ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝ ΡΕΑΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝ ΡΕΑΣ

2 ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΙΕΘΝΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩ ΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΝ ΡΙΟΠΟΥΛΟΣ ΑΛΕΞΙΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΤΡΩΟΥ: ΕΞΑΜΗΝΟ: ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.ΘΕΜΕΛΙΩ Η ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1.1 Έννοια 1.2 Οι τρεις κατηγορίες (γενιές) των δικαιωµάτων του ανθρώπου: α. πρώτη γενεά: Ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα, β. δεύτερη γενεά: Οικονοµικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά δικαιώµατα (Economic, Social and Cultural Rights), γ. Τρίτη γενεά: ικαιώµατα Αλληλεγγύης (Rights of Solidarity) 1.3 ικαιώµατα λαών και µειονοτήτων 2.ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΙΕΘΝΟΥΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩ ΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ 3.Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΕ ΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕ Ο 3.1 Γενικά 3.2 Ιστορική αναδροµή 3.3 Ο καταστατικός χάρτης του ΟΗΕ 3.4 ιακηρύξεις Οικουµενική διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώµατα Άλλες σηµαντικές διακηρύξεις 3.5 Συµβάσεις Συµβάσεις που έχουν συναφθεί στα πλαίσια του ΟΗΕ Τα διεθνή σύµφωνα των Ηνωµένων Εθνών του α Το ιεθνές Σύµφωνο Ατοµικών και Πολιτικών δικαιωµάτων ( ΣΑΠ) β Το ιεθνές Σύµφωνο για τα Οικονοµικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά δικαιώµατα ( ΣΟΙΚΠ) 4.Η ΙΕΘΝΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΕ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο 4.1 Γενικά 4.2 ΕΥΡΩΠΗ Συµβούλιο της Ευρώπης

4 4.2.2 Η Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (ΕΣ Α) Τα πρωτόκολλα της ΕΣ Α Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης ιακηρύξεις θεµελιωδών δικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η τελική πράξη του Ελσίνκι (1975) 4.3 ΑΜΕΡΙΚΗ Αµερικανική διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωµάτων Αµερικανική σύµβαση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων 4.4 ΑΦΡΙΚΗ Ο χάρτης του ΟΑΕ Ο χάρτης της Banjul για τα ανθρώπινα δικαιώµατα και τα δικαιώµατα των λαών 4.5 ΑΣΙΑ 5.ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΙ ΙΕΘΝΕΙΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ 5.1 ιεθνής Αµνηστία 5.2 Οργανισµοί αγώνων κατά των φυλετικών διακρίσεων 5.3 Τα διεθνή φεµινιστικά κινήµατα 5.4 Φωτογραφίες 6.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ CONCLUSION 7. ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 8.ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΛΗΜΜΑΤΑ 9.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ:

5 Το ζήτηµα της διεθνούς προστασίας των θεµελιωδών δικαιωµάτων βρίσκεται στο επίκεντρο της επικαιρότητας. Οι διεκδικήσεις, τα επιτεύγµατα, οι δυσχέρειες και οι προοπτικές διευρύνονται εντυπωσιακά, αλλά συχνά προκαλείται αµηχανία ως προς το τι ισχύει διεθνώς και τι δεσµεύει κάθε συγκεκριµένο κράτος. Με τον όρο δικαίωµα εννοούµε την εξουσία που το δίκαιο απονέµει σε ένα φυσικό ή νοµικό πρόσωπο για να προβαίνει σε πράξη ή παράλειψη, ή να απαιτεί πράξη ή παράλειψη από άλλα φυσικά ή νοµικά πρόσωπα και κυρίως από το κράτος. Η ανάλυση των διεθνώς προστατευόµενων δικαιωµάτων και ελευθεριών συνδέεται µε την καταγωγή τους, η οποία επηρεάζει και την εσωτερική διάσταση της προστασίας, δηλαδή τις ρυθµίσεις που γίνονται στο εσωτερικό δίκαιο. Η καταγωγή πρέπει να εξετάζεται από δύο τουλάχιστον σκοπιές. Πρώτο, από το χρόνο γενέσεως τω βασικών διεθνών κειµένων περί προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και δεύτερο, από τους πολιτικούς, κοινωνικούς και φιλοσοφικούς παράγοντες που επηρέασαν την υιοθέτηση τους. Τα πιο σηµαντικά διεθνή κείµενα υιοθετήθηκαν µετά τον πρώτο παγκόσµιο πόλεµο καταρχήν, και σε νεώτερη φάση ανάµεσα στα έτη 1948 έως Ωστόσο, τα ανθρώπινα δικαιώµατα δεν περιορίζονται στα ισχύοντα διεθνή κείµενα η διεθνής προστασία, όπου υπάρχει, άλλοτε είναι ευρύτερη και άλλοτε στενότερη εκείνης που παρέχεται από το εσωτερικό δίκαιο. Είναι λοιπό απαραίτητο σε κάθε περίπτωση η διεθνής ρύθµιση, αφού ελεγχθεί ως ισχύουσα και στο ελληνικό δίκαιο, να αντιπαραβάλλεται προς την εσωτερική µας νοµοθεσία και νοµολογία και ενδεχοµένως να αναβαθµίζεται σύµφωνα µε το άρθρο 28 παράγραφος 1 του Συντάγµατος 1. 1.ΘΕΜΕΛΙΩ Η ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1.1 Έννοια 1 Το άρθρο 28 ορίζει ότι: «Οι γενικώς ανεγνωρισµένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου και αι διεθνείς συµβάσεις από της επικυρώσεως αυτών δια νόµου αποτελούν αναπόσπαστο τµήµα του ελληνικού εσωτερικού δικαίου και υπερισχύουν πάσης άλλης διάταξης νόµου».

6 Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, µε τον όρο δικαίωµα εννοούµε την εξουσία που το δίκαιο απονέµει σε ένα φυσικό ή νοµικό πρόσωπο για να προβαίνει σε πράξη ή παράλειψη, ή να απαιτεί πράξη ή παράλειψη από άλλα φυσικά ή νοµικά πρόσωπα και κυρίως από το κράτος, µε σκοπό την ικανοποίηση ορισµένου εννόµου ή µη συµφέροντός του. Ο όρος «θεµελιώδη δικαιώµατα» 2 καθιερώθηκε στο γερµανικό δηµόσιο δίκαιο. Τον όρο περιέλαβε το ισχύον Σύνταγµα της Ελλάδας στη διάταξη του άρθρου 25 παρ.2, δηλαδή στο τελευταίο άρθρο του δευτέρου µέρους του, που έχει τίτλο «ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα» 3. Ο όρος αυτός είναι µια έννοια γένους, η οποία περιλαµβάνει κάθε ειδικότερη κατηγορία των σχετικών δικαιωµάτων. Κοινό κριτήριο υπαγωγής όλων των σχετικών διατάξεων στην κατηγορία των θεµελιωδών αποτελεί η ιδιότητά τους ως κανόνων που ρυθµίζουν τη νοµική σχέση της κρατικής αλλά και της ιδιωτικής εξουσίας µε τον άνθρωπο. Τα θεµελιώδη δικαιώµατα αποτελούν τη σηµαντικότερη κατηγορία δικαιωµάτων που ρυθµίζονται από το δηµόσιο δίκαιο. Πιο συγκεκριµένα, εφόσον κατοχυρώνονται από κείµενα αυξηµένης τυπικής ισχύος από το Σύνταγµα κατά κύριο λόγο δύνανται να δεσµεύσουν και τις τρεις συντεταγµένες εξουσίες: νοµοθετική, εκτελεστική και δικαστική. 1.2 Οι τρεις κατηγορίες (γενιές) των δικαιωµάτων του ανθρώπου: α. πρώτη γενεά: Ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα 2 «Grundrechte» 3 Βλ. G. Jellinek, System der subjectiven offentlichten Rechte, ανάτυπο της δεύτερης έκδοσης (1919), 1964, σελ. 41 επ.

7 Σύµφωνα µε παλαιότερες πηγές χαρακτηριστικό των ατοµικών και πολιτικών δικαιωµάτων είναι ότι απαιτούν από το κράτος στάση αποχής, δηλαδή τη µη παρεµπόδιση της άσκησής τους σύµφωνα µε την πρώτη φράση του Αµερικανού Bill of Rights (1971): «Congress shall make no law». Κατ άλλη άποψη είναι το δικαίωµα «να µας αφήνουν ήσυχους» (The right to be let alone). Για να εξασφαλισθεί όµως η αντίστοιχη υποχρέωση του κράτους, απαιτούνται και θετικές ενέργειες από την πλευρά του, όχι µόνο δηλαδή αποχή από συγκεκριµένες πράξεις. Σύµφωνα µε το Ευρωπαϊκό ικαστήριο των ικαιωµάτων του Ανθρώπου στην υπόθεση Marckx (1979), η αρχή της αποτελεσµατικότητας (effectiveness), που συνδέεται άµεσα µε την απόλαυση των δικαιωµάτων, απαιτεί συχνά τη λήψη θετικών µέτρων για την πραγµάτωση δικαιωµάτων που είναι διατυπωµένα αρνητικά. Ατοµικά δικαιώµατα (Civil Rights) Είναι τα δικαιώµατα που κατά τη σύγχρονη εποχή προβλήθηκαν από την αµερικανική διακήρυξη της ανεξαρτησίας (1776) και τη γαλλική διακήρυξη των δικαιωµάτων του ανθρώπου και του πολίτη (1971). Κινούνται γύρω από τις βασικές αξίες της προστασίας της προσωπικότητας, του ιδιωτικού και οικογενειακού βίου, της ιδιοκτησίας, της κατοικίας, της ελευθερίας της σκέψεως, συνειδήσεως και θρησκείας, της επικοινωνίας και γενικά καλύπτουν το ιδιωτικό βίο. Πολλά ατοµικά δικαιώµατα θεωρούνται ότι ανήκουν και στη δηµόσια εκδήλωση του βίου και συνδέονται µε τις ελευθερίες της συνειδήσεως, της θρησκείας, της εκφράσεως, του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι. Με τον όρο ατοµικά δικαιώµατα δε νοούµε µόνο δικαιώµατα του αστικού δικαίου, αλλά µια ευρύτερη κατηγορία που αντιπαραβάλλεται προς τα πολιτικά, οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώµατα. Η αντιπαραβολή έχει χρησιµότητα ιδίως όταν αποφασίζονται ορισµένοι περιορισµοί στην άσκηση των δικαιωµάτων για λόγους δηµοσίας τάξεως, υγείας, ασφάλειας, ή προστασίας του έθνους «στο πλαίσιο µιας δηµοκρατικής κοινωνίας» Πολιτικά δικαιώµατα (Political Rights) Όταν το διεθνές δίκαιο αναφέρεται στα πολιτικά δικαιώµατα καλύπτει κυρίως τα δικαιώµατα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι, τη συµµετοχή στη δηµόσια υπηρεσία και εγγυάται τη δυνατότητα συµµετοχής του πολίτη στη διαχείριση των κοινών. Τα

