ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΩΡΙΕΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ : ΑΠΟ ΤΟΝ BINET ΣΤΟΝ GARDNER. ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ Ι ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΩΣ ΞΕΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΤΟ ΝΕΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΩΡΙΕΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ : ΑΠΟ ΤΟΝ BINET ΣΤΟΝ GARDNER. ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ Ι ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΩΣ ΞΕΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ : ΜΑΡΙΑ ΒΑΛΙΑΚΑ ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ : Κα Μ. ΜΑΤΘΑΙΟΥ ΑΚΗ, (Επιβλέπουσα) Επίκουρη Καθηγήτρια του Τµήµατος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας. Κα Α.Ν. ΣΥΜΕΩΝΙ ΟΥ-ΧΡΗΣΤΙ ΟΥ, Καθηγήτρια του Τµήµατος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας. Κα Α. ΚΟΙΛΙΑΡΗ, Καθηγήτρια του Τµήµατος Γερµανικής Γλώσσας και Φιλολογίας. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2011

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα Ευχαριστίες.4 Πρόλογος 5 Θεωρητικό µέρος, Θεωρίες Νοηµοσύνης 1. Πριν τον Binet 18 ος αιώνας 1.1. Συνειρµική θεώρηση Gall, Spurzheim και η φρενολογία 7 19 ος αιώνας 1.3. Galton και κρανιοµετρήσεις Σύγχρονοι του Binet 2.1. Η θεωρία των δύο παραγόντων του Spearman Alfred Binet Το τριµερές µοντέλο του Thorndike Μεταγενέστεροι του Binet 3.1. Η θεωρία των πολλαπλών παραγόντων του Thurstone H δόµηση της νοηµοσύνης κατά τον J.P. Guilford Howard Gardner και η θεωρία των πολλαπλών νοηµοσυνών Προέλευση της θεωρίας Ποιες είναι οι νοηµοσύνες ; Τα οχτώ κριτήρια των νοηµοσυνών Κριτική της θεωρίας του Gardner Θεωρία των πολλαπλών νοηµοσυνών και διδακτική πράξη.42 Συγκριτικός Συνοπτικός Πίνακας.44 Η έρευνα 4.1. Ερευνητικός στόχος Ερευνητικές υποθέσεις Το ερευνητικό εργαλείο οµή του ερωτηµατολογίου..48 2

3 4.5. Το δείγµα Η ερευνητική διαδικασία Ανάλυση Αποτελέσµατα της έρευνας ιερεύνηση των υποθέσεων Συµπεράσµατα...55 Επίλογος 57 Παράρτηµα 58 Βιβλιογραφία.66 3

4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα διπλωµατική εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο των σπουδών στο ιατµηµατικό Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών στις Επιστήµες της Γλώσσας και της Επικοινωνίας στο Νέο Οικονοµικό Περιβάλλον, του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου και αποτέλεσε καρπό προσπάθειας πολλών ανθρώπων. Πρώτα από όλα θα ήθελα να ευχαριστήσω την Επίκουρη Καθηγήτρια κα Μαρίνα Ματθαιουδάκη, για την προθυµία της να τεθεί επιβλέπουσα, την υποµονή, τη συνδροµή, την καθοδήγηση αλλά και την ολόπλευρη στήριξή της στην εκπόνηση της παρούσας διπλωµατικής εργασίας. Η συµβολή της ήταν καθοριστικής σηµασίας σε όλα τα στάδια της εργασίας. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τα µέλη της επιτροπής, την Καθηγήτρια κα Αριστέα-Νικολέτα Συµεωνίδου-Χρηστίδου και την Καθηγήτρια κα Αγγελική Κοιλιάρη για το χρόνο που διαθέσανε. Ευχαριστώ ακόµη όλους τους καθηγητές που δίδαξαν στο Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα για τους νέους δρόµους που άνοιξαν στην επιστηµονική µας σκέψη, καθώς και τους συµφοιτητές µου για την εποικοδοµητική συνεργασία σε όλη τη διάρκεια του Προγράµµατος. Επιπρόσθετα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον ιευθυντή και τον Υποδιευθυντή του σχολείου, όπου διέθεσα τα ερωτηµατολόγιά µου, όπως επίσης και τις µαθήτριες που συµµετείχαν στην έρευνά µου. Χωρίς αυτούς δε θα είχε πραγµατοποιηθεί η παρούσα εργασία. Τέλος, θα ήθελα να εκφράσω τις ειλικρινείς ευχαριστίες µου στους γονείς µου, την αδελφή µου και τον άντρα µου που µου παρείχαν και συνεχίζουν να µου παρέχουν την αγάπη και τη συµπαράστασή τους. 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η νοηµοσύνη είναι χαρακτηριστική λειτουργική ικανότητα του ανθρώπου και τον διακρίνει από τα ζώα, στα οποία υπάρχει στοιχειωδώς. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Καψάλης (1983, σελ.83) «καµιά ίσως έννοια δεν χρησιµοποιείται τόσο συχνά στις επιστήµες της συµπεριφοράς και της αγωγής, όσο ο όρος «νοηµοσύνη» και κανένα θέµα δεν µελετήθηκε τόσο καλά από την ψυχολογία, αφότου πήρε εµπειρικό προσανατολισµό και άρχισε να χρησιµοποιεί το πείραµα και τα τεστς». Μέσα σε αυτό το πλαίσιο του θεωρητικού προβληµατισµού, παρατηρείται επίσης ένα έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον για τις δυνατότητες εξέλιξης της ανθρώπινης νόησης. Η παρούσα εργασία κάνει µια µικρή ιστορική έρευνα σε θεωρίες σταθµούς στην ιστορία της νοηµοσύνης, ξεκινώντας λίγο πριν από τον Binet για να αναδείξει τις επιρροές που δέχτηκε ο τελευταίος, προτού σχεδιάσει τα γνωστά τεστ νοηµοσύνης και καταλήγει στον Gardner και τη θεωρία για τις πολλαπλές νοηµοσύνες, µια καινούρια θεωρία σχετικά µε τη λειτουργία της ανθρώπινης νόησης, η οποία κερδίζει σταδιακά ολοένα και περισσότερους υποστηριχτές ανά τον κόσµο. Εκτός από τις θεωρίες που αναφέρονται στην παρούσα εργασία, υπάρχουν κι άλλες σηµαντικές θεωρίες σχετικά µε την ανθρώπινη νόηση. Η επιλογή έγινε µε βάση τις βιβλιογραφικές αναφορές των δύο θεωρητικών που κατεξοχήν µελετήθηκαν, δηλαδή του Binet και του Gardner. Στο δεύτερο µέρος, παρουσιάζεται το µεθοδολογικό πλαίσιο της εργασίας και το αντικείµενο της έρευνας, που απορρέουν από το θεωρητικό πλαίσιο της εργασίας, καθώς και η πειραµατική διαδικασία. Τέλος, παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα, η ανάλυσή τους και τα τελικά συµπεράσµατα της έρευνας. 5

6 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ 6

7 1. ΠΡΙΝ ΤΟΝ BINET 18 ος αιώνας 1.1 Συνειρµική θεώρηση Θεωρία που υποστηρίχτηκε κυρίως από τους David Hume και David Hartley κι έχει άµεση σχέση µε τον εµπειρισµό του John Locke. Σύµφωνα µε τη θεωρία, όταν ο άνθρωπος γεννιέται, η Ψυχή του είναι άδεια. Όλες οι πληροφορίες που τα ανθρώπινα όντα έχουν για τον εξωτερικό κόσµο είναι επίκτητες και τις οφείλουν στην εµπειρία και τις αισθήσεις τους. Η ανθρώπινη Ψυχή έχει την ικανότητα να συνδέει το ένα γεγονός µε το άλλο, κάνοντας συνειρµούς, και να δηµιουργεί εποµένως την υπάρχουσα πραγµατικότητα Gall, Spurzheim και η φρενολογία (Anonyme, 1890, Μ. Renneville, 1998, 2004). Στα τέλη του 18ου αιώνα ο Gall και ο συνέταιρός του Spurzheim δηµιούργησαν µια καινούρια ειδικότητα τη Φρενολογία, η οποία είχε ως αντικείµενο µελέτης τη δοµή του εγκεφάλου µε σκοπό τον προσδιορισµό των νοητικών ικανοτήτων ενός ατόµου. Πίστευαν δηλαδή οι υποστηριχτές της θεωρίας ότι στην επιφάνεια του εγκεφάλου υπήρχαν όργανα, τα οποία καθόριζαν τις συναισθηµατικές και διανοητικές λειτουργίες των ατόµων. Αν και η φρενολογία άσκησε µεγάλη επιρροή σε Ευρώπη και Αµερική το 19 ο αιώνα, εγκαταλείφθηκε τελικά σαν ιδέα, καθώς µεταγενέστερες έρευνες απέδειξαν πως το σχήµα του κρανίου δεν συνδέεται άµεσα µε τη νοηµοσύνη. Ωστόσο, αξίζει να σηµειωθεί ότι η θεωρία προώθησε και κάποιες σωστές ιδέες, όπως ότι ο εγκέφαλος είναι η έδρα των συναισθηµάτων και των νοητικών λειτουργιών και ότι διαφορετικά µέρη του εγκεφάλου ευθύνονται για διαφορετικές νοητικές λειτουργίες

