Λ '/Τ ιπ ίίη ιιΐι i j U i p y _ ' r j O '. -. < *

Transcript

1 Λ '/Τ ιπ ίίη ιιΐι i j U i p y _ ' r j O '. -. < *

2 Σε αυτο το τεύχος Οι υγρότοποι προσφέρουν στον άνθρωπο αγαθά και υπηρεσίες. Στις αξίες τους αυτές συγκαταλέγεται και η πολιτιστική, δηλαδή η σύνδεση του υγροτόπου με τη μυθολογία, την ιστορία-αρχαιολογία, τη λαογραφία, τη γλώσσα, την αρχιτεκτονική, τις καλές τέχνες και την παραδοσιακή τεχνολογία (σελ. 3). Η Βοιβηίδα ανοίγει την καρδιά της στον Γιάννη Ρούσκα (σελ. 4). Ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Θεσσαλονίκης καλεί τους Θεσσαλονικείς να αποφασίσουν σε τι πόλη θέλουν να ζήσουν (σελ. 4). Ελλάδα και Σκόπια άρχισαν να συνεργάζονται για τη σωτηρία της Δοϊράνης, υπό την αιγίδα της Σύμβασης Ραμσάρ (σελ. 5). Αφιέρωμα: Οικοσυστήματα και Υδατικό πρόβλημα Το υδατικό πρόβλημα της Ελλάδας μπορεί να αμβλυνθεί. Η τεχνογνωσία υπάρχει, οι χρήστες των υδατικών πόρων κατανοούν ότι οι σημερινές συνήθειες και πρακτικές οδηγούν σε αδιέξοδα και η πολιτική βούληση δείχνει τα πρώτα σημάδια μεγαλύτερης αποφασιστικότητας (σελ. 6-15). Προσφορά πενήντα ετών πείρας του Σπύρου Ντάφη. Το βιβλίο του Δασοκομία Πόλεων αποτελεί χρήσιμο βοήθημα στους Δήμους της Ελλάδας (σελ. 16).

3 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ Παραδοσιακή καλύβα στο Μεσολόγγι, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Γ. Ρουσόπουλος Ο ι υ γ ρ ό το π ο ι (π.χ. λ ίμ ν ες, π ο τα μ ο ί, π η γ ές, λ ιμ ν ο θ ά λ α σ σ ες, έλ η ) π ρ ο σ φ έρ ο υ ν σ το ν ά νθρ ω π ο α γ α θ ά (υλικά κ α ι ά υ λα) κα ι υ π η ρ εσ ίες. Σ τις α ξ ίε ς το υ ς α υ τέ ς σ υ γ κ α τα λ έγ ετα ι κα ι η π ο λ ιτισ τικ ή, δ η λ α δ ή η σ ύ ν δ εσ η τ ο υ υ γ ρ ο τό π ο υ μ ε τη μ υ θ ο λ ο γ ία, τη ν ισ το ρ ία -α ρ χ α ιο λ ο γ ία, τη λ α ο γ ρ α φ ία, τη γλώ σ σ α, τη ν α ρ χ ιτε κτο νική, τις κ α λ ές τέχ ν ε ς κα ι τη ν π α ρ α δ ο σ ια κ ή τεχ νο λογία. Πληροφορίες για τη σύνδεση ελληνικών υγροτόπων με τα προαναφερθέντα αντικείμενα βρίσκει κανείς διάσπαρτες σε πολλές μελέτες ειδικών επιστημόνων κατά τα τελευταία 120 έτη. Η πρώτη, όμως, ε ξ όσων γνωρίζουμε, εκτενής μελέτη που προέβαλε την πολιτιστική αξία των υγροτόπων της Ελλάδας ήταν του Θύμιου Παπαγιάννη το Η μελέτη εκείνη δεν αποσκοπούσε μόνο στην απλή πληροφόρηση, αλλά και στην ενδυνάμωση των επιχειρημάτων υπέρ της διατήρησης του υγροτοπικού μας κεφαλαίου. Υπάρχουν και άλλα άρθρα και μελέτες με μικρότερες ή μεγαλύτερες αναφορές στην πολιτιστική αξία, π.χ. της Μυρτώς Πυροβέτση, του Γιώργου Κατσαδωράκη, της Μαρίας Λιλιμπάκη και του Ιωακείμ Παπάγγελου, με πιο πρόσφατη την εργασία της Χριστίνας Μαραγκού. Έως σήμερα δεν έχει γίνει προσπάθεια καταγραφής όλων των εργασιών που πραγματεύονται τις ποικίλες όψεις αυτής της αξίας των ελληνικών υγροτόπων. Από τα αρχαία χρόνια διατηρούνται μύθοι σχετικοί με τους άθλους του Ηρακλή (Στυμφαλίδες Όρνιθες, Κόπρος του Αυγεία), τη θεοποίηση ποταμών (π.χ. Αχελώου), το άνοιγμα του στενού των Τεμπών, την είσοδο στον Άδη (Αχέροντας, Αχερουσία Λίμνη). Και στους νεότερους χρόνους, όμως, πλανώνται δοξασίες σχετικές με νεράιδες, με το υποχθόνιο βουητό στην Κάρλα, την ερμηνεία των βραχωδών εξάρσεων τη ς Νυμφόπετρας δίπλα στην Κορώνεια ως πετρωμένης γαμήλιας πομπής, τον τρόπο ταΐσματος των νεοσσών πελεκάνων από τις μητέρες τους, τον πρωτομάστορα του γεφυριού της Άρτας. Στον χώρο της ιστορίας-αρχαιολογίας υπάρχουν αναφορές για τον προϊστορικό οικισμό στο Δισπηλιό της Λίμνης Καστοριάς, τα τεχνικά έργα που αποπειράθηκε ο Ξέρξης, τις μάχες του Μαραθώνα και των Θερμοπυλών, τον τρόπο διάβασης ποταμών από Βυζαντινούς στρατηγούς, τον πύργο στην Κορώνεια, την πολιορκία του Μεσολογγίου, τον ρόλο της τέω ς Λίμνης Γιαννιτσών στον Μακεδονικό Αγώνα, για αρχαίους και βυζαντινούς ναούς κοντά σε υγροτόπους κ.λπ. Στη λαογραφία και την κοινωνική ανθρωπολογία έχουν καταγραφεί ο τρόπος ζωής ψαράδων τη ς Κάρλας, ένας χορός μιμούμενος την κίνηση υδρόβιων πουλιών, τα παραμύθια κ.ά. Επίσης, η γλωσσολογία έχει ασχοληθεί με την προέλευση ξένων λέξεω ν (π.χ. βάλτος, βιρό, γκιόλα, μπάρα), επιστημονικά και κοινά ονόματα υγροτοπικών οργανισμών, χρήση ελληνικών λέξεω ν στην αγγλική γλώσσα σε κλάδους που σχετίζονται με υγροτόπους, ετυμολογία ονομασιών οικισμών και υγροτόπων (π.χ. βιβάρι-λιβάρι-διβάρι), ονομασίες αλιευτικών σκαφών και εργαλείων. Τέλος, οι υγρότοποι υπήρξαν πηγή έμπνευσης στον χώρο των Τεχνών. Στην αρχιτεκτονική (αχυροκαλύβες, σπίτια, κρήνες), στη λογοτεχνία (π.χ. "Καημοί της Λιμνοθάλασσας" του Κωστή Παλαμά, "Τα Μυστικά του Βάλτου" της Πηνελόπης Δέλτα,) στη ζωγραφική και γλυπτική (βραχογραφίες στη Μεγάλη Πρέσπα, ανάγλυφη παράσταση γερακιού που επιτίθεται σε ερωδιό στον Άγιο Αχίλλειο, πίνακες του Πασχάλη Δουγαλή), στη φωτογραφία (παλιές φωτογραφίες της Κάρλας και των ανθρώπων της από τον Τάκη Τλούπα και τον Δημήτρη Λέτσιο, σύγχρονες έγχρωμες φωτογραφίες λευκωμάτων για υγροτόπους), στον κινηματογράφο ("Το Ποτάμι" του Νίκου Κούν- δουρου, "Πόθοι στους Βάλτους" του Ορέστη Λάσκου, πλάνα διαφόρων υγροτόπων στην ταινία "Ο Θίασος" του Θόδωρου Αγγελόπουλου) και στην παραδοσιακή τεχνολογία (υδραυλικοί κριοί, υδρόμυλοι, υδραγωγεία, γέφυρες, φλοκάτες, εκτροφή κυπρίνων, ορυζώνες, αλιευτικά σκάφη, αλιευτικά εργαλεία, μέθοδοι αλιείας, τεχνικές συντήρησης αλιευμάτων, τρόποι χρήσης προϊόντων των υγροτόπων, μεταφορά προϊόντων μεταξύ παραλιμνίων χωριών, τραινάκι Μυγδονίας). Τα ανωτέρω παραδείγματα απεικονίζουν το ευρύ πεδίο περαιτέρω διεπιστημονικής έρευνας που τίθεται ως πρόκληση σε αυτούς που νοιάζονται για το μέλλον των υγροτόπων μας. Η προτροπή του Γραφείου Ραμσάρ να συνεισφέρουμε στον πολιτισμό σώζοντας τους υγροτόπους, ως μήνυμα για την Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων, έχει ιδιαίτερη βαρύτητα για χώρες όπως η Ελλάδα. Π. Α. Γεράκης ΑΜΦΙΒΙΟΝ

