Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων. Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι το " όξα ευ ψίστοις".

Transcript

1 Παλιά και σύγχρονα ήθη και έθιµα του ωδεκαηµέρου στην Ελλάδα και τον κόσµο Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων. Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι το " όξα ευ ψίστοις". Και τούτο άξιον εστί η των ποιµένων πίστις. ηµοτικό Σχολείο Πατρίδας Τάξεις Ε & ΣΤ Σχολικό έτος

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Xριστούγεννα: Η µεγάλη γιορτή Το ιστορικό της γέννησης Το θρησκευτικό νόηµα των Χριστουγέννων Το άστρο της Βηθλεέµ Η φάτνη της Βηθλεέµ Οι τρεις µάγοι Το χριστουγεννιάτικο δέντρο Το καραβάκι Τα κάλαντα (ϖροέλευση-ιστορία) Κάλαντα Χριστουγέννων στην Ελλάδα Χριστουγεννιάτικα έθιµα στην Ελλάδα Οι καλικάντζαροι Οι µωµόγεροι Χριστούγεννα στον Πόντο Χριστουγεννιάτικα έθιµα αϖ όλο τον κόσµο Η γέννηση του Χριστού µέσα αϖό τα µάτια ευρωϖαίων ζωγράφων Χριστουγεννιάτικες συνταγές Aγιος Βασίλης έρχεται Ο χαρούµενος ϖαχουλός ϖαϖϖούς των βόρειων λαών Πρωτοχρονιά Κάλαντα Πρωτοχρονιάς αϖ όλη την Ελλάδα Πρωτοχρονιάτικα έθιµα αϖ όλη την Ελλάδα Το έθιµο της βασιλόϖιτας Το ϖοδαρικό Τρελά ϖρωτοχρονιάτικα έθιµα αϖ όλο τον κόσµο Θεοφάνια Κάλαντα Φώτων Λειχουδιές ϖου σας ϖροτείνουµε.. Το κοριτσάκι µε τα σϖίρτα Καλά Χριστούγεννα και ευτυχισµένος ο καινούριος χρόνος σε διάφορες γλώσσες

3 To ωδεκαήµερο των γιορτών αρχίζει την ϖρώτη µέρα των Χριστουγέννων και τελειώνει την ϖαραµονή των Φώτων. Σ αυτό το ωδεκαήµερο τρεις είναι οι µεγάλες θρησκευτικές γιορτές: Τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά και τα Φώτα

4 ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ: Η ΜΕΓΑΛΗ ΓΙΟΡΤΗ Τα Χριστούγεννα, δηλ τα γενέθλια του Σωτήρα µας, τα γιορτάζουµε στις 25 εκεµβρίου και είναι η µεγαλύτερη και η ϖιο χαρούµενη γιορτή της Χριστιανοσύνης,γιατί έφερε την ελϖίδα ξανά στον κόσµο. Αξίζει να σηµειωθεί ότι τα Ευαγγέλια δε κάνουν καµιά ηµερολογιακή αναφορά για τη γέννηση του Χριστού. Ο λόγος για τον οϖοίο τοϖοθετούνται τα Χριστούγεννα στις 25 εκεµβρίου είναι η εϖιθυµία της εκκλησίας να ϖεριορίσει, ακόµα και να εκµηδενίσει, την εϖιρροή µιας άλλης ειδωλολατρικής γιορτής. Ήταν η γιορτή της γέννησης του Μίθρα, θεού της φωτός, ανατολικής, ινδοϊρανικής ϖροέλευσης.

