιας από τις γυναίκες και απειλώντας να το σφάξει. Στο τέλος αποδεικνύεται ότι αυτό που κρατάει δεν είναι παιδί, αλλά ασκός γεμάτος κρασί. Το αγγείο «Würzburg H5697» έχει συνδεθεί με την αριστοφανική κωμωδία εξαιτίας της αντιστοιχίας της συγκεκριμένης σκηνής του κειμένου με την εικονογραφία του αγγείου 26. έργο αφηγείται τις περιπέτειες του Αγάθωνα, συγγενούς του Ευριπίδη, ο οποίος αποφασίζει να μπει κρυφά, μεταμφιεσμένος σε γυναίκα, κατά τη διάρκεια των Θεσμοφορίων (γιορτή γυναικών χωρίς τη συμμετοχή ανδρών), στο Ιερό της Δήμητρας και της Περσεφόνης (άβατο κανονικά για τους άνδρες), προκειμένου να μάθει πώς θα αποφασίσουν να τιμωρήσουν οι γυναίκες τον Ευριπίδη επειδή ο τραγωδός τις προσβάλλει στα έργα του παρουσιάζοντας τις γυναικείες αδυναμίες. Για κακή του τύχη, όμως, οι γυναίκες ανακαλύπτουν την αντρική του φύση και εξοργισμένες προσπαθούν να τον εξοντώσουν. Την τελευταία στιγμή όμως σώζεται από τον Ευριπίδη. 25 Ο βασιλιάς της Μυσίας Τήλεφος τραυματίστηκε σε μάχη από τον Αχιλλέα. Οι πληγές του δεν θεραπεύονταν και σύμφωνα με το μαντείο η θεραπεία μπορούσε να προέλθει από αυτόν που τις προκάλεσε, δηλαδή τον Αχιλλέα («ὁ τρώσας καὶ ἰάσεται», δηλαδή ότι «αυτός που πλήγωσε θα θεραπεύσει»). Ο Τήλεφος πήγε στην Αυλίδα, προσποιούμενος τον ζητιάνο και ζήτησε από τον Αχιλλέα να του γιατρέψει την πληγή, αλλά εκείνος αρνήθηκε, ισχυριζόμενος ότι δεν είχε ιατρικές γνώσεις, και ο Τήλεφος κράτησε τον Ορέστη, γιο του Αγαμέμνονα, ως όμηρο σε αντάλλαγμα της βοήθειας του Αχιλλέα. 26 Wilson 2007, τόμ. II, 103, Στίχοι «Κη. πάνυ γ ἐμπίμπρατε αὕτη δ ἀποσφαγήσεται μάλ αὐτίκα. Μι. μὴ δῆθ ἱκετεύω σ ἀλλ ἕμ ὅτι χρἠζεις ποίει ὺπὲρ γε τούτου. Κη. φιλότεκνος τις εἶ φύσει. ἀλλ οὐδὲν ἧττον, ἥδ ἀποσφαήσεται. Μι. οἴμοι, τέκνον. δὸς τὸ σφαγεῖον, Μανία, ἵν οὖν το γ αἷμα τοῦ τέκνου τοὐμοῦ λάβω. Κη.ὕπεχ αὐτό. χαριοῦμαι γὰρ ἕν γε τοῦτό σοι. Μι. κακῶς ἀπόλοι ὡς φθονερὸς εἶ καὶ δυσμενής. Κη. τουτὶ τὸ δέρμα τῆς ἱερέας γίγνεται. Κρ. Τί τῆς ἱερέας γίγνεται; Κη. τουτί. λαβέ. Κρ. ταλαντάτη Μίκα, τίς ἐξεκόρησέ σε; Τίς τὴν ἀγαπητὴν παῖδά σου ξηράσατο; Μι. ὁ πανοῦργος οὗτος. ἀλλ ἐπειδήπερ πάρει, φύλαξον αὐτόν, ἵνα λαβοῦσα Κλεισθένη τοῖσιν πρυτάνεσιν ἅ πεποίηχ οὗτος φράσω.»

14 2.6. John Richard Green Τα αγγεία της Κάτω Ιταλίας έγιναν αρκετά συχνά αντικείμενο του έργου του Green, ο οποίος αναγνωρίζει επίσης τη διάδοση αθηναϊκών δραματικών έργων στην Κάτω Ιταλία μελετώντας τη σταθερή επαναληπτικότητα κάποιων στοιχείων, όπως η αμφίεση και τα προσωπεία σε αγγεία και πήλινα ειδώλια 27. Η προσέγγισή του, που αφορά τα αγγεία που σχετίζονται με πιθανές απεικονίσεις δραματικών παραστάσεων, γίνεται με γνώμονα τα δραματικά είδη και τη διαφορετική αντιμετώπιση του καθενός από αυτά από τμήματα του ελληνικού κοινού 28. Στα πρόσφατα άρθρα του, μάλιστα, επικεντρώνει το ενδιαφέρον του αποκλειστικά στην αγγειογραφική παραγωγή της Κάτω Ιταλίας 29. Συγκεντρώνει και μελετά τα αγγεία των περιοχών όπου είχε αναπτυχθεί αγγειογραφική παραγωγή με θέματα επηρεασμένα από το θέατρο. Για τη χρονική περίοδο που μας ενδιαφέρει, δηλαδή περίπου από την αρχή του 4 ου π.χ. αιώνα ως το π.χ., αναφέρεται στην εξάρτηση των αγγειογράφων από το πρότυπο της Αθήνας, αλλά τονίζει και την επίδραση στοιχείων που προέρχονταν από τις διάφορες περιοχές της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας, ιδιαίτερα από τις Συρακούσες, όπως διακρίνεται στην τεχνοτροπία ορισμένων αγγειογράφων Oliver Taplin Το 1993, o Taplin 30 δημοσιεύει τη μoνογραφία του που αφορά αποκλειστικά τα αγγεία με απεικονίσεις που σχετίζονται με την κωμωδία. Σύμφωνα με τον Taplin, τα αγγεία που περιλαμβάνονται στη μελέτη αποτελούν σημαντικές μαρτυρίες για τις δραματικές παραστάσεις με κωμικό περιεχόμενο. Τα θεωρεί αποδόσεις των κωμικών έργων, χωρίς να τα κατατάσσει στο είδος των «φλυάκων». Λίγα χρόνια αργότερα, το 2007, ο ίδιος δημοσιεύει ακόμη μία μελέτη, που αυτή τη φορά είναι εστιασμένη στα αγγεία τα οποία θεωρεί ότι συνδέονται με έργα τραγωδίας, αλλά στην οποία περιλαμβάνονται και αναφορές στα αγγεία που πιστεύει ότι αναμφίβολα απεικονίζουν σκηνές από κωμωδίες Βλ., π.χ., Green 1994, (65: «There can be nowadays [be] no doubt that most of them [δηλ. τα λεγόμενα «φλυακικά» αγγεία] show Athenian comedy»). 28 Csapo 2010, Green 2001, , , , Taplin Taplin 2007, 13-15,

15 Οι ερευνητές των τελευταίων χρόνων, μετά το 1993, «ξανακοιτούν» τα αγγεία της Κάτω Ιταλίας διατυπώνοντας είτε κριτικές προτάσεις με διαφοροποιήσεις ή θέσεις που ευθυγραμμίζονται με εκείνες των προγενέστερων μελετητών, ενώ παράλλληλα καταθέτουν αυτοτελείς απόψεις για την ερμηνεία των αναπαραστάσεων των αγγείων Harvey Alan Shapiro Ο Shapiro καταθέτει τον προβληματισμό του σχετικά με την άποψη του Taplin για τα αγγεία που προέρχονται από την Κάτω Ιταλία, σύμφωνα με την οποία αυτά αποτελούν άμεσες εικονογραφικές αποδόσεις έργων της παλαιάς αθηναϊκής κωμωδίας 32. Στην αρχή του άρθρου του αναφέρει ότι το «αγγείο των Χορηγών» (εξετάζεται αναλυτικά στην ενότητα 4.3 της παρούσας μελέτης) ανήκει στους «φλύακες», όρο τον οποίο ο Taplin δεν δέχεται ότι χαρακτηρίζει ένα τοπικό θεατρικό είδος της Κάτω Ιταλίας. Την ίδια στιγμή, τίθεται ακόμη μία παράμετρος εκ μέρους των μελετητών που αφορά την προσέγγιση του θέματος, η πιθανότητα ύπαρξης θιάσων, ακόμη και «περιπλανώμενων» 33, που επισκέφθηκαν την Κάτω Ιταλία ήδη από τον 5 ο π.χ. αιώνα. Αυτή η νέα άποψη συνεπάγεται διαφορετικά δεδομένα για την έρευνα και δημιουργεί νέους προβληματισμούς για τα χαρακτηριστικά των θεαμάτων στην Κάτω Ιταλία. Καθώς η έρευνα συνεχίζεται, φαίνεται ότι η αντιμετώπιση του θέματος των αγγείων της Κάτω Ιταλίας εκ μέρους των μελετητών δεν γίνεται πλέον με βάση την αναγκαστική εξάρτηση από το αθηναϊκό αγγειογραφικό πρότυπο David Walsh Ο Walsh 35, ήδη από την αρχή της προσέγγισής του, αποσαφηνίζει ότι ο όρος «φλύακες» είναι παραπλανητικός. Αυτό, κατά τη γνώμη του, συμβαίνει, πρώτον, γιατί αμέσως δημιουργείται η εντύπωση ότι γινόμαστε μάρτυρες μιας σκηνικής 32 Shapiro 1995, Wilson 1999, 625 Easterling Hall 2002, 279 κ.ε. Για ταξίδια ομάδων ηθοποιών στον 4 ο αι. βλ., π.χ., Pickard-Cambridge 2011, Μια αναφορά για τις δραστηριότητες των «ηθοποιών ταξιδευτών», που εστιάζουν κυρίως στον 3 ο π.χ. αιώνα, γίνεται από τον Taplin στο: Bosher 2012, , και από τον Hughes 2012, Varakis 2010, ιδ. 31 με υποσημ. 33 Bosher Walsh 2009,