8 ος αιώνας : Galton και κρανιοµετρήσεις. Ο Galton ανέπτυξε στατιστικές µεθόδους µε στόχο να ταξινοµήσει τα άτοµα µε βάση τις φυσικές και τις διανοητικές τους ικανότητες. Οι µετρήσεις του στηριζόταν στο µέγεθος του κρανίου 2 και σε αισθητηριακά τεστ. 3 Ωστόσο, όπως θα αναλυθεί και παρακάτω, ο Binet µε τις έρευνές του έστρεψε το επιστηµονικό ενδιαφέρον σε πιο σύνθετες λειτουργίες οι οποίες θα έπρεπε να λαµβάνονται υπόψη για πιο ακριβείς εκτιµήσεις των νοητικών ικανοτήτων των ατόµων. (Gardner, 1983, σελ.15.) Παρόλα αυτά, το έργο του Galton, υπήρξε σηµαντικό, γιατί έβαλε τις βάσεις για επιστηµονικές µετρήσεις στον τοµέα της ανθρώπινης νόησης. 2 Σύµφωνα µε τον Galton όσο πιο µεγάλο ήταν το κρανίο τόσο πιο έξυπνο ήταν το άτοµο. Μεταγενέστερες έρευνες αµφισβήτησαν αυτούς τους ισχυρισµούς, καθώς και άτοµα µε µικρό µέγεθος κρανίου όπως ο Γάλλος Anatole France αποδείχτηκαν ιδιαίτερα ευφυείς. 3 Για παράδειγµα ικανότητα διάκρισης διαφορετικών ήχων ή φώτων. 8

9 2. ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ BINET 2.1. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΥΟ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΤΟΥ SPEARMAN Στις θέσεις της «πνευµατικής αδράνειας» της Συνειρµικής θεώρησης ο Spearman θα αντιτάξει µια θεωρία πνευµατικής ενέργειας. Καταρχήν αποδεικνύει ότι όλες οι στοιχειώδεις αισθητηριακές ικανότητες έχουν κάτι κοινό, γιατί όλες συνδέονται. Αυτό το κοινό και ουσιαστικό στοιχείο ονοµάζεται γενική αισθητηριακή λειτουργία. Παροµοίως, αποδεικνύοντας την ύπαρξη µιας τέλειας σύνδεσης µεταξύ και των ανώτερων πνευµατικών δραστηριοτήτων, ο Spearman συµπεραίνει την ύπαρξη ενός γενικού παράγοντα g, ο οποίος συµµετέχει σε όλες τις πνευµατικές δραστηριότητες. Ωστόσο, υπάρχουν και ειδικές λειτουργίες. Επανεκτιµώντας τους δεσµούς ανάµεσα στις διάφορες πνευµατικές δραστηριότητες και το γενικό παράγοντα g - ή της γενικής πνευµατικής λειτουργίας ή της κοινής κεντρικής λειτουργίας, όπως αναφέρει σε διάφορα σηµεία της θεωρίας του - αποδεικνύει ότι υπάρχουν ειδικοί παράγοντες s για κάθε τύπο πνευµατικής δραστηριότητας. Συνεπώς, κάθε πνευµατική δραστηριότητα αποτελείται από το γενικό παράγοντα g και από έναν ειδικό παράγοντα s. Όπως αναφέρει ο Καψάλης (1983, σελ.78) σχετικά µε τη θεωρία του Spearman «η δυναµικότητα του γενικού παράγοντα g καθορίζεται κυρίως από την κληρονοµικότητα, ενώ οι ειδικοί παράγοντες είναι µάλλον επίκτητοι. Στη διαφορετική συµβολή τόσο του g όσο και των s οφείλονται οι διαφορετικές επιδόσεις διαφόρων ατόµων σε διάφορα τεστ νοηµοσύνης. Επειδή όµως ο g µετέχει σε όλες τις νοητικές επιδόσεις του ατόµου, τα τεστ αποβλέπουν στη µέτρηση του παράγοντα g.». Επιγραµµατικά, λοιπόν, για τον Spearman η νοηµοσύνη είναι έννοια µονoδιάστατη και µετρήσιµη. Ωστόσο, ο Spearman δεν καταλήγει για την ακριβή φύση της γενικής πνευµατικής λειτουργίας, ισχυριζόµενος ότι θα εξακριβωθεί σε βάθος χρόνου. 9

10 Κριτική της θεωρίας του Spearman. Η θεωρία του Spearman προκάλεσε πολλές αντιδράσεις και αντιπαραθέσεις. Στον αντίποδά της βρέθηκαν δύο τύποι θεωριών : η µη παραγοντική ή αναρχική θεωρία της νόησης, η οποία θεωρεί ότι η λειτουργία του πνεύµατος είναι αναρχική και ότι δεν ακολουθεί καµία δοµηµένη και οργανωµένη αρχή. Ένας από τους υποστηριχτές της παραπάνω θεωρίας είναι ο Thorndike, για τον οποίο θα γίνει λόγος παρακάτω, και η θεωρία πολλών παραγόντων, η οποία επιβεβαιώνει την ύπαρξη πολλών γενικών κι ανεξάρτητων ικανοτήτων, όπου η καθεµιά από αυτές ελέγχει ένα είδος πνευµατικής δραστηριότητας. Στην πλευρά αυτή τάχθηκαν αρκετοί θεωρητικοί. Σταχυολογικά, µπορούν να αναφερθούν ο Truman Kelly (Guilford, 1967), ο οποίος υπήρξε ένας από τους πρώτους που προσπάθησε να επεκτείνει την παραγοντική ανάλυση πέρα από τo µοναδικό παράγοντα του Spearman, καθώς και οι Thurstone και Guilford. Ο τελευταίος µάλιστα, όπως θα αναφερθεί και παρακάτω, αµφισβήτησε και το αµετάβλητο της νοητικής ικανότητας. Πίστευε δηλαδή ότι οι νοητικές ικανότητες αναπτύσσονται µε συνεχή εκπαίδευση. Επιπρόσθετα, ο Thomson άσκησε µεγάλη κριτική στον Spearman. Η διαµάχη τους σχετιζόταν µε τη φύση και την ύπαρξη των παραγόντων. Σύµφωνα µε τον πρώτο, ο Spearman δεν πρόσφερε ικανοποιητικές αποδείξεις για την παρουσία µιας γενικής πνευµατικής λειτουργίας. Ωστόσο, σύµφωνα µε τις βιβλιογραφικές αναφορές (Margineanu, 1934), στόχος του Thomson δεν ήταν να αµφισβητήσει την ύπαρξη ή την ανυπαρξία ενός παράγοντα γενικού και κοινού σε όλες τις πνευµατικές δραστηριότητες. Αυτό που απλά αναζητούσε ήταν να αποδείξει ότι τα µέσα και οι µέθοδοι που χρησιµοποιούσε ο Spearman δεν ήταν επαρκή και ικανοποιητικά. 10

11 Καινούρια θεωρία του Spearman: Προς το τέλος της ζωής του, ως αποτέλεσµα των κριτικών, των εργασιών των µαθητών του αλλά και κυρίως - των προσωπικών ερευνών του, ο Spearman κατέληξε πως εκτός από τους γενικούς και ειδικούς παράγοντες υπάρχει µια σειρά από άλλους παράγοντες, οι οποίοι κατέχουν µια ενδιάµεση θέση. Αυτούς τους ονόµασε οµαδικούς παράγοντες, οι οποίοι δε µετέχουν σε όλες τις πνευµατικές λειτουργίες όπως ο g αλλά µόνο σε µια οµάδα λειτουργιών ή τουλάχιστον σε ένα ζευγάρι λειτουργιών. Ανάµεσα στους πρώτους και πιο σηµαντικούς οµαδικούς παράγοντες είναι ο λογικός, µηχανικός, ψυχολογικός και αριθµητικός παράγοντας. 11

12 2.2. ALFRED BINET O Binet θεωρείται ο εµπνευστής των τεστ νοηµοσύνης παρόλο που πριν και µετά από αυτόν υπήρξαν πολλά τεστ µέτρησης της νοηµοσύνης. Προτού ασχοληθεί µε τα τεστ είχε µελετήσει και ο ίδιος τις νοητικές λειτουργίες και είχε καταλήξει στο συµπέρασµα πως οι κρανιακές µετρήσεις 4 και τα αισθητηριακά τεστ που χρησιµοποιούσε ο Galton δεν αρκούσαν για την εκτίµηση των πνευµατικών λειτουργιών. Χρειαζόταν πιο σύνθετα τεστ που να µετρούν νοητικές λειτουργίες όπως τις διάφορες µορφές µνήµης, 5 την κατανόηση, τη φαντασία, την προσοχή, την αισθητική κρίση, τη χρήση των λέξεων και άλλα. Τα συµπεράσµατά του αυτά τα χρησιµοποίησε στα µετέπειτα τεστ νοηµοσύνης. Πάντως, η εγκατάλειψη της ιδέας για µέτρηση της νοηµοσύνης µε βάση το µέγεθος των κρανίων αποτέλεσε ένα καθοριστικό σηµείο στην ιστορία της νοηµοσύνης, καθώς η µέτρηση µετατοπίστηκε από τα εξωτερικά στα εσωτερικά χαρακτηριστικά του κάθε ατόµου. Το 1904 o Binet συµµετείχε σε µια επιτροπή του Υπουργείου Παιδείας της Γαλλίας που στόχο είχε να βρει τρόπο διαχωρισµού ανάµεσα στα φυσιολογικά και στα καθυστερηµένα παιδιά, ώστε τα τελευταία να τύχουν ειδικής εκπαίδευσης. Σε συνεργασία, λοιπόν, µε το γιατρό Théodore Simon κατασκεύασαν µία κλίµακα αξιολόγησης των πνευµατικών επιδόσεων. Η κλίµακα αποτελούνταν από τριάντα δοκιµασίες, οι οποίες, σύµφωνα µε τον Binet µετρούσαν την κρίση, την αντίληψη, τη µνήµη και την επαγωγική σκέψη Οι 30 δοκιµασίες ήταν (Guilford, 1967, σελ.4-5): 1. οπτικός συντονισµός, 2. αντίληψη επαφής, 4 Και ο Binet, επηρεασµένος από το κλίµα της εποχής ασχολήθηκε και αρχικά υποστήριξε τη συνάφεια κρανίου νοητικών ικανοτήτων (Binet,1898). Ωστόσο, µετά από πολλές µετρήσεις κατέληξε πως το µέγεθος του κρανίου δεν αποτελεί δείκτη των πνευµατικών ικανοτήτων ενός ατόµου. (Binet,1900, Guilford,1967) 5 Μνήµη για γράµµατα, για ζεύγη λέξεων, χρώµατα, αριθµούς, 12

