ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΜΖΜΑ ΔΜΠΟΡΗΚΧΝ ΑΚΟΛΟΤΘΧΝ ΒΑΗΛΖ ΗΣΑΡΑ Ζ ΑΝΑΘΔΧΡΖΖ ΣΖ ΚΑΠ (2003): ΠΡΟΚΛΖΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΓΔΧΡΓΗΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ

Transcript

1 ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΜΖΜΑ ΔΜΠΟΡΗΚΧΝ ΑΚΟΛΟΤΘΧΝ ΒΑΗΛΖ ΗΣΑΡΑ Ζ ΑΝΑΘΔΧΡΖΖ ΣΖ ΚΑΠ (2003): ΠΡΟΚΛΖΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΓΔΧΡΓΗΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Πεξίιεςε 2 English Summary 2 Δηζαγσγή-Μεζνδνινγία-Πεγέο-Ζ θχζε ηνπ ζέκαηνο 3 Λέμεηο-θιεηδηά 7 Κεθάιαην Πξψην: Ζ εμέιημε ηεο ΚΑΠ πξηλ ηελ αλαζεψξεζε ηνπ Σα ρξφληα ηεο γέλλεζεο, ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο αθκήο ( ) Σα ρξφληα ηεο ππεξπξνζθνξάο θαη ησλ αλαζεσξήζεσλ (κεηά ην 1980) 15 Κεθάιαην Γεχηεξν: Δπηρεηξήκαηα θαηά θαη ππέξ ηεο ΚΑΠ 2.1. Τςειφ θφζηνο, «βαξίδη» γηα ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο θαη αληίζεηε κε ηελ απνξξχζκηζε Ζ ηδηάδνπζα θχζε ηεο γεσξγίαο θαη ε εμσηεξηθή νηθνλνκία (externality) ηνπ «επξσπατθνχ αγξνηηθνχ πξνηχπνπ» 29 Κεθάιαην Σξίην: Ζ λέα αλαζεψξεζε ηεο ΚΑΠ θαη νη ζέζεηο πνπ εθθξάζηεθαλ ζηε δηάξθεηα ηεο ειιεληθήο Πξνεδξίαο (1 ν εμάκελν 2003) 3.1 Ζ «Αηδέληα 2000», ην αηπρέο 1999 θαη νη έμσζελ πηέζεηο Οη ειιεληθέο ζέζεηο: «λαη κελ, αιιά...» Οη ζέζεηο ησλ ππνινίπσλ Δπξσπαίσλ εηαίξσλ 45 Κεθάιαην Σέηαξην: Οη απνθάζεηο πνπ ειήθζεζαλ ηνλ Ηνχλην ηνπ 2003 θαη νη αλακελφκελεο επηπηψζεηο ηνπο γηα ηελ Διιάδα κε βάζε θαη ηα δηδάγκαηα ηνπ παξειζφληνο ( ) 4.1 Οη βαζηθνί άμνλεο ηεο λέαο ΚΑΠ θαη ηη ζεκαίλνπλ Δπηπηψζεηο ζην αγξνηηθφ εηζφδεκα 55 ει. 1

2 4.3 Ζ πεξίπησζε ησλ «κεζνγεηαθψλ» πξντφλησλ (ιάδη, θαπλφο, βακβάθη) ΚΑΠ θαη ειιεληθφ θξάηνο ΚΑΠ θαη Έιιελεο αγξφηεο 70 Κεθάιαην Πέκπην: Μηα πξφηαζε επηβίσζεο απφ επηά παλεπηζηεκηαθνχο (Αλεμάξηεηε Δπηζηεκνληθή Δπηηξνπή Τπ. Γεσξγίαο) 5.1 Σν πιαίζην Οη ζηφρνη θαη νη πξνηεηλφκελεο δξάζεηο 78 Δπίκεηξν: Οη γεσξγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο ζην πιαίζην ηνπ ΠΟΔ 80 πκπεξάζκαηα 91 Πίλαθεο 97 Πεγέο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ 102 Παξάξηεκα: Οη αλαιπηηθέο πξνηάζεηο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο (Ηαλ. 2003) 110 ΠΔΡΗΛΖΦΖ Με ηελ εξγαζία καο απηή επηρεηξνχκε κηα πξνζέγγηζε ηεο πην πξφζθαηεο (2003) -θαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθήο γηα ηελ ειιεληθή γεσξγία- αλαζεψξεζεο ηεο ΚΑΠ ηεο ΔΔ. ην πξψην θεθάιαην, εμεηάδνπκε ζπλνπηηθά ηελ ηζηνξηθή εμέιημε ηεο ΚΑΠ ηα ηειεπηαία 45 ρξφληα. ην δεχηεξν θεθάιαην, πξνζπαζνχκε λα αληρλεχζνπκε ηελ ζθνπηκφηεηα (ηνλ ιφγν χπαξμεο) ηεο ΚΑΠ, παξνπζηάδνληαο ηα βαζηθά επηρεηξήκαηα ππέξ θαη θαηά απηήο ηεο ακθηιεγφκελεο πνιηηηθήο. ην ηξίην θεθάιαην, παξνπζηάδνληαη ηφζν ε δηαδηθαζία ηεο ηειεπηαίαο αλαζεψξεζεο ηεο ΚΑΠ, φζν θαη νη ειιεληθέο -θαη φρη κφλν- ζέζεηο επί ηνπ ζέκαηνο, φπσο απηέο εθθξάζηεθαλ ζηε δηάξθεηα ηεο ειιεληθήο Πξνεδξίαο (ην 1 ν εμάκελν ηνπ 2003). Αθνινπζεί, ζην ηέηαξην θαη ζεκαληηθφηεξν ίζσο θεθάιαην, ε ζθηαγξάθεζε ησλ βαζηθψλ απνθάζεσλ πνπ ειήθζεζαλ ην 2003 σο πξνο ηε γεληθφηεξε θηινζνθία ηεο ΚΑΠ θαη νη αλακελφκελεο επηπηψζεηο ηνπο γηα ηελ Διιάδα, κε βάζε θαη ηα δηδάγκαηα ηνπ «επξσπατθνχ» καο παξειζφληνο ( ). ην πέκπην θεθάιαην εθηίζεηαη ηειεγξαθηθά κηα πξφηαζε επηβίσζεο ηεο ειιεληθήο γεσξγίαο-ππαίζξνπ ππνγεγξακκέλε ζηηο αξρέο ηνπ 2003 απφ επηά δηαπξεπείο Έιιελεο παλεπηζηεκηαθνχο. Σέινο, ζην Δπίκεηξν, πνπ δελ εκπίπηεη ζηελ stricto sensu πξνβιεκαηηθή ηεο εξγαζίαο, αιιά γξάθηεθε θαηφπηλ επηζπκίαο ηνπ επηβιέπνληνο θαζεγεηή, παξνπζηάδνληαη νη γεσξγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο ζην πιαίζην ηνπ ΠΟΔ. 2

3 ENGLISH SYMMARY This paper deals with the most recent (June 2003) Reform of the European Union s (EU) Common Agricultural Policy (CAP) and with its implications on the Greek agricultural sector, a sector whose competitiveness is still very poor compared with the relative sectors of the other member-states. Chapter 1 examines the history and development of CAP from its inception to the late 1990s. Chapter 2 summarizes the arguments for and against the CAP, which has been described (by professor R.Ackrill, to mention but one) one of the most infamous and perhaps one of the most misunderstood EU policies. In Chapters 3 and 4 we deal with the 2003 CAP Reform, its content, its philosophy, its necessity, its timetable and the positions expressed by the member-states (especially by Greece) during the 6-month Greek Presidency of the Council. We also try to trace its future implications and outcomes on the Greek agricultural sector. Despite our rather pessimistic expectations on this last issue, Chapter 5 presents an interesting proposal for the viability of the sector within the wider context of rural development, formulated recently by 7 Greek university teachers. Finally, we present the WTO (World Trade Organization) Doha Round of agricultural negotiations. ΔΗΑΓΧΓΖ ηελ απγή ηνπ 21 νπ αηψλα, ε ειιεληθή γεσξγία πζηεξεί ζεκαληηθά σο πξνο ηελ αληαγσληζηηθφηεηά ηεο, θαζψο εκθαλίδεη ζνβαξά «δηαξζσηηθά» (structural) πξνβιήκαηα. Σα κεγαιχηεξα απφ απηά είλαη ηα εμήο δχν: α) ην πξφβιεκα ηνπ αγξνηηθνχ θιήξνπ, ήηνη ν πάξα πνιχ κεγάινο αξηζκφο (πεξί ηηο , εθ ησλ νπνίσλ «ηερληθννηθνλνκηθά απνηειεζκαηηθέο» είλαη κφλν νη θαη απφ απηέο «εηζνδεκαηηθά βηώζηκεο» είλαη κφλν νη ) θαη, αληίζηνηρα, ε κηθξή κέζε έθηαζε (43 ζηξέκκαηα ή 39 ζηξέκκαηα, αλ εμαηξέζνπκε ηνπο άγνλνπο βνζθφηνπνπο) ησλ ειιεληθψλ γεσξγηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ 1. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα λα κε κπνξνχλ λα επηηεπρζνχλ 1 ε αξηζκφ εθκεηαιιεχζεσλ, καο μεπεξλνχλ κφλν ε Ηηαιία θαη ε Ηζπαλία. Μφλν ην 9,3% ησλ ειιεληθψλ γεσξγηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ έρνπλ έθηαζε πάλσ απφ 100 ζηξέκκαηα, ελψ, αληίζεηα, ην 25,5% είλαη πάξα πνιχ κηθξέο, κε έθηαζε θάησ απφ 10 ζηξέκκαηα. Αθφκε 3

4 «νηθνλνκίεο θιίκαθνο» (economies of scale) πνπ ζα κεηψζνπλ ην αζπλήζηζηα πςειφ, κε βάζε ηα δηεζλή standards, θφζηνο παξαγσγήο θαη β) ην πξφβιεκα ησλ αλζξσπίλσλ πφξσλ, ήηνη ε πνιχ κεγάιε ειηθία (ζρεδφλ ην 60% είλαη άλσ ησλ 55 εηψλ θαη κφλν ην 8,5% είλαη θάησ ησλ 35 εηψλ) θαη, αληίζηνηρα, ην πνιχ ρακειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ πεξίπνπ Διιήλσλ αγξνηψλ 2. Δίλαη πξνθαλέο φηη, ππφ απηέο ηνπιάρηζηνλ ηηο ζπλζήθεο, ε κεζνκαθξνπξφζεζκε επηβίσζε ηνπ ειιεληθνχ αγξνηηθνχ ηνκέα δε ζα είλαη θαζφινπ εχθνιε ππφζεζε κέζα ζε έλαλ ζπλερψο κεηαβαιιφκελν θαη νινέλα θαη πην αληαγσληζηηθφ θφζκν (φπσο δείρλνπλ νη αζθπθηηθέο πηέζεηο πνπ αθνχληαη γηα πεξαηηέξσ «άλνηγκα» ησλ παγθφζκησλ αγνξψλ εληφο ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Δκπνξίνπ-ΠΟΔ). Δπηπρψο γηα απηνχο, ηα ηειεπηαία 22 ρξφληα (1981-) νη Έιιελεο αγξφηεο βξέζεθαλ θάησ απφ ηελ πξνζηαηεπηηθή «αζπίδα» ηεο ΚΑΠ ηεο ΔΔ, κε απνηέιεζκα ην εηζφδεκά ηνπο λα δηαηεξεζεί ζε ζρεηηθά πςειά επίπεδα αθφκε θαη ζήκεξα (ι.ρ. ην 2002 απμήζεθε θαηά 5,7%, ράξε ζε θνηλνηηθέο επηδνηήζεηο ηεο ηάμεο ησλ 900 δηο δξρ.). κσο, ε ΚΑΠ βάιιεηαη πιένλ απφ πνιιέο θαηεπζχλζεηο θαη πνιχ πξφζθαηα (ηέιε Ηνπλίνπ 2003) ζπκθσλήζεθε κία αθφκε αλαζεψξεζή ηεο, ε πιένλ ηνικεξή κέρξη ζήκεξα, κε ηελ νπνία θαίλεηαη πσο νδεγνχκεζα -επηηέινπο- «από ηε γεσξγία ησλ επηδνηήζεσλ ζηε γεσξγία ηεο αγνξάο» 3. Απηφ πξαθηηθά ζπκβαίλεη δηά ηεο απνζχλδεζεο απφ ηελ παξαγσγή θαη ηεο κείσζεο ησλ επηδνηήζεσλ πνπ ιακβάλνπλ ζήκεξα νη αγξφηεο καο (επηδνηήζεηο πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο αληηζηνηρνχλ ζην 50% ηνπ ζπλνιηθνχ εηζνδήκαηνο ηνπο), κηα κείσζε πνπ ζα γίλεη ζηαδηαθά σο ην 2013, ελψ κεηά ην 2013 ίζσο λα κελ ππάξρνπλ θαζφινπ επηδνηήζεηο. Άξα, κφλν νη αληαγσληζηηθνί παξαγσγνί ζα κπνξέζνπλ καθξνπξφζεζκα λα επηβηψζνπλ. ρεηξφηεξα, θάζε εθκεηάιιεπζε είλαη θαηαθεξκαηηζκέλε, θαηά κέζν φξν, ζε πεξίπνπ 6 αγξνηεκάρηα, πνπ κεξηθέο θνξέο απέρνπλ αξθεηά κεηαμχ ηνπο. 2 Βι. πεξηζζφηεξα γηα ηα πξνβιήκαηα απηά ζηελ Έθζεζε ηεο Δπηηξνπήο ηνπ θαζεγεηή Γηάλλε πξάνπ πξνο ηνλ πξσζππνπξγφ Κ.εκίηε «Αληαγσληζηηθή γεσξγία θαη αγξνηηθή αλάπηπμε. Καίξηα δηαξζξσηηθά πξνβιήκαηα θαη αληηκεηώπηζή ηνπο» ( ), πνπ εθδφζεθε ην 1998 απφ ηελ Δζληθή Σξάπεδα ηεο Διιάδαο. 3 Βι.ην άξζξν ηνπ Κ.Καιιέξγε ζηελ Καζεκεξηλή,