16 δράσης. Δεύτερον, γιατί παρουσιάζεται αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι δεν έχουμε να κάνουμε με εικόνες που αναπαριστούν την εξέλιξη ενός εγχώριου θεατρικού είδους της Κάτω Ιταλίας, αλλά μάλλον με εικόνες που μεταφέρουν το οπτικό περιεχόμενο της Παλαιάς και Μέσης αττικής κωμωδίας. Για το σύνολο των σωζόμενων φλυακικών αγγείων σημειώνει ότι είναι πιθανόν να υπήρξε κάποιου είδους τοπική κωμωδία στη Μεγάλη Ελλάδα και επίσης πιθανώς να ονομαζόταν «φλύακες». Την ίδια στιγμή όμως θεωρεί βέβαιο ότι με την παραπάνω έννοια αυτός ο τύπος κωμωδίας δεν είχε σχέση με το πλούσιο οπτικά υλικό των αγγείων που αποκαλούνται φλυακικά Eric Csapo Τα αγγεία της Κάτω Ιταλίας βρέθηκαν στο επίκεντρο της μελέτης του Csapo, ο οποίος φαίνεται ότι προσανατολίζεται προς παρόμοια κατεύθυνση με τις απόψεις του Taplin. Πρώτα, εκθέτει τα σημαντικότερα σημεία της προσέγγισης του Taplin για το συγκεκριμένο θέμα προβάλλοντας παράλληλα τις δικές του απόψεις. Θεωρεί ότι η έρευνα του Taplin για τη θεατρική τέχνη πάντοτε έδινε βαρύτητα στις ποιοτικές διαφορές μεταξύ αττικών αγγείων και εκείνων της Κάτω Ιταλίας. Σημειώνει μάλιστα ότι στις τρεις τελευταίες μελέτες του αντιμετώπισε την Αττική μόνο ως υπόβαθρο για την ανάπτυξη του θεάτρου της Κάτω Ιταλίας, παρατηρώντας ότι δεν προκύπτουν συγκεκριμένα συμπεράσματα από το έργο του 36. Στη συνέχεια, ο Csapo αναφέρει κάποια κριτήρια 37 που θα πρέπει να ισχύουν, παρά την ασαφή σχέση αγγείων με την τραγωδία. Κατά τη γνώμη του, ο Taplin είναι εξαιρετικά περιοριστικός κατατάσσοντας τα αγγεία με βάση τις πιθανές απεικονίσεις τραγωδίας ή κωμωδίας. Ο Csapo, από την άλλη πλευρά, σημειώνει ότι η αγγειογραφία της Κάτω Ιταλίας καταμετρά περίπου 250 αγγεία με πιθανές κωμικές 36 Csapo 2010, 71: Σημειώνει συγκεκριμένα ότι στο βιβλίο του Taplin «Comic Angels» (1993) αναφέρεται ότι μόνον ένα αγγείο έχει απεικόνιση παράστασης τραγωδίας και κατονομάζει μόλις δεκατέσσερα κωμικά αγγεία εκφράζοντας παράλληλα τις αμφιβολίες του για την κατηγοριοποίηση των αγγείων, που, σύμφωνα με τον Taplin, απεικονίζουν σκηνές τραγωδίας ή κωμωδίας. 37 Csapo 2010, 71. Τα βασικά κριτήρια που αναφέρονται από τον ίδιο είναι: α) στοιχεία όπως ένας οπτικός κώδικας και πιθανές επεξηγήσεις. Το πιο σημαντικό είναι να γνωρίζει κανείς συγκεκριμένες λεπτομέρειες κάποιας ιστορίας που δημιουργήθηκε από συγκεκριμένους τραγωδοποιούς, β) οπτικές λεπτομέρειες οι οποίες συμβάλλουν για να δημιουργηθεί μια εντύπωση «θεατρινισμού», όπως το ένδυμα υπενθυμίζει το τραγικό κοστούμι, οι λεπτομέρειες του φόντου πίσω υπενθυμίζουν την αρχιτεκτονική του σκηνικού οικοδομήματος. Σύμφωνα με τον Csapo, ο Taplin δεν εξετάζει πόσες αττικές μυθολογικές αγγειογραφίες θα μπορούσαν να πληρούν αυτά τα κριτήρια ή κάποια άλλα, έγκυρα και ίσως πιο συγκεκριμένα για τα αττικά

17 σκηνές ή σκηνές με κωμικούς ηθοποιούς 38. Εάν συμπεριλάβουμε κι άλλα δείγματα θεατρικής τέχνης, γενικότερα, όπως ανάγλυφα και πήλινα ειδώλια, ο αριθμός μεγαλώνει. Διευρύνει το πεδίο της οπτικής του και αναφέρει ότι, αν στρέψουμε την προσοχή μας γενικά στις θεατρικές τέχνες, θα αποκτήσουμε διαφορετική εικόνα από αυτή που προσφέρεται αποκλειστικά από τις αγγειογραφίες. Η πραγματική κατανομή των αγγείων φαίνεται, κατά την άποψη του Csapo, ότι δεν καθορίστηκε τόσο πολύ από τη διαφορετική αντίληψη Αθηναίων και κατοίκων της Κάτω Ιταλίας, αλλά περισσότερο από την αντίληψη των Ελλήνων του 5 ου π.χ. και του 4 ου π.χ. αιώνα. Ο ίδιος εντοπίζει ότι το ενδιαφέρον για θεατρικά θέματα φαίνεται να αναπτύχθηκε ραγδαία από το 420 π.χ. για να ανθίσει μετά το 400 π.χ. Επίσης παρατηρεί ότι, κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου, η αττική αγγειογραφία φαίνεται να αργοπεθαίνει επαναλαμβάνοντας τα θέματά της, ενώ, αντίθετα, η αγγειογραφία της Κάτω Ιταλίας άνθιζε και ως προς την παραγωγή και ως προς το εικονογραφικό της ρεπερτόριο 39. Επίσης, τονίζει ότι το σύνολο των στοιχείων είναι ανομοιογενές, αναφέροντας ότι μπορούν να εντοπιστούν αττικά πρότυπα για όσα στοιχεία βρίσκουμε στην αγγειογραφία της Κάτω Ιταλίας, αλλά ταυτόχρονα οι συνηθέστερες σκηνές με τραγικούς ηθοποιούς της αττικής αγγειογραφίας είναι μοναδικές ή σπάνιες για την παραγωγή της Κάτω Ιταλίας Cathryn Bosher Οι πιο πρόσφατες μελέτες για το θέατρο, όπως είχε αναπτυχθεί στην Κάτω Ιταλία, προσφέρονται στον συλλογικό τόμο της Bosher αλλά και τη μελέτη του Hughes 40. Στον προαναφερθέντα τόμο περιλαμβάνονται άρθρα των Dearden και Green και παρουσιάζονται τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα αγγείων από διάφορες περιοχές και τεχνοτροπίες τοπικών αγγειογραφικών εργαστηρίων, αλλά και οι τελευταίες παρατηρήσεις της έρευνας που αφορούν τα αγγεία της περιοχής. 38 Csapo 2010, Αυτό οφείλεται, σύμφωνα με τον ίδιο, στην ελκυστική καλλιτεχνία της αγγειογραφίας της Κάτω Ιταλίας σε συνδυασμό με την αττική αγγειοπλαστική τέχνη που επίσης επεκτεινόταν. Όμως, υπογραμμίζει ότι η θεατρική τέχνη της Κάτω Ιταλίας δεν θα πρέπει να απλοποιηθεί ως δείκτης του ποσοστού διάδοσης του θεάτρου (Csapo 2010, 72). 40 Bosher 2012 Hughes

18 2.12. Chris Dearden Η πιο πρόσφατη μελέτη για τη σχέση της κωμωδίας, αττικής αλλά και τοπικής της Κάτω Ιταλίας με τις απεικονίσεις σε αγγεία αυτής της περιοχής παρουσιάζεται από τον Dearden, ο οποίος διευκρινίζει με σαφήνεια ότι θα αντιμετωπίσει το θέμα της θεατρικής εμπειρίας στην Κάτω Ιταλία με τους δικούς της όρους, απαλλαγμένη από την «αθηνοκεντρική προσέγγιση» 41. Θεωρεί αυτή την προσέγγιση ιδιαίτερα σημαντική, ειδικότερα επειδή τα τελευταία χρόνια αναδιαμορφώθηκε η άποψη για τις παραστάσεις που υπήρχαν επάνω στα φλυακικά αγγεία. Για τα φλυακικά αγγεία σημειώνει την αρχική θεώρηση των μελετητών γι αυτά ως φάρσες, γελοιοποιήσεις τραγωδιών, γελοιοποιήσεις θεών ή και ηρώων, περιστατικών από την καθημερινή ζωή, ή έναν τύπο κωμωδίας χαμηλού επιπέδου τονίζοντας ότι η διαμόρφωση αυτής της θεώρησης δεν βασιζόταν σε ισχυρά στοιχεία. Στη συνέχεια, αναφέρει τις απόψεις των ερευνητών. Παραθέτει την άποψη του Green πρώτα, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι τα αγγεία της Κάτω Ιταλίας απεικόνιζαν δραματικές παραστάσεις που ήρθαν από την Αθήνα από τον 5 ο π.χ. αι. ως και το 330 π.χ., χρονολογία μετά την οποία, σύμφωνα με τον ίδιο, οι απεικονίσεις δραματικών παραστάσεων αρχίζουν να παύουν να είναι δημοφιλείς. Στη συνέχεια, αναφέρει την προσέγγιση του Webster, ο οποίος είχε κάνει νωρίτερα τη σύνδεση των εικόνων στα αγγεία της Κάτω Ιταλίας με τα αγγειογραφικά πρότυπα της Αθήνας, υποστηρίζοντας ότι ορισμένες από τις απεικονίσεις σε αγγεία της Κάτω Ιταλίας ήταν απευθείας αποδόσεις αττικών κωμωδιών. Αυτός ο ισχυρισμός ενισχύθηκε αρκετά μετά την ανακάλυψη του «κρατήρα του Würzburg H5697» (βλ. ενότητα 4.4), η εικόνα του οποίου ταυτοποιήθηκε ως σκηνή της παράστασης των αριστοφανικών «Θεσμοφοριαζουσών». Ως υποστηρικτές αυτής της θεώρησης αναφέρει τους Kossatz-Deissmann, Csapo, Taplin, Austin και Olson. Και σημειώνει τους τελευταίους ως πιο προσεκτικούς στη μελέτη του θέματος, και ειδικότερα όσον αφορά την αναζήτηση αττικών προτύπων για τα έργα. 41 Dearden 2012,

19 Στη συνέχεια, ο Dearden αναφέρει πώς επικράτησε ο όρος «φλύακες» για τα αγγεία της Κάτω Ιταλίας 42. Σύμφωνα με τον Dearden, οι αγγειογραφικές απεικονίσεις που αναφέρονται με τον όρο αυτό αφορούν θεατρικές παραστάσεις που διαδραματίζονταν για περίοδο περίπου 70 ετών με την παρουσίαση και τύπων προσωπείων, χωρίς πλέον τις «ξεκάθαρες» ομοιότητες με την αττική κωμωδία, στοιχείο που χαρακτήριζε τις προηγούμενες ερευνητικές προσεγγίσεις των μελετητών. Σύμφωνα με τη θέση του Dearden, το ότι εμφανίζονται επαναλαμβανόμενα προσωπεία και συγκεκριμένα στοιχεία για περίοδο εφτά δεκαετιών περίπου τεκμηριώνουν την άποψη ότι οι απεικονιζόμενες παραστάσεις διέφεραν κατά πολύ από το είδος των θεωρούμενων τραγελαφικών, αυτοσχεδιαστικών παραστάσεων. Επίσης, εκφράζει την επιφυλακτικότητά του ως προς τη χρήση και τη σημασία του όρου «φλύακες» και σημειώνει ως αποτέλεσμα ενός είδους τέτοιας λανθασμένης τοποθέτησης του ζητήματος την αναγνώριση των «Θεσμοφοριαζουσών» του Αριστοφάνη επάνω σε ένα φλυακικό αγγείο. Προτείνει, λοιπόν, προκειμένου να αποφεύγονται παρόμοιες παρανοήσεις, τα συγκεκριμένα αγγεία να αποκαλούνται «κωμικά αγγεία της Κάτω Ιταλίας» 43. Η μόνη παρατήρηση από την προηγούμενη προσέγγιση που ο Dearden θεωρεί ικανοποιητική είναι ότι ορισμένες φορές τα αγγεία απεικονίζουν αυτούσιες σκηνικές κατασκευές που μας προκαλούν την υποψία ότι κάποιες από τις αγγειογραφίες ίσως είναι απεικονίσεις από παραστάσεις ηθοποιών ταξιδευτών. Ο Dearden θεωρεί ότι για να προκύψει λογική εξήγηση στον εύλογο προβληματισμό σχετικά με τις απεικονίσεις των αγγείων της Κάτω Ιταλίας, πρέπει πρώτιστα να μελετηθεί το ιστορικό παρελθόν μιας πόλης στην οποία κατά τα φαινόμενα υπήρχε θεατρική δραστηριότητα. Γι αυτόν ακριβώς τον λόγο πραγματοποιεί μια ιστορική ανασκόπηση στην πρότερη ιστορία του δράματος στις περιοχές της Κάτω Ιταλίας. Και παρουσιάζει τα βασικότερα σημεία στην ιστορία των Συρακουσών, καθώς έχει την πεποίθηση ότι αυτή η πόλη κατείχε κεντρικό ρόλο στο θεατρικό γίγνεσθαι της Κάτω Ιταλίας αρκετά νωρίς σε σχέση με άλλες πόλεις. Ως παράγοντες που συνέβαλαν στη δημιουργία ιδιαίτερης έλξης της πόλης των Συρακουσών και για την τέχνη του θεάτρου αναφέρει την ενθάρρυνση της τέχνης από 42 Dearden 2012, Dearden 2012,