13 3. οπτική αντίληψη, 4. αναγνώριση τροφής (επιλογή ανάµεσα σε ξύλο και σοκολάτα), 5. αναζήτηση τροφής, 6. εφαρµογή απλών οδηγιών ή επανάληψη χειρονοµιών, 7. ανάδειξη αντικειµένων (κεφάλι, µύτη κτλ.), 8. αναγνώριση αντικειµένων σε εικόνα, 9. ονοµασία αντικειµένων σε εικόνα, 10. σύγκριση δύο γραµµών ως προς το µήκος, 11. επανάληψη τριών ψηφίων, 12. διάκριση δύο βαρών, 13. έκφραση υποθέσεων, 14. επεξήγηση απλών λέξεων, 15. επανάληψη προτάσεων µε 15 λέξεις, 16. εντοπισµός διαφορών ανάµεσα σε ζευγάρια αντικειµένων, 17. οπτική µνήµη, 18. ζωγραφική σχηµάτων από µνήµης, 19. ικανότητα αποµνηµόνευσης πλήθους αριθµών, 20. εντοπισµός οµοιοτήτων µεταξύ δύο αντικειµένων, 21. γρήγορη διάκριση γραµµών, 22. ιεράρχηση πέντε βαρών, 23. εντοπισµός βάρους που λείπει (από τα 5 της παραπάνω δοκιµασίας), 24. παραγωγή οµοιοκατάληκτων λέξεων, 25. συµπλήρωση προτάσεων, 26. κατασκευή προτάσεων που να περιλαµβάνουν 3 συγκεκριµένες λέξεις, 27. απάντηση ερωτήσεων, (π.χ. τι θα έπρεπε να κάνεις, όταν κοιµάσαι;), 28. γνώση της ώρας, 29. δίπλωµα και κόψιµο χαρτιού, 30. διάκριση ανάµεσα σε αφηρηµένες έννοιες, π.χ. λυπηµένος και βαριεστηµένος. 13

14 Το 1908, παράλληλα µε το ενδιαφέρον για τη διάκριση φυσιολογικών και καθυστερηµένων παιδιών, προστέθηκε και το ενδιαφέρον για τη διαφοροποίηση µεταξύ των φυσιολογικών παιδιών. Έτσι, για λόγους ευκολίας, στην αναθεώρηση του 1908 οι δοκιµασίες ήταν διαβαθµισµένες σε ηλικιακές οµάδες από την ηλικία των 3 ως την ηλικία των 13. Για τη διαβάθµιση δυσκολίας των τεστ της κάθε ηλικιακής οµάδας, ο Binet ακολούθησε την εξής διαδικασία : οι ερωτήσεις θεωρούνταν κατάλληλες για τα παιδιά µιας ηλικιακής οµάδας, αν το 70% των παιδιών της ηλικίας αυτής απαντούσε µε ακρίβεια, αν λιγότερο από 60% των παιδιών της προηγούµενης ηλικιακής οµάδας µπορούσε να απαντήσει σωστά και τέλος αν πάνω από το 75% της επόµενης ηλικιακής οµάδας απαντούσαν άνετα και µε ακρίβεια. Αυτή η αναθεωρηµένη µορφή των τεστ οδήγησε τον Binet στην ιδέα της νοητικής ηλικίας. Έτσι στη νοητική ηλικία των τριών ετών κατέταξε τις ερωτήσεις που απαντούσαν µε ευκολία τα παιδιά των τριών ετών, στη νοητική ηλικία των τεσσάρων κατέταξε τις ερωτήσεις που απαντούσαν µε ευκολία τα τετράχρονα και ούτω καθεξής. Έτσι, λοιπόν, αν ένα παιδί απαντούσε στις ερωτήσεις των τεσσάρων ετών, είχε νοητική ηλικία τεσσάρων ετών ανεξάρτητα από τη χρονολογική του ηλικία. Αν ήταν τριών ετών, τότε είχε προβάδισµα ενός έτους, ενώ αν ήταν πέντε ετών είχε καθυστέρηση ενός έτους. Ωστόσο, για τον Binet (Racle, 1986) «η κλίµακα, για την ακρίβεια, δεν επιτρέπει τη µέτρηση της νοηµοσύνης, γιατί οι πνευµατικές ικανότητες δεν µπορούν να µετρηθούν όπως µετριέται µια επίπεδη επιφάνεια» (σελ.56). Ο Binet αρνείται να µιλήσει για δείκτη νοηµοσύνης ως έµφυτη νοηµοσύνη, καθώς επίσης να κάνει κατάταξη των µαθητών ανάλογα µε τα αποτελέσµατα. Έβλεπε στο έργο του πάνω από όλα έναν πρακτικό οδηγό για ανίχνευση των παιδιών µε δυσκολίες. «Κατά τη γνώµη µας η πιο ικανοποιητική χρήση της κλίµακάς µας δε θα είναι η εφαρµογή της στα φυσιολογικά παιδιά αλλά κυρίως σε εκείνα µε ένα µικρότερο βαθµό ευφυΐας». Για τον Binet, οι µετρήσεις έπρεπε να εξυπηρετούν την αύξηση της πνευµατικής ικανότητας χάρη σε µια κατάλληλη εκπαίδευση. Αυτό 14

15 το τελευταίο ερχόταν σε αντίθεση µε τις απόψεις περί κληρονοµικότητας της νοηµοσύνης για τις οποίες οι µετρήσεις αποτελούσαν ένδειξη των µη αναστρέψιµων ικανοτήτων των µαθητών, οι οποίοι εκπαιδεύονταν ανάλογα µε το επίπεδό τους και είχαν ανάλογο επαγγελµατικό προσανατολισµό. Παρόλα αυτά, οι προειδοποιήσεις του Binet αγνοήθηκαν. Ο Binet είχε βρει ένα µέσο µέτρησης της νοηµοσύνης. Μέσα στο γενικότερο κλίµα µετρήσεων που επικρατούσε, το εργαλείο του Binet µετατρέπεται από τεστ ανίχνευσης των µη φυσιολογικών παιδιών σε τεστ µέτρησης της έµφυτης νοηµοσύνης. Ο H.H. Goddard ο οποίος εισάγει στις Ηνωµένες Πολιτείες την κλίµακα του Binet και ο L.M. Terman το αναθεωρεί και δηµιουργεί την κλίµακα Stanford Binet. Τα τεστ αναθεωρήθηκαν άλλες δυο φορές, το 1916 και ονοµάστηκε Stanford-Binet και το 1937, οπότε και µετονοµάστηκε σε Binet-Terman-Merill. Με τη σηµερινή του µορφή, η κλίµακα Binet-Terman αποτελείται από 122 διαβαθµισµένες ερωτήσεις και απευθύνεται και σε ενήλικες (Guilford, 1967). Θεωρία νοηµοσύνης του Binet Αν και ο Binet δεν εξέδωσε κάποια επίσηµη θεωρία νοηµοσύνης, εξέφρασε κάποιες απόψεις. Παρά την καθιέρωση ενός και µοναδικού αποτελέσµατος στη µέτρηση της νοηµοσύνης, ο Binet πίστευε ότι η νοηµοσύνη ήταν κάτι πολύ πιο σύνθετο από αυτό που υποστήριζαν οι Galton και Spearman. Επιπρόσθετα, ισχυριζόταν ότι η νοηµοσύνη και η σχολική ικανότητα που µετρούσαν τα τεστ του δεν είναι το ίδιο πράγµα. Πίστευε ότι η επιτυχία στη ζωή µετέπειτα ήταν αποτέλεσµα πολλών ακόµη παραγόντων (Guilford, 1967, σελ.5). Κριτική του Binet Τόσο ο Spearman όσο και ο Guilford αργότερα έκριναν τη δυσαρµονία που υπήρχε ανάµεσα στις απόψεις του Binet περί συνθετότητας της νοηµοσύνης και του ενός και µοναδικού που δίνουν τα τεστ του. 15

16 2.3. ΤΟ ΤΡΙΜΕΡΕΣ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ THORNDIKE Ο Thorndike έγινε γνωστός κυρίως για τη συµπεριφοριστική θεωρία µάθησης που υποστήριξε : µάθηση µε δοκιµή και πλάνη. Ωστόσο, ήδη από το 1901 ασχολήθηκε µε µεθόδους µέτρησης ενός ευρέος φάσµατος ικανοτήτων. Κατά τη δεκαετία του 1920 ανέπτυξε µαζί µε τους µαθητές του ένα τεστ νοηµοσύνης µε σκοπό να µετρήσει το νοητικό επίπεδο των ατόµων σε µια απόλυτη κλίµακα. Το τεστ ονοµάστηκε CAVD από τα αρχικά των λέξεων Completion (συµπλήρωση), Arithmetic (Αριθµητική), Vocabulary (Λεξιλόγιο) και Directions (κατευθύνσεις) κι αξιολογούσε κατανόηση γραπτού λόγου, γεωγραφία, σύνθεση, συλλαβισµό, αριθµητική και λογική. Σύµφωνα µε τις µετρήσεις του, λοιπόν, κατέληξε στο συµπέρασµα πως δεν υπάρχει µια γενική νοηµοσύνη, όπως υποστήριζε ο Spearman. Αντίθετα έκανε λόγο για µια σηµαντική διάκριση ανάµεσα σε τρεις κατηγορίες της διανοητικής λειτουργίας : o τη µηχανική νοηµοσύνη, που είναι η ικανότητα του καθενός να αντιλαµβάνεται τις σχέσεις µεταξύ των αντικειµένων και να κατανοεί πώς λειτουργεί ο φυσικός κόσµος o την κοινωνική νοηµοσύνη, η οποία συνίσταται στην ικανότητα της επιτυχούς κοινωνικής συναναστροφής o την αφηρηµένη νοηµοσύνη, η οποία αποτελείται από τέσσερις διαστάσεις : το ύψος, που είναι η δυσκολία των καθηκόντων που µπορεί κάποιος να φέρει σε πέρας. Το πλάτος, που περιλαµβάνει την ποικιλία των καθηκόντων µιας ορισµένης δυσκολίας. Την περιοχή, που είναι η συνάρτηση ύψους και πλάτους. Την ταχύτητα, που συνεπάγεται το ποσό των καθηκόντων που µπορεί κάποιος να ολοκληρώσει σε ένα δεδοµένο χρόνο. 16