5 Καζψο, φκσο, ιίγα πξάγκαηα έρνπλ γίλεη ζηελ Διιάδα κεηά ην 1981 γηα ηελ εμάιεηςε ησλ παξαπάλσ δηαξζξσηηθψλ πξνβιεκάησλ θαη νη επηδνηήζεηο ηεο ΔΔ δηνρεηεχζεθαλ θαη εμαθνινπζνχλ λα δηνρεηεχνληαη σο επί ην πιείζηνλ ζε...θαηαλαισηηθά αγαζά (ζε πιήξε αληίζεζε κε ην βαζηθφ ζηφρν ηεο ΚΑΠ, φπσο δηαηππψζεθε ην 1957, πνπ είλαη «ε αύμεζε ηεο γεσξγηθήο παξαγσγηθόηεηαο κε πξνώζεζε ηεο ηερληθήο πξνόδνπ θαη κε εμαζθάιηζε ηεο νξζνινγηθήο αλάπηπμεο ηεο γεσξγηθήο παξαγσγήο θαη ηεο βέιηηζηεο ρξεζηκνπνίεζεο όισλ ησλ παξαγσγηθώλ ζπληειεζηώλ»), ην κέιινλ ησλ αγξνηψλ καο, ηδίσο δε κεηά ην 2013, πξνδηαγξάθεηαη άδειν, γηα λα κελ πνχκε δνθεξφ. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ Μεζνδνινγηθά, πξνζπαζήζακε λα πξνζεγγίζνπκε ην ζέκα καο φζν γίλεηαη πην «ζθαηξηθά», έρνληαο, βεβαίσο, απφιπηε επίγλσζε ηνπ γεγνλφηνο φηη κηα δηεπηζηεκνληθή πξνζέγγηζε -ζαλ απηή πνπ επηιέμακε- επηδξά πάληνηε εηο βάξνο ηεο εκβάζπλζεο 4 : θαη απφ ηελ νηθνλνκηθή-αλαπηπμηαθή ηνπ έπνςε (πνπ ζρεηίδεηαη πξσηίζησο: α) κε ην ζεκαληηθφ φθεινο πνπ δέρεηαη ην αγξνηηθφ εηζφδεκα ζηηο πινχζηεο ρψξεο απφ ηηο επηδνηήζεηο, νη νπνίεο, φκσο, δελ πξέπεη λα μερλάκε φηη δίλνληαη γηα ηε κεζνκαθξνπξφζεζε βειηίσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο, θάηη πνπ είλαη ακθίβνιν εάλ θαη θαηά πφζν ζπλέβε ζηελ Διιάδα θαη β) κε ηελ εμίζνπ ζεκαληηθή δεκία πνπ πθίζηαηαη ν αγξνηηθφο ηνκέαο ησλ θησρψλ ρσξψλ απφ ηηο παξαπάλσ εληζρχζεηο) θαη απφ ηελ ηζηνξηθή ηνπ έπνςε (εμεηάδνληαο ζπλνπηηθά ηε καθξά πνξεία θαη ηηο κεηαιιάμεηο ηεο ΚΑΠ εδψ θαη κηζφ πεξίπνπ αηψλα, ήδε απφ ηηο πξνθνηλνηηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο Green Pool ηνπ 1950 κέρξη ζήκεξα) θαη απφ ηε λνκηθή ηνπ έπνςε (πνπ αθνξά ηε λνκηθή βάζε ηνπ ΚΑΠ, ζχκθσλα κε ηα ηζρχνληα ζην πξσηνγελέο θνηλνηηθφ δίθαην, θαζψο θαη ην ζεκηηφ ή κε ησλ ζρεηηθψλ εληζρχζεσλ ζην πιαίζην ηνπ ΠΟΔ-WTO), αθφκε δε θαη απφ ηελ πνιηηηθή-θνηλσληνινγηθή ηνπ έπνςε (ηε κφλε ίζσο πνπ εμεγεί ηελ αδηθαηνιφγεηε, απφ νηθνλνκηθήο πιεπξάο, 4 Καηά ηε γλψκε καο, άιισζηε, δελ είλαη δπλαηή ε εκβάζπλζε, φηαλ ν δηαζέζηκνο ρξφλνο γηα ηε δηπισκαηηθή εξγαζία είλαη 2,5 κήλεο. Έηζη, παξά ην κέγεζφο ηνπ, ην πφλεκα απηφ δε θηινδνμεί λα είλαη παξά κηα εηζαγσγή ζηε ζρεηηθή πξνβιεκαηηθή. Δπηπιένλ, ε ΔΓΓ ζε θακηά πεξίπησζε δελ είλαη θαη δελ πξέπεη λα είλαη (ζε αληίζεζε κε ην ηη λνκίδνπλ νξηζκέλνη) παλεπηζηεκηαθφ-εξεπλεηηθφ ίδξπκα, αιιά παξαγσγηθή ζρνιή κε πξαθηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ. 5

6 «ζσπεία» ησλ Διιήλσλ -θαη φρη κφλν- αγξνηψλ απφ φιεο ηηο κεηαπνιεκηθέο θπβεξλήζεηο, αθνχ καδί κε ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο εμαθνινπζνχλ λα απνηεινχλ ην έλα πέκπην ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο). ΠΖΓΔ Λφγσ ηεο επηθαηξφηεηαο ηνπ ζέκαηνο, ηδίσο κέρξη ηε ζπκθσλία ηνπ πεξαζκέλνπ Ηνπλίνπ, ηα πνιπάξηζκα -άλσ ησλ 80- ζρεηηθά δεκνζηεχκαηα ειιεληθψλ εθεκεξίδσλ θαη πεξηνδηθψλ (ηδίσο δε ηνπ έγθξηηνπ Οηθνλνκηθνύ Σαρπδξόκνπ) απνηέιεζαλ ηηο βαζηθέο πεγέο ηεο εξγαζίαο καο. Αιιεο πεγέο πνπ ρξεζηκνπνηήζακε ήηαλ θάπνηα βηβιία θαη πεξί ησλ βαζηθψλ πνιηηηθψλ ηεο Δπξσπατθήο Δλσζεο, γεληθφηεξα, θαη πεξί ηεο ΚΑΠ, εηδηθφηεξα (ηδίσο δε εθείλν ηνπ Βξεηαλνχ παλεπηζηεκηαθνχ Robert Ackrill, πνπ καο δηαθψηηζε ζε κεγάιν βαζκφ θαη παξαηίζεηαη πξψην ζηε βηβιηνγξαθία), κηα ηδηαίηεξα ρξήζηκε ζπλέληεπμε πνπ πήξακε απφ έλα ζηέιερνο ηνπ Τπνπξγείνπ Γεσξγίαο, ηνλ θ. Απφζηνιν Πνιχκεξν (ν νπνίνο παιαηφηεξα, σο ζπνπδαζηήο ηφηε ηεο ΗΓ ζεηξάο ηεο ΔΓΓ, είρε επίζεο αζρνιεζεί ζηε δηπισκαηηθή ηνπ εξγαζία κε ηελ ΚΑΠ) θαη, ηέινο, νη ηζηνζειίδεο ησλ νηθείσλ θνξέσλ ζην Γηαδίθηπν (Internet), κε πην δηαθσηηζηηθή εθείλε ηνπ Τπνπξγείνπ Γεσξγίαο 5. Γειαδή, ρξεζηκνπνηήζακε έλα ζπλδπαζκφ πεγψλ, απφ ηελ απιή πξνζπέιαζε θεηκέλσλ θαη ηζηνζειίδσλ κέρξη ηελ πξνζσπηθή ζπλέληεπμε. Αλαθνξηθά, δε, κε ην Δπίκεηξν, ήηνη ηηο γεσξγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο πνπ δηεμάγνληαη ζην πιαίζην ηνπ ΠΟΔ, βνήζεζε πνιχ ε Πξαθηηθή Άζθεζε ζην Τπνπξγείν Δμσηεξηθψλ (Β4 Γηεχζπλζε Γηεζλψλ Οηθνλνκηθψλ Οξγαληζκψλ), απφ ην Ννέκβξην ηνπ 2002 σο ην Μάξηην ηνπ 2003, θαηά ηελ νπνία ιάβακε γλψζε πνιιψλ θαη ζεκαληηθψλ εγγξάθσλ ηνπ ΠΟΔ θαη ηεο ΜΔΑ Γελεχεο. Ζ ΓΤΝΑΜΗΚΖ ΦΤΖ ΣΟΤ ΘΔΜΑΣΟ Ζ βαζηθή δπζθνιία πνπ ζπλαληήζακε θαηά ηελ εθπφλεζε ηεο αλά ρείξαο εξγαζίαο (ε νπνία, ζεκεησηένλ, αξρηθά είρε ηε κνξθή ζχληνκνπ paper κε επηβιέπνληα ηνλ θ. Π.Ληαξγθφβα θαη θαηφπηλ έιαβε ηελ ηειηθή ηεο, αλεπηπγκέλε κνξθή, κε λέν επηβιέπνληα ηνλ θ. Φ.παζφπνπιν) ήηαλ φηη δελ επξφθεηην γηα έλα ζέκα ζηαηηθφ, αιιά, αληίζεηα, γηα έλα ζέκα επξηζθφκελν ζπλερψο ελ εμειίμεη: φηαλ ηνλ πεξαζκέλν Ηνχιην αλαιάβακε ηε ζπγγξαθή ηεο, είρε κφιηο θαηαηεζεί ην πεξίγξακκα ησλ πξνηάζεσλ ηεο Δπξσπατθήο 5 Δθεί ππήξρε κηα πνιχ θαιή κειέηε ηνπ νηθνλνκνιφγνπ θ. Παχινπ Πέδαξνπ γηα ηελ ηζηνξηθή εμέιημε ηεο ΚΑΠ, απφ ηελ νπνία δαλεηζηήθακε πνιιά ζηνηρεία. 6

7 Δπηηξνπήο γηα ηελ «Δλδηάκεζε -φπσο νλνκάζηεθε- Αλαζεώξεζε» ηεο ΚΑΠ. Αθνινχζεζε, ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2003, ε θαηάζεζε ζην πκβνχιην Τπνπξγψλ Γεσξγίαο θαη Αιηείαο θαη ζην Δπξσθνηλνβνχιην ησλ ιεπηνκεξψλ λνκνζεηηθψλ πξνηάζεσλ ηεο Δπηηξνπήο, αιιεπάιιεια πκβνχιηα Τπνπξγψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ειιεληθήο Πξνεδξίαο, ε γλσκνδφηεζε ηνπ Δπξσθνηλνβνπιίνπ θαη ν ηειηθφο ζπκβηβαζκφο ησλ «15» ζην ηέινο Ηνπλίνπ Αλαθνξηθά, δε, κε ηα επνλνκαδφκελα «κεζνγεηαθά» πξντφληα (θαπλφο, ιάδη, βακβάθη), νη νξηζηηθέο απνθάζεηο αλαβιήζεθαλ γηα ηελ Ηηαιηθή -ελδερνκέλσο δε θαη ηελ επφκελε- Πξνεδξία, δειαδή γηα ηα πκβνχιηα Τπνπξγψλ ηνπ θζηλνπψξνπ 2003 (μεθηλψληαο ζηηο 29/9/03). Αξα, ην ζέκα απηφ παξακέλεη αθφκε αλνηθηφ 6, έζησ θαη αλ νη βαζηθέο ηάζεηο είλαη νξαηέο, κεηά ηελ πξφζθαηε θαηάζεζε ησλ πξνηάζεσλ ηεο Δπηηξνπήο. Σαπηφρξνλα, δε, κε ηελ παξαπάλσ δηαδηθαζία ηεο αλαζεψξεζεο ηεο ΚΑΠ, δηεμάγνληαλ θαη νη ζρεηηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο ζηνλ ΠΟΔ (κε θνξχθσζε ηελ ππνπξγηθή ζπλάληεζε ηνπ Καλθνχλ ην επηέκβξην ηνπ 2003), ηηο νπνίεο ήκαζηαλ επίζεο αλαγθαζκέλνη λα παξαθνινπζνχκε, αλ θαη ν ειιεληθφο Σχπνο ήηαλ πνιχ ιηγφηεξν απαζρνιεκέλνο πην κε απηέο. Δπνκέλσο, έπξεπε λα βξηζθφκαζηε ζε κηα δηαξθή θαηάζηαζε εγξήγνξζεο, ψζηε λα κε «ράζνπκε» θάπνηεο απφ ηηο παξαπάλσ ζεκαληηθέο εμειίμεηο, θαη ηαπηφρξνλα, βέβαηα, λα πξνζπαζήζνπκε λα ηηο εξκελεχζνπκε-αμηνινγήζνπκε κέζα ζε πνιχ ιίγν ρξφλν. Φπζηθά, ε επζχλε γηα ηηο φπνηεο παξαιείςεηο είλαη φιε δηθή καο. ε θάζε πεξίπησζε, επραξηζηνχκε ζεξκά ηνπο δχν δηαδνρηθνχο επηβιέπνληεο θ.θ. Ληαξγθφβα θαη παζφπνπιν, γηα ηελ πνιχηηκε αξσγή πνπ καο πξνζέθεξαλ θαηά ηελ εθπφλεζε αξρηθά κελ ηνπ ζχληνκνπ paper (ν θ. Ληαξγθφβαο) θαη θαηφπηλ ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο (ν θ. παζφπνπινο). ΛΔΞΔΗ-ΚΛΔΗΓΗΑ Γηαξζξσηηθά πξνβιήκαηα Δπηδφηεζε Δηζφδεκα Γεσξγία Άκεζε ελίζρπζε Όπαηζξνο Αλάπηπμε Πεξηβάιινλ Αεηθνξία Δπξσπατθή Έλσζε «Δμσηεξηθή Οηθνλνκία» Απαζρφιεζε Κνηλή Αγξνηηθή Πνιηηηθή «Απνζχλδεζε» 1 νο Ππιψλαο ΚΑΠ Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Δκπνξίνπ FEOGA 2 νο Ππιψλαο ΚΑΠ 6 Δμ νπ θαη ε δηαπξαγκάηεπζή ηνπ (ζηελ Δλφηεηα 4.3) κε βάζε θαη ππνζεηηθά ζελάξηα πνπ εθπφλεζε ν θαζεγεηήο Ν.Μαξαβέγηαο 7

