ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Θέμα: «Λατινική Αμερική από την αποικιοκρατία μέχρι σήμερα. Η μετανάστευση προς την Αργεντινή με έμφαση στους Έλληνες μετανάστες».

Transcript

1 ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: «Λατινική Αμερική από την αποικιοκρατία μέχρι σήμερα. Η μετανάστευση προς την Αργεντινή με έμφαση στους Έλληνες μετανάστες». Επιμέλεια: Δημητρίου Αντιγόνη Μυτιλήνη 2011

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος.. 3 Κεφάλαιο Πρώτο Εισαγωγή Γεωγραφία Αποικιοκρατία Αποαποικιοποίηση Πολιτική και Οικονομία μετά την ανεξαρτησία 1.5 Η Λατινική Αμερική τον 20 ο αιώνα. 1.6 Η πολιτική και οικονομική κρίση του 20 ου αιώνα Αναζήτηση λύσεων για την αποτυχημένη ανάπτυξη 1.8 Βία και κοινωνικός αποκλεισμός στη Λατινική Αμερική Οι ρόλοι της βίας: Δικαιοσύνη, ασφάλεια, αρχή και οικονομικό κέρδος Φυλή και κοινωνικοοικονομική θέση στη Λατινική Αμερική Περιφερειακές και Διεθνείς σχέσεις Κεφάλαιο Δεύτερο 2.1 Ορισμοί και διακρίσεις της μετανάστευσης Ανάλυση της μεταναστευτικής ροής Ο χάρτης των μεταναστευτικών κινήσεων κατά το 16 ο και 19 ο αιώνα Οι παράγοντες της μετανάστευσης και οι συνέπειές για το 16 ο και 19 ο αιώνα Αργεντινή κοινωνία και Ευρωπαϊκή μετανάστευση. 2.6 Οι Ευρωπαϊκές μεταναστευτικές κινήσεις 2.7 Η Μεταπολεμική Ευρωπαϊκή μετανάστευση 2.8 Αργεντινή μεταναστευτική πολιτική Η πρώτη περίοδος της μαζικής μετανάστευσης. 2.10Ηπερονική περίοδος( ). 2.11Η μεταπερονική εποχή και τα πρόσφατα έτη Κεφάλαιο Τρίτο 3.1 Τυπολογία ιστοριογραφίας ελληνικής εποίκησης Χαρακτηριστικά του ελληνισμού της Λατινικής Αμερικής Ελληνική μετανάστευση στην Αργεντινή 3.4 Η μεταναστευτική κίνηση των Ελλήνων 3.5 Περιοχές προέλευσης Ελλήνων μεταναστών Δημογραφικά χαρακτηριστικά των μεταναστών Επαγγελματικά χαρακτηριστικά. Επίλογος... Αρθογραφία. Βιβλιογραφία... 2 Κατάλογος Πινάκων και Διαγραμμάτων

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το θέμα της μετανάστευσης είναι πάντα επίκαιρο: στη σύγχρονη εποχή της παγκοσμιοποίησης, των αλλαγών στα εθνικά σύνορα, των ανακατατάξεων στους διεθνείς συσχετισμούς, δημιουργούνται συνεχώς νέα μεταναστευτικά ρεύματα ως αποτέλεσμα των οικονομικών και πολιτικών συνθηκών και των βίαιων εθνικιστικών κινημάτων σε περιοχές του πλανήτη. Το μεταναστευτικό φαινόμενο αφορά κάθε φορά διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων και διαφορετικές ηπείρους και χώρες, οι οποίες από παραδοσιακές περιοχές αποστολής μεταναστών μετατρέπονται σε χώρες υποδοχής ή και τα δυο. Η έκταση και η ένταση των σύγχρονων μεταναστευτικών ρευμάτων βοήθησε έτσι ώστε να μην αντιμετωπίζεται ως απλή μετακίνηση κοινωνικών ομάδων μεταξύ ήδη διαμορφωμένων εθνικών κρατών αλλά και σαν δυναμική διαδικασία παραγωγής κοινωνικών ανακατατάξεων και συγκρότησης συλλογικών ταυτοτήτων και νοοτροπιών. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται η μετακίνηση πολυπληθών ομάδων Ευρωπαίων, οι οποίοι κατευθύνθηκαν και εγκαταστάθηκαν από τα τέλη του 19 ου αιώνα, σε υπερπόντιες χώρες της αμερικανικής ηπείρου. Μια από τις παραδοσιακές χώρες υποδοχής μεταναστών υπήρξε η Αργεντινή αλλά και η Βραζιλία. Και οι δυο χώρες δέχτηκαν από τον περασμένο αιώνα εκατομμύρια Ευρωπαίους μετανάστες ποικίλων εθνικών προελεύσεων. Παράλληλα, αναφέρεται η πορεία της αργεντινής ιστοριογραφίας που αφορά σε θέματα μετανάστευσης και είναι ενδεικτική των εικόνων που κατά καιρούς διαμορφώθηκαν στην αργεντινή κοινωνία σε σχέση με το ρόλο της ευρωπαϊκής μετανάστευσης, η οποία υπήρξε καθοριστική για το μετασχηματισμό και την εξέλιξη της τοπικής κοινωνίας. Παρουσιάζονται μελέτες καθώς και ένα ευρύ νομοθετικό πλαίσιο σχετικά με την πορεία διάφορων μεταναστευτικών εθνικών ομάδων, από τους Ιταλούς και Ισπανούς μέχρι και τους Έλληνες, καθώς και η σύνθεση της λαϊκής κουλτούρας, η κοινωνική στρωμάτωση και η απορρόφηση των μεταναστών σε συγκεκριμένα επαγγέλματα. Άλλωστε, η αδύναμη προμεταναστευτική δημογραφική βάση της χώρας, η ανεκτικότητα της αργεντινής κοινωνίας και οι δυνατότητες κοινωνικής ανόδου των μεταναστών επέτρεψαν τη συγχώνευση του πληθυσμού της Αργεντινής σε ένα ομοιογενές πολιτισμικά σύνολο. Στο τελευταίο μέρος της εργασίας παρουσιάζεται η έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού στη Λατινική Αμερική, καθώς και των όσων συνεπάγεται αυτή. Τονίζονται εννοιολογικά και μεθοδολογικά ζητήματα στη μέτρηση της κοινωνικής ανισότητας παρουσιάζονται οι επιδράσεις που έχει ο αποκλεισμός στις κοινωνίες της Λατινικής Αμερικής. Αποτελεί μια προσπάθεια για την κατανόηση σημαντικών, σύγχρονων, κρίσιμων ζητημάτων και διερευνώνται οι οπτικές γωνίες αυτών. Οι δύο έννοιες που αναπτύσσονται στην εργασία αυτή είναι άρρηκτα συνδεδεμένες καθώς η μετανάστευση επιφέρει μια μορφή κοινωνικής απόκλισης και αντίθετα, ο αποκλεισμός πηγάζει από τη μεταναστευτική κίνηση των πληθυσμών η οποία τείνει να πραγματοποιείται για ποικίλους λόγους όπως π.χ. η φτώχεια. 3

4 Κεφάλαιο 1 ο : Εισαγωγή Όπως αναφέρει ο Σωτηρόπουλος (2005: ) το νότιο μέρος της αμερικανικής ηπείρου ονομάστηκε έτσι από Γάλλους πολιτικούς, στα μέσα του 19 ου αιώνα για δυο βασικούς λόγους: I. Ανάγκη διαφοροποίησης του συγκεκριμένου μέρους από τις χώρες της Βόρειας Αμερικής, οι οποίες αποτέλεσαν πρότυπα οικονομικού εκσυγχρονισμού και πολιτικής ανάπτυξης. II. Οι κυριότερες γλώσσες που μιλιούνται στο νότιο μέρος της Αμερικής είναι τα Ισπανικά και τα Πορτογαλικά, δηλαδή λατινογενείς γλώσσες. Τα στερεότυπα για τη Λατινική Αμερική στη Δύση είναι εμφανή και αφορούν στην πολιτική και οικονομική κατάσταση και στον πολιτισμό της. Η Λατινική Αμερική συνδέεται με πραξικοπήματα, υπανάπτυξη, φτώχεια και πολιτικές επαναστάσεις καθώς και με τη μουσική και το χορό, το περίτεχνο ποδόσφαιρο, το ξεφάντωμα του βραζιλιάνικου καρναβαλιού και τη φανταστική λογοτεχνία( π.χ. Γκ. Γκαρσία Μαρκές, Ιζ. Αλλιέντε). Για ένα άλλο ποσοστό πάλι, Λατινική Αμερική σημαίνει επανάσταση : Σ. Μπολιβάρ 1, Ερ. Τσε Γκεβάρα 2, Αλλιέντε 3,υποδιοικητής Μάρκος 4 ( Σωτηρόπουλος,2005: ). Όπως όλα τα στερεότυπα, έτσι και αυτά που αναφέρονται στη Λατινική Αμερική περιέχουν μεγάλη δόση μύθου και μικρή δόση αλήθειας. Συγκεκριμένο παράδειγμα το οποίο σχετίζεται με τις επαναστάσεις είναι ότι μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο η εξουσία καταλήφθηκε και διατηρήθηκε με επανάσταση μόνο σε δυο χώρες της Κεντρικής Αμερικής, στην Κούβα( 1959) και τη Νικαράγουα( 1979).Υπήρξαν βέβαια, αντάρτικα κινήματα, όπως τα κινήματα στη Βολιβία, στο Περού και στο Ελ Σαλβαδόρ, κατά το τελευταίο τέταρτο του 20 ου αιώνα, ενώ στις άλλες χώρες, όπως στην Αργεντινή εμφανίστηκαν αντάρτικα κινήματα στις πόλεις( Σωτηρόπουλος,2005: ). Κυρίαρχο όμως πρόβλημα, είναι ότι τα στερεότυπα για τη συγκεκριμένη ήπειρο αναπαράγουν γενικεύσεις οι οποίες δεν καλύπτουν τα 26 ανεξάρτητα κράτη που υπάρχουν στη Λατινική Αμερική, την πανσπερμία εθνοτήτων και φυλών, καθώς και τις μεγάλες εισοδηματικές διαφορές που παρατηρούνται τόσο μεταξύ των κατοίκων κάθε χώρας όσο και μεταξύ χωρών( οι πιο ανεπτυγμένες χώρες στο Νότιο μέρος της Λατινικής Αμερικής, Αργεντινή, Βραζιλία, Χιλήστα τέλη της δεκαετίας 1990 είχαν κατά κεφαλήν ετήσιο εισόδημα το οποίο ήταν από δέκα έως είκοσι φορές μεγαλύτερο από το αντίστοιχο της Αϊτής) ( Σωτηρόπουλος,2005: ). 1. Επαναστάτης του 19 ου αιώνα, ο οποίος μάλιστα έχει αναφερθεί και σε ποίημα του Νίκου Εγγονόπουλου. 2. Ήρωας της κουβανέζικης επανάστασης και των αριστερών κινημάτων της δεκαετίας του Στα ελληνικά έχει κυκλοφορήσει το ημερολόγιό του: Λατινοαμερικάνα: Ημερολόγιο από ένα ταξίδι με μοτοσικλέτα, Αθήνα: Νέα Σύνορα και Το Βήμα, Σοσιαλιστής εκλεγμένος πρόεδρος της Χιλής που σκοτώθηκε σε πραξικόπημα του Χιλιανού στρατού μέσα στο προεδρικό μέγαρο του Σαντιάγο, στις 11 Σεπτεμβρίου Ηγέτης του κινήματος των Ζαπατίστας στο νότιο Μεξικό ( Τσιάπας). 4

