ΕΝΤΥΠΕΣ ΑΚΟΛΟΤΘΙΕΣ ΑΓΙΩΝ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΕΝΤΥΠΕΣ ΑΚΟΛΟΤΘΙΕΣ ΑΓΙΩΝ"

Transcript

1 Δημοσθένης Στρατηγόπουλος ΕΝΤΥΠΕΣ ΑΚΟΛΟΤΘΙΕΣ ΑΓΙΩΝ ΣΥΛΛΟΓΗ ΝΤΟΡΗΣ ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΐ Επιστημονική εποπτεία - Εισαγωγή ΚΡΙΤΩΝ ΧΡΤΣΟΧΟΪΔΗΣ ΑΘΗΝΑ 2007

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ni ΕΙΣΑΓΩΓΗ «/ ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ μα' ΣΤΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ με' ΟΙ ΑΚΟΛΟΥΘΊΕΣ ΕΤΡΕΤΗΡΙΑ 'Αρχών των κανόνων 'Αγίων Υμνογράφων 393

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Tò 1986 κυκλοφόρησε το μνημειώδες corpus της Ντόρης Παπαστράτου στο όποιο περιλαμβάνονται τα ορθόδοξα θρησκευτικά χαρακτικά πού χαράχθηκαν καί τυπώθηκαν άπο τα μέσα του 17 ου ώς τα τέλη του 19 ου αιώνα. Με μόχθο, επιμονή καί μεθοδικότητα μελέτησε ένα ταπεινό, ευτελές καί παραμελημένο υλικό, αποκαλύπτοντας τον άγνωστο κόσμο της νεοελληνικής θρησκευτικής χαρακτικής, άλλα καί ευρύτερα τις απαρχές καί την εξέλιξη τής νεοελληνικής χαρακτικής. Συγχρόνως κατάρτισε την πληρέστερη ώς σήμερα συλλογή πρωτότυπων ελληνικών θρησκευτικών χαρακτικών. ' Η συλλογή, μετά τήν αποδημία της (1987), δωρήθηκε το 1994 στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού τής Θεσσαλονίκης. 3 'Αν το corpus τών θρησκευτικών χαρακτικών αποτελεί ένα κεφάλαιο στην 'ιστορία τής τέχνης, παραδίδει συγχρόνως απλόχερα ένα πρωτογενές υλικό για τήν έρευνα πολυσήμαντων πτυχών του θρησκευτικού βίου στά χρόνια τής οθωμανικής κατάκτησης. Ή θεματολογία τών «χάρτινων εικόνων», όπως πολλές φορές χαρακτηρίζονται, εκτείνεται στην απεικόνιση ιερών προσώπων (του Χρίστου, τής Θεοτόκου, αγίων), στην αποτύπωση σκηνών άπο τον βίο καί τα 1 Ντόρη Ναπαστράτου, Χάρτινες εικόνες. 'Ορθόδοξα Βριρκευτιχά χαρακτικά, , τ. ΜΙ, 'Αθήνα 1986 (εφεξής Παπαστράτου, Χάρτινες εικόνες Ι-ΙΙ). 2 Ό θετικός αντίκτυπος άπο τήν έκδοση αντανακλάται στα δημοσιεύματα του ημερήσιου καί περιοδικού τύπου της εποχής. Για τη σημασία του έργου βλ. ειδικότερα, *Όλγα Γκράτσιου, «Άπο τις μεταβυζαντινές εικόνες στις απαρχές της νεοελληνικής χαρακτικής», Τα Ιστορικά 4/7 (Δεκέμβριος 1987) (βιβλιοκρισία) Μ. Χατζιδάκης, «Χάρτινες εικόνες. Το βιβλίο που ανασταίνει την ταπεινή θρησκευτική εικονογραφία», Αντίτχ. 346 (8 Μαίου 1987) 52-53* Α. Ξύδης, «Χάρτινες εικόνες. Φορείς της Ορθοδοξίας και της ελληνικής γλακισας», ο.π., Τμήματα της συλλογής παρουσιάσθηκαν σε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα καί στο εξωτερικό καί στάθηκαν ή αφορμή για την όργάνοκτη επιστημονικής συνάντησης στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης το 1995 (Μεταβυζαντινά χαρακτικά. ΙΙρακτικά επιστημονικής ήμερίόας, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμοί', 10 Νοεμβρίου 1995, [Θεσσαλονίκη] 1999).

4 ι8' ΚΡΙΤΩΝ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ θαύματα τους, στή σχηματική πανοραμική αναπαράσταση αρχιτεκτονικών συγκροτημάτων μοναστηριών, ή άλλων προσκυνηματικών τόπων. "Ολα αποτελούν μέσα συναισθηματικής και πνευματικής πρόσδεσης του πιστού με το ιερό πρόσωπο άλλα κυρίως με τον ιερό τόπο (μονή, ναό ή άλλο προσκύνημα) πού είναι αφιερωμένος στή λατρεία του. "Ετσι, δωρίζονται στον προσκυνητή ως «ευλογία» καί ανάμνηση για το προσκύνημα άλλα καί ως ευχαριστία για τήν οικονομική αρωγή του, ή διανέμονται άπο τους «ταξιδιώτες» μοναχούς πού περιοδεύουν στις πόλεις καί στα χωριά της ορθόδοξης «καθ' ήμας Ανατολής» διενεργώντας τη ζητεία, ως υπόμνηση οφειλόμενου χρέους, οχι πάντα κατά κανόνα προσκυνηματικου, προς τον άγιο καί το ίδρυμα του. Είδος ευτελές καί μικρού κόστους, κατάλληλο για μαζική διάθεση, με εντυπωσιακό εύρος διακίνησης στις εσχατιές της τουρκοκρατούμενης 'Ανατολής άλλα καί εξω άπο τα οριά της, είναι εξίσου αποτελεσματικό με τα προσκυνητάρια, πού άρχισαν να εκδίδονται για τις μεγάλες ορθόδοξες μονές κατά τον 17 αιώνα, στή διέγερση της ευσέβειας τών πιστών για τα σεβάσματά τους. 4 Στο είδος αυτό τών βιβλίων καταγράφεται ή ιερή ιστορία καί οί παραδόσεις του προσκυνηματικου τόπου καί περιγράφονται τα σεβάσματά του (θαυματουργές εικόνες, άγια λείψανα). Μια συστηματική βιβλιογραφία ή μελέτη για τα έντυπα προσκυνητάρια (ή περίγραφες) παραμένει ακόμη αιτούμενο της έρευνας. Περισσότερο γνωστά είναι τα προσκυνητάρια για τους αγίους τόπους της Παλαιστίνης. Για τα βυζαντινά καί πρώιμα μεταβυζαντινά προσκυνητάρια, πολλές φορές εικονογραφημένα, που κυκλοφορούσαν σε χειρόγραφη μορφή βλ. ενδεικτικά Α. Külzer, Peregrinatio graeca in Terram Sanctam, Φραγκφούρτη 1984 Σ. Καδας, Είκονογραψημένα προσκυνητάρια τών 'Αγίων Τόπων (τέσσερα ελληνικά χειρόγραφα 17 o1 '-18 ου ai), θεσσαλονίκη 1984* ó ίδιος, Προσκυνητάρια των Αγίων Τόπων. Αέχα ελληνικά χειρόγραφα 16 ον -18 ον αι., Θεσσαλονίκη 1986" ó ίδιος, Οί "Αγιοι Τόποι: Εικονογραφημένα Ιροσκννητάρια ÍTW-IS 01 ' ai, Αθήνα Τα έντυπα προσκυνητάρια τών αθωνικών μονών είναι καταχωρημένα στο Ι. Doens, «Bibliographie de la Sainte Montagne de l'athos», Le millénaire de la Sainte Montagne de VAthos, τ. 2, Chevetogne 1964 (ανατύπωση αυτοτελώς, "Αγιον "Ορος 2001), (ελληνική βιβλιογραφία). Για τα σιναϊτικά προσκυνητάρια βλ. Μ. Μανούσακας, «Ή "Περιγραφή" του Σινά καί αϊ πηγαί αύτης», Μεσαιωνικά και Νέα 'Ελληνικά 5 (1996) 29-43' για τήν Περιγραφή του Παϊσίου Παραμυθίας βλ. Σ. Κοντογιάννης, Τον επισκόπου Παραμυθίας Παϊσίου, Περιγραφή

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ.ε "Αν ή χάρτινη εικόνα αποτελεί ενα «μονόφυλλο» εικαστικό αφήγημα του βίου και των θαυμάτων του ίεροϋ προσώπου και το προσκυνητάριο, ενα βιβλίο πού ύπομνηματίζει λεπτομερέστερα τόσο τον άγιο δσο καί το καθίδρυμα με το όποιο συνδέεται, ενα άλλο έντυπο, με τη μορφή ταπεινού στην εμφάνιση βιβλίου ή φυλλαδίου, εξασφαλίζει τή μνήμη καί την τιμή του στον ετήσιο λειτουργικό κύκλο της Εκκλησίας. Πρόκειται για τις έντυπες ακολουθίες, πού, λόγω του συνηθέστατα ολιγοσέλιδου, ονομάσθηκαν καί «φυλλάδες», οι όποιες περιέχουν τις εκκλησιαστικές ακολουθίες (ειδικά θεματικά ύμνολογικά σύνολα) πού ψάλλονται κατά την ήμερα της εορτής των τιμώμενων ιερών προσώπων, ή της ανάμνησης των θαυμαστών γεγονότων. 5 Οί φυλλάδες παραδίδουν πολύτιμη ύμνογραφική ύλη, πού συντέθηκε για να καθιερώσει καί να διαδώσει την τιμή, σε μεγάλο ποσοστό, κυρίως νέων καί τοπικών αγίων, Οπως είναι οί ιδρυτές μεγάλων μονών, νεομάρτυρες, πρόσωπα με όσιακό βίο, άλλα καί παλαιότερων αγίων, γνωστών μεν άπό τα βυζαντινά χρόνια, πού Ομως, παρά την ύπαρξη συναξαριακής μνείας, πλήρεις ακολουθίες δεν συμπεριλήφθηκαν στα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας, δηλαδή στα Μηναία. Περιέχουν ακόμη ειδικές ακολουθίες αφιερωμένες στην τιμή θαυματουργών εικόνων, ιδιαίτερα της Θεοτόκου, συμπληρώνοντας έτσι τίς καθιερωμένες ακολουθίες στον ετήσιο κύκλο τών θεομητορικών εορτών. 'Ωστόσο οί φυλλάδες παραδίδουν καί ακολουθίες τοϋ άγίσν και θεοβαδίστσν όρσνς Σινά, 'Αθήνα 1978* για το Μέγα Σπήλαιο βλ. Κ. Λάππας, «Τα προσκυνητάρια της μονής του Μεγάλου Σπηλαίου Καλαβρύτων», Μεσαιωνικά και Νέα 'Ελληνικά 1 (1984) για τη μονή Κύκκου βλ. Σ. Περδίκης, «Βιβλιογραφία 'Ιεράς Μονής Κύκκου», 'Επετηρίδα Κέντρου Μελετών Ίερας Μονής Κύκκου 2 (1993) ' Κ. Κωνσταντινίδης, Ή Διήγησις τής θαυματουργής εικόνας τής Θεοτόκου 'Ελεοΰσας τον Κνκκου κατά τον έλ).ηνικά κι'οδικα 2313 τοϋ Βατικανού, Λευκωσία 2002, 55-60, Ό ορός «φυλλάδα» χρησιμοποιείται επίσης καί για μια κατηγορία λειτουργικών εντύπων προς χρήση τών κληρικών διαφόρων βαθμών για την τέλεση εκκλησιαστικών ακολουθιών, μυστηρίων κλπ. Τέτοια βιβλία είναι το Λειτουργικό* (ή Ai θεϊαι Λειτουργίαι), το Άρχιερατικόν, το Ίερατικόν, το Ίεροδιακονικον (Ν. Τωμαδάκης, «Ή εν Ιταλία εκδοσις ελληνικών εκκλησιαστικών βιβλίων», *Επετηρίς 'Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών 37, , 33).

6 ις' ΚΡΙΤΩΝ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ αφιερωμένες σε άγιους πού, μολονότι υμνολογούνται στα Μηναία, ευτύχησαν να έχουν πολλαπλές εκδόσεις των ακολουθιών τους, συχνά με την προσθήκη νέων ύμνογραφικών κειμένων. Εΐναι συνήθως άγιοι δημοφιλείς και καθολικά αναγνωρισμένοι (π.χ. άγιος Γεώργιος, άγιος Νικόλαος), ή συνδέονται ιδιαίτερα με κάποιον τόπο (π.χ. άγιος Δημήτριος ó μυροβλύτης), ή θεωρούνται οτι παρέχουν ειδική μεσιτευτική προστασία (π.χ. άγιος Μόδεστος, άγιος Χαραλάμπης). Έκτος άπο τα ύμνολογικά κείμενα, σχεδόν κατά κανόνα οί φυλλάδες περιλαμβάνουν καί σύντομο ή εκτενές συναξάριο, κείμενο οργανικά ενταγμένο στο σώμα της ακολουθίας μεταξύ της έκτης καί της εβδόμης ωδής του κανόνα. Συχνά, εκτενής Βίος του αγίου ή διήγηση για το έορταζόμενο θαυμαστό γεγονός προτάσσεται ή επιτάσσεται στο έντυπο της ακολουθίας. "Ετσι, ύμνοι καί αγιολογικά υπομνήματα παρέχουν στους μοναχούς, στους προσκυνητές, άλλα καί στους πιστούς ακόμη καί μακρινών οικισμών ένα λειτουργικό σύνολο για να τελέσουν μιαν ολοκληρωμένη εκκλησιαστική ακολουθία (συνήθως πανήγυρη) καί να γνωρίσουν τον βίο, τους άθλους καί τη θαυματουργία του ίερου προσώπου, της εικόνας ή τών λειψάνων του. Ή χρησιμότητα καί ή λειτουργικότητα τών Ακολουθιών είναι παράλληλη καί συμπληρωματική καί ίσως σημαντικότερη άπο εκείνη τών ορθόδοξων χαρακτικών καί τών προσκυνηταρίων, εφόσον εξασφαλίζουν αδιαμφισβήτητη εκκλησιαστική αναγνώριση καί κύρος στο πρόσωπο, προβάλλουν τήν αγιότητα του, συμβάλλουν αποφασιστικά στην εξάπλωση της τιμής του αγίου καί προσδίδουν αϊγλη τόσο στο πρόσωπο δσο καί στο ιερό του καθίδρυμα. Καί ή εξάπλωση της τιμής αυξάνει αυτόματα τήν πνευματική, καί κατ' επέκταση τήν κοινωνική καί οικονομική εμβέλεια του τελευταίου. Πολύ λίγα γνωρίζουμε ακόμη για τους αριθμούς αντιτύπων στους οποίους κυκλοφόρησαν οι φυλλάδες. Σταχυολογώντας άπο μια πρώτη συναγωγή τραβηγμάτων τών ελληνικών βιβλίων πού παραθέτει ó Φ. Ήλιου, καί εστιάζοντας σε βιβλία πού βρίσκονται στή Συλλογή της Ντόρης Παπαστράτου, ή σε άλλα έντυπα της ίδιας κατηγορίας, πληροφορούμαστε δτι το Νέον Μαρτνρολόγιον του Νικόδημου Άγιορείτου του 1799 τυπώθηκε σε 500 αντίτυπα, ή Άκο-