8 πολιτικά δικαιώµατα, µε άλλα λόγια, σε αντίθεση µε τα ατοµικά, ισχύουν µόνο υπέρ των πολιτών και όχι υπέρ των αλλοδαπών (πλην ορισµένων εξαιρέσεων). εν αποτελεί δηλαδή παραβίαση θεµελιωδών δικαιωµάτων η νοµοθεσία που αποκλείει τους αλλοδαπούς από τις βουλευτικές εκλογές. Αντίθετα, τα θεµελιώδη ατοµικά δικαιώµατα ισχύουν υπέρ όλων των προσώπων που εξαρτώνται από τη δικαιοδοσία (under the jurisdiction) του κάθε κράτους. Κατά την πορεία της σύγχρονης ιστορίας το πλέγµα των ατοµικών και πολιτικών δικαιωµάτων έτυχε συχνά διαφορετικών εκτιµήσεων. Η γαλλική επανάσταση ( ) εξήρε την ατοµική ελευθερία. Προέβαλε την ελευθερία της έκφρασης, της συνειδήσεως, της θρησκείας, και την εξασφάλιση δικαιωµάτων της µειοψηφίας απέναντι στην πλειοψηφία. Αργότερα, οι επαναστάτες σοσιαλιστές υποστήριξαν τις ελευθερίες που ενώνουν, περισσότερο από εκείνες που διαχωρίζουν τους ανθρώπους: την ελευθερία του συνέρχεσθαι, του συνεταιρίζεσθαι, την καθολική ψηφοφορία. β. δεύτερη γενεά: Οικονοµικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά δικαιώµατα (Economic, Social and Cultural Rights) Για την εξασφάλιση των οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωµάτων το κράτος οφείλει να παρεµβαίνει στον κοινωνικό βίο κατά τρόπο συστηµατικό και αποτελεσµατικό. Οφείλει να δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για ανάπτυξη, πρόσβαση στην εργασία, ίση αµοιβή άσκηση των συνδικαλιστικών ελευθεριών, κοινωνική ασφάλιση, αποτελεσµατικό βιοτικό επίπεδο, υγεία, εκπαίδευση, πολιτιστική ζωή και συµµετοχή στην επιστήµη. Τα οικονοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα ανήκουν στη δεύτερη γενεά, επειδή προβλήθηκαν µαζικά και άρχισαν να κατοχυρώνονται στον 20 ο αιώνα, ιδιαίτερα µετά τον πρώτο παγκόσµιο πόλεµο. Εµπνέονται από χριστιανικές και σοσιαλιστικές ιδέες και συνδέονται µε τα αιτήµατα δύο µεγάλων επαναστάσεων, της µεξικανικής (1913) και εκείνης των µπολσεβίκων (1917). Τα δικαιώµατα αυτά υπέστησαν δοκιµασίες στους διεθνείς οργανισµούς. Τα σοσιαλιστικά και τα αναπτυσσόµενα κράτη συµφωνούσαν για την προβολή και την κατοχύρωση τους, ήθελαν όµως για διαφορετικούς λόγους, να υπάρχει διαχωρισµός σε σχέση προς τα ατοµικά και τα πολιτικά δικαιώµατα. Οι αναπτυσσόµενοι πίστευαν πως αυτό βοηθούσε στην ηπιότερη δέσµευση των κρατών ως προς τα οικονοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα, για τα οποία απαιτούνται δηµόσιες δαπάνες που οι χώρες του τρίτου κόσµου δεν µπορούν να αντιµετωπίσουν. Για τα δυτικά όµως κράτη, ο διαχωρισµός περιείχε κινδύνους, αφού µπορούσε να οδηγήσει σε

9 µεγάλη προβολή των οικονοµικών δικαιωµάτων µε αντίστοιχη έντεχνη υποβάθµιση των ατοµικών και πολιτικών δικαιωµάτων. Εξάλλου, τα δυτικά κράτη ήταν πάντοτε διστακτικά ως προς τη διεθνή νοµική κατοχύρωση των οικονοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων, επειδή θεωρούν πως ένα δικαίωµα, αφού αναγνωρισθεί, θα πρέπει να είναι και αγώγιµο. Έτσι, το τελικό αποτέλεσµα υπήρξε, λόγω της έντονης στάσεως τω σοβιετικών και των αναπτυσσόµενων, να διαχωριστούν το 1966 τα κείµενα σε ένα ιεθνές Σύµφωνο Ατοµικών και Πολιτικών ικαιωµάτων (International Covenant on Civil and Political Rights) και σε ένα άλλο Σύµφωνο Οικονοµικών, Κοινωνικών και Πολιτιστικών δικαιωµάτων (International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights). Το άρθρο 2 του δευτέρου Συµφώνου προβλέπει ότι τα συµβαλλόµενα κράτη «ενεργούν τόσο µε δική τους προσπάθεια, όσο και µε τη διεθνή βοήθεια και συνεργασία, ιδίως στο οικονοµικό και τεχνικό πεδίο, στον µέγιστο βαθµό των διαθέσιµων πηγών τους, για να εξασφαλίσουν σταδιακά την πλήρη άσκηση των αναγνωριζοµένων δικαιωµάτων». Απαλύνει δηλαδή εκ προοιµίου την ένταση της κρατικής δεσµεύσεως ως προς τα οικονοµικά και τα κοινωνικά δικαιώµατα. γ. Τρίτη γενεά: ικαιώµατα Αλληλεγγύης (Rights of Solidarity) Στην τρίτη γενεά εντάσσονται τα συλλογικά εκείνα δικαιώµατα για τα οποία το κίνητρο της αλληλεγγύης εµφανίζεται έντονο κατά τα τελευταία χρόνια και αντιµετωπίζει τον άνθρωπο ως σηµείο αναφοράς ολόκληρου του πλανήτη. Πρόκειται για δικαιώµατα στο καθαρό περιβάλλον, την ανάπτυξη, την ειρήνη. Θα λέγαµε ότι η προσπάθεια είναι ακόµη ουτοπιστική, για αυτό συγχέεται µε διάφορες πρωτοβουλίες που δύσκολα θα µπορούσαν να διατυπωθούν νοµικά. Ως προς το περιεχόµενο των δικαιωµάτων της τρίτης γενεάς, η αντιµετώπισή του εξαρτάται από το πώς τα συνδέουµε προς ήδη κατοχυρωµένα οικονοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα. Είναι λόγου χάρη προφανές ότι «δικαίωµα στην υγεία» δεν σηµαίνει πως καθένας µπορεί να απευθυνθεί στο δικαστή για να εξασφαλιστεί από την ασθένεια. Το «δικαίωµα στην υγεία» όµως µπορεί να θεωρηθεί ως η συνισταµένη σειράς ήδη κατοχυρωµένων δικαιωµάτων, όπως εκείνα της ιατρικής, της προστασίας από τα εργατικά ατυχήµατα, της κοινωνικής ασφάλισης κ.ο.κ. Τέλος, υπάρχει διαµάχη σχετικά µε τον συγκεκριµένο αποδέκτη των δικαιωµάτων τρίτης γενεάς. Υποστηρίζεται ότι η έννοια «λαός» είναι εδώ αόριστη, αλλά νοµίζουµε ότι αυτή µπορεί να έχει διαφορετικό περιεχόµενο ανάλογα µε το επιδιωκόµενο δικαίωµα. Ισχνότερη πάντως είναι η επίκληση ενός δικαιώµατος «στην ειρήνη», αφού υπάρχουν τόσα στάδια περιορισµού των εξοπλισµών, αφοπλισµού και συλλογικής ασφάλειας τα οποία τα κράτη δεν έχουν ακόµη καν προσεγγίσει.