8 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1. Ζ ΗΣΟΡΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΖ ΚΑΠ ΠΡΗΝ ΣΖΝ ΑΝΑΘΔΧΡΖΖ ΣΟΤ ΣΑ ΥΡΟΝΗΑ ΣΖ ΓΔΝΝΖΖ, ΣΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΣΖ ΑΚΜΖ ( ) ρεδφλ κηζφ αηψλα κεηά ηε ζέζπηζή ηεο, ε Κνηλή Αγξνηηθή Πνιηηηθή (ζην εμήο ΚΑΠ) έρεη θαηαμησζεί ζηε ζπλείδεζε φισλ ησλ Δπξσπαίσλ πνιηηψλ -αθφκε θαη ησλ ζθνδξφηεξσλ επηθξηηψλ ηεο, γηα ηνπο νπνίνπο βι. Κεθάιαην 2.1- σο ε πξψηε, ε πιένλ νινθιεξσκέλε 7 θαη, ηειηθά, ε θαηεμνρήλ θνηλή πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο. Ζ ηζηνξηθή πνξεία ηεο ΚΑΠ θαη νη δηαδνρηθέο αιιαγέο ηεο κέρξη ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2003 παξνπζηάδνπλ εμαηξεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη ζα πξνζπαζήζνπκε λα ηηο δηαηξέμνπκε ζπλνπηηθά 8. 7 Ζ ΚΑΠ είλαη ζαθψο κηα νινθιεξσκέλε πνιηηηθή δηφηη, φπσο αλαθέξεηαη ζηε κειέηε ηνπ ζηειέρνπο ηνπ Τπνπξγείνπ Γεσξγίαο-νηθνλνκνιφγνπ θ. Παχινπ Πέδαξνπ Ζ ηζηνξηθή εμέιημε θαη νη πξννπηηθέο ηεο ΚΑΠ (ζηελ ηζηνζειίδα αλ θαη απνηειεί εθ πξψηεο φςεσο κφλν κηα πνιηηηθή αγνξάο ησλ γεσξγηθψλ πξντφλησλ, νη θαλφλεο ηεο δηέπνπλ ηειηθά νιφθιεξν ηνλ αγξνηηθφ ηνκέα, ηφζν σο πξνο ηελ ιεηηνπξγία ησλ γεσξγηθψλ αγνξψλ (απφ ηελ παξαγσγή ηεο πξψηεο χιεο, ηελ επεμεξγαζία, ηελ κεηαπνίεζε, δηαθίλεζε θαη εκπνξία ηνπ ηειηθνχ πξντφληνο κέρξη ηνλ ηειηθφ θαηαλαισηή) φζν θαη σο πξνο ηηο αγξνηηθέο ππνδνκέο. 8 Μάιηζηα, θαηά ηνλ Π.Πέδαξν (ibid), ε ζέζπηζε θαη ε εμέιημε ηεο ΚΑΠ ππήξμε θαη εμαθνινπζεί λα είλαη ην ηζρπξφηεξν ίζσο «ζεκέιην» απηήο θαζαπηήο ηεο Δπξσπατθήο νινθιήξσζεο. Καη ηνχην δηφηη «πνιύ ζεκαληηθνί ζηαζκνί ζηελ ελνπνηεηηθή δηαδηθαζία ζπλδέζεθαλ άκεζα ή έκκεζα, πάλησο απνθαζηζηηθά, κε ηελ ελζσκάησζε ηεο ΚΑΠ». Ζ άπνςε απηή απνθηά, φλησο, ηδηαίηεξν λφεκα, αλ πηνζεηήζνπκε ηε ιεηηνπξγηθή πξνζέγγηζε (functionalism) ζηε γεληθή ζεσξία ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο, κηα πξνζέγγηζε δηδάζθεη φηη ε νινθιήξσζε επέξρεηαη πνιχ θαιχηεξα φρη αλ εηζαρζεί εμαξρήο ζην ζχλνιν ησλ ηνκέσλ, αιιά αλ εζηηάζνπκε ηελ πξνζνρή καο ζε πνιχ ιίγνπο απφ απηνχο (π.ρ. γεσξγία) θαη πξνζπαζήζνπκε λα εκβαζχλνπκε φζν κπνξνχκε, ι.ρ. κε ηελ ίδξπζε θαηάιιεισλ ζεζκψλ. 8

9 Ξεπεδψληαο απφ ηε δηθαηνινγεκέλε -ηνπιάρηζηνλ ηφηε- αλάγθε εμαζθάιηζεο απηάξθεηαο ηξνθίκσλ ζηνπο ιανχο ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο ακέζσο κεηά ην δξάκα ηνπ Β Π.Π., αιιά θαη απφ ηελ ηδηάδνπζα θχζε ηεο αγξνηηθήο δξαζηεξηφηεηαο (βι. παξαθάησ, Κεθάιαην 2.2), νη ζρεηηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο -γλσζηέο σο Green Pool negotiationsμεθίλεζαλ ήδε απφ ην 1950, δειαδή πξηλ αθφκε ε ζπκθσλία ησλ Παξηζίσλ δεκηνπξγήζεη ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα Άλζξαθα θαη Υάιπβα-ΔΚΑΥ (18/4/1951). πσο απνδείρηεθε, ε δηακφξθσζε κηαο θνηλήο αγξνηηθήο πνιηηηθήο αλάκεζα ζηα έμη θξάηε πνπ ζπγθξφηεζαλ ηνλ «ππξήλα» ηεο ΔΚΑΥ (Γαιιία, Γεξκαλία, Ηηαιία, Βέιγην, Οιιαλδία, Λνπμεκβνχξγν) -θαη θαηφπηλ ηεο ΔΟΚ- ήηαλ πνιχ πην δχζθνιε απφ φ,ηη κηα θνηλή πνιηηηθή γηα ηε βηνκεραλία, θαζψο γηα ηε δεχηεξε αξθνχζε ε απνκάθξπλζε ησλ εκπνδίσλ ηνπ εκπνξίνπ, ελψ γηα ηελ αγξνηηθή πνιηηηθή ρξεηαδφηαλ επηπιένλ ε ελαξκφληζε ησλ έμη επί κέξνπο εζληθψλ θαζεζηψησλ, πνπ ήηαλ ηφηε εληειψο δηαθνξεηηθά 9. Μέρξη ηελ ίδξπζε ηεο ΔΟΚ, είρε βξεζεί θάπνηνο θνηλφο παξνλνκαζηήο αλάκεζα ζηα αξρηθά θξάηε-κέιε θαη έζηη ζην άξζξν 33 -πξψελ 39- ηεο πλζήθεο ηεο Ρψκεο (1957) πξνζδηνξίζηεθαλ νη εμήο πέληε βαζηθνί ζηφρνη ηεο ΚΑΠ 10 : Λεηηνπξγηζηέο, ήηαλ άιισζηε, νη «παηέξεο» ηεο Δπξψπεο, Jean Monnet θαη R.Schuman, φπσο καξηπξεί ην παξαθάησ ρσξίν απφ ηελ πεξίθεκε Γηαθήξπμε Schuman ηνπ 1950: «Ζ Δπξώπε δε ζα θηαρηεί κεκηάο ή ζύκθσλα κε έλα εληαίν ζρέδην. Θα θηηαρηεί κέζσ ζπγθεθξηκέλσλ επηηεπγκάησλ πνπ ζα δεκηνπξγήζνπλ κία de facto αιιειεγγύε». Γηα φια απηά βι. ζει John McCormick, Understanding the EU, Palgrave, New York-London Δπίζεο θαηά ηνλ θ. Πέδαξν, ε ΚΑΠ, σο αλαπφζπαζην κέξνο ηεο εληαίαο εζσηεξηθήο αγνξάο, ζπλδέεηαη άκεζα ή έκκεζα κε φιεο ζρεδφλ ηηο άιιεο ηνκεαθέο πνιηηηθέο ηεο ΔΔ, ηδίσο εθείλεο πνπ ζήκεξα απνθηνχλ απμεκέλε πξνηεξαηφηεηα ζηνπο επξχηεξνπο ζηφρνπο ηεο ΔΔ (Οηθνλνκηθή & Κνηλσληθή πλνρή, Γηαξζξσηηθή & Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθή, Πεξηβάιινλ, Γηεζλέο Δκπφξην, Πξνζηαζία ηεο Τγείαο & πνηφηεηαο δσήο ησλ θαηαλαισηψλ, Κνηλσληθή πνιηηηθή θιπ). 9 Robert Ackrill, The Common Agricultural Policy, Sheffield Academic Press, Sheffield 2000, ζει. 29, φπνπ θαη αλαθέξνληαη ηα επί κέξνπο εζληθά θαζεζηψηα (ζει ). 10 Ibid, ζει

10 α) Αχμεζε ηεο γεσξγηθήο παξαγσγηθφηεηαο κε πξνψζεζε ηεο ηερληθήο πξνφδνπ θαη κε εμαζθάιηζε ηεο «νξζνινγηθήο αλάπηπμεο ηεο γεσξγηθήο παξαγσγήο» θαη ηεο «βέιηηζηεο ρξεζηκνπνίεζεο όισλ ησλ παξαγσγηθώλ ζπληειεζηώλ», β) Γηαζθάιηζε ελφο δίθαηνπ επηπέδνπ δηαβίσζεο ηεο αγξνηηθήο θνηλφηεηαο κε ηελ αχμεζε ησλ απνιαβψλ ησλ πξνζψπσλ πνπ αζρνινχληαη κε ηε γεσξγία, γ) ηαζεξνπνίεζε ησλ γεσξγηθψλ αγνξψλ, δ) Δγγχεζε ηεο δηάζεζεο ηεο πξνζθνξάο αγαζψλ θαη ε) πκβαηφηεηα ησλ ζηφρσλ απηψλ κε «ινγηθέο ηηκέο» γηα ηνλ θαηαλαισηή. ην ίδην άξζξν αλαθέξεηαη φηη, θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο ΚΑΠ, ζα πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε θαη δεδνκέλα φπσο α) νη θνηλσληθέο παξάκεηξνη ηεο γεσξγίαο (βαζηθά νη δηαξζξσηηθέο θαη θπζηθέο αληζφηεηεο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ πεξηνρψλ), β) νη αλάγθεο ησλ θαηάιιεισλ πξνζαξκνγψλ θαη γ) ην γεγνλφο φηη ε γεσξγία απνηειεί ηνκέα πνπ ζπλδέεηαη ζηελά κε ηελ επξσπατθή νηθνλνκία ζην ζχλνιφ ηεο. χκθσλα κε ηελ πξφβιεςε ηνπ Άξζξνπ 43 (37), ηνλ Ηνχιην ηνπ 1958 έιαβε ρψξα ζηε ηξέζα ηεο Ηηαιίαο κηα ηζηνξηθή, φπσο απνδείρηεθε ζηε ζπλέρεηα, χλνδνο ησλ Τπνπξγψλ Γεσξγίαο ησλ «6», παξνπζία θαη εθπξνζψπσλ ησλ αγξνηψλ θαη ηεο βηνκεραλίαο ηξνθίκσλ. ηφρνο ήηαλ λα εμεηαζζνχλ θαη λα ζπγθξηζνχλ ηα πθηζηάκελα εζληθά ζπζηήκαηα ζηήξημεο ηεο γεσξγίαο, ψζηε λα βξεζεί ν θαιχηεξνο ζπλδπαζκφο θαη «λα ηεζεί ν ζεκέιηνο ιίζνο» ηεο ΚΑΠ ζηελ πξάμε. Σα ζπκπεξάζκαηα ηεο πλφδνπ ηεο ηξέζα (ι.ρ. ε έκθαζε ζηα δεκεηξηαθά, πνπ ηελ επνρή εθείλε ήηαλ αθφκε είδνο ελ αλεπαξθεία, θαη ζηελ νηθνγελεηαθνχ ηχπνπ αγξνηηθή εθκεηάιιεπζε) ζεσξνχληαη θιαζηθά θαη ελ πνιινίο εμαθνινπζνχλ λα επεξεάδνπλ ηελ ΚΑΠ αθφκε θαη ζήκεξα, κεηά απφ 45 ρξφληα. Ζ ρξεκαηνδφηεζε ηεο ΚΑΠ έγηλε πξαγκαηηθφηεηα ιίγα ρξφληα αξγφηεξα, ράξε ζηελ ίδξπζε θαη ηε δξαζηεξηνπνίεζε, κε ηνλ Καλνληζκφ 25/62, ηνπ FEOGA (Δπξσπατθνχ Γεσξγηθνχ Σακείνπ Πξνζαλαηνιηζκνχ θαη Δγγπήζεσλ), γηα ηα δχν ζθέιε ηνπ νπνίνπ -πνπ απνηεινχλ θαη ηνπο αληίζηνηρνπο «ππιψλεο» ηεο ΚΑΠ- γίλεηαη ιφγνο παξαθάησ. Σελ 1 ε Απγνχζηνπ ηνπ 1962, ε εηζαγσγή ηεο ΚΑΠ θαη δε ησλ ΚΟΑ (βι. παξαθάησ) ήηαλ πιένλ γεγνλφο γηα θάπνηεο θαηεγνξίεο πξντφλησλ, φπσο ηα απγά, ηα πνπιεξηθά, ηα δεκεηξηαθά, ηα θξνχηα, ηα ιαραληθά θαη ην ρνηξηλφ θξέαο, γηα λα αθνινπζήζνπλ ην Ννέκβξην ηνπ 1964 ην γάια, ην βνχηπξν, ην ηπξί θαη ην βφεην θξέαο, ην ην Ννέκβξην ηνπ 1966 ην ειαηφιαδν, ηνλ 10