4 Η Επιστροφή της Κάρλας Μ ε α φ ορμή τη ν Π αγκόσ μια Η μέρα Π ολύ τιμη π ρ οσ φ ορά για τις 2 για τ ο υ ς Υ γρ ο τό π ο υ ς σ υνδιοργανώ - Φ εβρουα ρίου 2002 π ρ ο ς τη διεθνή θ η κ ε από το Γαλλικό Ινσ τιτούτο Θ εσ σ α λονίκης και το ΕΚΒΥ, εκ δ ή λω ση μ ε θ έμ α "Α ξιοπ οίηση & π ροσ τασ ία τ η ς φ υσ ικής κληρονομιάς". Τ ον χώ ρο τ η ς εκ δ ή λω σ η ς κοσμούσ αν σκίτσα π ουλιώ ν το υ βρα β ευ μ ένου εικ ο νογρ ά φ ο υ πουλιώ ν Η ry_i κο ινό τη τα που α γω νίζετα ι για τη δια τήρησ η τω ν υγροτόπ ω ν α π ο τελεί το ν εο εκ δ ο θ έν βιβλίο το υ Γιάννη Ρούσκα "Η Επ ιστροφή τ η ς Κάρλας". Το βιβλίο α ν α φ έρ ετα ι σ την ιστορία, στη μυθολογία, σ την κοινω νιολογία, σ την οικολογία, στα π ρ ο β λή μ α τα και στη ναυπ ηγική και λα ο γρ α φ ική π α ρά κ. Π ασχάλη Δ ο υ γα λή. Για τη σημασία δοση τ η ς Κ ά ρ λα ς και τ η ς Π αρακάρ- και τ ις α ξίες τω ν υγροτόπ ω ν και ιδιαί λια ς π εριο χής. Κ όσ μημα α π οτελο ύν τε ρ α τ η ς Λ ίμνης Κ άρλα ς, μίλησαν οι κ. Α ντώ νη ς Μ α ντζα βέλα ς, Μ ηχανικός υδά τω ν & δασών, κ. Π.Α. Γ ερ ά κης, Π ρ ό εδ ρ ο ς το υ Ε κτελεσ τικο ύ Σ υ μ β ο υ λίου το υ ΕΚΒΥ και κ. Γιάννης Ρούσκας, σ υ γγρ α φ έα ς το υ βιβλίου "Η επ ισ τροφ ή τ η ς Κάρλας". οι α σ π ρ ό μ α υ ρ ες φ ω το γ ρ α φ ίες το υ Τάκη Τλούπ α και το υ Δ η μ ή τρ η Λ έτσ ιου. Η βιβλιογραφική τε κ μ η ρίωση είναι πλούσια. Από τ ις π ρ ώ τες σ ελίδ ες μ ετα φ έρ ο ν τα ι στον αναγνώ σ τη οι χτύπ οι τ η ς κα ρ δ ιά ς τη ς Β οιβηίδα ς που ο σ υ γγρ α φ έα ς αφ ουγκρ ά σ θ η κε, π ρ ο το ύ αρχίσ ει να γράφει, α υ τό το βιβλίο. Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Κ. Παρμενόπουλος Ποια Θεσσαλονίκη θέλουμε; Έχει αποδειχθεί διεθνώς ότι τα προβλήματα μιας πόλης επιλύονται ευκολότερα, όταν υπάρχει ένα σχέδιο που τα αντιμετωπίζει συνολικά και με μακρά προοπτική. O Οργανισμός Ρυθμιστικού και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης ανέλαβε την πρωτοβουλία να εκπονηθεί ένα τέτοιο σχέδιο για το πολεοδομικό συγκρότημα τη ς Θεσσαλονίκης και την ευρύτερη περιοχή. Έχει συγκροτήσει πολυμελή επιστημονική ομάδα από στελέχη του Οργανισμού και πανεπιστημιακούς, η οποία και εκπόνησε την πρώτη μορφή ενός στρατηγικού σχεδίου για την αειφορική ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης. Το σχέδιο ακολουθεί τη συνήθη δομή κάθε στρατηγικού σχεδίου: καταγραφή και ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης, τοποθέτηση των στρατηγικών σκοπών, προτεραιότητες δράσης για την εφαρμογή του. Για να διευκολυνθούν οι παρουσιάσεις και οι συζητήσεις, το σχέδιο έχει χωρισθεί στις εξής τρεις ενότητες: Ενότητα 1: Περιβάλλον, Υποδομές και Ποιότητα Ζωής Ενότητα 2: Παραγωγικό Σύστημα και Ανταγωνιστικότητα Ενότητα 3: Κοινωνική Δικαιοσύνη και Συνοχή Ο πρόεδρος του Οργανισμού, κ. Κ. Λοίζος, και ο εκπρόσωπος της επιστημονικής ομάδας, κ. Γ. Καυκαλάς, παρουσίασαν τις βασικές αρχές του σχεδίου και τα αντικείμενα της 1ης ενότητας σε ειδική συνάντηση εργασίας στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού τη 2α Φεβρουαρίου Στη συνάντηση συμμετείχαν με προτάσεις για βελτίωση του σχεδίου εκπρόσωποι πολλών διοικητικών, επαγγελματικών, παραγωγικών και επιστημονικών φορέων. Το ΕΚΒΥ πιστεύει, με βάση την πείρα του, ότι ένα τέτοιο στρατηγικό σχέδιο είναι σχετικώς εύκολο να αποκτήσει επιστημονική αρτιότητα και επιχειρησιακή πληρότητα και ετοιμότητα. Η επιτυχημένη, όμως, εφαρμογή του είναι αδύνατη, αν δεν γίνει αποδεκτό από μεγάλο μέρος των πολιτών. Η αποδοχή είναι δύσκολη και μακρά διαδικασία, που απαιτεί επαρκείς πιστώσεις και τις γνώσεις ειδικών επικοινωνιολόγων. Η πρωτοβουλία του Οργανισμού δίνει την ευκαιρία στους Θεσσαλονικείς να αποφασίσουν σε τι πόλη θέλουν να ζήσουν τα παιδιά τους, δηλαδή, να ρυθμίσουν οι ίδιοι την τύχη αυτής της πόλης. Συμμεριζόμαστε τη γνώμη ότι η Θεσσαλονίκη δεν πρέπει να αφεθεί να μετατραπεί σε αντίγραφο της Αθήνας, τη ς Κωνσταντινούπολης ή του Κα'ίρου αλλά, αντίθετα, πρέπει να πρωταγωνιστήσει στο να καταστεί πιο ισόρροπη και δίκαιη η κατανομή των πόρων σε όλες τις πόλεις και τις περιφέρειες της πατρίδας μας. Καλό είναι να δρούμε τοπικά, αφού πρώτα σκεφθούμε πανελλήνια.