5 Τέτοιες διαφορές, μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν είχαν επισημανθεί από τους ειδικούς και οικονομολόγους, που είχαν διαπιστώσει στην περίπτωση της Λατινικής Αμερικής την εφαρμογή δυο αντίπαλων θεωριών: τη θεωρία του εκσυγχρονισμού και της εξάρτησης ή της υπανάπτυξης. Θα αναφερθούμε σε μια πιο ήπια εκδοχή της θεωρίας της υπανάπτυξης, όπου σύμφωνα με αυτήν, οι διεθνείς οικονομικές εξελίξεις στο κέντρο του παγκόσμιου καπιταλισμού προσφέρονται μόνο για ένα γενικά πρόγραμμα ερμηνείας. Στην εποχή της αποικιοκρατίας, έντονα ήταν τα φαινόμενα εξάρτησης, των τοπικών οικονομιών της Λατινικής Αμερικής, ως αποτέλεσμα της πρόσδεσής τους στην Ισπανική μητρόπολη. Βέβαια, η εξάρτηση συνεχίστηκε και μετά την εθνική ανεξαρτησία, για τις ανάγκες των μεγάλων καπιταλιστικών οικονομιών της Δύσης( Σωτηρόπουλος,2005: ). Σήμερα, οι χώρες της νοτιοαμερικάνικης ηπείρου εξακολουθούν να εξαρτώνται από τη Δύση ως αναφορά τις οικονομικές και πολιτικές επιλογές τους, αλλά η τύχη κάθε χώρας εξαρτάται από πλήθος εσωτερικών παραγόντων. Συγκεκριμένα, αυτοί οι παράγοντες είναι τα μέτρα δημόσιας πολιτικής των εθνικών ελίτ, τα μακροοικονομικά προβλήματα των επιμέρους εθνικών οικονομιών, η έκβαση των συγκρούσεων μεταξύ των ανταγωνιζόμενων κοινωνικών τάξεων, οι κυρίαρχες πολιτικές και οικονομικές ιδέες και οι δημογραφικές εξελίξεις, κυρίως οι μεταναστεύσεις πληθυσμών. 5

6 1.1 Γεωγραφία Η Νότια Αμερική είναι μικρότερη από τη Βόρεια Αμερική, έχει έκταση τ.χλμ και συνδέεται με τη Β. Αμερική ( ΒΔ) με τον ισθμό του Παναμά. Περιλαμβάνει 12 κράτη τα οποία είναι τα εξής: Αργεντινή, Βολιβία, Βραζιλία, Χιλή, Κολομβία, Ισημερινό, Γουιάνα, Παραγουάη, Περού, Σουρινάμ, Ουρουγουάη και Βενεζουέλα. Επίσης, τα νησιά Φόλκλαντ, τα νησιά Γκαλαπάγκος και η Γη του Πυρός στην Παταγονία ανήκουν στο νότιο μέρος της. Οι Άνδεις τη διασχίζουν σχεδόν από πάνω ως κάτω από δυτικά, φτάνοντας τα 6.969μ στην Ακονκάγκουα. Η μεγαλύτερη λίμνη είναι η Τιτικάκα και οι μεγαλύτεροι ποταμοί ο Αμαζόνιος, ο Ορινόκο και ο Παρανά, ενώ στην κοιλάδα του Αμαζονίου παρατηρούνται οι μεγαλύτερες βροχοπτώσεις του κόσμου.( Υδρία- Cambridge- Ήλιος, 1991, Τόμος 1: ) Στη Νότια Αμερική διασώζονται ερείπια αρχαίων ινδιάνικων βασιλείων, κυρίως των Ίνκας, που καταστράφηκαν από τους Ισπανούς και τους Πορτογάλους εισβολείς κατά τη διάρκεια του 16 ου αιώνα. Οι περισσότερες χώρες απέκτησαν την ανεξαρτησία τους στις αρχές του 19 ου αιώνα.( Υδρία- Cambridge- Ήλιος, 1991, Τόμος 1: ) Περιβάλλεται παντού από ωκεανούς και θάλασσες. Ο Ειρηνικός και ο Ατλαντικός ωκεανός καταλήγουν στο μεγαλύτερο τμήμα των ακτών της, ενώ η Καραϊβική θάλασσα ή θάλασσα των Αντίλλων βρίσκονται βόρειά της. Από τις ακτές λείπουν οι μεγάλοι κόλποι, τα πολλά ακρωτήρια και η πληθώρα των νησιών κοντά τους, που βρίσκονται κατά μήκος των ακτών της Βόρειας Αμερικής, προσδίδοντας στη Νότια Αμερική ανάλογη ιδιομορφία. Ο μεγαλύτερος τεμαχισμός της ακτής, με ανάλογη παρουσία νησιών, συναντάται στις Ν.Δ. περιοχές, στις ακτές δηλαδή της Χιλής, ενώ Δυτικά και Βόρεια από τις ακτές της Κολομβίας και Βενεζουέλας, παρατηρείται ανάλογη τοπογραφία, σε μικρότερη όμως κλίμακα. Αρκετά εκτεταμένοι κόλποι διαμορφώνονται στις ανατολικές ακτές της Αργεντινής, δηλαδή οι κόλποι Μπάχια Μπλάντα, Σαν Ματίας, Σαν Γιόρτζε και Γκράντε, καθώς και οι κόλποι του Ρίο ντε Πλάτα, μεταξύ των ακτών της Αργεντινής και της Ουρουγουάης. Δυο ακόμη χαρακτηριστικές κολπώσεις είναι αυτές του Παναμά και του Καρακάιμπο( μεταξύ των ακτών Βενεζουέλας και Κολομβίας). Ο βυθός σε όλο σχεδόν το τεράστιο μήκος των ανατολικών ακτών, από τη Βενεζουέλα μέχρι και την Αργεντινή, είναι ομαλός και με μικρό σχετικά βάθος, διαμορφώνοντας μια εκτεταμένη υφαλοκρηπίδα. Εξαίρεση αποτελεί ο απότομος βυθός στις ανατολικές περιοχές της Βραζιλίας. Εντονότερα ανώμαλος είναι ο βυθός στις δυτικές ακτές της Ν. Αμερικής, όπου συναντώνται βάθη έως και 3.000μ, συγκεκριμένα στις ακτές του Ν.Περού και της Β.Χιλής. Χαρακτηριστικά ακρωτήρια είναι τα εξής: Χόρν( Αργεντινή), Φρίο(Ρίο ντε Τζανέιρο, Βραζιλία), Σαν Αντόνιο(Ρίο ντε λα Πλάτα) κ.α. ( Υδρία- Cambridge- Ήλιος, 1991, Τόμος 1: ) Σημαντικότερο μέρος του νότιου εδάφους είναι έρημος, π.χ. κοντά στις ακτές του Περού στον Ειρηνικό, στη Βόρεια Χιλή και στη Βορειοανατολική Βραζιλία. Ωστόσο, αυτά τα μέρη έχουν πλούσιο υπέδαφος. Οι βορειοδυτικές ακτές της Ν.Αμερικής(Περού, Εκουαδόρ) επηρεάζονται κατά καιρούς από το φαινόμενο Ελ Νίνιο( στα Ισπανικά: αγόρι). Πρόκειται για ένα ζεστό θαλάσσιο ρεύμα που φτάνει από τον Ειρηνικό, προκαλεί πλημμύρες και συνοδεύεται από εκτεταμένες βροχές. Το , έχασαν τη ζωή τους εκατοντάδες άτομα εξαιτίας του 6