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ : λουθία του αγίου Γερασίμου του 1830 σε 450 τραβήγματα, ή 'Ακολουθία εις την μετάστασιν της Θεοτόκου του 1836 σε 900 αντίτυπα, το Κτιτορικόν ή Προσκννητάριον της μονής του Μεγάλου Σπηλαίου του 1840 σε αντίτυπα, ή Ακολουθία του αγίου Βησσαρίωνος του 1846 σε αντίτυπα. Δύο άλλα βιβλία, πού δπως προαναφέρθηκε εντάσσονται στον ίδιο κύκλο με τα ορθόδοξα χαρακτικά και τις φυλλάδες, το Προσκννητάριον της 'Ιερουσαλήμ του 'Αρσενίου Καλούδη του 1661, τυπώθηκε σε αντίτυπα και το Προσκννητάριον της μονής Μεγίστης Ααύρας του 'Αγίου "Ορους του Σάββα Ααυριώτου του 1780 σε 500 αντίτυπα. Οι γνώσεις μας για τα «τραβήγματα» των χαρακτικών δεν βρίσκονται σε ικανοποιητικότερο επίπεδο. 'Ενδεικτικά αναφέρεται δτι ο'ι ξυλογραφίες με θέμα την 'Αγία Αικατερίνη και το Θεοβάδιστον "Ορος Σίνα πού εκδόθηκαν το 1698 τυπώθηκαν σε αντίτυπα το καθένα, ενώ ή έκδοση των δύο ξυλογραφιών με τα ίδια θέματα στα 1707 σε αντίτυπα το καθένα. Ή χαλκογραφία με παράσταση της μονής Κύκκου του 1778 κυκλοφόρησε σε αντίτυπα. 9 'Ακολουθίες, προσκυνητάρια καί ορθόδοξα θρησκευτικά χαρακτικά δεν εξυπηρετούν μόνο κοινούς στόχους και απευθύνονται στο ίδιο κοινό άλλα συμπλέκονται και ώς προς το περιεχόμενο τους. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις πού ακολουθίες, κυρίως οι παλαιότερες, 6 Φ. Ήλιου, «Βιβλία καί αριθμοί. Ή μαρτυρία των τραβηγμάτων», στο Φ. Ήλιου, Ιστορία τον Ελληνικού Βιβλίου, εκδοτική επιμέλεια "Αννα Ματθαίου - Σ. Μπουρνάζος - ΙΙόπη Πολέμη, 'Αθήνα 2005, 420 (Νέον Μαρτνρολόγιον), 444 ('Ακολουθία αγίου Γερασίμου), 461 ('Ακολουθία εις την μετάστασιν της Θεοτόκου), 470 (Κτιτορικόν του Μεγάλου Σπηλαίου), 475 ('Ακολουθία αγίου Βησσαρίωνος) (εφεξής «Βιβλία καί αριθμοί»). 7 G. Plumidis, «La stampa greca a Venezia nel secolo XVII», Archivio Veneto 93 (1971) Βλ. και Ήλιου, «Βιβλία καί αριθμοί», 414 (1 Ιροσχννητάριον 'Αρσενίου Καλούδη) καί 417 (ΙΙροακννητάριον Μεγίστης Ααύρας). 8 ιντόρη ΙΙαπαστράτου, Ό σιναιτης Χατζηκυριάκης εκ χώρας Ιίουρλα. Γράμματα-Ξυλογραφίες , 'Αθήνα 1981, 59 καί 88, 90 αντίστοιχα. Βλ. καί Ήλιου, «Βιβλία καί αριθμοί», Σ. Νερδίκης, «Ή ΙΙεριγραφή της ιεράς μονής Κύκκου σε μία χαλκογραφία του 1778», Έτιετηρίοα Κέντρου Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου 1 (1990)

8 ιη ΚΡΙΤΩΝ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ περιέχουν και κάποιο χαρακτικό με την απεικόνιση του υμνολογούμε νου άγιου ή/και σκηνών άπο τον βίο του, ενώ συνηθέστατα τα προσκυνητάρια των μονών, εκτός από τα χαρακτικά, περιέχουν ως οργανικό συμπλήρωμα την άσματική ακολουθία του ίεροϋ προσώπου στο όποιο είναι αφιερωμένο τό μοναστήρι. Ή συνάφεια των τριών κατηγοριών θρησκευτικών εντύπων φαίνεται να είναι ακόμη μεγαλύτερη. Δειγματοληπτική έρευνα στο corpus τών χάρτινων εικόνων της Ντόρης Παπαστράτου καί στις 'Ακολουθίες πού περιέχονται στή συλλογή της έδειξε ότι μεγάλος αριθμός χαρακτικών πού κυκλοφόρησαν αυτοτελώς περιέχονται καί στις αντίστοιχες εκδόσεις ακολουθιών καί προσκυνηταρίων για τα ίδια ιερά πρόσωπα καί την ίδια χρονιά, επαναλαμβανόμενα μάλιστα και σε αμέσως επόμενες εκδόσεις τους. 10 * Η παράθεση μερικών παραδειγμάτων σκιαγραφεί ευκρινέστερα το φαινόμενο, συμβάλλει στην επισήμανση διαφοροποιήσεων και εγείρει ερωτήματα πού αναμένουν την απάντηση τους. Τό 1816 τυπώνεται χαλκογραφία με παράσταση της Παναγίας Κυκκώτισσας στην Κύπρο. Ή ίδια χαλκογραφία περιλαμβάνεται και σε τρεις εκδόσεις της Περιγραφής της μονής του Κύκκου, τών ετών 1816 (καραμανλίδικη έκδοση), 1817 καί 1819, όπου περιλαμβάνεται καί ή αντίστοιχη ακολουθία για τη θαυματουργή εικόνα. 11 Το 1804 κυκλοφορεί ή χαλκογραφία τών αγίων Νικήτα, Ιωάννου καί 'Ιωσήφ, κτιτόρων της Νέας Μονής Χίου καί το ίδιο έτος ή Ακολουθία τους πού περιλαμβάνει τη χαλκογραφία τών αγίων. 12 Παράλληλες εκτυπώσεις επισημαίνονται ως τα τέλη του 19 ου αιώνα' το Ή Ντόρη Παπαστράτου, στις λεπτομερείς περιγραφές τών χαρακτικών, επισημαίνει, οπού υπάρχουν, τις αντιστοιχίες με τα χαρακτικά πού περιέχονται στις έντυπες ακολουθίες. 11 Παπαστράτου, Χάρτινες εικόνες II, 506, άρ L. Petit, Bibliographie des acoloiuhies grecques, [Subsidia Hagiographica 16], Bruxelles 1926, 252, c (εφεξής Petit, Bibliographie). Βλ. πιο κάτω, σ. 157, την άνω αριστερά χαλκογραφία (ή ελληνική έκδοση του 1817) σ : ή καραμανλίδικη έκδοση του Παπαστράτου, Χάρτινες εικόνες Ι, 326, άρ. 364* Petit, Bibliographie, Βλ. πιο κάτω, σ. 249 (στην ακολουθία περιλαμβάνονται τρεις ακόμη χαλ-

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ιο' κυκλοφορεί αυτοτελής χαλκογραφία του άγιου 'Ιωάννου του Ρώσσου και ή 'Ακολουθία του αγίου στην οποία περιέχεται ή ίδια χαλκογραφία. ' Η χαλκογραφία αναπαράγεται και στην επανέκδοση της ακολουθίας το Δεν είναι λίγες οί φορές πού ó χορηγός της εκτύπωσης ενός θρησκευτικού χαρακτικού ταυτίζεται με τον χορηγό της έκδοσης της 'Ακολουθίας του ίδιου αγίου. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της κοινής χορηγίας χαρακτικού και 'Ακολουθίας του όσιομάρτυρα Σεραφείμ αρχιεπισκόπου Φαναριού. Πριν το 1818, και πιθανόν μεταξύ των ετών 1790 και 1802, ó Δημήτριος Τζιολάκογλου άπο τή Ρεντίνα των 'Αγράφων χρηματοδότησε τήν εκτύπωση χαλκογραφίας του αγίου με σκηνές άπο το μαρτύριο και τα θαύματα του μάρτυρα. Ό ίδιος χρηματοδότησε δύο εκδόσεις της 'Ακολουθίας του στή Βενετία το 1790 καί το "Οπως παρατηρεί ή Ντόρη Παπαστράτου, είναι πολύ πιθανόν ή χαλκογραφία να κυκλοφόρησε στα ίδια χρόνια, εφόσον το κεντρικό θέμα της χαλκογραφίας (ο άγιος ενθρονος) αποτελεί παραλλαγή ανάλογης παράστασης πού δημοσιεύθηκε στην 'Ακολουθία του 'Υπάρχουν περιπτώσεις πού το έτος έκδοσης της ακολουθίας δεν συμπίπτει με εκείνο στο όποιο κυκλοφορεί ακριβώς το ίδιο αυτοτελές χαρακτικό. Το 1752 τυπώνεται χαλκογραφία της αγίας Αικατερίνης, δχι δμως και προσκυνητάριο της μονής Σίνα στο όποιο συμπεριλαμβάνεται καί ή ακολουθία της αγίας Αικατερίνης. Ή ίδια δμως χαλκογραφία περιλαμβάνεται σε πέντε μεταγενέστερες εκδόσεις του Π ροσκυνηταρίου (Περιγραφή) του Ορους Σίνα (στο όποιο συμπεριλαμβάνεται καί ή ακολουθία της αγίας Αικατερίνης), ανάμεσα στα ετη 1773 καί ' Στην ίδια περίπτωση εντάσσεται καί κογραφίες: ή εικόνα της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας, παράσταση με τή θαυματουργή εύρεση της εικόνας καί σχηματική απεικόνιση του καθολικού της μονής). 13 Παπαστράτου, Χάρτινες εικόνες 1,256, άρ. 274* Petit, Bibliographie, καί 3. Βλ. πιο κάτω, σ. 187 (έκδ. 1897). 14 Παπαστράτου, Χάρτινες εικόνες Ι, , άρ. 307 Petit, Bibliographie, Βλ. καί πιο κάτω, σ. 289 (εκδ. 1790). 15 Παπαστράτου, Χάρτινες εικόνες II, 377, άρ. 408' Petit, Bibliographie, 252,

10 κ ΚΡΙΤΩΝ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ ή έκδοση της 'Ακολουθίας του άγιου Σπυρίδωνος του 1764, οπού περιέχεται χαλκογραφία πού παριστά τον άγιο όρθιο μέσα σε κουβούκλιο-λειψανοθήκη. Άχρονολόγητη χαλκογραφία με το ίδιο ακριβώς θέμα κυκλοφόρησε και αυτοτελώς και χρονολογήθηκε κατά προσέγγιση στο β' μισό του 18 ου αιώνα. Πολλά χαρακτικά με παραστάσεις ιερά πρόσωπα ή / και σκηνές άπό τον βίο τους περιέχονται στις αφιερωμένες στην τιμή τους ακολουθίες, άλλα δεν έχουν κυκλοφορήσει σε αυτοτελή μορφή ως χάρτινες εικόνες, εφόσον δεν περιέχονται στο corpus της Ντόρης Παπαστράτου. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Ενδεικτικά αναφέρονται χαλκογραφίες: στις 'Ακολουθίες του αγίου Διονυσίου αρχιεπισκόπου Αίγίνης του έκ Ζακύνθου (Βενετία 1755), της αγίας Φιλοθέης της 'Αθηναίας (Βενετία 1775), 18 του αγίου Δημητρίου του μυροβλύτου (Βενετία 1795), 19 της Μεταστάσεως της Θεοτόκου (Genova 1802), 20 του ίερομάρτυρος Χαραλάμπη (Βενετία 1817), της Παναγίας "Αξιον Εστίν του 'Αγίου "Ορους ('Αθήνα 1854), της Παναγίας Π ρουσιώτισσας (Λαμία 1869). 'Ακόμη, στις τελευταίες δεκαετίες του 19 ου αιώνα, οι τέσσερεις χαλκογραφίες με πο- XXXV-XXXVn. Βλ. πιο κάτω, σ. 9 (ή χαλκογραφία) και (ή καραμανλίδικη έκδοση του 1784 και εκείνη του 1817). 16 Βλ. και πιο κάτω, σ. 295 (έκδ. 1764). Peut, Bibliographie, Παπαστράτου, Χάρτινες εικόνες Ι, 289, άρ Βλ. πιο κάτω, σ. 85 (εκδ. 1755). Petit, Bibliographie, Βλ. πιο κάτω, σ. 329 (εκδ. 1775). Petit, Bibliographie, Βλ. πιο κάτω, σ. 77 (εκδ. 1795). Peut, Bibliographie, Βλ. πιο κάτω, σ. 131 (εκδ. 1802). Petit, Bibliographie, a. 21 Βλ. πιο κάτω, σ. 337 (εκδ. 1817). Petit, Bibliographie, Ή χαλκογραφία αποτελεί νέα χάραξη, εφόσον δεν μοιάζει με καμία άπό τις γνωστές αυτοτελείς χαλκογραφίες (Παπαστράτου, Χάρτινες εικόνες Ι, , άρ ). 22 Βλ. πιο κάτω, σ. 141 (εκδ. 1854). Petit, Bibliographie, a. Ή χαλκογραφία αποτελεί νέα χάραξη, εφόσον δεν αντιστοιχεί σε καμία άπό τίς τουλάχιστον δεκατρείς εκτυπώσεις αυτοτελών χαρακτικών που εκδίδονται ανάμεσα στα 1790 και ως τα μέσα του 19 ου αι. πέντε άπό αυτές κυκλοφορούν πολύ κοντά στα χρόνια έκδοσης της ακολουθίας (Παπαστράτου, Χάρτινες εικόνες II, , άρ ). 23 Βλ. πιο κάτω, σ. 169 (έκδ. 1869). Petit, Bibliographie, c (ή χαλκό-

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ y.r λυάριθμους άγιους καί μάρτυρες της Κρήτης ('Αθήνα 1877), 24 καθώς και ή χαλκογραφία του άγιου Στυλιανού του Παφλαγώνος ('Αθήνα 1887). "' Για τις περιπτώσεις αυτές, εύλογα μπορεί να διατυπωθεί ή υπόθεση, Οτι αυτοτελή χαρακτικά κυκλοφόρησαν ταυτόχρονα ή σε λίγο διαφορετικό χρόνο, αντίτυπα τους όμως δεν έχουν εντοπισθεί ή δεν έχουν διασωθεί. Είναι άλλωστε φυσικό, το ευπαθές και ευαίσθητο χαρακτικό να καταστρέφεται και να χάνεται ευκολότερα άπο οσο μία ακολουθία έστω και με τη μορφή ταπεινού φυλλαδίου. "Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα ενισχύει την παραπάνω υπόθεση. Στην έκδοση της *Ακο/>σνθίας... των οσίων πατέρων ημών των εν τω άγίω ορει τον ν ΑΒω οιαλαμιράντων του 1847 έχει επικολληθεί στην αρχή αναδιπλούμενη λιθογραφία, τυπωμένη σε λεπτό χαρτί δμοιο με εκείνο του εντύπου, με παράσταση των 'Αγιορειτών αγίων και επάνω τή Θεοτόκο ώς Πλατυτέρα των ουρανών. 26 'Αντίστοιχο χαρακτικό δεν περιλαμβάνεται στο corpus των χάρτινων εικόνων της Ντόρης Παπαστράτου ώς αυτοτελές θέμα. Ωστόσο, εντοπίσθηκε πρόσφατα σε ιδιωτική συλλογή αυτοτελές χαρακτικό πού μπορεί να χρονολογηθεί στα ίδια χρόνια, με το ίδιο θέμα, τήν ίδια χάραξη καί τις ίδιες διαστάσεις, άλλα τυπωμένο σε διαφορετικό παχύτερο χαρτί, κατάλληλο για ένα αυτοτελές χαρακτικό. Διαφορετική είναι ή περίπτωση ομάδας χαρακτικών, με παραστάσεις ιερών προσώπων ή σκηνών άπο τον βίο τους και περιέχονται στις αφιερωμένες σε αυτά ακολουθίες πού είναι όμως τελείως διαφορετικά (δεν αποτελούν καν παραλλαγή) άπο αυτά πού έχουν κυκλοφορήσει αυτοτελώς στα ίδια περίπου χρόνια. 'Ενδεικτικά άναγραφία περιέχεται καί στις εκδόσεις του 1838 και 1896, στο ίδιο, b και 46.d). 24 Βλ. καί πιο κάτω, σ. 353 (έκδ. 1877). Petit, Bibliographie, XXV-XXVI (δεν σημειώνεται ή ύπαρξη χαλκογραφιών). 25 Βλ. πιο κάτω, σ. 307 (εκδ. 1887). Petit, Bibliographie, Βλ. πιο κάτω, σ Petit, Bibliographie, Μια χαλκογραφία, με διαφορετική, πλουσιότερη καί επιμελημένη χάραξη, κυκλοφόρησε αυτοτελώς στα ίδια χρόνια [θησαυροί τον 'Αγίου "Οοονς, Θεσσαλονίκη 1997, άρ. 4.11, (Ίερομόν. Ίουστΐνος Σιμωνοπετρίτης)].

