Χρηματοδότηση επενδύσεων σε ΑΠΕ

Transcript

1 Προσυνεδριακή Εκδήλωση του ΤΕΕ & του Περ/κού Τμήματος Δυτικής Κρήτης με θέμα Τεχνολογίες & Εφαρμογές Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην Κρήτη Χρηματοδότηση επενδύσεων σε ΑΠΕ, Μάιος 2009 Ράνια Αικατερινάρη (ΗΜ) Μέλος Mόνιμης Επιτροπής Ενέργειας του ΤΕΕ

2 1. Επισκόπηση διεθνών οικονομικών εξελίξεων 2. H Ελληνική αγορά ΑΠΕ: Παρούσα κατάσταση και προοπτικές 3. Βασικές πηγές χρηματοδότησης και ρόλος των τραπεζών 4. Συμπεράσματα

3 Η χρηματοοικονομική κρίση Παρούσα οικονομική συγκυρία Τι άλλαξε τον τελευταίο χρόνο Τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν το καλοκαίρι του 2007 στην αμερικανική αγορά ενυπόθηκων δανείων υψηλού κινδύνου υπήρξαν η αφορμή για το ξέσπασμα μιας οικονομικής κρίσης, που έφερε το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα στα όρια της κατάρρευσης. Η πραγματική αιτία της κρίσης βρίσκονταν στο γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια ζούσαμε ένα οικονομικό κύκλο τα κύρια χαρακτηριστικά του οποίου ήταν η ολοένα αυξανόμενη ρευστότητα και συνεπώς ο μεγάλος δανεισμός (overleveraging) ανεξάρτητα από το ρίσκο της επένδυσης ή την πιστοληπτική ικανότητα του οφειλέτη. Μετά και τη χρεοκοπία της Lehman Brothers το Σεπτέμβριο του 2008, η κρίση μεταφέρεται πλέον από τον τραπεζικό κλάδο στην πραγματική οικονομία με αποτέλεσμα αυτή να βιώνει μια ύφεση πρωτοφανούς εντάσεως. Λόγω της κρίσης στο χρηματοπιστωτικό τομέα, οι τράπεζες δεν ήταν πλέον σε θέση να χρηματοδοτήσουν την ανάκαμψη της οικονομίας, καθώς οι ήδη καταγεγραμμένες διαγραφές στοιχείων του ενεργητικού τους, σε συνδυασμό με τις ζημιές που αναμένεται να προκύψουν τα επόμενα τρίμηνα (καθώς η κρίση περνάει στην πραγματική οικονομία) έχουν μειώσει δραματικά την κεφαλαιακή τους επάρκεια. Ακόμα περισσότερο, ύστερα από την πτώχευση της Lehman Brothers, η πτώχευση και άλλων τραπεζών δεν ήταν απλά μία θεωρητική υπόθεση. 3

4 Η παρούσα οικονομική κατάσταση και τα μέτρα των κυβερνήσεων Εντούτοις υπήρξαν για πρώτη φορά συντονισμένα μέτρα από τις κυβερνήσεις για να τονώσουν την οικονομία μέσω βασικά δύο κατευθύνσεων: Βασικό επιτόκιο ΕΚΤ Ιαν-04 Μαϊ-04 Σεπ-04 Ιαν-05 Μαϊ-05 Σεπ-05 Ιαν-06 Μαϊ-06 Σεπ-06 Ιαν-07 Μαϊ-07 Σεπ-07 Ιαν-08 Μαϊ-08 Σεπ-08 Ιαν-09 Μαϊ-09 Α) Δραματική μείωση των επιτοκίων: Οι κεντρικές τράπεζες αντέδρασαν μαζικά στην κρίση με δραστικές μειώσεις επιτοκίων για την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας, που σήμερα διαμορφώνονται σχεδόν σε όλες τις βασικές οικονομίες σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα (1% για την Ευρωζώνη, 0,25% για τις ΗΠΑ και 0,5% για τη Βρετανία). Επίσης οι Κεντρικές Τράπεζες ήταν οι πρώτες που διέθεσαν βραχυπρόθεσμη ρευστότητα στις εμπορικές τράπεζες. Πρόσφατα, η ΕΚΤ ανακοίνωσε ότι θα αγοράσει από τις τράπεζες καλυμμένες ομολογίες ύψους 60 δισ Ευρώ, ενώ θα επεκτείνει τη χρηματοδότηση που προσφέρει από 6 σε 12 μήνες. Β) Διάθεση οικονομικών πακέτων στήριξης του τραπεζικού συστήματος: Επιπλέον όλες οι κυβερνήσεις των αναπτυγμένων οικονομιών προχώρησαν στην παροχή μεγάλων πακέτων για τη διάσωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και τη σταθεροποίηση της παγκόσμιας οικονομίας. Όλες οι δυτικές κυβερνήσεις έδειξαν έτσι έμπρακτα τη βούληση τους να μην επιτρέψουν περαιτέρω πτώχευση τράπεζας με κρίσιμο μέγεθος ή σημασία για την εθνική τους οικονομία. Το συνολικό ύψος των πακέτων στην Ευρωζώνη άγγιξε τα 2 δις Ευρώ (21,1% του ΑΕΠ), ενώ στις ΗΠΑ τα 2,5 δις δολάρια. Γ) Πτώση της τιμής του πετρελαίου και των εμπορευμάτων: Επίσης τον τελευταίο χρόνο υπήρξε μία δραματική μείωση της τιμής του πετρελαίου από σχεδόν 150 δολ./βαρέλι το 2008 στα 30 δολ./βαρέλι το 1 τρίμηνο του 2009, καθώς και αντίστοιχη μείωση των τιμών των πρώτων υλών (commodities). 4

5 Οι προβλέψεις. με βάση τα παραπάνω μέτρα, οι προβλέψεις γίνονται πλέον λιγότερο δυσοίωνες, εντούτοις παραμένουν συγκρατημένες. Έτσι λοιπόν, το ΔΝΤ προβλέπει πτώση του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά 1,3% το 2009, με την οικονομία των ΗΠΑ να συρρικνώνεται κατά 2,8% και της Ευρωζώνης κατά 4,2%. Η προβλεπόμενη ανάκαμψη, σύμφωνα με τους πιο αισιόδοξους, αναμένεται να αρχίσει από το 2010, αν και με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς (+1,9%), και θα αρχίσει από την αμερικάνικη οικονομία, δίνοντας ώθηση και στην Ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικονομία. Για την Ελλάδα, πρόσφατες προβλέψεις βλέπουν για το 2009 ότι η οικονομία θα μπει σε ύφεση από το 2 τρίμηνο του 2009 και ο ρυθμός ανάπτυξης θα παραμείνει αρνητικός (έναντι 2,9% για όλο το 2008). Για το 2010 είναι ακόμα δύσκολο να γίνει κάποια πρόβλεψη, αλλά ακόμα και με το πιο αισιόδοξο σενάριο, που προβλέπει θετικό ρυθμό ανάπτυξης, αυτός δεν θα ξεπεράσει το 1%. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι για την ενίσχυση της ελληνικής οικονομίας το επόμενο διάστημα θα είναι απαραίτητη και η προώθηση πόρων από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. 5