5 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΝΟΗΜΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ Σύµφωνα µε µερικούς ερευνητές, οι χριστουγεννιάτικες γενικά δοξασίες και ϖαραδόσεις, αϖοτελούν ένα µίγµα αϖό κατάλοιϖα της λατρείας του Σατούρνο (µιας θεότητας ϖου ταυτίζεται µε τον Κρόνο) κι άλλων δοξασιών ϖου αναµίχθηκαν µε τις χριστιανικές, για να ξεχαστεί στο ϖέρασµα των αιώνων η αρχική τους ϖροέλευση. Τον 4ο αιώνα µ.χ. η 25η εκεµβρίου καθιερώθηκε ως η µέρα της Γέννησης του Χριστού και ταυτόχρονα σαν η ϖρώτη µέρα του χρόνου. Ωστόσο υϖάρχουν µαρτυρίες ότι τα Χριστούγεννα γιορτάζονταν στη Ρώµη στις 25 εκεµβρίου αϖό το 336. Κι η ίδια αυτή µέρα ήταν κι η Πρωτοχρονιά. Εκτός αϖό την διασκέδαση και την αϖόλαυση των Χριστουγέννων, η γνώση του θρησκευτικού ϖεριεχοµένου των γιορτινών ηµερών είναι ένα ϖολύ σηµαντικό θέµα. Σε γενικές γραµµές, δεν υϖάρχουν κάϖοιοι κανονισµοί ή συγκεκριµένες διαδικασίες ϖου θα ϖρέϖει να ακολουθηθούν για τον εορτασµό των Χριστουγέννων. Παρόλα αυτά, υϖάρχει ένας τεράστιος κατάλογος µε έθιµα, τα οϖοία σχετίζονται µε τα Χριστούγεννα και ϖοικίλουν αϖό χώρα σε χώρα. Αρκετά έθιµα, όϖως το Χριστουγεννιάτικο δέντρο και η ανταλλαγή δώρων, είναι δανεισµένα αϖό τα ϖρώιµα ειδωλολατρικά θρησκευτικά σύµβολα. Στις ϖερισσότερες δυτικές χώρες, ο εορτασµός των Χριστουγέννων έχει τόσο θρησκευτικές όσο και κοσµικές όψεις. Λόγω της έλλειψης ϖληροφοριών, η χριστουγεννιάτικη τελετουργία έχει λάβει τη σηµερινή της µορφή, δανειζόµενη στοιχεία αϖό τις διάφορες ϖαραδόσεις ϖολιτισµών. Παραδοσιακά, η εϖοχή των Χριστουγέννων ξεκινά µε τη νηστεία αϖό τις 15 Νοεµβρίου και συνεχίζεται µέχρι και την ηµέρα των Χριστουγέννων. Οι ηµέρες των εορτών τελειώνουν στις 6 Ιανουαρίου του νέου έτους, την ηµέρα των Θεοφανείων. Πριν αϖό τα Χριστούγεννα Κατά τη διάρκεια της ϖεριόδου ϖριν αϖό την ηµέρα των Χριστουγέννων, οι Χριστιανοί ϖροετοιµάζονται για τον εορτασµό της γέννησης του Ιησού στις 25 εκεµβρίου. Κάθε µια αϖό τις τέσσερεις εβδοµάδες συµβολίζει το διαφορετικό τρόϖο µε τον οϖοίο οι ϖιστοί αντιλαµβάνονται το Χριστιανισµό, µέσω της σάρκας, του αγίου ϖνεύµατος, του θανάτου και της κρίσης του θανάτου του Ιησού. Η ϖαράδοση του χριστουγεννιάτικου στεφανιού, το οϖοίο αϖοτελείται αϖό τέσσερα κεριά καρφωµένα σε έναν κύκλο µε κλαδιά λουλουδιών, ϖροέρχεται αϖό τους Γερµανούς λουθηρανούς, και έχει υιοθετηθεί αϖό ϖολλές εκκλησίες και οικογένειες. Κατά το ξεκίνηµα κάθε µιας αϖό τις τέσσερεις εβδοµάδες, οι χριστιανοί ανάβουν και αϖό ένα κερί καθώς λένε µια ϖροσευχή. Παραµονή των Χριστουγέννων Την ϖαραµονή των Χριστουγέννων, οι εκκλησίες σε όλο τον κόσµο τελούν το Μεγάλο Αϖόδειϖνο. Τα µεσάνυχτα, οι ϖερισσότερες Καθολικές και Προτεσταντικές εκκλησίες διατηρούν ιδιαίτερες ϖαραδόσεις µε το άναµµα των κεριών. Η καθολική «Μεταµεσονύκτια λειτουργία των Χριστουγέννων» εισήχθη για ϖρώτη φορά αϖό την Ρωµαιοκαθολική εκκλησία τον 5ο αιώνα.

6 Οι λειτουργίες αυτές κάϖοιες φορές είναι ιδιαίτερα σοβαρές και κάϖοιες άλλες ϖιο ανάλαφρες, εξαρτώµενες ϖάντα αϖό τον κάθε ϖολιτισµό. Αυτή τη µέρα, οι ϖροσκυνητές µϖαίνουν στην εκκλησία σκυµµένοι. Η µεγάλη ηµέρα Στους ιερατικούς κανόνες των Χριστουγέννων έχουν εϖίσης ενσωµατωθεί και κάϖοια στοιχεία αρχαίων ιεροτελεστιών, όϖως το έθιµο των κούτσουρων ϖου συµβολίζουν την νίκη του φωτός κατά του σκότους του χειµώνα. Ακόµα, στις ευρωϖαϊκές οικογένειες ϖαρατηρείται το έθιµο της καύσης του στεφανιού. Η ανταλλαγή των δώρων Οι χριστιανοί, κατά ϖαράδοση, ανταλλάσουν δώρα ως ένδειξη ενθύµησης του δώρου του θεού ϖρος την ανθρωϖότητα. Εϖίσης, η ανταλλαγή δώρων συµβολίζει το αρχαίο ρωµαϊκό έθιµο της ανταλλαγής δώρων µε σκοϖό την καλοτυχία για το νέο έτος. Στις ϖερισσότερες χώρες όϖου γιορτάζονται τα Χριστούγεννα, ένα µυθικό ϖλάσµα ϖαραδίδει δώρα στα ϖαιδιά. Αϖό τον 19ο αιώνα, ο Άγιος Βασίλης και άλλα µυθικές φιγούρες έχουν αϖοκτήσει τεράστια φήµη ως τα ϖιο ευγενικά, γενναιόδωρα και φιλεύσϖλαχνα ϖλάσµατα. Η νηστεία των ϖιστών Σαράντα ηµέρες ϖριν τα Χριστούγεννα ξεκινούσε η νηστεία των ϖιστών, για να εξαγνιστούν και να είναι ψυχικά έτοιµοι να δεχθούν το µήνυµα της γέννησης του Θεανθρώϖου. Σαν ιεροτελεστία γινόταν σε κάθε οικογένεια η σφαγή του γουρουνιού, το οϖοίο εξέτρεφαν για το σκοϖό αυτό. Το γουρούνι αναλάµβαναν να σφάξουν οι άνδρες του σϖιτιού την ηµέρα της γιορτής του Αγίου Ιγνατίου -στις 20 εκεµβρίου δηλαδή - ή την ϖαραµονή των Χριστουγέννων. Τα µέλη της οικογένειας αντάλλαζαν µεταξύ τους ευχές. Το χοιρινό κρέας αϖοτελούσε λοιϖόν το κύριο φαγητό στο χριστουγεννιάτικο γεύµα των κατοίκων των Προµάχων και της Σωσάνδρας, όϖως άλλωστε και σήµερα. Εϖίσης, έφτιαχναν λουκάνικα αϖό το γουρούνι, τα οϖοία κρεµούσαν µέχρι να στεγνώσουν, ενώ το λίϖος του γουρουνιού το αϖοθήκευαν σε δοχεία και το χρησιµοϖοιούσαν στη µαγειρική. Οι νοικοκυρές, συνήθως την ϖαραµονή των Χριστουγέννων, άνοιγαν φύλλα για τον µϖακλαβά και έφτιαχναν το ϖατροϖαράδοτο αυτό γλυκό των Χριστουγέννων χρησιµοϖοιώντας σουσαµόλαδο. Ήταν µια διαδικασία στην οϖοία εϖιδίδονταν οι άξιες νοικοκυρές µε κέφι και µεράκι. 'Eϖειτα, ϖερήφανες µοίραζαν κοµµάτια αϖό τον µϖακλαβά σε φιλικά σϖίτια. Το βράδυ της ϖαραµονής οι κάτοικοι των δυο χωριών κουβαλούσαν ξύλα αϖό τα σϖίτια τους και τα ϖήγαιναν στην ϖλατεία του χωριού τους, όϖου άναβαν τη "µεγάλη φωτιά". Χαρούµενοι ξενυχτούσαν λοιϖόν όλοι στη ϖλατεία αντικρίζοντας µε θαυµασµό αυτή τη φωτιά, ϖου συµβολίζει τη θεϊκή λάµψη ϖου έφερε ο Χριστός µε τον ερχοµό του στη γη. Πρόκειται για ένα έθιµο ϖου και σήµερα τηρούν οι κάτοικοι των χωριών αυτών µε µεγάλη χαρά. Ανυϖόµονα και µε διάχυτη στα ϖρόσωϖά τους τη χαρά ϖερίµεναν τα ϖαιδιά να έρθουν τα µεσάνυχτα, για να χωριστούν σε ϖαρέες και να τραγουδήσουν στα σϖίτια του χωριού τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα.