7 φαινόμενου αυτού, ενώ στο Περού άτομα έμειναν προσωρινά άστεγοι. ( Υδρία- Cambridge- Ήλιος, 1991, Τόμος 1: ) Μεγάλο μέρος της νοτιοαμερικάνικης ηπείρου βρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο και έχει πολλά είδη κλίματος. Διαθέτει δάση, εξωτική βλάστηση, βουνά και υψηλά οροπέδια. Χαρακτηρίζεται από υψηλές θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Στη Λατινική Αμερική υπάρχει το πιο μεγάλο τροπικό δάσος της γης( σε έκταση), εκείνο του Αμαζονίου, ο μεγαλύτερος σε όγκο νερού της γης( Αμαζόνιος) και μεγάλα αποθέματα πετρελαίου, φυσικού αερίου, κασσίτερου και χαλκού. Ωστόσο, η λατινοαμερικάνικη οικονομία δεν άνθησε σύμφωνα με τις δυνατότητες που τις παρείχε ο φυσικός πλούτος καθώς υπήρχε εκμετάλλευση για χάρη των αναγκών των ξένων λαών( Ισπανούς, Πορτογάλους) οι οποίοι και κατέκτησαν εδάφη της στα τέλη του 15 ου αιώνα, έπειτα από την ανακάλυψη της Αμερικής από το Χριστόφορο Κολόμβο.( Υδρία- Cambridge- Ήλιος, 1991, Τόμος 1: ) Οφείλουμε καταλήγοντας να τονίσουμε ότι ο φυσικός πλούτος της Λατινικής Αμερικής δεν είναι μικρός ούτε ότι οι υποδομές( ύδρευση, ηλεκτροδότηση, συγκοινωνίες) συγκρίνονται με εκείνες των φτωχότερων χωρών του Τρίτου Κόσμου( Ασία, Αφρική κτλ.). Το επίπεδο ζωής στη Λατινική Αμερική είναι καλύτερο. Το εξαγωγικό εμπόριο σε αγροτικά προϊόντα και σε μεταλλεύματα είναι παράδοση της. Το 19 ο και 20 ο αιώνα οι οικονομίες των χωρών του νότιου τμήματος της Αμερικής ήταν συνδεδεμένες με ένα βασικό εξαγώγιμο προϊόν η καθεμιά( Κόστα Ρίκα: μπανάνες, Ελ Σαλβαδόρ: καφές, Χιλή: χαλκός). Στα τέλη του 20 ου αιώνα οι οικονομίες διαφοροποιήθηκαν καθώς παράγουν και βιομηχανικά προϊόντα. Όμως, μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού συνεχίζει να ασχολείται με τη γεωργία και την εξόρυξη μεταλλευμάτων. ( Υδρία- Cambridge- Ήλιος, 1991, Τόμος 1: ) Εικόνα 1: Χάρτης του νότιου τμήματος της Αμερικανικής Ηπείρου. 7

8 1.2 Αποικιοκρατία Πριν από το 16 ο αιώνα ο γηγενής πληθυσμός της Λατινικής Αμερικής ήταν περίπου 54 εκατομμύρια. Από το γύρισμα του 15 ου αιώνα, όταν εμφανίστηκαν οι πρώτοι εξερευνητές κατακτητές ( Κολόμβος, Πισάρο, Κορτές, κ.α.) και μέχρι τα μέσα του 17 ου αιώνα, ο ιθαγενής πληθυσμός είχε μειωθεί κατά 90%. Οι αιτίες ήταν οι κατακτητικοί πόλεμοι, η πείνα, η καταναγκαστική εργασία και οι επιδημίες τις οποίες οι δυτικοί άποικοι έφεραν μαζί τους. Το αποτέλεσμα ήταν η εξάλειψη ολόκληρων πληθυσμών. Οι Ισπανοί και κυρίως οι Πορτογάλοι αποικιοκράτες κατέφυγαν στο δουλεμπόριο. Την περίοδο από τον 16 ο μέχρι το 19 ο αιώνα, περίπου 5 έως 10 εκατομμύρια Αφρικανοί μεταφέρθηκαν με τη βία στη Λατινική Αμερική προκειμένου να δουλέψουν στις φυτείες καφέ, ζαχαροκάλαμου και στα ορυχεία. Υπολογίζεται ότι στα μέσα του 19 ου και στις αρχές του 20 ου αιώνα έφθασαν στη Λατινική Αμερική μερικά εκατομμύρια φτωχών μεταναστών από την Ευρώπη ( Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Γερμανία, Ελλάδα). Σε αυτούς, κατά τον 20 ο αιώνα, προστέθηκαν και Ασιάτες ( Ιαπωνία, Ινδία, Ινδονησία)(Σωτηρόπουλος, 2005: ). Οι δυτικοί άποικοι εισήγαγαν την παραγωγή προϊόντων, όπως σιταριού, ελιών και σταφυλιών που ήταν άγνωστα στη νοτιοαμερικάνικη ήπειρο. Στον ιθαγενή πληθυσμό επέβαλαν την ισπανική γλώσσα( την πορτογαλική, στη Βραζιλία) και τη ρωμαιοκαθολική χριστιανική πίστη. Η διατροφή των ντόπιων, στην οποία παλαιότερα κυριαρχούσαν οι πατάτες και το καλαμπόκι, εμπλουτίστηκε με χοιρινό, κρέας κοτόπουλου και αυγά. Οι τεχνολογικές πρόοδοι και η καλύτερη οργάνωση της οικονομικής ζωής που είχαν επιτευχθεί στη Δύση, μεταφέρθηκαν και στη Λατινική Αμερική( Σωτηρόπουλος, 2005: ). Πριν την κατάκτηση της Λατινικής Αμερικής από τους Δυτικούς, πολλοί ξεχωριστοί πληθυσμοί άνθιζαν στην περιοχή αυτή. Οι τρεις σημαντικότεροι ήταν: οι Μάγια, οι Αζτέκοι( Μεξικό) και οι Ίνκας( Περού). Οι κοινωνίες τους ήταν αυστηρά ιεραρχημένες σε κοινωνικά στρώματα όπου επικεφαλής ήταν ένα στρώμα αριστοκρατών και γραφειοκρατών. Στην κορυφή της ιεραρχίας υπήρχε ένας κληρονομικός ηγεμόνας. Οι Μάγια και οι Αζτέκοι είχαν κτίσει μεγαλοπρεπείς και πολυπληθείς πόλεις. Παράλληλα οι Αζτέκοι προγραμμάτιζαν λεπτομερώς τα θέματα εργασίας, εκπαίδευσης και φυσικής αναπαραγωγής ( προσχεδιασμένοι γάμοι). Στα πλαίσια της θρησκείας τους προέβαιναν σε ανθρωποθυσίες( Σωτηρόπουλος, 2005: ). Οι Ίνκας είχαν αναπτύξει περίπλοκα συστήματα ύδρευσης και συγκοινωνιών, είχαν καταφέρει να καλλιεργούν στις πλαγιές των βουνών και να προοδεύσουν στην υφαντουργία. Δεν είχαν όμως στη διάθεσή τους την πυρίτιδα, έτσι χάρη σε αυτήν ο Κορτές χρειάστηκε μόνο 550 άνδρες και 16 άλογα ώστε να διαλύσει την αυτοκρατορία των Αζτέκων( ). Εξίσου εύκολα ο Πισάρο υπέταξε τους Ίνκας. Μετά από τη γρήγορη ξένη κατάκτηση της( 15 ος -16 ος αιώνας), η Λατινική Αμερική άρχισε να προμηθεύει τον υπόλοιπο κόσμο με πρώτες ύλες και πολύτιμα μέταλλα( χρυσό και άργυρο). Οι Ισπανοί κατακτητές επικεντρώθηκαν στην εξόρυξη αυτών των μετάλλων ενώ οι Πορτογάλοι εκτός από το χρυσό επένδυσαν στην παραγωγή ζάχαρης και καφέ.( Δ.Α. Σωτηρόπουλος, 2005: ) Τα κοινωνικά στρώματα στις αποικιακές κοινωνίες διαμορφώθηκαν ανάλογα με τις σχέσεις παραγωγής και τη ρατσιστική διάθεση που επιβλήθηκε από τις δυτικές ελίτ. Κατά την αποικιοκρατία ( αρχές 16 ου -19 ου αιώνα), στη Λατινική Αμερική υπήρχε στην ανώτερη βαθμίδα της ιεραρχίας μια πολύ μικρή ελίτ 8