6 Ο αντίκτυπος στον τραπεζικό κλάδο και στις επενδύσεις Η χρηματοπιστωτική κρίση επηρεάζει άμεσα τη χρηματοδότηση των επενδύσεων. Η χρηματοπιστωτική κρίση ασφαλώς επηρεάζει τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων, το ρυθμό υλοποίησης των επενδύσεων, τους επιμέρους όρους και το κόστος δανεισμού, για τους παρακάτω βασικούς λόγους: - Η μειωμένη ρευστότητα στον τραπεζικό κλάδο και η υποχρέωση εξασφάλισης κεφαλαιακής επάρκειας έκανε πολύ δύσκολη την διάθεση νέων δανειακών κεφαλαίων από τις τράπεζες, ιδιαίτερα σε εταιρείες και επενδύσεις που είχαν υψηλό δείκτη μόχλευσης. - Αυτή η εξέλιξη αποτελεί μία εκλογίκευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος σεσχέσημετην προηγούμενη κατάσταση, όπου οι τράπεζες δάνειζαν όχι τόσο με κριτήριο τη πιστοληπτική αξία του δανειζόμενου, αλλά με κριτήρια την τοποθέτηση της υπερβάλλουσας ρευστότητας που δημιουργούσαν μέσα από σύνθετα προϊόντα (τιτλοποιήσεις, παράγωγα, κλπ). Παρόλα αυτά, και επειδή η οικονομία είναι ένα δυναμικό φαινόμενο, οι επιχειρήσεις καλούνται σήμερα να αντιμετωπίσουν μία απρόβλεπτη μεταβολή συνθηκών που επηρεάζει πολλές συνιστώσες στο μοντέλο αξιολόγησης των επενδύσεών τους. - Παράλληλα το ιδιαίτερα υψηλό κόστος δανεισμού που διαμορφώθηκε για τις ίδιες τις τράπεζες, οδήγησε αντίστοιχα και τα περιθώρια δανεισμού των επιχειρήσεων σε πολύ υψηλά επίπεδα. Ως αποτέλεσμα, η εξεύρεση νέων δανειακών κεφαλαίων έγινε πολύ πιο δύσκολη (ειδικά για νέους πελάτες ή για νέες επενδύσεις), ενώ το κόστος δανεισμού υπερδιπλασιάστηκε. - Επιπλέον παρατηρούμε πλέον μία απροθυμία των τραπεζών να χρηματοδοτήσουν με δάνεια επενδύσεις σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα λόγω της αβεβαιότητας για την εξέλιξη των βασικών μεγεθών της οικονομίας. - Επίσης παρατηρείται μειωμένο ενδιαφέρον από τις τράπεζες για χρηματοδότηση επιχειρήσεων ή επενδύσεων που είναι σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης ή εμπεριέχουν μεγαλύτερο ρίσκο ή δεν έχουν προηγούμενο ιστορικό συνεργασίας με τις εν λόγω τράπεζες ή ικανοποιητική πιστοληπτική ικανότητα. 6

7 Ο αντίκτυπος στον τραπεζικό κλάδο και στις επενδύσεις Η χρηματοπιστωτική κρίση επηρεάζει άμεσα τη χρηματοδότηση των επενδύσεων. Στη θετική πλευρά μπορούμε να πούμε ότι η κρίση οδήγησε σε έναν πιο ανοιχτό διάλογο ανάμεσα στα εμπλεκόμενα μέρη, με στενότερη παρακολούθηση των επενδύσεων και αυστηρότερους κανόνες, κάτι το οποίο μακροπρόθεσμα αποκλείει τους καιροσκόπους. Επιπλέον, η πρόσφατη διαμόρφωση των ευρωεπιτοκίων σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο, μειώνει το συνολικό κόστος του χρήματος (εφόσον τα δάνεια βασίζονται σε κυμαινόμενα επιτόκια), ακόμα και εάν τα περιθώρια δανεισμού (spreads) των τραπεζών προς τις επιχειρήσεις παραμένουν ακόμα υψηλά. Τέλος θετικό αντίκτυπο της κρίσης είναι ότι οι επενδυτές στον ενεργειακό κλάδο μπορούν πλέον να έχουν πιο ευέλικτους όρους συνεργασίας και ίσως πιο ανταγωνιστικές τιμές π.χ. με τους προμηθευτές τους ενώ οι τιμές πολλών από τις πρώτες ύλες για την κατασκευή του εξοπλισμού π.χ. μέταλλα / αλουμίνιο, έχουν μειωθεί δραματικά εξαιτίας της κρίσης. 7

8 Κόστος δανεισμού: Μεγάλες αλλαγές και αντίκτυπο στην οικονομία Tο κόστος δανεισμού των τραπεζών το τελευταίο τρίμηνο του 2008 και αρχή του 2009 εκτοξεύθηκε σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, ενώ για μεγάλο διάστημα λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, δεν υπήρχε καθόλου ρευστότητα, με αποτέλεσμα οι τράπεζες να καταφύγουν τελικά στις Κεντρικές Τράπεζες που αποφάσισαν να τις στηρίξουν προσφέροντας βραχυπρόθεσμη ρευστότητα. Αναπόφευκτα το πρόβλημα ρευστότητας στον τραπεζικό κλάδο πέρασε στον τομέα της πραγματικής οικονομίας, όπου οι τράπεζες περιόρισαν τη χορήγηση νέων δανείων προς τις επιχειρήσεις, ενώ υιοθέτησαν αυστηρότερα κριτήρια αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας, αναπροσαρμόζοντας προς τα πάνω και το κόστος δανεισμού προς τις επιχειρήσεις με βάσει τα νέα οικονομικά δεδομένα. Βέβαια ο περιορισμός των διαθέσιμων δανειακών κεφαλαίων προς τις επιχειρήσεις αυτόματα σημαίνει ότι αυτές πρέπει λειτουργικά να περιορίσουν τις ανάγκες τους σε κεφάλαιο κίνησης και σε κάθε περίπτωση να περιορίσουν τις επενδύσεις στις απολύτως απαραίτητες, μεταθέτοντας τα μακροπρόθεσμαεπενδυτικάτουςσχέδιαγιααργότερα. Παρόλο όμως ότι αυξήθηκαν τα περιθώρια που οι τράπεζες δανείζουν τις επιχειρήσεις, το επιτόκιο βάσης (συνήθως Euribor μηνός ή τριμήνου ή εξαμήνου) μειώθηκε δραματικά τον τελευταίο χρόνο, όπως φαίνεται στο διάγραμμα. 6.0 Βασικό επιτόκιο ΕΚΤ σε σχέση με το Euribor Το βασικό επιτόκιο της ΕΚΤ είναι σε ιστορικό χαμηλό (1%) και είναι μάλλον δύσκολο να δούμε επιτόκια κάτωαπόαυτότοεπίπεδο. 0.0 Jun- 08 Jul- 08 Aug- 08 Sep- 08 Oct- 08 Nov- 08 Dec- 08 Jan- 09 Feb- 09 Mar- 09 Apr- 09 May- 09 ΕΚΤ Euribor 3m Euribor 6m 8