11 Ηαλνπάξην ηνπ 1967 ν θαπλφο, ηνλ Ηνχιην ηνπ ίδηνπ έηνπο νη ειαηνχρνη ζπφξνη, ε δάραξε θαη ην ξχδη θαη ην ην Ννέκβξην ηνπ 1969 ν νίλνο. Σν κνλαδηθφ πξφβιεκα πνπ πξνέθπςε γχξσ απφ ηελ ΚΑΠ -θαη φρη κφλν- έσο ηε δεθαεηία ηνπ 1980 ήηαλ ε ζηάζε ηεο γθσιηθήο Γαιιίαο ηνλ Ηνχλην ηνπ 1965, δειαδή κε ηε ιήμε ηζρχνο ηνπ Καλνληζκνχ 25/62 πεξί ρξεκαηνδφηεζεο. Αληηδξψληαο -ίζσο πέξαλ ηνπ δένληνο- ζηηο νκνινγνπκέλσο ηνικεξέο πξνηάζεηο ηεο Δπηηξνπήο γηα έλα λέν δεκνζηνλνκηθφ κνληέιν πνπ αθνξνχζε ην ζχλνιν ηνπ θνηλνηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ, ν Γάιινο Τπνπξγφο Γεσξγίαο πξνέβε ζε κηα πξσηνθαλή ζηα ρξνληθά θίλεζε: απνρψξεζε απφ ην πκβνχιην θαη επί επηά ζρεδφλ κήλεο νη Γάιινη αθνινχζεζαλ ηελ εθβηαζηηθή πνιηηηθή ηεο «θελήο έδξαο» (chaise vide) απφ φινπο ηνπο επξσπατθνχο ζεζκνχο 11. Σειηθά, ην ζέκα ιχζεθε ζηα ηέιε Ηαλνπαξίνπ 1966 κε ηνλ άηππν «πκβηβαζκό ηνπ Λνπμεκβνύξγνπ», βάζεη ηνπ νπνίνπ, φηαλ ζην εμήο δηαθπβεχνληαλ «δσηηθά ζπκθέξνληα» έζησ θαη ελφο κφλν θξάηνπο κέινπο, ηφηε ην πκβνχιην ζα πξνζπαζνχζε κέζα ζε εχινγν ρξφλν λα βξεη κηα θνηλά απνδεθηή ιχζε (αθφκε θαη ζε ζέκαηα πνπ ηππηθά θξίλνληαλ δηά πιεηνςεθίαο θαη φρη δηά νκνθσλίαο). Σν παξαπάλσ γεγνλφο δείρλεη φηη ν ξφινο ηεο Γαιιίαο ζηελ εμέιημε ηεο ΚΑΠ ππήξμε πάληνηε ζεκαληηθφο, ζρεδφλ θαηαιπηηθφο. Ζ θξαηνχζα άπνςε ηε ζέιεη λα έρεη απαηηήζεηεπηβάιεη ηελ ΚΑΠ θαηά ηελ ίδξπζε ηεο ΔΟΚ ην 1957 σο αληάιιαγκα ( quid pro quo, θαηά ηελ έθθξαζε ηνπ R.Ackrill) ηεο γεξκαληθήο ππεξνρήο ζηε βηνκεραλία 12. Άιισζηε, ήηαλ ήδε απφ ηφηε παλίζρπξε γεσξγηθά, φληαο ε κφλε επξσπατθή ρψξα πνπ δηέζεηε -απφ ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ γεσξγηθφ πιεφλαζκα πνπ ρξεηαδφηαλ εμαγσγή (θαηά πξνηίκεζε ρσξίο δαζκνχο ζε κηα κεγαιχηεξε εληαία αγνξά). Ήδε απφ ην 1946, άιισζηε, ν «παηέξαο» ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο, Jean Monnet, είρε θαηαξηίζεη ην νκψλπκν ρέδην, κε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ νξγάλσζε ηνπ γαιιηθνχ εμαγσγηθνχ εκπνξίνπ αγξνηηθψλ πξντφλησλ (κέζσ δηκεξψλ ζπκθσληψλ). Δπηπιένλ, δελ είλαη ηπραίν φηη νη ηνκείο ζηνπο νπνίνπο ε ΚΑΠ παξέρεη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηεο ζηήξημεο (άλσ ηνπ 70%) είλαη απηνί αθξηβψο ζηνπο νπνίνπο εμεηδηθεχεηαη ε Γαιιία: ζηηεξά, θξέαο, γαιαθηνθνκηθά Ζ γαιιηθή άπνςε γηα ηα γεγνλφηα ηνπ 1965 ππάξρεη ζην βηβιίν ηνπ αγξνηνζπλδηθαιηζηή Olivier de Gasquet, Comprendre notre agriculture et la PAC, Vuibert, Paris 2002, ζει Γηα ηελ «εηδηθή ζρέζε» ηεο γαιιηθήο Γεμηάο θαη ησλ αγξνηψλ γίλεηαη ιφγνο παξαθάησ. 13 Βι.ζρεηηθά Πίλαθα 7. 11

12 Δπηζηξέθνληαο ζηε λνκηθή βάζε ηεο ΚΑΠ, δελ πξέπεη λα ιεζκνλνχκε φηη ην δίθαην (ius) δελ απνηειείηαη κφλν απφ θαλφλεο-λφκνπο (leges), αιιά θαη απφ γεληθέο αξρέο (principia), πνπ πνιιέο θνξέο πξνθχπηνπλ εξκελεπηηθψο απφ ηνπο θαλφλεο. Δξκελεχνληαο, ινηπφλ, ηε πλζήθε ηεο Ρψκεο θαη ηα ζπκθσλεζέληα ηεο ηξέζα, νη Δπξσπαίνη λνκηθνί έρνπλ ζπλαγάγεη, ήδε απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, ηηο παξαθάησ ζεκειηψδεηο αξρέο ηεο ΚΑΠ 14 : α) Αξρή ηεο «εληαίαο εζωηεξηθήο αγνξάο» (single market), ζχκθσλα κε ηελ νπνία θαηαξγνχληαη φια ηα εζσηεξηθά εκπφδηα ζηε δηαθίλεζε ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ, θαζνξίδνληαη θνηλέο ηηκέο 15 θαη απαγνξεχνληαη φρη βέβαηα ηα εζληθά κέηξα ζηήξημεο, αιιά φζα δξνπλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο ζηξέβισζεο ηνπ αληαγσληζκνχ. Απηή παξακέλεη, αθφκε θαη ζήκεξα, ε κφλε θαζνιηθά απνδεθηή αξρή ηεο ΚΑΠ, αθνχ ε εληαία εζσηεξηθή αγνξά αθνξά φινπο ηνπο νηθνλνκηθνχο ηνκείο ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο 16. β) Αξρή ηεο ηεο «θνηλνηηθήο πξνηηκήζεωο» (community preference), ζχκθσλα κε ηελ νπνία εηζάγεηαη εληαίν θαζεζηψο πξνζηαζίαο ζηα εμσηεξηθά ζχλνξα απφ ηα θζελφηεξα αγξνηηθά πξντφληα ησλ ηξίησλ ρσξψλ, ηα νπνία δε κπνξνχλ πιένλ λα εηζέιζνπλ ζηελ 14 Ibid, ζει Γηα ηελ αθξίβεηα, νη απνιχησο θνηλέο -ζε παλεπξσπατθφ επίπεδν- ηηκέο, πνπ εηζήρζεζαλ ηειηθά κεηά απφ πνιιέο δπζθνιίεο κφιηο ην 1967, ππήξμαλ ίζσο ν πην πξνβιεκαηηθφο θαη βξαρχβηνο κεραληζκφο ηεο ΚΑΠ. Δγθαηαιείθζεθαλ θαη ηππηθά ήδε απφ ην 1971 κε ηνλ Καλνληζκφ 974/71 θαη αληηθαηαζηάζεθαλ απφ ηηο «ζεζκηθέο ηηκέο», ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ «πξάζηλε ηζνηηκία», ιφγσ ηεο ζπλαιιαγκαηηθήο αζηάζεηαο ηεο επνρήο εθείλεο -κε πνιιέο ππνηηκήζεηο θαη αλαηηκήζεηο επξσπατθψλ λνκηζκάησλ (ι.ρ. κάξθνπ θαη θξάγθνπ ην 1969)- θαη ελφςεη ηεο θαηάξξεπζεο ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ «ζηαζεξψλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ηζνηηκηψλ» ηνπ Bretton Woods, πνπ ίζρπε απφ ην Γηα φια απηά ηα γεγνλφηα βι. αλαιπηηθά Olivier de Gasquet, idid, ζει Γηα κηα πιήξε αλάιπζε ηεο αξρήο, βι. ην νκψλπκν βηβιίν ηνπ Αιθφλζν Μάηεξα πνπ αλαθέξεηαη ζηε βηβιηνγξαθία. 12

13 Κνηλφηεηα ζε ρακειφηεξεο ηηκέο 17. Πξφθεηηαη γηα ηελ πιένλ ακθηζβεηνχκελε αξρή, ε νπνία ζηγά-ζηγά δηαβξψλεηαη ιφγσ ησλ πηέζεσλ πνπ αζθνχληαη ζηνλ ΠΟΔ (βι. Δπίκεηξν). γ) Αξρή ηεο ηεο «ρξεκαηνδνηηθήο αιιειεγγύεο» (financial solidarity), ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην θφζηνο ηεο ΚΑΠ ην επσκίδεηαη ε ίδηα ε Κνηλφηεηα κέζσ ηνπ FEOGA θαη φρη ηα θξάηε κέιε. Καη ε αξρή απηή, φκσο, ακθηζβεηείηαη ζήκεξα απφ φζνπο επηζπκνχλ ηελ επνλνκαδφκελε «επαλεζληθνπνίεζε» ηεο ΚΑΠ (π.ρ. Γεξκαλία). Δίλαη ζεκαληηθφ λα ηνληζηεί φζηη ζηελ θαξδηά ηεο ΚΑΠ, ζχκθσλα κε ηηο επηινγέο πνπ έγηλαλ ηφηε απφ ηα αξκφδηα φξγαλα ηεο ΔΟΚ, βξέζεθε εμαξρήο θαη παξακέλεη επί δεθαεηίεο ν «πξψηνο ππιψλαο» ηεο ή αιιηψο νη ΚΟΑ (Κνηλέο Οξγαλψζεηο Αγνξάο), δειαδή, νπζηαζηηθά, ε ζηήξημε ηνπ αγξνηηθνχ εηζνδήκαηνο απφ ην Σκήκα Δγγπήζεσλ ηνπ FEOGA. Κάζε ΚΟΑ ελφο ζπγθεθξηκέλνπ αγξνηηθνχ πξντφληνο πεξηιακβάλεη «ην ζύλνιν ησλ κέηξσλ πνπ απαηηνύληαη γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηόρσλ, ηδηαίηεξα, δε, θαλνληζκνύο ηηκώλ, εληζρύζεηο παξαγσγήο, εκπνξίαο, απνζήθεπζεο θαη ινηπέο δηεπζεηήζεηο, θαζώο θαη έλα θνηλό κεραληζκό γηα ηελ ζηαζεξνπνίεζε ησλ εηζαγσγώλ θαη εμαγσγώλ» (Π.Πέδαξνο). Δλ νιίγνηο, πξφθεηηαη γηα κηα εληνλφηαηα ξπζκηζηηθή θαη παξεκβαηηθή πνιηηηθή, κε φ,ηη απηφ ζπλεπάγεηαη γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο (βι. παξαθάησ, 2.1, επηθξηηέο ηεο ΚΑΠ). Γελ είλαη ηπραίν φηη ήδε απφ ην Μάξηην ηνπ 1966, δειαδή πνιιά ρξφληα πξηλ ηα ζνβαξά πξνβιήκαηα ηεο ΚΑΠ βξεζνχλ ζην επίθεληξν ηεο ζπδήηεζεο, ε επηζεψξεζε Agence Europe παξαηεξνχζε: «Οη πξόζθαηεο ζπκθσλίεο γηα ηηο ΚΟΑ επηβεβαηώλνπλ ηε ζεκειηώδε θύζε ηεο αγξνηηθήο πνιηηηθήο ηεο Κνηλόηεηαο: Δίλαη κηα πνιηηηθή πςειώλ ηηκώλ, πξνζηαζίαο, 17 πγθεθξηκέλα, νη ηηκέο ζην πιαίζην ηεο ΚΑΠ δηαθξίλνληαη ζε «ελδεηθηηθέο ηηκέο», «ηηκέο παξέκβαζεο» θαη «ηηκέο θαησθιίνπ». Δλδεηθηηθή είλαη ε ηηκή πνπ ζα επηζπκνχζε λα έρεη ν Δπξσπαίνο παξαγσγφο, ψζηε λα δηαζέζεη ην πξντφλ ηνπ. Ζ ηηκή απηή έρεη πεξηζζφηεξν ζασξεηηθφ ραξαθηήξα. Αληίζεηα, πνιχ πην ζεκαληηθή είλαη ε ηηκή παξέκβαζεο, δειαδή ε θαηψηαηε ηηκή ηελ νπνία εγγπάηαη ζηνλ παξαγσγφ ε Κνηλφηεηα κε ηελ επηδφηεζή ηεο. Σηκή θαησθιίνπ, ηέινο, είλαη ε ηηκή πνπ αλαθέξεηαη ζηα αγξνηηθά πξντφληα ησλ ηξίησλ ρσξψλ. ε απηά επηβάιιεηαη κηα εηζαγσγηθή αληηζηαζκηζηηθή εηζθνξά, ψζηε λα κελ είλαη ζεκαληηθά θζελφηεξα απφ ηελ ηηκή ησλ εγρψξησλ πξντφλησλ. 13