9 λευκών. Ιεραρχικά, κάτω από αυτούς βρίσκονταν μια ευρύτερη κατηγορία μιγάδων( τέκνα από γάμους λευκών και ιθαγενών). Στην τελευταία βαθμίδα βρισκόταν η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού (95%),οι Ινδιάνοι οι οποίοι δεν ήταν ενσωματωμένοι στην κοινωνική ιεραρχία. Ονομάστηκαν έτσι διότι οι πρώτοι Ευρωπαίοι κατακτητές επιδίωκαν να φτάσουν στην Ινδία πλέοντας προς τα δυτικά. Στο δρόμο ανακάλυψαν μια άγνωστη ήπειρο, την Αμερική, την οποία εσφαλμένα εξέλαβαν ως Δυτικές Ινδίες(Σωτηρόπουλος, 2005: ). Πέρα από την παραπάνω φυλετική στρωμάτωση, υπήρχε και η τομή μεταξύ λευκών που είχαν γεννηθεί στην Ιβηρική Χερσόνησο και άλλων λευκών που είχαν γενηθεί στο λεγόμενο Νέο Κόσμο. Αυτοί ονομάζονταν «κρεόλοι» και θεωρούνταν κατώτεροι των πρώτων λευκών αποίκων. Τελευταία κοινωνική προέκυπτε από τη δομή των επαγγελμάτων( ιερείς, στρατιωτικοί. Έμποροι, κτηνοτρόφοι κ.ά.) (Σωτηρόπουλος, 2005: ). Τελευταία και πολύ σημαντική ήταν η διαφορά του κοινωνικού φύλου. Η υπεροχή του ανδρισμού( machimo) ήταν εμφανής, φαίνεται όμως ότι αποτέλεσε πολιτιστικό στερεότυπο π.χ. για το Μεξικό στις αρχές του 19 ου αιώνα, υψηλό ποσοστό γυναικών περνούσε το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής του εκτός γάμου( ως ανύπαντρες μητέρες ή ως χήρες).( Δ.Α. Σωτηρόπουλος, 2005: ) Στη διάρκεια της αποικιοκρατίας, η ανωτέρω κοινωνική στρωμάτωση δεν έμεινε αμετάβλητη. Η συνεχής μετανάστευση και η φυσική αύξηση του πληθυσμού αποίκων και κρεόλων μέχρι τις αρχές του 19 ου αιώνα κατέστησαν τους λευκούς περίπου το ένα πέμπτο του συνολικού πληθυσμού. Μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού, περίπου το ένα τέταρτο, αποτέλεσαν οι μιγάδες, ενώ οι Ινδιάνοι περιορίστηκαν σε λιγότερο από το μισό. Οι Αφρικανοί ήταν σχεδόν το ένα δέκατο(σωτηρόπουλος, 2005: ). Η επαγγελματική στρωμάτωση σημαδεύτηκε από την οικονομική άνοδο των κρεόλων οι οποίοι έγιναν ιδιοκτήτες μεγάλων εκτάσεων γης. Αυτές αποτέλεσαν ιδιωτικές αγροτικές κοινότητες «haciendas», με επικεφαλής τη νέα αριστοκρατία της γης. Η κεντρική πολιτική εξουσία περέμενε στα χέρια των λευκών ιβήρων αποίκων(σωτηρόπουλος, 2005: ). Η πορτογαλική κατάκτηση της Δυτικής Λατινικής Αμερικής ( σημερινή Βραζιλία) παρουσίασε διαφορές. Δεν είχαν επαφή με πολυάριθμους, ανεπτυγμένους ιθαγενείς πολιτισμούς. Η αποικιακή οικονομία της Βραζιλίας στηρίχθηκε στην παραγωγή ξυλείας και ζάχαρης. Για την παραγωγή αυτή, μεταφέρθηκαν βιαίως δούλοι από την Αφρική. Σταδιακά οι μαύροι Αφρικανοί αποτέλεσαν τη σχετική πλειονότητα του πληθυσμού της Βραζιλίας( κατά το 19 ο αιώνα, αποτελούσαν περίπου το μισό των κατοίκων). Το 18 ο αιώνα ε.ιχε αρχίσει η εντατική εξόρυξη χρυσού και διαμαντιών, αλλά και το 19 ο αιώνα μεγαλύτερη ώθηση στη βραζιλιάνικη οικονομία έδωσε η παραγωγή καφέ(σωτηρόπουλος, 2005: ). Η κοινωνία της Βραζιλίας ήταν διαιρεμένη φυλετικά στα τρία: λευκοί, μουλάτοι( μιγάδες) και μαύροι. Οι λευκοί χωρίζονταν μεταξύ των γεννημένων στην Πορτογαλία, που κυρίως ήταν γαιοκτήμονες(σωτηρόπουλος, 2005: ). *ονομαζόταν έτσι η αμερικανική ήπειρος στο σύνολό της, σε αντίθεση με τον Παλαιό Κόσμο, δηλαδή κυρίως την Ευρώπη και τη Μεσόγειο 9

10 1.3 Αποαποικιοποίηση Στις αρχές του 18 ου αιώνα, την ισπανική εξουσία ανέλαβαν οι Βουρβόνοι και οι αποικίες βίωσαν μια πολιτική και διοικητική μεταρρύθμιση με ανεπιθύμητα δυστυχώς αποτελέσματα. Στόχος των Βουρβόνων ήταν να συγκεντρώσουν και να ελέγχουν την εξουσία στις Ισπανικές αποικίες της Λατινικής Αμερικής. Στις συγκεκριμένες αποικίες, οι αντιβασιλείς που είχαν διοριστεί από την Ισπανία, διοικώντας πολύ μεγάλες περιοχές της νοτιοαμερικάνικης ηπείρου, είχαν αποκτήσει αυτονομία. Οι Βουρβόνοι εγκατέστησαν νέους τοπικούς διοικητές, καθώς απομάκρυναν και από τη δικαστική εξουσία τους κρεόλους που είχαν αποκτήσει θέσεις. Οι κρεόλοι έπειτα κατέλαβαν ηγετικές θέσεις στη διοίκηση των πόλεων και στις τοπικές στρατιωτικές φρουρές (Σωτηρόπουλος, 2005: ). Οι πολιτικές εξελίξεις στα τέλη του 18 ου αιώνα και στις αρχές του 19 ου αιώνα, οδήγησαν στην εθνική ανεξαρτησία των περισσότερων λατινοαμερικανικών χωρών που γνωρίζουμε σήμερα και εξηγούνται από τη διαμάχη ανάμεσα στις δυο ισχυρές ελίτ, τους Ισπανούς αποίκους που προέρχονταν από την Ιβηρική χερσόνησο και τους κρεόλους ( Σωτηρόπουλος, 2005: ). Για την πολιτική «τύχη» της Λατινικής Αμερικής, πρωταρχική σημασία είχαν οι μεταβαλλόμενες θέσεις και η εξασθένιση της Ισπανίας και της Πορτογαλίας στον παγκόσμιο συσχετισμό των δυνάμεων. Η σταδιακή παρακμή της Ισπανίας σημαδεύτηκε από δύο ήττες που υπέστη από τη Βρετανία σε ναυμαχίες και οι οποίες απείχαν μεταξύ τους περισσότερο από δύο αιώνες ( 1588 η πρώτη και 18 ος η δεύτερη). Στο ενδιάμεσο διάστημα, η Πορτογαλία αποσπάστηκε από την Ισπανία, ενώ οι Βρετανοί, Γάλλοι και Ολλανδοί απέκτησαν πρόσβαση στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική. Παράλληλα, η κατάληψη από το Ναπολέοντα αρχικά της Πορτογαλίας (1807) και εν συνεχεία της Ισπανίας (1808) επιτάχυνε τις εξελίξεις στη Λατινική Αμερική. Η εξέλιξη του νότιου τμήματος της Αμερικής κινήθηκε σε δυο διαφορετικές ιστορικές τροχιές καθώς η Βραζιλία είχε άλλη πορεία από εκείνη των Ισπανόφωνων χωρών(σωτηρόπουλος, 2005: ). Συγκεκριμένα, η Βραζιλία το 1822 ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη από τον κάτοχο του πορτογαλικού θρόνου και αναδείχθηκε μονάρχης της. Γύρω του συσπειρώθηκαν οι γαιοκτήμονες, έμποροι και λευκοί αστοί που κατοικούσαν στη Βραζιλία με αφορμή την απειλή αποκατάστασης του πορτογαλικού μονοπωλίου στις βραζιλιάνικες εξαγωγές. Αντιθέτως, η ανεξαρτησία των ισπανόφωνων περιοχών προήλθε ύστερα από αιματηρούς αγώνες από τους λευκούς αποίκους σε συμμαχία με μιγάδες και Ινδιάνους και είχαν ως επικεφαλής στρατιωτικούς ήρωες(σωτηρόπουλος, 2005: ). Βασικά παραδείγματα ήταν ο Σ. Μπολιβάρ, απελευθερωτής της Βενεζουέλας ( 1817) και ο Χ. Ντε Μαρτίν, Αργεντινός στην καταγωγή απελευθερωτής της Χιλής ( 1817) και του Περού ( 1821 με πρωτεύουσα τη Λίμα). Επίσης, ο Α. Ιτουρβίδε, απελευθερωτής και αυτοανακηρυσσόμενος αυτοκράτορας του Μεξικό( 1821). Παράλληλα, οι κρεόλοι, που κυριαρχούσαν πολιτικά στις υπόλοιπες περιοχές της Κεντρικής Αμερικής, κήρυξαν την ανεξαρτησία των χωρών που σήμερα εκτείνονται από την Κόστα Ρίκα μέχρι τη Γουατεμάλα, στη στενή λωρίδα γης που ενώνει το Μεξικό με την υπόλοιπη Λατινική Αμερική(Σωτηρόπουλος, 2005: ). 10