5 Έντονο ενδιαφέρον για την ανόρθωση της Δοϊράνης Διακρατική Συνάντηση στη Θεσσαλονίκη Πλάβα στη Λίμνη Δοϊράνη, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Α. Χαντζαρίδου Στις Δ εκεμβρίου 2001 πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη συνάντηση εκπροσώπων υπηρεσιών και οργανισμών αυτοδιοίκησης από την Ελλάδα και τα Σκόπια με θέμα τη διατήρηση και τη ν αειφόρο ανάπτυξη τη ς Λίμνης Δοϊράνης. Η συνάντηση τελούσ ε υπό τη ν αιγίδα τ η ς Σύμβασης Ραμσάρ και τη ς Μ ονάδας Συντονισμού για το υ ς Μ εσογειακούς Υγροτόπ ους MedWet. Φ ιλοξενήθηκε στις εγκατασ τάσεις το υ ΕΚΒΥ, το οποίο αποτελεί μέλος του Τεχνικού Δικτύου MedWet. Τα συμπεράσματα τη ς συνάντησης συνοψίζονται ως ακολούθως: Οι δύο π λευρές θα πρέπει να υιοθετήσ ουν ένα κοινό σχέδιο δράσεων για τη ν αποκατάσταση, διατήρηση και αειφόρο διαχείριση τη ς ευ ρ ύ τερ η ς Στενή συνεργασία πρέπει να αναπτυχθεί σε τεχνικό και επιστημονικό επίπεδο για τη ν έρευνα και παρακολούθηση τω ν παραγόντων που επιδρούν στη διατήρηση και αποκατάσταση τη ς λίμνης. m r λεκά νης απορροής τη ς Λίμνης Δοϊράνης, σύμφωνα με τις κα τευθυντή Υποβολή κοινών προτάσεων προγραμμάτω ν σε εθνικές και διεθνείς ριες γρ α μ μ ές που έχουν θεσπιστεί από π ηγές χρηματοδότησ ης για τη ν εφ α ρ τη Σύμβαση Ραμσάρ. Απαραίτητη κρίνεται η λήψη άμεσων μέτρω ν για να αναχαιτισθεί η υποβάθ- μογή τω ν μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων δραστηριοτήτω ν. Για τη ν εφ αρμογή όλων τω ν ανωτέρω μιση τη ς λίμνης, π.χ. περιορισμός τη ς χρήσ ης του νερού στη λεκάνη απορ κρίθηκε αναγκαία η σύσταση ειδικής Ο μάδας Εργασίας με τη συμμετοχή ροής τη ς λίμνης, περιορισμός τη ς τριώ ν εκπροσώπων από τη ν κάθε χώρα. ρύπανσης τη ς λίμνης, ενίσχυση του υδατικού αποθέματος τη ς λίμνης. Η Γραμματεία αυτής τη ς Ο μάδας Εργασίας, θα αποτελείται από εκπροσώπους Είναι αναγκαία η στενή συνεργασία για τη ν ανάπτυξη ενός ολοκληρω μένου σχεδίου διαχείρισης τη ς ευ ρ ύ τερ η ς λεκά νης απορροής τη ς λίμνης, το οποίο θα αφορά το υ ς φυσικούς και ανθρω πογενείς π αράγοντες και θα στηρίζεται σε επίσημες διμερείς συμφωνίες. του ΕΚΒΥ, τη ς Συντονιστικής Μ ονάδας MedWet και του γραφ είου τη ς Deutsche Gesellschaft fur Technische Zusam m enarbeit (GTZ) Σκοπίων που λειτουρ γεί ως σύμβουλος του Υπουργείου Π εριβάλλοντος, Δασών και Γεω ρ γία ς τη ς γειτονικής χώρας. Νίκος Κόντος Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Α. Χαντζαρίδου Α Μ Φ Ι Β Ι Ο Ν

6 ΑΦΙΕΡΩΜΑ Οικοσυστήματα & Υδατικό Πρόβλημα Λίμνη Τριχωνίδα, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Γ. Ρουσόπουλος Υδατικό πρόβλημα και διαχείριση Το υδατικό πρόβλημα έχει πάρει τα τελευταία έτη τεράστιες διαστάσεις και απασχολεί τις κυβερνήσεις όλων των χωρών. Η Ευρωπαϊκή Ένω ση εξέδωσε σχετική Οδηγία-Πλαίσιο για τα ύδατα. Η κύρια προσέγγιση για την εφαρμογή της Οδηγίας αυτής είναι η ορθολογική διαχείριση των λεκανών απορροής και συνεπώς των οικοσυστημάτων που περιλαμβάνονται σε αυτές. Σκοπός είναι η παραγωγή τη ς μ εγιστης δυνατής ποσότητας νερού, άριστης κατά το δυνατόν ποιότητας, στα πλαίσια τη ς γενικής διαχείρισης του υδατικού δυναμικού. Π ολλές φ ο ρ ές η έννοια τ η ς διαχείρισης συγχέεται με τη ν έννοια τη ς εκμετά λ λευσης. Διαχείριση σημαίνει διευθέτηση τω ν χρήσεω ν και ρύθμιση τω ν τυχόν δικαιωμάτων νομής κατά τέτο ιο ν τρόπο ώστε να επιτυγχάνονται, κατά το καλύτερο δυνατό, οι σκοποί οι οποίοι τίθενται στο σχέδιο διαχείρισης. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη ν ορθολογική διαχείριση μιας λεκά νης απορροής ή μιας οποιασδήποτε περιοχής είναι η κατάρτιση ενός ολοκληρω μένου σχεδίου διαχείρισης, το οποίο θα λαμβάνει υπόψη τις αβιοτικές, βιοτικές και κοινωνικές συνθήκες τη ς περιοχής, θα τοπ οθετεί το υ ς επιδιωκόμε- νους σκοπούς διαχείρισης και θα καθορίζει τα απαραίτητα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, ώστε να επιτευχθούν οι σκοποί της. Α ειφ όρος διαχείριση μιας λεκάνης απορροής υφίσταται, όταν με τα διαχειριστικά μέτρα που εφαρμόζονται, επιδιώκεται η εξασφάλιση στο διηνεκές τω ν ω φελειών που αναμένεται να προκύψουν από το υ ς σκοπούς διαχείρισης. ΑΜΦΙΒΙΟΝ

7 μέτρω ν και η κατάσταση διατήρησης τω ν επί μ έρ ου ς οικοσυστημάτων. Από τα αποτελέσματα τη ς παρακολούθησης εξαρ- τάται η τροποποίηση τω ν ισχυόντων μέτρω ν ή η λήψη νέων μέτρων. Για τη ν οποιαδήποτε τροποποίηση, ή τη λήψη νέων μέτρω ν πρέπει να ενημερώ νονται οι άμεσα ή έμμεσ α ενδιαφερόμενοι ή θιγόμενοι. Συνεπώς, ένα βασικό εργαλείο διαχείρισης είναι η σωστή ενημέρωση, η οποία πρέπει να είναι συνεχής από το στάδιο κατάρτισ ης ενός διαχειριστικού σχεδίου έω ς την έναρξη εκπόνησής του αλλά και κατά τη διάρκεια εφ α ρμογής του. Όπου απαιτείται, τη ν ενημέρωση ακολουθεί η διαβούλευση με τις ενδια φ ερόμενες κοινωνικές ομάδες για τη ν επ ίτευξη τη ς συναίνεσης. Λιμνοθάλασσα Πρόκοπος στην Πελοπόννησο, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Έγχρωμον Σπύρος Ν τάφ ης Μια λεκάνη απορροής αποτελείται από ένα μωσαϊκό οικοσυστημάτω ν τα οποία διαφέρουν ως προς τη φυσικότητά, τη δομή, τις λειτο υ ρ γίες το υ ς αλλά και ως προς τις ω φ έλειες που απορρέουν από τη ν ορθολογική διαχείρισή τους. Αειφόρος διαχείριση ενός οικοσυστήματος σημαίνει την εξασφάλιση στο διηνεκές τω ν ίδιων ωφελειών, ποσοτικά και ποιοτικά, που παρέχονται από το συγκεκριμένο οικοσύστημα. Για να επ ιτευχθεί αυτό απαιτείται η τήρηση δύο άλλων αρχών: Η διατήρηση το υ οικοσυστήματος ως οικοσυστήματος, σε καλή κατάσταση διατήρησης. Η διατήρηση τη ς παραγωγικής ικανότητας του εδάφους, στα χερσαία οικοσυστήματα, ή τη ς υδατικής δίαιτας (ποσοτικά και ποιοτικά) στα υγροτοπικά και θαλάσσια οικοσυστήματα. Βασικά εργαλεία για μια σωστή διαχείριση είναι η παρακολούθηση με τη ν οποία ελέγχετα ι η εφ αρμογή τω ν διαχειριστικών μέτρων, η απ οτελεσ ματικότητα τω ν εφ αρμοζομένω ν Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Έγχρωμον Το φράγμα στην Τεχνητή Λίμνη Ταυρωπού, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Σ. Μηλιώνης ΑΜΦΙΒΙΟΝ > 7 i