14 βαζηζκέλεο ζε έλαλ πνιύπινθν κεραληζκό παξέκβαζεο ζηελ αγνξά θαη πςεινύ θόζηνπο, ηόζν γηα ηα θξάηε-κέιε, όζν θαη ζε πνιινύο ηνκείο θαη γηα ηνπο θαηαλαισηέο» 18 Αληίζεηα, ν «δεχηεξνο ππιψλαο» ηεο ΚΑΠ, ηα θαηεμνρήλ δηαξζξσηηθά κέηξα ή «κέηξα πξνζαλαηνιηζκνχ», αλ θαη είρε ζπδεηεζεί πνιχ ζηε ηξέζα, παξέκεηλε αηξνθηθφο, έζησ θη αλ ε ζχγρξνλε ηάζε είλαη γηα ελίζρπζή ηνπ (βι. παξαθάησ). Με ηε θηινζνθία απηή θαίλεηαη πσο δηαθσλνχζε ν Δπίηξνπνο Γεσξγίαο -θαη αξγφηεξα Πξφεδξνο ηεο Δπηηξνπήο- Sicco Mansholt (Οιιαλδία), φηαλ ηνλ Οθηψβξην ηνπ 1968 ππέβαιε ηελ πεξίθεκε Έθζεζε «Γεσξγία 1980», επξχηεξα γλσζηή σο ρέδην Mansholt 19. Δθεί ηφληδε ηελ αλάγθε εθηεηακέλσλ δηαξζξσηηθψλ (structural) παξεκβάζεσλ: πξφηεηλε, κεηαμχ πνιιψλ άιισλ, ηελ απνδέζκεπζε/ζπληαμηνδφηεζε -έσο ην ηνπ κηζνχ αγξνηηθνχ πιεζπζκνχ ηεο Δπξψπεο (πεξίπνπ 5 εθαηνκκπξίσλ αλζξψπσλ) θαη ηε δεκηνπξγία, φπνπ δελ ππήξραλ, κεγάισλ αγξνηηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ, νη νπνίεο ζα επηηχγραλαλ «νηθνλνκίεο θιίκαθνο» θαη ζα ήηαλ αληαγσληζηηθέο θαη νηθνλνκηθά βηψζηκεο αθφκε θαη κε ρακειή θνηλνηηθή ζηήξημε. Απηή ήηαλ, θαηά γεληθή νκνινγία, κηα δηνξαηηθή θαη νπζηψδεο πξνζέγγηζε ζην αγξνηηθφ πξφβιεκα ηεο Δπξψπεο, ε νπνία ζα έπξεπε λα είρε πηνζεηεζεί απηνχζηα. Γπζηπρψο, φκσο, ηελ επνρή εθείλε ην ρέδην Mansholt ή αιιηψο «ε κεηαξξύζκηζε πνπ δελ έγηλε» δελ εηζαθνχζζεθε: αθνχ ζπδεηήζεθε κφλν κία θνξά ζην πκβνχιην Τπνπξγψλ, ζηηο αξρέο ηνπ 1969, επηθξίζεθε πνιχ έληνλα απφ θάπνηνπο 20, ππέπεζε ζε αλππνιεςία θαη, ηειηθά, κφιηο ην 1972 πηνζεηήζεθαλ -κε ηηο Οδεγίεο 159, 160 θαη 161- ηξία πνιχ κηθξήο εκβέιεηαο δηαξζξσηηθά κέηξα, «πνπ δελ ήηαλ παξά ε ρισκή ζθηά ηνπ αξρηθνύ ρεδίνπ» 21. Καηά ηελ άπνςή καο, αθφκε θαη κεηά απφ 35 ρξφληα νη παξαπάλσ ηδέεο 18 Αλαθέξεηαη ζηε ζει. 84 ηνπ έξγνπ ηεο Rosemary Fennell, Ζ Κνηλή Αγξνηηθή Πνιηηηθή, Δθδφζεηο Θεκέιην, Αζήλα 1999 (πξσηφηππε αγγιηθή έθδνζε 1997). 19 Olivier de Gasquet, ibid, ζει. 60 επ. 20 Πεξηέξγσο, ηελ πιένλ έληνλε αληίδξαζε ην ρέδην Mansholt ηε ζπλάληεζε φρη απφ ηε Γαιιία, αιιά απφ ηε Γεξκαλία, ηεο νπνίαο ν Τπνπξγφο Γεσξγίαο, Δξηι, εηνίκαζε κηα ιεπηνκεξή αλαζθεπή ηνπ, επηθαινχκελνο θπξίσο ιφγνπο θφζηνπο (Rosemary Fennell, ibid, ζει. 296). 21 Robert Ackrill, ibid, ζει. 50 θαη Σειηθά, απηέο έιεμαλ ζην ηέινο ηνπ 1983 ρσξίο λα έρνπλ επηηχρεη ηδηαίηεξα απνηειέζκαηα θαη αληηθαηαζηάζεθαλ απφ ηνλ Καλνληζκφ 797/85 14

15 ηνπ Mansholt έρνπλ πνιιά λα δηδάμνπλ ζηνπο Έιιελεο αγξφηεο, αξθεί, αζθαιψο, λα επηζπκνχλ λα ηηο θαηαλνήζνπλ... Ο δηάδνρνο ηνπ Mansholt ( ), Lardinois, δελ είρε ην ίδην φξακα: ήηαλ πξνζαλαηνιηζκέλνο ζηηο ΚΟΑ θαη, παξά ηελ παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε πνπ είρε κφιηο μεζπάζεη, πξνψζεζε ηεξάζηηεο απμήζεηο ηηκψλ, πνπ αλέξρνληαλ εηεζίσο ζε 13% θαηά κέζν φξν (ζε φξνπο εζληθνχ λνκίζκαηνο). Σν απνηέιεζκα ήηαλ φιν θαη κεγαιχηεξε παξαγσγή, ελψ ε ΚΑΠ έθζαζε λα απνξξνθά ην 85% ηνπ θνηλνηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ. Κάπσο θαιχηεξα ήηαλ ηα ρξφληα ηνπ επφκελνπ Δπηηξφπνπ Γεσξγίαο, Gundelach, ν νπνίνο ζπλέζηεζε ζρεηηθή απηνζπγθξάηεζε ζηηο δαπάλεο, δειαδή κηα πην ινγηθή -αλ θαη δηφινπ επθαηαθξφλεηε- αχμεζε ηηκψλ, θαη επηπιένλ εηζήγαγε σο ηέηαξηε βαζηθή αξρή ηεο ΚΑΠ (αξρηθά ζηνλ ηνκέα ησλ γαιαθηνθνκηθψλ πξντφλησλ) ηε ζπλππεπζπλφηεηα ησλ αγξνηψλ ζε πεξηπηψζεηο ζνβαξήο ππεξπαξαγσγήο 22. Απηή ζεκαίλεη πσο νη Δπξσπαίνη αγξφηεο ζα φθεηιαλ πιένλ λα πθίζηαληαη θαη νη ίδηνη έλα κέξνο, έζησ, απφ ηηο νηθνλνκηθέο ζπλέπεηεο ηεο αλεμέιεγθηεο παξαγσγήο ηνπ πξντφληνο ηνπο, πιεξψλνληαο ην «ηέινο ζπλππεπζπλόηεηαο». Γειαδή, έλα κέξνο ηεο παξαγσγήο ζα ην ζηήξηδε πιήξσο ε Κνηλφηεηα, ελψ ην επηπιένλ ζα κνηξαδφηαλ αλάκεζα ζε απηήλ θαη ηνλ παξαγσγφ ή, ελίνηε, δε ζα ην ζηήξηδε θαζφινπ. ηηο «θέςεηο» (πεξί ηεο ΚΑΠ), πνπ εμέδσζε ην 1980, ε Δπξ.Δπηηξνπή έζεζε ην ζέκα σο εμήο (ζει ): «Γελ είλαη νύηε νηθνλνκηθά πγηέο νύηε δεκνζηνλνκηθά εθηθηό λα ππάξμεη εγγύεζε ηηκώλ γηα απεξηόξηζηεο πνζόηεηεο. Δίλαη αλαγθαίν λα πηνζεηεζεί ε αξρή όηη νπνηαδήπνηε παξαγσγή ππεξβαίλεη κηα νξηζκέλε πνζόηεηα (ζεκ: ηελ επνλνκαδφκελε «κέγηζηε εγγπεκέλε πνζφηεηα»), πξέπεη λα ρξεώλεηαη εμ νινθιήξνπ ή ελ κέξεη ζηνπο παξαγσγνύο» ΣΑ ΥΡΟΝΗΑ ΣΖ ΤΠΔΡΠΡΟΦΟΡΑ ΚΑΗ ΣΧΝ ΑΝΑΘΔΧΡΖΔΧΝ (1980-) Ο Δπίηξνπνο Gundelach πέζαλε ην 1981 θαη ν δηάδνρφο ηνπ, ν Γαλφο Dalsager (πξψελ Τπνπξγφο Γεσξγίαο ηεο ρψξαο ηνπ), «είρε κηα πξνζέγγηζε ζηελ ΚΑΠ πνπ έκνηδε πεξηζζόηεξν κε ηνπ Lardinois παξά κε ηνπ πξνθαηόρνπ ηνπ» 23. Απηφ θάλεθε ήδε κε ηηο 22 Μηα αξρηθή κνξθή ηεο αξρήο ελππήξρε ήδε ζηελ ΚΟΑ δάραξεο, ην Ibid., ζει

16 πξνηάζεηο ηνπ γηα ηνλ θαζνξηζκφ ησλ ζεζκηθψλ ηηκψλ ηνπ 1982, πνπ ηζνδπλακνχζαλ κε αχμεζε 12,2% (έλαληη πεξίπνπ 10,5% ηε δηεηία 1980 θαη 1981), παξά ηηο ζνβαξέο δπζθνιίεο ηνπ θνηλνηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ (αθξηβψο ιφγσ ηεο ΚΑΠ) θαη παξά ην φηη νη ηηκέο είραλ απμεζεί ζσξξεπηηθά θαηά 125% απφ ην 1973! Ήηαλ ε απαξρή ηεο θξίζεο: ν Βξεηαλφο Τπνπξγφο Γεσξγίαο πηνζέηεζε κελ θαηαξρήλ ηελ πξφηαζε, φκσο εθ ησλ πζηέξσλ δήισζε φηη ε ρψξα ηνπ δε ζα ζπκθσλήζεη κε ηηο απμήζεηο εάλ πξνεγνπκέλσο δε ιπλφηαλ ην δεκνζηνλνκηθφ πξφβιεκα ηεο ΔΟΚ, θαζψο είρε πξνθαιέζεη κεγάιν έιιεηκκα θαη ζηε ρψξα ηνπ. Παξά ην γεγνλφο φηη ε ζέζε ηνπ απνξξίθζεθε ηειηθά απφ ηνπο ππνινίπνπο δηά ηεο «εηδηθήο πιεηνςεθίαο» (θαζψο γηα ηελ πεξίζηαζε θξίζεθε φηη ε πξνεγνχκελε ζπλαίλεζή ηνπ απέθιεηε ηε δπλαηφηεηα επίθιεζεο ηνπ «πκβηβαζκνύ ηνπ Λνπμεκβνύξγνπ»), ήηαλ θαλεξφ φηη ε ΚΑΠ αληηκεηψπηδε πξφβιεκα θαη ρξεηαδφηαλ αιιαγή. Απηή ήξζε ήδε απφ ην 1982, φηαλ φρη κφλν νπζηαζηηθά «πάγσζαλ» νη ηηκέο (θαζψο ε αχμεζε 4,2% πνπ δφζεθε ήηαλ ίζε πεξίπνπ κε ηνλ πιεζσξηζκφ ηεο επνρήο), αιιά εηζήρζε ε έλλνηα ηνπ «θαησθιίνπ εγγχεζεο» (guarantee threshold) ζε νξηζκέλα πξντφληα. Απηφ ζήκαηλε φηη, αλ ε παξαγσγή θαηά ην έηνο 1 ππεξέβαηλε ην πξνθαζνξηζκέλν θαηψθιη, ηφηε θαηά ην έηνο 2 ε αχμεζε ηεο ηηκήο ζα κεησλφηαλ θαηά έλα αλάινγν πνζνζηφ. Ήηαλ, θαηά γεληθή νκνινγία, κηα πνιχ άηνικε θαη κάιινλ απνηπρεκέλε ιχζε, αθνχ ε ππέξβαζε ηνπ θαησθιίνπ νδεγνχζε θαη πάιη ζε...αχμεζε ηεο ζεζκηθήο ηηκήο, έζησ θαη κηθξφηεξε απφ πξνεγνπκέλσο. Απηφ θάλεθε θαζαξά κε ηελ ππεξπαξαγσγή ζηηεξψλ ην : ελψ ην θαηψθιη μεπεξάζηεθε θαηά έλα εθαηνκκχξην ηφλλνπο, ε ηηκή θαη πάιη απμήζεθε, έζησ θαηά 3% (6,5% ζε φξνπο εζληθνχ λνκίζκαηνο). Δμίζνπ αλαπνηειεζκαηηθή ήηαλ θαη ε επφκελε αλαζεψξεζε, πνπ αθνξνχζε ηελ εηζαγσγή πνζνζηψζεσλ παξαγσγήο ή quotas ζε θάπνηα πξντφληα (ηδίσο ηα γαιαθηνθνκηθά), ην Απηή ηειηθά έγηλε, έζησ θαη αλ ζρεηηθά πξφζθαηα, ην 1978, νη πνζνζηψζεηο είραλ ζπδεηεζεί θαη απνξξηθζεί απφ ηελ Δπηηξνπή, κε ην ζθεπηηθφ φηη «ζα ήηαλ δύζθνιν λα ελαξκνληζηνύλ κε κηα πξνζέγγηζε ζαλ ηελ Κνηλνηηθή, πνπ βαζίδεηαη ζε ειεύζεξε απόθαζε θαη εζσηεξηθό εκπόξην», αθνχ «ηείλνπλ λα απνιηζώλνπλ ηελ πθηζηάκελε δνκή» ηελ Διιάδα ε πνζφζησζε ηνπ γάιαθηνο ππήξμε επί πνιιά ρξφληα πνιχ ρακειή γηα ηηο εγρψξηεο αλάγθεο ( ηφλλνη) θαη κφιηο ην 2003 απμήζεθε θαηά ηφλλνπο. 25 Αλαθέξεηαη απφ ηε Rosemary Fennell, ibid, ζει