11 Κάποιοι επαναστάτες( Μπολιβάρ) ήταν φιλελεύθεροι και επιθυμούσαν σε συνδυασμό την εθνική ανεξαρτησία με τα αιτήματα δικαιοσύνης, ισότητας και ελευθερίας. Άλλοι όμως, όπως οι ηγετικές ομάδες των Ισπανόφωνων λευκών αποίκων, δεν επιδίωκαν αυτό και είχαν θορυβηθεί από τη διάδοση του φιλελευθερισμού στη μητρόπολη( Ισπανία) και τη θέσπιση φιλελευθέρου ισπανικού συντάγματος το Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι οι κοινωνικές ελίτ του Περού και οι ελίτ των ανεξάρτητων χωρών της Κεντρικής Αμερικής είχαν φιλομοναρχικά αισθήματα. Στόχος δηλαδή της επαναστατικότητας που παρουσίαζαν ήταν η συντήρηση και όχι η ανατροπή του κοινωνικοπολιτικού καθεστώτος (Σωτηρόπουλος, 2005: ). 1.4 Πολιτική και Οικονομία μετά την απελευθέρωση Η Εθνική Ανεξαρτησία δεν μετέβαλλε την τύχη των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων και των καταπιεζόμενων εθνοτήτων των χωρών της Λατινικής Αμερικής. Ήταν όμως, σταθμός στη μακροχρόνια εξέλιξη των οικονομικών σχέσεων Λατινικής Αμερικής και Δύσης, οι οποίες παρουσιάζουν σημαντικές μεταβολές μέσα από τις οποίες γίνονται κατανοητές οι επιλογές των πολιτικών και οικονομικών ελίτ, οι διαμάχες μεταξύ τους και οι στρατηγικές αντίστασης των κατώτερων κοινωνικών τάξεων(σωτηρόπουλος, 2005: ). Με τους απελευθερωτικούς αγώνες η οικονομία των περισσότερων χωρών ήταν κατεστραμμένη. Η οικονομική σχέση με το εξωτερικό ήταν η ίδια: η Λατινική Αμερική εξήγαγε αγροτικά προϊόντα και ορυκτά προς τη δυτική Ευρώπη. Από εκεί εισήγαγε βιομηχανικά προϊόντα και βρετανικά κεφάλαια με τη μορφή δανείων. Στις κοινωνίες του νότιου τμήματος της Αμερικής, οι μιγάδες βελτίωσαν την κοινωνική τους θέση ενώ ορισμένοι από αυτούς έκαναν στρατιωτική καριέρα. Παράλληλα, στρατιωτικοί αρχηγοί με την ακολουθία τους(caudillos) αναλάμβαναν την πολιτική εξουσία πραξικοπηματικά, για την οποία οι μεγάλοι γαιοκτήμονες δεν έδειχναν ενδιαφέρον, διότι ο κρατικός μηχανισμός ήταν αδύναμος (Σωτηρόπουλος, 2005: ). Στις χώρες του νότιου κώνου της Λατινικής Αμερικής( Χιλή, Αργεντινή), κυριαρχούσε ο αντιμοναρχικός πολιτικός φιλελευθερισμός ενώ στη Βραζιλία ο πολιτικός φιλελευθερισμός, αφού το 1889 ανατράπηκε η συνταγματική μοναρχία που επικρατούσε. Επίσης, στο Μεξικό, η επιβολή της δικτατορίας από τον Π. Ντιάζ το 1875, ενδυνάμωσε την κεντρική εξουσία σε βάρος των τοπικών ηγετών (Σωτηρόπουλος, 2005: ). Από τα μέσα του 19 ου αιώνα και μετά, η Λατινική Αμερική προσδέθηκε περισσότερο στη διεθνή οικονομία και στηρίχθηκε στις εξαγωγές πρωτογενών προϊόντων( καφέ, ζάχαρη, χαλκό, κτλ.). Η πολιτική ζωή της εποχής θεώρησε ότι η οικονομική ανάπτυξη επρόκειτο να προέλθει από την τόνωση του εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου και από τη δημιουργία υποδομών( δρόμοι, λιμάνια, σιδηροδρομικές γραμμές). Για το σκοπό αυτό, μετά τα μέσα του 19 ου αιώνα, ευνόησαν την εισαγωγή εργατικών χεριών με αποτέλεσμα τη μετανάστευση πολλών νοτιοευρωπαίων στις χώρες του νότιου κώνου της Λατινικής Αμερικής. Όμως, στο Μεξικό υπήρχε ήδη μεγάλο εργατικό δυναμικό από τους ιθαγενείς Ινδιάνους. Βέβαια, οι κοινωνικές ανισότητες ήταν οξυμμένες. Τον ίδιο αιώνα, η λατινοαμερικάνικη κοινωνία απαρτιζόταν από μια μικρή ελίτ( 5% του 11

12 πληθυσμού) που είχε πλούτο και εξουσία, μια μεσαία τάξη με πολλά ελλείμματα και μια μάζα φτωχών αγροτών και εργατών σε ορυχεία ( 90% του πληθυσμού)( Σωτηρόπουλος, 2005: ). Στο τέλος του 19 ου αιώνα, υπήρξε αυξημένη ζήτηση ορισμένων αγροτικών προϊόντων( καφέ, ζάχαρης, κ.α.) και πρώτων υλών από τη Δύση. Αυξήθηκε η εξαγωγή των Λατινικών χωρών ενώ παράλληλα, ξένοι επενδυτές, κυρίως Βρετανοί, έκαναν επενδύσεις σε ορυχεία και σιδηροδρομικά δίκτυα στο έδαφός τους. Δεν επένδυσαν στη λατινοαμερικάνικη βιομηχανία αφού ο οικονομικός φιλελευθερισμός που επικρατούσε, αποθάρρυνε παρεμβατικά κυβερνητικά μέτρα που θα ήταν προστατευτικά για την εγχώρια βιομηχανία(σωτηρόπουλος, 2005: ). Γενικότερα, υπήρχε ελευθερία του εμπορίου και κατωτερότητα των άλλων φυλών, εκτός της λευκής, καθώς αυτά ήταν και τα βασικά χαρακτηριστικά της κυρίαρχης ιδεολογίας. Τυπικά, υπήρχε ένας ολιγαρχικού τύπου κοινοβουλευτισμός, ο οποίος στηριζόταν στην εναλλαγή ολιγομελών πολιτικών ελίτ στην εξουσία. Δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο ένα μέρος του πληθυσμού και δεν έλειπαν οι εκλογικές νοθείες. Οι ελίτ είχαν περιορισμένη κοινωνική δράση και εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα των μεγάλων γαιοκτημόνων. Στο νότιο κώνο της Λατινικής Αμερικής, η αριστοκρατία είχε εισέλθει στην πολιτική και κυνηγούσε αξιώματα όπως αξιωματικούς και τοπάρχες(σωτηρόπουλος, 2005: ). Από το 1900 και μετά στην κοινωνική στρωμάτωση της Λατινικής Αμερικής, περιλαμβάνεται πια και μια διακριτή μεσαία αστική τάξη ελεύθερων επαγγελματιών, υπαλλήλων και μικροεμπόρων καθώς άρχισε να αποδίδει καρπούς το μοντέλο εισαγωγών- εξαγωγών που είχε υιοθετήσει( αρχή εκβιομηχάνισης)(σωτηρόπουλος, 2005: ). Μια ακόμη κοινωνική συνέπεια από την έναρξη της εκβιομηχάνισης και της εισόδου των Ευρωπαίων αλλά και των εσωτερικών μεταναστών στο εργατικό δυναμικό ήταν η μεγέθυνση των πόλεων( το 1900 το Μπουένος Άιρες είχε κατοίκους). Έτσι, εντάθηκαν και οι εργατικές κινητοποιήσεις( δεκαετίες ), όμως παρόλα αυτά η κατακερματισμένη εργατική τάξη δε συσπειρώθηκε. Στην πολιτική, τις κυρίαρχες θέσεις κατείχαν οι γαιοκτήμονες, επιχειρηματίες κτλ. ενώ το 1930 και μετά, στο πεδίο αυτό έγιναν δεκτοί και οι εκπρόσωποι της μεσαίας τάξης( δικηγόροι, γιατροί) όμως, αποκλεισμένη παρέμεινε η εργατική και η αγροτική τάξη. Οι φιλελεύθερες ιδέες για την υπεράσπιση του εμπορίου και την αντίθεση στη μοναρχία, εξακολουθούν να υπάρχουν και αυτό φανερώνει την έλλειψη προστασίας της Λατινικής οικονομίας προς τις διεθνείς αγορές, το οποίο και επαληθεύτηκε με την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929(Σωτηρόπουλος, 2005: ). Έτσι, η ζήτηση των προϊόντων από τη Δύση μειώθηκε και οι εξαγωγές της περιορίστηκαν. Η ανεργία αυξήθηκε, ενώ στην εξουσία ανέβηκαν στρατιωτικοί με πραξικοπήματα στην Αργεντινή, Βραζιλία, Χιλή, Περού, Κούβα, Ελ Σαλβαδόρ και Ονδούρα. Οι στρατιωτικοί επιθυμούσαν να ελέγξουν την εργατική τάξη, να καταστήσουν την εθνική οικονομία πιο ανεξάρτητη από το εξωτερικό και να αυξήσουν την απασχόληση. Όμως, η επίτευξη αυτού του στόχου απαιτούσε την αλλαγή του μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης. Το νέο μοντέλο που υιοθετήθηκε από τα μέσα του 20 ου αιώνα ονομάστηκε μοντέλο υποκατάστασης εισαγωγών. Η κεντρική ιδέα ήταν ότι οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, δεν έπρεπε να εξαρτώνται από βιομηχανικά προϊόντα ώστε να καλύψουν τις ανάγκες τους, αλλά να παράγουν οι ίδιες τα προϊόντα αυτά. Κάποιοι σημαντικοί οικονομολόγοι( Raul Prebisch) ενδιαφέρθηκαν για την 12