10 1.3 ικαιώµατα λαών και µειονοτήτων Σηµαντικό κοµµάτι του διεθνούς δικαίου αποτελούν τα δικαιώµατα των λαών, όρος µε τον οποίο νοούνται το δικαίωµα αυτοδιάθεσης και τα «δικαιώµατα αλληλεγγύης» ή «δικαιώµατα τρίτης γενιάς».το δικαίωµα αυτοδιάθεσης-το οποίο είναι ταυτόχρονα ατοµικό και συλλογικό δικαίωµα - κατοχυρώνεται στον Χάρτη του Ο.Η.Ε. Επιπλέον, προβλέπεται στα δύο ιεθνή Σύµφωνα του1966 του Ο.Η.Ε., ότι οι λαοί µπορούν να διαθέτουν ελεύθερα τους φυσικούς πόρους τους (άρ.1 παρ.2), ενώ επιβάλλεται η υποχρέωση των κρατών µελών να διευκολύνουν την πραγµατοποίηση και το σεβασµό του δικαιώµατος αυτοδιάθεσης των λαών(άρ.1 παρ.3). Συνήθως το δικαίωµα αυτό πραγµατώνεται είτε µε δηµοψήφισµα είτε µε άλλους ειρηνικούς τρόπους εκδήλωσης της βούλησης των ενδιαφερόµενων λαών. Υποστηρίζεται δε ότι ο αγώνας για αυτοδιάθεση των λαών δε θα πρέπει να είναι και ανεξέλεγκτος, αλλά να ορίζεται από κάποιο πλαίσιο: 1. Ο αγώνας θα πρέπει να διεξάγεται από αναγνωρισµένα απελευθερωτικά κινήµατα (π.χ. PLO, δηλαδή οργάνωση για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης). 2. Ο αγώνας αφορά µόνο λαούς που αγωνίζονται κατά της αποικιοκρατίας, κατά των ρατσιστικών καθεστώτων- καθεστώτων που θεσµοθετούν το γερµανικής προέλευσης απαρτχάιντ (Apartheid), δηλαδή τη διάκριση και το διαχωρισµό φυλών και κατά της ξένης κατοχής. 3. Ο αγώνας θα πρέπει να διεξάγεται εντός του πλαισίου του διεθνούς δικαίου. Πρέπει να προσδιοριστεί σε αυτό το σηµείο η έννοια του «λαού»:λαός είναι το σύνολο των ανθρώπων ανεξάρτητα από το φύλο, την ηλικία, τη θρησκεία, και την εθνική, κοινωνική ή άλλη διαφορά, που είναι εγκατεστηµένοι σε ορισµένη εδαφική περιοχή και συγκροτούν το έµψυχο στοιχείο ενός κράτους που υπάρχει ήδη ή βρίσκεται σε εξέλιξη και διαµόρφωση. Ταυτόσηµη ή στενότερη µε την έννοια του λαού είναι η έννοια του «έθνους»,που σηµαίνει το σύνολο ατόµων που συνδέονται µεταξύ τους µε κοινή φυλετική καταγωγή, κοινή γλώσσα, κοινή θρησκεία, κοινή διαβίωση σε ορισµένη εδαφική περιοχή και κοινή εθνική συνείδηση, που έχει ως πηγή την ύπαρξη κοινού πολιτισµού, κοινής ιστορίας και κοινών επιδιώξεων. Φορείς, εποµένως, του δικαιώµατος αυτοδιάθεσης είναι µόνο τα σύνολα ατόµων µε τα παραπάνω χαρακτηριστικά, δηλαδή οι λαοί και τα έθνη. Τα δικαιώµατα των λαών είναι συγγενή προς τα κοινωνικά δικαιώµατα των πολιτών ενός κράτους, οι οποίοι προσδοκούν κοινωνικές παροχές από την εκάστοτε εξουσία χωρίς να δύνανται όµως να προκαλούν αξιώσεις για καταβολή των αντίστοιχων παροχών. Έτσι και οι λαοί, συνήθως οι οικονοµικά αναπτυσσόµενοι και διεκδικούντες την ουσιαστική αυτοδιάθεσή τους, αναµένουν από τα αναπτυγµένα,

11 πλούσια και ισχυρά κράτη να επιδείξουν ευαισθησία και µεγαλοψυχία και να παράσχουν στα πλαίσια της διεθνούς αλληλεγγύης βοήθεια και υποστήριξη. Σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο, η προστασία των µειονοτήτων διέπεται από ορισµένες αρχές, οι οποίες είναι: η αρχή της µη διακρίσεως, η αρχή της ισότητας και η αρχή της θετικής προστασίας ή θετικής διακρίσεως. Η ισχύς των δύο πρώτων αρχών είναι καθολική καθώς δεν αφορούν µόνο την προστασία των µειονοτήτων αλλά συνιστούν τη βάση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και του σεβασµού κάθε έννοιας δικαίου. Η αρχή της µη διακρίσεως (non-discrimination) πέραν της επί ίσης βάσεως αναγνωρίσεως κάποιων θεµελιωδών ελευθεριών σε όλους τους πολίτες µιας χώρας, επιτάσσει τον σεβασµό των µελών των µειονοτήτων: α. ως ανθρώπινων όντων, δηλαδή ως µελών µιας κοινωνίας µε κάποια απαράγραπτα δικαιώµατα (λ.χ. σεβασµός της ζωής και της αξιοπρέπειας), β. ως πολιτών, οι οποίοι δικαιούνται να έχουν τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις των άλλων πολιτών της ίδιας χώρας, γ. ως µελών µιας µειονότητας, πράγµα το οποίο επιβάλλει επιπροσθέτως τον σεβασµό και την ελεύθερη εκδήλωση της ιδιαίτερης ταυτότητός τους (εθνοτικής, θρησκευτικής, γλωσσικής). Η δεύτερη αρχή είναι η αρχή της νοµικής ισότητας (equality in law).h Εγκυκλοπαίδεια των Ανθρώπινων ικαιωµάτων παραθέτει τον εξής ορισµό: Η ισότητα είναι µια γενική αρχή στοιχειώδους (elementary) δικαιοσύνης, εφαρµόσιµη σε όλα τα ανθρώπινα δικαιώµατα και εφαρµοστέα σε κάθε άτοµο χωρίς καµία διάκριση. Όσον αφορά τις µειονότητες, η αρχή της ισότητας δεν νοείται µόνον ως ισότητα ενώπιον του νόµου και ως ίση προστασία από τον νόµο χωρίς διακρίσεις. Οι δύο αυτές εκδοχές της νοούνται καταρχήν ως νοµική ισότητα. ηλαδή ως ισότητα έναντι του νόµου την οποία τα µέλη των µειονοτήτων πρέπει να απολαµβάνουν µαζί µε τους άλλους πολίτες. Αυτού του είδους όµως, η ισότητα λογίζεται ανεπαρκής για τους σκοπούς της µειονοτικής προστασίας, αφού δεν λαµβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Η τρίτη αρχή που αφορά την µειονοτική προστασία είναι η αρχή της θετικής προστασίας ή θετικής διάκρισης (equality in fact).αν και φαινοµενικά η αρχή αυτή φαίνεται να αντίκειται στις δύο προηγούµενες, αφού για την εφαρµογή της απαιτείται η διενέργεια ορισµένων διακρίσεων υπέρ των µειονοτικών οµάδων του πληθυσµού, στην πραγµατικότητα δεν είναι έτσι. Με βάση την εσωτερική νοµοθεσία κάθε κράτους αλλά και τις διεθνείς συµβάσεις, µπορεί να ειπωθεί ότι µία διάκριση είναι δικαιολογηµένη και µάλιστα επιβεβληµένη όταν: α) η διάκριση διέπεται από µία λογική και επιδιώκει έναν αντικειµενικό σκοπό. Η λογική έγκειται στον τρόπο διαγνώσεως µίας διαφοράς, η οποία προσδιορίζεται αντικειµενικά και λογίζεται ως de facto ανισότητα. Η διαφορά αυτή δεν µπορεί να αντιµετωπιστεί µε

12 την νοµική ισότητα και εµποδίζει µάλιστα την ανάπτυξη συνθηκών ισότητας. Σκοπός είναι λοιπόν η εξάλειψη ή, έστω, η άµβλυνση αυτής της διαφοράς, η οποία υπάρχει και ισχύει ως αποτέλεσµα κοινωνικών συνθηκών ή της ίδιας της φύσης. Στο πλαίσιο αυτό, ο σκοπός αποκτά µία αντικειµενική βάση, τόσο ως προς τη φύση του όσο και ως προς την λειτουργία, την οποία καλείται να υπηρετήσει. β) Η διάκριση ανταποκρίνεται στο περί δικαίου αίσθηµα*. Η διαφορά θα πρέπει να είναι καταδικαστέα και να αντίκειται στο περί δικαίου αίσθηµα, ώστε να επιβάλλεται η θεραπεία της µε την υιοθέτηση θετικών διακρίσεων. γ) Η διάκριση παύει να ισχύει όταν επιτύχει τον σκοπό της. Οι διακρίσεις µπορούν να είναι προσωρινές ή µόνιµες. Αυτό εξαρτάται αποκλειστικά και µόνον από τη φύση του επιδιωκόµενου σκοπού. Αν παρά την επίτευξή του οι διακρίσεις συνεχιστούν, τότε πλέον χάνουν το λόγο υπάρξεώς τους και µετατρέπονται σε καταδικαστέες διακρίσεις. δ) Η διάκριση πρέπει να παύσει να ισχύει όταν δεν έχει το επιδιωκόµενο αποτέλεσµα. Εάν µία διάκριση δεν ανταποκρίνεται στον σκοπό, για τον οποίο υιοθετήθηκε, και δεν έχει τα αναµενόµενα αποτελέσµατα, δηλαδή δεν αµβλύνει τη διαφορά και το αποτέλεσµά της δεν ανταποκρίνεται στο περί δικαίου αίσθηµα, ή έχει δυσµενείς συνέπειες σε άλλους, τότε πρέπει να καταργηθεί. ιαφορετικά, δεν θα συνιστά παρά µία αρνητική διάκριση, η οποία απαγορεύεται βάσει της αρχής της µη διακρίσεως. ε)υπάρχει αναλογία µεταξύ του σκοπού και των µέσων, τα οποία χρησιµοποιούνται για την επίτευξή του. Η έννοια της αναλογίας είναι µάλλον αριθµητική, ποσοστιαία και ποσοτική. Αφενός µεν καθιερώνει ανώτατα και κατώτατα όρια, αφετέρου δε επιβάλλει τη λογική χρήση και διάθεση πόρων για την επίτευξη του σκοπού. στ)τα άτοµα ή οι οµάδες ατόµων, τα οποία καλείται να υπηρετήσει η διάκριση, την επιθυµούν και την αποδέχονται. εν νοείται η διενέργεια διάκρισης ερήµην της θελήσεως εκείνων, τους οποίους καλείται να υπηρετήσει. Αν δεν απαιτείται η ρητή συναίνεσή τους, θα πρέπει να τεκµαίρεται τουλάχιστον η σιωπηρή. Σε κάθε περίπτωση πάντως, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε συναίνεση, θα πρέπει να παρέχεται το δικαίωµα επιλογής. 2.ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΙΕΘΝΟΥΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩ ΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Όταν κάνουµε λόγο για «διεθνή προστασία» εννοούµε αφενός την ύπαρξη διεθνών κανόνων, οι οποίοι προνοούν για την αναγνώριση συγκεκριµένων δικαιωµάτων και