9 Υπολογισμός κόστους δανεισμού Συνολικό επιτόκιο που δανείζουν οι τράπεζες = Επιτόκιο βάσης + Περιθώριο τράπεζας Tο επιτόκιο βάσης είναι συνήθως ένα κυμαινόμενο επιτόκιο που διαμορφώνεται στη διατραπεζική αγορά (συνήθως είναι το Euribor 1 μηνός ή Euribor 3 μηνών), το οποίο σε κανονικές συνθήκες ακολουθεί τις μεταβολές του βασικού επιτοκίου της ΕΚΤ και είναι το ίδιο για όλους τους δανειολήπτες. Συνεπώς: Όταν το επιτόκιο της ΕΚΤ ήταν στο 4,25% στο ξέσπασμα της κρίσης τον Οκτώβριο του 2008, το Εuribor μηνός είχε φτάσει το 5,2%. Σήμερα που το επιτόκιο της ΕΚΤ είναι 1%, το Euribor μηνός = 0.85% και το Euribor 3μηνου = 1,24% Το περιθώριο της τράπεζας από την άλλη διαφέρει από δανειολήπτη σε δανειολήπτη και σχετίζεται βασικά με την πιστοληπτική του ικανότητα καθώς και τα χαρακτηριστικά του δανείου (π.χ. διάρκεια, σκοπός, κλπ). Επίσης το περιθώριο αυτό γίνεται πιο ανταγωνιστικό όσο υπάρχουν εξασφαλίσεις της τράπεζας π.χ. προσωπική ή εταιρική εγγύηση, ενεχυρίαση παγίων, εκχώρηση μελλοντικών απαιτήσεων, κ.α. Μετά το ξέσπασμα της κρίσης, τα περιθώρια όλων των τραπεζών αυξήθηκαν σημαντικά σε σχέση με το 2007, και παραμένουν ακόμα σε υψηλά επίπεδα. 9

10 Ο ενεργειακός κλάδος παραμένει από τους πιο ελκυστικούς παγκοσμίως Ο ενεργειακός κλάδος παγκοσμίως παραμένει από τους πιο ελκυστικούς αλλά. οι επενδυτές έχουν γίνει πιο επιλεκτικοί Είναι γεγονός ότι ο κλάδος της ενέργειας παραμένει παγκοσμίως ένας από τους πιο ανθεκτικούς κλάδους σε συνθήκες ύφεσης. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την καλύτερη συνολικά χρηματιστηριακή πορεία των ευρωπαϊκών εταιρειών κοινής ωφέλειας στον τομέα της ενέργειας σε σχέση με τους γενικούς δείκτες αλλά και από την ικανότητα αυτών των εταιρειών να αντλήσουν κεφάλαια από τις κεφαλαιαγορές, ακόμα και σε συνθήκες ύφεσης. Εντούτοις το κόστος άντλησης κεφαλαίων είτε μέσω των αγορών χρέους (π.χ. μέσω της έκδοσης εταιρικών ομολόγων τα οποία αγοράζουν επενδυτές), είτε μέσω τραπεζικού δανεισμού υπερδιπλασιάστηκε. Έτσι λοιπόν ενώ οι περισσότερες ενεργειακές εταιρείες κατάφεραν να διατηρήσουν εν μέσω της κρίσης ικανοποιητική ρευστότητα, έγιναν ιδιαίτερα προσεκτικές αναφορικά με νέες επενδύσεις ή εξαγορές ή εξάπλωση σε γεωγραφικά νέες αγορές, ενώ επικεντρώθηκαν στις απολύτως απαραίτητες επενδύσεις που αφορούσαν τις βασικές τους δραστηριότητες. Αυτό απλά σημαίνει ότι ενώ ακόμα υπάρχει ρευστότητα στον ενεργειακό κλάδο, οι μεγάλες εταιρείες / επενδυτές έχουν γίνει πολύ πιο επιλεκτικοί και προσεκτικοί, αναζητώντας επενδύσεις με μικρότερο ρίσκο και με συντομότερο χρονικό ορίζοντα υλοποίησης και ωρίμανσης της επένδυσης. 10

11 Ο ενεργειακός κλάδος παραμένει από τους πιο ελκυστικούς στην Ελλάδα Ο ενεργειακός κλάδος και στην Ελλάδα παραμένει από τους πιο ελκυστικούς αλλά. οι επενδυτές έχουν γίνει πιο επιλεκτικοί Σε αυτό το πλαίσιο, μπορούμε να πούμε ότι η ελληνική ενεργειακή αγορά έχει αρκετά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, κάποια πιο ευνοϊκά για τις επενδύσεις, αλλά και κάποια άλλα πιο δυσμενή: Το ρίσκο είναι μειωμένο καθώς το έλλειμμα σε παραγωγικό δυναμικό στον τομέα του ηλεκτρισμού παραμένει το ίδιο, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Επιπλέον το θεσμικό πλαίσιο στη χώρα μας είναι ευνοϊκό καθώς εγγυάται τα έσοδα με προκαθορισμένη τιμή αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, ενώ δίνει θεωρητικά τη δυνατότητα επιδοτήσεων. Σε περιόδους οικονομικής κρίσεως, με αρνητική ανάπτυξη, η ύπαρξη επιδοτήσεων είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη στήριξη της οικονομικής ανάπτυξης διότι προσφέρει κεφάλαια σε ένα περιβάλλον όπου οι επενδυτές έχουν λιγότερα ίδια κεφάλαια διαθέσιμα, και οι τράπεζες είναι πιο συντηρητικές ως προς το μέγιστο ποσοστό της επένδυσης που θέλουν να δανειοδοτήσουν. Επίσης τέτοιου είδους επενδύσεις δίνουν τη δυνατότητα συγκεκριμένων εξασφαλίσεων στις τράπεζες (π.χ. εκχώρηση της σύμβασης αγοροπωλησίας ρεύματος με τον ΔΕΣΜΗΕ) και επομένως είναι πιο ελκυστικές, καθώς μειώνουν σημαντικά το ρίσκο της τράπεζας. Επιπλέον οι εξασφαλίσεις αυτές επιδρούν θετικά στο κόστος δανεισμού. εντούτοις ο χρονικός ορίζοντας της επένδυσης σε ΑΠΕ είναι παντελώς ασαφής, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την λήψη αδειών παραγωγής και εγκατάστασης, που είναι απαραίτητες προκειμένου ο επενδυτής να δρομολογήσει το χρηματοδοτικό σχήμα και τους επιμέρους όρους. Παρομοίως, η δυνατότητα επιδότησης, αν και προβλέπεται θεσμικά, παραμένει και αυτό ένας μεγάλος αστάθμητος παράγοντας. 11