12 κβ' ΚΡΙΤΩΝ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ φέρονται οι χαλκογραφίες με τους άγιους Μανουήλ, Σαβέλ και 'Ισμαήλ πού αναπαράγονται στην έκδοση της 'Ακολουθίας του 1815 στη Λειψία, ο'ι όποιες διαφέρουν παντελώς καί ώς προς τη χάραξη καί ώς προς την απεικόνιση των σκηνών άπο την αυτοτελή χαλκογραφία με κεντρική παράσταση τους αγίους, περιβαλλόμενη άπο είκοσι τέσσερα εικονίδια με σκηνές άπο τον βίο τους, πού εκτυπώθηκε το 1811 στή Βιέννη. 27 Στην περίπτωση αυτή να υποθέσουμε, αντίστροφα, ότι λανθάνει μια έκδοση της 'Ακολουθίας των αγίων πού κυκλοφόρησε στα 1811; Ταυτόχρονη ή πλησιόχρονη παραγωγή θρησκευτικών χαρακτικών, πού προέρχονται άπο τήν ίδια ή παρεμφερή χάραξη, με σκοπό να κοσμήσουν ακολουθίες ή να κυκλοφορήσουν αυτόνομα, καί ακόμη κοινές χορηγίες υποδεικνύουν μια άμεση και αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στις «αυτοτελείς» καί τίς «εξαρτημένες» χάρτινες εικόνες. Καί αυτός ήταν κυρίως 6 λόγος πού οδήγησε τήν Ντόρη Παπαστράτου να αποκτήσει καί να εμπλουτίσει τή συλλογή έντυπων ακολουθιών: οι φυλλάδες παραδίδουν συμπληρωματικό ή συγκριτικό υλικό για τήν πληρέστερη καί πιο ολοκληρωμένη έρευνα καί περιγραφή τών χάρτινων εικόνων του corpus. ' Η Συλλογή τών έντυπων ακολουθιών της Ντόρης Παπαστράτου περιλαμβάνει 665 φυλλάδες ακολουθιών καί σύμμικτους τόμους. Ο'ι τελευταίοι περιέχουν μικρές ή μεγάλες συναγωγές ακολουθιών αφιερωμένες στο ίδιο ιερό πρόσωπο (π.χ. Κανόνες...είς τήν Θεοτόκον, Κέρκυρα 1833) ή σέ διάφορους αγίους καί εορτές μέ κοινά χαρακτηριστικά (π.χ. ακολουθίες νεομαρτύρων: Νέον Μαρτνρολόγιον του Νικόδημου Άγιορείτου, 'Αθήνα 1856* άγιοι τιμώμενοι στή Χίο: Νέον Χιακον Λειμωνάριον, 'Αθήνα 1930). Εντυπωσιακός αριθμός ακολουθιών ή σύμμικτων τόμων καί φυλλάδων, πού υπολογίζονται 27 Παπαστράτου, Χάρτινες εικόνες Ι, 327, άρ. 365' Petit, Bibliographie, Βλ. καί πιο κάτω, σ Ή σχέση άφορα χαρακτικά μικρού σχήματος, ανάλογου μέ εκείνο ενός βιβλίου, συνήθους σχήματος.

13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ /.γ στο ένα έκτο περίπου της συλλογής (εκατόν επτά), αναφέρονται σε πέντε επιμέρους εορτές τοΰ θεομητορικού κύκλου και σε τριάντα τέσσερεις επωνυμίες της Θεοτόκου, που αντιστοιχούν κυρίως σε εορτές, 'Αναμνήσεις θαυμάτων ισάριθμων εικόνων της. Στη συλλογή είναι ενταγμένες καί μικρές ή μεγάλες μονογραφίες, εκλεγόμενες άπο επώνυμους συγγραφείς κυρίως στον 20 v αιώνα, πού περιέχουν τον βίο καί τα θαύματα ενός αγίου ή την ιστορία μιας μονής, άλλα περιλαμβάνουν ως οργανικό συμπλήρωμα τήν αντίστοιχη σχετική ακολουθία (π.χ. Δ. Σαλαμάγκας, Ύ) νεομάοτνοας άγιος Γεώργιος Ιωαννίνων, 'Αθήνα 1954). Ή ένταξη ενός τέτοιου έντυπου σε μια συλλογή ακολουθιών είναι θεμιτή, εφόσον ή πρόθεση του σύγχρονου συγγραφέα δεν διαφέρει ουσιαστικά άπο έ'κείνην ενός εκδότη ακολουθίας ή προσκυνηταρίου στον 18 αιώνα: ύμνολόγηση του ιερού προσώπου, εξιστόρηση του βίου καί των θαυμάτων του, περιγραφή και ανάδειξη του Ίερου τόπου (μονής) δπου σώζεται το λείψανο του ή τιμάται ή θαυματουργή εικόνα του. Δεν είναι λίγες οι φορές πού ενα παρόμοιο έντυπο βρίσκεται, ως τις μέρες μας, στο αναλόγιο τοΰ ψάλτη στην εκκλησία ενός χωρίου, προκειμένου να ψαλεΐ ή ακολουθία του αγίου τήν ήμερα της εορτής του. Χρονολογικά, ή συλλογή περιέχει δύο ακολουθίες πού εκδόθηκαν στον 17 αιώνα. Παλαιότερη είναι εκείνη τοΰ αγίου Γοβδελαα (Βενετία 1661) καί ή επόμενη τοΰ αγίου Άλυπίου τοΰ κιονίτου (Βενετία 1679). Τριάντα επτά ακολουθίες χρονολογοΰνται στον 18ο αιώνα, ενώ οι λοιπές στον 19<> καί 20 αιώνα. Ή συλλογή περιέχει ακολουθίες πού εκδόθηκαν ως το 1981 ('Ακολουθία 'Αρσενίου τοΰ εν Πάρω), ωστόσο ουσιαστικά ή προσθήκη ύλικοΰ πού χρονολογείται άπο το 1966 καί εξής φαίνεται να είναι περιστασιακή (περιέχονται μόνον δέκα ακολουθίες). Οι ακολουθίες πού χρονολογοΰνται μετά το 1925, έτος πού ουσιαστικά στάματα ή βιβλιογράφηση των 'Ακολουθιών άπο τον L. Petit, στην οποία θά αναφερθούμε πιο κάτω, ανέρχονται σε 237, αντιστοιχούν δηλαδή περίπου στο 1/3 της συλλογής καί καλύπτουν ένα σημαντικό κενό στή βιβλιογράφηση της παράγωγης ακολουθιών στον 20^ν αιώνα.

14 κ*' ΚΡΙΤΩΝ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ "Αν τα έντυπα προσκυνητάρια δεν βιβλιογραφήθηκαν ούτε μελετήθηκαν ακόμη ώς αυτοτελές βιβλιακό ή φιλολογικό είδος, και το corpus των ορθόδοξων χαρακτικών της Ντόρης Παπαστράτου κυκλοφόρησε μόλις πριν είκοσι χρόνια, οι φυλλάδες των ακολουθιών είχαν την τύχη να καταλογογραφηθουν συστηματικά πριν ογδόντα χρόνια. Το 1926, ó Louis Petit, λατίνος αρχιεπίσκοπος 'Αθηνών, εξέδωσε τη Βιβλιογραφία τών ελληνικών ακολουθιών πού τυπώθηκαν άπο το 1626 ώς το 1925 (πρόλαβε να συμπεριλάβει στο έργο του και δύο ακολουθίες πού εκδόθηκαν το 1926). Το έργο περιέλαβε τις ακολουθίες πού εμφανίσθηκαν είτε αυτοτελώς είτε σε σύμμικτους τόμους είτε ώς συμπλήρωμα κάποιου άλλου έργου (π.χ. προσκυνηταρίου ή μονογραφίας). 30 Ό Petit, παρά τίς εύλογες ελλείψεις ενός corpus πού εμφανίζεται για πρώτη φορά, ανέδειξε τον εντυπωσιακό όγκο ενός ύλικοΰ πού εκδόθηκε σε διάστημα τριών αιώνων. Ωστόσο, παρά τον τίτλο του έργου, ή περιγραφή του περιεχομένου τών ακολουθιών εστιάσθηκε περισσότερο στην παρουσίαση τών αγιολογικών κειμένων (Βίων, συναξαριών, διηγήσεων, αναμνήσεων θαυμάτων) παρά στην ανάλυση του ύμνολογικοΰ περιεχομένου. Για τα ύμνολογικά κείμενα, μολονότι αναγνωρίζει την ανάγκη για τη σύνταξη ενός repertoire για τους κανόνες και τους ύμνους, αναφέρει, οχι συστηματικά, μόνο τον ποιητή, εφόσον το ονομά του παραδίδεται στην ακολουθία. Δεν είναι συμπτωματικό δτι το βιβλίο του δημοσιεύθηκε στην εκδοτική σειρά Subsidia Hagiographica, πού εγκαινιάσθηκε άπο τη Société des Bollandistes, ομάδα κατεξοχήν άγιολόγων με μακρά παράδοση στην έρευνα και έκδοση τών μεσαιωνικών αγιολογικών κειμένων, και φιλοξενεί κατά κανόνα κείμενα και μελέτες πού σχετίζονται άμεσα με τήν αγιολογία και οχι την ύμνογραφία.' Στην ίδια γραμμή στοιχεί και 6 F. Ι lai km. πού 29 Ή παλαιότερη γνωστή έντυπη ακολουθία είναι τα Μεγαλυνάοια ψαλλόμενα εις την Κυίμησιν της νπεοαγίας Θεοτόκου, που τυπώθηκε στη Βενετία το 1626 (Petit, Bibliographie, a). 30 L. Petit, Bibliographie des acolouthies grecques, [Subsidia Hagiographica 16], Bruxelles Για το αγιολογικό έργο τών Βολλανδιστών βλ. R Peeters, L'œuvre des Bollan-

15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ χ. ε το 1948, ώς συμπλήρωμα στον Petit, δημοσίευσε τή βιβλιογραφία για τις γνωστές σ' αύτον καραμανλίδικες εκδόσεις των ακολουθιών.' Ό αγιολογικός προσανατολισμός του Petit αποτυπώνεται και στον εκτενή πρόλογο της εργασίας του. "Οπως υπογραμμίζει, ή βιβλιογράφηση των ακολουθιών έγινε για να χρησιμεύσει ώς ένα επιπλέον βοήθημα στους ερευνητές της αγιολογίας, και το έργο πρέπει να θεωρηθεί ώς συμπλήρωμα στην Bibliotheca Hagiographica Graeca. ΓΥ αύτον τον λόγο άλλωστε στη δόμηση της Βιβλιογραφίας μιμήθηκε την ταξινόμηση τών ιερών προσώπων, όπως αυτά εμφανίζονται στην καταλογογράφηση τών αγιολογικών κειμένων τους στην ανωτέρω Bibliotheca Hagiographica Graeca.'' Ή συνολική αποτίμηση της κατηγορίας αυτής θρησκευτικών εντύπων είναι σε γενικές γραμμές άπαξιωτική και διατυπώνεται οχι χωρίς κάποια δόση ειρωνείας. Για τον Petit oí ακολουθίες παρέχουν αναρίθμητες πληροφορίες στους θεολόγους και στους λαογράφους, ένώ δεν έχουν τίποτε να προσφέρουν στους ιστορικούς. Συντεθειμένες για τους απλοϊκούς πιστούς, μεταφέρουν έναν αυθορμητισμό και μια τόλμη εκφράσεων μέσα άπο τα όποια αποκαλύπτεται το βάθος της λαϊκής ψυχής και αναδεικνύονται τα προτερήματα και τα ελαττώματα ενός ευφυούς λάου. Τα κείμενα τών ακολουθιών, οπού ή άναλήθεια είναι παρούσα σε κάθε σελίδα, απηχούν ανταγωνιστική τοπικιστική φιλοπατρία, άντιτουρκισμο καί άντιλατινισμό. Τα ύμνολογικα κείμενα distes [= Mémoires de l'académie myale de Belgique, classe des lettres XXXIX], Βρυξέλλες Ν. Τωμαδάκης, Κλεις της Βυζαντινής Φιλολογίας, ήτοι ΕΙααγιογη ív> τι/ν Βνζαντινην Φιλολαγίαν, τ. Α', 'Αθήνα 1965", (εφεξής Κλρίς). Βλ. καί το site τών Βολλανδιστών στο διαδίκτυο: 32 F. Ilalkiii. «Acolouthies Gréco-Turques à l'usage des Grecs tureophones», Mémorial L. Petit, Βουκουρέστι 1948, Petit, Bibliographie, VIII. Ή BiblU)lheca Hagiographica Graeca (1957" ) καί τα συμπληρώματα τη; (Auctarium, 1969 καί Novum Auctarium, 1984), τταρα το 5τι φέρονται μέ το όνομα του F Halkin, είναι ένα συλλογικό έργο τών Βολλανδιστών, δπου εύρετηριάζονται ολα τα έκδεδομένα και ανέκδοτα ελληνικά μεσαιωνικά αγιολογικά κείμενα.

16 tf ΚΡΙΤΩΝ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ είναι άσματα άθλιας ποιότητας, συντεθειμένα άπο άτεχνους υμνογράφους καί έκδεδομένα άπο αυτοσχέδιους εκδότες. Παρά τις ελλείψεις καί τη μεροληπτική κρίση για το βιβλιογραφούμενο υλικό, ή εργασία του Petit προώθησε σημαντικά τη μεταβυζαντινή αγιολογική έρευνα καί στάθηκε ή αφορμή για τήν αναζήτηση άβιβλιογράφητων ακολουθιών καί τήν περιγραφή τους με μεγαλύτερη πληρότητα. Οι πρώτες συμπληρώσεις στή Βιβλιογραφία τών ακολουθιών έγιναν άπο τον Σωφρόνιο Εύστρατιάδη, ο όποιος περιέλαβε καί τις ακολουθίες πού εκδόθηκαν ώς το Γνώστης καί ερευνητής της εκκλησιαστικής υμνολογίας, συμπληρώνοντας τις παραλείψεις του Petit, δεν περιορίσθηκε στην αναγραφή τών αγιολογικών κειμένων άλλα επεκτάθηκε καί στην ανάλυση του ύμνολογικου περιεχομένου τών ακολουθιών δεν κατέγραψε μόνον τους κανόνες τών αγίων, τών οποίων οι ακολουθίες περιέχονται στα Μηναία. Προσθήκες αποκλειστικά στή Βιβλιογραφία του L. Petit (ώς το 1926) έγιναν άπο τον γράφοντα στα μέσα της δεκαετίας του 1970, με ανάλυση του ύμνολογικου περιεχομένου καί προσθήκη πίνακα με τα incipit τών κανόνων καί τών ακροστιχίδων. 'Ικανός αριθμός προσθηκών επισημάνθηκε καί περιλήφθηκε σε εργασίες πού συμπληρώνουν τις γενικές ελληνικές βιβλιογραφίες του Ε. Legrand, τών Δ. Γκίνη - Β. Μέξα, του Φ. 'Ηλιου καί τών Φ. Ήλιού- Πόπης Πολέμη. 37 Στις τελευταίες, με ελάχιστες εξαιρέσεις, ακολουθείται το μοντέλο του L. Petit: επισήμανση τών αγιολογικών κειμένων καί αγνόηση του ύμνολογικου περιεχομένου. "Αν ή υμνολογία τών φυλλάδων δεν προσείλκυσε ιδιαίτερα ώς τώρα το ενδιαφέρον τών σύγχρονων ερευνητών, αντίστοιχα καί ή διοίκηση της εκκλησίας άπο τα χρόνια της Τουρκοκρατίας δεν φάνηκε πρόθυμη να 34 Petit, Bibliographie, ÍX-XVI. 35 Σ. Εύστρατιάδης, «'Αγιολογικά. Βιβλιογραφία τών ακολουθιών», Έπετηρις 'Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών 9 (1932) Κ. Χρυσοχοίδης, «Συμβολή εις τήν Βιβλιογραφίαν τών ελληνικών ακολουθιών του L. ftìtit», Ο 'Ερανιστής 12 (1975) Βλ. πιο κάτω Πίνακα συντομογραφιών, με'-μη'.