8 Η συμβολή της αειφορικής διαχείρισης των ανανεώσιμων φυσικώ ν πόρων στην άμβλυνση του υδατικού προβλήματος Η έλλειψη επαρκούς ποσότητας και ποιότητας νερού, ήδη έντονη σε πολλές περιοχές της χώρας, αναμένεται στο άμεσο μέλλον να ενταθεί και να επεκταθεί ακόμη περισσότερο. Η άμβλυνση του προβλήματος δεν θα προέλθει από κάποια τεχνολογική επανάσταση, αλλά μέσα από την ανάπτυξη πολλών και σύνθετων προσεγγίσεων. Μία από τις προσεγγίσεις αυτές βασίζεται στην κατανόηση τόσο της αλληλεξάρτησης των φυσικών οικοσυστημάτων με τη λεκάνη απορροής στην οποία ανήκουν, όσο και του ρόλου που έχουν οι λειτουργίες των οικοσυστημάτων στη δίαιτα των υδάτων της λεκάνης απορροής τους. Τα φυσικά οικοσυστήματα (π.χ. δασικά, υγροτοπικά) με τις λειτουργίες (όπως η αποθήκευση του νερού) που επιτελούν, αφενός επηρεάζουν το υδατικό ισοζύγιο τη ς λεκάνης απορροής τους, αφετέρου επηρεάζονται από τις δραστηριότητες που ασκούνται σε αυτήν. Είναι, επομένως, απαραίτητη η προσπάθεια επίτευξης τη ς κατάλληλης κατανομής νερού ανάμεσα στις διάφορες χρήσεις, ώστε τα φυσικά οικοσυστήματα να διατηρούνται, αλλά και να εκπληρώνουν τον ρόλο τους ως παράγοντες βελτίωσης της ποιότητας ζωής και προμήθειας περισσότερου και καθαρότερου νερού στους χρήστες. O βαθμός επιτέλεσης των διαφόρων λειτουργιών των οικοσυστημάτων, καθώς και η χωρική τους κατανομή στη λεκάνη απορροής, επηρεάζουν την ποσότητα και ποιότητα των επιφανειακών και υπογείων υδατικών πόρων και συνεισφέρουν στη διατήρηση της ποιότητας των εδαφικών πόρων και της βιοποικιλότητας. Φυσικές λειτουργίες, όπως η αποθήκευση νερού, η στήριξη τροφικών πλεγμάτων, η παγίδευση ιζημάτων και τοξικώ ν ουσιών, ο μετασχηματισμός και η απομάκρυνση τω ν θρεπτικών στοιχείων, η τροποποίηση πλημμυρικών φαινομένων, ο εμπλουτισμός τω ν υπογείων υδροφο- ρέων κ.λπ., μπορούν να συνεισφέρουν στη διατήρηση και στην αειφορική διαχείριση τω ν υδατικών πόρων στη λεκάνη απορροής. Για την υλοποίηση της προσέγγισης αυτής, το ΕΚΒΥ συνεισφέρει στην ανάπτυξη (ή απλώς έχει εφαρμόσει), μια σειρά μεθόδων και εργαλείων, όπως η ανόρθωση και αποκατάσταση υγροτόπων, η δημιουργία τεχνητώ ν υγροτόπων, καθώς και η υδρολογική προσομοίωση του υγροτόπου και της λεκάνης απορροής του. Τα εργαλεία αυτά μπορούν να βοηθήσουν στην ορθολογικότερη κατανομή του νερού και στη βελτίωση της ποιότητάς του. Σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών και ειδικότερα των υγροτόπων εντός της λεκάνης απορροής τους, η προσέγγιση αυτή εξειδικεύεται και με βάση τις απαιτήσεις της νέας Οδηγίας-Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα ύδατα. Παράλληλα, το ΕΚΒΥ προωθεί τη συμμετοχή των εμπλεκόμενων κοινωνικών ομάδων (μετόχων) σε όλα τα στάδια διαχείρισης μέσα από προγράμματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. Το υδατικό πρόβλημα τη ς Ελλάδας μπορεί πράγματι να αμβλυνθεί. Η τεχνογνωσία υπάρχει σε πολλά ιδρύματα και υπηρεσίες, οι χρήστες των υδατικών πόρων αρχίζουν να κατανοούν ότι οι σημερινές συνήθειες και πρακτικές οδηγούν σε αδιέξοδα και η πολιτική βούληση αρχίζει να δείχνει τα πρώτα σημάδια μεγαλύτερης αποφασιστικότητας. Γεώργιος Ζαλίδης Καλλιέργεια ηλίανθου, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Σ. Μηλιώνης

9 Τομεακές πολιτικές και διαχείριση υδατικών πόρων Ψάρεμα στη Λίμνη Καστοριά, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Έγχρωμον Η αειφορική διαχείριση των υδατικών πόρων αποτελεί πολύπλοκο ζήτημα. Μέρος της πολυπλοκότητας αυτής οφείλεται στο ότι το νερό χρησιμοποιείται στην άσκηση όλων των οικονομικών δραστηριοτήτων μιας χώρας. Η αξιολόγηση του ρόλου κάθε τομέα οικονομικής δραστηριότητας στο υδατικό πρόβλημα είναι ένα πρώτο βήμα για τον σχεδιασμό μέτρων αειφορικής διαχείρισης των υδατικών πόρων. Κάθε τομεα κή πολιτική: καθορίζει τα προς εφ αρμογή μέτρα, συγκεκριμενοποιεί τις κοινωνικές ομά δες στις οποίες απευθύνονται τα μέτρα, συνυπολογίζοντας κάθε φ ορά το κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό κόστος, διαμορφώ νει το πλαίσιο μέσα στο οποίο σχεδιάζονται μέτρα αλληλένδετω ν ή και παρεμφερώ ν πολιτικών. Έ χοντα ς αναγνωρίσει το ν ρόλο τω ν τομεακώ ν πολιτικών, ζητούμενο είναι, σε επόμενο βήμα, να τεθ ο ύ ν οι βάσεις στις οποίες θα στηριχθεί ο σχεδιασμός μέτρω ν πολιτικής. Να τεθούν, δηλαδή, τα σημεία αναφ οράς του σχεδιασμού. Θ εμέλιο για το ν οποιοδήποτε σχεδιασμό μέτρω ν πολιτικής η οποία αναφ έρεται στη διαχείριση του νερού, όπως και κάθε άλλου φυσικού πόρου, αποτελεί η πρακτική, αλλά πολύ περισσότερο η επιχειρησιακή αποσαφήνιση τω ν γνωρισμάτων του φυσικού πόρου. Η Agenda 21* περιγράφει τα "επιχειρησιακά" γνωρίσματα τω ν υδατικών πόρων ως ε ξή ς "η ολοκληρωμένη διαχείριση τω ν υδατικώ ν πόρων βασίζεται στην αντιμετώπιση του νερού ως ενός φυσικού πόρου, ενδογενούς στοιχείου τω ν οικοσυστημάτων και ως ενός κοινωνικού και οικονομικού αγαθού, του οποίου η ποσότητα και ποιότητα καθορίζει κατά περίπτωση τον ενδεδειγμένο τρόπο χρήσης του". Ο ενδεδειγμένος τρ όπ ος χρήσ ης τω ν υδατικών πόρων αφορά, σε επίπεδο τομεακώ ν πολιτικών, το υ ς ακόλουθους έξι βασικούς κλάδους οικονομικής δρασ τηριότητας: γεω ργία, αλιεία, βιομηχανία, παραγωγή ενέργειας, μ ετα φ ο ρ ές και τουρισμόαναψυχή. Η συμμετοχή κάθε το μ έα στο υδατικό πρόβλημα ποικίλλει. Η γεω ργία, για παράδειγμα, είναι το μ έα ς με πολύ μεγάλη συμμετοχή στο ποσοτικό πρόβλημα τη ς διαχείρισης τω ν υδατικών πόρων, καθώς υπολογίζεται ότι περισσότερο από τα 4/5 του διατιθέμενου προς κατανάλωση νερού αποδίδεται στη γεω ργία. Η βιομηχανία, από τη ν άλλη, αν και δεν καταναλώνει πολύ νερό, αναγνωρίζεται ως υπεύθυνη για σοβαρότατες σημειακές ρυπάνσεις τω ν υδατικών πόρων. Σε όλους όμω ς το υ ς το μ είς είναι εμφ α νές ότι το υδατικό ε.ί