12 1. Επισκόπηση διεθνών οικονομικών εξελίξεων 2. H Ελληνική αγορά ΑΠΕ: Παρούσα κατάσταση και προοπτικές 3. Βασικές πηγές χρηματοδότησης και ρόλος των τραπεζών 4. Συμπεράσματα

13 Επισκόπηση του κλάδου αιολικών στην Ελλάδα ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η Ελλάδα συνεχίζει να εκπροσωπεί ένα πολύ μικρό της παγκόσμιας εγκατεστημένης ισχύς που προέρχεται από αιολικά, παρόλο το έντονο ενδιαφέρον τόσο από Έλληνες επενδυτές, όσο και από μεγάλους ευρωπαϊκούς ενεργειακούς ομίλους για επενδύσεις σε αιολικά έργα Τα τελευταία χρόνια υπήρξε πολύ έντονο ενδιαφέρον για επενδύσεις σε αιολικά έργα, δεδομένου α) των στόχων της ΕΕ β) του ευνοϊκού Ελληνικού ρυθμιστικού πλαισίου για επενδύσεις σε ΑΠΕ γ) τις ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες στην Ελλάδα. Συνεπώς, το 2008 η συνολική εγκατεστημένη ισχύς αιολικών ήταν MW (36% αυξημένη σε σχέση με το 2006). Τα τελευταία επίσης χρόνια έχουν δραστηριοποιηθεί πολλοί μεγάλοι εγχώριοι παίκτες (ΔΕΗ Ανανεώσιμες, μεγάλες ελληνικές κατασκευαστικές εταιρείες, Όμιλος Μυτιληνέου, Όμιλος Κοπελούζου, Ελληνικά Πετρέλαια, κα) καθώς και πολλοί ξένοι όμιλοι, είτε από μόνοι τους ή σε συνεργασία με έλληνες εταίρους (EDF, Iberdrola, ENEL, Gamesa, Acciona, κα). Εντούτοις, παρόλο που μέχρι σήμερα έχουν δοθεί πολλές άδειες παραγωγής για αιολικά πάρκα, συνολικής ισχύς > 6,5GW, μόνο ένα μικρό μέρος είναι σε προχωρημένο στάδιο ολοκλήρωσης της επένδυσης (~1,9 GW και με άδεια λειτουργίας ή μόνο με άδεια εγκατάστασης). ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗ ΙΣΧΥ ΑΙΟΛΙΚΩΝ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (MW) 1,200 1, Πηγή: ΡΑΕ , ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗ ΙΣΧΥ ΑΠΟ ΑΙΟΛΙΚΑ Germany Spain US Rest of the w orld India Denmark China Italy UK Portugal France Greece - 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 13

14 Επισκόπηση θεσμικού πλαισίου Σημαντικά κίνητρα και οφέλη από επενδύσεις σε ΑΠΕ Το θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα προσφέρει πολύ σημαντικά επενδυτικά κίνητρα προς τους επενδυτές για επενδύσεις σε ανανεώσιμες: Η ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ έχει προτεραιότητα στην απορρόφηση της στο σύστημα. Προκαθορισμένη τιμή πώλησης ετησίως ανά συγκεκριμένη κατηγορία. 10ετής σύμβαση πώλησης με δυνατότητα ανανέωσης για επιπλέον 10 έτη κατόπιν αίτησης του παραγωγού. Δυνατότητα επιδοτήσεων. Συνεχώς βελτιούμενη τεχνολογία, με ολοένα και πιο ανταγωνιστικές τιμές και ευέλικτους όρους με τους προμηθευτές. Επίδραση στην χρηματοδότηση Εγγυημένα έσοδα με εγγυημένες τιμές αγοράς, άρα προβλεψιμότητα χρηματοροών για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα στο χρηματοοικονομικό μοντέλο που καταρτίζουν οι τράπεζες. Επίσης η δυνατότητα επιδοτήσεων βελτιώνει την ικανότητα αποπληρωμής των δανειακών υποχρεώσεων, ενώ επιτρέπει υψηλότερες αποδόσεις επί των επενδεδυμένων κεφαλαίων του ιδιώτη. Εντούτοις η απαιτούμενη αδειοδοτική διαδικασία είναι ακόμα εξαιρετικά πολύπλοκη ενώ το δίκτυο είναι ανεπαρκές Πολύπλοκη και χρονοβόρα διαδικασία Χρονοβόρα διαδικασία λόγω κυρίως της έλλειψης ξεκάθαρων κανόνων και κριτηρίων, και με την εμπλοκή πολλών φορέων και υπηρεσιών, που σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν την εμπειρία ή την κατάλληλη στελέχωση και υποδομή Οι περισσότερες άδειες αφορούν στην αίτηση για άδεια παραγωγής και εκεί παρατηρείται και η μεγαλύτερη καθυστέρηση Επίσης συχνές είναι οι αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας και οι προσφυγές στο ΣτΕ Απολύτως απαραίτητη η ενίσχυση των δικτύων: Σήμερα είναι ανεπαρκής η υποδομή σε τοπικό επίπεδο για την απορρόφηση της μελλοντικής ηλεκτρικής ενέργειας που θα παραχθεί από αιολικά στις περιοχές με υψηλό αιολικό δυναμικό. Συνεπώς είναι απαραίτητα έργα επέκτασης και ενίσχυσης του δικτύου Η ΔΕΗ πρέπει να προβλέψει αυτές τις επενδύσεις στον προϋπολογισμό της, έτσι ώστε να εξασφαλίσει την χρηματοδότηση των απαιτούμενων επενδυτικών κονδυλίων για την υλοποίηση τους. ενώ είναι απαραίτητο ένα χρονοδιάγραμμα υλοποίησης αυτών των έργων, με αντίστοιχους όρους σύνδεσης 14