7 ΤΟ ΑΣΤΕΡΙ ΤΗΣ ΒΗΘΛΕΕΜ άστρο λαµϖρό τους οδηγεί, χωρίς να λείψει ώρα λέµε στα κάλαντά µας. Μα τάχα ϖώς να ήταν το άγιο αυτό αστέρι, ϖου οδήγησε τους τρεις µάγους στην ιερή φάτνη της Βηθλεέµ; Ο ευαγγελιστής Ματθαίος το αναφέρει τρεις φορές, χωρίς όµως να δίνει καµιά ϖεριγραφή του. Μια χριστιανική ϖαράδοση αναφέρει ότι το άστρο αυτό ήταν ο αρχάγγελος Γαβριήλ, ϖου µε τη µορφή αυτή οδήγησε τους µάγους στο νεογέννητο Σωτήρα. Το άστρο της Βηθλεέµ υϖήρξε ϖράγµατι. Σ αυτό συµφωνούν σήµερα όλοι οι αστρονόµοι. Συµφωνούν εϖίσης στο ότι ήταν µια «σούϖερ νόβα»-ένα υϖεραστέρι- ϖου εξερράγη όταν βρισκόταν κοντά στο Άλφα του Υδροχόου και η έκρηξή του ήταν ορατή για 70 µέρες. Ας σηµειωθεί ότι οι «σούϖερ νόβες» είναι γιγάντια άστρα ϖου εκρήγνυνται εϖειδή έχουν εξαντλήσει τα αϖοθέµατα του υδρογόνου τους και δεν µϖορούν να διατηρήσουν την εσωτερική τους ϖίεση.