10 πρόβλημα είναι στη βάση του οικονομικό, διότι έχει να κάνει με τη διανομή ενός πόρου ο οποίος είναι ανεπαρκής σε δ εδ ο μ ένες χρονικές στιγμές ή σε συγκεκριμένες περιοχές. Οι λύσ εις που προτείνουν οι το μ εα κές πολιτικές για να αμβλυνθεί το υδατικό πρόβλημα, βασίζονται σε δύο διακριτές πρακτικές. Η πρώτη είναι αυτή τη ς τιμολόγησης, δηλαδή τη ς απόδοσης τιμ ή ς στη μονάδα καταναλισκόμενου νερού. Τα μέτρα τιμ ο λό γησ ης δίνουν έμφαση στη μη χρήση του νερού και γ ι αυτό σχετίζονται κυρίως με τιθάσευση τη ς ζήτησης. Τα τελευτα ία έτη οι πολιτικές τιμολόγησ ης απολαμβάνουν αυξανόμενο ενδιαφέρον, ιδιαίτερα από τη ν πλευρά τω ν διαχειριστών του νερού. Το γ εγονός αυτό σ χετίζεται άμεσα με τη διεθνή τάση για ιδιωτικοποίηση τω ν εταιρειώ ν ύδρευσ ης και αποχέτευσης. Για να μπορέσει, όμως, οποιαδήποτε πρακτική τιμολόγησ ης να εξασφαλίσει τη ν ορθή κατανομή ω φελειών πρέπει οπωσδήπ οτε να λαμβάνει υπόψη τη ς και το περιβαλλοντικό κόστος. Η π ρόοδος τη ς οικονομικής επιστήμης στον το μ έα τη ς οικονομικής το υ π εριβάλλοντος παρέχει πολύτιμα εργαλεία τα οποία υπολογίζουν το περιβαλλοντικό κόστος σε πρακτικές τιμολόγησ ης. Έ να από τα εργαλεία αυτά είναι η οικο-αποδοτικότητα. Ο όρος οικο-αποδοτικότητα αναφέρεται σε διαδικασίες οι οποίες είναι απ οδοτικές τόσ ο από τη ν οικονομική το υ ς πλευρά όσο και από τη ν περιβαλλοντική τους. Το συνθετικό οικο-, δηλαδή, αναφ έρεται τόσ ο στην οικονομία όσο και στην οικολογία (υπό τη ν έννοια τη ς φ ροντίδας για τα οικολογικά συστήματα). Από οικονομική σκοπιά μια διαδικασία είναι αποδοτική όταν καταφ έρνει να παράγει το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα χρησιμοποιώντας δεδομένους, περιορισμένους πόρους. Από περιβαλλοντική σκοπιά μία διαδικασία είναι αποδοτική, όταν καταφ έρνει να διατηρήσει τις λειτουργίες τω ν οικοσυστημάτων. Η δεύ τερ η πρακτική είναι αυτή τω ν κινήτρων και το υ συμμετοχικού σχεδιασμού. Ο σ υμμετοχικός σχεδιασμός είναι μία χουν π ληροφ ορίες στους σχεδιαστές, όσο οι δεύτεροι προγραμματίζουν δράσεις. Ζητούμενο είναι η αλληλεπίδραση μετα ξύ χρηστών και σχεδιαστών να οδηγεί στο βέλτιστο προϊόν ή υπηρεσία. Στην προκειμένη περίπτωση, δηλαδή, να παρέχεται η επιθυμητή ποσότητα και ποιότητα νερού σε κάθε το μ έα ανάλογα με τις ανάγκες του. Το ΕΚΒΥ εκπονεί έργα τα οποία σκοπεύουν στον σχεδιασμό μέτρω ν τομεακώ ν πολιτικών για τη ν άμβλυνση το υ υδατικού προβλήματος. Δύο παραδείγματα αφορούν τις π εριοχές τω ν Λιμνών Κορώνειας και Κερκίνης. Στην Κορώνεια σχεδιάσθηκαν μέτρα του αγροπεριβαλλοντικού κανονισμού, με σκοπό το ν περιορισμό τη ς χρήσ ης για άρδευση τω ν υδάτων που υπεισέρχονται στο υδρολογικά ισοζύγιο του υγροτόπου. Στην Κερκίνη, μέσα από το έργο "Ολοκληρωμένη Διαχείριση Ευρωπαϊκών Υγροτόπων", το ΕΚΒΥ εργάζεται στο πεδίο με το υ ς γεω ργούς, το υ ς ψαράδες, το υ ς εκπαιδευτικούς και το υ ς τουρίσ τες, επιχειρώ ντας να σχεδιάσει ορισμένα ειδικά μέτρα διαχείρισης τω ν υδατικών πόρων τη ς περιοχής, τα οποία να αντανακλούν τόσ ο τις προσδοκίες τη ς τοπ ικής κοινωνίας, όσο και το υ ς επιστημονικούς περιορισμούς που αντιμετωπίζει η χρήση του νερού τη ς λίμνης. Ο σχεδιασμός μέτρω ν τομεακώ ν πολιτικών για να αμβλυνθεί το υδατικό πρόβλημα είναι μία πολύπλοκη, αλλά πολλά υποσχόμενη διαδικασία καθώς τα διαθέσιμα εργαλεία είναι ποικίλα. Κάθε πολιτική έχει το ν ρόλο τη ς ανάλογα με τον τομέα, το ν χώρο και το ν χρόνο. Τα εργαλεία υπάρχουν και είναι εν δυνάμει όλα αποδοτικά. Μένει για τη ν πολιτεία να αποφασίσει, με δεδομένη τη στήριξη από επιστημονικά ιδρύματα σε θέματα τεχνογνωσίας, για το ποια εργαλεία θα χρησιμοποιήσει σε κάθε περίπτωση. Στέφ ανος Φωτίου * Το 1992 έγινε στο Ρίο Ιανέϊρο η Σύνοδος Κορυφής των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη. Οι ηγέτες των χωρών του πλανήτη, προβληματισμένοι για την πορεία ανάπτυξης που ακολουθείται από την ανθρωπότητα και το επικίνδυνο σημείο περιβαλλοντικής υποβάθμισης πολλών περιοχών του πλανήτη μας, πήραν την απόφαση να δράσουν συλλογικά στον 21ο αιώνα με σκοπό την αναβάθμιση του περιβάλλοντος και τη βελτίωση των όρων διαβίωσης των ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ο προβληματισμός τους και οι αποφάσεις στις οποίες κατέληξαν καταγράφηκαν σε ένα κείμενο-πρόγραμμα δράσης για τον 21ο αιώνα που ονομάσθηκε "Agenda 21". μέθοδος μέσω τη ς οποίας αντιπροσωπευτικοί χ ρ ήσ τες παρέk lop? ΑΜΦΙΒΙΟΝ

11 Υδατικοί πόροι και διαχείριση φυσικών οικοσυστημάτων Η σύγχρονη προσέγγιση στην οποία κα τευ θύνετα ι η παγκόσμια κοινότητα για τη διαχείριση τω ν φυσικών οικοσυστημάτω ν είναι η οικοσυστημική (ecosystem appro ach ). Α π οφ ασίσ θηκε να υ ιο θ ετη θ εί στην 5η σ υνάντηση τω ν Συμβαλλομένω ν Μ ερώ ν τη ς Σύμβασης για τη Β ιολογική Ποικιλότητα, στο Ναϊρόμπι το Στην απόφαση π εριλαμβάνονται οι αρχές τη ς εφ αρμογή ς της και σύσταση προς τα συμβαλλόμενα μέρη και όλους το υ ς διεθνείς οργανισ μούς να την ενσω ματώ σουν στις εθ ν ικ ές π ολιτικές και νομοθεσ ίες. Η οικοσυστημική προσέγγιση βασίζεται στην εφαρμογή μεθόδω ν που επικεντρώνονται σε όλα τα επίπεδα τω ν δομικών και λειτουργικώ ν γνωρισμάτων τω ν οικοσυστημάτων και στην αρχή ότι ο άνθρωπος αποτελεί ενδ ο γενές συστατικό τω ν περισσότερων οικοσυστημάτων. Η Σύμβαση Ραμσάρ, στις ν έες κατευθύνσεις που εξέδω σ ε για το ν σχεδιασμό τη ς διαχείρισης τω ν υγροτοπικών οικοσυστημάτων εξειδικεύει τη ν οικοσυστημική προσέγγιση. Σύμφωνα με τις κατευθύνσεις α υτές ο σχεδιασμός τη ς διαχείρισης είναι διαδικασία ευπροσάρμοστη και δυναμική και το σχέδιο διαχείρισης μπορεί να αλλάζει, να εξελίσ σ εται για να ανταποκρίνεται σε διάφορους παράγοντες εντό ς ή και εκ τό ς τη ς περιοχής εφ α ρ μογής του. Το υφιστάμενο ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο για τη ν προστασία τη ς βιοποικιλότητας εφ αρμόζετα ι κυρίως με την αναγνώριση, τη ν κήρυξη και τη διαχείριση προσ τατευόμενω ν περιοχών. Κριτήρια επιλογής τω ν περιοχών αυτών είναι οι σημαντικοί φυσικοί τύποι οικοτόπων, σημαντικά είδη και οι χώροι όπου αυτά ζουν, αναπαράγονται και τρέφονται. Η διαχείριση τω ν προστατευόμενω ν περιοχών έχει σκοπό τη διατήρησή αυτών τω ν στοιχείων τους. Στην Ελλάδα η διαχείριση τω ν φυσικών οικοσυστημάτων, ασκείται θεσμικά μόνο για τη ν κατηγορία τω ν δασικών, όπως προβλέπεται από τη δασική νομοθεσία με τη ν οποία έχουν κηρυχθεί ως π ροσ τατευόμενες περιοχές κυρίως δασικές, όπως οι εθνικοί δρυμοί και τα αισθητικά δάση. Σε αυτές, προβλεπόταν απόλυτη προστασία και αποθαρρύνονταν οι ανθρώπινες δρασ τηριότητες. Στη δεκαετία του 1980, με το ν Νόμο-Πλαίσιο 1650 για την προστασία του π εριβάλλοντος αλλάζει η αντίληψη περί απόλυτης προστασίας. Η κατεύθυνση πλέον δεν είναι στην απόλυτη προστασία, αλλά στην αειφορική διαχείριση. Με τον νόμο αυτό, για τις π ροσ τατευόμενες περιοχές ορίζονται ζώ νες προστασίας και σε α υ τές ρυθμίζονται οι ανθρώπινες δρασ τηριότητες. Η ανάγκη να καλυφθούν οι υποχρεώσεις τη ς χώ ρας έναντι τω ν διεθνών συμβάσεων και τω ν ευρωπαϊκών οδηγιών ως προς το ν καθορισμό νέω ν προστατευόμενω ν περιοχών συνέβαλαν στην αναγκαιότητα διαμόρφω σης το υ εθνικού σχεδιασμού για το φυσικό περιβάλλον. O σχετικά πρόσφατος Νόμος 2742/99 για το ν χω ροταξικό σχεδιασμό και τη ν αειφόρο ανάπτυξη, θέτει το πλαίσιο διαχείρισης τω ν προστατευόμενω ν περιοχών. Πηγή Αραβησού, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Σ. Μηλιώνης ΑΜΦΙΒΙΟΝ * 11 4