13 ελευθεριών, και αφετέρου τη λειτουργία διεθνών µηχανισµών ελέγχου, είτε από όργανα διεθνών µηχανισµών (όπως η Επιτροπή Ανθρωπίνων ικαιωµάτων των ΗΕ και οι Επιτροπές ελέγχου της ιεθνούς Οργανώσεως Εργασίας), είτε από διεθνή όργανα που δεν υπάγονται απευθείας σε διεθνείς οργανισµούς αλλά αποτελούν αυτοτελείς οργανισµούς συνδεδεµένους µε τα συµβατικά εκείνα κείµενα που κατοχυρώνουν ουσιαστικά δικαιώµατα (όπως είναι η Επιτροπή κατά των φυλετικών διακρίσεων, η Ευρωπαϊκή επιτροπή και το Ευρωπαϊκό ικαστήριο των ικαιωµάτων του Ανθρώπου κ.ο.κ.). Η διεθνής προστασία είναι, ωστόσο, ιδιαιτέρως ελλιπής και αναποτελεσµατική καθώς οι διεθνείς κανόνες εντάσσονται στο εσωτερικό δίκαιο κάθε χώρας σύµφωνα µε τις συνταγµατικές προβλέψεις και απαιτείται η συνδροµή κρατικών οργάνων για την εφαρµογή τους. Η προστασία, δηλαδή, είναι κατά κύριο λόγο εθνική. Από την πλευρά τους, τα διεθνή όργανα παρεµβαίνουν µόνο αφού διαπιστωθεί είτε η λανθασµένη εφαρµογή συγκεκριµένων κανόνων, είτε η ανικανότητα των οργάνων του κράτους. Από την πλευρά των οργάνων και όχι των κανόνων, η διεθνής προστασία είναι επικουρική. 3.Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΕ ΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕ Ο 3.1 Γενικά

14 Τα θεµελιώδη δικαιώµατα προστατεύονται διεθνώς µέσω της υπαγωγής των διακρατικών σχέσεων σε κανόνες αναγκαστικού διεθνούς δικαίου (ius cogens). Η διεθνής έννοµη τάξη δέχεται σήµερα την ισχύ κανόνων αναγκαστικού διεθνούς δικαίου, δηλαδή κανόνων διεθνούς δικαίου, που τα κράτη δεν µπορούν να αναιρέσουν µε συµφωνία µεταξύ τους (άρθρο 53 της Σύµβασης της Βιέννης του 1969 για το δίκαιο των συνθηκών, ν.δ. 402/1974), στοιχειοθετώντας την έννοια µιας διεθνούς δηµόσιας τάξης. Τέτοιους κανόνες αποτελούν η απαγόρευση της επίθεσης, του δουλεµπορίου, της πειρατείας, της γενοκτονίας κ.ο.κ. Σε συµβατικό επίπεδο, η ίδρυση του ΟΗΕ και η δραστηριότητά του έχει ως αποτέλεσµα την οργάνωση ενός συστήµατος διεθνούς προστασίας των δικαιωµάτων του ανθρώπου σε παγκόσµιο επίπεδο. 3.2 Ιστορική αναδροµή Στην Αγγλία για πρώτη φορά περιελήφθησαν προστατευτικές των ανθρωπίνων δικαιωµάτων διατάξεις στη Magna Karta (1215), και στη συνέχεια ακολούθησαν το Habeas Corpus (1679) και το Bill of rights (1689). Τα ανθρώπινα δικαιώµατα καθιερώθηκαν από το Σύνταγµα των Η.Π.Α. (1787). Το 1929 το Ινστιτούτο ιεθνούς ικαίου υιοθέτησε τη «ιακήρυξη των ιεθνών ικαιωµάτων του ανθρώπου. Επιπλέον, διακηρύχθηκαν οι «Τέσσερις Ελευθερίες» από τον πρόεδρο των Η.Π.Α. Roosevelt, από τις οποίες οι δύο περιελήφθησαν στο Χάρτη του Ατλαντικού που υπέγραψαν στις 26 Ιουνίου 1941 ο Roosevelt και ο Churchill, που επικυρώθηκε από 47 κράτη. 3.3 Ο καταστατικός χάρτης του ΟΗΕ Στα θέµατα των ανθρωπίνων δικαιωµάτων ο Χάρτης περιέχει µόνο γενικότητες και όχι διατάξεις αυτοδύναµης εφαρµογής. Το προοίµιο του Χάρτη διακηρύσσει την πίστη των Ηνωµένων εθνών στα θεµελιώδη δικαιώµατα, την «αξιοπρέπεια και αξία» του ανθρώπου και εξαγγέλλει ίσα δικαιώµατα µεταξύ ανδρών και γυναικών. Το άρθρο 1 στην παρ.2 αναφέρεται και στην αυτοδιάθεση των λαών, στην παρ.3γ στην ανάπτυξη και ενθάρρυνση του σεβασµού των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και των θεµελιωδών ελευθεριών χωρίς διάκριση φυλής, φύλου, γλώσσας ή θρησκείας, αλλά το άρθρο 2 που αναφέρεται στις υποχρεώσεις των κρατών και του διεθνούς οργανισµού δεν περιέχει δέσµευση περί ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Κατά τα άρθρα 55 και 56 του Χάρτη, τα Ηνωµένα Έθνη ευνοούν και συνεργάζονται αφενός για την ανύψωση του βιοτικού επιπέδου, την εργασία για όλους και τη

15 δηµιουργία συνθηκών οικονοµικής και κοινωνικής προόδου και ανάπτυξης και αφετέρου για τη λύση διεθνών προβληµάτων οικονοµικών, κοινωνικών, δηµόσιας υγείας κ.ο.κ., τη διεθνή πολιτιστική και οικονοµική συνεργασία. Επιπλέον, προνοούν για τον επιτυχή, δηλαδή αποτελεσµατικό, σεβασµό των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Όλα τα όργανα που προβλέπει ο Χάρτης, όπως είναι η Γενική Συνέλευση, το Συµβούλιο Ασφαλείας, το Συµβούλιο Κηδεµονιών κ.α. είναι αρµόδια, κατά την άσκηση των δραστηριοτήτων τους, να ασχολούνται µε διάφορες πτυχές των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Εκτός των κυρίων οργάνων, έχουν δηµιουργηθεί και άλλα από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωµένων Εθνών και το Οικονοµικό και Κοινωνικό Συµβούλιο (Economic and Social Council- ECOSOC) και συνεχίζεται η ίδρυση ακόµη πιο ειδικευµένων οργάνων, όπως είναι η Επιτροπή Ανθρωπίνων ικαιωµάτων (Commission on Human Rights) που εδρεύει στη Γενεύη. Κάθε σύµβαση περί των ανθρωπίνων δικαιωµάτων που συνάπτεται υπό την αιγίδα των Ηνωµένων Εθνών ιδρύει όργανα ανεξάρτητα από τα καθαυτό όργανα των Ηνωµένων Εθνών, τα οποία ελέγχουν την εφαρµογή της εκάστοτε σύµβασης. Επίσης, στο σύστηµα των Ηνωµένων Εθνών εντάσσονται οι ειδικευµένοι οργανισµοί, µερικοί από τους οποίους, όπως η ιεθνής Οργάνωση Εργασίας και η Unesco έχουν καλές επιδόσεις στα ανθρώπινα δικαιώµατα. Όλα αυτά τα όργανα υποβάλλουν στη Γενική Συνέλευση των Ηνωµένων Εθνών ετήσιες Εκθέσεις δραστηριοτήτων. Στις 29 εκεµβρίου 1993 η Γενική Συνέλευση των Ηνωµένων Εθνών αποφάσισε την ίδρυση στη Γενεύη Γραφείου Ύπατου Αρµοστή (High commissioner) των Ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Το σχετικό ψήφισµα 48/141 θεωρεί την καθιέρωση του θεσµού του Ύπατου Αρµοστή ως µέτρο συντονισµού των ενεργειών για την προστασία και την προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωµάτων µέσα στο σύστηµα των Ηνωµένων Εθνών. Ο Ύπατος Αρµοστής έχει βαθµό βοηθού Γενικού Γραµµατέα των Ηνωµένων Εθνών και προΐσταται του Κέντρου Ανθρωπίνων ικαιωµάτων. Πρώτος Ύπατος Αρµοστής ορίσθηκε για µια τριετία, πρώην υπουργός εξωτερικών του Ισηµερινού. 3.4 ιακηρύξεις Οικουµενική διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώµατα

16 Η οικουµενική διακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου αποτελεί το πρώτο σηµαντικό επίτευγµα της ΕΑ. Οι συντάκτες του Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών δεν περιέλαβαν στο ιδρυτικό κείµενο του διεθνούς οργανισµού πίνακα διεθνώς αναγνωριζόµενων ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Το κενό κλήθηκε να καλύψει η ΕΑ µε ένα κείµενο τυπικά µη υποχρεωτικό, την οικουµενική διακήρυξη, που περιεβλήθη τον τύπο ψηφίσµατος (Resolution) της Γενικής Συνέλευσης στις 10 εκεµβρίου Αν και η Οικουµενική διακήρυξη δεν υιοθετήθηκε οµόφωνα το 1948 και η διεθνής κοινότητα χαρακτηριζόταν τότε από υποεκπροσώπηση, πολλές επιγενόµενες πράξεις, όπως οι διακηρύξεις περί της από-αποικιοποιήσεως και της ανεξαρτησίας (1960), της καταργήσεως των φυλετικών διακρίσεων (1963) και άλλες που έγιναν δεκτές οµόφωνα από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωµένων Εθνών ρητά αναφέρονται στην Οικουµενική ιακήρυξη και επιβεβαιώνουν ότι όλα τα κράτη οφείλουν να την τηρούν. Άλλωστε το παγκόσµιο κύρος της Οικουµενικής ιακήρυξης είναι αδιαµφισβήτητο, ενώ τα Ηνωµένα Έθνη δεσµεύονται από τη διακήρυξη, αφού κατά γενικό κανόνα ο διεθνής οργανισµός οφείλει να τηρεί όλες τις πράξεις των οργάνων του. Αρκετές διατάξεις της Οικουµενικής ιακήρυξης έχουν δηλωτικό χαρακτήρα, δηλαδή διατυπώνουν αρχές προϋπάρχοντος ή επιγενοµένου εθιµικού δικαίου, ενώ σε άλλα σηµεία δεν εκφράζει θετικό δίκαιο. Η θέση της όµως ενισχύεται από το γεγονός ότι το κείµενο αυτό χρησιµοποιείται ως βάση σειράς προστατευτικών ενεργειών των Ηνωµένων Εθνών. Όσον αφορά το περιεχόµενο της Οικουµενικής ιακήρυξης, αυτή εστιάζεται καταρχήν στις ατοµικές και πολιτικές ελευθερίες. Περιέχει βέβαια και διατάξεις περί οικονοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων, οι οποίες κατά κανόνα διατυπώνονται µε δυνητική ορολογία. Η πρώτη κατηγορία καλύπτεται από τα άρθρα 1-21: προστασία της αξιοπρέπειας του ανθρώπου (άρθρο 1), απαγόρευση διακρίσεων λόγω φυλής, φύλου, γλώσσας, χρώµατος, θρησκείας, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, εθνικής ή κοινωνικής καταγωγής, περιουσίας, γεννήσεως (άρθρο 2), δικαίωµα στη ζωή, προσωπική ελευθερία και ασφάλεια (άρθρο 3), απαγόρευση δουλείας και δουλεµπορίου (άρθρο 4), απαγόρευση βασανιστηρίων, σκληρής, απάνθρωπης και ταπεινωτικής µεταχείρισης (αρ.6), ισότητα απέναντι στο νόµο (αρ.7), δικαίωµα στην προσφυγή σε αποτελεσµατικά ένδικα µέσα (αρ.8), απαγόρευση αυθαίρετης συλλήψεως, κρατήσεως ή εκτοπίσεως (αρ.9), χρηστή απονοµή της δικαιοσύνης/ δίκαιη δίκη (αρ.10), µη αναδροµικότητα του ποινικού νόµου (αρ.11), προστασία από αυθαίρετες επεµβάσεις στην ιδιωτική ζωή, την

17 οικογένεια, κατοικία, αλληλογραφία (αρ.12), ελεύθερη κυκλοφορία και εκλογή τόπου διαµονής, ελευθερία εξόδου και επιστροφή στο κράτος ιθαγενείας (αρ13), πολιτικό άσυλο (αρ. 14), δικαίωµα στην ιθαγένεια (αρ.15), δικαίωµα στο γάµο και προστασία της οικογένειας (αρ.16), δικαίωµα στην ατοµική ιδιοκτησία (αρ.17), ελευθερία σκέψεως, θρησκείας και συνειδήσεως (αρ.18), ελευθερία γνώµης και εκφράσεως (αρ.19), ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι (αρ.20), και δικαίωµα συµµετοχής στη διακυβέρνηση της χώρας µε ελεύθερες εκλογές και πρόσβασης στη δηµόσια υπηρεσία (αρ.21). Τα πιο πάνω δικαιώµατα και ελευθερίες έχουν τύχει αλλεπάλληλων εξειδικεύσεων από µεταγενέστερα διεθνή συµβατικά κείµενα. Αν µερικά δεν επαναλαµβάνονται σε παγκόσµια κλίµακα, βρίσκονται πάντως στην Ευρωπαϊκή Σύµβαση. Η δεύτερη κατηγορία αφορά στα άρθρα 22 έως 27, τα οποία αναφέρονται διαδοχικά στην κοινωνική προστασία ανάλογα όµως µε την οργάνωση και τις οικονοµικές δυνατότητες κάθε κράτους (αρ.22), στο δικαίωµα καθενός να εργάζεται (αρ.23), στο δικαίωµα των εργαζοµένων στην ανάπαυση, τον ελεύθερο χρόνο και σε περιοδικές άδειες µε πλήρεις αποδοχές (αρ.24), σε κατάλληλο βιοτικό επίπεδο (αρ.25), στην εκπαίδευση (αρ.26), τη συµµετοχή στην πνευµατική ζωή της κοινότητας, τις καλές τέχνες, την επιστηµονική πρόοδο και τα αγαθά της (αρ.27). Η Οικουµενική ιακήρυξη είναι ως προς τα πιο πάνω δικαιώµατα, αρκούντως ασαφής, η δε µεταφορά των δικαιωµάτων αυτών σε µεταγενέστερα συµβατικά κείµενα, παγκόσµια, όπως ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης (1961) δεν µετέβαλε ουσιαστικά αυτή την κατεύθυνση Άλλες σηµαντικές διακηρύξεις 1. Η διακήρυξη για τα δικαιώµατα του παιδιού(20 Νοεµβρίου 1959). 2. Η διακήρυξη για την εξάλειψη κάθε µορφής φυλετικών διακρίσεων (1963). 3. Η διακήρυξη για την εξάλειψη κάθε διάκρισης σχετικά µε τις γυναίκες (7 Νοεµβρίου 1967). 4. Η διακήρυξη για τα δικαιώµατα των διανοητικώς καθυστερηµένων (20 εκεµβρίου 1971). 5. Η διακήρυξη για την προστασία των γυναικών και των παιδιών κατά τη διάρκεια πολέµου (14 εκεµβρίου 1974). 6. Η διακήρυξη για τα δικαιώµατα των µειονεκτικών ατόµων (9 εκεµβρίου 1975). 7. Η διακήρυξη για την προστασία όλων των ατόµων εναντίον των βασανιστηρίων και κάθε άλλου είδους τιµωρίας ή µεταχειρίσεως βάναυσης, απάνθρωπης ή εξευτελιστικής (9 εκεµβρίου 1975). 8. Η διακήρυξη για την εξάλειψη κάθε µορφής ανεπιείκειας και διακρίσεως που βασίζονται στη θρησκεία ή στην πίστη (2 Νοεµβρίου 1981).

18 3.5 Συµβάσεις Συµβάσεις που έχουν συναφθεί στα πλαίσια του ΟΗΕ α. Η Σύµβαση για την εξάλειψη κάθε µορφής φυλετικών διακρίσεων: η ισχύς της αρχίζει τον Ιανουάριο του Με τη σύµβαση αυτή προβλέπονται ειδικοί µηχανισµοί, οι οποίοι αποσκοπούν στην τήρηση των διατάξεων που περιέχει. β. Η Σύµβαση για την εξάλειψη και την πρόληψη του εγκλήµατος του apartheid: η σύµβαση αυτή υιοθετήθηκε στις 30 Νοεµβρίου του 1973 και άρχισε να ισχύει στις 18 Ιουλίου γ. Η Σύµβαση για τα πολιτικά δικαιώµατα των γυναικών: η σύµβαση αυτή, η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 7 Ιουλίου του 1954, ανακηρύσσει την ισότητα των γυναικών απέναντι στους άνδρες αφενός ως προς τις εκλογές, και αφετέρου όσον αφορά την πρόσληψή τους σε δηµόσιες θέσεις. δ. Η Σύµβαση για την εξάλειψη κάθε µορφής φυλετικών διακρίσεων σε βάρος των γυναικών: Υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση στις 18 εκεµβρίου 1979 και τέθηκε σε ισχύ 2 χρόνια αργότερα (3 Σεπτεµβρίου του 1981) ε. Οι συµβάσεις για τους απάτριδες: Για την προστασία των ατόµων χωρίς ιθαγένεια έχουν συναφθεί δύο συµβάσεις: 1. Η Σύµβαση για το καθεστώς των απατρίδων (28 Νοεµβρίου 1954) και 2. Η Σύµβαση για τον περιορισµό της ανιθαγένειας (1961) Τα διεθνή σύµφωνα των Ηνωµένων Εθνών του 1966 Το 1966 η Γενική Συνέλευση των Ηνωµένων Εθνών υιοθέτησε δύο σηµαντικά κείµενα επεξεργασµένα από την ΕΑ : Το ιεθνές Σύµφωνο Ατοµικών και Πολιτικών δικαιωµάτων ( ΣΑΠ) και το ιεθνές Σύµφωνο για τα Οικονοµικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά δικαιώµατα ( ΣΟΙΚΠ). Το πρώτο έχει επικυρωθεί από 129 κράτη (όχι ακόµα από την Ελλάδα), ενώ το δεύτερο από 126 κράτη (Ελλάδα, κυρωτικός νόµος 1532/85). Για λόγους νοµικούς, τα σύµφωνα δεν εντάσσονται λειτουργικά στα Ηνωµένα Έθνη, αφού τα κράτη τα συνοµολογούν ελευθέρως, αλλά τα όργανα ελέγχου τους, αντίστοιχα η Επιτροπή ΣΑΠ (Human Rights Committee)