8 H ΦΑΤΝΗ ΤΗΣ ΒΗΘΛΕΕΜ Νότια της Ιερουσαλήµ και σε αϖόσταση 9 χιλιοµέτρων ϖερίϖου, ϖάνω σ' ένα λοφίσκο κατάφυτο αϖό αµϖέλια, συκιές και ελιές βρίσκεται η Βηθλεέµ, µια κωµόϖολη της Παλαιστίνης. Το όνοµά της σηµαίνει τόϖος άρτων, τόϖος γόνιµος. Σήµερα οι Άραβες τη λένε Μϖέιτ-Λαχµ, δηλαδή τόϖος κρέατος, γιατί εκτρέφει ϖολλά ϖρόβατα. Η Βηθλεέµ ήταν διάσηµη για τους Εβραίους, γιατί εκεί σταµάτησε ο Αβραάµ κατεβαίνοντας για τη Μεσοϖοταµία αλλά και γιατί εκεί γεννήθηκαν γνωστοί άνδρες της Παλιάς ιαθήκης, όϖως ο Ωβήδ, ο Ιεσσαί και ο σϖουδαιότερος βασιλιάς του Ισραήλ, ο αβίδ. Η µεγαλύτερη όµως δόξα της Βηθλεέµ είναι ότι εκεί σ' ένα σϖήλαιο γεννήθηκε ο Ιησούς Χριστός. Στο Ευαγγέλιο του Λουκά, το µέρος όϖου τοϖοθετήθηκε ο Χριστός αµέσως µετά τη γέννησή του αναφέρεται ως φάτνη. Κατ' εϖέκταση, ο όρος φάτνη αϖοδίδεται σε ολόκληρο το στάβλο της γέννησης του Θεανθρώϖου. Αϖό τα ϖρώτα χριστιανικά χρόνια το Σϖήλαιο ήταν γνωστό και το τιµούσαν οι Χριστιανοί. Στην εϖοχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, η µητέρα του, η Αγία Ελένη, το 327 µ.χ. έχτισε µεγαλοϖρεϖή Ναό. Έχει σχήµα σταυρού και είναι ένα αϖό τα σϖουδαιότερα σωζόµενα µνηµεία Βυζαντινής Αρχιτεκτονικής. Το Άγιο Σϖήλαιο φωτίζεται µόνο αϖό καντήλια. Στο σηµείο ϖου γεννήθηκε το Θείο Βρέφος υϖάρχει ένα µεγάλο αστέρι αϖό ασήµι και µάρµαρο, στο δάϖεδο. Πάνω αϖό το σηµείο αυτό είναι η Αγία Τράϖεζα των Ορθοδόξων. Σε άλλο σηµείο του Σϖηλαίου βρίσκεται η Αγία Φάτνη, ϖου ανήκει στους Λατίνους. Την εκκλησία αυτή αντικατέστησε ο Ιουστινιανός µε άλλη µεγαλύτερη, ϖου υϖάρχει και σήµερα. Κάτω αϖό αυτό το ναό βρίσκεται το Άγιο Σϖήλαιο, ϖου συνεχώς φωτίζεται. Εκεί, σώζεται και ο χώρος της Φάτνης. Εκεί, κάθε χρόνο στις 25 εκεµβρίου γίνεται µε συγκινητική µεγαλοϖρέϖεια ο γιορτασµός της γέννησης του Ιησού, µε ϖαρουσία εϖισήµων, του Πατριάρχη και ϖολλών ϖιστών. Σε ανάµνηση της φάτνης στην οϖοία γεννήθηκε ο Χριστός, οι χριστιανοί συνηθίζουν να κατασκευάζουν κατά τη ϖερίοδο των "εορτών των Χριστουγέννων" οµοίωµα της φάτνης της Γεννήσεως µε τα κύρια ϖρόσωϖα των σχετικών ευαγγελικών ϖερικοϖών δηλαδή της Παναγίας, του Χριστού, του Ιωσήφ, των τριών Μάγων, των τριών βοσκών, αγγέλων καθώς και κάϖοιων ζώων.

9 ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΜΑΓΟΙ Η ιστορία των Μάγων, όϖως τη µάθαµε στα ϖαιδικά µας χρόνια, ξεκινά ϖολλά χρόνια ϖριν την γέννηση του Χριστού. Τότε, ένας Πέρσης ϖροφήτης, ο Βαλαάµ, είϖε ότι: «Θα ανατείλει άστρο αϖό τον Ιακώβ και θα ϖαρουσιαστεί άνθρωϖος αϖό τον Ισραήλ, ϖου θα συντρίψει τους εχθρούς Μωαβίτες». Πολλά χρόνια ϖέρασαν και το «Άστρο της Βηθλεέµ» εµφανίστηκε στον ουρανό. Οι αϖόγονοι του Βαλαάµ το ϖρόσεξαν και κατάλαβαν ότι είχε έρθει το ϖλήρωµα του χρόνου. Έτσι ξεκίνησε αϖό τα βάθη της Ανατολής µια τριµελής αϖοστολή ϖου θα µετέφερε δώρα στον νέο βασιλιά. Αυτοί ήταν οι γνωστοί µας τρεις Μάγοι, Μελχιόρ, ο Γκασϖάρ και ο Βαλτάσαρ. Μετά αϖό ένα κοϖιαστικό ταξίδι και ακολουθώντας ϖάντα το φωτεινό αστέρι της Βηθλεέµ, φτάνουν στον στάβλο όϖου βρίσκουν τον Ιησού, τον «Νέο Βασιλιά των Ιουδαίων», ϖου µόλις είχε γεννηθεί. Μόλις οι τρεις Μάγοι έφτασαν στο στάβλο, µϖήκαν και είδαν το βρέφος σε µία φάτνη, δίϖλα στους γονείς του, τη Μαρία και τον Ιωσήφ και υϖοκλίθηκαν µϖροστά του σε ένδειξη σεβασµού, φέρνοντάς του ως δώρα χρυσάφι, σµύρνα και λιβάνι. Η Παναγία θέλοντας να ανταϖοδώσει τα δώρα των Μάγων, έδωσε στον καθένα αϖό αυτούς ένα κοµµάτι αϖό τα σϖάργανα του Ιησού. Οι τρεις Μάγοι ήταν αϖό τα ϖιο µυστήρια ϖρόσωϖα του αρχαίου κόσµου. Σύµφωνα µε µια εκδοχή, λέγεται ότι ο Γκασϖάρ ερχόταν αϖό την Ταρσό, ο Μελχιόρ αϖό τη Βαβυλωνία και ο Βαλτάσαρ αϖό την Αφρική. Τα δώρα ϖου ϖροσέφεραν οι τρεις Μάγοι στον νεογέννητο Χριστό έχουν έναν ιδιαίτερο συµβολισµό. Το χρυσάφι του Μελχιόρ συµβολίζει τη βασιλική καταγωγή του Χριστού, το λιβάνι του Βαλτάσαρ συµβολίζει τη θεϊκή Του καταγωγή και η σµύρνα του Γκασϖάρ συµβολίζει τη θνητή Του καταγωγή. Στις αϖεικονίσεις των Μάγων, ο Γκασϖάρ, ο γεροντότερος και σχεδόν ϖάντοτε µε γενειάδα, είναι ο ϖρώτος, ο Μελχιόρ, ϖάντα νέος και χωρίς γενειάδα, είναι δεύτερος, ενώ ο Βαλτάσαρ αϖεικονίζεται ϖάντα ϖολύ µελαχρινός ή µαύρος και έρχεται τρίτος κατά σειρά. Ο Ματθαίος αναφέρει ότι όταν γεννήθηκε ο Ιησούς, µάγοι αϖό την Ανατολή κατέφθασαν στην Ιερουσαλήµ και ζητούσαν να µάθουν ϖού βρισκόταν ο νέος βασιλιάς για να τον ϖροσκυνήσουν. Η άφιξή τους θορύβησε τον βασιλιά Ηρώδη, ο οϖοίος συγκάλεσε τους αρχιερείς του για να ϖληροφορηθεί τον τόϖο της γέννησης. Οι αρχιερείς γνώριζαν τη σωστή αϖάντηση και έτσι ο Ηρώδης έστειλε τους µάγους στη Βηθλεέµ µε την εντολή να τον ενηµερώσουν µόλις εντοϖίσουν τον Ιησού, ώστε και ο ίδιος να υϖοβάλει τα σέβη του. Οι µάγοι ϖροσκύνησαν το νεογέννητο, του ϖροσέφεραν χρυσό, λίβανο και σµύρνα. Εϖέστρεψαν στον τόϖο τους, αϖοφεύγοντας εϖιµελώς τον Ηρώδη, καθώς είχαν ειδοϖοιηθεί αϖό όνειρο για τις µη αγαθές του ϖροθέσεις. Ο Ηρώδης εξοργίστηκε αϖό τον εµϖαιγµό και διέταξε τη σφαγή των νηϖίων ηλικίας έως δύο ετών. O Ιωσήφ, η Μαρία και ο Ιησούς είχαν ήδη διαφύγει στην Αίγυϖτο.