20 τους τυράννους, την ύπαρξη εντοπίων τραγικών και κωμικών ποιητών, την εύρεση σημαντικών αρχαιολογικών στοιχείων. Στο πλαίσιο του ενδιαφέροντος της πόλης για τις τέχνες τοποθετείται και η πρόσκληση εκ μέρους του τυράννου Ιέρωνα διακεκριμένων ποιητών, ανάμεσα στους οποίους και ο Αισχύλος, το 476 π.χ. Σχετικά με την επίσκεψη του Αισχύλου στις Συρακούσες με σκοπό να παρουσιάσει μια τραγωδία κατά τη διάρκεια των εορτασμών για την ίδρυση της πόλης Αίτνας, ο Dearden αναφέρει ότι δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε εάν η πρόσκληση από τον τύραννο είχε ως σκοπό να δημιουργήσει ένα ενδιαφέρον αντίστοιχο με εκείνο που σημειωνόταν για την κωμωδία, ή εάν ο Αισχύλος αντιμετωπιζόταν ως πόλος δημιουργίας ενός νέου επιπέδου καινοτομίας σε ένα ήδη υπάρχον είδος τέχνης. Σύμφωνα με τον Dearden, πάντα, την ενδεχόμενη ύπαρξη δραματικών διαγωνισμών στην περιοχή της Γέλας ίσως υποδεικνύει και ένα αρχαιολογικό εύρημα που αποκαλύφθηκε στην πόλη αυτή και χρονικά συμπίπτει με την εποχή που ο Αισχύλος την επισκέφθηκε. Είναι μια πινακίδα, η οποία στη μία πλευρά της έχει μια κατάρα προς κάποιους χορηγούς. Οι λέξεις «παντού», «πάντα», σύμφωνα με τον Dearden, συμβάλλουν στη δημιουργία της πεποίθησης για ύπαρξη τέτοιων διοργανώσεων και σε άλλα μέρη. Έπειτα, ο ίδιος, για να τεκμηριώσει την ύπαρξη σημαντικής θεατρικής δραστηριότητας, αναφέρει τα ονόματα ορισμένων τοπικών δραματουργών και το έργο τους, όπως ο Επίχαρμος, ο οποίος ήταν και ο πολυγραφότερος με βάση τα σωζόμενα έργα του 44, ο Φόρμις, ο Δηνόλοχος. Όσο για τους τραγικούς ποιητές, αναφέρει τον Πατροκλή, τον Άλεξι, τον Ρίνθωνα και, μία γενιά μετά, τον Καρκίνο, τον Αντιφώντα και ίσως τον τύραννο Διονύσιο, για τον οποίο υπάρχει αναφορά ότι υπήρξε τραγωδοποιός. Ωστόσο, επισημαίνει ότι όσον αφορά τη δομή, την έκταση και το περιεχόμενο των έργων λίγα στοιχεία είναι γνωστά. Οι τίτλοι όμως, σύμφωνα με τον Dearden, δηλώνουν έντονο ενδιαφέρον για επικά και μυθολογικά θέματα, αλλά 44 Dearden 2012, 276, ιδιαίτερα βλ. υπ. 21: Αναφέρει ότι, σύμφωνα με το Λεξικό της Σούδας, αποδίδονται στον Επίχαρμο 52 τίτλοι έργων, σύμφωνα με άλλους 35 ή 36 σωζόμενοι τίτλοι, όμως με το όνομά του αναφέρονται 47. Ο Dearden θεωρεί τον αριθμό των σωζόμενων τίτλων των έργων του καθώς και τη φήμη του ως «στοιχεία που καταδεικνύουν μια εξελιγμένη θεατρική σκηνή στην πόλη, ένα ξεκάθαρο μηχανισμό για την παραγωγή κωμωδίας αλλά και ένα κοινό που την εκτιμούσε». Αναφέρει επίσης ότι η απόδοσή του είναι άξια να συγκριθεί με την αντίστοιχη των 33 έργων του Αριστοφάνη. Για τον προβληματικό Επίχαρμο βλ., εκτός από το PCG I, και τη βιβλιοκρισία του τόμου αυτού από τον Rusten

21 και για θέματα της καθημερινής ζωής 45. Με βάση τα προαναφερόμενα, οδηγείται στη διατύπωση της εξής σκέψης: ότι στη Σικελία φαίνεται να υπήρχε αξιοσημείωτη παρουσία κωμωδίας και τραγωδίας περίπου στα μέσα του 5 ου π.χ. αιώνα σε ένα περιβάλλον που είχε δημιουργηθεί στις αυλές των τυράννων, περιβάλλον το οποίο ευνοήθηκε και από την ύπαρξη δημοκρατικού καθεστώτος. Συνοψίζοντας, ο Dearden, αφού ολοκληρώσει την ιστορική αναφορά του για την εξέλιξη του δράματος στις Συρακούσες και στα όποια δεδομένα προκύπτουν από τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα κείμενα των δραματουργών της περιοχής, συμπεραίνει ότι στο τέλος του 5 ου π.χ αιώνα υπήρχαν κατά προσέγγιση εκατό χρόνια θεατρικής παράδοσης και σαράντα χρόνια αυθεντικού θεάτρου που ίσως σχετιζόταν με μια μακρόχρονη παράδοση δραματικών διαγωνισμών. Στη συνέχεια, παρατηρεί ότι αγγεία της Κάτω Ιταλίας που απεικονίζουν σκηνές κωμωδίας πρωτοεμφανίζονται την περίοδο 390 π.χ. με 350 π.χ. στις περιοχές της Απουλίας, της Λουκανίας και αργότερα στην Ποσειδωνία. Σχετικά με τα αγγεία που αφορούν την τραγωδία, ο Dearden δείχνει να συμφωνεί με την άποψη του Taplin, ότι οι τραγικές σκηνές δεν είναι αναγκαστικά απεικονίσεις έργων. Από την άλλη πλευρά, τα κωμικά αγγεία ελκύουν την προσοχή με τη θεατρικότητά τους και παρουσιάζουν στοιχεία, όπως πομπώδεις μάσκες, φαλλικό κοστούμι, αλλά και συχνά τη σκηνή όπως αποδίδεται ζωγραφικά στις εικόνες, απεικονίζουν σαφώς τη σκηνική κατασκευή στην οποία η παράσταση λαμβάνει χώρα. Σημειώνει ότι αυτά τα αγγεία της Κάτω Ιταλίας προσφέρουν ένα μικρό αλλά ταυτόχρονα εντυπωσιακό δείγμα κωμικού δράματος που αναπτύχθηκε από τους ντόπιους. Δεν παραλείπει όμως να επισημάνει την επιφύλαξη και άλλων μελετητών, όπως των Taplin και Green και Walsh, ότι τα λεπτά ζητήματα της διασύνδεσης των αγγείων με την πραγματική παράσταση πρέπει να επανεξεταστούν 46. Για το ζήτημα που αφορά τον προβληματισμό εάν τα κωμικά αγγεία της Κάτω Ιταλίας απεικονίζουν αθηναΐκή και μόνο κωμωδία ή και τοπική, ο Dearden πιστεύει ότι, εάν είχε διασωθεί μόνο αττική κωμωδία στα αγγεία, τότε θα ήταν μόνο η τοπική κωμωδία που υπέστη μια ξαφνική και καταστροφική «δύση» στο τέλος του 5 ου π.χ. 45 Dearden 2012, Dearden 2012,

22 αιώνα, ή, ως δεύτερο ενδεχόμενο, προβάλλει το ότι ο θαυμασμός που προκαλούσε η τοπική κωμωδία ήταν τόσο περιορισμένος ώστε οι ζωγράφοι και οι πελάτες τους τα επόμενα εβδομήντα χρόνια την αγνόησαν πλήρως και στηρίχτηκαν στην κωμωδία που εισαγόταν από την Αττική για τις απεικονίσεις τους. Ο Dearden συνοψίζει ότι το έντονο ενδιαφέρον για το θέατρο στην Κάτω Ιταλία εκδηλώνεται από τον 5 ο π.χ. αιώνα και έπειτα, αλλά έχει διάρκεια. Ειδικά τον ύστερο 5 ο π.χ. αιώνα η τραγωδία και η κωμωδία φαίνεται ότι ήταν ισχυρά εδραιωμένες και πλαισιώνονταν από δραματικούς διαγωνισμούς, στοιχεία που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη ενός τουλάχιστον μεγάλου θεάτρου σε λειτουργία. Συμπληρώνει, ακόμα, ότι η παρουσία του Αισχύλου θα είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον των ντόπιων να δουν έργα και άλλων αττικών συγγραφέων να παίζονται στη Δύση και πιστεύει ότι υπάρχουν ικανοποιητικά στοιχεία για να καταδείξουν ότι στην εκπνοή του 5 ου π.χ. αιώνα αττικές κωμωδίες και τραγωδίες παίζονταν εκεί. Θεωρεί ότι δεν είναι δυνατόν να αποδειχθεί ότι οι κωμικές απεικονίσεις των αγγείων της Κάτω Ιταλίας ήταν προϊόν ανάμειξης αθηναϊκών και τοπικών έργων. Ο Dearden ολοκληρώνει το άρθρο του τονίζοντας ότι η ζωντάνια των απεικονίσεων αποδεικνύει ότι οι κάτοικοι της Κάτω Ιταλίας απολάμβαναν τις παραστάσεις