13 οικονομική ανάκαμψη της και ερευνούσαν τρόπους που θα μείωναν τις δυσμενείς επιπτώσεις του ελεύθερου εξωτερικού εμπορίου. Έτσι, εκπονήθηκαν εθνικά σχέδια βελτίωσης υποδομών που ευνοούσαν την ανάπτυξη και δόθηκε έμφαση στη βαριά βιομηχανία( μηχανήματα) από χώρα σε χώρα. Αυτό το μοντέλο γνώρισε τη μεγαλύτερη επιτυχία του κατά τη μεταπολεμική περίοδο στο Μεξικό, στην Αργεντινή και τη Βραζιλία(Σωτηρόπουλος, 2005: ). 1.5 Η Λατινική Αμερική τον 20 ο αιώνα Στα τέλη του 20 ου αιώνα, η Βραζιλία είχε σχεδόν 170 εκατομμύρια κατοίκους, το Μεξικό 100 εκατομμύρια ενώ η Κολομβία και η Αργεντινή από περίπου 40 εκατομμύρια. Οι οικονομικές ανισότητες συνδυάστηκαν στις χώρες αυτές με εθνοτικές και φυλετικές διαφορές, δημιουργώντας νέες κοινωνικές ανισότητες, σε αντικατάσταση εκείνων που υπήρχαν πριν από την αποικιοκρατία. Από το πρώτο μισό του 20 ου αιώνα, τα κράτη της Λατινικής Αμερικής προβληματίζονταν για το πώς θα διαχειριστούν τους μετανάστες που είχαν καταφθάσει από την Ευρώπη και άλλες περιοχές, πως θα χειριστούν το γεωργικό πλούτο και πως θα ενταχθούν οι οικονομικές οντότητες στο διεθνή καταμερισμό εργασίας. Το κράτος ανέλαβε να επιβάλει δασμούς στις εισαγωγές, να τονώσει την εσωτερική ζήτηση με παραγγελίες προς εγχώριους επιχειρηματίες και να ιδρύσει κρατικές επιχειρήσεις. Η πολιτική έκφραση του μοντέλου υποκατάστασης ήταν μια συμμαχία ανάμεσα στην επιχειρηματική και εργατική τάξη έναντι στην τάξη των γαιοκτημόνων. Από τη συμμαχία υπηρέτησαν λαϊκιστές ηγέτες όπως ο Γκ. Βάργκας στη Βραζιλία( 1930) και ο Χ. Περού στην Αργεντινή( μέσα της δεκαετίας 1940)(Σωτηρόπουλος, 2005: ). Ο λατινοαμερικάνικος λαϊκισμός αποτέλεσε ένα συνδυασμό ένταξης στο πολιτικό σύστημα( υπό την ηγεσία ενός καταξιωμένου προσώπου)και παράλληλα, ελέγχου και καταστολής του εργατικού κινήματος. Ήταν ταυτοχρόνως, ιδεολογία, κοινωνικό και πολιτικό καθεστώς. Διακρινόταν από την εθνικιστική και αντιφιλελεύθερη ιδεολογία, εκδηλωνόταν με την κινητοποίηση των λαϊκών μαζών και ενείχε στοιχεία προσωπολατρίας σε έναν ηγέτη. Η δημοκρατικότητα του λαϊκισμού και η οικονομική του αποτελεσματικότητα ήταν αμφιλεγόμενη( Σωτηρόπουλος, 2005: ). Στις δεκαετίες 1960 και 1970, το μοντέλο υποκατάστασης εισαγωγών παρουσίασε προβλήματα. Οδήγησε σε οικονομική στασιμότητα κυρίως μετά από τις πετρελαϊκές κρίσεις ( 1973 και 1979) όπου ξέσπασε και η μεγάλη κρίση στη Λατινική Αμερική. Η πτώση των τιμών των προϊόντων της στο διεθνές εμπόριο, μείωσε τα έσοδα των οικονομιών καθώς και των εγχώριων επιχειρηματιών να εισάγουν τα κεφάλαια και την τεχνολογία που παρείχαν οι πιο ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης. Επίσης, η εγχώρια κατανάλωση ήταν μικρή και δε βοηθούσε τη ζήτηση για εγχώρια βιομηχανικά προϊόντα. Τέλος, η εκβιομηχάνιση στηριζόταν στο κεφάλαιο και την τεχνολογία( επιχειρήσεις έντασης κεφαλαίου) παρά στην εργασία(σωτηρόπουλος, 2005: ). Καθώς υπήρχαν τα οικονομικά προβλήματα στο προσκήνιο, μαινόταν ο Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, δημιουργώντας έτσι ένα ακόμη εμπόδιο για εναλλακτικές λύσεις στο επίπεδο των πολιτικών επιλογών που οι εξαρτημένες χώρες είχαν στη διάθεσή τους. Η επικράτηση της επανάστασης 13

14 στην Κούβα, με επικεφαλής το Φ. Κάστρο και τον Τσε Γκεβάρα ( 1959), ανέτρεψε το σοσιαλιστικό καθεστώς. Η αντικομμουνιστική ιδεολογία που συνείχε το σώμα των αξιωματικών στα περισσότερα λατινοαμερικάνικα κράτη, μεγέθυνε το φόβο ανατροπής του κοινωνικο- πολιτικού καθεστώτος όμως αντ αυτού ανατράπηκε ο κοινοβουλευτισμός με στρατιωτικά πραξικοπήματα στη Βραζιλία( 1964), την Αργεντινή ( 1966) και τη Χιλή( 1973). Η ανατροπή των κοινοβουλευτικών καθεστώτων, σύμφωνα με τη μια από τις θεωρίες που επικρατεί, προκλήθηκε διότι, οι δικτατορίες αυτές δεν ήταν οι συνηθισμένες με κάποιο προσωποπαγές χαρακτήρα. Ονομάστηκαν «γραφειοκρατικά- αυταρχικά καθεστώτα» γιατί εμφανίζουν τα εξής χαρακτηριστικά: κυρίαρχο ρόλο του στρατού, επαγγελματισμό στην άσκηση διοίκησης ως αποτέλεσμα της στρατιωτικής εκπαίδευσης, συνδρομή στο έργο των στρατιωτικών εκ μέρους της κρατικής γραφειοκρατίας και υποστήριξη των δικτατόρων στην αυταρχική διακυβέρνηση της χώρας από εξωτερικούς συμβούλους- τεχνοκράτες. Σκοπός αυτών των καθεστώτων ήταν η πραγματοποίηση του ιδεολογικού τρίπτυχου «Θεός, Πατρίδα, Ιδιοκτησία». Τυπικά παραδείγματα «γραφειοκρατικού αυταρχισμού» ήταν η Βραζιλία, η Χιλή, η Αργεντινή και η Ουρουγουάη(Σωτηρόπουλος, 2005: ). 14

15 1.6 Η πολιτική και οικονομική κρίση του 20 ου αιώνα. Το «γραφειοκρατικό- αυταρχικό» μοντέλο κυριάρχησε στις χώρες του νότιου κώνου της Λατινικής Αμερικής. Στηριζόταν στο στρατό, τους συντηρητικούς τεχνοκράτες, την Καθολική Εκκλησία και τα παραδοσιακά στρώματα της κοινωνίας, ενώ παράλληλα ως οικονομική αιχμή είχε την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Η διεθνής ύφεση που συνδυαζόταν με τις πετρελαϊκές κρίσεις των 1973 και 1979 προκάλεσε πτώση των τιμών των εξαγόμενων προϊόντων στα οποία στηρίζονται πολλές λατινοαμερικάνικες οικονομίες. Έτσι, οι τελευταίες άρχισαν να αντλούν κεφάλαια από τις διεθνείς χρηματαγορές στις οποίες είχαν συγκεντρωθεί κεφάλαια λόγω των υψηλών εσόδων από την άνοδο των τιμών και πετρελαίου. Όμως, κατά τη δεκαετία του 1980, οι λατινοαμερικάνικες οικονομίες υπερχρεώθηκαν διότι σύναψαν νέα δάνεια προκειμένου να εξοφλήσουν τα δάνεια των παλαιών( Το Μεξικό πρώτο το 1982, ανήγγειλε διεθνώς αδυναμία εξυπηρέτησης των χρεών του) (Σωτηρόπουλος, 2005: ). Έπειτα, ακολούθησε μια περίοδος επιτήρησης των οικονομιών της περιοχής από ξένες τράπεζες, το ΔΝΤ και από τις ΗΠΑ. Τα μέτρα που επιβλήθηκαν στις οικονομίες της Χιλής, της Βολιβίας, του Μεξικού, της Αργεντινής και του Περού αντανακλούσαν το νεοφιλελεύθερο οικονομικό δόγμα: άνοιγμα των οικονομιών στο διεθνές εμπόριο και τις ξένες επενδύσεις, περιορισμός του κρατικού παρεμβατισμού, καταπολέμηση του πληθωρισμού και συγκράτηση των μισθών (Σωτηρόπουλος, 2005: ). Κρίσιμη συνέπεια ήταν ότι σε διαδοχικά έτη της δεκαετίας του 1980, μειώθηκε το κατά κεφαλήν εισόδημα. Ένα παράδειγμα, στη Χιλή, στα τέλη του 1980, περισσότερο από 40% του πληθυσμού ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας. Οι οικονομικές συνέπειες του δανεισμού και της επιβολής της νεοφιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής, συνδυάστηκαν με τη μακροχρόνια κοινωνική δυσαρέσκεια για τον περιορισμό των ελευθεριών από τα «γραφειοκρατικά- αυταρχικά» καθεστώτα. Διαδόθηκαν ιδέες για πολιτική αλλαγή με επάνοδο των εκλογών και των δημοκρατικών ελευθεριών. Διευρύνθηκε η λαϊκή συμμετοχή σε συλλογικές πρωτοβουλίες αντίστασης στο «γραφειοκρατικό αυταρχισμό», ο οποίος βαρυνόταν από συλλήψεις, απαγωγές, βασανιστήρια, εξαφανίσεις πλήθους πολιτών εκ μέρους κρατικών υπηρεσιών και παρακρατικών ομάδων( Χιλή- δικτατορία Πινοσέτ και Αργεντινή- δικτατορία Βιντέλα). Τα οξυμμένα μακροοικονομικά προβλήματα, οι σαθρές κοινωνικές βάσεις και η ογκωμένη κοινωνική δυσαρέσκεια οδήγησαν στη σταδιακή μετάβαση από τον αυταρχισμό στη δημοκρατία. Η μετάβαση αυτή έγινε σταδιακά. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο στρατός διατήρησε «βέτο» σε θεμελιώδη ζητήματα του πολιτικού συστήματος. Αυτό οφειλόταν στο ότι με εξαίρεση την Αργεντινή, όπου το στρατιωτικό καθεστώς κατέρρευσε μετά την ήττα του στον πόλεμο του 1982 με τη Βρετανία για τα νησιά Μαλβίνες, οι στρατιωτικοί επέλεξαν να αποχωρήσουν από την πολιτική. Παρόλα αυτά, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όλα τα κράτη της Λατινικής Αμερικής είχαν πολυκομματικό δημοκρατικό καθεστώς( εξαίρεση αποτελεί η Κούβα που διατηρεί μονοκομματικό σοσιαλιστικό καθεστώς υπό το Ραούλ Κάστρο) (Σωτηρόπουλος, 2005: ). 15