10 ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΕΝΤΡΟ Πότε, ϖώς και γιατί χρησιµοϖοιήθηκε το χριστουγεννιάτικο δέντρο σαν σύµβολο; Σύµφωνα µε τους ϖερισσότερους λαογράφους, το έθιµο αυτό ήρθε στην Ελλάδα την εϖοχή του Όθωνα (ϖρώτα στο Ναύϖλιο και µετά στην Αθήνα), αϖό τη δύση (Γερµανία ή Αγγλία). Το στερέωσε µϖροστά αϖό το καφενείο "Η ωραία Ελλάς" το Προϋϖήρχε στο Βυζάντιο αϖό τον 6ο αιώνα. Στη Βυζαντινή εϖοχή, σε χριστιανικά κείµενα ϖεριγράφουν ναούς στους οϖοίους βρίσκονταν µεγάλα ορειχάλκινα δέντρα διακοσµηµένα µε διάφορα χρυσά, ασηµένια και χάλκινα στολίδια ϖου αϖεικόνιζαν ζωάκια, καρϖούς, ϖουλιά, αυγά, κουδουνάκια. Παλαιότερα για τη διακόσµηση των σϖιτιών χρησιµοϖοιούσαν κλαριά αϖό δέντρα. Το δέντρο και το κλαδί µε τις ιερές ιδιότητες είναι ένα χαρακτηριστικό στα έθιµα διαφόρων λαών, όϖως στους Ερυθρόδερµους της Αµερικής, όϖου έκϖληκτοι οι ϖρώτοι Άγγλοι άϖοικοι ϖαρατηρούν να στολίζουν στη σκηνή τους δέντρο. Οι Βαυαροί και οι Γερµανοί και οι Κέλτες (δηλ. οι αρχαίοι Άγγλοι) στόλιζαν δέντρο και µάλιστα υϖήρχε στα έθιµά τους η δενδρολατρεία. Η χρήση τους συµβόλιζε το τέλος του χειµώνα, την αναβλάστηση και την καινούργια ζωή, γι' αυτό και τα κλαριά έϖρεϖε να είναι καταϖράσινα και αϖό φυτά αειθαλή. Το δέντρο ϖαγκοσµίως συµβολίζει τη γονιµότητα και τη ζωή, καθαρίζει την ατµόσφαιρα του σϖιτιού και ϖροστατεύει αϖό τα κακά ϖνεύµατα. Εϖίσης συγκεντρώνει γύρω του όλη την οικογένεια και την κρατά ενωµένη. Τα κλαριά (δάφνης, λεµονιάς, κουµαριάς, σκίνου, µυρτιάς και ελιάς) στολίζονταν µε φρούτα, ξηρούς καρϖούς και νοµίσµατα, τυλιγµένα σε χρυσόχαρτο ή βαµµένα µε χρυσοµϖογιά. Αργότερα, οι ϖραµατευτάδες (γυρολόγοι) ϖούλαγαν στα ϖανηγύρια και στα ϖαζάρια στολίδια του δέντρου αϖό χαρτί, ζυµάρι και γύψο. Ειδικά για τα γύψινα στολίδια χρησιµοϖοιούσαν γερµανικές σιδερένιες φόρµες για σοκολάτες και έφτιαχναν τα ζώα της φάτνης, αγιοβασίληδες, ϖου τα χρωµάτιζαν µε όµορφα χρώµατα και τα ϖουλούσαν στους ϖάγκους τους µαζί µε τα ϖαιχνίδια. Περιγραφές αναφέρουν ότι το τέµϖλο της Αγίας Σοφίας ήταν στολισµένο µε διάφορα µεταλλικά κυϖαρίσσια ϖου αντί για καρϖούς είχαν φωτάκια, φυσικά όχι ηλεκτρικά, αλλά αϖό κεριά ή καντηλάκια. Τη νεότερη εϖοχή, στο Πωγώνι της Ηϖείρου τα ϖαιδιά στολίζουν ένα κλαδί αϖό ϖεύκο ή κυϖαρίσσι και το ϖεριφέρουν αϖό σϖίτι σε σϖίτι λέγοντας ευχές για υγεία και ψάλλοντας τα κάλαντα.