17 κη ΚΡΙΤΩΝ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ παπά Ναυπλίου, στην έκδοση μιας σειράς έξι Μηναίων (Μαρτίου- Αύγούστου) στα έτη 1548 και Ό λόγιος κληρικός, πρόσφυγας στη Βενετία μετά την κατάληψη της γενέτειρας του άπό τους 'Οθωμανούς το 1540, αναμειγνύεται συστηματικά στην έκδοση λειτουργικών βιβλίων προς χρήση άπό την ορθόδοξη 'Ανατολή, ασχολούμενος κυρίως με την προετοιμασία και διόρθωση των προς έκδοση κειμένων. Συγγραφέας ó ίδιος πολλών ύμνολογικών έργων, δεν διστάζει να εμπλουτίσει τις ακολουθίες καί με δικές του συνθέσεις. Στην έκδοση μιας δεύτερης σειράς Μηναίων (Σεπτεμβρίου-Φεβρουαρίου), πού συμπλήρωναν την πρώτη, στα έτη , είναι πιο τολμηρός στην προσθήκη προσωπικών του συνθέσεων. Οι προσθήκες έργων του συνεχίσθηκαν καί σε επόμενες εκδόσεις Μηναίων, ως το 1584, στίς όποιες είχε ανάμειξη ó ίδιος ή ó αδελφός του Γρηγόριος Μαλαξός. 41 Οι ύμνολογικες παρεμβάσεις του Μαλαξου συνίσταντο κυρίως στην προσθήκη η συμπλήρωση κανόνων καί συγκεκριμένων ύμνων (μακαριστάρια, στιχηρά προσόμοια, ίδιόμελα, μεγαλυνάρια, «πεντηκοστάρια», απολυτίκια, καθίσματα, κοντάκια καί εξαποστειλάρια) σε αγίους καί εορτές πού ήδη υπήρχαν στα χειρόγραφα Μηναία καί ή τιμή τους ήταν παγιωμένη άπό την Εκκλησία. 42 'Αντίθετα φαίνεται να είναι εξαιρετικά προσεκτικός στην προσθήκη ύμνολογικής ύλης αφιερωμένης σέ ιερά πρόσωπα πού δέν απαντώνται στα Μηναία, έστω καί αν ή αγιότητα τους είναι αναγνωρισμένη από την Εκκλησία. Ή μοναδική ολόκληρη ακολουθία πού προσέθεσε (καί έκτοτε παρέμεινε στα μηναία) ήταν εκείνη ενός «παλαιού» αγίου, του αγίου Μητροφάνη, ο οποίος θεωρείται ως 6 πρώτος πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ενώ απέφυγε να παρεμβάλει ύμνολογικά κείμενα πού συνέθεσε για τοπικούς αγίους (δπως ó τιμώμενος στην πατρίδα του άγιος Θεοδόσιος ó νέος), ή νεομάρτυρες της εποχής του (δπως ó νεομάρτυρας Μι- 40 Διεξοδική ανάλυση για τις πολυπληθείς έκδεδομενες καί ανέκδοτες συγγραφές του Μαλαξοΰ βλ. στο Δ. Στρατηγόπουλος, Ό Νικόλαος Μαλαξός και το νμνογραφικό τον έργο (διδακτορική διατριβή), Θεσσαλονίκη Στρατηγόπουλος, Ό Νικόλαος Μαλαξός, και Στο ϊδιο,

18 ΕΙΣΑΓΩΓΗ y.u χαήλ ο Μαυροειδής), υποβάλλοντας έτσι γενίκευση της τιμής τους. 43 Δεν γνωρίζουμε αν υπήρξε κάποια επίσημη αντίδραση άπο το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως στις καινοτομίες του Μαλαξοΰ. Οι μαρτυρίες για καταδίκη των προσθηκών και αποκλεισμό τους άπο τη λατρεία ανάγονται στον 19 αιώνα και δεν στηρίζονται σε κάποια σύγχρονη πηγή. Παρά ταύτα, ή συλλογική επιφυλακτικότητα της ορθόδοξης εκκλησίας για τα λειτουργικά βιβλία πού τυπώνονται στή Δύση, ακόμη και με τήν επιμέλεια προσώπων με αναμφισβήτητο ορθόδοξο φρόνημα, οδήγησε τους μετά τα τέλη του 16 ου αιώνα εκδότες να απαλείψουν σχεδόν παντελώς άπο τις επόμενες εκδόσεις τών Μηναίων τίς προσθήκες του Μαλαξου. 44 Πάντως προσθήκες, οχι με τη μορφή ακολουθιών ή κανόνων άλλα ως συναξαριακες μνείες για νέους αγίους ή άλλα ιερά πρόσωπα ή θαυμαστά γεγονότα πού δεν περιέχονται στο σώμα τών εκκλησιαστικών αυτών βιβλίων, με εξαιρετική βέβαια φειδώ, εμφιλοχωρούν σε έντυπα μηναία κατά τον 16 αιώνα. Ενδεικτικά αναφέρεται ή μνεία του Θαύματος εν τω λάκω τον "Αοειν στον "Αθω. Το αγιολογικό υπόμνημα για το θαύμα, ως ανεξάρτητο κείμενο, καταγράφεται γιά πρώτη φορά στις αρχές του 16 ου α'ιώνα. Ούτε το συναξαριακο κείμενο ούτε ή μνεία του εισάγεται στα χειρόγραφα Μηναία πού αντιγράφονται ακόμη και στον "Αθω (χρησιμοποιώντας βυζαντινά άνθίβολα) τον ίδιο αιώνα άλλα καί μεταγενέστερα. "Εχει καταχωρηθεί όμως ως συναξαριακή μνεία ήδη στην έκδοση του Μηναίου του 'Ιουνίου του Ή επόμενη σοβαρή απόπειρα γιά προσθήκες στά Μηναία, άπο 43 2>ò iòta, 152 καί 207. Αντίθετα, αισθάνεται πιο ελεύθερο; να εισαγάγει ακολουθίες καί κανόνες, ιδίως σε ανώνυμους αγίους, στο Άνθολόγιον, στου οποίου την έκδοση συνέβαλε. Για τα ανθολόγια βλ. 'Γ. Σκλαβενίτης, «'Ανθολόγια και "συνθετικές" εκδόσεις λειτουργικών βιβλίων (16?-19^ αιώνας)», Το έντυπο ελληνικό βιβλίο, 75 *-19 * αιώνας, ΙΙοακτικά διεθνούς συνεδρίου, Δελφοί, Μαίου 2001, 'Αθήνα 2004, Στρατηγόπουλος, 'Ο Νικόλαος Μαλαξός, Κ. Χρυσοχοΐδτ,ς, «ΙΙαραδόσεις και πραγματικότητες στο "Αγιον "Ορος στα τέλη του Ι Κ' καί στις αρχές του ΙΣΤ αιώνα», Ό \40ως στυί<ς αιώνες, ' Αθήνα 1997, 120 (ΚΙΚ, 'Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, 'Αθωνικά Σύμμεικτα 4).

19 /.' KIMIlìN ΧΡΥΧΟΧΟΪΔΗΧ οσο είναι γνωστό, συνδέεται με τήν έκδοση των Μηναίων του άπο το τυπογραφείο του Δημητρίου Θεοδοσίου στη Βενετία. Λεν ε/ει ερευνηθεί ακόμη το εύρος και το είδος των προσθηκών, ωστόσο ένα πατριαρχικό έγγραφο τοϋ Ίωαννικίου Γ'του 1761 πού εκδόθηκε για να καταδικάσει την ενέργεια του τυπογράφου αναφέρει οτι «έτόλμησε προσθηναι καί παρενεΐραι νεωτέρους τινάς αγίους μη περιεχόμενους εν τη πάλαια τυπογραφία των προ τοσούτου χρόνου τύποι ς έκδεδομένων Μηναίων και πανταχού άναγινωσκομένων». 4 *' Άν δεχθούμε μια μαρτυρία του Καισαρίου Δαπόντε, ανάμεσα στις προσθήκες ήταν ολόκληρες οι άσματικες ακολουθίες στον άγιο Χαραλάμπη καί στον άγιο Άχίλλιο Λαρίσης. 4 ' Ή ενέργεια του Θεοδοσίου έγινε χωρίς την έγκριση της Μεγάλης Εκκλησίας καί κρίθηκε άπο τον πατριάρχη ως αντικανονική («πράγμα άπεμφαΐνον καί άπρόσφιλον καί των εκκλησιαστικών όρων τε καί κανόνων άλλότριον»). Στο πατριαρχικό έγγραφο διευκρινίζεται οτι οί προσθαφαιρέσεις στα ιερά βφλία απαγορεύονται καί αν κριθεί αναγκαίο να γίνει κάποια αλλαγή, αυτή πρέπει να έχει συνοδική έγκριση. Ή ελευθερία εν τοις ίεροις βιβ/ύοις επιφέρει σκάνδαλα, ανατρέπει τήν κανονική ακρίβεια καί εγκυμονεί τον κίνδυνο να υπεισέλθουν στή λατρεία άγιοι μή αναγνωρισμένοι άπο τήν επίσημη εκκλησία. Για τον λόγο αυτό ó πατριάρχης απαγορεύει τή χρήση τους στην 'Λνατολή, επισείοντας τήν ποινή του αφορισμού, καί συνιστά τήν «ορθόδοξη» έκδοση τών Μηναίων του τυπογραφείου τών Γλυκήδων. 48 Ι ο πατριαρχικό έγγραφο είναι αποκαλυπτικό για τήν αρνητική στάση της επίσημης εκκλησίας κατά τον \8 fj αιώνα στην εισαγωγή ακολουθιών νέων αγίων στή λατρευτική πρακτική της καθολικής εκκλησίας, άλλα καί για τήν επιφυλακτικότητα όσον άφορα τήν αναγνώριση της αγιότητας τους. Ή επιφυλακτική αυτή τακτική, 46 Έλέντ, Άγγελομάτη-Τσουγκαράκη, «Μία πατριαρχική καταδίκη τοϋ τυπογραφείου τοϋ Δημητρίου Θεοδοσίου (1761)», '() Ίυπινιστηζ 18 (1986) Κ. Σάθας, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, τ. Γ', Κενετία 1873, Βλ. καί Άγγελομάτη-Τσουγκαράκη, ο.π., Στο lòia,

20 ΚΙΙΑΙΩΙΉ λα' τουλάχιστον ώς προς το θέμα των ύμνολογικών καινοτομιών, τηρήθηκε καί στίς αναθεωρήσεις και διορθώσεις τών έντυπων Μηναίων που επιχειρήθηκαν στον 19'> αιώνα καί έφεραν την έγκριση του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Ή αναθεώρηση του κειμένου των έντυπων Μηναίων άπο τον Ίμβριο λόγιο ιερομόναχο Βαρθολομαίο Κουτλουμουσιανο συντελέσθηκε με εκκλησιαστική έγκριση στη διάρκεια της πατριαρχείας τριών πατριαρχών του πρώτου μισού του 19ου aitava (Κωνσταντίου του άπο Σιναίου, Γρηγορίου του ζ καί 'Ανθίμου Ε'). 49 Ή αναθεώρηση στηρίχθηκε σε χειρόγραφα άλλα καί έντυπα Μηναία, συνίστατο στη διόρθωση τυπογραφικών σφάλματος, στην αποκατάσταση του μέτρου στα ποιητικά κείμενα καί στην προσθαφαίρεση κανόνων καί τροπαρίων. Ή ατελής άλλα αξιόλογη αυτή αναθεώρηση, πού κατέληξε στή νέα έκδοση τών Μηναίων άπο το 1843 καί εξής, δεν συμπεριέλαβε ακολουθίες νέων αγίων.'* 3 Στον εκτενή πρόλογο που προέταξε ó Βαρθολομαίος στ/;ν έκδοση του πρώτου τόμου τών αναθεωρημένων Μηναίων, δεν κάνει καμία νύξη για τήν εισαγωγή στα Μηναία τών 'Ακολουθιών τους, είτε άπο χειρόγραφα είτε άπο φυλλάδες. Ωστόσο σε μερικές αναπληρώσεις ακολουθιών, πάντοτε γιά αγίους καθιερωμένους στα Μηναία, χρησιμοποίησε νεώτερα κείμενα πού είχαν ενσωματωθεί σε έκδεδομένες φυλλάδες (π.χ. ή ακολουθία τών αγίων 'Αθανασίου καί Κυρίλλου αναπληρώθηκε άπο το κείμενο της έντυπης φυλλάδας του 1840).'' 49 Σχεδίασμα για τη βιογραφία και το έργο του βλ. στο Λ. Στρατής, Βαρθολομαίος Κουτλουμνυσιανοζ ( ). Βιογραφία - Έργογραη/α, "Αγιον "Ορο; 2(Κ)2. 50 Ί ò έπιτελεσοέν έργο αναλύεται εκτενώς στον πρόλογο της έκδοσης του πρώτου τόμου τών νέων Μηναίων (Μηναΐον Σεπτεμβρίου) που εκδόθηκε στή Βενετία το Ο πρόλογος ανατυπώθηκε και στην επανέκδοση του Μηναίου τον Σεπτεμβρίου από τήν 'Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας τ? ( ς Ελλάδος, 'Αθήνα 1959, σ. ιγ'-κ', και χρησιμοποιείται εδώ. Παρουσίαση της εργασίας του Βαρθολομαίου, στηριζόμενη σχεδόν αποκλειστικά στα στοιχεία που παραθέτει ó λόγιος μοναχός διορθωτής βλ. στο Στρατής, ó'..-τ., Μηναΐον τον Σεπτέμβρη»', σ. ιη. Βλ. πιο κάτω, σ. 3-4 (ακολουθία 'Αθανασίου και Κυρίλλου, Κωνσταντινούπολη IHM)).

21 λβ' ΚΡΙΤΩΝ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ Το ίδιο έτος (1843) κυκλοφόρησε και ή πρώτη έκδοση των Μηναίων πού τυπώθηκε στην 'Ανατολή, άπο την Κεντρική Εκκλησιαστική Επιτροπή του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Στα Μηναία αυτά, πάντοτε με τήν έγκριση του πατριαρχείου, συμπεριλήφθηκαν καί διορθώσεις πού είχε επιφέρει παλαιότερα ό Καισάριος Δαπόντες. Καί ή έκδοση αυτή δεν φαίνεται να περιλαμβάνει τουλάχιστον σημαντικές προσθήκες (ύμνους ή ακολουθίες) πού αναφέρονται στους νέους αγίους. Ό προβληματισμός για τήν τύχη των νέων αγίων καί των φυλλάδων τους, πού εν τω μεταξύ, προϊόντος του 19 ου αιώνα, συνεχώς αυξανόταν, επανερχόταν, άλλοτε υπαινικτικά καί άλλοτε διατυπωμένος με περισσότερη σαφήνεια, κάθε φορά πού άνακινεΐτο το θέμα της αποκατάστασης των λειτουργικών βιβλίων καί ιδιαίτερα τών Μηναίων. Το 1896, 6 'Αθανάσιος Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, με Υπόμνημα πού υπέβαλε στον πατριάρχη "Ανθιμο Ζ' σχετικά με τήν αναθεώρηση τών Μηναίων, μεταξύ άλλων πρότεινε να εισαχθούν οι ακολουθίες τών νέων αγίων στα Μηναία, σε συμφωνημένη ημερομηνία της μνήμης τους. Προνοώντας για τυχόν πολιτικές παρενέργειες καί αντιδράσεις ζήτησε να εξαιρεθούν οι άγιοι τών οποίων ó βίος σχετίζεται με γεγονότα πού θα μπορούσαν να θίξουν τους μουσουλμάνους υπηκόους του σουλτάνου. Στο θέμα επανήλθε λίγα χρόνια αργότερα με τήν Αντοσχέδιον γνώμην πού υποβλήθηκε στο οικουμενικό πατριαρχείο το 1904, προτείνοντας να προστεθούν «τών δείνα 52 Για την έκδοση τών Μηναίων στην Κωνσταντινούπολη καί τις διορθώσεις του Καισαρίου Δαπόντε βλ. Σ. Πασχαλίδης, «Ή διόρθωση τών μηναίων άπο τον Καισάριο Δαπόντε» (ύπο έκδοση στον Τιμητικό τόμο εις μνήμην Ιωάννου Φονντονλη). 53 Ε. Κουρίλας, «Αι προς άναθεώρησιν τών εκκλησιαστικών βιβλίων γενόμεναι άπόπειραι εν τη όρθοδόξω 'Ανατολική Εκκλησία», Νέα Σιών 30 (1935), Τωμαδάκης, Κλείς, 136. Γόνιμο σχολιασμό για τον κυκεώνα πού επικρατεί στα έντυπα Μηναία, κριτική του έργου του Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανοΰ καί προτάσεις για την επανέκδοση τους είχε αναπτύξει καί παλαιότερα ó Α. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς («Σχεδίασμα περί τών λειτουργικών βιβλίων», Vizantyskij Vremennik 1, 1894, ).