17 Πξάγκαηη, νη κίλη-αλαζεσξήζεηο ηνπ 1982 θαη ηνπ 1984 ειάρηζηα βνήζεζαλ ζηελ ηηζάζεπζε ηεο παξαγσγήο. πγθεθξηκέλα, φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ Πίλαθα αξ. 5, ην πνζνζηφ απηάξθεηαο ησλ βαζηθψλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ζηελ ΔΔ, πνπ ήηαλ κφιηο 75% ζην μεθίλεκά ηεο ΚΑΠ, φρη κφλν έθηαζε γξήγνξα ην 100%, αιιά είρε πιένλ αλέιζεη ζε πνιχ κεγαιχηεξα χςε, δειαδή είρε νδεγήζεη ζε κεγάια πιενλάζκαηα (θαζψο ε θαηαλάισζε απμαλφηαλ κε εηήζην ξπζκφ 2%, ελψ ε παξαγσγή κε 5%). Πξάγκαηη, ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 ν βαζκφο απηάξθεηαο ηεο Κνηλφηεηαο ζε φια ηα βαζηθά αγξνηηθά πξντφληα θπκαηλφηαλ απφ 101% (γάια θαη θξέζθα ιαραληθά) έσο % (βνχηπξν θαη δάραξε), κε εμαίξεζε κφλν ηα θξέζθα θξνχηα (83%). Γεκηνπξγήζεθαλ, έηζη, κάιινλ δπζάξεζηα θαηλφκελα, φπσο νη πεξίθεκεο «ζάιαζζεο από γάια» ή ηα «βνπλά από βνύηπξν» (ιφγσ ηεο απνζήθεπζεο ησλ πιενλαζκάησλ, κέρξη λα εμαρζνχλ ράξε ζε επηδνηήζεηο 26 ) θαη ε αθφκε ρεηξφηεξε απφζπξζεθαηαζηξνθή ησλ πιένλ εππαζψλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ (ι.ρ. ηα ξνδάθηλα ζηηο ειιεληθέο ρσκαηεξέο). Καη ελψ ππήξρε ηέηνηα ππεξπξνζθνξά θαη ην ινγηθφ ζα ήηαλ νη αγνξαίεο ηηκέο λα πέθηνπλ, ζπλέβαηλε εληειψο ην αληίζεην: δηθαηνινγεκέλα νη ελψζεηο ησλ Δπξσπαίσλ θαηαλαισηψλ δηακαξηχξνληαλ γηα ηηο πςειέο ηηκέο, απνηέιεζκα ηεο «ηηκήο παξέκβαζεο» ηελ νπνία ε ΔΟΚ είρε εγγπεζεί ζηνπο παξαγσγνχο. Σέινο, νη κεγάινη θεξδηζκέλνη απφ ηελ ΚΑΠ δελ ήηαλ θαλ φινη νη παξαγσγνί, αιιά νη πιένλ ηζρπξνί (ην αλψηεξν 20% πεξίπνπ), πνπ ιάκβαλαλ πάλσ απφ ην 80% ηεο ζηήξημεο. Απνθαζηζκέλε λα ζπγθξαηήζεη ηηο εγγπεηηθέο δαπάλεο ηνπ FEOGA (πνπ πιεζίαδαλ πιένλ ηα 20 δηο ECU ην ρξφλν, έλαληη 11 δηο ην 1981) θάλεθε ε λέα Δπηηξνπή ηνπ 1985, κε Πξφεδξν ην Jacques Delors θαη Δπίηξνπν Γεσξγίαο ην Frans Andriessen. Πέξαλ, φκσο, ησλ δεκνζηνλνκηθψλ πηέζεσλ, νχησο ή άιισο ε ΚΑΠ ρξεηαδφηαλ κεηαξξχζκηζε, θαζψο ζην πιαίζην ηεο ηφηε GATT ζα άξρηδε πνιχ ζχληνκα ν «Γύξνο ηεο Οπξνπγνπάεο» (βι. παξαθάησ), ν πξψηνο ζηνλ νπνίν ζα ζπδεηνχληαλ θαη ηα αγξνηηθά πξντφληα. Άλ θαη νη άκεζεο πιεξσκέο πνπ πξφηεηλε ε Δπηηξνπή ζην θείκελφ ηεο «Πξννπηηθέο» ζηε θάζε απηή δελ πηνζεηήζεθαλ, νη ηηκέο «πάγσζαλ» επί δχν ζπλαπηά έηε (1986 θαη 1987) θαη απφ ην 1988 εηζήρζεζαλ νη δεκνζηνλνκηθνί ζηεζεξνπνηεηέο (financial stabilizers), άιιε κηα πξνζπάζεηα ζπγθξάηεζεο ησλ δαπαλψλ θαηά ην πξφηππν ησλ θαησθιίσλ εγγχεζεο θαη ησλ πνζνζηψζεσλ παξαγσγήο. Ήηαλ θη απηφ άιιν έλα «εκίκεηξν» πεξηνξηζκέλεο 17

18 απνηειεζκαηηθφηεηαο («non-reform», ην απνθαιεί ν Ackrill), φπσο θαίλεηαη απφ ην γεγνλφο φηη, ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, νη εγγπεηηθέο δαπάλεο ηεο ΚΑΠ μεπέξαζαλ θαη ην θξάγκα ησλ 30 δηο εηεζίσο (βι. Πίλαθα 7). Δπηπιένλ, φκσο, ην Δπξσπατθφ πκβνχιην απνθάζηζε, ην Φεβξνπάξην ηνπ 1988, φηη ν εηήζηνο ξπζκφο αχμεζεο ησλ δαπαλψλ απηψλ δε ζα μεπεξλνχζε ην 74% ηνπ εηήζηνπ ξπζκνχ αχμεζεο ηνπ θνηλνηηθνχ ΑΔΠ. Ζ ζεκαληηθφηεξε κεηαξξχζκηζε -κέρξη εθείλε ηνπ ήηαλ αζθαιψο εθείλε ηνπ 1992 (γλσζηή θαη σο «κεηαξξύζκηζε MacSharry», απφ ην φλνκα ηνπ Δπηηξφπνπ Γεσξγίαο ηεο επνρήο, ηνπ Ηξιαλδνχ Ray MacSharry), ε εθαξκνγή ηεο νπνίαο νινθιεξψζεθε σο ην Με απηήλ, κεηψζεθαλ -επηηέινπο!- νπζηαζηηθά νη ηηκέο ζηα βαζηθά αγξνηηθά πξντφληα ηεο ΔΔ, ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη έζησ θαη κεξηθψο πξνο ηηο ζπλζήθεο ηεο αγνξάο (δηεζλείο ηηκέο). Αληί απηψλ, πηνζεηήζεθε σο βαζηθή κνξθή ελίζρπζεο-απνδεκίσζεο ε θαηαβνιή ησλ ιεγφκελσλ «άκεζωλ εληζρύζεωλ» (direct payments) πξνο ηνπο παξαγσγνχο θαη ηδίσο πξνο φζνπο κεγαινπαξαγσγνχο δέρνληαλ λα κεηψζνπλ δξαζηηθά ηελ παξαγσγή ηνπο κέζσ αγξαλάπαπζεο. Απηφ πξαθηηθά ζεκαίλεη φηη ην θχξην βάξνο ηνπ νηθνλνκηθνχ θφζηνπο ηεο ΚΑΠ κεηαηνπίζηεθε απφ ηελ «πιάηε» ησλ Δπξσπαίσλ θαηαλαισηψλ (πνπ επσκίδνληαλ ην 79% πξηλ ηε κεηαξξχζκηζε) ζηελ πιάηε ησλ Δπξσπαίσλ θνξνινγνχκελσλ (δέρνληαη ην 56% κεηά ηε κεηαξξχζκηζε, βι. Πίλαθα 8). Δπίζεο, γηα πξψηε θνξά δφζεθε έκθαζε ζηελ πεξηβαιινληηθή δηάζηαζε ηεο επξσπατθήο γεσξγίαο 28, πνπ ηελ ίδηα πεξίπνπ επνρή επηβεβαηψζεθε θαη ζε ζεζκηθφ πιένλ επίπεδν κε ηε ζπλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη (βι. ακέζσο παξαθάησ), κε ηελ ηαπηφρξνλε επηδίσμε, φκσο, λα δηαηεξεζεί ε ΔΔ σο ν κεγαιχηεξνο παξαγσγφο θαη εμαγσγέαο γεσξγηθψλ πξντφλησλ ζηνλ θφζκν 29. Ήηαλ κηα επηηπρεκέλε κεηαξξχζκηζε, δηφηη, αλ θαη νη εγγπεηηθέο δαπάλεο ηνπ FEOGA ζπλέρηζαλ λα απμάλνληαη (αλεξρφκελεο ζην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ζε 40 δηο επξψ), ν ξπζκφο αχμεζεο ήηαλ ζαθψο κηθξφηεξνο απφ φ,ηη πξηλ. Γηα ηελ αθξίβεηα, αλ είρε ζπλερηζηεί 26 Μάιηζηα, ηελ επνρή εθείλε ηα ζηηεξά παξέκελαλ ζε απνζήθεπζε θαηά κέζν φξν 30 κήλεο. 27 Ζ αλαζεψξεζε απηή ζπλδέεηαη άκεζα κε ηηο παξάιιειεο αγξνηηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο ηεο GATT θαη ηδίσο κε ηελ πεξίθεκε (άηππε) πκθσλία ηνπ «Blair House» κεηαμχ ΖΠΑ-ΔΔ. 28 Κπξίσο κε ηελ πξνψζεζε ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ θαιιηέξγεηαο, θηιηθψλ πξνο ην πεξηβάιινλ (βηνθαιιηέξγεηεο). 29 Σν θαηά πφζνλ, βέβαηα, απηά ηα δχν ζπκβηβάδνληαη, είλαη θάηη πνπ ην αθήλνπκε ζηελ θξίζε ηνπ αλαγλψζηε. 18