16 1.7 Αναζήτηση λύσεων για την αποτυχημένη ανάπτυξη Ο δημοκρατικός δρόμος που ακολούθησε η Λατινική Αμερική δεν συνοδεύτηκε παντού από οικονομική άνθηση. Στη δεκαετία του 1990, διάφορες χώρες της γνώρισαν μεγάλες οικονομικές κρίσεις οι οποίες οφείλονται στη δική τους σαθρή οικονομία καθώς και στις παλινδρομήσεις της παγκόσμιας οικονομίας (Σωτηρόπουλος, 2005: ). Παρά την εκλογή λαϊκιστών ηγετών στην εξουσία, όπως ο Αλ. Φουτζιμόρι στο Περού και ο Κ. Μένεμ στην Αργεντινή, η οικονομική πολιτική που κυριάρχησε στη νοτιοαμερικάνικη ήπειρο κατά τη δεκαετία του 1990 ήταν περιοριστική και νεοφιλελεύθερη. Οι αποφάσεις ήταν στα χέρια μιας ολιγάριθμης ελίτ τεχνοκρατών η οποία διαμόρφωναν μέτρα πολιτικής σύμφωνα με τις αρχές ΔΝΤ αφού από αυτό αντλούσαν συμβουλές για δάνεια οι λατινοαμερικάνικες κυβερνήσεις. Η συνειδητοποίηση όμως, ότι η δημοκρατία δεν σημαίνει και οικονομική ευμάρεια για όλους, οδήγησε πολλούς Λατινοαμερικάνους στην πολιτική απάθεια και τον κυνισμό. Έτσι, δημιουργήθηκε κατάλληλο έδαφος για την άνοδο του ατομικισμού σε βάρος της πολιτικής συμμετοχής για τη συρρίκνωση του πολιτικού ακροατηρίου της Αριστεράς και για την ανάδειξη πολιτικών ηγετών που στηρίζονταν σε τεχνικές πολιτικής διαφήμισης παρά σε ολοκληρωμένες πολιτικές ιδέες (Σωτηρόπουλος, 2005: ). Βασικό παράδειγμα για ότι προαναφέραμε ήταν η κυβέρνηση Κ. Μένεμ στην Αργεντινή, η οποία ιδιωτικοποίησε σχεδόν όλες τις δημόσιες επιχειρήσεις της χώρας μέσα στην τριετία Όμως τα αποτελέσματα δεν ήταν ικανοποιητικά. Μειώθηκε ο πληθωρισμός και τα ξένα κεφάλαια εισέρρευσαν πάλι στις οικονομίες του νότιου κώνου της Λατινικής Αμερικής. Βέβαια, τα κεφάλαια κατευθυνθήκαν βραχυπρόθεσμα σε μετοχές. Έτσι, η επικινδυνότητα αυτής της κίνησης φάνηκε με την κατάρρευση της οικονομίας του Μεξικού( τέλη 1944), όταν αποσύρθηκαν όλα τα μεγάλα κεφάλαια από αυτήν και από τις χώρες της περιοχής. Κατά τη διάρκεια του 1990, αυξήθηκαν τόσο η ανεργία όσο και οι εισοδηματικές ανισότητες. Η φτώχεια παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα και κορυφώθηκε το Μέσα σε τέσσερα χρόνια( ) η οικονομία της χώρας είχε συρρικνωθεί δραματικά. Στην πολιτική κρίση που ακολούθησε την οικονομική κρίση, η χώρα άλλαξε πολλές φορές πολιτική ηγεσία( Πρόεδρο της Δημοκρατίας) (Σωτηρόπουλος, 2005: ). 16

17 1.8 Βία και κοινωνικός αποκλεισμός στην Λατινική Αμερική Οι προηγούμενες λίγες δεκαετίες στη Λατινική Αμερική έχουν βεβαιώσει μια σειρά οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών μεταβάσεων που έχουν αλλάξει τα σχέδια του συνυπολογισμού και του αποκλεισμού. Οι μετακινήσεις μέσα στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της μετανάστευσης από τις αγροτικές περιοχές, αφορούσαν τη γρήγορη αστικοποίηση, θεσμική αλλαγή, και τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης αύξησης τομέα που ενισχύουν την ιστορική εμπιστοσύνη πολλών άτυπων μηχανισμών και συναλλαγών για επιβίωση. Τα συστήματα δικαστικής και επιβολής νόμου έχουν προσαρμοστεί αδύναμα στις νέες προκλήσεις και συνεχίζουν να αφήνουν τα μεγάλα τμήματα της κοινωνίας χωρίς επαρκή πρόσβαση στη δικαιοσύνη και την οικονομική και φυσική ασφάλεια. Η εικόνα 2, παρουσιάζει ένα διάγραμμα που δείχνει τα περιφερειακά ποσοστά ανθρωποκτονιών των λατινοαμερικανικών χωρών, χαρακτηριστικά που εμφανίζονται μόνο σε περιοχές οι οποίες ερημώνονται από τον πόλεμο. Ακόμα τέτοιες μάχες παίρνουν τη θέση εντός των κοινωνικά αποκλεισμένων κοινοτήτων στη Λατινική Αμερική, που παλεύει όχι από τους στρατιώτες και τους αντάρτες, αλλά από μια μειονότητα που χρησιμοποιεί τη βία για να εκπληρώσει τις ανάγκες τους. Εντός τέτοιων κοινοτήτων, οι κάτοικοι δεν μπορούν να εξαρτηθούν από εκείνα τα όργανα με σκοπό να τα προστατεύσουν, και η βία γίνεται ένα όργανο για να επιτύχει ορισμένες εκβάσεις, όπως η δικαιοσύνη, ασφάλεια, και το οικονομικό κέρδος που αναστατώνει τη ζωή της κοινότητας. Όπου η δικαιοσύνη αποκτιέται μέσω της εκδίκησης, η ασφάλεια μέσω του βίαιου ισχυρισμού της αρχής, και το οικονομικό κέρδος μέσω της ληστείας, της κλοπής, και του εκφοβισμού, η μεγάλη πλειοψηφία των νομοταγών κατοίκων αφήνονται χωρίς επιλογές. Σε τέτοιες κοινότητες, οι άνθρωποι έχουν έρθει να αναγνωρίσουν την επόμενη πόρτα προσώπων όχι ως γείτονα, ο αστυνομικός όχι ως προστάτη, ο κοινοτικός ηγέτης όχι ως συναίνεση-οικοδόμο, αλλά ως πιθανή απειλή. Πολλές μελέτες που κυμαίνονται από την ανθρωπολογική επιτόπια έρευνα στις περιθωριοποιημένες περιοχές των φτωχογειτονιών, των favelas, των barrios και των βιλών στις προηγμένες γεω-χωρικές μελέτες που καταγράφουν τις συχνότητες περιστατικών της βίας,αναφέρει ότι τα ποσοστά ανθρωποκτονίας είναι πολύ υψηλότερα σε αυτές τις γειτονιές από ότι, στις μέσες και αριστοκρατικές γειτονιές. Η βία είναι κοινή όχι μόνο στις οδούς γειτονιάς, αλλά και σε άλλες περιοχές όπου οι εργατικές τάξεις περνούν τις καθημερινές ζωές τους, συμπεριλαμβανομένου του εργασιακού χώρου ή στη δημόσια μεταφορά( Berkman Heather, 2007). Ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι ένας συμβάλλοντας παράγοντας στις βίαιες εκβάσεις, ανεξάρτητα από εάν η βία πραγματοποιείται σε μια αναπτυγμένη δυτικοευρωπαϊκή χώρα ή σε ένα φυτρώνοντας κεντρικό αμερικανικό κράτος. Εκείνοι που προσφεύγουν στις βίαιες πράξεις στερούνται την πρόσβαση στις νόμιμες οικονομικές ευκαιρίες και τις προσωπικές ή κοινωνικές επαφές που απαιτούνται για να λάβουν πολλά από τις υπηρεσίες και τους πόρους που είναι διαθέσιμες στην επικρατούσα κοινωνία. Επιπλέον, οι αδυναμίες και οι αποτυχίες εκ μέρους των δικαστικών συστημάτων και των δυνάμεων ασφάλειας σε ένα μεγάλο μέρος της Λατινικής Αμερικής, έχουν αφήσει πολλές από τις κοινωνικά αποκλεισμένες κοινότητες,σε μια σύνθετη κατάσταση. Είτε οι κάτοικοι δέχονται την έλλειψη δικαιοσύνης και ασφάλειας και υφίστανται στο έλεος ή παίρνουν τον έλεγχο στα χέρια τους. Οι κάτοικοι των κοινωνικά αποκλεισμένων κοινοτήτων γνωρίζουν καλά την έλλειψη διαθέσιμων επιλογών και τις συνέπειες 17