17 Επίσης, ο Thorndike ανέπτυξε την ψυχολογική θεωρία του συνδετισµού (connectionism). Πίστευε ότι χάρη στην εµπειρία και την εκπαίδευση δηµιουργούνται νευρωνικές ενώσεις (connections) µεταξύ αντιληπτών ερεθισµάτων και ανταποκρίσεων. Ακόµη πίστευε πως η διάνοια του καθενός συµβάλλει σηµαντικά στη δηµιουργία των συνδέσεων : τα άτοµα µε µεγαλύτερη νοητική ικανότητα δηµιουργούν εύκολα πολλές συνδέσεις σε αντίθεση µε τα άτοµα που έχουν µικρότερη νοητική ικανότητα. Η νοητική λειτουργία κατά τον Thorndike είναι κληρονοµική αλλά στη γενική νοητική συµπεριφορά του ατόµου σηµαντικό ρόλο παίζει και η εµπειρία αλλά και το πολιτισµικό υπόβαθρο του ατόµου, για αυτό και το τελευταίο θα πρέπει να λαµβάνεται υπόψη στη µέτρηση της νοηµοσύνης. Κριτική της θεωρίας του Thorndike Στη διάρκεια της ζωής του ο Thorndike δέχτηκε πολλές κριτικές. Η πιο σηµαντική όµως ήταν ότι, σύµφωνα µε τη θεωρία του, ο ανθρώπινος νους περιοριζόταν σε συµπεριφοριστικές λειτουργίες, οι οποίες µε τη σειρά τους περιορίζονταν σε σχέσεις ερεθισµάτων-απαντήσεων. 17

18 3. ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΟΙ ΤΟΥ BINEΤ 3.1. Η ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΤΟΥ THURSTONE Σε αντίθεση µε τον Spearman, οι έρευνες του Thurstone δεν καταλήγουν απευθείας σε µια θεωρία ψυχολογίας ή σε κάποιο δόγµα σχετικά µε τη λειτουργία των ανθρώπινων πνευµατικών δραστηριοτήτων. Στόχος του ήταν η εύρεση των παραγόντων που αιτιολογούν τις διαφορετικές επιδόσεις των ατόµων στα διάφορα τεστ. Επαναλαµβάνοντας τις µετρήσεις των Spearman και Burt, ο Thurstone ανακαλύπτει ότι ένα πλήθος επτά τον αριθµό πρωταρχικών παραγόντων (Primary Mental Abilities), όχι ιεραρχικά οργανωµένων, χωρίς κυρίαρχο παράγοντα. Με άλλα λόγια, η γενική νοηµοσύνη του Spearman εξαφανίζεται σύµφωνα µε τους υπολογισµούς του Thurstone. Όπως αναφέρει ο Racle (1986), ο Thurstone δήλωνε το 1946 στο περιοδικό Scientific Monthly «αντί να προσπαθούµε να περιγράψουµε το πνευµατικό κεφάλαιο κάθε ατόµου µε τη βοήθεια ενός µόνου δείκτη, όπως η νοητική ηλικία ή το δείκτη νοηµοσύνης, είναι προτιµότερο να το περιγράψουµε ως ένα προφίλ όλων των πρωταρχικών δραστηριοτήτων αυτό το εγχείρηµα συνάδει όχι µόνο µε τον επιστηµονικό σκοπό να ταυτολογήσουµε διακριτές πνευµατικές λειτουργίες αλλά επίσης µε την επιθυµία να αποδώσουµε στον καθένα µια διαφοροποιηµένη αντιµετώπιση αναγνωρίζοντας τα φυσικά του πλεονεκτήµατα που τον καθιστούν ένα µοναδικό άτοµο». Οι πρωταρχικοί παράγοντες, οι οποίοι µπορούν να αξιολογηθούν από διάφορα τεστ είναι (Καψάλης, 1983, σελ. 81): Γλωσσική κατανόηση, δηλαδή ικανότητα στην κατανόηση λέξεων και κειµένων. Γλωσσική ευχέρεια, δηλαδή η ταχύτητα µε την οποία ένα άτοµο χρησιµοποιεί µεµονωµένες λέξεις. 18

19 Αριθµητική ικανότητα, η οποία συνεπάγεται ικανότητα λύσης απλών µαθηµατικών πράξεων. Αντίληψη χώρου, η οποία περιλαµβάνει την ικανότητα σύλληψης σχέσεων χώρου. Μηχανική µνήµη, δηλαδή ικανότητα αποµνηµόνευσης και αναπαραγωγής γραµµάτων, λέξεων, αριθµών, σχηµάτων, Ταχύτητα αντίληψης, η οποία συνίσταται στην ικανότητα που έχει ένα άτοµο να αντιλαµβάνεται γρήγορα και µε ακρίβεια οπτικές οµοιότητες και διαφορές. Επαγωγική σκέψη, δηλαδή η ικανότητα να συλλαµβάνει κανείς σχέσεις, να κατανοεί αιτίες και να καταλήγει σε συµπεράσµατα. Κριτική της θεωρίας : Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, η θεωρία του Thurstone δέχτηκε την έντονη κριτική του Spearman αλλά και του Thomson σχετικά µε το πλήθος των παραγόντων που επηρεάζουν την ανθρώπινη νόηση. Το µόνο κοινό σηµείο των τριών ήταν το θέµα της κληρονοµικότητας των νοητικών παραγόντων, απλά ο Thurstone επέλεξε να µη χρησιµοποιήσει κάποια κλίµακα αξιολόγησης. 19

20 3.2. Η ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ J.P. GUILFORD Ο Guilford µαζί µε τον Thurstone είναι ένας από τους πρώτους αµερικανούς ψυχολόγους που υποστήριξε ότι η νοηµοσύνη δεν είναι µια έννοια µονοδιάστατη αλλά ένα σύνολο διαφορετικών παραγόντων. Ξεκίνησε να ενδιαφέρεται για τις ατοµικές διαφορές από την παιδική του κιόλας ηλικία, όταν αρχικά παρατήρησε τις διαφορές ανάµεσα στα µέλη του οικογενειακού του περιβάλλοντος. Στη συνέχεια, ως προσωρινός διευθυντής στην Ψυχολογική Κλινική της Νεµπράσκα, οργάνωσε τεστ νοηµοσύνης σε παιδιά κι εντυπωσιάστηκε από την ανισότητα των ικανοτήτων των παιδιών σε διαφορετικές περιοχές. Κατέληξε, λοιπόν, στο συµπέρασµα η ανθρώπινη νόηση δεν είναι µονοδιάστατη αλλά πολυδιάστατη και στηρίζεται σε ένα πλήθος ικανοτήτων. Συνεπώς, και τα αποτελέσµατα των τεστ νοηµοσύνης δεν θα πρέπει να είναι κι αυτά µονοδιάστατα. Έπειτα από πειραµατικές έρευνες (που εφάρµοσε ακόµη και στις Αεροπορικές υνάµεις των Η.Π.Α. κατά τον ΙΙ Παγκόσµιο Πόλεµο) και στατιστικές αναλύσεις παραγόντων, κατέληξε το 1955 σε ένα κυβικό τρισδιάστατο σχήµα 6, προκειµένου να ταξινοµήσει τους µέχρι τότε γνωστούς παράγοντες της ανθρώπινης νόησης. Σύµφωνα λοιπόν µε τον Guilford, η επιδόσεις του κάθε ατόµου στα τεστ νοηµοσύνης ακολουθούν τις υποκείµενες πνευµατικές ικανότητες ή πνευµατικούς παράγοντες της νόησης. Αυτές τις ικανότητες (ή αλλού παράγοντες) τις οργάνωσε κατά µήκος τριών διαστάσεων (Guilford:1967, Καψάλης:1983): 6 Ο λόγος που κατέληξε σε αυτό το σχήµα ήταν ότι, όπως ο Περιοδικός Πίνακας των χηµικών στοιχείων του Medeleïev, µπορούσε να παραµείνει ανοικτό σε καινούριες ικανότητες που θα ανακαλύπτονταν. 20

21 o διάσταση λειτουργιών (operations) o διάσταση περιεχοµένων (contents) o διάσταση προϊόντων (products) Η διάσταση των λειτουργιών Αυτή η διάσταση αποτελείται από πέντε και αργότερα από έξι λειτουργίες ή γενικές πνευµατικές διαδικασίες : αντίληψη (cognition), που είναι η ικανότητα που έχει κάποιος να αντιλαµβάνεται, να συνειδητοποιεί, να ανακαλύπτει και να γίνεται γνώστης κάποιας πληροφορίας. Μνήµη (memory), που είναι η ικανότητα κωδικοποίησης και ανάκλησης πληροφοριών. Αργότερα ξεχώρισε τις λειτουργίες της µνήµης σε µνήµη καταχώρησης (δηλαδή η ικανότητα κωδικοποίησης των πληροφοριών) και µνήµη συγκράτησης (δηλαδή η ικανότητα ανάκλησης των πληροφοριών). Αποκλίνουσα παραγωγή (divergent production), που είναι η ικανότητα του ατόµου να αναζητεί πολλές και διαφορετικές λύσεις σε ένα πρόβληµα. Συγκλίνουσα παραγωγή (convergent production), δηλαδή η ικανότητα του ατόµου να συνάγει τη µία και µόνη σωστή λύση σε ένα πρόβληµα. Αξιολόγηση (evaluation), δηλαδή η ικανότητα του ατόµου να ελέγχει αν οι πληροφορίες είναι ακριβείς και έγκυρες. 21