19 ν ξπζκφο αχμεζεο ηεο δεθααεηίαο ηνπ 80, ζήκεξα νη δαπάλεο ζα μεπεξλνχζαλ ηα 60 δηο! Ήηαλ, φκσο, κηα κεηαξξχζκηζε πνπ ήξζε θάπσο αξγά, φηαλ ηα ζπζζσξεπκέλα πξνβιήκαηα είραλ γηγαλησζεί: Prices began to be contained and their role in support curtailed, but only after rising self-sufficiency, stocks and expenditure had done enormous damage to the policy, ζρνιηάδεη ν Ackrill 30. Σέινο, αλ θαη ζηηο αξρηθέο ηνπ ζθέςεηο (Φεβξνπάξηνο 1991), ν MacSharry εηζεγήζεθε θαη ηελ ηδέα ηεο modulation (βι. παξαθάησ, 4.1), ψζηε λα αξζνχλ νη αδηθίεο εηο βάξνο ησλ κηθξνπαξαγσγψλ, αληέδξαζαλ έληνλα νη Δπίηξνπνη απφ Βξεηαλία, Γαιιία, Γαλία θαη Οιιαλδία θαη, ηειηθά, ε ηδέα ηνπ παξαιήθζεθε απφ ηηο ηειηθέο πξνηάζεηο ηεο Δπηηξνπήο, ηνλ Ηνχιην ηνπ ίδηνπ έηνπο. Υξεηάζηεθε λα παξέιζνπλ άιια 12 ρξφληα πξηλ ηελ πηνζέηεζή ηεο απφ ην πκβνχιην, ηνλ Ηνχλην ηνπ Μηα άιιε πνιχ κεγάιε επηηπρία ηνπ MacSharry ήηαλ ε επηηπρήο νινθιήξσζε ησλ αγξνηηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ ηεο ηφηε GATT 31. Ζ αγξνηηθή ζπκθσλία ηεο GATT (επεηεχρζε ζηηο 15/12/1993, ππνγξάθηεθε ζην Μαξαθέο ζηηο 15/4/1994), πνπ ηζρχεη αθφκε θαη ζήκεξα, δελ ήηαλ θαζφινπ εχθνιε ππφζεζε: θαηαξρήλ, νη ΖΠΑ είραλ δηεπθξηλίζεη φηη, εάλ δελ επηηπγραλφηαλ ζπκθσλία ζηνλ ηνκέα απηφ, ηφηε δε ζα επηθχξσλαλ νχηε ηα ζπκθσλεζέληα ζηνπο άιινπο 14 ηνκείο ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ θαη, επνκέλσο, φινο ν «Γύξνο ηεο Οπξνπγνπάεο» -πνπ είρε μεθηλήζεη ην ζα θαηέξξεε. Πξνο ζηηγκήλ, ην Γεθέκβξην ηνπ 1990, απηφ αθξηβψο θάλεθε λα ζπκβαίλεη, φηαλ νη γεσξγηθέο ζπλνκηιίεο νδεγήζεθαλ ζε αδηέμνδν κεηά ηελ αμέραζηε Τπνπξγηθή πλδηάζθεςε ηεο GATT ζην Υέπδει ησλ Βξπμειιψλ, ηελ νπνία ν Olivier de Gasquet ραξαθηεξίδεη σο «ςπρόδξακα» 32! Γηα ηελ αθξίβεηα, θάζε επαθή δηαθφπεθε, θαζψο ην «ράζκα» αλάκεζα ζε ΔΔ (πνπ επέκελε αθφκε ζηελ πξν 1992 ΚΑΠ) θαη ΖΠΑ (πνπ δεηνχζαλ δξαζηηθά κέηξα, ι.ρ. κείσζε ησλ εμαγσγηθψλ επηδνηήζεσλ θαηά 90%) έκνηαδε αγεθχξσην. Αθνινχζεζε, φκσο, ην Φεβξνπάξην ηνπ 1991, ε δεκνζίεπζε ησλ αξρηθψλ ζθέςεσλ ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ πξναλαθεξζείζα αλαζεψξεζε ηεο ΚΑΠ (πνπ θαηφπηλ αιιαγψλ πηνζεηήζεθαλ, ηειηθά, απφ ην πκβνχιην ην Μάην ηνπ 1992). Έηζη, ν Δπίηξνπνο επέζηξεςε ζηηο ζπλνκηιίεο πξνζέθεξνληαο ζηηο ΖΠΑ, κεηαμχ άιισλ, κηα πνιχ ζεκαληηθή κείσζε ζην 30 Ibid, ζει Βι. αλαιπηηθά ibid, ζει Olivier de Gasquet, ibid, ζει

20 επίπεδν ηεο ζηήξημεο ησλ ζεζκηθψλ ηηκψλ (ηεο ηάμεο ηνπ 29%), ζε αληηζηνηρία θαη κε ην «ρέδην Dunkel» ηνπ Γεθεκβξίνπ Ζ θξίζηκε ζπλάληεζε ΔΔ-ΖΠΑ έιαβε ρψξα ην Ννέκβξην ηνπ 1992 ζην Blair House (θνληά ζηελ Οπάζηλγθησλ) θαη νδήγεζε ζηελ νκψλπκε ζπκθσλία, κε ηα πνζνζηά κείσζεο πνπ αλαθέξνληαη ζην Δπίκεηξν (δαζκνί-εμαγσγηθέο επηδνηήζεηο: 36%, ινηπέο επηδνηήζεηο: 20%), Δηζη, «άλνημε ν δξφκνο» θαη γηα ηελ επξχηεξε, πνιπκεξή ζπκθσλία ηνπ 1993, φρη, φκσο, ρσξίο λα πξνθχςνπλ ζνβαξφηαηα εζσηεξηθά πξνβιήκαηα ζηελ ΔΔ, πνπ παξαιίγν λα νδεγήζνπλ ζε «λέν 1965»: νη Γάιινη -αθφκε θαη ν ίδηνο ν Delors- θαηεγφξεζαλ ην MacSharry φηη είρε ππεξβεί ηα φξηα ηεο δηαπξαγκαηεπηηθήο εληνιήο ηνπ θαη απηφο παξαηηήζεθε, γηα λα επαλέιζεη κφλνλ φηαλ φηη επηβεβαίσζε φηη δηέζεηε ηελ ππνζηήξημε ηεο πιεηνςεθίαο ηεο Δπηηξνπήο. Σελ ίδηα επνρή, νη Δπξσπαίνη αγξφηεο μεζεθψζεθαλ (κάιηζηα, ζηε Γαιιία πνιινί ςήθηζαλ θαηά ηεο πλζήθεο ηνπ Μάαζηξηρη!) θαη ε Agence Europe έγξαςε (25/11/1992) φηη ε Δπηηξνπή «ελέδσζε ζηελ εγεκνληθή απνθαζηζηηθόηεηα ησλ ΖΠΑ λα θπξηαξρήζζνπλ ζηηο αγξνηηθέο αγνξέο κε θάζε κέζν». Σειηθά, παξά ηε γαιιηθή απεηιή ρξήζεο βέην, ε πκθσλία Blair House άληεμε σο πξνο ηελ νπζία ηεο, αλ θαη ηξνπνπνηήζεθε ειαθξψο σο πξνο ην ρξνλνδηάγξακκα εθαξκνγήο ηεο (γλσζηή πιένλ σο «Blair House 2»). Δλ ησ κεηαμχ, κε ηηο ζπλζήθεο ηνπ Μάαζηξηρη θαη ηνπ Αζηεξληακ ( ), ζηνπο πέληε αξρηθνχο ζηφρνπο ηεο ΚΑΠ -αιιά θαη φισλ ησλ άιισλ «ηνκεαθψλ» πνιηηηθψλ ηεο ΔΔ, φπσο νλνκάζηεθε πιένλ ε ΔΟΚ- πξνζηέζεθαλ άιινη ηξεηο: α) ε Πξνζηαζία ηνπ Πεξηβάιινληνο, κέζσ ηεο αξρήο ηεο «Βηψζηκεο» ή «Αεηθφξνπ» Αλάπηπμεο (άξζξν 6), β) ε Πξνζηαζία ηεο Γεκφζηαο Τγείαο (άξζξν 152) θαη γ) ε Δπίηεπμε ηεο επνλνκαδφκελεο «πλνρήο», δειαδή ε κείσζε ηνπ ράζκαηνο αλάκεζα ζηηο θησρέο θαη ηηο πινχζηεο πεξηνρέο ηεο ΔΔ (άξζξν 159) Ο A.Dunkel ήηαλ ηφηε ν Γεληθφο Γξακκαηέαο ηεο GATT. 34 πγθεθξηκέλα, ην άξζξν 6 ηεο πλζήθεο νξίδεη φηη «νη απαηηήζεηο πεξηβαιινληηθήο πξνζηαζίαο πξέπεη λα ελζσκαησζνύλ ζηηο θνηλνηηθέο πνιηηηθέο θαη δξάζεηο, ηδηαίηεξα ζε όηη αθνξά ηελ πξνώζεζε ηεο βηώζηκεο αλάπηπμεο». Σν άξζξν 152 ηεο πλζήθεο πξνζδηνξίδεη φηη «ηόζν ν θαζνξηζκόο όζν θαη ε πινπνίεζε όισλ ησλ θνηλνηηθώλ πνιηηηθώλ θαη δξαζηεξηνηήησλ -επνκέλσο θαη ηεο ΚΑΠ- ζα πξέπεη λα εμαζθαιίδνπλ έλα πςειό επίπεδν 20

21 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2. ΔΠΗΥΔΗΡΖΜΑΣΑ ΚΑΣΑ ΚΑΗ ΤΠΔΡ ΣΖ ΚΑΠ 2.1 ΤΦΖΛΟ ΚΟΣΟ, «ΒΑΡΗΓΗ» ΓΗΑ ΣΗ ΑΝΑΠΣΤΟΜΔΝΔ ΥΧΡΔ ΚΑΗ ΑΝΣΗΘΔΣΖ ΜΔ ΣΖΝ ΑΠΟΡΡΤΘΜΗΖ Παξά ηηο αιιαγέο απηέο, ε ζπδήηεζε γχξσ απφ ηελ ΚΑΠ ζπλερίδεηαη ακείσηε κέρξη ηηο εκέξεο καο. Οη επηθξηηέο ηεο επηζεκαίλνπλ φηη ην θφζηνο ηεο, αθφκε θαη κεηά ηε κεηαξξχζκηζε ηνπ , παξακέλεη αδηθαηνιφγεηα -ζρεδφλ παξάινγα- πςειφ, εηο βάξνο, θπζηθά, ησλ Δπξσπαίσλ θνξνινγνχκελσλ θαη δεπηεξεπφλησο ησλ θαηαλαισηψλ (νη ηειεπηαίνη πθίζηαλην ηηο πεξηζζφηεξεο ζπλέπεηεο πξηλ ηελ πξναλαθεξζείζα κεηαξξχζκηζε ηνπ 1992, ελψ αθφκε θαη ζήκεξα πιεξψλνπλ ηα αγξνηηθά πξντφληα 44% αθξηβφηεξα απφ φζν ζα ηα πιήξσλαλ ρσξίο ηελ ΚΑΠ). Μπνξεί λα κελ απνξξνθάεη πιένλ ην 75-85% ησλ εμφδσλ ηνπ θνηλνηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ, φπσο ηελ επνρή ηεο αθκήο ηεο, αιιά αθφκε θαη ην ζεκεξηλφ 45% ή 0,55% ηνπ θνηλνηηθνχ ΑΔΠ (ζηνηρεία έηνπο 2000) δελ είλαη ιίγν 35. Γηα ηελ αθξίβεηα, ην πνζνζηφ απηφ παξακέλεη, αλακθηζβήηεηα, δπζαλάινγα κεγάιν ζε ζρέζε κε ηελ ακειεηέα ζπλεηζθνξά ηεο γεσξγίαο ζην ΑΔΠ, πνπ ήηαλ κφιηο 2,28% ην 2000 θαη πεξίπνπ 2% ζήκεξα (απφ 4,84% ην 1980 θαη ζρεδφλ 15% ην 1950) θαη ζηελ απαζρφιεζε ηεο ΔΔ (5% ην 1997 θαη 4,5% ζήκεξα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ δαζψλ θαη αιηείαο). Αθφκε, φκσο, θη αλ ην θφζηνο ηεο ΚΑΠ δελ εληππσζηάδεη σο απφιπην κέγεζνο, είλαη ζεκαληηθφηαην σο «θόζηνο επθαηξίαο» ή «ελαιιαθηηθό θόζηνο»: αλ δελ ππήξρε ε ΚΑΠ, ηα πξνζηαζίαο ηεο αλζξώπηλεο πγείαο». Σν άξζξν 159 (πξψελ άξζξν 130α), ηέινο, ηεο πλζήθεο, ιέεη όηη «ε δηακόξθσζε θαη εθαξκνγή ησλ θνηλνηηθώλ πνιηηηθώλ θαη δξάζεσλ θαη ε εθαξκνγή ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο ζα πξέπεη λα ιακβάλνπλ ππόςε ηνπο ζηόρνπο ηεο πλνρήο». πσο επηζεκαίλεη ν Πέδαξνο (ibid), ην πξνεγνχκελν άξζξν (158) πξνζδηνξίδεη φηη ε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή ζηνρεχεη «ζηελ κείσζε ησλ αληζνηήησλ κεηαμύ ησλ επηπέδσλ αλάπηπμεο ησλ δηαθόξσλ πεξηνρώλ θαη ηεο θαζπζηέξεζεο ησλ ιηγόηεξν επλνεκέλσλ πεξηνρώλ, πεξηιακβαλνκέλσλ ησλ αγξνηηθώλ πεξηνρώλ». Με ην άξζξν απηφ, επνκέλσο, νη «θνηλσληθέο παξάκεηξνη ηεο γεσξγίαο» ηνπ άξζξνπ 33 ζα πξέπεη λα ζεσξεζνχλ φηη εμεηδηθεχνληαη (σο πξνο ην πεξηερφκελν) θαη δηεπξχλνληαη (σο πξνο ην πεδίν εθαξκνγήο). 21