12 Η πείρα έχει δ είξει ότι η διαχείριση στις π ροσ τατευόμενες π εριοχές και η διαχείριση τω ν πόρων τη ς ευ ρ ύ τερ η ς περιοχής τους, όπως τω ν υδατικών στη λεκάνη απορροής τους, ασκούνται χω ρίς συντονισμό. Η έλλειψ η συντονισμού οδηγεί σε αδυναμία επ ίτευξης του σκοπού τη ς διαχείρισης. Το ΕΚΒΥ εφ αρμόζει τις αρχές τη ς οικοσυστημικής προσέγγισ ης στην εκπόνηση διαφόρων έργω ν διαχείρισης φυσικών οικοσυστημάτων και ιδιαιτέρω ς τω ν υγροτοπικών. Ένα παράδειγμα εφ α ρ μογής αφορά το έργο αποκατάστασης του υγροτοπικού συστήματος τω ν Λιμνών Χειμαδίτιδας και Ζάζαρης. Στο έργο αυτό συνδέθηκε η διαχείριση τω ν λιμνών με τη διαχείριση τη ς λεκά νης απορροής τους, σε ό,τι αφορά τη χρήση τω ν υδάτων. Π ρος τούτο, α ξιολογήθηκε ο βαθμός επ ιτέλεσ ης τω ν υγροτοπικών λειτουργιώ ν, λαμβάνοντας υπόψη τα γνω ρίσματα τη ς λεκά νης απορροής, και προτά- θηκαν μέτρα διαχείρισης, τα οποία βρίσκονται στο στάδιο τη ς υλοποίησης. Πολλά προβλήματα στη διαχείριση τω ν υδατικών πόρων προκαλούνται από τη ν πολυδιάσπαση τω ν μέτρω ν πολιτικής και τ η ς νομοθεσίας, τη ν αποσπασματική αντιμετώπιση του θέματος τη ς ποιότητας και ποσότητας, τη μη σύνδεση τη ς διαχείρισης τω ν υδατικών πόρων με τη διαχείριση τω ν φυσικών οικοσυστημάτων. Τα προβλήματα αυτά έρχεται να αντιμετωπίσει η νέα Οδηγία-Πλαίσιο για τα ύδατα. Η Οδηγία αυτή, εκ τό ς τω ν άλλων, αλλάζει τη ν επικρατούσα αντίληψη και θεω ρεί τα φυσικά οικοσυστήματα και τις προσ τατευόμ ενες π εριοχές ως χρ ήσ τες τω ν υδατικών πόρων. Ειδικότερα, προβλέπει τη ν προστασία και τη βελτίωση τω ν άμεσα εξαρτώ - Δρακόλιμνη, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Χ. Παπαϊωάννου μενων απο το νερο χερσαίων οικοσυστημάτων και υγροτοπων σε ό,τι αφορά τις ανάγκες το υ ς σε νερό, και εντάσσει τις π ροσ τατευόμενες περιοχές στο σχέδιο διαχείρισης τη ς λεκά νης απορροής. Στην υλοποίηση του εθνικού σχεδιασμού για το φυσικό περιβάλλον και κατά το ν σχεδιασμό τη ς ανταπόκρισης τη ς χώ ρας στις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη ν Οδηγία-Πλαίσιο θα πρέπει: α) στις π ροδιαγραφές τω ν διαχειριστικών σχεδίων τω ν λεκανών απορροής να ενσωματωθούν οι απαιτήσεις τω ν φυσικών οικοσυστημάτων για τη ν απρόσκοπτη επιτέλεση τω ν λειτουργιώ ν τους, β) η διαχείριση τω ν προστατευόμενω ν περιοχών να δίνει ειδική έμφαση στη διατήρηση τω ν λ ειτο υ ρ γιών τω ν εντό ς αυτών οικοσυστημάτων και στην α λληλεξά ρ τησή το υ ς με τα γειτνιάζοντα οικοσυστήματα. Επίσης, στον καθορισμό τω ν διαχειριστικών μέτρω ν να λαμβάνονται υπόψη οι υφ ισ τάμενες χρήσ εις τω ν πόρων, όχι μόνο εντό ς τω ν ορίων τη ς π ροσ τατευόμενης περιοχής, αλλά και στη λεκάνη απορροής της. Θάλεια Λαζαρίδου ΑΜΦΙΒΙΟΝ

13 Η αποκατάσταση και η αειφορική χρήση των υγροτόπων ως μ έσ α δ ια χ είρ ισ ης υδατικώ ν πόρων Τα υγροτοπ ικά οικοσ υσ τή μα τα, π αρά τη ν τά σ η υπ οβάθμισης που π ολλά από α υ τά εμφ α νίζουν, εξα κ ο λ ο υ θ ο ύ ν να σ τηρίζουν π οικίλες α νθρώ π ινες δ ρ α σ τη ρ ιό τη τες, ενώ π α ρ ά λληλα α π ο τελο ύ ν ενδιά μ εσ ο υ ς ή τελ ικ ο ύ ς α π ο δ έκ τες τω ν υδά τω ν που α π ορρέουν από τ ις υ δ ρ ο λ ο γ ικ ές το υ ς λ εκά ν ες. Τ α υτόχρ ονα, ο β α θμός σ τον οποίο επ ιτελο ύ ντα ι οι λ ειτο υ ρ γ ίες το υ ς, επ η ρ εά ζει τη ν π ο ιό τη τα τω ν υδατικώ ν και εδ α φ ικώ ν π όρω ν σ τις χ α μ η λ ό τερ ες π ερ ιο χές. Α υ τή η α λ λ η λ εξά ρ τη σ η τω ν φυσικώ ν οικοσ υσ τη μάτω ν με τη λεκά νη α π ο ρ ρ ο ή ς το υ ς, επ ιβάλλει ώ σ τε η α ειφ ορική χρήσ η και η απ οκατάσταση τω ν λ ειτο υ ρ γιώ ν τω ν υ γ ρ ο τόπ ω ν να α π ο τελο ύ ν μία από τις βάσ εις για τ η ν ορθή διαχείριση τω ν υδατικώ ν και εδ α φ ικώ ν π όρω ν κά θε λ εκ ά ν η ς α π ορροής. Η π ροσ έγγισ η αυτή έχ ει ήδη υ ιο θ ε τη θ ε ί από μ εγά λο μ έρ ο ς τ η ς επ ισ τημονικής κο ινό τη τα ς και σ ήμερ α διέπ ει τ ο π νεύμα τ η ς π ρ ό σ φ α τη ς Ο δηγίας-π λαίσ ιο για τ α ύδατα. Τεχνητή Λίμνη Καστρακίου, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Έγχρωμον Δύο π αραδείγματα πρακτικής εφ α ρμογής τη ς ανωτέρω προσέγγισης, αποτελούν οι μ ελ έτες αποκατάστασης τω ν οικοσυστημάτων του Δ έλτα Α ξιού και του Ποταμού Ανθε- μούντα, από το ΕΚΒΥ. Και στις δύο περιπτώσεις η διαδικασία η οποία ακολουθήθηκε, περιελάμβανε αρχικώς το ν καθορισμό τω ν συνθηκών αναφοράς για τη ν αποκατάσταση τω ν λ ειτο υ ρ γιών τω ν οικοσυστημάτων και στη συνέχεια, προτείνονταν μέτρα για τη διαχείριση τω ν υδατικών και εδαφικώ ν πόρων τω ν γειτνιαζόντω ν αγρο-οικοσυστημάτων. Κύριοι παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στη διαδικασία αυτή αποτελούν: α) η κατάσταση τω ν φυσικών οικοσυστημάτων πριν από τη ν υποβάθμισή τους, β) οι υφ ισ τάμενες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Ουσιαστική βοήθεια στη διαχείριση τω ν υδατικών και εδαφικώ ν πόρων μπορούν να προσφέρουν σύγχρονα επιστημονικά εργαλεία, τα οποία αξιοποιώντας τεχνογνω σία από όλους το υ ς σ χετικούς κλάδους, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη σ τήριξη αποφάσεων. Το ΕΚΒΥ συνεισφέρει στην ανάπτυξη και εφ αρμογή τέτοιω ν εργαλείων, με τη ν ανάληψη και τη συμμετοχή του σε σχετικά ερευνητικά έργα. Έ να από αυτά ήταν και το έρ γο SHYLOC. Σκοπός του ήταν η ανάπτυξη ενός ολοκληρω μένου σ υστήματος (λογισμικού), το οποίο να δύναται να προσομοιώνει χωρικά τη ν υδρολογία τω ν επιφανειακών και υπόγειων υδάτων σε επίπεδο υδρολογικής λεκάνης. Το όφ ελος από τη ν εφ αρμογή ενός τέτο ιο υ εργαλείου είναι η δυνα τότητα σ τήριξης αποφάσεων σε θέματα διαχείρισης τω ν υδατικών και υγροτοπικών πόρων. Τέλος, ως σύγχρονα εργαλεία στη διαχείριση τω ν υδατικών και εδαφικώ ν πόρων μπορούν να θεω ρηθούν και οι τεχνητο ί υγρότοποι, στην ανάπτυξη και στη διερεύνηση τω ν οποίων συμβάλλει το ΕΚΒΥ συνεργαζόμενο με π αρεμεφερή ιδρύματα. Παράδειγμα αποτελεί το έργο "Ανάκτηση αστικών υγρών αποβλήτων με χρήση φυσικών συστημάτων και επαναχρησιμοποίησή το υ ς για άρδευση". Σκοποί το υ πειραματικού αυτού έργου ήταν η μελέτη τω ν παραμέτρω ν σχεδιασμού και λειτουργία ς τω ν τεχνητώ ν υγροτόπων και η εκτίμηση τη ς ικανότητάς το υ ς να μειώνουν το ρυπαντικό φορτίο υπό τις τοπ ικές εδαφ οκλιματικές συνθήκες. Δημήτριος Παπαδήμος ΑΜΦΙΒΙΟΝ J # 3J