19 και η Επιτροπή ΣΟΙΚΠ (Committee of ESCR) συνέρχονται στην ευρωπαϊκή έδρα των Ηνωµένων Εθνών στη Γενεύη α Το ιεθνές Σύµφωνο Ατοµικών και Πολιτικών δικαιωµάτων ( ΣΑΠ) Α. Το δικαίωµα στη ζωή (άρθρο 6): Το Σύµφωνο απαιτεί απλώς να υπάρχει κατά πρώτο λόγο νοµοθετηµένη απαγόρευση της αυθαίρετης αφαιρέσεως της ζωής. Αφενός να τιµωρείται από την πολιτεία η εγκληµατική πράξη της αφαιρέσεως της ζωής και αφετέρου, αν ισχύει η θανατική ποινή, αυτή να προβλέπεται δια νόµου και «µόνο για τα πιο σοβαρά εγκλήµατα». Β. Βασανιστήρια, σκληρή, απάνθρωπη και ταπεινωτική µεταχείριση (άρθρο 7). Μεταχείριση κρατουµένων (άρθρο 10): Η απαγόρευση των βασανιστηρίων αποτελεί κανόνα του εθιµικού διεθνούς δικαίου, κατ άλλους µάλιστα κανόνα ius cogens, µε την έννοια ότι σε καµία περίπτωση δεν επιδέχεται παρεκκλίσεις. Συνήθως η επιτροπή ΣΑΠ δεν διαχωρίζει τις τέσσερις έννοιες (βασανισµός, σκληρή, απάνθρωπη, και ταπεινωτική µεταχείριση) και απλά αποφαίνεται αν σε συγκεκριµένες περιπτώσεις παραβιάσθηκε ή όχι το άρθρο 7. Το ίδιο άρθρο ορίζει επίσης ότι ουδείς υποβάλλεται χωρίς την ελεύθερη συναίνεση του σε ιατρική ή επιστηµονική θεραπεία. Το άρθρο 10 περιέχει ειδικές ρυθµίσεις για την καλή µεταχείριση των κρατουµένων. Κατά κανόνα η εφαρµογή του εξετάζεται σε συνδυασµό προς το άρθρο 7. Γ. ουλεία και αναγκαστική εργασία (άρθρο 8): Η δουλεία, το δουλεµπόριο, και η ειλωτία απαγορεύονται από το διεθνές δίκαιο. Το άρθρο 8 υποµιµνήσκει ισχύον δίκαιο και διαβάζεται σε συνάρτηση προς τις ειδικές διεθνείς συµβάσεις, περιέχοντας κατάλογο καταστάσεων που δεν θεωρούνται ως αναγκαστική εργασία.. Προσωπική ελευθερία και ασφάλεια (άρθρο 9): Το άρθρο αυτό απαγορεύει την αυθαίρετη σύλληψη και κράτηση, δηλαδή εκείνη που πραγµατοποιείται κατά παράβαση των διαδικασιών που προβλέπει ο νόµος. Για να ανταποκρίνεται στο ελάχιστο όριο νοµιµότητας, η σύλληψη και η κράτηση πρέπει όχι µόνο να είναι σύµφωνη µε την εσωτερική νοµοθεσία, αλλά και να καλύπτεται από διεθνώς αναγνωρισµένες δικονοµικές εγγυήσεις. Ε. Απαγόρευση φυλακίσεως για ιδιωτικά χρέη (άρθρο 11): Με το άρθρο αυτό απαγορεύεται η φυλάκιση για χρέη που απορρέουν από συµβατικές υποχρεώσεις. Αφορά στις σχέσεις µεταξύ ιδιωτών, αλλά και µεταξύ ιδιωτών και δηµοσίων

20 φορέων, εφόσον πρόκειται για συµβατική σχέση. εν απαγορεύεται η φυλάκιση για χρέη προς το δηµόσιο ή για την εκπλήρωση οικονοµικών υποχρεώσεων προβλεπόµενων από το νόµο. ΣΤ. Ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων (άρθρο 12): Εξασφαλίζεται το δικαίωµα της ελεύθερης κυκλοφορίας και εκλογής κατοικίας στο έδαφος του κράτους. Ζ. Απαγόρευση αυθαίρετης απελάσεως αλλοδαπών (άρθρο 13): Το άρθρο αυτό αφορά µόνο στον αλλοδαπό που βρίσκεται νοµίµως στο έδαφος του κράτους και προβλέπει ότι η απέλασή του µπορεί να πραγµατοποιηθεί µόνο «σύµφωνα µε το νόµο». Η. Χρηστή απονοµή της δικαιοσύνης δίκαιη δίκη, Fair Trial (άρθρο 14). Απαγόρευση αναδροµικής ισχύος τω ποινικών νόµων (άρθρο 15): Το ΣΑΠ περιέχει εκτεταµένη παρουσίαση του δικαιώµατος στη χρηστή απονοµή της δικαιοσύνης, ιδίως από τη σκοπιά της ποινικής δίκης. Θ. ικαίωµα στην προσωπικότητα (άρθρο 16), το όνοµα (άρθρο 24), τον ιδιωτικό βίο (άρθρο 17), την οικογένεια (άρθρο 23): Η διάταξη του άρθρου 16 αποσκοπεί στην εξασφάλιση της νοµικής προσωπικότητας και κατά συνεκδοχή, ορισµένων θεµελιωδών δικαιωµάτων «χωρίς τα οποία ο άνθρωπος δεν θα µπορούσε να ζήσει». Ι. Ελευθερία σκέψεως, συνειδήσεως και θρησκείας (άρθρο 18): Η ελευθερία σκέψης και συνείδησης περιλαµβάνει την ελευθερία της πολιτικής σκέψης. Η θρησκευτική ελευθερία από την άλλη, αφορά στην «ενδόµυχη αντίληψη καθενός περί ηθικής και υπονοεί την ελευθερία διατήρησης, επιλογής, και εκδηλώσεως της θρησκείας ή της πεποιθήσεως κατ ιδίαν και από κοινού» 4. ΙΑ. Ελευθερία γνώµης και εκφράσεως (άρθρο 19). ΙΒ. Απαγόρευση πολεµικής προπαγάνδας και παρακινήσεως σε διακρίσεις, εχθρότητα και βία (άρθρο 20). Ισότητα απέναντι στον νόµο και απαγόρευση κάθε µορφής διακρίσεων (άρθρο 26). ΙΓ. ικαίωµα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι (άρθρα 21, 22). 4 Εµµανουήλ Ρούκουνας, «ιεθνής Προστασία των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων»,µέρος δεύτερο, σελίδα 91.

21 Ι. Συµµετοχή στα κοινά (άρθρο 25): Κατοχυρώνεται το δικαίωµα του πολίτη να µετέχει στη διαχείριση των κοινών και σε πολιτικές εκδηλώσεις, είτε ο ίδιος, είτε µε αντιπροσώπους της ελεύθερης επιλογής του, να ψηφίζει και να εκλέγεται χάρη σε περιοδικές και γνήσιες εκλογές και να έχει πρόσβαση στα δηµόσια λειτουργήµατα της χώρας του. ΙΕ. ικαιώµατα προσώπων που ανήκουν σε µειονότητες (άρθρο 27) β Το ιεθνές Σύµφωνο για τα Οικονοµικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά δικαιώµατα ( ΣΟΙΚΠ) Το Σύµφωνο, στο οποίο µετέχει και η Ελλάδα, περιλαµβάνει διατάξεις χαλαρού περιεχοµένου και επαφίεται στον εσωτερικό νοµοθέτη για τα περαιτέρω. Το ΣΟΙΚΠ καλύπτει ευρύ φάσµα δικαιωµάτων: ικαίωµα στην εργασία (άρθρο 6), δίκαιοι και ευνοϊκοί όροι εργασίας µε δίκαιη αµοιβή για ίσης αξίας παρεχόµενη εργασία και αµοιβόµενες διακοπές (αρ.7). ικαίωµα ίδρυσης και συµµετοχής σε επαγγελµατικά σωµατεία και δικαίωµα απεργίας (αρ.8), δικαίωµα στην κοινωνική ασφάλιση (αρ.9), προστασία της οικογένειας και ειδική µέριµνα για µητέρες και παιδιά (αρ.10). ικαίωµα για ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο, περιλαµβανοµένης της ικανοποιητικής διατροφής, ενδύσεως και στεγάσεως και της συνεχούς καλυτερεύσεως της ποιότητας ζωής (αρ.11). ικαίωµα για το υψηλότερο δυνατό επίπεδο φυσικής και ψυχικής υγείας (αρ.12). ικαίωµα στην εκπαίδευση: δωρεάν υποχρεωτική πρωτοβάθµια και ανοιχτή για όλους δευτεροβάθµια και ανώτερη εκπαίδευση (αρ.13-14). Τέλος, δικαίωµα συµµετοχής στον πολιτιστικό βίο και απολαύσεως των αγαθών της επιστηµονικής προόδου (αρ.16). 4.Η ΙΕΘΝΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΕ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο 4.1 Γενικά