22 ΕΙΣΑΓΩΓΗ λγ' και δείνα εορτών ακολουθίας αν ύπάρχωσι παλαιαι εν τοις χειρογράφοις, και αν μη, αί δοκιμώτεραι των νέων», υποδεικνύοντας και κάποια νέα κριτήρια: οι ποιητές τους να είναι δογματικά άνεπίληπτοι, να έχουν ενάρετο βίο και να γνωρίζουν μελοποιία. Οι προτάσεις του Παπαδοπούλου-Κεραμέως παρέμειναν αναξιοποίητες. Ή ορισθείσα τριμελής πατριαρχική επιτροπή δεν φαίνεται να εργάσθηκε αποτελεσματικά και το θέμα άτόνισε. "Οταν στην Κωνσταντινούπολη άνεκινεΐτο το θέμα της διόρθωσης των εκκλησιαστικών βιβλίων, κυκλοφορούσε ή αθηναϊκή έκδοση τών Μηναίων του Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανοΰ, με προσθήκες και διορθώσεις του αρχιμανδρίτη 'Ιωάννου Μαρτίνου (μετέπειτα επισκόπου Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως), υμνογράφου και γνώστη της βυζαντινής μελοποιίας (1896). Ό Μαρτίνος υπήρξε πιο τολμηρός στίς επεμβάσεις του: πλούτισε τις μνήμες πολλών αγίων με απολυτίκια πού συνέθεσε ó ϊδιος και παρενέβαλε τρεις ολόκληρες ακολουθίες για νέους αγίους, του 'Αθανασίου αρχιεπισκόπου Χριστιανουπόλεως πού συνέταξε ό ίδιος, του Λουκά του Στειριώτου και του Σεραφείμ του εν τω ορει Δομπου. Επικρίνοντας τή Μεγάλη Εκκλησία για τον προ αιώνων εξοβελισμό τών ποιημάτων του Νικολάου Μαλαξου, θέτει ευθέως το θέμα της εισαγωγής τών ακολουθιών τών νέων αγίων στα Μηναία: «Δια τί λοιπόν να μήν άναπληρώνται τα κενά υπό τών κατά καιρούς αναφαινομένων δοκίμων και κρατίστων υμνογράφων, μετά τήν έπιθεώρησιν και εγκρισιν της Εκκλησίας; Δια τί εν τοις νέοις Μηναίοις να μή συμπεριληφθώσι και αϊ άκολουθίαι τών νεοφανέντων αγίων, Διονυσίου του Αίγίνης, Γερασίμου του Νοταρά, τών νεομαρτύρων Κωνσταντίνου του 'Υδραίου, Δημητρίου και Παύλου τών εν Τριπόλει άθλησάντων, Φιλοθέας της εξ 'Αθηνών, και άλλων ους ó θεός δια σημείων καί 54 [Α. ΙΙατταδόπουλος-Κεραμεύς], «Αυτοσχέδιος γνώμη περί νέας εκδόσεως τών Μηναίων», Ίίχκλησιαστική Άληβεια 24 (1904) 154. Βλ. καί Τωμαδάκης, Κλείς, Χ. θέμελης, «Ή εν 'Αθήναις καί εν έτει 1896 εκδοσις τών Μηναίων», θεολογία 47 (1976) ,

23 λδ' ΚΡΙΤΩΝ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ θαυμάτων έδόξασε; Των άγιων τούτων έορταζομένων και της ακολουθίας αυτών από φυλλάδας ψαλλομένης, τι τάχα διαφέρει ή φυλλάς του Μηναίου»; Παρά τις διακηρύξεις του, ó Μαρτίνος δεν τόλμησε να εισαγάγει μαζικά νέα ύμνολογική ύλη στα Μηναία. Σε διαφορετική περίπτωση, είναι αμφίβολο αν θα είχε την έγκριση της 'Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος για την κυκλοφορία των Μηναίων του, ή ποία και του δόθηκε. Μια νέα πατριαρχική επιτροπή, πού συστήθηκε άπο τον πατριάρχη Φώτιο Β' το 1932 για να επανεξετάσει το θέμα της διόρθωσης των εκκλησιαστικών βιβλίων καί να εισηγηθεί ένα πρόγραμμα εργασιών, δεν φαίνεται να κατέληξε σε κάποιο αποτέλεσμα. Άπο τα ανωτέρω εκτεθέντα γίνεται σαφές ότι στον 19ο καί 20òv αιώνα οι επίσημες εκκλησιαστικές αρχές, τόσο στην Κωνσταντινούπολη δσο και στην 'Αθήνα, παρέμειναν διστακτικές στην ένταξη μεγάλου αριθμού νέων προσώπων στον ετήσιο λειτουργικό κύκλο, χωρίς να αμφισβητούν τουλάχιστον ευθέως τήν αγιότητα τους. Καί τοΰτο γιατί ή εισαγωγή τών ακολουθιών τους στα Μηναία θα σήμαινε αυτόματα τον καθολικό καί υποχρεωτικό εορτασμό τους άπο το σύνολο της ορθόδοξης εκκλησίας, τουλάχιστον της ελληνόφωνης, θα διεύρυνε ίσως άκριτα τή γεωγραφική εμβέλεια τοπικών λατρευτικών συνηθειών καί θα δημιουργούσε ογκώδη καί δύσχρηστα βιβλία, επιμηκύνοντας συγχρόνως τον χρόνο τών εκκλησιαστικών ακολουθιών. Το κενό πού δημιουργήθηκε άπο τις ατελέσφορες προσπάθειες της εκκλησιαστικής διοίκησης για τή διαχείριση του όγκου του νέου υλικού τών ακολουθιών άρχισε να καλύπτεται με ενθουσιώδεις προσωπικές συμβολές. Ή συστηματική συναγωγή καί κριτική επεξεργασία τών νέων ακολουθιών υπήρξε το έργο ζωής για τον ιερέα καί οικονόμο Σκιάθου Γεώργιο Ρήγα ( ), συγγραφέα ακολουθιών καί άριστο γνώστη της βυζαντινής μουσικής. Ζώντας στο 56 Στο lòto, Τωμαδάκης, Κλείς, Βλ. καί περιοδικό Εκκλησία 13 (1935) Για τον Γεώργιο Ρήγα βλ. Β. Σκουβαράς, «Το ύμνογραφικο έργο του 'Αλέξ. Παπαδιαμάντη καί του Άλέξ. Μωραϊτίδη», Άρχεΐο Ευβοϊκών Μελετών 10

24 ΕΙΣΑΓΩΓΗ /.ε' πνευματικό κλίμα του 'Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και του 'Αλέξανδρου Μωραϊτίδη καί εξοικειωμένος με τις ύμνολογικες ενασχολήσεις τους, μετά άπο τριακονταετή περίπου προσπάθεια ( ), συγκρότησε ογκωδέστατο καλλιγραφημένο χειρόγραφο (διαιρεμένο σε δύο ήμίτομους) με ακολουθίες αγίων, πού θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως απόπειρα για τή δημιουργία μιας παράλληλης σειράς συμπληρωματικών μηναίων. 59 "Οπως ó ίδιος αναφέρει στον Πρόλογο του πρώτου τόμου του χειρογράφου, ή εργασία του είναι μιά, δχι πλήρης, συλλογή ακολουθιών αγίων καί αναμνήσεων θαυμάτων (κυρίως εικόνων της Θεοτόκου) μη περιεχομένων εν τοϊς κανονικοΐς λειτονργικοΐς της "Εκκλησίας βιβλίοις, συναθροισμένες από έντυπα (φυλλάδες) καί χειρόγραφα, τίς όποιες κατέταξε με ημερολογιακή σειρά. 60 Ειδικότερα, ασχολήθηκε με τή φιλολογική αποκατάσταση τών κειμένων, τή διόρθωση της τυπικής διάρθρωσης κάθε ακολουθίας σύμφωνα με τους κανόνες τών τυπικών διατάξεων της Εκκλησίας, με τή συμπλήρωση ύμνων είλημμένων από έντυπα καί χειρόγραφα καί τήν προσθήκη ελάχιστων συνθέσεων του. Στο τέλος κάθε ακολουθίας σημειώνει σχολαστικά καί αιτιολογεί τίς παρεμβάσεις. Αξιολογώντας ó ίδιος το έργο του στο τέλος του Προλόγου, το θεωρεί ως συμπλήρωμα τών Μηναίων, δεν θεωρεί δμως απαραίτητο καί πρέπον να χρησιμοποιούνται οι ακολουθίες άπο δλες τίς ορθόδοξες εκκλησίες, παρά μόνον (1960) ó ίδιος, «'Ανέκδοτα κολλυβαδικα συνθέματα του Διονυσίου Έπιφανιάδη καί του Γεωργίου Ρήγα», "Αρχείο Ευβοϊκών Μελετών 10 (1963) Χ. Χειμώνας, «Σελίδες άπο τή σκιαθίτικη πνευματική παράδοση Α'», Άρχεϊο Ευβοϊκών Μελετών 22 ( ) Οικονόμου Γεωργίου Ρήγα, Τνπικον (Λειτουργικά Βλατάδων 1), Θεσσαλονίκη 1994 (Πρόλογος Ι. Φουντούλη,8-10). 9 Άκολονθίαι αγίων συλλεγεϊσαι καί επιμελώς οιορθωθεϊσαι τιαρά Γεωργίου Α. Ρήγα, Οικονόμου καί 'Αρχιερατικού 'Επιτρόπου Σκιάθ<η\ Έν Σκιάθω 1928' πανομοιότυπη έκδοση του χειρογράφου πού θα ολοκληρωθεί σε έξι τόμους: τ. 1-5, 'Αθήνα (ακολουθίες Σεπτεμβρίου-Ίουνίου). Πληροφορίες για το χειρόγραφο καί τον συγγραφέα του παρέχει ó Φ. Δημητρακόπουλος στην Εισαγωγή του πρώτου τόμου της έκδοσης ('Αθήνα 2003, VH-XV). 60 Είναι σαφές Οτι ó Ρήγας αγνοούσε τη Βιβλιογραφία του Petit, ή οποία εκδόθηκε δύο χρόνια πριν ολοκληρώσει την εργασία του.

25 >< ΚΡΙΤΩΝ ΧΡΥΣΟΧΟΐΔΗΣ δπου το καλεί ή εκκλησιαστική ανάγκη ή ό επιχωριάζων κατά τόπους εορτασμός κάποιων αγίων. Τον έπιχωριάζοντα εορτασμό της τιμής μιας μεγάλης ομάδας αγίων, και συγκεκριμένα των αγίων της Κύπρου, έρχεται να καλύψει ή πρόσφατη έκδοση μιας σειράς «τοπικών» Μηναίων. Το εγχείρημα αποτελεί την πρώτη κωδικοποίηση ακολουθιών και την οργάνωση τους σε παράλληλα Μηναία για λειτουργική χρήση, πού εκδίδεται άπό επίσημη εκκλησιαστική αρχή, τήν αυτοκέφαλη Εκκλησία της Κύπρου. Στα Κυπριά Μηναία καταχωρήθηκαν οι ακολουθίες Κυπρίων αγίων και εκείνων πού τιμώνται ειδικά στο νησί καί περιέχονταν στα καθιερωμένα Μηναία της ορθόδοξης Εκκλησίας, ή είχαν εκδοθεί σε φυλλάδες ή παρέμεναν ακόμη ανέκδοτες. Το έργο, πού ολοκληρώθηκε μετά από πολυετή επιστημονική έρευνα, παρά τις εύλογες αντιρρήσεις για περιττές επαναλήψεις (ακολουθίες πού περιέχονται στα επίσημα Μηναία), μπορεί να αποτελέσει το μοντέλο για τή συγκρότηση αντίστοιχων «τοπικών» Μηναίων στον κυρίως ελλαδικό χώρο. Συγχρόνως όμως υποδεικνύει και το μέγεθος ενός παρόμοιου εγχειρήματος. Τολμηρή απόπειρα για τή συναγωγή δλων τών ύμνολογικών κειμένων πού αφορούν αγίους καί αναμνήσεις θαυμαστών γεγονότων καί χρονολογούνται από το 1453 ως τον 20«* αιώνα αποτελεί μέρος ενός επιστημονικού προγράμματος πού άρχισε να εκπονείται στή Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης. 'Απώτερος στόχος του προγράμματος είναι ή δημιουργία μιας ηλεκτρονικής τράπεζας δεδομένων πού θα περιέχει τις πληροφορίες μιας Νεοελληνικής αγιολογικής βιβλιοθήκης. 'Οργανικό της συμπλήρωμα θα είναι τα στοιχεία μιας «Νεοελληνικής ύμνολογικής βιβλιοθήκης». 62 Μένει να αποδειχθεί ή συνέχεια'του φιλόδοξου αύτοΰ εγχειρήματος. 61 Κνηρια Μηναία, τ. Α'-Θ', Λευκωσία , έκδοση 'Ιερά 'Αρχιεπισκοπή Κύπρου ακολουθίες Σεπτεμβρίου-Ίουλίου). Ό ύπο έκδοση δέκατος τόμος θα περιλαμβάνει τις ακολουθίες του μηνός Αυγούστου. Βλ. και Ι. Φουντούλης, Κληρονομιά 27 (1995) καί 29 (1997) (βιβλιοκρισίες). 62 Θ. Δετοράκης, «Ή Bibliotheca Hagiographica Neograeea. "Ενα ερευνητικό πρόγραμμα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης», Οι ήρωες της 'Ορθόδοξης 'Εκκλησίας.