15 Επισκόπηση του κλάδου Φ/Β στην Ελλάδα ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, αποτελεί τα τελευταία χρόνια ένα νέο, ταχέως αναπτυσσόμενο κλάδο, με εκτιμώμενο όγκο επενδύσεων περί τα $2 δισ. μέχρι το 2015 Στην Ελλάδα, είναι επίσης ένας από τους τομείς που έχει αποσπάσει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των επενδυτών Το 2008, η εγκατεστημένη ισχύς από Φ/Β έφτασε σχεδόν τα 11MW, από 0,7MW το Μεγάλοι εγχώριοι κα ξένοι επενδυτές έχουν εκφράσει ενδιαφέρον, καθώς και πολλοί μικρότεροι επενδυτές. ΕΥΝΟΙΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Εγγυημένη τιμή πώλησης για 20 χρόνια (Αρχική τιμή για Φεβρ για Ηπειρωτική Ελλάδα: /MWh ενώ για τα νησιά είναι επιπλέον 50/MWh) με ενδεικτική τιμολόγηση για το σύνολο της 20ετίας για έργα >100KW και <100KW για ΔΣ και μη ΔΣ σύστημα. Η τιμές που αναφέρονται στο Νόμο αναπροσαρμόζονται βάσει ειδικής φόρμουλας που συνεκτιμάτημεταβολήτουδείκτητιμώνκαταναλωτή και την οριακή τιμή του συστήματος. Επιδότηση Επένδυσης 40% (για νέες αιτήσεις, πάνω από 2MW, δεν προβλέπεται επιδότηση). Η ΡΑΕ σκοπεύει να εκδώσει άδειες σταδιακά, αλλά είναι σημαντικό να ενισχυθεί το σύστημα πριν πραγματοποιηθεί κάποιο σχέδιο μεγάλης κλίμακας, είτε στην ηπειρωτική είτε στη νησιωτική Ελλάδα. ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΦΙΛΟΔΟΞΟ ΣΧΕΔΙΟ Τα Φ/Β παραμένουν ανάμεσα στις πρώτες προτεραιότητες του Υπουργείου Ανάπτυξης. Αρχικός στόχος ήταν η έκδοση αδειών έως 700MWp μέχρι το 2010, τα οποία θα έμπαιναν σε πλήρη λειτουργία το Παρόλα αυτά, ελάχιστα έργα έχουν προχωρήσει μέχρι σήμερα. Ο αριθμός των αιτήσεων που κατατέθηκαν ήταν αναπάντεχα μεγάλος, αντιστοιχώντας σε συνολική ισχύ μεγαλύτερη από MW, ξεπερνώντας κατά πολύ τους στόχους για το Τελικά το σύστημα έφτασε σε κορεσμό πριν καλά καλά αρχίσει να αναπτύσσεται, ενώ η ΡΑΕ φαίνεται να μην έχει προχωρήσει στην αξιολόγηση αιτήσεων που κατατέθηκαν από τον Απρίλιο 2007 και έπειτα. Οι βασικές προκλήσεις για το Υπουργείο είναι δύο: Αφενός θα πρέπει να διατεθούν σημαντικά ποσά ως επιδοτήσεις, σε μία χρονική στιγμή όμως που τα δημοσιονομικά μεγέθη βρίσκονται υπό πίεση και είναι επιτακτική η ανάγκη περιορισμού του ελλείμματος του προϋπολογισμού. Επιπλέον, γιαναυποστηριχθείμιααγοράφ/β μεγάλης κλίμακας είναι επιτακτική η ανάγκη για επενδύσεις σε έργα αναβάθμιση του συστήματος διανομής. Συνεπώς, είναι πιθανόν το Υπουργείο να πρέπει να αναθεωρήσει τους αρχικούς στόχους του. 15

16 Θεσμικό Πλαίσιο Απαιτούμενα Στάδια Αίτηση για χορήγηση Άδειας Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας ΡΑΕ Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση & Αξιολόγηση (Η ΡΑΕ διαβιβάζει την Π.Π.Ε.Α. στην αρμόδια υπηρεσία) Ασαφής χρονικός ορίζοντας Άδεια Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας ΡΑΕ / ΥΠΑΝ Διατύπωση Όρων Σύνδεσης στο Σύστημα ή στο Δίκτυο (Προσφορά) (ΔΕΣΜΗΕ ΑΕ / ΔΕΗ ΑΕ) Απόφαση Έγκρισης Επέμβασης ή Παραχώρησης (Γ. Γραμ. Περιφέρειας / Τοπικό Δασαρχείο) Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων (ΠΕ.ΧΩ. Δ. Περιφέρειας ή ΕΥΠΕ/ΥΠΕΧΩΔΕ) 1-3 χρόνια Σύμβαση Σύνδεσης με το Σύστημα ή το Δίκτυο (ΔΕΣΜΗΕ ΑΕ / ΔΕΗ ΑΕ) Άδεια Εγκατάστασης (Διοικ. Περιφέρεια) Σύμβαση Πώλησης Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΣΜΗΕ ΑΕ / ΔΕΗ ΑΕ) 6 μήνες χρόνo Άδεια Λειτουργίας Ηλεκτρικής Ενέργειας 16

17 1. Επισκόπηση διεθνών οικονομικών εξελίξεων 2. H Ελληνική αγορά ΑΠΕ: Παρούσα κατάσταση και προοπτικές 3. Βασικές πηγές χρηματοδότησης και ρόλος των τραπεζών 4. Συμπεράσματα

18 3 είναι οι βασικές πηγές χρηματοδότησης στην Ελλάδα Για Φ/Β τοχρηματοδοτικό σχήμα συνήθως είναι: 25% ιδιώτης 35% τράπεζα 40% επιδότηση Για αιολικά το χρηματοδοτικό σχήμα διαφέρει ανά περίπτωση ανάλογα με το μέγεθος της επένδυσης, την πιστοληπτική ικανότητα του επενδυτή, την τοποθεσία και την αντίστοιχη δυνατή επιδότηση, κλπ Ίδια Κεφάλαια: Αφορούν τη συμμετοχή του επενδυτή με δικά του κεφάλαια (Ίδια Κεφάλαια) στην επένδυση. Όσο πιο μεγάλη είναι η συμμετοχή του, τόσο πιο ευνοϊκά αξιολογείται η επένδυση από τις τράπεζες, καθώς διασφαλίζεται καλύτερα η αποπληρωμή των δανειακών υποχρεώσεων από τις καθαρές λειτουργικές χρηματοροές του έργου. Βέβαια όσο μεγαλύτερη είναι η συμμετοχή του ιδιώτη, τόσο μειώνεται η απόδοση της επένδυσης (IRR). Τραπεζικός Δανεισμός: Ο τραπεζικός δανεισμός μπορεί να καλύψει ένα μεγάλο μέρος της συνολικής επένδυσης. Το ποσοστό, το κόστος δανεισμού και οι επιμέρους όροι εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες, οι σημαντικότεροι των οποίων είναι: α) το συνολικό ύψος της επένδυσης β) το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης και λειτουργίας του έργου 3) η διάρκεια του δανείου δ) η πιστοληπτική ικανότητα του επενδυτή και η εμπειρία του σε παρόμοια έργα ε) ηύπαρξη εξασφαλίσεων / ενεχύρων που μειώνει τον κίνδυνο της τράπεζας, κλπ. Επιδότηση Κεφαλαίου Επένδυσης: Στην Ελλάδα υπάρχει θεωρητικά η δυνατότητα επιδότησης ενός έργου ΑΠΕ μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητας και του νέου Αναπτυξιακός Νόμου 3299/04 (όπως αναθεωρήθηκε από τον Ν.3522/05). Ακολουθεί ο πίνακας με τα ποσοστά επιδοτήσεων ανά ζώνη και για την κατηγορία 1, που αναφέρεται σε έργα ΑΠΕ: Τύπος Επιδότησης Γεωγραφική Ζώνη A B Γ 1. Κάλυψη δαπάνης επένδυσης / Επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης 20% 30% 40% 2. Φορολογική απαλλαγή 60% 100% 100% 3. Επιδότηση του μισθολογικού κόστους 20% 30% 40% Στις 10 Ιουλίου του 2007, με μια νέα Υπουργική απόφαση, τέθηκαν σε ισχύ κάποιες αλλαγές αναφορικά με τα επίπεδα των ποσοστών επιδότησης από τον Αναπτυξιακό νόμο ειδικά για τις εγκαταστάσεις αιολικών και Φ/Β πάρκων. Ο ακόλουθος πίνακας παρουσιάζει συνοπτικά τις αλλαγές αυτές. Μέγεθος Επιχείρησης Γεωγραφικές Ζώνες / Ποσοστό Επιδότησης Α Β Γ μεγάλο μεσαίο μικρό Πολύ μικρό