23 3. Η δομή του θεάτρου την Κλασική Εποχή Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο επιδιώκεται μια συνοπτική αναφορά στο ζήτημα της μορφής του σκηνικού οικοδομήματος του θεάτρου τη χρονική περίοδο που μας αφορά. Θα σημειωθούν οι βασικότερες απόψεις και οι προβληματισμοί των μελετητών του συγκεκριμένου θέματος με πυρήνα αγγειογραφικές μαρτυρίες και τις αναφορές που εντοπίζονται στο κείμενο των αριστοφανικών κωμωδιών και σχετίζονται με μέρη του θεατρικού οικοδομήματος. Λόγω των περιορισμών που θέτουν τα όρια της συγκεκριμένης εργασίας, οι αναφορές για την πιθανή μορφή των θεάτρων θα περιοριστούν στο Θέατρο του Διονύσου στην Αθήνα και ορισμένων θεάτρων της Κάτω Ιταλίας. Η μεγαλύτερη βαρύτητα του κεφαλαίου αποδίδεται στον χώρο όπου δρούσαν οι ηθοποιοί, δηλαδή τη σκηνή Η σκηνή Μερικά από τα σημαντικότερα ερωτήματα τα οποία προσπαθούν να αποσαφηνίσουν οι μελετητές σχετικά με το σκηνικό οικοδόμημα αφορούν: Το ζήτημα της ύπαρξης ή της ανυπαρξίας υπερυψωμένου χώρου στον οποίο δρούσαν οι υποκριτές, διαχωρισμένοι από τον χορό. Το σχήμα της ορχήστρας του κοίλου μέρους των θεάτρων. Οι έρευνες των μελετητών προσανατολίζονται σε δύο πιθανά ενδεχόμενα σχήματα: ορθογώνιο και κυκλικό. Την εξέλιξη του σκηνικού οικοδομήματος. Πότε άρχισε να σηματοδοτείται η κάθε φάση και ποια χαρακτηριστικά παρουσιάζει στο πέρασμα των χρόνων. Τα κριτήρια προσέγγισης του θέματος από τους ερευνητές διαμορφώνονται με βάση είτε αρχαιολογικά τεκμήρια με συγκριτική προοπτική, είτε λογοτεχνικά. Γενικές αναφορές σχετικά με το θέμα της πιθανής αρχιτεκτονικής μορφής του θεάτρου στην κλασική περίοδο έχουν διατυπωθεί από τον Zimmermann 47, ο οποίος συνοπτικά αναφέρει τα βασικά χαρακτηριστικά των θεάτρων του Διονύσου και της Επιδαύρου. Αναφέρει ότι οι υπάρχουσες αρχιτεκτονικές ενδείξεις χρονολογούνται περίπου στο 330 π.χ. εποχή της αρχής της Νέας Κωμωδίας, αλλά ότι προσφέρεται η δυνατότητα να διατυπωθούν συμπεράσματα για τη μορφή του 47 Zimmermann 2005,

24 οικοδομήματος και κατά τον 5 ο π.χ. αιώνα. Ο Zimmermann θεωρεί ότι τον 5 ο π.χ. αιώνα το σκηνικό οικοδόμημα ήταν ξύλινο, ενώ τον 4 ο π.χ. αιώνα λίθινο, και κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα αναφέρεται στη χρήση σκηνογραφίας που εισήχθη ήδη τον 5 ο αι. από τον Σοφοκλή. Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και η επιγραμματική αναφορά του Beacham 48. Αναφερόμενος στο σχήμα της ορχήστρας των θεάτρων, αναγνωρίζει την ύπαρξη τραπεζοειδούς ορχήστρας σε ορισμένα θέατρα της Ελλάδος. Επίσης επισημαίνει ότι τα θέατρα, ήδη από τα τέλη του 5 ου π.χ. αιώνα, είχαν σχεδόν πάντοτε «κυκλοτερείς ορχήστρες, πιθανότατα επειδή είχαν ως πρότυπό τους το θέατρο του Διονύσου στην Αθήνα. Κατά την Περίκλεια Περίοδο ο ίδιος αναφέρει την ανέγερση του Ωδείου του Περικλή και στη συνέχεια του Θεάτρου του Διονύσου 49. Μία από τις πιο θεμελιώδεις απόψεις για τη μελέτη της αρχιτεκτονικής του θεάτρου της κλασικής εποχής αλλά και της μετέπειτα εξέλιξής του έχουν διατυπωθεί από τον αρχαιολόγο και αρχιτέκτονα Dörpfeld 50. Στηριζόμενος στα στοιχεία των ανασκαφών των αρχαίων θεάτρων, διατύπωσε τις θέσεις του που αφορούν τις πιθανές οικοδομικές φάσεις των σωζόμενων θεάτρων της Ελλάδας, αλλά και προτάσεις αναπαράστασης του οικοδομήματος, σύμφωνα με τα ευρήματα σε σχέδια του ίδιου. Σχετικά με την ορχήστρα του Διονυσιακού Θεάτρου, ο Dörpfeld θεωρεί ότι κατά τη διάρκεια της πρώτης οικοδομικής φάσης ήταν κυκλικού σχήματος, στηριζόμενος στα αρχιτεκτονικά ευρήματα των θεάτρων που μελέτησε 51. Παραθέτει επίσης και τα σχέδιά του για κάθε οικοδομική φάση του θεάτρου, αλλά και σχετικά με την εξέλιξη της ορχήστρας στο πέρασμα των χρόνων 52. Για το Θέατρο του Διονύσου τον 5 ο π.χ. με 4 ο π.χ. αιώνα, ο Dörpfeld, λόγω έλλειψης ικανοποιητικών αρχαιολογικών 48 Beacham 2011, Σύμφωνα με τον ίδιο Beacham, σ αυτή τη φάση «η σκηνή ήταν κατασκευασμένη από συμπαγή λίθινο τοίχο με μήκος περίπου είκοσι μέτρα, ο οποίος είχε ανοίγματα για τρεις θύρες Ωστόσο φαίνεται ότι κατά κανόνα οι υποκριτές εξακολουθούσαν να παίζουν μπροστά από το σκηνικό οικοδόμημα, είτε στην ορχήστρα είτε σε υπερυψωμένο ξύλινο βάθρο Το εντυπωσιακότερο χαρακτηριστικό της λίθινης σκηνής ήταν οι δύο μεγάλες μάλλον κιονωτές παραλληλεπίπεδες προεξοχές, τα παρασκήνια». 50 Dörpfeld - Reisch, 1896, γενικά. 51 Dörpfeld - Reisch, 50 κ. ε 52 Dörpfeld Reisch 1896, πίνακας I

25 τεκμηρίων για την παραδοχή ύπαρξης λίθινης σκηνής, εικάζει ότι η σκηνή αυτής της περιόδου μάλλον ήταν ξύλινης κατασκευής 53. Οι κυριότερες θέσεις του Dörpfeld επεξηγούνται και σχολιάζονται εύστοχα από τον Haigh 54. Ο Haigh, αφού αναφέρει τις βασικές απόψεις της θεωρίας του Dörpfeld που αφορούν τη θέση του προσκήνιου, αλλά και τη σχέση σκηνής και ορχήστρας του θεάτρου, κατά την περίοδο που παραστάθηκαν οι αριστοφανικές κωμωδίες, εκφράζει τις διαπιστώσεις του σχετικά με το εάν θα μπορούσαν να ισχύουν οι προαναφερθείσες υποθέσεις του Dörpfeld. Προς τεκμηρίωση των ισχυρισμών του παραθέτει την απεικόνιση σκηνής σε ορισμένες αγγειογραφίες, όπως εκείνες της Κάτω Ιταλίας 55, και έπειτα τα κείμενα του Αριστοτέλη και του Αριστοφάνη. Ολοκληρώνοντας τον συλλογισμό του καταλήγει στη διαπίστωση ότι οι αναφορές του Αριστοτέλη και του Αριστοφάνη μάλλον υποδεικνύουν την ύπαρξη χώρου δράσης των υποκριτών τον 5 ο π.χ. αλλά και τον 4 ο π.χ. αιώνα. Το πρόβλημα του σχήματος της ορχήστρας του θεάτρου εξετάζεται από την Gebhard 56. Ξεκινώντας από την πιθανή προέλευση του κυκλικού σχήματος της ορχήστρας, επισημαίνει ότι δεν υπάρχουν αντικειμενικές ενδείξεις στα πρώιμα θέατρα που να διαχωρίζουν τη θέση της ορχήστρας. Συμπληρώνει ακόμα ότι ο «κύκλος» της ορχήστρας δεν υπήρξε πρωτότυπο και πρώιμο χαρακτηριστικό του αρχαίου ελληνικού θεάτρου, στο οποίο βασίστηκε η δημιουργία των επόμενων 57. Στη συνέχεια, παρουσιάζει ορισμένα στοιχεία των πρώιμων σωζόμενων θεάτρων, τα οποία, κατά την άποψή της, μπορούν να διαφωτίσουν την πιθανή αρχική μορφή της ορχήστρας. Αναφέρει ως πρωιμότερο το Θέατρο του Θορικού 58, παρατηρώντας ότι το υλικό που βρέθηκε στον χώρο του είναι περίπου σύγχρονο με εκείνο της πρώτης φάσης του Θεάτρου του Διονύσου. Επίσης υπογραμμίζει ότι τα ευρήματα των αγγείων, που χρονολογούνται περίπου στο 480 π.χ. με 400 π.χ., υποδηλώνουν ότι τα 53 Dörpfeld Reisch 1896, 33 και εξής 54 Haigh 1898, Αναλυτική αναφορά στη θέση του για τις αγγειογραφίες της Κάτω Ιταλίας θα γίνει στις σχετικές με τα αγγεία ενότητες, στην παρούσα εργασία. 56 Gebhard 1974, Στο ίδιο άρθρο της Gebhard 1974, Σαν επιχείρημα χρονολόγησης η Gebhard προβάλλει την εύρεση κεραμικών στοιχείων από τον Hackens που τοποθετούνται περίπου στο π. Χ. και αποτελούνται από το ίδιο υλικό με εκείνο του υποστηρικτικού τοίχου της πρώτης ορχήστρας

26 ειδώλια από πέτρα ήταν μεταγενέστερα, αναφέροντας και την υπόθεση του Hackens για μια σειρά ξύλινων ειδωλίων στο τελευταίο στρώμα εδάφους πάνω από τον βράχο που είχε επεξεργαστεί για να αποτελέσει το υπόστρωμα της ορχήστρας. Παρατηρεί όμως ότι το έδαφος που βρίσκεται δίπλα στο κοίλον έχει υποστεί αρκετές «αλλοιώσεις» και δεν είναι δυνατόν να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για τις πλευρές των παρόδων με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία. Αναφέρει επίσης ότι την περίοδο μεταξύ 480 π.χ. και 425 π.χ. το θέατρο επανασχεδιάστηκε και ότι η ορχήστρα επιμηκύνθηκε προς τα ανατολικά με θεμέλια ενός αναλληματικού τοίχου (τοίχος που χτίζεται σε πλαγιά) και τοποθετεί χρονικά τη δημιουργία πέτρινων καθισμάτων του κατώτερου διαζώματος του κοίλου στα ανατολικά και τον βωμό σ αυτή την περίοδο. Επισημαίνει την ύπαρξη ενός υπερυψωμένου σκαλοπατιού που ίσως διαχώριζε τις προεδρίες και το οποίο τονίζει το βόρειο τελείωμα της ορχήστρας. Προσπαθεί να εξηγήσει το παράξενο σχήμα της ανατολικής προέκτασης αναφέροντας ότι αυτό προέκυψε από την επιθυμία να ενσωματώσουν στο κοίλο ένα βωμό, του οποίου η θέση δεν ήταν καθορισμένη 59. Στη συνέχεια εξετάζει τα στοιχεία του αναλημματικού τοίχου στη βάση του οποίου έγιναν όλες οι επόμενες αναδομήσεις του πρώιμου θεάτρου. Ένα ακόμη στοιχείο που η ίδια πιστεύει ότι μπορεί να συνδεθεί με την πρώιμη μορφή της ορχήστρας είναι μια πολυγωνική «επιμήκυνση» στο ανατολικό εξωτερικό τελείωμα της μεταγενέστερης σκηνής 60. Ολοκληρώνοντας την πραγματεία της η Gebhard συμπεραίνει ότι δεν υπήρχε καθορισμένη μορφή της ορχήστρας για τα πρώιμα αρχαιοελληνικά θέατρα και στις περιπτώσεις των θεάτρων που σχολιάζει δεν εντόπισε ασφαλείς ενδείξεις για διαφορετική μορφή της ορχήστρας πριν από το Θέατρο της Επιδαύρου. Μελετώντας τα αριστοφανικά έργα, ο Dearden 61 καταθέτει την άποψή του σχετικά με τη μορφή της σκηνικής κατασκευής στην οποία δρούσαν οι ηθοποιοί, με επίκεντρο το Θέατρο του Διονύσου κυρίως τον 5 ο π.χ. αιώνα. Ωστόσο, αναφέρεται και στη σημασία των απεικονίσεων των αγγείων της Κάτω Ιταλίας για τις πληροφορίες που 59 Gebhard 1974, Προσπαθώντας να ερμηνεύσει αυτό το στοιχείο παρουσιάζει δύο πιθανές εκδοχές: α) ίσως να στήριζε κάποιου είδους πρόσβαση στην ορχήστρα που περιελάμβανε και την ανατολική πάροδο, β) ίσως να ήταν το ανατολικό τελείωμα του παράξενου αναλημματικού τοίχου που στήριζε την ορχήστρα. 61 Dearden 1976,