11 ΤΟ ΚΑΡΑΒΑΚΙ Έθιµο ϖανάρχαιο της ναυτικής ϖατρίδας µας µαζί µε τα κάλαντα, τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια, τα γλυκίσµατα, τα δώρα και την λειτουργία στην εκκλησία, το καραβάκι σηµατοδοτεί κι αυτό τις γιορτινές µέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Το ελληνικό ϖαραδοσιακό καραβάκι αϖοτελεί ϖαράδοση των ϖαλαιών εϖοχών της χώρας µας, ϖου τα ϖαιδιά µε αγάϖη, χαρά και δηµιουργικό νου κατασκεύαζαν τα ϖαιχνίδια τους. Αϖοτελούσε, όµως, και ένα είδος τιµής και καλωσορίσµατος στους ναυτικούς, ϖου εϖέστρεφαν αϖό τα ταξίδια τους. Πριν αϖό 50 χρόνια, δηλαδή έως και την ϖρώτη µεταϖολεµική δεκαετία, συναντούσαµε το καραβάκι σε ϖολλά ελληνικά σϖίτια και στα χέρια των ϖαιδιών ϖου έλεγαν τα κάλαντα. Σήµερα, η ϖαράδοση αυτή τείνει να εξαφανιστεί, µιας και έχει αντικατασταθεί αϖό το ξενόφερτο έλατο. Εντούτοις, η Χίος, ένα κατά κύριο λόγο ναυτικό νησί, συνεχίζει να τηρεί το ϖαλαιό αυτό έθιµο, αϖοτίνοντας φόρο τιµής στους ναυτικούς της και κρατώντας ζωντανή τη λαϊκή µας ϖαράδοση. Κάθε χρόνο την Πρωτοχρονιά αναβιώνει το έθιµο µε τα ϖρωτοχρονιάτικα καραβάκια. Οµάδες ατόµων ϖου εκϖροσωϖούν συνοικίες της ϖρωτεύουσας του νησιού κατασκευάζουν αϖοµιµήσεις εµϖορικών και ϖολεµικών ϖλοίων, φτιαγµένα µε ιδιαίτερη ϖροσοχή. Το µέγεθος των ϖλοίων είναι µέχρι 5,5 µέτρα όϖως ορίζουν οι κανονισµοί. Σηµασία για τα ϖερισσότερα ϖληρώµατα έχει η συµµετοχή και όχι τα χρηµατικά βραβεία ϖου έχουν καθιερωθεί για την καλύτερη ϖαρουσία, ϖου όµως δεν εξαρτάται µόνο αϖό την τελειότητα του ϖλοίου αλλά και αϖό τα ϖαινέµατα. Στον ξεχωριστό, τον λαµϖρό διάκοσµο της γιορτινής ατµόσφαιρας των ηµερών των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, ϖου έρχονται, το ϖαραδοσιακό καραβάκι θα χαρίσει ένα ξεχασµένο άρωµα ελληνικότητας και θα κυριαρχήσει µε τα χαρούµενα και ζωηρά χρώµατά του στο ελληνικό σϖίτι.

12 ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ Η λέξη κάλαντα ϖροέρχεται αϖό τη λατινική «calenda», ϖου σηµαίνει αρχή του µήνα, τραγουδιόνταν στην αρχή του µήνα, ενώ διαµορφώθηκε αϖό το ελληνικό ρήµα καλώ. Η ιστορία τους συνδέεται µε την Αρχαία Ελλάδα. Έχουν βρεθεί αρχαία γραϖτά κοµµάτια ϖαρόµοια µε τα σηµερινά κάλαντα (Ειρεσιώνη στην αρχαιότητα). Τα ϖαιδιά της εϖοχής εκείνης κρατούσαν οµοίωµα καραβιού ϖου ϖαρίστανε τον ερχοµό του θεού ιόνυσου. Άλλοτε κρατούσαν κλαδί ελιάς ή δάφνης στολισµένο µε καρϖούς και άσϖρο µαλλί (η λεγόµενη ειρεσιώνη, αϖό το έριο = µαλλί), γύριζαν και τραγουδούσαν και τους έδιναν δώρα. Στις κλωστές έδεναν τις ϖροσφορές των νοικοκύρηδων. Κάλαντα ή κόλιεντα ή κόλιαντα ή κόλιντα Έτσι λέγονται τα τραγούδια ϖου έχουν ως στόχο τους να φέρουν ένα µήνυµα. Τα κάλαντα είναι τραγούδια µε στίχους ϖου αϖό τη µια υϖενθυµίζουν - αναγγέλλουν-τονίζουν την έλευση είτε κάϖοιας χαρµόσυνης γιορτής (τη Γέννηση Του Χριστού) είτε κάϖοιου θλιβερού γεγονότος (Μ. Βδοµάδα - Σταύρωση Χριστού) και αϖό την άλλη εκφράζουν ευχές σε φίλο ή γείτονα ή άρχοντα και γενικά σε κάθε νοικοκύρη ϖου εϖισκέϖτονται ή συναντούν εκείνοι ϖου λένε τα κάλαντα (= οι καλαντάρηδες) και τα µέλη της οικογένειάς του ( την «κερά» = η σύζυγος, το γιο, τη θυγατέρα). Το κίνητρο για κείνους ϖου λένε τα κάλαντα είναι να αϖοκοµίσουν είτε την καλούµενη στην Κρήτη «καλή χέρα» (= το φιλοδώρηµα) είτε τα καλούµενα στην Κρήτη «καλοχερίδια» (= τα καλούδια» = τα ϖάσης φύσεως γλυκά ή ακόµη και αγαθά: αυγά, στάρι, λάδι). Για να συγκινήσουν το νοικοκύρη και να δώσει µεγάλα φιλοδωρήµατα, οι καλαντάρηδες λένε και ϖάρα ϖολλά ϖαινέµατα (εϖαίνους), χαρακτηρισµούς (αφέντη, ϖρωταφέντη, άρχοντα) τόσο για τον ίδιο όσο και για τα άλλα µέλη της οικογένειάς του και µε στίχους ϖου να είναι ϖοταµός αϖό εικόνες εκϖληκτικής οµορφιάς. Τα τραγούδια αυτά έχουν εντελώς δικά τους βασικά χαρακτηριστικά: Πρώτα-ϖρώτα δεν είναι τραγούδια φτιαγµένα αϖό λόγιους ή ϖοιητές, αλλά αϖό τον ίδιο το λαό µας, τραγούδια ϖου, καθώς είναι βγαλµένα µέσ' αϖό την ψυχή του λαού µας. Κι ας µην ξεχνάµε ότι οι ιδανικοί καλαντιστές είναι τα ϖαιδιά. Τα ϖαιδιά κουβαλάνε µες σ' ολόκληρους αιώνες αυτήν ειδικά την Παράδοση - αϖό ευγνωµοσύνη, θαρρείς, ϖρος τον Χριστό ϖου τα ευλόγησε όταν ήταν εδώ στη γη και τα ξεχώρισε αϖ' όλα τα ανθρώϖινα ϖλάσµατα της γης, γι' αυτόν το λόγο και αυτά εκφράζουν τη ευγνωµοσύνη τους κάθε φορά ϖου γεννιέται ο Χριστός.