19 Τι γίνεται στην πράξη Έργο ΑΠΕ Ίδια Κεφάλαια Δανειακά Κεφάλαια* Επιδότηση Ο επενδυτής είναι απαραίτητο να συμμετέχει με δικά του κεφάλαια με ένα ποσοστό επί της επένδυσης (25% από νόμο εφόσον θέλει να αιτηθεί επιδότηση). Συνήθως στα πρώτα στάδια του έργου ο επενδυτής είναι αυτός που χρηματοδοτεί την επένδυση π.χ. έξοδα που αφορούν στη λήψη αδειών, μέρος ή όλο το κόστος της προκαταβολής για την παραγγελία του εξοπλισμού, κλπ. Ο Επενδυτής συνήθως πηγαίνει στην Τράπεζα να αιτηθεί το δάνειο εφόσον έχει λάβει την άδεια παραγωγής, την ΕΠΟ και λίγο πριν ή μετά την άδεια εγκατάστασης. Το ποσοστό του δανείου και οι όροι διαφοροποιούνται ανά περίπτωση, εκτός από τα Φ/Β που η διαδικασία είναι πιο τυποποιημένη. Η Τράπεζα εκταμιεύει το δάνειο συνήθως με την παραλαβή του εξοπλισμού. Κατά κανόνα το δάνειο έχει διάρκεια μέχρι 10 χρόνια. Εκτός του επιτοκίου, υπάρχουν και κάποιες άλλες αμοιβές που δύναται να πληρώσει ο επενδυτής στην Τράπεζα και σχετίζονται με τη διαχείριση του δανείου και με τις απαραίτητες τεχνικές εκτιμήσεις. Σε ποιο σύνθετες δομές χρηματοδότησης (PF), υπάρχουν και λοιπές αμοιβές τρίτων. Τέλος είναι απαραίτητη η παροχή εξασφαλίσεων για τον επιμερισμό των κινδύνων, όπως εκχώρηση της σύμβασης αγοροπωλησίας με ΔΕΣΜΗΕ, ενεχυρίαση των στοιχείων ενεργητικού του έργου, ενεχυρίαση μετοχών της εταιρείας ΑΠΕ, εκχώρηση άλλων συμβάσεων του έργου, κλπ. Είναι επίσης απαραίτητη η ασφαλιστική κάλυψη των εγκαταστάσεων και εξοπλισμού Ηεπιδότηση, ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή και το μέγεθος της επένδυσης, μπορεί να κυμαίνεται από 20% μέχρι και 40%. Η αίτηση για επιδότηση γίνεται συνήθως αμέσως μόλις ο επενδύτης λάβει την άδεια παραγωγής και τους όρους σύνδεσης. Εντούτοις παρατηρούνται στο μεγαλύτερο ποσοστό καθυστερήσεις στην έγκριση ή και λήψη της επιδότησης, γεγονός που σημαίνει ότι: Ο επενδυτής είτε θα αναγκαστεί να καταβάλει το μέρος αυτό από τα δικά του κεφάλαια, έστω και προσωρινά μέχρι να πάρει την επιδότηση Είτε θα αιτηθεί στην τράπεζα να χρηματοδοτήσει το ποσοστό της επιδότησης, οπότε τότε θα πρέπει να εκχωρήσει στην τράπεζα το δικαίωμα της επιδότησης. Σε κάθε περίπτωση, αυτόαυξάνειτοσυνολικόκόστος, και συνεπώς αλλάζει τον αρχικά προβλεπόμενο συντελεστή απόδοσης του έργου (IRR), ενώ σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να κάνει τελικά την επένδυση αντιοικονομική. 19

20 Βασικές κατηγορίες επενδυτών Μεγάλοι Παίκτες Μικροί Παίκτες Βραχυπρόθεσμοι Επενδυτές Οι μεγάλοι παίκτες επικεντρώνονται σε αγορές με μεγάλες προοπτικές ανάπτυξης, πόσο μάλλον εάν αυτές αφορούν πράσινες επενδύσεις Ενδιαφέρονται για μερίδια αγοράς και οικονομίες κλίμακας, γι αυτό και στοχεύουν σε μεγάλες επενδύσεις Έχουν πολύ μεγαλύτερη πρόσβαση σε τραπεζικό δανεισμό και με ευνοϊκότερους όρους Έχουν καλύτερη ικανότητα επιμερισμού των κινδύνων λόγω του μεγάλου χαρτοφυλακίου τους Εντούτοις έχουν περισσότερες υποχρεώσεις αναφορικά με την λογιστική επεξεργασία, την παροχή πληροφοριών προς αρμόδιες αρχές, κλπ Επίσης επειδή συνήθως επισυνάπτουν μεγάλα δάνεια, η συνολική δομή της χρηματοδότησης είναι πιο σύνθετη, με πολλούς επιμέρους οικονομικούς & νομικούς όρους, για τους οποίους πρέπει να ενημερώνουν τακτικά τις τράπεζες ότι πληρούνται ικανοποιητικώς. Οι μικρότεροι παίκτες είναι πιο επιλεκτικοί στις επενδύσεις τους, λόγω μικρότερης κεφαλαιακής βάσης και υψηλότερου κόστους δανεισμού Έχουν πιο περιορισμένη πρόσβαση στις τράπεζες, και μικρότερο συνήθως ποσοστό ξένων / ίδια κεφάλαια Έχουν όμως πολλές φορές καλύτερη γνώση της αγοράς ή μεγαλύτερη εξειδίκευση ή είναι πιο κοντά σε συγκεκριμένους φορείς Είναι σαφέστατα πιο ευέλικτοι και πιο γρήγορη στηλήψηαποφάσεων Πολλές φορές επιλέγουν να συνεργαστούν με μεγαλύτερους παίκτες, οι οποίοι καθυστέρησαν να μπουνστηναγορά Αυτοί η κατηγορία επενδυτών είναι οι πιο βραχυπρόθεσμη αφού πρωταρχικόςστόχοςτους είναι η μεγιστοποίηση της απόδοσης επί των κεφαλαίων που επένδυσαν στο μικρότερο δυνατόν διάστημα Έτσι συνήθως ρευστοποιούν την επένδυση είτε σε πρώιμο στάδιο ως άδεια είτε αμέσως μετά την ολοκλήρωση του έργου Αυτή η κατηγορία επενδυτών είναι και η πιο ευάλωτη σε αρνητικές οικονομικές συγκυρίες γιατί δεν έχει μακροχρόνιο επενδυτικό σχέδιο, και σε συνθήκες ύφεσης αφενός μειώνεται η υπεραξία της επένδυσής τους (premium), ενώ ταυτόχρονα μεγαλώνει ο χρονικός ορίζοντας εξόδου 20