Ευρυδίκη Κεφαλίδου ΣΑ 26 ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΗΝ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ. Προδραματικά και παραδραματικά δρώμενα

Ευρυδίκη Κεφαλίδου ΣΑ 26 ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΗΝ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ. Προδραματικά και παραδραματικά δρώμενα Ευρυδίκη Κεφαλίδου ΣΑ 26 ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΗΝ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ Α Προδραματικά και παραδραματικά δρώμενα Μια πρώιμη «θεατρική» απεικόνιση ιππέων σε αμφορέα του Zωγράφου του Βερολίνου 1686 (περ. 540-530 π.χ.)

Διαβάστε περισσότερα

Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα

Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα Ερευνητικό έργο με συνεργαζόμενους φορείς το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής και Λατινικής Γραμματείας της Ακαδημίας Αθηνών & τη Δραματική Σχολή του Εθνικού

Διαβάστε περισσότερα

Ευρυδίκη Κεφαλίδου ΣΑ 26 2015-2016 ΘΕΑΤΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΘΝ ΑΓΓΕΙΟΓΑΦΙΑ. * Τραγωδία (1-8)

Ευρυδίκη Κεφαλίδου ΣΑ 26 2015-2016 ΘΕΑΤΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΘΝ ΑΓΓΕΙΟΓΑΦΙΑ. * Τραγωδία (1-8) Ευρυδίκη Κεφαλίδου ΣΑ 26 2015-2016 ΘΕΑΤΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ ΣΤΘΝ ΑΓΓΕΙΟΓΑΦΙΑ Α * Τραγωδία (1-8) Μια ματιά ςτα παραςκήνια: απεικονίςεισ τραγικών υποκριτών εκτόσ ςκηνήσ, ςε δφο αττικά ερυθρόμορφα αγγεία τησ κλαςικήσ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 1.Α. Ο ρόλος και η λειτουργία του Προλόγου ως δομικό στοιχείο της τραγωδίας: Ο πρόλογος μιας τραγωδίας αποτελεί τα πρώτο από τα απαγγελλόμενα μέρη και εκτελείται από τους

Διαβάστε περισσότερα

«ΕΛΕΝΗ» ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

«ΕΛΕΝΗ» ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ «ΕΛΕΝΗ» ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΕΠΟΣ ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΔΡΑΜΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ Συνδέεται με θρησκευτικές τελετές Λατρεία Διονύσου (πανελλήνιο χαρακτήρα) Έκσταση (=ο πιστός έφευγε από την πραγματικότητα)

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ» ΥΠΟΘΕΜΑ: ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ» ΥΠΟΘΕΜΑ: ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ» ΥΠΟΘΕΜΑ: ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ Το θέατρο είναι ο κλάδος της τέχνης που αναφέρεται στην απόδοση ιστοριών μπροστά σε κοινό, με τη χρήση κυρίως του λόγου, αλλά και της μουσικής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ι. Το δράμα ΙΙ. Η τραγωδία

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ι. Το δράμα ΙΙ. Η τραγωδία ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ι. Το δράμα 1. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του δράματος και τι νέο προσέφερε στο κοινό σε σχέση με το έπος και τη λυρική ποίηση; 2. Ποια είναι η προσέλευση του δράματος και με ποια γιορτή συνδέθηκε;

Διαβάστε περισσότερα

Η Ακουστική Λειτουργία της Σκηνογραφίας σε Σύγχρονες Παραστάσεις Αρχαίου Δράματος

Η Ακουστική Λειτουργία της Σκηνογραφίας σε Σύγχρονες Παραστάσεις Αρχαίου Δράματος 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ 2010 - Αθήνα, 4 έως 6 Οκτωβρίου 2010 Η Ακουστική Λειτουργία της Σκηνογραφίας σε Σύγχρονες Παραστάσεις Αρχαίου Δράματος 1950 1975 Μαρία Αγγελική Ζάννη mazanni@teemail.gr

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ. Οι μαθητές και οι μαθήτριες να είναι σε θέση να:

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ. Οι μαθητές και οι μαθήτριες να είναι σε θέση να: ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΙΔΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΔΙΔΑΚΤΕΑ

Διαβάστε περισσότερα

Οι ρίζες του δράματος

Οι ρίζες του δράματος Οι ρίζες του δράματος Σύνθετη ποιητική δημιουργία Το δράμα, το έπος και η λυρική ποίηση = αρχαίος ελληνικός ποιητικός λόγος. ράμα: θεατρικό είδος. Περιλάμβανε το λόγο, τη μουσική και την όρχηση (κίνηση).

Διαβάστε περισσότερα

Α' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1 η σκηνή: στίχοι 437-494

Α' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1 η σκηνή: στίχοι 437-494 Α' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1 η σκηνή: στίχοι 437-494 1.α. Από τον Πρόλογο στο Επεισόδιο: Η Ελένη, μαζί με τις γυναίκες που αποτελούν το Χορό του δράματος, μπαίνουν μέσα στο παλάτι προκειμένου να ζητήσουν πληροφορίες

Διαβάστε περισσότερα

Θέατρο ιονύσου Ελευθερέως. Λίλιαν Παπαγιαννίδη Βαρβάκειο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο

Θέατρο ιονύσου Ελευθερέως. Λίλιαν Παπαγιαννίδη Βαρβάκειο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Θέατρο ιονύσου Ελευθερέως Λίλιαν Παπαγιαννίδη Βαρβάκειο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο 2013-2014 Λίγα λόγια για τον ιόνυσο Ήταν ο πιο πρόσχαρος από τους θεούς και από τους πιο αγαπητούς στους ανθρώπους,

Διαβάστε περισσότερα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο Αρχαία Ελλάδα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο Αρχαία Ελλάδα Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραµµα Πρόγραµµα Διά Βίου Μάθησης Μάθησης Ποίηση και Θέατρο στην Ποίηση και Θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα Αρχαία Ελλάδα + Στόχος του προγράμματος Το πρόγραμμα επιμόρφωσης Ποίηση και Θέατρο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Κουσερή Γεωργία Φιλόλογος Δρ. Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ΚΕΡΚΥΡΑ ΜΑΙΟΣ 2017 Περιεχόμενα της παρουσίασης Το ιστορικό ερώτημα Το

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΘΕΜΑ: ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΞΕΝΑΓΗΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΘΕΑΤΡΩΝ_ ΘΕΑΤΡΟ ΟΙΝΙΑΔΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ: Οι μαθητές να είναι σε θέση: να αναγνωρίζουν τα µέρη του Αρχαίου Θεάτρου µε τις αντίστοιχες ονοµασίες τους

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ. υπαίθρια αμφιθεατρική κατασκευή ημικυκλικής κάτοψης γύρω από μια κυκλική πλατεία

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ. υπαίθρια αμφιθεατρική κατασκευή ημικυκλικής κάτοψης γύρω από μια κυκλική πλατεία ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ υπαίθρια αμφιθεατρική κατασκευή ημικυκλικής κάτοψης γύρω από μια κυκλική πλατεία Μέρη αρχαίου θεάτρου σκηνή: ορθογώνιο, μακρόστενο κτίριο προσκήνιο: στοά με κίονες μπροστά από τη

Διαβάστε περισσότερα

Απαγορεύεται η οποιαδήποτε μερική ή ολική ανατύπωση χωρίς την άδεια του εκδότη

Απαγορεύεται η οποιαδήποτε μερική ή ολική ανατύπωση χωρίς την άδεια του εκδότη Συντονισμός έργου: Μαρία Λαγογιάννη, Δρ Αρχαιολόγος Σουζάνα Χούλια-Καπελώνη, Αρχαιολόγος Γενική επιμέλεια: Έλενα Μπαζίνη, Αρχαιολόγος Επιστημονική τεκμηρίωση-αρχική ιδέα σεναρίου: Έλενα Μπαζίνη, Αρχαιολόγος

Διαβάστε περισσότερα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα. Πρόγραμμα. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο. Ποίηση και Θέατρο. στην Αρχαία Ελλάδα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα. Πρόγραμμα. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο. Ποίηση και Θέατρο. στην Αρχαία Ελλάδα Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης Μάθησης Ποίηση και Θέατρο Ποίηση και Θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα στην Αρχαία Ελλάδα Στόχος του προγράμματος Το πρόγραμμα επιμόρφωσης Ποίηση και Θέατρο στην

Διαβάστε περισσότερα

H φιλοσοφία γίνεται εύκολα μια νοσταλγική άσκηση. Άλλωστε, η σύγχρονη φιλοσοφία έχει την τάση να προβάλλει αυτή τη νοσταλγία. Σχεδόν πάντα, δηλώνει

H φιλοσοφία γίνεται εύκολα μια νοσταλγική άσκηση. Άλλωστε, η σύγχρονη φιλοσοφία έχει την τάση να προβάλλει αυτή τη νοσταλγία. Σχεδόν πάντα, δηλώνει H φιλοσοφία γίνεται εύκολα μια νοσταλγική άσκηση. Άλλωστε, η σύγχρονη φιλοσοφία έχει την τάση να προβάλλει αυτή τη νοσταλγία. Σχεδόν πάντα, δηλώνει πως κάτι έχει ξεχαστεί ή έχει σβηστεί, πως κάτι λείπει.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία Ενδεικτικοί διδακτικοί στόχοι Οι διδακτικοί στόχοι για τη διδασκαλία της εισαγωγής προσδιορίζονται στο βιβλίο για τον καθηγητή, Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ. Επιµέλεια: Μαρία Γραφιαδέλλη

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ. Επιµέλεια: Μαρία Γραφιαδέλλη ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Επιµέλεια: Μαρία Γραφιαδέλλη ΡΑΜΑ σύνθετη ποιητική δηµιουργία στοιχεία από το Έπος και τη Λυρική Ποίηση µουσική όρχηση Προέλευση του δράµατος θρησκευτικά δρώµενα παραστάσεις µε δραµατικό