14 m m f / Η συνεισφορά τη ς ε ν η μ έ ρ ω σ η ς στη διαχείριση Η διατήρηση του περιβάλλοντος θεω ρ είται επ ιστημονικό αντικείμενο που θερ α π εύ εται από τις θετικ ές επ ισ τήμες. Ω στόσο, αναγνω ρίζεται ολοένα και π ερισ σ ότερο ο σπουδαίος ρόλος τω ν κοινωνικών επιστημώ ν. Ό τα ν καλούμαστε να λά βουμε διαχειρ ισ τικές απ οφάσεις, όπως π οιους φ υσ ικούς π όρους θα χρησ ιμοπ οιήσουμε και σ ε τι ποσότητα, είμ α σ τε υποχρεω μένοι να λά βουμε υπόψη και τη συμπ εριφορά του ανθρώπου. Λίμνη Κερκίνη, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Α. Χαντζαρίδου Τα τελευ τα ία έτη, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, αναγνωρίζεται η σπουδαιότητα τη ς σ υμμετοχής όσο το δυνατόν περισσότερων κοινωνικών ομάδων στη διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος. Η αναγνώριση αυτή έχει οδηγήσει στην υιοθέτηση τη ς αρχής κατά τη ν οποία οι κοινωνικές ομάδες σε μια προσ τατευόμενη περιοχή πρέπει να μοιράζονται τη ν ευθύνη του σχεδιασμού και τη ς εφ α ρμογής τη ς διαχείρισης τη ς περιοχής τους. Η επ ίτευξη τη ς συναίνεσης και τη ς σ υμμετοχής τω ν κοινωνικών ομάδων στηρίζεται στην επαρκή πληροφόρηση και σωστά σχεδιασμένη ενημέρω ση όλων εκείνω ν που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσ α με το ζήτημα. Ενημέρωση δεν είναι μόνο η απλή μεταβίβαση ενός μηνύματο ς από έναν πομπό σε έναν δέκτη με τη χρήση ποικίλων μέσων. Είναι η διαδικασία με τη ν οποία επιδιώκεται η αλλαγή μιας υφιστάμενης κατάστασης προς μια επιθυμητή, δηλαδή, η αλλαγή ή η ανάπτυξη νέω ν στάσεων, αξιών, απόψεων και συμπεριφορών μιας κοινωνικής ομάδας βάσει ενός συγκεκριμένου σκοπού. Ό ταν συγκρούσεις συμφερόντω ν ανακύπτουν μετα ξύ τω ν κοινωνικών ομάδων, τό τε ακολουθεί η διαβούλευση με απώτερο σκοπό την άμβλυνση τω ν συγκρούσεων. Η περιβαλλοντική ενημέρω ση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για τη διαμόρφωση π εριβαλλοντικής πολιτικής με τη μορφή τη ς απλής πληροφόρησης, ως αναπόσπαστο τμήμα άλλων μέσων (π.χ. νομοθεσίας) ή ως εργαλείο διαχείρισης. Η άσκησή τη ς θα πρέπει να γίνεται τόσ ο κατά το ν σχεδιασμό ενός διαχειριστικού σχεδίου, όσο και κατά τη ν εφ αρμογή του. Η ενημέρωση στην έναρξη το υ σχεδιασμού τη ς διαχείρισης δίνει το ν χρόνο στις κοινωνικές ομάδες να επ ιλέξουν τη στάση και το ν βαθμό εμπ λοκής τους, δίνει τη ν ευκαιρία για συζήτηση και επιχειρηματολογία μετα ξύ τους, το ν χρόνο να δημιουργηθούν σχέσεις και να αναπτυχθεί εμπιστοσύνη στις ειδικές γνώ σεις τω ν άλλων και κατανόηση τω ν σκοπών τους. Η ενημέρωση στο πρωταρχικό αυτό στάδιο δεν μπορεί να θεω ρηθεί ως επίσημη διαβούλευση ή διαπραγμάτευση. Επισημαίνεται, επίσης, ότι η διαχείριση σε όλα τα στάδια θα πρέπει να στηρίζεται από το υ ς πολίτες και όχι να κατευθύνεται από αυτούς καθώς εντέλει οι αποφάσεις για τα μέτρα βαρύνουν το ν υπεύθυνο φ ορέα για τη ν άσκηση τη ς διαχείρισης. Η επιτυχία ενός έργου ενημέρω σ ης εξα ρ τά τα ι πρώτα απ' όλα από το ν σωστό σχεδιασμό και προετοιμασία. Τα βασικά στάδια ενός έργου ενημέρω σ ης μπορούν να περιγραφούν με τη μορφή ερω τημάτω ν, όπως: γιατί επιθυμούμε να επικοινωνήσουμε (ποιο είναι το πρόβλημα και ποια η λύση που πρέπει να επιτύχουμε), με ποιους θέλουμε να επικοινωνήσουμε (ποια είναι τα άτομα, κοινωνικές ομάδες που σχετίζονται με το πρόβλημα), τι είναι αυτό που επιθυμούμε να μεταδώ σουμε ΑΜΦΙΒΙΟΝ