22 ζρεηηθά ρξήκαηα ζα κπνξνχζαλ λα δηαηεζνχλ γηα ηα κάιινλ πην ρξήζηκα «Γηαξζξσηηθά Μέηξα» ηεο Κνηλφηεηαο, ηα νπνία φια καδί έιαβαλ απφ ηνλ θνηλνηηθφ πξνυπνινγηζκφ ηνπ δηο επξψ ή 11 δηο επξψ ιηγφηεξν απφ ηελ ΚΑΠ (επνκέλσο, αλ νη πφξνη ηεο ΚΑΠ θαηέιεγαλ ζε απηά, ζα άγγηδαλ ηα 80 δηο επξψ). Γεληθά, νπδείο ακθηζβεηεί φηη νπνπδήπνηε αιινχ λα δίλνληαλ ηα ρξήκαηα ηεο ΚΑΠ, ην ακηγψο νηθνλνκηθφ φθεινο ζα ήηαλ κεγαιχηεξν, αθνχ είλαη γλσζηφ φηη ν ηνκέαο ηεο γεσξγίαο ζηελ ΔΔ -θαη ζε φιν ηνλ αλεπηπγκέλν θφζκνέρεη ηε ρακειφηεξε απφδνζε ηνπ εηζεξρφκελνπ θεθαιαίνπ 36. Έρεη, επνκέλσο πνιχ ζσζηά επηζεκαλζεί φηη ε ΚΑΠ, «δεζκεύνληαο έλα πιεόλαζκα θεθαιαίνπ θαη εξγαηηθνύ δπλακηθνύ ζηνλ αγξνηηθό ηνκέα, εκπνδίδεη ηελ αλάπηπμε ηεο παξαγσγηθόηεηαο, θξάδνληαο έηζη ηε κεηαηόπηζε εξγαδνκέλσλ θαη επελδύζεσλ πξνο άιινπο, πην παξαγσγηθνύο θιάδνπο ηεο νηθνλνκίαο» 37. Δπηπιένλ, φπσο παξαηεξήζακε παξαπάλσ, ν θνηλνηηθφο θαη θξαηηθφο κεραληζκφο δηαρείξηζεο ηεο βνήζεηαο είλαη ηέηνηνο πνπ ππάξρεη κηα δηφινπ επθαηαθξφλεηε απψιεηα θαηά ηε κεηαβηβαζηηθή ξνή (transfer loss), αθνχ ην «θαζαξφ» φθεινο ησλ παξαγσγψλ-αγξνηψλ είλαη πεξί ην 10% κηθξφηεξν απφ ην ζπλνιηθφ θφζηνο γηα θνξνινγνχκελνπο θαη θαηαλαισηέο (πξφθεηηαη γηα ηε ζεσξία πεξί policy ineffectiveness ). Οη επηθξηηέο ηεο ΚΑΠ έρνπλ, επίζεο, ζε κεγάιν βαζκφ δίθην φηαλ ηνλίδνπλ φηαλ φηη εμέιεηπε πξν πνιινχ ν αξρηθφο δηθαηνινγεηηθφο ηεο ιφγνο (ηνπιάρηζηνλ ν επίζεκνο), δειαδή ε αλάγθε εμαζθάιηζεο απηάξθεηαο ηξνθίκσλ ζηνπο ιανχο ηεο Δπξψπεο, φπσο καξηπξνχλ ηα πιενλάζκαηα ζε πάξα πνιιά αγαζά. Ο ίδηνο ν Δπίηξνπνο Φίζιεξ νκνιφγεζε πέξπζη φηη «είλαη αδηαλόεην λα ζηεξίδνληαη νη ππεξαπνζεκαηνπνηήζεηο, ζην όλνκα κηαο βηνκεραλνπνηεκέλεο γεσξγίαο, πνπ απνηειεί πξντόλ ηερλεηώλ θηλήηξσλ» 38. Ζ ΔΔ παξακέλεη, βέβαηα, ν κεγαιχηεξνο -καθξάλ- εηζαγσγέαο ηξνθίκσλ ζηνλ θφζκν, ηελ ίδηα ζηηγκή, φκσο, 35 Σν 2006 ζα βξίζθεηαη πεξίπνπ ζην 41%. 36 Μηα εμαηξεηηθή αλάιπζε ηνπ θφζηνπο επθαηξίαο ηεο ΚΑΠ ππάξρεη ζην ηαχξνο Θενθαλίδεο, Αγξνηηθή Οηθνλνκηθή-Θεσξεηηθή αλάιπζε θαη πνιηηηθή (Β έθδνζε), εθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1992, ζει Σάθεο Μίραο, Αγξνηηθφο πξνζηαηεπηηζκφο θαη παγθφζκηα θηψρεηα, Διεπζεξνηππία, Φξαληο Φίζιεξ, «Απαξάδεθην ην ζύζηεκα ησλ επηδνηήζεσλ», πλέληεπμε ζηνλ Αζαλάζην Παπαλδξφπνπιν, Οηθνλνκηθφο Σαρπδξφκνο, 20/7/

23 είλαη θαη έλαο απφ ηνπο δχν κεγαιχηεξνπο εμαγσγείο, καδί κε ηηο ΖΠΑ, θαη κάιηζηα αθφκε θαη ζε πξντφληα γηα ηα νπνία ην θιίκα ηεο δελ ελδείθλπηαη (πρ δάραξε-βακβάθη). Δπηπιένλ, κπνξεί κελ ηφζν νη εμαγσγηθέο επηδνηήζεηο (ησλ εγρψξησλ), φζν θαη νη δαζκνί ησλ (μέλσλ) γεσξγηθψλ πξντφλησλ λα κεηψζεθαλ θαηά 36% απφ ην 1995 σο ην 2001, ιφγσ ησλ δεζκεχζεσλ πνπ αλαιήθζεζαλ απφ ηελ Κνηλφηεηα ζην πιαίζην ηεο GATT κε ην ηέινο ηνπ «Γύξνπ ηεο Οπξνπγνπάεο» (βι. Δπίκεηξν), θαη πάιη παξακέλνπλ ζε ζπγθξηηηθά πςειά επίπεδα, κε απνηέιεζκα λα ζίγνληαη θαη εληφο ηεο ΔΔ θαη ζηηο δηεζλείο αγνξέο ηα πξντφληα ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ. Δπεηδή, φκσο, ζε αληίζεζε κε ηελ ΔΔ, ην εηζφδεκα ησλ ρσξψλ απηψλ εμαξηάηαη ζε πάξα πνιχ κεγάιν βαζκφ απφ ηα πξντφληα απηά, ε ΚΑΠ, έζησ θαη έκκεζα, ηηο θαηαδηθάδεη ζε αηψληα αλέρεηα. πγθεθξηκέλα, έρεη ππνινγηζηεί φηη αλ νη ρψξεο ηεο Τπνζαραξηθήο Αθξηθήο -νη θησρφηεξεο ηνπ θφζκνπ- θαηάθεξλαλ λα απμήζνπλ ην κεξίδηφ ηνπο ζην παγθφζκην εκπφξην θαηά 1%, θάηη πνπ αδπλαηνχλ λα θάλνπλ ιφγσ ηεο ΚΑΠ, απηφ ζα ηνπο απέθεξε έλα πνζφ αξθεηφ γηα λα εμέιζνπλ 130 εθαηνκκχξηα άλζξσπνη ηεο πεξηνρήο απφ ην επίπεδν ηεο απφιπηεο θηψρεηαο φπνπ βξίζθνληαη ζήκεξα 39. Κιαζηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηνπ βάκβαθνο θαη ησλ θησρψλ ρσξψλ ηεο Γπηηθήο Αθξηθήο (Μπέληλ, Σφγθν, Μάιη, Σζαλη θιπ). ε απηέο ηηο ρψξεο, ππάξρνπλ βακβαθνπαξαγσγνί θαη ην βακβάθη απνηειεί ην 1/3 ηεο ζπλνιηθήο αμίαο ησλ εμαγσγψλ ηνπο, φκσο νη πξνζηαηεπηηθνί κεραληζκνί ηεο ΚΑΠ -θαη ησλ ΖΠΑ- δελ ηηο αθήλνπλ λα αλαπηπρζνχλ επαξθψο θαη ηνπο πξνθαινχλ εηήζηα δεκία ηεο ηάμεο ησλ 250 εθαη. επξψ. πσο αλαγλσξίδεη πξφζθαην (16/5/2003) έγγξαθν ηνπ ΠΟΔ, if these subsidies were eliminated, cotton production in West African countries would be highly profitable and could act as an important catalyst for poverty reduction in the countries concerned. 40 Παξφκνηα είλαη ε πεξίπησζε ηεο δάραξεο, γηα ηελ νπνία κφλν ε Γαιιία ιακβάλεη εηεζίσο απφ ηελ ΔΔ επηδνηήζεηο ηεο ηάμεο ηνπ 1,6 δηο επξψ. Απηή είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο πξντφλ γηα πνιχ θησρέο ρψξεο ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Αθξηθήο, φπσο ην Μαιάνπη θαη ε Μνδακβίθε. 39 Σ.Μίραο, Οη επηδνηήζεηο πνπ ζθνηψλνπλ, Διεπζεξνηππία, Γηα ηε δηαθνξεηηθή ειιεληθή ζηάζε απέλαληη ζην «ηεξφ» βακβάθη γίλεηαη ιφγνο παξαθάησ 23

24 Τπνινγίδεηαη φηη ε ηειεπηαία ρψξα ράλεη ηφζα έζνδα εηεζίσο απφ ηελ επξσπατθή πνιηηηθή ζηήξημεο ηεο δάραξεο, φζα ιακβάλεη ζε νηθνλνκηθή-αλαπηπμηαθή βνήζεηα 41. Αθφκε ρεηξφηεξα είλαη ηα πξάγκαηα γηα εθείλεο ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο πνπ φρη κφλν εθηνπίδνληαη απφ ηηο αγνξέο ιφγσ ηεο ΚΑΠ, αιιά αλαγθάδνληαη λα εηζάγνπλ θαη νη ίδηεο, αλ θαη θχζεη αγξνηηθέο, γεσξγηθά πξντφληα απφ ηελ...δδ (ηα νπνία έρνπλ επηδνηεζεί δεφλησο θαη έρνπλ θαηαζηεί θζελφηεξα απφ ηα εγρψξηα)! Με ηνλ ηξφπν απηφ, απνδνκείηαη ζηγά-ζηγά ε εγρψξηα γεσξγία, δειαδή ε βαζηθή πεγή εηζνδήκαηνο γηα πάξα πνιιέο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, θαη νη ηειεπηαίεο κεηαηξέπνληαη -ιφγσ θαη ηνπ αλεμέιεγθηνπ ππεξπιεζπζκνχ ηνπο- απφ «θαζαξνύο εμαγσγείο» ζε «θαζαξνύο εηζαγσγείο» ηξνθίκσλ. ην ηειεπηαίν βηβιίν ηνπο, νη Αθξηθαλέο εξεπλήηξηεο Jawara θαη Kwa απνδεηθλχνπλ κε επηρεηξήκαηα πψο ε ΚΑΠ θαη νη ινηπέο αγξνηηθέο επηδνηήζεηο ηνπ Βνξξά έρνπλ επηθέξεη θαηαζηξνθηθά απνηειέζκαηα ( devastating effects ) ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα πνιιψλ ρσξψλ ηνπ Νφηνπ 42. Έηζη, ην έιιεηκκα ζην εκπνξηθφ ηζνδχγην ηξνθίκσλ ησλ ρσξψλ ηνπ Σξίηνπ Κφζκνπ έθζαζε ην 1997 ζηα 13 δηο δνιιάξηα, ην δε κεξίδηφ ηνπο ζηηο παγθφζκηεο εηζαγσγέο ηξνθίκσλ απμήζεθε κέζα ζε 25 ρξφληα ( ) απφ ην 28% ζην 37% 43. Γχν πνιχ ραξαθηεξηζηηθέο πεξηπηψζεηο απνδφκεζεο νιφθιεξσλ θιάδσλ εμαηηίαο ηεο ΚΑΠ είλαη νη εμήο: ζηελ θαηεμνρήλ θηελνηξνθηθή λήζνο ηεο Καξαηβηθήο, Σδακάηθα, ζπκβαίλεη ην παξάδνμν θάζε ρξφλν ζρεδφλ θηελνηξφθνη λα ράλνπλ ηε δνπιεηά ηνπο, ιφγσ ηεο εηζαγσγήο πεξίπνπ επηδνηνχκελσλ ηφλλσλ ζθφλεο γάιαθηνο απφ ηελ ΔΔ! Οκνίσο νη παξαγσγνί θαιακπνθηνχ ηεο λήζνπ Μηληαλάν (Φηιηππίλεο) έρνπλ πιένλ ζρεδφλ μεξηδσζεί, ιφγσ ηεο εηζαγσγήο επηδνηνχκελνπ θαιακπνθηνχ απφ ηελ ΔΔ θαη ηηο ΖΠΑ. Ζ νπηηθή γσλία πνπ ζπλδέεη ηελ ΚΑΠ κε ηε ρξφληα ππαλάπηπμε ηνπ Νφηνπ ζα κπνξνχζε, επνκέλσο, λα εθθξαζηεί σο εμήο: γηα ράξε ησλ 7,5 εθαηνκκπξίσλ Δπξσπαίσλ αγξνηψλ, ππνθέξνπλ πάλσ απφ 2,5 δηο θησρνί φινπ ηνπ θφζκνπ, νη νπνίνη είλαη αλαγθαζκέλνη λα δνπλ κε εηζφδεκα δχν επξψ-δνιιάξηα ηελ εκέξα, θαηά κέζν φξν (δειαδή κε φζν αθξηβψο επηδνηείηαη ε θάζε αγειάδα ζηελ ΔΔ απφ ηελ ΚΑΠ)! Μάιηζηα, νξηζκέλνη 41 Aλαθέξεηαη ζην Σάθεο Μίραο, Αγξνηηθφο πξνζηαηεπηηζκφο θαη παγθφζκηα θηψρεηα, Διεπζεξνηππία, F.Jawara θαη A.Kwa, Behind the scenes at the WTO, Zed Books, London-NY 2003, ζ Ibid, ζει