26 ΕΙΣΑΓΩΓΗ λζ* Ή μεγάλη συλλογή ακολουθιών της Ντόρης Παπαστράτου (εξακόσιες εξήντα πέντε φυλλάδες και σύμμικτοι τόμοι) αποτελεί αξιολογότατο δείγμα ενός υλικού πού, όπως αναλύθηκε ανωτέρω, μολονότι έχει βιβλιογραφηθεΐ πριν ογδόντα χρόνια, παραμένει ακόμη διάσπαρτο καί τίς περισσότερες φορές δυσεύρετο. Ή περιγραφή της συλλογής ασφαλώς δεν είναι μια νέα βιβλιογραφία. Δεν φιλοδοξεί να αντικαταστήσει τή Βιβλιογραφία του L. Petit, ούτε τίς προσθήκες πού έγιναν σε αυτήν, εφόσον από τή φύση της δεν διεκδικεί τα εύσημα πληρότητας. Και οι περίγραφες τών ακολουθιών δεν αχρηστεύουν άλλα συμπληρώνουν τις προηγούμενες. "Ετσι, κατά τήν καταγραφή του περιεχομένου δίδεται ιδιαίτερο βάρος στο εξοβελισμένο καί παραμελημένο ώς τώρα ύμνολογικό τους περιεχόμενο, χωρίς να παραβλέπονται καί τα αγιολογικά κείμενα. Καί τοΰτο γιατί ó ίδιος ó ορός ακολουθία παραπέμπει αυτόματα σε μια θρησκευτική εκδήλωση πού συντελείται μέσα στον ναό, συνδέεται αναπόσπαστα με τή λατρεία καί, ενταγμένη στον ετήσιο λειτουργικό κύκλο της Εκκλησίας, αποσκοπεί στο να υμνολογήσει τον άγιο τήν ήμερα πού τελείται ή μνήμη του. Τα αγιολογικά κείμενα (εκτενής Βίος ή συναξάριο, διήγησις κλπ.), μολονότι είναι οι βασικές πήγες άπό οπού 6 υμνογράφος αντλεί τα πραγματολογικά στοιχεία για τή σύνθεση της ακολουθίας του, στή λειτουργική πρακτική έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Στή λατρευτική σύναξη ó άγιος τιμάται πρωταρχικά με ποιητικά κείμενα παρά με τον πεζό λόγο. Ύπο αυτήν τήν έννοια, ή παρουσίαση της συλλογής αποτελεί συμβολή για μια νέα βιβλιογράφηση του ειδικού αύτου βιβλιακού υλικού. Στις εξακόσιες εξήντα πέντε φυλλάδες καί σύμμικτους τόμους καταγράφονται τα ποιητικά κείμενα (κυρίως οι κανόνες) τών ακολουθιών για τριακόσια ενενήντα τέσσερα ιερά πρόσωπα (για τριακόσιους σαράντα οκτώ αγίους, για επτά εορτές του δεσποτικού κύκλου καί για τριάντα εννέα εορτές της Θεοτόκου, άπό τίς όποιες πέντε αφορούν εορτές του θεομητορικού κύκλου καί τριάντα τέσσερεις έορ- Οίνέοι άγιοι, 8 ϊ-1&κ αιώνας, 'Αθήνα 2004,3^-373 ( Εθνικό "Ιδρυμα Ερευνών. Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, Διεθνή συμπόσια 15).

Κολλυβάδες και Νεοµάρτυρες - Αγιότητα και Θεολογία του Μαρτυρίου

Κολλυβάδες και Νεοµάρτυρες - Αγιότητα και Θεολογία του Μαρτυρίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Κολλυβάδες και Νεοµάρτυρες - Αγιότητα και Θεολογία του Μαρτυρίου Ενότητα 8: Oι οµάδες των Νεοµαρτύρων Συµεών Πασχαλίδης Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Αγιολογία - Εορτολογία

Αγιολογία - Εορτολογία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 6: Ιστορική επισκόπηση της αγιολογικής γραµµατείας: Γ (15 ος -19 ος αιώνας). Συµεών Πασχαλίδης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Αγιολογία - Εορτολογία

Αγιολογία - Εορτολογία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 1: Η θέση της Αγιολογίας στη Θεολογία και τις ανθρωπιστικές επιστήµες. Συµεών Πασχαλίδης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Κολλυβάδες και Νεοµάρτυρες - Αγιότητα και Θεολογία του Μαρτυρίου

Κολλυβάδες και Νεοµάρτυρες - Αγιότητα και Θεολογία του Μαρτυρίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Κολλυβάδες και Νεοµάρτυρες - Αγιότητα και Θεολογία του Μαρτυρίου Ενότητα 10: Η Νεοµαρτυρολογική Γραµµατεία του 18ου αιώνα Συµεών Πασχαλίδης

Διαβάστε περισσότερα

Κολλυβάδες και Νεοµάρτυρες - Αγιότητα και Θεολογία του Μαρτυρίου

Κολλυβάδες και Νεοµάρτυρες - Αγιότητα και Θεολογία του Μαρτυρίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Κολλυβάδες και Νεοµάρτυρες - Αγιότητα και Θεολογία του Μαρτυρίου Ενότητα 6: Άλλοι Κολλυβάδες συνεργοί του συγγραφικού έργου των πρωτεργατών

Διαβάστε περισσότερα

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης.

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Οι Άγιοι της. Ενότητα 5: Άγιοι Αρχιεπίσκοποι της Συµεών Πασχαλίδης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορική Μονή του Σωτήρος Xριστού στο Kουμπέ Ρεθύμνου

Η ιστορική Μονή του Σωτήρος Xριστού στο Kουμπέ Ρεθύμνου 28/02/2019 Η ιστορική Μονή του Σωτήρος Xριστού στο Kουμπέ Ρεθύμνου / Ιερές Μονές Η γυναικεία Mονή του Σωτήρος Χριστού είναι κτισμένη στον λόφο του Τιμίου Σταυρού, στο προάστιο του Κουμπέ Ρεθύμνου. Η μονή

Διαβάστε περισσότερα

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης.

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Οι Άγιοι της. Ενότητα 1: Θεσσαλονίκη: Ιστορικά και Πολιτισµικά Χαρακτηριστικά Συµεών Πασχαλίδης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΗ ΔΥΣΗ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΝΤΥΠΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ (16 Ο αι.)

ΣΤΗ ΔΥΣΗ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΝΤΥΠΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ (16 Ο αι.) ΣΤΗ ΔΥΣΗ ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΝΤΥΠΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ (16 Ο αι.) 1. Από τον Έρασμο στο Textus Receptus Πρώτη έκδοση του ελληνικού κειμένου της Αγ. Γραφής η πολύγλωσση Κομπλουτιανή

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων

Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων : Η δεύτερη περίοδος της εκκλησιαστικής υμνογραφίας (Ε - Ζ αι.) Γεώργιος Φίλιας Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας 2. Η δεύτερη περίοδος της εκκλησιαστικής

Διαβάστε περισσότερα

Η Ομογένεια θρηνεί τον Ποιμενάρχη της

Η Ομογένεια θρηνεί τον Ποιμενάρχη της 26/03/2019 Η Ομογένεια θρηνεί τον Ποιμενάρχη της Οικουμενικό Πατριαρχείο / Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας Γράφει η Ναταλία Δανδόλου «Όλα τα ποτάμια που κυλούν ορμητικά ή ράθυμα έχουνε μια μονάχα νοσταλγία: τη

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα ΚΕ Παυλείων-Αργυρούν Ιωβηλαίον

Πρόγραμμα ΚΕ Παυλείων-Αργυρούν Ιωβηλαίον 27 Μαΐου 2019 Πρόγραμμα ΚΕ Παυλείων-Αργυρούν Ιωβηλαίον Πολιτισμός / Εκδηλώσεις ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ Δευτέρα 27 Μαΐου Παρασκευή 31 Μαΐου Ιατρική Εβδομάδα αφιερωμένη στον Άγιο Λουκά τον Ιατρό Τρίτη 28 Μαΐου,

Διαβάστε περισσότερα

1. Στα αποστολικά χρόνια, η Θεία Ευχαριστία γινόταν διαφορετικά από τον τρόπο που έγινε τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου.

1. Στα αποστολικά χρόνια, η Θεία Ευχαριστία γινόταν διαφορετικά από τον τρόπο που έγινε τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου. ΜΑΘΗΜΑ 22 ο ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ Θ.ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με την ιστορία της αρχαίας Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό κάθε

Διαβάστε περισσότερα

β. εκφράζουν αλήθειες για τον Χριστό, τη Θεοτόκο, την Αγία Τριάδα, τους αγίους

β. εκφράζουν αλήθειες για τον Χριστό, τη Θεοτόκο, την Αγία Τριάδα, τους αγίους ΜΑΘΗΜΑ 30 Ο 31 Ο ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗ ΛΑΤΡΕΙΑ Να συμπληρώσετε την πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία την επιλογή

Διαβάστε περισσότερα

Αγιολογία - Εορτολογία

Αγιολογία - Εορτολογία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 5: Ιστορική επισκόπηση της αγιολογικής γραµµατείας: Β (8 ος -15 ος αἰώνας) Συµεών Πασχαλίδης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Ένα εξαιρετικό και αποκαλυπτικό βιβλίο για την Μονή Βατοπαιδίου και την Λίμνη Βιστωνίδα!

Ένα εξαιρετικό και αποκαλυπτικό βιβλίο για την Μονή Βατοπαιδίου και την Λίμνη Βιστωνίδα! 10 Σεπτεμβρίου 2019 Ένα εξαιρετικό και αποκαλυπτικό βιβλίο για την Μονή Βατοπαιδίου και την Λίμνη Βιστωνίδα! Επιστήμες / Εκδόσεις Πασχάλης Ανδρούδης, Μοναχός Κοσμάς Σιμωνοπετρίτης (Παναγιώτης Κυρανούδης)

Διαβάστε περισσότερα

Τα αρχεία του Αγίου Όρους για την ελληνικότητα της Μακεδονίας

Τα αρχεία του Αγίου Όρους για την ελληνικότητα της Μακεδονίας 11/02/2019 Τα αρχεία του Αγίου Όρους για την ελληνικότητα της Μακεδονίας / Επικαιρότητα Μια ενδιαφέρουσα ομιλία πραγματοποιήθηκε στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, στα πλαίσια των επετειακών εκδηλώσεων

Διαβάστε περισσότερα

Εορτολογία. Ενότητα 8: Οι Εορτές των Αγίων. Γεώργιος Φίλιας Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας

Εορτολογία. Ενότητα 8: Οι Εορτές των Αγίων. Γεώργιος Φίλιας Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας Εορτολογία Ενότητα 8: Γεώργιος Φίλιας Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας A) (1 από 4) Μαρτύριο Πολυκάρπου (2 ος αι.): η αρχαιότερη μαρτυρία για την καθιέρωση ετήσιου εορτασμού της μνήμης των μαρτύρων.

Διαβάστε περισσότερα

Απονομή Οφφικίου από τον Μητρ. Κωνσταντίας

Απονομή Οφφικίου από τον Μητρ. Κωνσταντίας 04/12/2018 Απονομή Οφφικίου από τον Μητρ. Κωνσταντίας Αυτοκέφαλες Εκκλησίες / Εκκλησία της Κύπρου Με τον εόρτιο Πανηγυρικό Αρχιερατικό Εσπερινό χοροστατούντος Πανιερωτά Μητροπολίτη Κωνσταντίας και Αμμοχώσ

Διαβάστε περισσότερα

Α ΕΞΑΜΗΝΟ. Επιλέγονται τρία (3) από τα παραπάνω προσφερόμενα μαθήματα. ΣΥΝΟΛΟ (επί των επιλεγομένων μαθημάτων) 30 Β ΕΞΑΜΗΝΟ

Α ΕΞΑΜΗΝΟ. Επιλέγονται τρία (3) από τα παραπάνω προσφερόμενα μαθήματα. ΣΥΝΟΛΟ (επί των επιλεγομένων μαθημάτων) 30 Β ΕΞΑΜΗΝΟ Το σύνολο των Πιστωτικών Μονάδων (), που απαιτούνται για την απόκτηση του Μ.Δ.Ε., ανέρχονται σε 120. Αναλυτικότερα το πρόγραμμα των μαθημάτων διαμορφώνεται ανά κατεύθυνση ως εξής: 1. ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΒΙΒΛΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Ολυμπία Τσαρουχά, «Εισαγωγή» (για το έργο Κλίνη Σολομώντος του Ιωάννη Μορεζήνου)

Ολυμπία Τσαρουχά, «Εισαγωγή» (για το έργο Κλίνη Σολομώντος του Ιωάννη Μορεζήνου) Ολυμπία Τσαρουχά, «Εισαγωγή» (για το έργο Κλίνη Σολομώντος του Ιωάννη Μορεζήνου) Ο Ιωάννης Μορεζήνος θεωρείται ο πρώτος κρητικός πεζογράφος που, στο τέλος του 16ου αιώνα, μας χάρισε ένα εκτενές γλαφυρό

Διαβάστε περισσότερα

Η Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή της Kλάσης Δυτική Εξαρχία:

Η Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή της Kλάσης Δυτική Εξαρχία: Aνακοίνωση Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Kλάσης - Δυτική Εξαρχία, είναι μια τοπική παραδοσιακή Ορθόδοξη Εκκλησία που συνεχίζει την προ-σχισματική (1054) Πίστη και Πρακτική της πρώιμης Δυτικής Εκκλησίας. Με αυτόν

Διαβάστε περισσότερα

Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014

Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014 Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014 Επιμέλεια έκθεσης Αγαθονίκη Τσιλιπάκου, Νίκος Μπονόβας Mε την περιοδική έκθεση «Η τιμή του αγίου Μάμαντος στη Μεσόγειο: Ένας ακρίτας

Διαβάστε περισσότερα

Μητρ. Βελγίου: «Αναμένοντες τον Πατριάρχη του Γένους»

Μητρ. Βελγίου: «Αναμένοντες τον Πατριάρχη του Γένους» 27/09/2019 Μητρ. Βελγίου: «Αναμένοντες τον Πατριάρχη Γένους» Οικουμενικό Πατριαρχείο / Μητροπόλεις Οικουμενικού Θρόνου Το έτος 2019, με συμπλήρωση πενήντα ετών από ίδρυση Ιεράς Μητροπόλεως Βελγίου, Εξαρχίας

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία και τελεσιουργία της Λειτουργίας των

Ιστορία και τελεσιουργία της Λειτουργίας των 15 Μαρτίου 2019 Ιστορία και τελεσιουργία της Λειργίας Προηγιασμένων Δώρων Θρησκεία / Θεία Λατρεία Γεώργιος Ζαραβέλας, Θεολόγος Σημείο αναφοράς τυπικού της Μεγάλης Τεσσαρακοστής αποτελεί η μετάδοση Προηγιασμένων

Διαβάστε περισσότερα

Δημήτριος Κων. Μπαλαγεώργος. Ιστορία της διαμορφώσεως του Τυπικού της. Ορθοδόξου Εκκλησίας

Δημήτριος Κων. Μπαλαγεώργος. Ιστορία της διαμορφώσεως του Τυπικού της. Ορθοδόξου Εκκλησίας Δημήτριος Κων. Μπαλαγεώργος Ιστορία της διαμορφώσεως του Τυπικού της Ορθοδόξου Εκκλησίας Η λατρεία είναι ένα φαινόμενο του ανθρωπίνου βίου που σχετίζεται με τη θρησκεία και συνιστά το κέντρο γύρω από το

Διαβάστε περισσότερα

Πατέρες και Οικουµενικοί Διδάσκαλοι. Πατρολογία Ι (Υ102) Διδάσκων: Συμεών Πασχαλίδης

Πατέρες και Οικουµενικοί Διδάσκαλοι. Πατρολογία Ι (Υ102) Διδάσκων: Συμεών Πασχαλίδης Πατέρες και Οικουµενικοί Διδάσκαλοι ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΣΥΜΕΩΝ ΠΑΣΧΑΛΙΔΗ Πατρολογία Ι (Υ102) Διδάσκων: Συμεών Πασχαλίδης 1 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΣΥΜΕΩΝ ΠΑΣΧΑΛΙΔΗ Οι Πατέρες των πρώτων αιώνων Ποιοι ονοµάζονταν

Διαβάστε περισσότερα

4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους

4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους I. ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ Μ. ΑΣΙΑ 4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους (σελ. 39-40) Ο Μιχαήλ Γ ως αρματοδρόμος στα ανάκτορα του Αγίου Μάμαντα.