15 (ποιο είναι το μήνυμα), πώς θα περάσουμε το μήνυμά μας, πότε αυτό το μήνυμα θα παραδοθεί. Το πρώτο και σημαντικότερο βήμα για το ν σχεδιασμό ενός επιτυχημένου έργου ενημέρω σ ης είναι ο καθορισμός του σκοπού του. Οι ενημερω τικοί σκοποί πρέπει να συνάδουν με αυτούς τη ς διαχείρισης. Μόνο μέσα από το ν καθορισμό ξεκά θαρων και συγκεκριμένω ν σκοπών μπορεί κανείς να κρίνει αν είναι πραγματοποιήσιμοι και να καθορίσει στο τέλ ο ς τη ς ενημερω τικής του εκσ τρατεία ς εάν έχει επιτύχει και σε ποιο βαθμό καθώς επίσης αν ο χρόνος και τα χρήματα δαπανή- θηκαν αποδοτικά. Δ εύ τερ ο βήμα αποτελεί ο καθορισμός τω ν εμπλεκόμενω ν κοινωνικών ομάδων ή μετόχων (stakeholders), δηλαδή, όλων εκείνω ν που έχουν άμεσο ή έμμεσο, υλικό ή άυλο συμφέρον σε μια περιοχή. Οι μέτοχοι εντοπίζονται σε εθνικό, π εριφερειακό, τοπικό επίπεδο, σε επίπεδο σχεδιασμού και υλοποίησης πολιτικής, σε επίπεδο άσκησης οικονομικών δραστηριοτήτω ν κ.λπ. Το τρ ίτο βήμα είναι η επιλογή τω ν ομάδων στόχων, οι οποίες επιλέγονται από το υ ς μετόχους, αποτελούν μέρος αυτών και όχι κατ' ανάγκη το σύνολο. Ό ταν όμω ς η ενημέρω ση σχετίζεται με το θέμα Φύση, τό τ ε συχνά εστιάζουμε στο ευρύ κοινό. Στην καθημερινή πρακτική το ευρύ κοινό δεν αποτελεί εμπ λεκόμενο στα περισσότερα θέματα, γιατί δεν απαιτείται η σ τήριξη του ευρέω ς κοινού αλλά συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων στην επ ίτευξη ενός διαχειριστικού σκοπού. Δ εν είναι το ευρύ κοινό που επ ηρεάζεται άμεσα ή έμμεσ α από τα διαχειριστικά μέτρα αλλά σ υγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες π.χ. ψαράδες, γεω ργοί. Στην πραγματικότητα, η κοινή γνώμη μπορεί να γίνει ένα ισχυρό στήριγμα στην προσέγγιση τω ν σκοπών μας, να λειτουργήσει, δηλαδή, ως μεσάζοντος. Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Έγχρωμον Για χρόνια η πρακτική που ακολουθήθηκε στην Ελλάδα και τη ν Ευρώπη, σχετικά με το ν σχεδιασμό και την υλοποίηση τω ν έργω ν ενημέρω σης, ήταν αυτή τη ς παροχής απλής π ληροφόρησης και του σχεδιασμού τω ν όποιων δράσεω ν κεντρικά, μη λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες, τις προσδοκίες και τα ιδιαίτερ α γνω ρίσματα τω ν κοινωνικών ομάδων στις οποίες απευθύνονταν. Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ Αφού καθορισθούν οι σκοποί ενημέρω σ ης και οι ομάδες στόχοι, διαμορφώ νεται το μήνυμα, το οποίο δεν πρέπει να π εριέχει υπερβολές, ανακρίβειες ή υποσχέσεις που δεν είναι εφ ικτό να τηρηθούν. Τέλος, καθορίζονται οι δίοδοι επικοινωνίας, οι οποίες μπορεί να είναι γραπ τές, προφορικές, οπτικές ή ψηφιακές. Ανάλογα με τη ν περίπτωση μπορεί να επιλεγούν εντυπωσιακοί, σύγχρονοι τρόπ οι επικοινωνίας ή παραδοσιακοί και μικρής κλίμακας, ακόμα και οι προσωπικές συναντήσεις, που π ολλές φ ο ρ ές αποδεικνύονται η πιο αποτελεσματική δίοδος. Πληθώρα τέτοιω ν έργω ν αναπτύχθηκαν και συνέβαλαν στην άνοδο του επιπέδου πληροφόρησ ης ποικίλων κοινωνικών ομάδων. Απέδωσαν καρπούς αλλά όχι το υ ς αναμενόμενους, σε ποσοτικό και ποιοτικό επίπεδο. Σήμερα είναι σαφές ότι η πληροφόρηση, π.χ. για τη φύση, έχει κυρίως ακαδημαϊκό χαρακτήρα, εκ τό ς εάν αυτή συνδυάζεται με ευκαιρίες στις κοινωνικές ομά δες να σ υμμετέχουν και να δράσουν. Ο σωστός σχεδιασμός, όμως, ενό ς έργου ενημέρω σ ης απαιτεί όλα τα π ροαναφερθέντα στάδια, αν και τα απ οτελέσματα τη ς εφ α ρ μογής πολλών έργω ν δείχνουν ότι μεγάλοι οργανισμοί δυσκολεύονται να τα υιοθετήσουν στην επιχειρησιακή το υ ς τακτική. Είναι χαρακτηριστικό, ότι η νέα Οδηγία για τα ύδατα, προβλέπει τη διαδικασία τη ς π ληροφόρησ ης και τη ς πρόσβασης στην πληροφορία και όχι ολοκληρω μένα π ρογράμματα ενημέρω σης. Μ αρία Κατσακιώρη

16 Δασοκομία Πόλεων Ε να από τα παραπονα τη ς σημερινής γενιάς εναντίον τη ς π ροηγούμενης είναι ότι έχουν α φ εθεί ελάχιστοι χώροι πρασίνου στις ελληνικές πόλεις σε σύγκριση με ά λλες ευρωπαϊκές. Επίσης, οι δενδροσ τοιχίες και τα πάρκα, τις περισ σ ότερες φ ορές, έχουν διαμορφω θεί χωρίς να ακολουθούνται οι αρχές τη ς αρχιτεκτονικής τοπίου, χωρίς κατάλληλη επιλογή ειδών δένδρων. Ακραίο παράδειγμα λάθους είναι οι δενδροσ τοιχίες με λεύ κες που φ υτεύονται σε στενούς δρόμους με υψηλά κτήρια. Την τελευτα ία δεκαετία τα λάθη μειώνονται, καθώς πολλοί μεγάλοι δήμοι απασχολούν εξειδικευμένο υς επιστήμονες. Ειδικές εκδόσ εις (έντυπες και ηλεκτρονικές) για θέματα σχεδιασμού και διαχείρισης αστικών και περιαστικών χώρων πρασίνου άρχισαν να δημοσιεύονται εδώ και λίγα έτη. Σημαντική πρόσφατη προσθήκη αποτελεί το βιβλίο του ομότιμου καθηγητή Δασοκομίας Σπύρου Ντάφη με τίτλο "Δασοκομία Πόλεων". Τα αντικείμενα που αναπτύσσονται είναι: Ο ικολογικές ιδια ιτερότητες μιας πόλης, Επιδράσεις τω ν δένδρω ν στην πόλη, Εκλογή τω ν καταλλήλω ν ειδών με βάση τις οικολογικές συνθήκες και τις χρήσεις, Μ έτρα για να βελτιω θεί η διαβίωση τω ν δένδρων, Περιποίηση τω ν δένδρων. Επίσης, ειδικό κεφάλαιο αφ ιερώ νεται στα δένδρα δενδροστοιχιών. Πολύ χρήσιμος είναι ο πίνακας με 149 είδη από τα οποία μπορεί κανείς να επ ιλέξει τα κα ταλληλότερα για διάφ ορες χρήσ εις με βάση διάφορα βιολογικά και άλλα γνωρίσματα. Το βιβλίο απ οτελεί πολύ χρήσιμο βοήθημα όχι μόνο για δασολόγους, γεω πόνους και αρχιτέκτονες τοπίου, αλλά και για τις διοικήσεις τω ν δήμων όλης τη ς χώρας. Π. Α. Γεράκης Α Μ Φ Ι Β Ι Ο Ν Τεύχος 42 Διμηνιαία έκδοση του EKBY ISSN Ταχυδρομική διεύθυνση: Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων - Υγροτόπων 14ο χλμ Θεσσαλονίκης - Μηχανιώνας, Θέρμη, Τηλ Φαξ: mariak@ ekby.gr Υπεύθυνη Έ κδοσης: Μαρία Κατσακιώρη Συντακτική Επιτροπή: Ηλίας Δημητρώδης, Μαρία Κατσακιώρη, Θάλεια Λαζαρίδου, Χρυσούλα Λιόντα, Σπύρος Ντάφης, Δημήτρης Παπαδήμος, Στέφανος Φωτίου Φιλολογική επιμέλεια: Χρυσούλα Λιόντα Φωτογραφία εξωφύλλου: Φωτ. Αρχείο EKBY / Σ. Μηλιώνης Φωτοστοιχειοθεσία - Επιμέλεια έκδοσης: ANIMA GRAPHICS Υιοί A. Υφαντή Ο.Ε., Φραγκίνη 9, Θεσσαλονίκη Κείμενα και φ ωτογραφίες που αποστέλλονται για δημοσίευση στο περιοδικό δεν επιστρέφονται. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγω γή < η μετάδοση με οποιοδήποτε οπτικοακουστικό μέσο του περιεχομένου του AM IBION μόνο εφόσον γίνεται αναφορά στην πηγή.