18 της έλλειψης των χρημάτων για να πληρώσουν τους δικαστές, την επιρροή για να αποφύγουν τον εκβιασμό, ή την εμπιστοσύνη για να μειωθούν η πρόσκληση από μια συμμορία. Για εκείνους με λίγες ή καμία προοπτικές για την οικονομική πρόοδο, οι ευκαιρίες που κερδίζονται μέσω των παράνομων και βίαιων μέσων χρησιμεύουν ως ένας θανάσιμος μαγνήτης. Δεδομένου ότι τα κρατικά όργανα αποτυγχάνουν να παρέχουν την ασφάλεια και τη δικαιοσύνη. Τα ζητήματα της ασφάλειας, της αρχής, της δικαιοσύνης, της ταυτότητας, και των οικονομικών είναι απτά στις βίαιες πράξεις που χρησιμοποιούνται για να τους εξασφαλίσουν στις κοινωνικά αποκλεισμένες περιοχές. Οι συνέπειες τέτοιας βίας είναι αυστηροί και περαιτέρω λιγοστοί πόροι σφρίγους από τις λατινοαμερικάνικες και χώρες της Καραϊβικής που αντιμετωπίζουν ήδη τις σοβαρές προκλήσεις στην οικονομική ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό των δημοκρατικών οργάνων ( Berkman Heather, 2007). Η Λατινική Αμερική σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε ομάδα βραζιλιάνων επιστημόνων (Instituto Sangari) βρίσκεται στην κορυφή της λίστας τόπων της Γης με το μεγαλύτερο ποσοστό δολοφονιών. Από τη Λατινική Αμερική πρώτο σε συχνότητα φόνων βρίσκεται το Ελ Σαλβαδόρ. Σύμφωνα με την έρευνα που ονομάστηκε «Χάρτης της Βίας» στο Ελ Σαλβαδόρ από τα άτομα αυτών των ηλικιών τα 92,3 χάνουν τη ζωή τους με αυτόν τον τρόπο. Η έρευνα συμπεριέλαβε 83 χώρες μελετώντας τις στατιστικές θανάτων από δολοφονίες μέσα στο 2007 τόσο επί του συνόλου του πληθυσμού, όσο και στις ηλικίες Ένα εκ των συμπερασμάτων είναι ότι σε ορισμένες χώρες υπάρχει μια «κουλτούρα» της βίας, που σχετίζεται με την ύπαρξη συμμοριών είναι γνωστά τα προβλήματα των καρτέλ ναρκωτικών σε πολλές περιοχές της Λατινικής Αμερικής- καθώς και με αδύναμες δημοκρατίες στις οποίες η ένοπλή πάλη υπήρξε πρόσφατο μέρος της ιστορίας τους. Στην έρευνα σύμφωνα με το BBC αναφέρεται ότι «η πιθανότητα ενός νεαρού Λατινοαμερικάνου να πέσει θύμα δολοφονίας είναι 30 φορές μεγαλύτερη από αυτή που έχει ένας Ευρωπαίος και 70 φορές μεγαλύτερη από αυτή που έχει ένας νεαρός μεταξύ άλλων χωρώνστην Ελλάδα, στην Ουγγαρία, στην Αγγλία, στην Αυστρία ή την Ιρλανδία». Η συγκριτική έρευνα δείχνει ότι ανά άτομα στην Λατινική Αμερική θα πέσουν θύματα δολοφονίας τα 36,6, στην Αφρική τα 16,1, στις ΗΠΑ 12, στην Ασία 2,4, στην Ωκεανία 1,6 και στην Ευρώπη 1,2 αν και όπως αναφέρεται υπάρχουν συγκεκριμένες περιοχές στις χώρες αυτές στις οποίες τα ποσοστά αυξάνονται. Οι τέσσερις χώρες με τις μεγαλύτερες πιθανότητες για έναν νέο χρόνων να πέσει θύμα δολοφονίας είναι το Ελ Σαλβαδόρ, η Κολομβία, η Βενεζουέλα και η Γουατεμάλα. Η Βραζιλία κατέχει την πέμπτη θέση στους θανάτους νέων και την έκτη στο ποσοστό θανάτων στο συνολικό πληθυσμό. Στη Λατινική Αμερική οι λιγότερες δολοφονίες σημειώνονται στη Χιλή, στην Κούβα και στην Ουρουγουάη. Σύμφωνα με την έρευνα οι πέντε πρώτες χώρες σε συχνότητα δολοφονιών στις ηλικίες από (ποσοστό ανά ) είναι: Ελ Σαλβαδόρ : 92,3 Κολομβία: 73,4 Βενεζουέλα: 64,2 Γουατεμάλα: 55,4 Βραζιλία: 51,6 18

19 Εικόνα 2: Περιφερειακά Ποσοστά Ανθρωποκτονιών στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Πηγή: Pan-American Health Organization, and Rubio and Cohen, στο ( Berkman Heather, 2007) 1.9 Οι ρόλοι της βίας: Δικαιοσύνη, ασφάλεια, αρχή και οικονομικό κέρδος Στις κοινωνικά αποκλεισμένες κοινότητες στη Λατινική Αμερική, η βία προκύπτει από διαφορετικές αιτίες και με ευδιάκριτους στόχους. Αυτό το τμήμα θα εξετάσει τους στόχους της βίας, συμπεριλαμβανομένου του τι και πως χρησιμοποιούνται σε αυτές τις περιοχές. Μια σημαντική σημείωση πρέπει να γίνει εδώ: ενώ η βία είναι κυρίαρχη σε πολλές περιθωριοποιημένες περιοχές, και ασκεί σοβαρή επίδραση στις ζωές οι περισσότεροι από τους κατοίκους αυτών των κοινοτήτων, η πλειοψηφία των ανθρώπων που ζουν σε αυτές τις περιοχές δεν προσφεύγει και στη χρήση βίας. Τα μέσα, οι πολιτικοί, και οι κάτοικοι των μέσων και ανώτερων κατηγοριών συχνά παρουσιάζουν τους ανθρώπους των αποκλεισμένων κοινοτήτων ως έντονα επιθετικούς και ότι κάνουν χρήση βίας. Αυτό είναι μακριά από την περίπτωση. Οι περισσότεροι κάτοικοι, συμπεριλαμβανομένων των νέων αρσενικών, προσπαθούν να αποφύγουν και να αγνοήσουν τη βία από φόβο για τις συνέπειες που θα προκληθούν στο άμεσο 19

20 μέλλον τους. Πολλοί κάτοικοι ενδίδουν στο συναίσθημα ότι δεν έχουν καμία δύναμη να σταματήσουν τη βία. Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που συμβάλλουν στη χρήση βίας από κάποιους. Λόγω έλλειψης ισχυρής, νόμιμής και δίκαιης κρατικής παρουσίας και των διαθέσιμων ευκαιριών στην επικρατούσα κοινωνία, οι κοινότητες πρέπει να κατασκευάσουν εναλλακτικά μέσα για τις ανάγκες τους. Όταν το έγκλημα αυξάνεται, οι ευκαιρίες απασχόλησης μειώνονται και ο πληθυσμός πάσχει από μια έλλειψη φυσικής και οικονομικής ασφάλειας. Όταν αυτό συνδυάζεται με τις πιέσεις της παγκοσμιοποίησης, της ανισότητας και του καταναλωτισμού, οι άνθρωποι μπορεί να εκλαμβάνουν τις εναλλακτικές μορφές αρχής, εργασίας και ελέγχου ως μέσα διασφάλισης της ακεραιότητάς τους και να πάρουν τη δικαιοσύνη στα χέρια τους( Berkman Heather, 2007). Σε μερικές περιπτώσεις, οι κάτοικοι των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων ήταν σε θέση να εργαστούν μαζί για να εξασφαλίσουν τη δημόσια ασφάλεια και την παροχή δημόσιων υπηρεσιών, όπως η ευρέως σημειωμένη περίπτωση της βίλας Ελ Σαλβαδόρ στη Λίμα, Περού(Woolcock, 2005). Σε άλλες περιπτώσεις εκείνοι που παίρνουν τον έλεγχο, έχουν άλλες βλέψεις και όχι το κοινό συμφέρον της κοινότητας. Τα μέλη των κοινωνικά αποκλεισμένων κοινοτήτων που υιοθετούν τη βία, αντιδρούν έτσι προκειμένου να επιτύχουν έναν ή περισσότερους από τους ακόλουθους στόχους: βεβαιώνοντας αρχή και διαφάνεια, απόκτηση της πολιτιστικής ταυτότητας, επιβολή της ασφάλειας και της δικαιοσύνης και λήψη οικονομικών στόχων. Σε αντίδραση σε τέτοια μέτρα, οι άνθρωποι τείνουν να χτίσουν τους κυριολεκτικούς και μεταφορικούς τοίχους μεταξύ τους και των κοινοτήτων τους, να χρησιμοποιήσουν τις ιδιωτικές μορφές ασφάλειας, να υποστηρίξουν με επαγρύπνηση τις ομάδες τους και να γυρίσουν την πλάτη τους στις ιδιωτικές και παράνομες πράξεις εξωδικαστικής εκδίκησης. Τα συμβατικά πρότυπα της εργασίας στους τυποποιημένους τομείς της εργασίας μπορούν να εγκαταλειφθούν, δεδομένου ότι οι διαθέσιμες ευκαιρίες στους κοινωνικά αποκλεισμένους ανθρώπους είναι κάτω του μετρίου, ανίκανες να παρέχουν ένα σκαλοπάτι στις καλύτερες ευκαιρίες, ή ανύπαρκτες. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η χρήση της βίας μπορεί να αντιμετωπισθεί ως ανώτερη μέθοδος για ορισμένες απτές ανάγκες( Berkman Heather, 2007) Φυλή και κοινωνικοοικονομική θέση στη Λατινική Αμερική Ένας υψηλός και επίμονος συσχετισμός της Λατινικής Αμερικής είναι εκείνος της φυλής και κοινωνικοοικονομικής θέσης, όπου θεωρείται συνήθως ως σημάδι της διάκρισης και του κοινωνικού αποκλεισμού. Αν και αυτό δεν ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις και περιστάσεις, αυτός ο συσχετισμός θα είναι πολύ δύσκολο να αναλυθεί χωρίς την παρουσία κάποιου βασισμένου τύπου φυλετικού διαχωρισμού. Μόνο για αυτό το λόγο αξίζει να παρατηρήσουμε τα στοιχεία μεταξύ φυλετικού συνεταιρισμού και θέσης(jere R. Berhman, 2002). Διακρίνουμε τρία είδη φυλετικών ομάδων στη Λατινική Αμερική: Μαύροι, Ινδοί και λοιποί. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε από ομάδα επιστημών παρατηρήθηκαν τα εξής παρακάτω, το 12,5% του πληθυσμού της χώρας αντιστοιχεί στους Ινδούς και το 8,9% στους Μαύρους. Η Γουατεμάλα, το Μεξικό και το Ελ Σαλβαδόρ έχουν το υψηλότερο ποσοστό Ινδών ενώ η Βραζιλία και ο Παναμάς το υψηλότερο ποσοστό των Μαύρων. Υπάρχουν έντονες διαφορές 20