Διαβάστε περισσότερα

ΚΒ ΠΑΥΛΕΙΑ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ 2400 έτη από τη γέννηση του Αριστοτέλη

ΚΒ ΠΑΥΛΕΙΑ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ 2400 έτη από τη γέννηση του Αριστοτέλη ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΒΕΡΟΙΑΣ ΝΑΟΥΣΗΣ & ΚΑΜΠΑΝΙΑΣ ΚΒ ΠΑΥΛΕΙΑ Ιούνιος 2016 ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ 2400 έτη από τη γέννηση του Αριστοτέλη ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ Σάββατο 28 Μαΐου Κυριακή 29 Μαΐου Μέγας Αρχιερατικός

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣ Β εξάμηνο Β4 Αίθουσα (σε κοινά μαθήματα με ΔΕΚ Β στη Β1)

ΙΣ Β εξάμηνο Β4 Αίθουσα (σε κοινά μαθήματα με ΔΕΚ Β στη Β1) ΙΣ Β εξάμηνο Β4 Αίθουσα (σε κοινά μαθήματα με ΔΕΚ Β στη Β1) Αγγλικά ΙΙ Γαλλικά ΙΙ Ερμηνεία Λειτουργικών Περικοπών Καινής Διαθήκης της Εκκλησίας (ΙΙ) της Εκκλησίας (ΙΙ) Αρχαία Ελληνικά ΙΙ Ιταλικά ΙΙ Ιστορία

Διαβάστε περισσότερα

5 Φεβρουαρίου «Κυπριακῷ τῷ τρόπῳ» Πολιτισμός / Εκθέσεις

5 Φεβρουαρίου «Κυπριακῷ τῷ τρόπῳ» Πολιτισμός / Εκθέσεις 5 Φεβρουαρίου 2017 «Κυπριακῷ τῷ τρόπῳ» Πολιτισμός / Εκθέσεις «Η ορθόδοξη τέχνη στην Κύπρο πέρασε από πολλές δυσκολίες, κατάφερε όμως να διατηρήσει έναν αυθεντικό χαρακτήρα, κυπριακό. Κυπριακῷ τῷ τρόπῳ

Διαβάστε περισσότερα

ICOM και ΜΟΥΣΕΙΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ICOM και ΜΟΥΣΕΙΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ICOM ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Αγ.Ασωμάτων 15 ΑΘΗΝΑ 105 53 Τηλ./Fax: 210 3219414 www.otenet.gr/icom Email icom@otenet.gr ICOM και ΜΟΥΣΕΙΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων ιδρύθηκε

Διαβάστε περισσότερα

H ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

H ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ H ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ ΓΙΑΤΙ ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ ΣΤΟ ΣXOΛEIO; ΓΙΑ ΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΟΥΜΕ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΜΑΣ!!! Ο Μιχαήλ Γ (842-867) ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας της δυναστείας του Αμορίου. Όταν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΕΡΓΙΑΝΝΙΔΗ ΣΤΑΘΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΕΡΓΙΑΝΝΙΔΗ ΣΤΑΘΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΕΡΓΙΑΝΝΙΔΗ ΣΤΑΘΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΣΧΊΣΜΑ Με τον όρο Σχίσμα εννοούμε τη διάσπαση της χριστιανικής εκκλησίας σε Ανατολική Ορθόδοξη και Δυτική Καθολική, που συνέβη

Διαβάστε περισσότερα

Ορθή επανάληψη: Πρόσκληση Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος για υποψηφίους διδάκτορες στο πλαίσιο της χρηµατοδοτούµενης Πράξης Κύρτου Πλέγµατα

Ορθή επανάληψη: Πρόσκληση Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος για υποψηφίους διδάκτορες στο πλαίσιο της χρηµατοδοτούµενης Πράξης Κύρτου Πλέγµατα Ορθή επανάληψη: Πρόσκληση Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος για υποψηφίους διδάκτορες στο πλαίσιο της χρηµατοδοτούµενης Πράξης Κύρτου Πλέγµατα Αθήνα, 22/7/2013 To Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύµατος

Διαβάστε περισσότερα

Στην Ελληνική Βιβλιογραφία Γκίνη-Μέξα αναγράφονται τα ακόλουθα

Στην Ελληνική Βιβλιογραφία Γκίνη-Μέξα αναγράφονται τα ακόλουθα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ Στην Ελληνική Βιβλιογραφία Γκίνη-Μέξα αναγράφονται τα ακόλουθα φυλλάδια : * 4932.- Επιστολή τοΰ Κυρίου 'Ερρίκου Δούνν, γραμματέως της προς σΰστασιν σχολείων εν Βρεττανία τε καΐ τοις

Διαβάστε περισσότερα

Η νηστεία των Χριστουγέννων

Η νηστεία των Χριστουγέννων 15 Νοεμβρίου 2018 Η νηστεία των Χριστουγέννων Θρησκεία / Θρησκευτική ζωή Γεώργιος Αραμπατζόγλου, Αναγνώστης της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών Ιερός Ναός Αγίου Λουκά Πατησίων Μία ακόμη ευλογημένη περίοδος

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η μονή της Παναγίας Σκριπού της Ορχομενιώτισσας της Βοιωτίας, κοντά στον αρχαίο Ορχομενό, περιλαμβάνει το πιο σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Ανοιχτή προκήρυξη του διεθνούς φωτογραφικού διαγωνισμού με θέμα: «Καταστροφή των μνημείων της Χριστιανικής Ανατολής»

Ανοιχτή προκήρυξη του διεθνούς φωτογραφικού διαγωνισμού με θέμα: «Καταστροφή των μνημείων της Χριστιανικής Ανατολής» Ανοιχτή προκήρυξη του διεθνούς φωτογραφικού διαγωνισμού με θέμα: «Καταστροφή των μνημείων της Χριστιανικής Ανατολής» Οι γενικές πληροφορίες του διαγωνισμού. Η Διακοινοβουλευτική Συνέλευση Ορθοδοξίας, (Δ.Σ.Ο.)

Διαβάστε περισσότερα

Β Διεθνές Συνέδριο Κυπριακής Αγιολογίας

Β Διεθνές Συνέδριο Κυπριακής Αγιολογίας Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της Πολιτιστικής Ακαδημίας «Άγιος Επιφάνιος» πραγματοποιήθηκε, από τις 13-15 Φεβρουαρίου 2014, στο Μέγα Συνοδικό της Ιεράς Μητροπόλεως Κωνσταντίας στο Παραλίμνι το Β Διεθνές

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων

Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων : Οι δημιουργοί των Κανόνων Γεώργιος Φίλιας Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας Β. Οι δημιουργοί των Κανόνων (συνέχεια) Εισαγωγικά: * Δύο μεγάλα μοναστικά

Διαβάστε περισσότερα

Κύπριοι άγιοι και Άγιοι Τόποι: Μια βαθιά σύνδεση

Κύπριοι άγιοι και Άγιοι Τόποι: Μια βαθιά σύνδεση 12 Μαρτίου 2015 Κύπριοι άγιοι Άγιοι Τόποι: Μια βαθιά σύνδεση Θρησκεία / Θρησκευτική ζωή Νίκος Ροδοσθένους, Δρ Θ. [Προηγούμενη δημοσίευση:https://www.pemptousia.gr/?p=91478] Άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων Ο άγιος

Διαβάστε περισσότερα

Εικονογραφία. Μιχαήλ Βόδας Σούτσος Μεγάλος Διερµηνέας και ηγεµόνας της Μολδαβίας Dupré Louis, 1820

Εικονογραφία. Μιχαήλ Βόδας Σούτσος Μεγάλος Διερµηνέας και ηγεµόνας της Μολδαβίας Dupré Louis, 1820 Φαναριώτες Ονοµασία που δόθηκε στα µέλη της παλαιάς βυζαντινής αριστοκρατίας (µεταξύ εκείνων που δεν διέφυγαν στη Δύση ή δεν εξισλαµίσθηκαν) και σε εµπόρους από τις περιοχές του Πόντου, της Ανατολίας (:

Διαβάστε περισσότερα

(Σταυροπροσκυνήσεως, Απόκρεω, Αγίου Ιωάννη Κλίμακος, Τελώνη & Φαρισαίου, Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Τυρινής, Ασώτου, Οσίας Μαρίας Αιγυπτίας, Ορθοδοξίας)

(Σταυροπροσκυνήσεως, Απόκρεω, Αγίου Ιωάννη Κλίμακος, Τελώνη & Φαρισαίου, Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Τυρινής, Ασώτου, Οσίας Μαρίας Αιγυπτίας, Ορθοδοξίας) (Σταυροπροσκυνήσεως, Απόκρεω, Αγίου Ιωάννη Κλίμακος, Τελώνη & Φαρισαίου, Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Τυρινής, Ασώτου, Οσίας Μαρίας Αιγυπτίας, Ορθοδοξίας) Τ ρ ι ώ δ ι ο Η περίοδος αυτή πήρε το όνομα της από

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ E ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 9947 29 Δεκεμβρίου 2016 ΤΕΥΧΟΣ ΤΡΙΤΟ Αρ. Φύλλου 1360 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ - ΛΟΙΠΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Αριθμ. 4256 Οικονομικών Επιστημών

Διαβάστε περισσότερα

Παρασκευή, 26/10/2018, ΠΑΝΗΓΥΡΙΣ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Παρασκευή, 26/10/2018, ΠΑΝΗΓΥΡΙΣ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 1 Δευτέρα Μνήμην επιτελούμεν της Αγίας Σκέπης της Υπεραγίας Θεοτόκου, Αγίου Ρωμανού του Μελωδού 2 Τρίτη Αγίου Κυπριανού ιερομάρτυρος, Αγίας Ιουστίνης της παρθενομάρτυρος 3 Τετάρτη Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου

Διαβάστε περισσότερα

Πρόσκληση απασχόλησης στο έργο ''Πανδέκτης: Ψηφιακός θησαυρός πρωτογενών τεκµηρίων ελληνικής ιστορίας και πολιτισµού''

Πρόσκληση απασχόλησης στο έργο ''Πανδέκτης: Ψηφιακός θησαυρός πρωτογενών τεκµηρίων ελληνικής ιστορίας και πολιτισµού'' Πρόσκληση απασχόλησης στο έργο ''Πανδέκτης: Ψηφιακός θησαυρός πρωτογενών τεκµηρίων ελληνικής ιστορίας και πολιτισµού'' Οι παρακάτω προσκλήσεις εντάσσονται στο Έργο «ΠΑΝ ΕΚΤΗΣ Νο2- Ψηφιακός Θησαυρός Πρωτογενών

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΕΙΟ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΕΙΟ ΕΛΛΑΔΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΕΙΟ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ 1. ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ 14 ΙΟΥΝΙΟΥ 1925 Ιδρύεται το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. 1942 Αρχίζει

Διαβάστε περισσότερα

Χρήστος Κηπουρός Κεμαλικότεροι του Κεμάλ Θράκη 2006,

Χρήστος Κηπουρός Κεμαλικότεροι του Κεμάλ Θράκη 2006, 1 Κεμαλικότεροι του Κεμάλ Copyright 2006 Χρήστος Κηπουρός Μαυρομιχάλη 13 Διδυμότειχο xkipuros@otenet.gr Εικόνα εξώφυλλου: Αναμνηστική φωτογραφία με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο στην Ξάνθη. Στο μέσον ο τότε

Διαβάστε περισσότερα

του Αριστείδη Βικέτου, δημοσιογράφου

του Αριστείδη Βικέτου, δημοσιογράφου του Αριστείδη Βικέτου, δημοσιογράφου Λαμπρή, αλλά και συνάμα λιτή ήταν η Ακολουθία στην γυναικεία Μονή Αγίου Νικολάου Ορούντας, που τελέστηκε το Σάββατο της Διακαινησιμού προεξάρχοντος του Μητροπολίτη

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 16 Ο ΠΑΝΑΓΙΑ, Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 16 Ο ΠΑΝΑΓΙΑ, Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 16 Ο ΠΑΝΑΓΙΑ, Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις αντίστοιχες φράσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ. Μαρία Παντελή Γιώργος Βασιλείου

ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ. Μαρία Παντελή Γιώργος Βασιλείου ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ Μαρία Παντελή Γιώργος Βασιλείου ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Μ. Γκιόλιας, Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και η εποχή του, Αθήνα 1972 Ιωάννης Μενούνος, Κοσμά Αιτωλού Διδαχές, Αθήνα 1979 Αρτ. Ξανθοπούλου-Κυριακού, Ο

Διαβάστε περισσότερα

Εορτολογία. Ενότητα 7: Οι Εορτές του Τιμίου Σταυρού. Γεώργιος Φίλιας Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας

Εορτολογία. Ενότητα 7: Οι Εορτές του Τιμίου Σταυρού. Γεώργιος Φίλιας Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας Εορτολογία Ενότητα 7: Γεώργιος Φίλιας Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας Α) (1 από 5) 1. Η εορτή της Υψώσεως (14 Σεπτεμβρίου): Δύο τα εορταζόμενα γεγονότα: α) Η εύρεση του Τιμίου Σταυρού και η

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη. 1. Ο χώρος τέλεσης της χριστιανικής λατρείας ονομάστηκε ναός

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη. 1. Ο χώρος τέλεσης της χριστιανικής λατρείας ονομάστηκε ναός ΜΑΘΗΜΑ 2 Ο ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ. 1. Ο χώρος τέλεσης

Διαβάστε περισσότερα

Επλίκουρας Καθηγητής Αθηναγόρας Δικαιάκος. Διεύθυνση: 2 Λεωφόρος Δανάης Τηλέφωνο:

Επλίκουρας Καθηγητής Αθηναγόρας Δικαιάκος. Διεύθυνση: 2 Λεωφόρος Δανάης Τηλέφωνο: 1 Επλίκουρας Καθηγητής Αθηναγόρας Δικαιάκος Διεύθυνση: 2 Λεωφόρος Δανάης Τηλέφωνο: 0035726843611 Email: a.dikaiakos@nup.ac.cy Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ιλίου, Αχαρνών και Πετρουπόλεως κ. Αθηναγόρας

Διαβάστε περισσότερα

Οι τρεις Ιεράρχες. 30 Ιανουαρίου

Οι τρεις Ιεράρχες. 30 Ιανουαρίου Οι τρεις Ιεράρχες 30 Ιανουαρίου Οι τρεις Ιεράρχες Ποίοι ήταν οι τρεις Ιεράρχες και γιατί τους τιμούμε; Με τον όρο Τρεις Ιεράρχες, αναφερόμαστε συνοπτικά στους τρεις επιφανείς Αγίους και θεολόγους, Βασίλειο

Διαβάστε περισσότερα

Η Ιερά Μονή της Αγίας Μαρίνας από τα σπουδαιότερα προσκυνήματα σε όλο τον ελλαδικό χώρο

Η Ιερά Μονή της Αγίας Μαρίνας από τα σπουδαιότερα προσκυνήματα σε όλο τον ελλαδικό χώρο 17/07/2019 Η Ιερά Μονή της Αγίας Μαρίνας από τα σπουδαιότερα προσκυνήματα σε όλο τον ελλαδικό χώρο / Ιερές Μονές Η Ιερά Μονή της Αγίας Μαρίνας με το αγίασμα και τη θαυματουργική εικόνα της αγίας βρίσκεται

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ

Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Ενότητα 2-Δ Α1-2: Υστεροβυζαντινοί θεολόγοι Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Φάροι της Ορθοδοξίας η Αγκάραθος και τα ιστορικά Μοναστήρια της Κρήτης

Φάροι της Ορθοδοξίας η Αγκάραθος και τα ιστορικά Μοναστήρια της Κρήτης 12/10/2019 Φάροι της Ορθοδοξίας η Αγκάραθος και τα ιστορικά Μοναστήρια της Κρήτης Οικουμενικό Πατριαρχείο / Αρχιεπισκοπή Κρήτης Στην ιστορικότητα της Μονής Αγκαράθου και άλλων ιστορικών Μοναστηριών της

Διαβάστε περισσότερα

Παρακαλούμε όποιον γνωρίζει το που μπορούμε να βρούμε ολόκληρα τα κείμενα στα ελληνικά, να μας ενημερώσει.

Παρακαλούμε όποιον γνωρίζει το που μπορούμε να βρούμε ολόκληρα τα κείμενα στα ελληνικά, να μας ενημερώσει. Η μετάφραση των κειμένων στα ελληνικά, που παρατίθεται εδώ, είναι βασισμένη στις μεταφράσεις από τα κοπτικά και ελληνικά στα αγγλικά των: Wesley W. Isenberg, Stephen Patterson, Marvin Meyer, Thomas O.