13 Κάλαντα Χριστουγέννων της Θράκης Καλήν εσϖέραν άρχοντες κι αν είναι ορισµός σας Χριστού τη θεία γέννηση να ϖω στ αρχοντικό σας. Χριστός γεννάται σήµερον εν Βηθλεέµ τη ϖόλη οι ουρανοί αγάλλονται χαίρει η φύσις όλη. Εν τω σϖηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων ο Βασιλεύς των ουρανών και ϖοιητής των όλων. ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ Χριστός γεννέθεν χαρά σον κόσµον Χα καλήν ωράν καλήν ηµέραν Χα καλόν ϖαιδίν οψέ εγεννέθεν. Οψέ εγεννέθεν ουράνοστάθεν τον εγέννεσεν η Παναγία τον ανέστεσεν Αϊ Παρθένος. Εκαβάλκεψεν χρυσόν ϖουλάρι εκατήβεν σο σταυροδρόµι σταυροδρόµι και µυροδρόµι. Ερϖαξάν ατόν χίλοι Εβραίοι χιλ Εβραίοι και µυρ Εβραίοι. }2 Α σ ακρέντικα και α σην καρδίαν αίµαν έσταξεν χολή κι εφάνθεν αίµαν έσταξεν και µύρος έτον µύρος έτον και µυρωδία. Εµυρίστενατο ο κόσµος όλον για µυρίστετο και συ αφέντα συ αφέντα καλέµ αφέντα. Έρθαν τη Χριστού τα ϖαλικάρε και θυµίζνε τον νοικοκύρην νοικοκύρην και βασιλέαν. έβα σο ταρέζ και έλα σην ϖόρταν δώσ µας ούγας και λεφτοκάρε κι αν ανοίγµας χαράν σην ϖόρταν. }2 Χριστουγεννιάτικα κάλαντα Κρήτης Καλήν εσϖέραν άρχοντες κι αν είναι ορισµός σας Χριστού τη θεία γέννηση να ϖω στ αρχοντικό σας. Χριστός γεννάται σήµερον εν Βηθλεέµ τη ϖόλη οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ η φύσις όλη. Άψε, βαγίτσα, το κερί, άψε και το διϖλέρι και κάτσε και ντουχούντιζε ίντα θα µας εφέρει γ-ή αϖάκι, γ-ή λουκάνικο, γ-ή χοιρινό κοµµάτι γ-ή αϖό µαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι κι αν το κανε κι η γαλανή, ας είναι ζευγαράκι. Φέρε ϖανιέρι κάστανα, ϖανιέρι λεϖτοκάρια και φέρε και γλυκό κρασί να ϖιουν τα ϖαλικάρια. Κι αν είναι µε το θέληµα άσϖρη µου ϖεριστέρα ανοίξατε την ϖόρτα σας να ϖούµε καλησϖέρα. Καστοριανά κάλαντα (Του οικοδεσϖότη) Αραδιαστείτε έµϖρεϖα όλοι µε την αράδα να ϖούµε τραγούδια ευγενικά ν αρέσουν τα αφεντικό µας. Αφέντης µας είναι καλός, στον κόσµο ϖαραδειγµένος και µες στη µέση του µαχαλά στύλος µαλαµατένιος. Ας είν ϖολλά τα έτη σας να ζείτε να ευτυχείτε του χρόνου δε σαν σήµερα ό,τι εϖιθυµείτε.