Διαβάστε περισσότερα

Παραδειγματικό σενάριο στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών

Παραδειγματικό σενάριο στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών Π.3.1.4 Ολοκληρωμένα παραδείγματα εκπαιδευτικών σεναρίων ανά γνωστικό αντικείμενο με εφαρμογή των αρχών σχεδίασης Παραδειγματικό σενάριο στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών Πάμε θέατρο: Εισαγωγή στη δραματική

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΛΙΝΔΟΥ ΣΟΦΙΑ ΒΑΣΑΛΟΥ ΒΠΠΓ

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΛΙΝΔΟΥ ΣΟΦΙΑ ΒΑΣΑΛΟΥ ΒΠΠΓ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΛΙΝΔΟΥ ΣΟΦΙΑ ΒΑΣΑΛΟΥ ΒΠΠΓ Περιγραφή μνημείου Το αρχαίο θέατρο της Λίνδου διαμορφώνεται στους πρόποδες της δυτικής πλαγιάς του βράχου της λινδιακής ακρόπολης. Το κοίλο χωρίζεται σε

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP51 / Στοιχεία Θεωρίας Θεάτρου

Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP51 / Στοιχεία Θεωρίας Θεάτρου Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP51 / Στοιχεία Θεωρίας Θεάτρου Σχολή ΣΑΚΕ Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών TSP Θεατρικές Σπουδές Θεματική Ενότητα TSP51 Στοιχεία Θεωρίας Θεάτρου

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας 1 Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr Τηλ.: 2810379603 E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/pgrad_omm107/

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή Η Μεθοδολογία της Έρευνας (research methodology) είναι η επιστήμη που αφορά τη μεθοδολογία πραγματοποίησης μελετών με συστηματικό, επιστημονικό και λογικό τρόπο, με σκοπό την παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΝΩΜΟΔΟΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΕΙΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΝΩΜΟΔΟΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΕΙΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΝΩΜΟΔΟΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΕΙΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 2019-2020 Η Γνωμοδοτική Επιτροπή του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, η οποία αποτελείται

Διαβάστε περισσότερα

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Tel.: +30 2310998051, Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru Περί της Ταξινόμησης

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων

Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Σύνοψη κεφαλαίου Σύνδεση θεωρίας και ανάλυσης Επεξεργασία ποιοτικών δεδομένων Δεοντολογία και ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Αξιολογώντας την ποιότητα των ποιοτικών ερευνών Εισαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Έρευνα για τον πολιτισμό στην Αθήνα Βασικά συμπεράσματα

Έρευνα για τον πολιτισμό στην Αθήνα Βασικά συμπεράσματα Έρευνα για τον πολιτισμό στην Αθήνα Βασικά συμπεράσματα Αντιλήψεις για τις πολιτιστικές επιλογές που προσφέρει η Αθήνα o Ορατότητα πολιτιστικών εκδηλώσεων στην Αθήνα Γενική πεποίθηση των κατοίκων της Αθήνας

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός. Σχολιασμού. Διπλωματικής Εργασίας

Οδηγός. Σχολιασμού. Διπλωματικής Εργασίας ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης: «Σπουδές στην Εκπαίδευση» Οδηγός Σχολιασμού Διπλωματικής Εργασίας (βιβλιογραφική σύνθεση) ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: «ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Βαρβάκειο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο, 2011-2012

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Βαρβάκειο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο, 2011-2012 ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΔΩΔΩΝΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Βαρβάκειο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο, 2011-2012 Περιεχόμενα Αρχαία Δωδώνη γεωγραφικά στοιχεία Κοίλον Ορχήστρα Σκηνή Ρωμαϊκά χρόνια Παραστάσεις που φιλοξενήθηκαν

Διαβάστε περισσότερα

Θέματα Εξετάσεων Τελικής Εξεταστικής ΕΛΠ 31 Ακαδ. Έτος

Θέματα Εξετάσεων Τελικής Εξεταστικής ΕΛΠ 31 Ακαδ. Έτος Θέματα Εξετάσεων Τελικής Εξεταστικής ΕΛΠ 31 Ακαδ. Έτος 2011-2012 1. (Κείμενο Ι) Να εντοπίσετε τις ανακρίβειες που υπάρχουν στο κείμενο, διευκρινίζοντας συγχρόνως ποιο είναι το σωστό. 2. (Κείμενο ΙΙ Αισχύλου

Διαβάστε περισσότερα

Γνωμοδοτική Επιτροπή ΥΠΠΟΤ. Πρόγραμμα Υποστήριξης της Θεατρικής Τέχνης: Επιχορηγήσεις Ελεύθερου Θεάτρου

Γνωμοδοτική Επιτροπή ΥΠΠΟΤ. Πρόγραμμα Υποστήριξης της Θεατρικής Τέχνης: Επιχορηγήσεις Ελεύθερου Θεάτρου Αθήνα, 29 Φεβρουαρίου 2012 Γνωμοδοτική Επιτροπή ΥΠΠΟΤ Πρόγραμμα Υποστήριξης της Θεατρικής Τέχνης: Επιχορηγήσεις Ελεύθερου Θεάτρου Η Γνωμοδοτική Επιτροπή του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, αρμόδια

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ευριπίδης παρωδεί την Ηλέκτρα του Αισχύλου

Ο Ευριπίδης παρωδεί την Ηλέκτρα του Αισχύλου Ευριπίδης Ο Ευριπίδης είναι ο νεότερος από τους σημαντικότερους τραγικούς ποιητές μετά τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή. Είναι ρεαλιστής. Φέρνει τη τραγωδία κοντά στην πραγματικότητα. Παρουσιάζει τους μυθικούς

Διαβάστε περισσότερα

Ταξιθετικό Σύστημα της Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Φιλοσοφικής Σχολής (ΚΒΦΣ)

Ταξιθετικό Σύστημα της Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Φιλοσοφικής Σχολής (ΚΒΦΣ) Ταξιθετικό Σύστημα της Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Φιλοσοφικής Σχολής (ΚΒΦΣ) 1. Το ταξιθετικό σύστημα της ΚΒΦΣ σχεδιάσθηκε με βασικό σκοπό να συνενώσει στο ράφι τα έργα ενός (αρχαίου) συγγραφέα καθώς και

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήρια: Απουλικό, Λευκανικό (Λουκανικό), Καμπανικό, της Ποσειδωνίας (Paestum) και Σικελικό

Εργαστήρια: Απουλικό, Λευκανικό (Λουκανικό), Καμπανικό, της Ποσειδωνίας (Paestum) και Σικελικό ΑΓΓΕΙΑ ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΣΙΚΕΛΙΑΣ Εργαστήρια: Απουλικό, Λευκανικό (Λουκανικό), Καμπανικό, της Ποσειδωνίας (Paestum) και Σικελικό ΑΓΓΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Μελαμβαφή Δυτικής Κλιτύος «Γνάθια» Ομηρικοί και

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΝΩΛΙΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ, ΒΠΠΓ

ΜΑΝΩΛΙΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ, ΒΠΠΓ ΜΑΝΩΛΙΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ, ΒΠΠΓ ΣημαντικήακαρνανικήπόληχτισμένηστιςεκβολέςτουποταμούΑχελώου Στον κατάφυτο από βελανιδιές λόφο «Τρίκαρδο» συναντάμε τηςακαρνανικήςπόληςτωνοινιάδων. τα ερείπια Λόγω της στρατηγικής

Διαβάστε περισσότερα

Γέρασε ανάμεσα στη φωτιά της Tροίας και στα λατομεία της Σικελίας. Tου άρεσαν οι σπηλιές στην αμμουδιά κι οι ζωγραφιές της θάλασσας.

Γέρασε ανάμεσα στη φωτιά της Tροίας και στα λατομεία της Σικελίας. Tου άρεσαν οι σπηλιές στην αμμουδιά κι οι ζωγραφιές της θάλασσας. Γέρασε ανάμεσα στη φωτιά της Tροίας και στα λατομεία της Σικελίας. Tου άρεσαν οι σπηλιές στην αμμουδιά κι οι ζωγραφιές της θάλασσας. Eίδε τις φλέβες των ανθρώπων σαν ένα δίχτυ των θεών, όπου μας πιάνουν

Διαβάστε περισσότερα

Η καθημερινή ζωή και η εκπαίδευση στην αρχαία Αθήνα. Το γνωστικό αντικείμενο του σεναρίου αφορά στο μάθημα της ιστορίας

Η καθημερινή ζωή και η εκπαίδευση στην αρχαία Αθήνα. Το γνωστικό αντικείμενο του σεναρίου αφορά στο μάθημα της ιστορίας ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ 1. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ 1.1. Τίτλος διδακτικού σεναρίου Η καθημερινή ζωή και η εκπαίδευση στην αρχαία Αθήνα 1.2. Εμπλεκόμενες γνωστικές περιοχές Το γνωστικό αντικείμενο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ. 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων Σχολικό έτος: Γ Γυμνασίου Επιμέλεια Νίκος Καρδαμήλας Ανδρέας Αργύρης

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ. 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων Σχολικό έτος: Γ Γυμνασίου Επιμέλεια Νίκος Καρδαμήλας Ανδρέας Αργύρης ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων Σχολικό έτος: 2017-18 Γ Γυμνασίου Επιμέλεια Νίκος Καρδαμήλας Ανδρέας Αργύρης Υπεύθυνη Καθηγήτρια: κα Φ. Ηλιοπούλου ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Το αρχαίο ελληνικό θέατρο

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΕΡΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΑΤΡΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: Θέμα: Σύγκριση Παλαιών Νέων Θεάτρων

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΕΡΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΑΤΡΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: Θέμα: Σύγκριση Παλαιών Νέων Θεάτρων ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΕΡΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΑΤΡΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ:2015-2016 Θέμα: Σύγκριση Παλαιών Νέων Θεάτρων ΜΕΛΗ ΟΜΑΔΑΣ: ΑΓΚΑΓΗ ΘΕΟΔΩΡΑ ΑΘΗΝΑ ΑΦΑΛΩΝΙΑΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΔΙΟΥ, Αλέξανδρος Μπαξεβανάκης, ΒΠΠΓ

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΔΙΟΥ, Αλέξανδρος Μπαξεβανάκης, ΒΠΠΓ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΔΙΟΥ, Αλέξανδρος Μπαξεβανάκης, ΒΠΠΓ ΔΙΟΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΟΝΟΜΑΣΤΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Το αρχαίο Δίον του Ολύμπου βρίσκεται 15 χλμ. νότια της Κατερίνης, στους πρόποδες του Ολύμπου δίπλα στο

Διαβάστε περισσότερα

κάθε μήνα έχουμε... θέμα!