21 Τα κύρια σημεία μιας δομής project finance Βασικά σημεία δομής Project Finance ΗδομήProject finance χρησιμοποιείται κυρίως στην χρηματοδότηση μεγάλων έργων υποδομής, συμπεριλαμβανομένων και ενεργειακών έργων, με μεγάλη διάρκεια (πλέον συνήθως των 10 ετών) και στα οποία συνήθως τα ξένα / ίδια κεφάλαια >50%. Σε τέτοια έργα, συνήθως συμμετέχουν ένας ή περισσότεροι επενδυτές, ενώ ενδέχεται να υπάρχουν και μία ή περισσότερες τράπεζες που οργανώνουν ή / και συμμετέχουν στην χρηματοδότηση. Τα δάνεια δίνονται χωρίς ή με περιορισμένη αναγωγή στους φορείς της επένδυσης, ενώ η αποπληρωμή του δανείου προέρχεται αποκλειστικά από τα προσδοκώμενα έσοδα του έργου σε συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα. Τα δάνεια επίσης εξασφαλίζονται με τα στοιχεία ενεργητικού του έργου και με παραχώρηση των βασικών συμβάσεων του έργου. Οι δανείστριες τράπεζες αποκτούν έτσι δικαίωμα επί όλων των περιουσιακών στοιχείων του έργου και των βασικών συμβάσεων, και σε περίπτωση που υπάρξει πρόβλημα έχουν το δικαίωμα να αναλάβουν τον έλεγχο του έργου. Τέτοια μορφής χρηματοδότηση επιλέγεται πολλές φορές για μεγάλες επενδύσεις σε αιολικά έργα. Βασικές σημεία διαφοροποίησης έναντι παραδοσιακού δανεισμού Στην περίπτωση του Project Finance τα δάνεια παρέχονται χωρίς ή με περιορισμένη αναγωγή έναντι του επενδυτή του έργου. Αντίθετα στην παραδοσιακή μορφή δανεισμού είναι πολλές φορές προϋπόθεση από τις τράπεζες σε περίπτωση προβλήματος π.χ. λόγω αδυναμίας πληρωμής των δανειακών υποχρεώσεων ή αλλαγής βασικών δεδομένων του έργου, να ζητούν εξασφάλιση και από τα περιουσιακά στοιχεία του επενδυτή ή στοιχεία ενεργητικού της εταιρείας εφόσον αυτή μετέχει στο κεφάλαιο, μη συνδεόμενα με το έργο. Το ποσοστό των δανειακών κεφαλαίων σε σχέση με τα ίδια κεφάλαια είναι συνήθως μεγαλύτερο. Θετικό επίσης είναι ότι ένας επενδυτής μπορεί να δανειοδοτηθεί σε αυτήν τη βάση και με μία σύμβαση για την χρηματοδότηση ενός ολόκληρου χαρτοφυλακίου και όχι ενός μόνο έργου. Βέβαια στην περίπτωση του project finance η χρηματοδοτική δομή είναι πολύ πιο σύνθετη με πληθώρα όρων και υποχρεώσεων που πρέπει να πληρούνται και τις οποίες οι τράπεζες παρακολουθούν σε τακτική βάση. 21

22 Ηστάσητωντραπεζών Κύρια θέματα Σε γενικές γραμμές οι τράπεζες έχουν παρουσιάσει έντονο ενδιαφέρον για τον κλάδο των ΑΠΕ στην Ελλάδα, αφενός λόγω των συγκεκριμένων κινήτρων που παρέχει το θεσμικό πλαίσιο, και αφετέρου επειδή για αυτές τις επενδύσεις υπάρχουνεξασφαλίσειςγιαταδάνειαπουπαρέχουν. Έτσι τα τελευταία χρόνια στον τραπεζικό κλάδο δραστηριοποιήθηκαν προς αυτήν την κατεύθυνση τόσο ελληνικές, όσο και ξένες τράπεζες που έχουν παρουσία στην Ελλάδα. Θα λέγαμε ότι γενικά πολλές από τις ξένες τράπεζες είναι πιο επικεντρωμένες σε έργα μεγάλης κλίμακας, καθώς δεν διαθέτουν το δίκτυο και τους ανθρώπους σε σχέση με τις ελληνικές για να υποστηρίξουν την αξιολόγηση αιτήσεων και την παρακολούθηση δανείων για έργα μικρότερης κλίμακας ανά την ελληνική επικράτεια. Για μικρότερες επενδύσεις, ιδιαίτερα σε ότι αφορά στα Φ/Β, κάποιες τράπεζες έχουν τυποποιήσει τα απαιτούμενα δικαιολογητικά και τους όρους, κάτι που από τη μία μεριά κάνει τη διαδικασία απλούστερη και πιο γρήγορη, ίσως όμως να μην παρέχει την μεγαλύτερη δυνατήευελιξίαστηδιαμόρφωσητωνεπιμέρους όρων ανάλογα με την περίπτωση της κάθε επένδυσης. Γενικά οποιοδήποτε προηγούμενο ιστορικό καλής συνεργασίας ενός επενδυτή με μία τράπεζα βοηθάει στην καλύτερη αξιολόγηση της πιστοληπτική του ικανότητας. Σήμερα πλέον όλες οι τράπεζες έχουν κατανοήσει σε βάθος τα προβλήματα της ελληνικής αγοράς ΑΠΕ, τις αβεβαιότητες και τους κινδύνους που συνεπάγονται για τις ίδιες, και βρίσκονται σε μία στάση αναμονής, περιμένοντας πιθανές σημαντικές εξελίξεις, οι οποίες ενδεχόμενα να επαναπροσδιορίσουν τη στρατηγική τους. Τα κυριότερα θέματα που απασχολούν τις τράπεζες, αφορούν στα ίδια θέματα που απασχολούν και τους επενδυτές: Ασαφής χρονικός ορίζοντας υλοποίησης των έργων, είτε λόγω προβλημάτων στην αδειοδότηση είτε λόγω θεμάτων δικτύου και σύνδεσης Αβεβαιότητα ως προς τις επιδοτήσεις Όλοι οι υπόλοιποι κίνδυνοι που σχετίζονται με την ανάπτυξη έργων ΑΠΕ είναι κατανοητοί και μπορεί να αξιολογηθούν και να διαχειρισθούν ανάλογα από τις τράπεζες. Επιπλέον, όπως είπαμε και προηγούμενα, και ως αποτέλεσμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης, παρατηρείται ότι πλέον οι τράπεζες έχουν γίνει πιο επιλεκτικές και προσεκτικές ως προς το που διαθέτουν τα κεφάλαιά τους, τα οποία δεν είναι πλέον διαθέσιμα στα υπερβολικά μεγέθη που παρατηρούσαμε τα τελευταία χρόνια. Συνεπώς οι τράπεζες εμφανίζονται πιο συγκρατημένες, και προσπαθούν να αποφύγουν να δεσμεύουν κεφάλαια σε επενδύσεις που δεν πρόκειται να υλοποιηθούν ποτέ ή που θα έχουν σημαντικές καθυστερήσεις ως προς το αρχικό χρονοδιάγραμμα. 22