22 Η διάσταση των περιεχοµένων Το µοντέλο νόησης του Guilford περιλαµβάνει πέντε (αρχικά ήταν τέσσερις) περιοχές πληροφοριών στις οποίες εφαρµόζονται οι παραπάνω έξι λειτουργίες της νόησης. Τα περιεχόµενα, λοιπόν, της νόησης είναι : Μορφολογικά (figural), δηλαδή µη-λεκτικές πληροφορίες, οι οποίες γίνονται αντιληπτές µέσω των αισθήσεων. Αργότερα, τα χώρισε σε ακουστικά (auditory), δηλαδή πληροφορίες που γίνονται αντιληπτές µέσω της ακοής, και οπτικά (Visual), δηλαδή πληροφορίες που προσλαµβάνονται µέσω της όρασης. Συµβολικά (symbolic), που αφορούν σε γράµµατα, αριθµούς και διάφορα άλλα σύµβολα ή σηµάδια. Σηµασιολογικά (semantic), τα οποία σχετίζονται µε λέξεις και προτάσεις. Συµπεριφοράς (behavioral), πληροφορίες που έχουν να κάνουν µε ανθρώπινες πράξεις. Η διάσταση των προϊόντων Τα αποτελέσµατα της εφαρµογής των νοητικών λειτουργιών πάνω σε συγκεκριµένα αποτελέσµατα είναι τα ακόλουθα: Ενότητες (units), µονά τµήµατα γνώσης. Τάξεις (classes) σύνολο ενοτήτων που µοιράζονται κάποια κοινά γνωρίσµατα. Σχέσεις (relations) - ενότητες που συνδέονται ως αντίθετες ή σε σχέση µεταξύ τους, σε ακολουθία ή σε αναλογία. Συστήµατα (systems) πολλαπλές αλληλένδετες σχέσεις. Μετατροπές (transformations) αλλαγές, µελλοντικά δυνατές µετατροπές, όπως αναγραµµατισµούς σε λέξεις, µετατροπές στη γνώση. Συνέπειες (implications) γνωστικά συµπεράσµατα κι επακόλουθα. 22

23 Κάθε ικανότητα αντιπροσωπεύει µια συγκεκριµένη λειτουργία µέσα σε ένα συγκεκριµένο περιεχόµενο και καταλήγει σε ένα συγκεκριµένο προϊόν. Το αρχικό µοντέλο του Guilford περιελάβανε 120 παράγοντες 5(λειτουργίες) x 4(περιεχόµενα) x 6( αποτελέσµατα )= 120 παράγοντες. Αργότερα, µε το διαχωρισµό των µορφολογικών περιεχοµένων σε οπτικά και ακουστικά, οι παράγοντες αυξήθηκαν σε (λειτουργίες) x 5 (περιεχόµενα) x 6 (αποτελέσµατα) = 150 παράγοντες. Τέλος, µε το διαχωρισµό και των λειτουργιών της µνήµης οι ικανότητες αυξήθηκαν σε (λειτουργίες) x 5 (περιεχόµενα) x 6 (αποτελέσµατα) = 180 παράγοντες. Ο Guilford εργάστηκε µε σκοπό να εκτιµηθεί περισσότερο η ποικιλία που υπάρχει στον τρόπο σκέψης και στις ικανότητες των ατόµων, έτσι ώστε να µην αποδίδεται διαφορετική αξία σε διάφορους ανθρώπους. 7 Όταν ξεκίνησε την καριέρα του, η νοηµοσύνη ταυτιζόταν µε το I.Q. Ωστόσο, οι έρευνές του απέδειξαν ότι η νοηµοσύνη είναι κάτι πιο σύνθετο στηρίζεται σε 180 παράγοντες, οι οποίοι, όπως ισχυρίστηκε, µπορούν να αναπτυχθούν χάρη σε µια ευφυή εκπαίδευση. Το µότο του, που αποτέλεσε και τίτλο βιβλίου του το 1980, ήταν «η εκπαίδευση ευφυΐας είναι ευφυής εκπαίδευση» ( intelligence education is intelligent education ) περιορίζοντας έτσι τους κληρονοµικούς περιορισµούς της ανθρώπινης νόησης. Κριτική της θεωρίας του Guilford Όπως είναι εύκολα αντιληπτό, η θεωρία του Guilford απορρίφθηκε από τους υπέρµαχους της ιδέας ότι η νοηµοσύνη στηρίζεται σε ένα γενικό παράγοντα, ο οποίος είναι κληρονοµικά διαµορφωµένος και δεν αναπτύσσεται. Επίσης, αρκετοί ερευνητές αµφισβήτησαν τις τεχνικές στατιστικής που χρησιµοποίησε ο Guilford. 7 Αξίζει να µνηµονευθεί ότι εκείνη την εποχή υπήρχαν θεωρίες που έκαναν λόγο για νοητική ανωτερότητα των λευκών έναντι των έγχρωµων. 23

24 3.3. HOWARD GARDNER ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΝΟΗΜΟΣΥΝΩΝ Το 1983 µια νέα θεωρία σχετικά µε την ανθρώπινη νόηση κάνει την εµφάνισή της, η οποία αντιτίθεται στην αντίληψη ότι η νοηµοσύνη είναι µια ποσότητα νοητικής δύναµης, που ισοδυναµεί µε το αποτέλεσµα που προκύπτει από τα γνωστά τεστ νοηµοσύνης. Είναι η θεωρία των πολλαπλών νοηµοσυνών του Howard Gardner, σύµφωνα µε την οποία η ανθρώπινη νόηση αποτελείται από επιµέρους στοιχεία-ικανότητες, τις οποίες ο Gardner ονόµασε νοηµοσύνες. Στη νέα θεωρία η νοηµοσύνη είναι µια ψυχοβιολογική δυναµική επίλυσης προβληµάτων ή δηµιουργικότητας που έχει αξία τουλάχιστον µέσα σε ένα πολιτιστικό πλαίσιο ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ Τρεις ήταν οι αιτίες που κατεξοχήν οδήγησαν στη δηµιουργία της καινούριας θεωρίας : η θεωρία του Piaget, η προσέγγιση συµβολικών συστηµάτων (Symbol Systems Approach) και η νευροβιολογία. Όσον αφορά στην πρώτη περίπτωση, ο Gardner υπήρξε µελετητής της θεωρίας του Piaget και κατέληξε στο συµπέρασµα πως η συγκεκριµένη θεωρία αναπτύσσει κάποια πολύ σηµαντικά σηµεία σχετικά µε την ανθρώπινη νόηση και κάποια που επιδέχονται κριτική. Στα θετικά σηµεία είναι ότι δε συνδέει τη νοηµοσύνη µε τα τεστ νοηµοσύνης. 8 Έκανε λόγο µόνο για στάδια νοητικής ανάπτυξης των παιδιών. Στα αρνητικά σηµεία είναι ότι σύµφωνα µε µεταγενέστερες έρευνες, τα στάδια ανάπτυξης δεν είναι στην πραγµατικότητα τόσο απόλυτα διαχωρισµένα. Οι βιολογικοί παράγοντες, που τους αγνοεί ο Piaget, συµµετέχουν κι αυτοί στην νοητική ανάπτυξη. Επιπλέον, το µοντέλο 8 Ο Piaget ξεκίνησε την καριέρα του στο εργαστήριο των Binet-Simon, για αυτό ποτέ δεν άσκησε ανοιχτή κριτική στα τεστ νοηµοσύνης. Μελετώντας τα λάθη που έκαναν οι µαθητές στα διάφορα διαγνωστικά τεστ κατέληξε στη θεωρία του για τα στάδια νοητικής ανάπτυξης. 24

25 του ασχολείται βασικά µε την ανάπτυξη της γλώσσας και της λογικής αγνοώντας άλλες µορφές ανάπτυξης, όπως µουσική, χωροταξική, κινητική, Τέλος, στα στάδια ανάπτυξης του Piaget δεν µπορούν να ενταχθούν ειδικές περιπτώσεις, όπως ιδιοφυείς µικρόνοες, παιδιά θαύµατα, αυτιστικά και άλλα ξεχωριστά άτοµα. Αξίζει εδώ να σηµειωθεί ότι ο Gardner µελέτησε αυτές και πολλές ακόµη περιπτώσεις (Gardner, 1983). Ο Gardner επίσης είναι υποστηρικτής της προσέγγισης συµβολικών συστηµάτων, δηλαδή ενδιαφέρεται για όλων των ειδών τα σύµβολα µε τα οποία εκφράζεται ο εσωτερικός κόσµος των ανθρώπων, όχι µόνο τα γλωσσικά και τα µαθηµατικά που αναφέρει ο Piaget αλλά και τα µουσικά, σωµατικά, ψυχολογικά. Τέλος, ένα σηµαντικό έρεισµα για τη θεωρία των πολλαπλών νοηµοσυνών έρχεται από τη νευροβιολογία, σύµφωνα µε την οποία υπάρχουν συγκεκριµένες περιοχές στον ανθρώπινο εγκέφαλο που ειδικεύονται στην κωδικοποίηση και παραγωγή συγκεκριµένων νοητικών λειτουργιών ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΝΟΗΜΟΣΥΝΕΣ ; Χρησιµοποιώντας οκτώ κριτήρια, τα οποία θα αναλυθούν παρακάτω, ο Gardner περιέγραψε διάφορες ικανότητες. Όταν µια ικανότητα ικανοποιεί όλα ή τα περισσότερα κριτήρια, τότε λογίζεται ως µια ξεχωριστή νοηµοσύνη. Το 1983 στο βιβλίο του Frames of Mind αναφέρει επτά νοηµοσύνες (Gardner, 1983, 1999, Armstrong, 1993). 25