22 Μαζί µε την οργάνωση της διεθνούς προστασίας των δικαιωµάτων του ανθρώπου σε παγκόσµιο επίπεδο, ξεκίνησε και µία προσπάθεια θέσπισης ενός συστήµατος προστασίας τους σε περιφερειακό επίπεδο. Η οικουµενικότητα της αρχής του σεβασµού των δικαιωµάτων του ανθρώπου υπό την έννοια του αδιαιρέτου τους, της αλληλεξάρτησής τους και της απόρριψης κάθε ιεραρχίας µεταξύ τους καθώς και οι ρυθµίσεις που υιοθετήθηκαν από τα Ηνωµένα Έθνη για την πραγµατοποίηση και εφαρµογή της δεν µπόδισε τους διεθνείς περιφερειακούς οργανισµούς, που ιδρύθηκαν µετά το τέλος του Β Παγκοσµίου πολέµου, να αναλάβουν να προωθήσουν ανάλογες προσπάθειες. Σε περιφερειακό επίπεδο, µε λιγότερο έντονο το κλίµα πολιτικοποίησης των δικαιωµάτων του ανθρώπου, τη συνεκτικότητα και την πολυσχιδή συνεργασία των χωρών µελών των περιφερειακών οργανισµών, τα αποτελέσµατα είναι ήδη καλύτερα. Τα διεθνή συστήµατα προστασίας των δικαιωµάτων του ανθρώπου ορίζονται από τέσσερα στοιχεία: τους υπόχρεους παροχής της εργασίας (κράτη µέρη), τα δικαιώµατα και τις ελευθερίες του ανθρώπου που προστατεύονται, τα υποκείµενα των δικαιωµάτων και ελευθεριών που προστατεύονται και από ένα διεθνή µηχανισµό προστασίας (J. Salmon). Χώρες όπως η Ευρώπη, η Αµερική, η Αφρική και η Ασία έχουν υιοθετήσει τόσο πράξεις όσο και συµβάσεις που αφορούν στα δικαιώµατα του ανθρώπου. 4.2 ΕΥΡΩΠΗ Συµβούλιο της Ευρώπης Στο ευρωπαϊκό επίπεδο, η προσπάθεια για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων εκδηλώθηκε κατά κύριο λόγο στα πλαίσια του Συµβουλίου της Ευρώπης που ιδρύθηκε στις 5 Μαΐου του 1949 (Συνθήκη Λονδίνου). Είναι κυρίως πολιτικός οργανισµός µε ευρείες αρµοδιότητες (στον οικονοµικό, κοινωνικό, επιστηµονικό, πολιτιστικό, νοµικό, διοικητικό τοµέα). Όργανα του Συµβουλίου της Ευρώπης είναι η επιτροπή Υπουργών (µε διακυβερνητική σύνθεση) και η Συµβουλευτική Συνέλευση (µε κοινοβουλευτική σύνθεση). Επίσης, υπάρχει και µία Γενική Γραµµατεία (αρ.10 Κατ. Στε). Τα σπουδαιότερα επιτεύγµατα του Συµβουλίου στο τοµέα των ανθρωπίνων δικαιωµάτων είναι η Σύµβαση «για την Προάσπιση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και των Θεµελιωδών Ελευθεριών» και ο Κοινωνικός Χάρτης της Ευρώπης. 5 Βλ. Μανωλόπουλου σελ

23 4.2.2 Η Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (ΕΣ Α) Η Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του ανθρώπου αποτελεί επίτευγµα ίσως το σπουδαιότερο του Συµβουλίου της Ευρώπης. Τη σύνταξή της ανέλαβε Νοµική επιτροπή της Συµβουλευτικής Συνελεύσεως αµέσως µετά την έναρξη των εργασιών του Συµβουλίου. Η Σύµβαση υπογράφηκε στις 4 Νοεµβρίου 1950 στη Ρώµη και η ισχύς της άρχισε στις 3 Σεπτεµβρίου του Η ΕΣ Α αποτελεί µέρος του ελληνικού εσωτερικού δικαίου (κυρώθηκε εκ νέου µετά την αποκατάσταση της δηµοκρατίας µε το ν.δ. 53/ , Φ.Ε.Κ. Α 256). Με την ιεράρχιση στις σχέσεις µεταξύ διεθνούς και εσωτερικού δικαίου που καθιερώνει το άρθρο 28 παρ.1 του Συντάγµατος, ο εσωτερικός εφαρµοστής της Σύµβασης, επιλέγει την ευνοϊκότερη για το προστατευόµενο πρόσωπο ρύθµιση. Τα όργανα ελέγχου της ΕΣ Α είναι α. η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (ΕΕ Α), β. η Επιτροπή Υπουργών του Συµβουλίου της Ευρώπης, γ. το Ευρωπαϊκό ικαστήριο των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (Ε Α) και δ. Σε πολύ περιορισµένο ρόλο ο Γενικός Γραµµατέας του Συµβουλίου της Ευρώπης. Η ΕΣ Α προστατεύει µέσω των άρθρων της δικαιώµατα πολιτικά και ατοµικά, και ελάχιστα οικονοµικά και κοινωνικά. Τα δικαιώµατα που προστατεύονται είναι δυνατό να ενταχθούν σε τέσσερις θεµατικές ενότητες. Καταρχήν, οι προσωπικές ελευθερίες (δικαίωµα στη ζωή, προσωπική ασφάλεια κ.ο.κ.). εύτερον, οι δικαστικές εγγυήσεις (δηµοσιότητα της δίκης κ.ο.κ.). Τρίτον, τα δικαιώµατα του ανθρώπου ως µέλος του κοινωνικού συνόλου (ελευθερία γνώµης, έκφρασης και πληροφόρησης κ.ο.κ.). Τέλος, τα περιουσιακά δικαιώµατα και ιδίως το δικαίωµα της ιδιοκτησίας Τα πρωτόκολλα της ΕΣ Α Η Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του ανθρώπου συµπληρώνεται ή τροποποιείται από 14 Πρωτόκολλα, τα οποία έχουν ίδια τυπική ισχύ µε αυτή και έχουν συναφθεί από το 1953 έως το 2004.

24 1. Το (πρώτο) Πρόσθετο Πρωτόκολλο κατοχυρώνει την ιδιοκτησία, την ελευθερία της εκπαίδευσης, τις ελεύθερες εκλογές. 2. Το Πρωτόκολλο 4 απαγορεύει τη φυλάκιση για ιδιωτικά χρέη, κατοχυρώνει την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων στο έδαφος του κράτους, τη νοµιµότητα απελάσεων αλλοδαπών, καθώς και την απαγόρευση µαζικών απελάσεων. 3. Το Πρωτόκολλο 6 αφορά στην κατάργηση της θανατικής ποινής. 4. Το Πρωτόκολλο 7 εγγυάται ένδικα µέσα υπέρ των απελαυνοµένων αλλοδαπών, δεύτερο βαθµό δικαιοδοσίας σε ποινικές υποθέσεις, αποζηµίωση για δικαστική πλάνη, νοµιµότητα των ποινών και µη αναδροµικότητα των ποινικών νόµων και, τέλος, ισότητα µεταξύ συζύγων ως προς το αστικό δίκαιο. 5. Το Πρωτόκολλο 9 καθιερώνει την ευθεία ατοµική προσφυγή στο Ε Α. 6. Το Πρωτόκολλο 10 αφορά στις πλειοψηφίες στην Επιτροπή των Υπουργών. 7. Το Πρωτόκολλο 11 προβαίνει στην αναδιάρθρωση του διεθνούς µηχανισµού προστασίας. 8. Τα Πρωτόκολλα 2,3,5,8 σχετίζονται µε εσωτερικά διαδικαστικά θέµατα λειτουργίας των οργάνων της Συµβάσεως. Η Ελλάδα, από την πλευρά της, έχει επικυρώσει το Πρόσθετο Πρωτόκολλο και τα Πρωτόκολλα 2,3,5,7,8 υπέγραψε αλλά δεν επικύρωσε το Πρωτόκολλο Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης 6 Η ΕΣ Α αναφέρεται µόνο στα κλασσικά δικαιώµατα. Για την προστασία των κοινωνικών δικαιωµάτων υιοθετήθηκε από τα κράτη µέλη της Ευρώπης στο Τορίνο στις 18 Οκτωβρίου 1961, ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στις 26 Φεβρουαρίου Μετέχουν στον Χάρτη 20 κράτη ανάµεσά τους και η Ελλάδα µε το ν. 1428/1984. Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης απαριθµεί δεκαεννέα «δικαιώµατα ή αρχές» που αποτελούν τους στόχους που τα συµβαλλόµενα κράτη θα επιδιώξουν να πραγµατοποιήσουν στην κοινωνική τους πολιτική. Στο δεύτερο µέρος του Χάρτη τα κράτη µέλη δεσµεύονται για ορισµένα δικαιώµατα όπως της εργασίας, της απεργίας, της οικογένειας, του συνδικαλίζεσθαι, της κοινωνικής και ιατρικής πρόνοιας, των µεταναστών εργατών και των οικογενειών τους. Αν και οι διατάξεις του Χάρτη είναι χαλαρές, το κείµενο περιέχει την ευχέρεια στα συµβαλλόµενα κράτη να επιλέξουν πέντε µεταξύ επτά εξαγγελλόµενων βασικών δικαιωµάτων, τα οποία θα αναλάβουν να εφαρµόσουν στο έδαφός τους. Αυτό ονοµάζεται σύµβαση a la carte. 6 Βλ. Τσάτσος σελ.135 και Ρούκουνας σελ.204 εποµ.