23 1. Επισκόπηση διεθνών οικονομικών εξελίξεων 2. Βασικές πηγές χρηματοδότησης και ρόλος των τραπεζών 3. H Ελληνική αγορά ΑΠΕ: Παρούσα κατάσταση και προοπτικές 4. Συμπεράσματα

24 Σύνοψη κύριων θεμάτων και συμπεράσματα ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Σημαντικές καθυστερήσεις και γραφειοκρατία επί της αδειοδοτικής διαδικασία: Με καθυστερήσεις από ΡΑΕ / και εμπλοκή πολλών φορέων Δικαστικές διαμάχες / προσφυγές στο ΣτΕ / και αντιδράσεις από την τοπική κοινωνία Το πάγωμα της έκδοσης νέων αδειών έχει επίσης οδηγήσει στην ανάπτυξη μιας αγοράς εμπορίας αδειών που μόνο υγιής δεν είναι. Καθυστερήσεις & ασάφειες ως προς την διάθεση των επιδοτήσεων, με έλλειψη ενός σαφούς πλάνου διάθεσης δημοσίων πόρων Περιορισμοί και προβλήματα σύνδεσης με το δίκτυο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι το πρώτο γενικό συμπέρασμα είναι ότι παγκοσμίως, αλλά και στην Ελλάδα, δημιουργείται μία νέα πραγματικότητα από αυτή των προηγούμενων χρόνων, όπου επιτυχημένος επιχειρηματικά είναι ο επενδυτής που έχει καταλάβει τις αλλαγές που συντελέστηκαν στον χρηματοπιστωτικό τομέα και θέτει τα επενδυτικά του σχέδια σε μακροχρόνια βάση με αντικειμενικούς στόχους. Οι προσδοκίες γρήγορης κερδοφορίας και μεγάλων υπεραποδόσεων μέσω υπερδανεισμού δεν έχουν πλέον αντίκρισμα, ενώ τελικά φαίνεται ότι η κρίση θα ευνοήσει μακροπρόθεσμα τους σοβαρούς επενδυτές και θα αποθαρρύνει τους ευκαιριακούς. Στην Ελλάδα, οι τράπεζες έχουν αποδεδειγμένα δείξει ενδιαφέρον για χρηματοδότηση επενδύσεων ΑΠΕ αλλά ισχύουν και για αυτές οι ίδιοι προβληματισμοί που ισχύουν και για τους επενδυτές. Έτσι όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς είναι σε μία στάση αναμονής, περιμένοντας κάποιες νέες εξελίξεις, ειδικά και σε συνέχεια της εφαρμογής του νόμου 3734/2009. Επίσης είναι σημαντικό να γίνουν κάποια αποφασιστικά βήματα από το Κράτος αναφορικά με το θέμα των επιδοτήσεων με σαφή χρονοδιάγραμμα διάθεσης πόρων και με αυστηρά κριτήρια που θα είναι συνάρτηση του μεγέθους /γεωγραφικής περιοχής /τεχνολογίας /κ.α. Είναι ακόμα απαραίτητο να γίνουν κάποιες αναλυτικότερες μελέτες για τη βέλτιστη διείσδυση και κατάλληλη μείξη των μορφών ΑΠΕ, συνυπολογίζοντας και τις διαθέσιμες υποδομές του δικτύου, και τη δυνατότητα επέκτασής τους. Θετικό επίσης είναι να δοθούν περισσότερα κίνητρα στις τοπικές κοινωνίες, είτε μέσω συμμετοχής των δήμων ή άλλων τοπικών φορέων στα επενδυτικά σχήματα, είτε μέσω αύξησης των εσόδων από ειδικά τέλη. Τέλος είναι βασικό, λόγω του μεγάλου χρονικού ορίζοντα αυτών των επενδύσεων, να υπάρξει ένας εξορθολογισμός στη μεθοδολογία της τιμολογιακής πολιτικής για την αγορά ενέργειας από ΑΠΕ. 24

25 Επενδύσεις σε ΑΠΕ στην Κρήτη Για την εξασφάλιση της ενεργειακής επάρκειας στην Κρήτη, την ενίσχυση των αναπτυξιακών της προοπτικών και την δυναμική προώθηση έργων ΑΠΕ που θα μειώσουν τη μεγάλη εξάρτηση από το πετρέλαιο πρέπει να γίνουν πολλά και αποφασιστικά βήματα. Τα έργα ΑΠΕ είναι η πλέον κατάλληλη λύση, δεδομένων των ιδιαίτερων συνθηκών στην Κρήτη που επιτρέπουν την ανάπτυξη πολλών μορφών, από αιολικά και ηλιακά, μέχρι και βιομάζα. Ένα βήμα έγινε πρόσφατα με τη θετική απόφαση της ΡΑΕ για την Κρήτη και αναφορικά με την αίτηση για εξαίρεση Φ/Β σταθμών και μικρών ανεμογεννητριών. Για την Κρήτη κατατέθηκαν συνολικά αιτήσεις, εκ των οποίων 15 αφορούσαν σε μικρές ανεμογεννήτριες και οι υπόλοιπες Φ/Β σταθμούς. Το αποτέλεσμα είναι σύμφωνα με ανακοίνωση της ΡΑΕ: αποσύρθηκαν 22 αιτήσεις για Φ/Β, 8 αιτήσεις για Φ/Β εγκρίθηκαν με βάση την από ανακοίνωση της ΡΑΕ, αιτήσεις κρίθηκαν θετικές και 392 αιτήσεις απορρίφθηκαν. Σήμερα η συνολική εγκατεστημένη ισχύς από ΑΠΕ στην Κρήτη είναι περίπου 156MW, ενώ επενδύσεις ισχύος 36 MW βρίσκονται σε φάση υλοποίησης, και επιπλέον 104 MW έχουν λάβει άδεια παραγωγής. Η ΔΕΗ είναι ένας από τους μεγάλους επενδυτές ΑΠΕ. Πρόσφατα η ΔΕΗ Ανανεώσιμες εγκαινίασε το νέο αιολικό πάρκο Ξηρολίμνης, με συνολική ισχύ 13,2MW, αναμενόμενη ετήσια παραγωγή MW και συνολικό κόστος επένδυσης 16,4 εκατ (με επιδότηση από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητας). 25