26 Οι πρώτες δύο καλλιεργούνται στο σχολείο: 1. Γλωσσική νοηµοσύνη (Linguistic Intelligence) Συνεπάγεται ικανότητα στον γραπτό και τον προφορικό λόγο, στην εκµάθηση ξένων γλωσσών και στη χρήση του λόγου για επίτευξη συγκεκριµένων στόχων. Νευρολογική διαδικασία: Εδράζεται κυρίως στον αριστερό µετωπικό λοβό. Λειτουργίες : ευαισθησία στο να αλλάζει το άτοµο τις σηµασίες των λέξεων, ευαισθησία στο άκουσµα, ρυθµό, κυµάτισµα της φωνής και µέτρο, ευαισθησία στους κανόνες πλοκής των λέξεων, ευαισθησία στις διαφορετικές χρήσεις της γλώσσας. Οι µαθητές που έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη τη γλωσσική νοηµοσύνη : Είναι καλοί στην ανάγνωση, στο γραπτό λόγο και στην αφήγηση ιστοριών. Τους αρέσουν τα λογοπαίγνια και τα γλωσσικά παιχνίδια (κρεµάλα, σταυρόλεξα, αναγραµµατισµοί λέξεων, συναρµολόγηση λέξεων και προτάσεων). Αποµνηµονεύουν εύκολα λέξεις, φράσεις, κείµενα, ποιήµατα, ονόµατα. Έχουν υψηλή λεκτική µνήµη κι επιδεικνύουν ευκολία στη χρήση της γλώσσας. Μαθαίνουν γρήγορα ξένες γλώσσες. Έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη αυτή τη νοηµοσύνη : Ποιητές, συγγραφείς, δικηγόροι, αφηγητές, πολιτικοί δηµοσιογράφοι. 2. Λογική/µαθηµατική νοηµοσύνη (Logical/Mathematical Intelligence): Περιλαµβάνει την ικανότητα να αναλύει κάποιος λογικά τα προβλήµατα, να κάνει µαθηµατικές πράξεις και να σκέφτεται τα γεγονότα µε επιστηµονικό τρόπο. Σχετίζεται δηλαδή µε τους αριθµούς, την αφαιρετική ικανότητα, την επαγωγική και απαγωγική λογική. 26

27 Νευρολογική διαδικασία: Έχει την έδρα της στο αριστερό βρεγµατικό λοβό του εγκεφάλου. Λειτουργίες : Ικανότητα να αναγνωρίζει κανείς και να παράγει µαθηµατικά σύµβολα. ιευκρίνιση προβληµάτων που απαιτούν µια λογική λύση. Ικανότητα να κατανοεί κάποιος αριθµητικές σχέσεις και αρχές. Συγκράτηση στη µνήµη σειρών από λεπτοµέρειες. Εκτέλεση σύνθετων µαθηµατικών υπολογισµών. Οι µαθητές που έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη τη λογική/µαθηµατική νοηµοσύνη : Έχουν υψηλές επιδόσεις στα µαθηµατικά και στη φυσική. Αγαπούν τις ταξινοµήσεις, τις επεξηγήσεις και τις εξαγωγές συµπερασµάτων. Τους αρέσει να ξέρουν πώς δουλεύουν τα πράγµατα. Έχουν αναλυτικό τρόπο σκέψης. Έχουν ικανότητα απόδοσης των µεγεθών µε συµβολικό τρόπο. Τους αρέσουν τα παιχνίδια µε αριθµούς και υπολογισµούς, τα γραφήµατα, το σκάκι, τα puzzle. Έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη αυτή τη νοηµοσύνη : Μαθηµατικοί, λογιστές, προγραµµατιστές ηλεκτρονικών υπολογιστών, γιατροί, επιστήµονες, αστρονόµοι, οικονοµολόγοι. Οι επόµενες τρεις έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα στις τέχνες, αν και µπορεί να τις συναντήσει κανείς και σε άλλους τοµείς. 3. Μουσική νοηµοσύνη (Musical Intelligence): Συνεπάγεται ικανότητα στην εκτέλεση, σύνθεση και αναγνώριση µουσικών δοµών. Κατά τη γνώµη του Gardner (Gardner:1999, 42), «η µουσική νοηµοσύνη είναι σχεδόν παράλληλη µε τη γλωσσική νοηµοσύνη κα δεν είναι ούτε επιστηµονικό ούτε λογικά αποδεκτό να χαρακτηρίζουµε τη µία (συνήθως 27

28 τη γλωσσική) ως νοηµοσύνη και τη δεύτερη (συνήθως τη µουσική) ως ταλέντο». Νευρολογική διαδικασία: Εδράζεται στο δεξιό κροταφικό λοβό. Λειτουργίες : Ευαισθησία στη χροιά και στο ρυθµό του ήχου. Επεξεργασία ηχητικών σχηµάτων. Οι µαθητές που έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη τη µουσική νοηµοσύνη: Αγαπούν τη µουσική και µπορεί να παίζουν κάποιο µουσικό όργανο. Συµµετέχουν σε χορωδίες. Θυµούνται µελωδίες. Είναι καλοί στο να µαθαίνουν τραγούδια και να µαθαίνουν µε τραγούδια. Επινοούν τραγούδια και σκοπούς. Έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη αυτή τη νοηµοσύνη : Μουσικοί, µαέστροι, συνθέτες, παραγωγοί τραγουδιών, τραγουδιστές. 4. Σωµατική ή κιναισθητική νοηµοσύνη (Bodily Intelligence) : Αναφέρεται στην ικανότητα ελέγχου των κινήσεων όλου του σώµατος ή µέρος αυτού καθώς στον επιδέξιο χειρισµό των αντικειµένων. Εµπεριέχει επίσης την ικανότητα του ατόµου να χρησιµοποιεί τα µέλη του σώµατός του για να εκφράσει ιδέες, πληροφορίες και συναισθήµατα. Νευρολογική διαδικασία: Εδράζεται στην παρεγκεφαλίτιδα, στα βασικά γάγγλια και στον κινητικό φλοιό. Λειτουργίες : Ο εγκεφαλικός φλοιός στέλνει πληροφορίες στο νωτιαίο µυελό και η αντίληψη βασίζεται σε ένα µηχανισµό ανατροφοδότησης. Λειτουργία του εγκεφαλικού φλοιού για εκτέλεση συγκεκριµένων κινήσεων των µυών. Εκούσια και επιδέξια αλληλεπίδραση αντίληψης-κίνησης. Γνώση της χρήσης του σώµατος και των µυών. 28

29 Οι µαθητές που έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη τη σωµατική νοηµοσύνη : Πρωτοστατούν σε χορευτικές θεατρικές παραστάσεις του σχολείου. Έχουν καλή αίσθηση του ρυθµού. Έχουν καλό συγχρονισµό µατιού χεριού. Είναι πολύ καλοί στις σωµατικές κινήσεις (αθλήµατα, χορό, κτλ.) Τους αρέσουν οι χειροτεχνίες, τα παιχνίδια παντοµίµας καθώς και τα κινητικά παιχνίδια µέσα και έξω από την τάξη. Έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη αυτή τη νοηµοσύνη : Αθλητές, ακροβάτες, χορευτές, χορογράφοι, γυµναστές, γλύπτες, χειρουργοί, µίµοι και τεχνίτες. 5. Χωρική νοηµοσύνη (Spatial Intelligence) : Συνίσταται στην ικανότητα να αναγνωρίζει και να ελέγχει κανείς είτε δοµές ευρέος χώρου - όπως οι ναυτικοί και οι πιλότοι - είτε δοµές πιο περιορισµένων χώρων όπως οι γλύπτες, οι χειρουργοί, οι παίχτες σκακιού. Επίσης, αναφέρεται στην ικανότητα να αντιλαµβάνεται κάποιος πληροφορίες που σχετίζονται µε σχήµατα και χρώµατα και να κατασκευάζει νοητικές εικόνες που µπορούν να πάρουν τη µορφή κατασκευών ή εικαστικών συνθέσεων. Νευρολογική διαδικασία: Εδράζεται κυρίως στις οπίσθιες περιοχές του δεξιού ηµισφαιρίου. Λειτουργίες : ραστική φαντασία µέσω νοερών συλλήψεων. Εντοπισµός ενός ενδιαφέροντος φυσικού αντικειµένου (µορφή, χρώµα, δοµή, σχέδιο) Άγγιγµα ενός ενδιαφέροντος φυσικού αντικειµένου (µορφή, µέγεθος, βάρος, υφή). Οι µαθητές που έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη τη χωρική νοηµοσύνη : Είναι οπτικοί τύποι. Ξεχωρίζουν στις εικαστικές τέχνες. 29

30 ιακρίνουν τις λεπτοµέρειες και κατασκευάζουν εύκολα γραφικές παραστάσεις. Θυµούνται τοποθεσίες ή εικόνες. Κατανοούν εύκολα χάρτες, σχεδιαγράµµατα και εικόνες. Τους αρέσουν τα puzzle, οι λαβύρινθοι, τα παιχνίδια συναρµολόγησης, τα κινούµενα σχέδια. Έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη αυτή τη νοηµοσύνη : Αρχιτέκτονες, σχεδιαστές, τοπογράφοι, ναυπηγοί, καπετάνιοι, πιλότοι, µηχανικοί, σκακιστές, φωτογράφοι. Τις επόµενες δύο ο Gardner τις αποκαλεί και προσωπικές νοηµοσύνες. 6. ιαπροσωπική νοηµοσύνη (Interpersonal Intelligence) : Αφορά την ικανότητα που έχει κάποιος να αναγνωρίζει τους σκοπούς, τα κίνητρα και τις διαθέσεις των άλλων, µε αποτέλεσµα να δουλεύει αποτελεσµατικά µαζί τους. Νευρολογική διαδικασία: Εδράζεται κυρίως στο µετωπιαίο λοβό και στο νέο φλοιό. Ενέχει όλες τις άλλες µορφές νοηµοσύνης στη διαδικασία κατάκτησης της γνώσης. Λειτουργίες : Θετική αλληλεπίδραση µε άλλα άτοµα, ανατροφοδότηση µε κατανόηση και διατήρηση του ευρύτερου κοινωνικού πλαισίου και πολιτισµού. Οι µαθητές που έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη τη διαπροσωπική νοηµοσύνη : Επιδεικνύουν συµπάθεια για τους άλλους. Αναπτύσσουν σχέσεις µε συνοµηλίκους και ενηλίκους. Εργάζονται αποτελεσµατικά σε συνεργασία µε άλλους. Είναι ευαίσθητοι στα συναισθήµατα των άλλων. Ενεργούν ως µεσολαβητές ή ως σύµβουλοι των άλλων. Συµµετέχουν σε συλλόγους. 30