κάθε μήνα έχουμε... θέμα! Στο αρχαίο θέατρο οι υποκριτές και τα μέλη του χορού έπαιζαν φορώντας προσωπεία, δηλαδή θεατρικές μάσκες. Το προσωπείο δημιουργούσε ένα πρόσωπο χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά περισσότερο απέδιδε ένα χαρακτήρα.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

<5,0 5,0 6,9 7 7,9 8 8,9 9-10

<5,0 5,0 6,9 7 7,9 8 8,9 9-10 ΚΡΙΤΗΡΙΑ Εύρος θέματος Τίτλος και περίληψη Εισαγωγή Βαθμολογία

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. 1 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. 1 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 1 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου Κάποιες έννοιες Επιστήμη : κάθε συστηματικό πεδίο μελέτης ή σύστημα γνώσης που έχει ως σκοπό

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ

Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΝΕΑΣ ΠΛΕΥΡΩΝΑΣ. βασίσθηκε στην εργασία που εκπόνησε ειδική επιστημονική ομάδα υπό τους κ.κ. Λάζαρο Κολώνα τ. γενικό Διευθυντή Αρχαιοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ

Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΡΑΤΟΥ. βασίσθηκε στην εργασία που εκπόνησε ειδική επιστημονική ομάδα υπό τους κ.κ. Λάζαρο Κολώνα τ. γενικό Διευθυντή Αρχαιοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

ΒΩΜΟΣ ΤΟΥ ΙΟΝΥΣΟΥ ΑΡΧΑΙΟ ΙΚΑΡΙΟΝ

ΒΩΜΟΣ ΤΟΥ ΙΟΝΥΣΟΥ ΑΡΧΑΙΟ ΙΚΑΡΙΟΝ ΒΩΜΟΣ ΤΟΥ ΙΟΝΥΣΟΥ ΑΡΧΑΙΟ ΙΚΑΡΙΟΝ Ἐριχθονίου δὲ ἀποθανόντος καὶ ταφέντος ἐν τῷ αὐτῷ τεµένει τῆς Ἀθηνᾶς Πανδίων ἐβασίλευσεν, ἐφ οὗ ηµήτηρ καὶ ιόνυσος εἰς τὴν Ἀττικὴν ἦλθον. ἀλλὰ ήµητρα µὲν Κελεὸς [εἰς τὴν

Διαβάστε περισσότερα

Το Ιερό του Διονύσου υπό το Σπήλαιο του Ευριπίδη

Το Ιερό του Διονύσου υπό το Σπήλαιο του Ευριπίδη Το Ιερό του Διονύσου υπό το Σπήλαιο του Ευριπίδη Η ανασκαφή των ετών 1998-2000 πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, με την εποπτεία της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας και της τότε

Διαβάστε περισσότερα

Η Βοιωτία θεωρείται από αρχαίους και συγχρόνους ιστορικούς καθώς και γεωγράφους, περιοχή ευνοημένη από τη φύση και τη γεωπολιτική θέση της.

Η Βοιωτία θεωρείται από αρχαίους και συγχρόνους ιστορικούς καθώς και γεωγράφους, περιοχή ευνοημένη από τη φύση και τη γεωπολιτική θέση της. Η Βοιωτία θεωρείται από αρχαίους και συγχρόνους ιστορικούς καθώς και γεωγράφους, περιοχή ευνοημένη από τη φύση και τη γεωπολιτική θέση της. Βρίσκεται στο κέντρο σχεδόν της ελληνικής χερσονήσου, πάνω στο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΟΦΟΚΛΗΣ. Επιμέλεια: Αγκιλάρ Νίκη - Γλάρου Αναστασία. 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων. Σχολικό Έτος Τμήμα Γ1, Α Τετράμηνο ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

ΣΟΦΟΚΛΗΣ. Επιμέλεια: Αγκιλάρ Νίκη - Γλάρου Αναστασία. 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων. Σχολικό Έτος Τμήμα Γ1, Α Τετράμηνο ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων Σχολικό Έτος 2017-2018 Τμήμα Γ1, Α Τετράμηνο ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΣΟΦΟΚΛΗΣ Επιμέλεια: Αγκιλάρ Νίκη - Γλάρου Αναστασία Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ηλιοπούλου Φωτεινή ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Κορυφαίος

Διαβάστε περισσότερα

«Θεσμοφοριάζουσες» του Αριστοφάνη Κριτική για την παράσταση του Βαγ. Θεοδωρόπουλου Θέατρο Δάσους Θεσσαλονίκης 16/7

«Θεσμοφοριάζουσες» του Αριστοφάνη Κριτική για την παράσταση του Βαγ. Θεοδωρόπουλου Θέατρο Δάσους Θεσσαλονίκης 16/7 «Θεσμοφοριάζουσες» του Αριστοφάνη Κριτική για την παράσταση του Βαγ. Θεοδωρόπουλου Θέατρο Δάσους Θεσσαλονίκης 16/7 stellasview.gr/1184 View all posts by Αναστάσιος Νέστορας July 18, 2018 Ο σκηνοθέτης Βαγγέλης

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΘΡΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΘΡΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΘΡΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΦΩΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΡΑΣΗ. Το άρθρο αυτό έχει ως σκοπό την παράθεση των αποτελεσμάτων πάνω σε μια έρευνα με τίτλο, οι ιδέες των παιδιών σχετικά με το

Διαβάστε περισσότερα

Η Γυναίκα στην Αρχαία Αθήνα. Χουτουρίδου Κλαούντια, καθ. κλ. ΠΕ07

Η Γυναίκα στην Αρχαία Αθήνα. Χουτουρίδου Κλαούντια, καθ. κλ. ΠΕ07 Η Γυναίκα στην Αρχαία Αθήνα Χουτουρίδου Κλαούντια, καθ. κλ. ΠΕ07 Η ιδέα Η θέση και ο ρόλος της γυναίκας στο κοινωνικό σύνολο διαφοροποιείται από κοινωνία σε κοινωνία και από εποχή σε εποχή. Είναι πολύ

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ

Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΟΙΝΙΑΔΩΝ. βασίσθηκε στην εργασία που εκπόνησε ειδική επιστημονική ομάδα υπό τους κ.κ. Λάζαρο Κολώνα τ. γενικό Διευθυντή Αρχαιοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

Αντιγόνη Σοφοκλέους. Στ

Αντιγόνη Σοφοκλέους. Στ «5η Διημερίδα (αλληλο-)διδακτικής. Διδάσκοντας με λογισμό και με όνειρο. Έμπνευση και Δημιουργία στη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο και το Λύκειο. Σχολικό έτος 2016-17.» Διοργάνωση:

Διαβάστε περισσότερα

Διάρκεια: 2Χ80 Προτεινόμενη τάξη: Δ -Στ Εισηγήτρια: Χάρις Πολυκάρπου

Διάρκεια: 2Χ80 Προτεινόμενη τάξη: Δ -Στ Εισηγήτρια: Χάρις Πολυκάρπου ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Θεατρικό Εργαστήρι: Δημιουργία δραματικών πλαισίων με αφορμή μαθηματικές έννοιες. Ανάπτυξη ικανοτήτων για επικοινωνία μέσω του θεάτρου και του δράματος. Ειδικότερα αναφορικά με τις παρακάτω

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός. Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας

Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός. Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας ελληνιστικός ονομάστηκε o πολιτισμός που προήλθε από τη σύνθεση ελληνικών και ανατολικών στοιχείων κατά τους τρεις

Διαβάστε περισσότερα

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ Οι μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες σχετικά με το άθλημα της αρεσκείας τους (ποδόσφαιρο, τένις, βόλεϋ, κολύμβηση,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΙΣΧΥΣ ΕΝΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ. (Power of a Test) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 21

Η ΙΣΧΥΣ ΕΝΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ. (Power of a Test) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 21 Η ΙΣΧΥΣ ΕΝΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ (Power of a Test) Όπως είδαμε προηγουμένως, στον Στατιστικό Έλεγχο Υποθέσεων, ορίζουμε δύο είδη πιθανών λαθών (κινδύνων) που μπορεί να συμβούν όταν παίρνουμε αποφάσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ. Σπύρος Τσιπίδης. Περίληψη διατριβής

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ. Σπύρος Τσιπίδης. Περίληψη διατριβής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Σπύρος Τσιπίδης Γεω - οπτικοποίηση χωρωχρονικών αρχαιολογικών δεδομένων Περίληψη διατριβής H παρούσα εργασία

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίο Ελληνικό Δράμα: Αισχύλος - Σοφοκλής Ενότητα 01: Οι αρχές του δράματος

Αρχαίο Ελληνικό Δράμα: Αισχύλος - Σοφοκλής Ενότητα 01: Οι αρχές του δράματος Αρχαίο Ελληνικό Δράμα: Αισχύλος - Σοφοκλής Ενότητα 01: Οι αρχές του δράματος Ευφημία Καρακάντζα Σχολή Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Παρουσίαση των διαθέσιμων στοιχείων

Διαβάστε περισσότερα

Τζωρτζίνα Μπαρλαμπά, ΒΠΠΓ

Τζωρτζίνα Μπαρλαμπά, ΒΠΠΓ Τζωρτζίνα Μπαρλαμπά, ΒΠΠΓ Χτισμένοιστιςνοτιοδυτικέςπλαγιές του Παρνασσού σε υψόμετρο 570 μ. Πόλη αρχαίας Φωκίδας Σε απόσταση 21 χλμ. από την Άμφισσα Εδώ λειτούργησε το σημαντικότερο μαντείο του αρχαιοελληνικού

Διαβάστε περισσότερα

Υποθετικές προτάσεις και λογική αλήθεια

Υποθετικές προτάσεις και λογική αλήθεια Υποθετικές προτάσεις και λογική αλήθεια Δρ. Παναγιώτης Λ. Θεοδωρόπουλος Σχολικός Σύμβουλος κλάδου ΠΕ03 www.p-theodoropoulos.gr Περίληψη Στην εργασία αυτή επιχειρείται μια ερμηνεία της λογικής αλήθειας

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών ΕΛΠΟΛ Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό Θεματική Ενότητα ΕΛΠ42

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων

Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα Earl Babbie Κεφάλαιο 12 Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων 12-1 Σύνοψη κεφαλαίου Σύνδεση θεωρίας και ανάλυσης Επεξεργασία ποιοτικών δεδομένων Προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΝΩΛΙΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ, ΒΠΠΓ

ΜΑΝΩΛΙΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ, ΒΠΠΓ ΜΑΝΩΛΙΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ, ΒΠΠΓ Η Στράτος υπήρξε σημαντική πόλη της Ακαρνανίας πρωτεύουσα των Ακαρνάνων από τον 5 ο αιώνα π.χ. Κτίσθηκεσεεπαφήμετηδυτική όχθη του Αχελώου, στασύνοραμετηναιτωλία. Από τις αρχαιολογικές

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ 21 / Εισαγωγή στην αρχαία Ελληνική και Πρώιμη Βυζαντινή Λογοτεχνία

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ 21 / Εισαγωγή στην αρχαία Ελληνική και Πρώιμη Βυζαντινή Λογοτεχνία Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ 21 / Εισαγωγή στην αρχαία Ελληνική και Πρώιμη Βυζαντινή Λογοτεχνία Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών ΕΛΠΟΛ Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ Διδασκαλία της λογοτεχνίας με τη μέθοδο project ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠ/ΚΟΣ: ΗΛΙΑΔΗ ΑΜΑΛΙΑ ΠΕ02, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ: Απελευθέρωση του μαθητή αναγνώστη από το άγχος