25 Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης προβλέπει και αυτός ένα σύστηµα ελέγχου και βασίζεται στην υποβολή περιοδικών αναφορών ενώπιον της Επιτροπής Εµπειρογνωµόνων ιακηρύξεις θεµελιωδών δικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης 7 Οι ιακηρύξεις των Θεµελιωδών ικαιωµάτων περιλαµβάνονται σε δύο κείµενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συγκεκριµένα στην Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή (συνθήκη του Μάαστριχτ) του 1992 και στον «Χάρτη Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης» του Η συνθήκη του Μάαστριχτ περιλαµβάνει διατάξεις περί Θεµελιωδών ικαιωµάτων. Έπειτα ακολούθησε η συνθήκη του Άµστερνταµ το Βάσει της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση ισχύουν δεσµευτικά τα εξής: Α. Η Ένωση βασίζεται στις αρχές της ελευθερίας, της δηµοκρατίας, του σεβασµού των δικαιωµάτων του ανθρώπου και των θεµελιωδών ελευθεριών και του κράτους δικαίου. Β. Η Ένωση σέβεται τα θεµελιώδη δικαιώµατα όπως κατοχυρώνονται στην ΕΣ Α και όπως προκύπτουν από τις κοινές συνταγµατικές παραδόσεις των κρατών µελών, ως γενικές αρχές του κοινοτικού δικαίου. Ο Χάρτης «διακηρύχθηκε» στις 7 εκεµβρίου 2000 στις συνεδριάσεις του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου της Νίκαιας από κοινού από αυτό, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή επιτροπή. Ο Χάρτης περιλαµβάνει µια πλήρη διακήρυξη των θεµελιωδών δικαιωµάτων. Παρόλο που η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων δεν είναι από τους σκοπούς της Ε.Ο.Κ., ωστόσο η ιδρυτική της συνθήκη (Ρώµη 1957) περιέχει κοινωνικές που κατοχυρώνουν πλευρές της οικονοµικής ελευθερίας. Γι αυτό έγινε πρόταση προσχώρησης των Κοινοτήτων στην ΕΣ Α. Υπήρξαν και διακηρύξεις όπως: ιακήρυξη της ιάσκεψης Κορυφής των Παρισίων (19-20 Οκτωβρίου 1972), Κοινή ήλωση Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Συµβουλίου και Επιτροπής περί των Θεµελιωδών ικαιωµάτων (5 Απριλίου 1977), ιακήρυξη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου περί των Θεµελιωδών ικαιωµάτων και Ελευθεριών (12 Απριλίου 1989). 7 Βλ. Τσάτσος σελ. 135, Ρούκουνας σελ.212, ηµητρόπουλος σελ

26 4.2.6 Η τελική πράξη του Ελσίνκι (1975) Όταν κατά τη δεκαετία του 1970 οι σχέσεις µεταξύ των κρατών ανατολής και δύσης βρίσκονταν σε µεταβατική φάση, οι Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής και η Σοβιετική Ένωση προχώρησαν µαζί µε τους συµµάχους τους στη διαµόρφωση µιας διακήρυξης αρχών που έµελλε να έχει µεγάλη σηµασία για τις µετέπειτα διεθνείς σχέσεις. Πρόκειται για την Τελική Πράξη της ιασκέψεως για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη ( ΑΣΕ) που υπογράφηκε στο Ελσίνκι (Φινλανδία) το 1975 από 33 ευρωπαϊκά κράτη µαζί µε τις Η.Π.Α. και τον Καναδά. Η Τελική Πράξη απέβλεπε κατά πρώτο λόγο στην εξοµάλυνση πολλών εδαφικών και πολιτικών ζητηµάτων µεταξύ ανατολικής και δυτικής Ευρώπης. Στόχος της Τελικής Πράξεως ήταν ακόµα η συνεργασία ανάµεσα στους δύο µεγάλους συνασπισµούς και περιέκλειε τρία κάνιστρα (baskets): α. ιακήρυξη περί των αρχών που καθοδηγούν τις σχέσεις µεταξύ των συµµετεχόντων κρατών, β. θέµατα ασφαλείας και αφοπλισµού και γ. οικονοµικά, επιστηµονικά και ανθρωπιστικά θέµατα. Το τρίτο κάνιστρο, που αποτελούταν από εξαγγελίες περί ανθρωπίνων δικαιωµάτων, διατυπώθηκε ύστερα από οχλήσεις των δυτικών οι οποίοι είχαν ως στόχο να απεγκλωβίσουν από τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης εκείνους που ήθελαν να διαλέξουν τη δύση και να διευκολύνουν έτσι τη συνένωση των οικογενειών και την επικοινωνία µε τη δύση. Η Τελική Πράξη έθεσε τις βάσεις διαδικασιών επαληθεύσεως εφαρµογής (follow-up) των όσων εξαγγέλλει. Η επαλήθευση εφαρµογής γίνεται είτε µε τη σύγκληση περιοδικών συναντήσεων πολιτικών ηγετών, διπλωµατών και εµπειρογνωµόνων στο πλαίσιο της ΑΣΕ, είτε µε τη δηµιουργία απλούστερων οργάνων παρακολούθησης της πορείας της ευρωπαϊκής συνεργασίας. Το Νοέµβριο του 1990 τα µετέχοντα στη ΑΣΕ κράτη προχώρησαν το Νοέµβριο του 1990 στην υπογραφή νέου, συµπληρωµατικού της Τελικής Πράξεως κειµένου που είχε τίτλο «Χάρτα των Παρισίων για µια νέα Ευρώπη» και η οποία συνδυάζει τα ανθρώπινα δικαιώµατα µε τη δηµοκρατία και το κράτος δικαίου. Η Χάρτα των Παρισίων υιοθετεί επίσης Κείµενο (Document) της διασκέψεως της Κοπεγχάγης (29 Ιουνίου 1990) περί της ανθρώπινης διάστασης της ΑΣΕ. 4.3 ΑΜΕΡΙΚΗ 8 8 Βλ. Μανωλόπουλου Βαρβιτσιώτη Κ., Η ιεθνής προστασία των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων, σελ.87 επ.

27 Τα ανθρώπινα δικαιώµατα δεν προστατεύονται, φυσικά, µόνο εντός των ευρωπαϊκών συνόρων αντίθετα, έχουν λάβει χώρα έτερα κείµενα, όπως ο Χάρτης του Οργανισµού των Αµερικανικών κρατών, ο οποίος εφαρµόζεται στην αµερικανική ήπειρο και στα πλαίσια του οποίου τα κράτη µέλη αναγνωρίζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και θεωρούν την προστασία του ατόµου ως ουσιαστικό τους σκοπό, ανακηρύσσοντας παράλληλα τα θεµελιώδη δικαιώµατα του ανθρώπου χωρίς διακρίσεις φυλής, φύλου, θρησκείας ή εθνικότητας. Επιπρόσθετα, πρέπει να γίνει λόγος αφενός για την Αµερικανική ιακήρυξη των ικαιωµάτων και Υποχρεώσεων του Ανθρώπου του 1948 και αφετέρου για την Αµερικανική Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (1969): Αµερικανική διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωµάτων Στα πλαίσια του Οργανισµού Αµερικανικών Κρατών υιοθετήθηκε στην 9 η ιάσκεψη της Bogota το 1948, η Αµερικανική ιακήρυξη των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων, µε την οποία καθίσταται σαφής η υποχρέωση των κρατών µελών να προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώµατα µάλιστα υπάρχει και σχετικός κατάλογος µε τα δικαιώµατα αυτά. Υπάρχουν δικαιώµατα αστικά, συλλογικά, ατοµικά, πολιτικά και κυρίως το δικαίωµα του ασύλου. Γίνεται µνεία, επίσης, και για τα καθήκοντα των πολιτών απέναντι στην πολιτεία όπως για παράδειγµα η υποχρέωση της ψήφου Αµερικανική σύµβαση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων Πρόκειται για µία ειδική σύµβαση η οποία συνάφθηκε από τον Οργανισµό Αµερικανικών Κρατών και στοχεύει τόσο στην ανάληψη υποχρεώσεων από τα κράτη µέλη για την προστασία µιας σειράς δικαιωµάτων, όσο και στη δηµιουργία ενός συστήµατος ελέγχου της προστασίας των δικαιωµάτων αυτών. Η Αµερικανική Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου άρχισε να ισχύει τον Ιούλιο του Στις διατάξεις της περιλαµβάνει δικαιώµατα αστικά, πολιτικά καθώς και το δικαίωµα του ασύλου. Ως προς τα οικονοµικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώµατα, η Σύµβαση παραπέµπει στο Χάρτη του Οργανισµού Αµερικανικών Κρατών όπως έχει συµπληρωθεί από το Πρωτόκολλο του Buenos Ayres. 4.4 ΑΦΡΙΚΗ