31 Έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη αυτή τη νοηµοσύνη : Γονείς, δάσκαλοι, κοινωνικοί λειτουργοί, θρησκευτικοί και πολιτικοί ηγέτες, ηθοποιοί, πωλητές, ψυχολόγοι. 7. Ενδοπροσωπική νοηµοσύνη (Intrapersonal Intelligence) : Σχετίζεται µε την ικανότητα ελέγχου των προσωπικών συναισθηµάτων, τη συνειδητοποίηση των προσωπικών επιθυµιών, δυνατοτήτων και αδυναµιών, καθώς και την αυτογνωσία. Παραµεληµένη αλλά αποφασιστικής σηµασίας για τη ζωή του καθενός. Νευρολογική διαδικασία: Εδράζεται κυρίως στο µετωπικό λοβό και στο νέο φλοιό. Ενοποιεί όλες τις άλλες µορφές νοηµοσύνης µε το να πετυχαίνει γνώση του εαυτού. Λειτουργίες : Μεταγνωστική διαδικασία. Υψηλή πειθαρχία στη λογική και σκέψη (π.χ. σύνθεση, εφαρµογή, αλλαγή στρατηγικών). Συχνές αλλαγές σχετικές µε τη συναίσθηση της πνευµατικής διαίσθησης και ενότητας. Οι µαθητές που έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη την ενδοπροσωπική νοηµοσύνη : Γνωρίζουν τις δυνάµεις και τις αδυναµίες τους, Εµπιστεύονται τις ικανότητές τους. ιαµορφώνουν συγκεκριµένους στόχους. Τους αρέσει να γράφουν ηµερολόγιο. Εργάζονται καλύτερα µόνοι τους, µε ατοµική µελέτη, µε το δικό τους ρυθµό. Έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη αυτή τη νοηµοσύνη : Συγγραφείς, σύµβουλοι, ψυχολόγοι, φιλόσοφοι.\ 31

32 Όπως αναφέρει ο Gardner στο βιβλίο του Frames of Mind (1983), η λίστα µε τις νοηµοσύνες είναι προσωρινή. Έτσι, λοιπόν, λίγα χρόνια αργότερα στο βιβλίο Intelligence reframed.. Multiple Intelligences for 21 st Century προσθέτει άλλα δύο είδη νοηµοσύνης : 8. τη νατουραλιστική ή φυσιοκρατική νοηµοσύνη (Naturalist Intelligence): Aφορά την ικανότητα του ατόµου να αντιλαµβάνεται και να εντοπίζει διαφορές στο γεωφυσικό χώρο, να αναγνωρίζει τις φυσικές µορφές, να τις κατηγοριοποιεί και να τις εντάσσει µέσα στο φυσικό περιβάλλον. Επίσης, περιλαµβάνει την τάση επικοινωνίας µε τη φύση και τα ζώα. Νευρολογική διαδικασία : Εδράζεται στο αριστερό ηµισφαίριο. Λειτουργίες : Ευαισθησία προς τη φύση. Ευαισθησία στις αλλαγές του καιρού και του φυσικού περίγυρου. Ικανότητα ταξινόµησης. Οι µαθητές που έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη τη νατουραλιστική νοηµοσύνη : Τους αρέσει να µαθαίνουν πράγµατα που έχουν σχέση µε τη φύση. Τους αρέσει να µαθαίνουν έξω στη φύση. Σε εκδροµές συλλέγουν διάφορα ευρήµατα, όπως πετρώµατα, λουλούδια, κοχύλια κτλ. Έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη αυτή τη νοηµοσύνη : Μετεωρολόγοι, βιολόγοι, βοτανολόγοι, κηπουροί, αγρότες, αστρονόµοι, θεραπευτές εναλλακτικής ιατρικής. 9. Την υπαρξιακή νοηµοσύνη (existential Intelligence) : Αφορά τον προβληµατισµό πάνω σε διάφορα υπαρξιακά ζητήµατα, όπως το νόηµα της ζωής, το θάνατο, τη µεταθανάτια ζωή. Νευρολογική διαδικασία : 32

33 εν υπάρχει ακόµη σαφής σύνδεση αυτής της νοηµοσύνης µε τον εγκέφαλο. Έχουν ιδιαίτερα αναπτυγµένη αυτή τη νοηµοσύνη : Φιλόσοφοι, θρησκευτικοί διανοητές. O Gardner στο βιβλίο του Intelligence Reframe. Multiple Intelligences for the 21 st Century (1999) αναρωτιέται εάν µπορεί να κάνει λόγο και για ηθική νοηµοσύνη αλλά τελικά αποφαίνεται πως αυτή δεν πληροί και τα οχτώ κριτήρια Σύµφωνα µε τον Gardner όλοι οι άνθρωποι διαθέτουν όλες τις νοηµοσύνες αλλά δεν είναι το ίδιο εξελιγµένες σε όλους. Ο καθένας αναπτύσσει κάποιο ή κάποια είδη νοηµοσύνης περισσότερο και άλλα λιγότερο. Όπως αναφέρει ο Thomas Armstrong στο βιβλίο του 7 Kinds of Smart «είναι σπάνιο το άτοµο που επιτυγχάνει υψηλά επίπεδα ικανότητας σε έξι ή επτά νοηµοσύνες. Ο Γερµανός διανοητής Rudolf Steiner µπορεί να θεωρηθεί µια τέτοια περίπτωση. Ήταν φιλόσοφος, συγγραφέας κι επιστήµονας. Επίσης, δηµιούργησε ένα σύστηµα χορού, µία θεωρία χρωµάτων, ένα σύστηµα κηπουρικής και ήταν επίσης γλύπτης, κοινωνικός θεωρητικός και αρχιτέκτονας. Από την άλλη, υπάρχουν λίγοι άνθρωποι που φαίνεται να έχουν αναπτύξει σε υψηλό επίπεδο µόνο ένα είδος νοηµοσύνης, ενώ τις υπόλοιπες τις έχουν αφήσει πολύ πίσω. Αυτοί είναι οι σοφοί της ζωής Οι περισσότεροι από εµάς βρισκόµαστε ανάµεσα στις δύο κατηγορίες.». Ο καθένας έχει το δικό του αµάλγαµα από τις εννέα νοηµοσύνες και όπως δεν µπορούµε να βρούµε δύο ανθρώπους µε πανοµοιότυπα δακτυλικά αποτυπώµατα, έτσι δεν µπορούµε να βρούµε και δύο ανθρώπους µε τον ίδιο συνδυασµό από αυτά τα είδη νοηµοσύνης. Σύµφωνα πάντα µε τον Gardner οι νοηµοσύνες αλληλεπιδρούν µεταξύ τους. Για παράδειγµα ένας καλός χειρουργός εκτός από τη λογική-µαθηµατική νοηµοσύνη, χρειάζεται και την κιναισθητική καθώς και την χωροταξική. Οι παίχτες µουσικών οργάνων εκτός από τη µουσική, χρειάζονται και την κιναισθητική νοηµοσύνη. 33

34 ΤΑ ΟΧΤΩ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΩΝ ΝΟΗΜΟΣΥΝΩΝ Όπως αναφέρθηκε στο προηγούµενο κεφάλαιο, η κάθε υποψήφια νοηµοσύνη έπρεπε να πληροί όλα ή τα περισσότερα από τα οχτώ κριτήρια που έθεσε ο Gardner (Gardner 1983, 1999, Armstrong, 1993). Τα δύο πρώτα προέρχονται από τη βιολογία. 1. υνατότητα αποµόνωσης λόγω εγκεφαλικής βλάβης. Χάρη στην προηγούµενη εµπειρία του ως νευροψυχολόγος, ο Gardner κατέληξε στο συµπέρασµα ότι οι εγκεφαλικοί τραυµατισµοί ή ασθένειες είναι πολλές φορές εκλεκτικές όσον αφορά τις νοηµοσύνες. Με άλλα λόγια, ένα άτοµο µπορεί να έχει τραύµα σε µια περιοχή του εγκεφάλου, η οποία µπορεί να καταστρέψει µια συγκεκριµένη νοηµοσύνη, ενώ να αφήσει απείραχτες τις υπόλοιπες γνωστικές ικανότητες. Στον πίνακα που ακολουθεί να αναφέρονται οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται µε κάθε νοηµοσύνη. Νοηµοσύνες Εγκεφαλικές περιοχές Γλωσσική Στον αριστερό κροταφικό και µετωπικό λοβό. Λογική Μαθηµατική Στον αριστερό βρεγµατικό λοβό και οι συνεχόµενες περιοχές κροταφικών και ινιακών ενώσεων. 34

35 Μουσική Σωµατική Χωρική ιαπροσωπική Ενδοπροσωπική Νατουραλιστική Στο δεξιό κροταφικό λοβό. Στην παρεγκεφαλίτιδα, στα βασικά γάγγλια και στον κινητικό φλοιό. Στις οπίσθιες περιοχές του δεξιού ηµισφαιρίου. Στους µετωπιαίους λοβούς, στον κροταφικό λοβό του δεξιού ηµισφαιρίου και στο µεταιχµιακό σύστηµα. Στους µετωπιαίους λοβούς, στους βρεγµατικούς λοβούς και στο µεταιχµιακό σύστηµα. Στο αριστερό ηµισφαίριο. Υπαρξιακή εν υπάρχει ακόµη σαφής σύνδεση αυτής της νοηµοσύνης µε τον εγκέφαλο. Ωστόσο ο Gardner προτείνει κάποιες ενδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση µε το να κάνει µνεία σε άτοµα που εµφανίζουν επιληψία κροταφικού λοβού, η οποία περιλαµβάνει συµπτώµατα, όπως υπερβολικό θρησκευτικό αίσθηµα και µυστηριακή έκσταση. 2. Μια εξελικτική ιστορία. Ο Gardner ισχυρίζεται ότι κάθε νοηµοσύνη πρέπει να έχει ένα απόµακρο παρελθόν ακόµη και πριν από την καταγεγραµµένη ιστορία και να συναντάται επίσης και σε στάδια εξέλιξης κι άλλων ειδών. Ακολουθούν ενδείξεις που επιβεβαιώνουν ότι οι νοηµοσύνες ικανοποιούν το παραπάνω κριτήριο. 35