Διαβάστε περισσότερα

Τα θέατρα της Αμβρακίας. Ανδρέας Μαυρίκος, ΒΠΠΓ

Τα θέατρα της Αμβρακίας. Ανδρέας Μαυρίκος, ΒΠΠΓ Τα θέατρα της Αμβρακίας Ανδρέας Μαυρίκος, ΒΠΠΓ Αμβρακία Η Αμβρακία, μία από τις αξιολογότερες κορινθιακές αποικίες, ήταν χτισμένη στην περιοχή του Αμβρακικού κόλπου κοντά στην όχθη του ποταμού Άραχθου.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ Μαθηματικά (Άλγεβρα - Γεωμετρία) Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α, Β ΤΑΞΕΙΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α ΤΑΞΗ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΕΠΑΛ ΚΕΝΤΡΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Εκτίμηση Αξιολόγηση της Μάθησης

Εκτίμηση Αξιολόγηση της Μάθησης Εκτίμηση Αξιολόγηση της Μάθησης Ορισμοί Ο διδάσκων δεν αρκεί να κάνει μάθημα, αλλά και να διασφαλίζει ότι πετυχαίνει το επιθυμητό αποτέλεσμα της μάθησης Η εκτίμηση της μάθησης αναφέρεται στην ανατροφοδότηση

Διαβάστε περισσότερα

ποδράσηη Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ

ποδράσηη Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ 9 ποδράσηη 5 Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους 2011-2012 Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης 7ο Γυμνάσιο Αθηνών Η καθημερινή ζωή και το ένδυμα στην αρχαία Ελλάδα -

Διαβάστε περισσότερα

Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης

Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης Εναλλασσόμενες θεματικές παρουσιάσεις Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης Εναλλασσόμενες θεματικές παρουσιάσεις Ποιοι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ Ι. Το δράμα 1. Τι είναι το δράμα και ποια στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό από προγενέστερες μορφές ποίησης; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Σχολικό βιβλίο σελίδα 9: «Το δράμα είναι μια σύνθετη στους θεατές». 2. Από πού προήλθε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MANAGEMENT ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ. Ορισμοί

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MANAGEMENT ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ. Ορισμοί Ορισμοί Ηγεσία είναι η διαδικασία με την οποία ένα άτομο επηρεάζει άλλα άτομα για την επίτευξη επιθυμητών στόχων. Σε μια επιχείρηση, η διαδικασία της ηγεσίας υλοποιείται από ένα στέλεχος που κατευθύνει

Διαβάστε περισσότερα

Ένα ξεχασμένο θέατρο. (το Ρωμαϊκό Ωδείο) Έφη Νικολοπούλου, ΒΠΠΓ

Ένα ξεχασμένο θέατρο. (το Ρωμαϊκό Ωδείο) Έφη Νικολοπούλου, ΒΠΠΓ Ένα ξεχασμένο θέατρο. (το Ρωμαϊκό Ωδείο) Έφη Νικολοπούλου, ΒΠΠΓ Στο ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο της Γόρτυνας στη Κρήτη, έχουν εντοπιστεί από τους αρχαιολόγους τέσσερις θεατρικοί χώροι διαφορετικών εποχών.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Θα διδαχτούν η Ομήρου Οδύσσεια και οι Ηροδότου Ιστορίες σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών. Α) ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΟΡΙΣΜΟΣ Κατηγορίες ιστορικών πηγών Όταν μιλάμε για πηγές στην ιστορία, εννοούμε όλα εκείνα τα στοιχεία που μας παρέχουν πληροφορίες για την ανάλυση και την κατανόηση του παρελθόντος.

Διαβάστε περισσότερα

Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Επιμέλεια Καραβλίδης Αλέξανδρος. Πίνακας περιεχομένων

Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Επιμέλεια Καραβλίδης Αλέξανδρος. Πίνακας περιεχομένων Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Πίνακας περιεχομένων Τίτλος της έρευνας (title)... 2 Περιγραφή του προβλήματος (Statement of the problem)... 2 Περιγραφή του σκοπού της έρευνας (statement

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή Αγγελοπούλου. Επιβλέπων Καθηγητής: Μανώλης Πατηνιώτης

Κυριακή Αγγελοπούλου. Επιβλέπων Καθηγητής: Μανώλης Πατηνιώτης Κυριακή Αγγελοπούλου Επιβλέπων Καθηγητής: Μανώλης Πατηνιώτης Οι πρώτες προσπάθειες μελέτης του τρόπου επιστημονικής εργασίας έγιναν το 1970. Πραγματοποιήθηκαν μέσω της άμεσης παρατήρησης των επιστημόνων

Διαβάστε περισσότερα

Α. Ερωτήσεις Σωστού - Λάθους

Α. Ερωτήσεις Σωστού - Λάθους 2 Ο ΓΕΛ ΣΥΚΕΩΝ ΜΑΘΗΜΑ : ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΤΡΑΣΑΝΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ διπλ. Ηλ/γος Μηχ/κός ΠΕ 12 ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΟΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ : ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ- ΕΙΔΗ

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ

Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ Η ανάλυση των στοιχείων στο Παρατηρητήριο στο αρχαίο θέατρο ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΛΥΔΩΝΑΣ. βασίσθηκε στην εργασία που εκπόνησε ειδική επιστημονική ομάδα υπό τους κ.κ. Λάζαρο Κολώνα τ. γενικό Διευθυντή Αρχαιοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Μυκηναϊκός Πολιτισμός ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΚΑΛΛΙΑΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΘΕΜΑ: «Η καθημερινή ζωή στον Μυκηναϊκό Κόσμο» Οι μαθητές

Διαβάστε περισσότερα

1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Οὐ γὰρ τάφου νῷν εἰσορῶσι πρὸς χάριν βορᾶς. Μονάδες 30

1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Οὐ γὰρ τάφου νῷν εἰσορῶσι πρὸς χάριν βορᾶς. Μονάδες 30 Α. ΚΕΙΜΕΝΟ ΘΕΜΑ 2 ον οφοκλέους, Αντιγόνη, στ. -38. Να μεταφραστεί το τμήμα: Οὐ γὰρ τάφου νῷν εἰσορῶσι πρὸς χάριν βορᾶς. 2. Πώς προέκυψε η αρχιτεκτονική μορφή του αρχαίου θεάτρου και ποια είναι τα βασικά

Διαβάστε περισσότερα

Προχωρημένα Θέματα Διδακτικής της Φυσικής

Προχωρημένα Θέματα Διδακτικής της Φυσικής Προχωρημένα Θέματα Διδακτικής της Φυσικής Ενότητα 5η: Το γενικό θεωρητικό πλαίσιο Κώστας Ραβάνης Σχολή Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική

Διαβάστε περισσότερα

Αγγεία της Κάτω Ιταλίας και Θέατρο

Αγγεία της Κάτω Ιταλίας και Θέατρο Πανεπιστήμιο Πατρών Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στο Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο Αγγεία της Κάτω Ιταλίας και Θέατρο Επιβλέπων: Martin

Διαβάστε περισσότερα

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49 Στις 17 Απριλίου 2013 επισκεφθήκαμε το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων. Η αρχαιολόγος κα Τσάλκου (την οποία θερμά ευχαριστούμε) μας παρουσίασε τα πολύ εντυπωσιακά ευρήματα της περιοχής μας δίνοντάς μας αναλυτικές

Διαβάστε περισσότερα

1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Ὦ κοινὸν αὐτάδελφον τῶν ἐχθρῶν κακά; Μονάδες 30

1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Ὦ κοινὸν αὐτάδελφον τῶν ἐχθρῶν κακά; Μονάδες 30 ΘΕΜΑ ον οφοκλέους, Αντιγόνη, στ. -9 Α. ΚΕΙΜΕΝΟ 0 οὔθ ἡδὺς οὔτ ἀλγεινὸς ἵκετ ἐξ ὅτου Ηιδη καλῶς, καί σ ἐκτὸς αὐλείων πυλῶν. Να μεταφραστεί το τμήμα: Ὦ κοινὸν αὐτάδελφον τῶν ἐχθρῶν κακά; 2. Τι είναι το δράμα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ (Κ.Ε.Θ.Ι.)

ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ (Κ.Ε.Θ.Ι.) ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ (Κ.Ε.Θ.Ι.) ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ (Π.Ι.Ε.)

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος του συνδυασμού επιπέδων και ελικοειδούς πλυντηρίου στο οικονομικό αποτέλεσμα της τήξης του αργυρίτη

Ο ρόλος του συνδυασμού επιπέδων και ελικοειδούς πλυντηρίου στο οικονομικό αποτέλεσμα της τήξης του αργυρίτη Κ. Γ. Τσάιμου Αρχαιολόγος, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Ε.Μ.Π. Ο ρόλος του συνδυασμού επιπέδων και ελικοειδούς πλυντηρίου στο οικονομικό αποτέλεσμα της τήξης του αργυρίτη TΑ ΜΕΤΑΛΛΕYΜΑΤΑ που εκμεταλλεύτηκαν

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6336 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. (I). Να αντιστοιχίσετε στοιχεία της στήλης Α με στοιχεία της στήλης Β. Ένα στοιχείο της Στήλης Α περισσεύει. Οι σωστές απαντήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Πυραμίδες στην Ελλάδα

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Πυραμίδες στην Ελλάδα ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Πυραμίδες στην Ελλάδα Oι πυραμίδες που έχουν εντοπιστεί στην Ελλάδα, αποτελούν μοναδικά δείγματα πυραμιδικής αρχιτεκτονικής στον ευρωπαϊκό χώρο. Η μορφή τους, η αρχιτεκτονική τους, καθώς

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 21

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 21 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, η ραγδαία αύξηση της διαθεσιμότητας των παρεχόμενων πληροφοριών σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας (επαγγελματικούς και μη), σε συνδυασμό

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. Ανάλυση Ποιότικών Δεδομένων. Καθηγητής Α. Καρασαββόγλου Επίκουρος Καθηγητής Π. Δελιάς

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. Ανάλυση Ποιότικών Δεδομένων. Καθηγητής Α. Καρασαββόγλου Επίκουρος Καθηγητής Π. Δελιάς ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Ανάλυση Ποιότικών Δεδομένων Καθηγητής Α. Καρασαββόγλου Επίκουρος Καθηγητής Π. Δελιάς ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ποιοτική ανάλυση Η μη αριθμητική εξέταση και ερμηνεία παρατηρήσεων που σκοπό έχει να ανακαλύψει

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας Σύντομες οδηγίες συγγραφής της Πτυχιακής Εργασίας

Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας Σύντομες οδηγίες συγγραφής της Πτυχιακής Εργασίας Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας Σύντομες οδηγίες συγγραφής της Πτυχιακής Εργασίας Περίληψη (τυπική έκταση: 2-3 παράγραφοι) Η Περίληψη συνοψίζει την εργασία και τα κύρια ευρήματα αυτής με τέτοιον τρόπο, ώστε

Διαβάστε περισσότερα

Καταγραφή και Διαχείριση Πολιτιστικής Πληροφορίας με τη χρήση Τεχνολογιών Διαδικτύου: Εφαρμογή για τους Αρχαίους Χώρους Θέασης και Ακρόασης

Καταγραφή και Διαχείριση Πολιτιστικής Πληροφορίας με τη χρήση Τεχνολογιών Διαδικτύου: Εφαρμογή για τους Αρχαίους Χώρους Θέασης και Ακρόασης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΜΜΕΤΡΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ Καταγραφή και Διαχείριση Πολιτιστικής Πληροφορίας με τη χρήση Τεχνολογιών

Διαβάστε περισσότερα