Διαβάστε περισσότερα

Θεσ/νικη, 14/10/2015 Αριθμός Πρωτ. 388. Προς

Θεσ/νικη, 14/10/2015 Αριθμός Πρωτ. 388. Προς ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Π/ΘΜΙΑΣ & Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ 1 Ο ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Το Συνέδριο του Π.Σ.'Ε'. στον Άγιο Ανδρέα Αττικής, μέσα από συνεντεύξεις του πρεσβ. Πέτρου Χίρς

Το Συνέδριο του Π.Σ.'Ε'. στον Άγιο Ανδρέα Αττικής, μέσα από συνεντεύξεις του πρεσβ. Πέτρου Χίρς Το Συνέδριο του Π.Σ.'Ε'. στον Άγιο Ανδρέα Αττικής, μέσα από συνεντεύξεις του πρεσβ. Πέτρου Χίρς Date : Μαΐου 4, 2006 Ο π. Πέτρος Χιρς αμερικανός στην καταγωγή, πρώην προτεστάντης και νυν ορθόδοξος ιερεύς

Διαβάστε περισσότερα

«Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, μας προσγειώνει στην ευθύνη της αποστολής μας»

«Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, μας προσγειώνει στην ευθύνη της αποστολής μας» 15/03/2019 «Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, μας προσγειώνει στην ευθύνη αποστολής μας» Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Ιεραπύτνης Σητείας Με την καθολική συμμετοχή του Ιερού Κλήρου Ιεράς Μητροπόλεως Ιεραπύτνης Σητείας

Διαβάστε περισσότερα

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης.

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Ενότητα 8: Οι Νεοµάρτυρες της (17ος-19ος αι.) Συµεών Πασχαλίδης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Σ Υ Ν Ο Δ Ο Σ Τ Ω Ν Ε Φ Η Β Ω Ν

Σ Υ Ν Ο Δ Ο Σ Τ Ω Ν Ε Φ Η Β Ω Ν ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΥΝΟΔΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΝΕΟΤΗΤΟΣ Σ Υ Ν Ο Δ Ο Σ Τ Ω Ν Ε Φ Η Β Ω Ν ( οδηγίες για τους μαθητές) Φεβρουάριος 2012 1. Τι είναι η «Σύνοδος των Εφήβων»

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΡΜΑΡΑ Καθηγητή του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου ΟΜΙΛΙΑ

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΡΜΑΡΑ Καθηγητή του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου ΟΜΙΛΙΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΡΜΑΡΑ Καθηγητή του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου ΟΜΙΛΙΑ Κυρίες και Κύριοι, Είναι μοιραίο, όταν ακολουθείς ως ομιλητής τους συγκεκριμένους σπουδαίους προλαλήσαντες να πρέπει

Διαβάστε περισσότερα

Εκτός από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία που γνωρίσαμε στην προηγούμενη ενότητα, υπάρχει μία ακόμα μεγάλη ομάδα Χριστιανών: οι Προτεστάντες.

Εκτός από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία που γνωρίσαμε στην προηγούμενη ενότητα, υπάρχει μία ακόμα μεγάλη ομάδα Χριστιανών: οι Προτεστάντες. Οι Προτεστάντες στην εποχή μας ΑΦΟΡΜΗΣΗ Εκτός από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία που γνωρίσαμε στην προηγούμενη ενότητα, υπάρχει μία ακόμα μεγάλη ομάδα Χριστιανών: οι Προτεστάντες. Θα μάθουμε τις βασικές αρχές

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 11 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 11 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 11 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορική επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη στην Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, τριάντα χρόνια μετά (Φωτογραφίες και Βίντεο)

Ιστορική επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη στην Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, τριάντα χρόνια μετά (Φωτογραφίες και Βίντεο) 21/10/2019 Ιστορική επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη στην Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, τριάντα χρόνια μετά (Φωτογραφίες και Βίντεο) / Επικαιρότητα Την Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου επισκέφθηκε για πρώτη φορά,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ 1942 Ξεκινά η λειτουργία της Θεολογικής Σχολής Οι σπουδές με βάση το νόμο 1268/1982 και 4009/2011 διαρθρώνονται σε 8 εξάμηνα (4 χρόνια) 1983 Σύμφωνα με το νόμο

Διαβάστε περισσότερα

Θέλετε να διαθέσετε ένα αρχείο στο διαδίκτυο;

Θέλετε να διαθέσετε ένα αρχείο στο διαδίκτυο; Θέλετε να διαθέσετε ένα αρχείο στο διαδίκτυο; Θέλετε να διαθέσετε ένα αρχείο στο διαδίκτυο; Ένας σύντομος οδηγός για να σας διευκολύνει στη λήψη αποφάσεων για τη διάθεση του αρχείου σας σε αποθετήριο του

Διαβάστε περισσότερα

Χαλκίδα: Πλήθος κόσμου για τον Άγιο Ιάκωβο Τσαλίκη

Χαλκίδα: Πλήθος κόσμου για τον Άγιο Ιάκωβο Τσαλίκη 17/02/2019 Χαλκίδα: Πλήθος κόσμου για τον Άγιο Ιάκωβο Τσαλίκη Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Χαλκίδος Την Κυριακή Ευαγγελισμού 17 της Φεβρουαρίου Θεοτόκου 2019, Κανήθου το απόγευμα, Χαλκίδος, με στον Ιερό Ναό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ E ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 717 7 Φεβρουαρίου 2017 ΤΕΥΧΟΣ ΤΡΙΤΟ Αρ. Φύλλου 99 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ - ΛΟΙΠΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Αριθμ. 1617010200/29-11-2016

Διαβάστε περισσότερα

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός κεφάλαιο 6 ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΧΩΡΩΝ ΩΣ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ (1453-1648) 2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός Ορισμός Πρόκειται για μια γενικότερη πνευματική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΧΕΔΙΟ ΔΙΔΑΚΣΟΡΙΚΗ ΔΙΑΣΡΙΒΗ. «Οι βυζαντινές πηγές του Συναξαριστή του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου».

ΠΡΟΧΕΔΙΟ ΔΙΔΑΚΣΟΡΙΚΗ ΔΙΑΣΡΙΒΗ. «Οι βυζαντινές πηγές του Συναξαριστή του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου». ΠΡΟΧΕΔΙΟ ΔΙΔΑΚΣΟΡΙΚΗ ΔΙΑΣΡΙΒΗ «Οι βυζαντινές πηγές του Συναξαριστή του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου». Εισαγωγή: υναξάριο ονομάζεται το βιβλίο που περιέχει βίους ή διηγήσεις για αγίους ή γεγονότα. Ετυμολογικά

Διαβάστε περισσότερα

Γεννήθηκε στο Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης το 1956, όπου και διαμένει. είναι παντρεμένος με την νηπιαγωγό Ευαγγελία Καραγκούνη και έχουν 4 παιδιά.

Γεννήθηκε στο Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης το 1956, όπου και διαμένει. είναι παντρεμένος με την νηπιαγωγό Ευαγγελία Καραγκούνη και έχουν 4 παιδιά. APIΣTOTEΛEIO ΠANEΠIΣTHMIO ΘEΣΣAΛONIKHΣ ΘEOΛOΓIKH ΣXOΛH TMHMA ΠOIMANTIKHΣ KAI KOINΩNIKHΣ ΘEOΛOΓIAΣ ΤΟΜΕΑΣ :ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ & ΤΕΧΝΗΣ ΤΡΥΦΩΝ ΤΣΟΜΠΑΝΗΣ ΛΕΚΤΟΡΑΣ 2310 991119 2394025980 e-mail: tsompanistp@past.auth.gr

Διαβάστε περισσότερα

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ. Της Μαρίας Αποστόλα

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ. Της Μαρίας Αποστόλα ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Της Μαρίας Αποστόλα Η Ελλάδα υπήρξε από τους πρώτους δέκτες του Χριστιανισμού και τα μνημεία της ελληνικής ορθοδοξίας αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της εθνικής κληρονομιάς, αποτελώντας

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική Γραμματεία Ι

Χριστιανική Γραμματεία Ι Χριστιανική Γραμματεία Ι Ενότητα 1-A3-4: Εκκλησιαστικές διατάξεις και ποίηση Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Μοναχός Νεόφυτος Λαυριώτης ( Σεπτεμβρίου 1983)

Μοναχός Νεόφυτος Λαυριώτης ( Σεπτεμβρίου 1983) 14 Σεπτεμβρίου 2015 Μοναχός Νεόφυτος Λαυριώτης (1908 14 Σεπτεμβρίου 1983) Θρησκεία / Μορφές Μοναχός Νεόφυτος Λαυριώτης: «Από βλακείες μας θα χάσουμε τον παράδεισο» Γεννήθηκε στη Ζάτουνα Αρκαδίας το 1908.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 1 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 1 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 1 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

(Η μουσική των αγγέλων)

(Η μουσική των αγγέλων) ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ (Η μουσική των αγγέλων) Λίγα λόγια για το ύφος των ήχων... Η αρχαία ονομασία είναι ο ήχος από τον οποίο προήλθε ο αντίστοιχος βυζαντινός -Ηχος α (Δώριος)...Σεμνός,αξιωματικός,μεγαλοπρεπής,σοβαρός

Διαβάστε περισσότερα

Προσχέδιο έργου Ανάδειξης των Καταλόγων και της Βιβλιοθήκης της Ιεράς Μονής Καρακάλλου (Δεκέμβριος 2008)

Προσχέδιο έργου Ανάδειξης των Καταλόγων και της Βιβλιοθήκης της Ιεράς Μονής Καρακάλλου (Δεκέμβριος 2008) Προσχέδιο έργου Ανάδειξης των Καταλόγων και της Βιβλιοθήκης της Ιεράς Μονής Καρακάλλου (Δεκέμβριος 2008)

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012 ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 1. Ἡ Καινή Διαθήκη, Θεσσαλονίκη 2010. 2. Ἱερός Ναός ἁγίου Γεωργίου (Ροτόντα), Κατάθεση μαρτυρία, Θεσσαλονίκη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 9 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 17 ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 19. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Αντικείμενο και πλαίσιο της εργασίας...

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 9 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 17 ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 19. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Αντικείμενο και πλαίσιο της εργασίας... ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 9 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 17 ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 19 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Αντικείμενο και πλαίσιο της εργασίας... 27 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΓΕΩΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ 2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ Συμπλήρωση κενών ακόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): βιβλιοθήκη, Βαλκανική, ανθρωπιστικός, πανεπιστήμιο, χειρόγραφο, Ιταλική, τυπογραφία, σπάνιος. Η Αναγέννηση και

Διαβάστε περισσότερα

Σε τροχιά δυναμικής ανάπτυξης το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμόρφωσης

Σε τροχιά δυναμικής ανάπτυξης το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμόρφωσης 11/02/2019 Σε τροχιά δυναμικής ανάπτυξης το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμόρφωσης Αυτοκέφαλες Εκκλησίες / Εκκλησία της Ελλάδος Με σταθερά αποφασιστικά βήματα προς την εκπλήρωση της αποστολής που του ανέθεσε ο

Διαβάστε περισσότερα

Συγκριτικό Εκκλησιαστικό Δίκαιο

Συγκριτικό Εκκλησιαστικό Δίκαιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Συγκριτικό Εκκλησιαστικό Δίκαιο Ενότητα 6η: Η ελληνική εθνική νομοθεσία (μέρος ΣΤ ) Κυριάκος Κυριαζόπουλος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ FAX: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ FAX: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, 105 56 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 2103352364 FAX: 2103237654 www.iaath.gr, E-Mail: ipe.iaath@gmail.com ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 5 Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΟΝΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ - IONIO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. Τόμος χαριστήριος στον Δημήτρη Ζ. Σοφιανό ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ - ΤΟΜΟΣ Α'

ΙΟΝΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ - IONIO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. Τόμος χαριστήριος στον Δημήτρη Ζ. Σοφιανό ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ - ΤΟΜΟΣ Α' ΙΟΝΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ - IONIO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ - ΤΟΜΟΣ Α' Τόμος χαριστήριος στον Δημήτρη Ζ. Σοφιανό ΚΕΡΚΥΡΑ 2007 ΙΟΝΙΟΣ ΛΟΓΟΣ L ΙΟΝΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ - ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

2 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

2 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 2 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Θέμα:Ο πλούτος της εκκλησιαστικής ποίησης. Υμνογραφία. (κεφ.30) Σχολείο:Περιφερειακό Λύκειο Αγίου Χαραλάμπους, Έμπα Τάξη:Α Λυκείου Καθηγητής: Νικόλαος Καραμπάς Π.Μ.Π.: 16951 Α Σκοπός:

Διαβάστε περισσότερα

Το ιστορικό πλαίσιο της παλαμικής διδασκαλίας: ο βίος του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά

Το ιστορικό πλαίσιο της παλαμικής διδασκαλίας: ο βίος του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά 19 Νοεμβρίου 2018 Το ιστορικό πλαίσιο της παλαμικής διδασκαλίας: ο βίος του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά Θρησκεία / Πατερική Θεολογία Alexander Milenkovits, Θεολόγος 1. Βίος του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά Ο Άγιος

Διαβάστε περισσότερα

Ο Αγ. Ιουστίνος Πόποβιτς. Ο Άγιος που αγαπούσε τους Έλληνες (φώτο & βίντεο)

Ο Αγ. Ιουστίνος Πόποβιτς. Ο Άγιος που αγαπούσε τους Έλληνες (φώτο & βίντεο) 22/01/2019 Ο Αγ. Ιουστίνος Πόποβιτς. Ο Άγιος που αγαπούσε τους Έλληνες (φώτο & βίντεο) / Αγιορείτικα Ο Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς έλεγε χαρακτηριστικά: «Αν δεις έναν Έλληναν να είναι σκυφτός, τότε, προσεύχεται

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων

Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων : Θέματα Θεολογίας των εκκλησιαστικών ύμνων Γεώργιος Φίλιας Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας Θέματα Θεολογίας των εκκλησιαστικών ύμνων (Α) Η Χριστολογία

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων

Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων : Η τρίτη περίοδος της εκκλησιαστικής υμνογραφίας (Η - ΙΑ αι.) Γεώργιος Φίλιας Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας 2. Η τρίτη περίοδος της εκκλησιαστικής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣ: ΚΟΙΝ. : ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία μαθημάτων του Γενικού και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου

ΠΡΟΣ: ΚΟΙΝ. : ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία μαθημάτων του Γενικού και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΝΙΑΙΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Π/ΘΜΙΑΣ & Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ Δ/ΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ----- Βαθμός Ασφαλείας: Να διατηρηθεί μέχρι: Βαθ. Προτεραιότητας:

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΑ Β' ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΑ Β' ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΑ Β' ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Συγγραφείς 1. Δημήτριος Λ. Δρίτσας, Δρ Θεολογίας, Σχολικός Σύμβουλος 2. Δημήτριος Ν. Μόσχος, Δρ Θεολογίας, Καθηγητής Λυκείου Αναβύσσου 3. Στυλιανός Λ. Παπαλεξανδρόπουλος,

Διαβάστε περισσότερα

Συγκριτικό Εκκλησιαστικό Δίκαιο

Συγκριτικό Εκκλησιαστικό Δίκαιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Συγκριτικό Εκκλησιαστικό Δίκαιο Ενότητα 2η: Η ελληνική εθνική νομοθεσία (μέρος Β ) Κυριάκος Κυριαζόπουλος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Γνώμη του Συμβουλίου Προστασίας Δεδομένων (άρθρο 64)

Γνώμη του Συμβουλίου Προστασίας Δεδομένων (άρθρο 64) Γνώμη του Συμβουλίου Προστασίας Δεδομένων (άρθρο 64) Γνώμη 10/2018 σχετικά με το σχέδιο καταλόγου της αρμόδιας εποπτικής αρχής της Ουγγαρίας για τις πράξεις επεξεργασίας που υπόκεινται στην απαίτηση για

Διαβάστε περισσότερα

Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ALPHA BANK

Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ALPHA BANK Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ALPHA BANK Η σηµερινή φυσιογνωµία της Βιβλιοθήκης της Alpha Βank διαµορφώθηκε µετά το 2000 µε τη συγχώνευση της Alpha Τραπέζης Πίστεως µε την Ιονική Τράπεζα. Τότε και οι Βιβλιοθήκες των

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Θρησκευτικά B Δημοτικού (Μέρος Α ) Ομορφος κόσμος ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Θρησκευτικά Β Δημοτικού Ομορφος κόσμος (Μέρος A ) Συγγραφική ομάδα:

Διαβάστε περισσότερα