36 Νοηµοσύνες Ενδείξεις Γλωσσική Πρώιµη ανθρωπότητα : ενδείξεις γραπτού λόγου χρονολογούνται µέχρι και χρόνια πριν. Άλλα είδη : οι πίθηκοι έχουν µια στοιχειώδη ικανότητα να ονοµάζουν πράγµατα. Λογική Μαθηµατική Πρώιµη ανθρωπότητα : Έχουν ανακαλυφθεί συστήµατα αρίθµησης ήδη από την προϊστορική εποχή. Άλλα είδη : οι µέλισσες υπολογίζουν τις αποστάσεις µέσω των κινήσεων τους. Μουσική Πρώιµη ανθρωπότητα : η ύπαρξη µουσικών οργάνων πηγαίνει πίσω στην εποχή του λίθου. Άλλα είδη : το τραγούδι των πουλιών. Σωµατική Πρώιµη ανθρωπότητα : Προϊστορικά εργαλεία. Άλλα είδη : ανακαλύφθηκε απλή χρήση εργαλείων σε πρωτεύοντα θηλαστικά. Χωρική Πρώιµη ανθρωπότητα : τα σχέδια και οι ζωγραφιές των σπηλαίων. Άλλα είδη : πολλά είδη θηλαστικών έχουν ένστικτο περιοχής. ιαπροσωπική Πρώιµη ανθρωπότητα : δηµιουργία κοινοτήτων και συντεχνιών. Άλλα είδη : το µητρικό ένστικτο των 36

37 θηλαστικών και άλλων ειδών. Ενδοπροσωπική Πρώιµη ανθρωπότητα : µεγάλος βαθµός αυτογνωσίας απαιτούνταν στους κυνηγούς. Άλλα είδη : Οι χιµπαντζήδες µπορούν να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη και να εκφράσουν βασικά συναισθήµατα. Ναατουραλιστική Πρώιµη ανθρωπότητα : διάκριση των δηλητηριωδών φυτών και γενικότερα των διαφόρων ειδών της χλωρίδας και της πανίδας. Άλλα είδη : η αντίληψη που έχουν όλα τα ζώα για τους εχθρούς τους. Υπαρξιακή Πρώιµη ανθρωπότητα : προϊστορικές θρησκευτικές τελετές. Άλλα είδη : οι ελέφαντες δείχνουν να έχουν κάποιο τελετουργικό µετά το θάνατο κάποιου µέλους τους. Τα επόµενα δύο κριτήρια προκύπτουν από τη λογική ανάλυση. 3. Μια διακριτή κεντρική λειτουργία ή ένα σύνολο λειτουργιών. Ο Gardner (1993,1999) υποστηρίζει πως κάθε νοηµοσύνη πρέπει να έχει συγκεκριµένους µηχανισµούς (κεντρικές λειτουργίες), για να λαµβάνει πληροφορίες από τον έξω κόσµο και κατόπιν να τις επεξεργάζεται. Οι λειτουργίες για κάθε νοηµοσύνη περιγράφθηκαν στο προηγούµενο κεφάλαιο, στο υποκεφάλαιο «Νευρολογική διαδικασία / Λειτουργίες». 4. Κωδικοποίηση σε ένα σύστηµα συµβόλων. Κάθε νοηµοσύνη πρέπει να µπορεί να συµβολίζεται. Η ποικιλία των νοηµοσυνών δείχνει την ποικιλία των γλωσσών που υπάρχουν. 37

38 Νοηµοσύνες Σύµβολα Γλωσσική Γραπτές και προφορικές γλώσσες. Λογική Μαθηµατική Νούµερα, γλώσσες υπολογιστών. Μουσική Νότες, µουσικά κλειδιά. Σωµατική Γλώσσα του σώµατος, του χορού. Χωρική Ιδεογράµµατα, σχήµατα και χρώµατα στις εικαστικές τέχνες. ιαπροσωπική Χειρονοµίες, εκφράσεις προσώπου, στάσεις σώµατος. Ενδοπροσωπική Ονειρικά σύµβολα. Νατουραλιστική Τα τοτέµ. Υπαρξιακή Θρησκευτικά σύµβολα, µύθοι σχετικά µε τη µεταθανάτια ζωή. Τα επόµενα δύο κριτήρια προέρχονται από την εξελικτική ψυχολογία. 5. Μια ευδιάκριτη αναπτυξιακή ιστορία κι ένα ευπροσδιόριστο σύνολο τελικών αποδόσεων. Κάθε νοηµοσύνη πρέπει να έχει µια ευδιάκριτη ιστορία ανάπτυξης, η οποία να περιλαµβάνει τα αρχικά καθολικά στάδια από τα οποία περνάει κάθε αρχάριος ως και υπερβολικά υψηλά επίπεδα ικανότητας, τα οποία είναι ορατά µόνο σε άτοµα µε ασυνήθιστο ταλέντο στον τοµέα. Νοηµοσύνες Στάδια ανάπτυξης Γλωσσική Από τα πρώτα γράµµατα των παιδιών στα µεγάλα λογοτεχνικά έργα. Λογική Μαθηµατική Από το µέτρηµα των νηπίων στη θεωρία του Αϊνστάιν. Μουσική Από το ρυθµικό χτύπηµα των µωρών στις συµφωνίες του Μπετόβεν. 38

39 Σωµατική Από τις αρχικές κινήσεις των µωρών στους διάσηµους χορευτές. Χωρική Από τα σχέδια των νηπίων στη Guernica του Picasso. ιαπροσωπική Από την απλή επαφή των νηπίων µε άλλα άγνωστα άτοµα ως τη Μητέρα Τερέζα. Ενδοπροσωπική Από την πρώτη συναίσθηση του µικρού παιδιού σχετικά µε τον εαυτό του ως τη θεωρία του Φρόιντ. Νατουραλιστική Από την απλή παρατήρηση ενός ζώου ως τη Θεωρία Εξέλιξης του αρβίνου. Υπαρξιακή Από τις πρώτες ερωτήσεις των παιδιών σχετικά µε το θάνατο ως τη διδασκαλία του Βούδα. 6. Η ύπαρξη ιδιοφυών µικρονόων, ατόµων εξαιρετικών ικανοτήτων και άλλων ξεχωριστών ατόµων. Η ύπαρξη αυτών των ατόµων επιτρέπει να παρατηρηθεί η νοηµοσύνη σε σχετική αποµόνωση. Στην πρώτη περίπτωση των ευφυϊών µικρονόων - υπάρχει µία ικανότητα, η οποία είναι ιδιαίτερα εξελιγµένη έναντι των υπολοίπων που είναι λίγο έως ελάχιστα αναπτυγµένες. Στη δεύτερη περίπτωση, τα άτοµα είναι ιδιαίτερα πρόωρα σε µία ή και περισσότερες γνωστικές περιοχές. Τα τελευταία δύο κριτήρια προέρχονται από την παραδοσιακή ψυχολογική έρευνα. 7. Υποστήριξη από την πειραµατικά ψυχολογικά καθήκοντα. Ο Gardner υποστηρίζει ότι οι νοηµοσύνες µπορούν να µελετηθούν και να διαχωριστούν µέσα από συγκεκριµένα ψυχολογικά πειράµατα. Βέβαια, 39

40 έκανε λόγο για σχετική αυτονοµία των νοηµοσυνών, καθώς υπάρχουν µυριάδες διασυνδέσεις µεταξύ τους. 8. Υποστήριξη από ψυχοµετρικά ευρήµατα. Παρόλο που η θεωρία των πολλαπλών νοηµοσυνών εκφράζει µια αντίθεση στα ψυχοµετρικά τεστ νοηµοσύνης, εντούτοις, ο Gardner ισχυρίζεται πως είναι χρήσιµες οι µετρήσεις ως επιβεβαίωση της θεωρίας του. Για παράδειγµα, µελέτες έχουν αποδείξει ότι η χωρική και η γλωσσολογική νοηµοσύνη έχουν µικρή σχέση µεταξύ τους. Μετρήσεις από διάφορα τεστ νοηµοσύνης αποδεικνύουν ότι ικανότητα στα γλωσσικά καθήκοντα δεν συνεπάγεται υποχρεωτικά και ικανότητα στα µαθηµατικά, γεγονός που αποδεικνύει για άλλη µια φορά τη σχετική αυτονοµία των νοηµοσυνών. Ο Gardner στο βιβλίο του Intelligence reframed. Multiple Intelligences for the 21 st Century αφήνει να εννοηθεί ότι δεν αποκλείεται τα κριτήρια να διαφοροποιηθούν στο µέλλον. Ωστόσο, πιστεύει πως η εγκαθίδρυση κριτηρίων αποτελεί την πιο σηµαντική συνεισφορά της θεωρίας του ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ GARDNER Η θεωρία των πολλαπλών νοηµοσυνών συνάντησε δριµύτατες κριτικές. Σταχυολογικά µπορούµε να αναφέρουµε τις ακόλουθες : o Η νοηµοσύνη στη θεωρία του Gardner είναι ταυτόσηµη µε την έννοια του τοµέα.. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Gardner (1999, σελ..82) η νοηµοσύνη είναι µια βιοψυχολογική δυνατότητα, η οποία εξελίσσεται σε διαφορετικό βαθµό στο κάθε άτοµο ανάλογα µε τις εµπειρίες του, την εκπαίδευση και το πολιτιστικό του περιβάλλον. Απεναντίας, ο τοµέας είναι ένα οργανωµένο σύνολο δραστηριοτήτων µέσα σε έναν πολιτισµό, στο οποίο τα άτοµα συµµετέχουν σε συνεχή βάση και στο οποίο 40