14 (Της οικοδέσϖοινας) Είϖαµε στον αφέντη µας να ϖούµε και στην κυρά µας. Κυρά µ κυρά µ κι αρχόντισσα κι αρχοντοϖαραδειγµένη, σε κάλεσαν οι αρχόντισσες στην εκκλησιά να ϖάνεις κι ώσϖου να ϖας κι ώσϖου να ρθεις και ϖίσω να γυρίσεις οι στράτες ρόδα γιόµισαν, τα µονοϖάτια µόσχον. Αρχός µε την αρχόντισσα στη σκάλα ϖ ανεβαίνει στα γόνατά του την κρατεί, στα µάτια την κοιτάζει στα µάτια στα µατόφυλλα και στα καµαροφρύδια. Σήκου κυρά µου κι άλλαξε, σήκου και αρµατώσου νίψου µε το ροδόσταµο και ϖλύσου µε το γάλα βάλε τον ήλιο ϖρόσωϖο και το φεγγάρι στήθη και τον γαλάζιο αυγερινό στο χέρι δακτυλίδι. Κερκυραϊκά κάλαντα Χριστουγέννων Σήµερα οι µάγοι έρχονται στη χώρα του Ηρώδη και ο Ηρώδης ταραχθείς έγινε θηριώδης. Κράζει τους µάγους και ρωτά: «Μάγοι, ϖού θε να ϖάτε». Εις Βηθλεέµ το σϖήλαιο την ϖόλη την αγία Που εκεί γεννάει το Χριστό η έσϖοινα Μαρία. Μωραΐτικα κάλαντα Χριστούγεννα ϖρωτούγεννα ϖρώτη γιορτή του χρόνου. Για βγάτε, διέτε, µάθετε, ϖως ο Χριστός γεννάται γεννάται κι ανατρέφεται µε µέλι και µε γάλα το µέλι τρων οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες και το µελισσοβότανο να νίβονται οι κυράδες. Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά γαϊτανοφρύδα, κυρά µου, όταν στολίζεσαι να ϖας στην εκκλησιά σου κάνεις τον ήλιο ϖρόσωϖο και το φεγγάρι αγκάλη και τον καθάριο αυγερινό τον βάζεις δαχτυλίδι. Εµείς εδώ δεν ήρθαµε να φάµε και να ϖιούµε ϖαρά σας αγαϖούσαµε κι ήρθαµε να σας δούµε. ώστε µας και τον κόκορα, δώστε µας και την κότα, δώστε µας και ϖεντ έξι αυγά να ϖάµε σ άλλη ϖόρτα. Κάλαντα Κυκλάδων Για σένα, κόρη όµορφη, ήρθαµε να τα ϖούµε και τα καλά Χριστούγεννα για να σου ευχηθούµε. Σ αυτό το σϖίτι ϖου ρθαµε καράβια ν ασηµένια του χρόνου σαν και σήµερα να ναι µαλαµατένια. Αν έχεις κόρη όµορφη, βάλε την στο τσιµϖίδι και κρέµασέ την αψηλά, να µην την φαν οι ψύλλοι. Φέρτε µας κρασί να ϖιούµε και του χρόνου να σας ϖούµε, και του χρόνου να σας ϖούµε φέρτε µας κρασί να ϖιούµε.

15 EΘΙΜΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΑΠ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Το Χριστόψωµο Το «ψωµί του Χριστού» το έφτιαχνε, την ϖαραµονή των Χριστουγέννων, η νοικοκυρά µε ιδιαίτερη ευλάβεια και µε ειδική µαγιά (αϖό ξερό βασιλικό κ.λ.ϖ.). Αϖαραίτητος εϖάνω, χαραγµένος ο σταυρός. Γύρω - γύρω διάφορα διακοσµητικά σκαλιστά στο ζυµάρι ή ϖρόσθετα στολίδια. Αυτά τόνιζαν το σκοϖό του χριστόψωµου και εξέφραζαν τις διάφορες ϖεϖοιθήσεις των ϖιστών. Την ηµέρα του Χριστού, ο νοικοκύρης έϖαιρνε το χριστόψωµο, το σταύρωνε, το έκοβε και το µοίραζε σ όλη την οικογένειά του και σε όσους ϖαρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο τραϖέζι. (Μερικοί εδώ βλέϖουν ένα συµβολισµό της Θείας κοινωνίας. Όϖως ο Χριστός έδωσε τον άρτον της ζωής σε όλη την ανθρώϖινη οικογένειά του...). Γύρω αϖό το χριστόψωµο υϖάρχουν και άλλες ϖαραδόσεις. Αναφέρονται στην ενότητα της Εκκλησίας και των λαών, µε συµβολικό ϖρότυϖο την ένωση των κόκκων του σίτου σ ένα ψωµί. Οι λαοί κάϖοτε θα ενωθούν µ ένα ϖοιµένα, το Χριστό.(Αϖό το βιβλίο «Ήθη, έθιµα και άλλα» του Τιµόθεου Κ. Κιλίφη) στη Μάνη Κάθε οικογένεια στο φούρνο του σϖιτιού «ρίχνει» τα χριστόψωµα, για να τα κόψει στο τραϖέζι των Χριστουγέννων ο οικοδεσϖότης σταυρώνοντάς τα, και ευχόµενος «Χρόνια ϖολλά και του χρόνου». Τα χριστόψωµα κατασκευάζονται όϖως το ψωµί, µόνο ϖου στολίζονται µε σταυρούς και ϖοικίλα στολίδια ανάλογα µε την καλαισθησία της νοικοκυράς. (Αϖό το ϖεριοδικό «Αδούλωτη Μάνη») στη Σϖάρτη Στη Σϖάρτη, σε κάθε σϖίτι, δυο τρεις µέρες ϖριν, ζυµώνουν 1 15 καρβέλια ψωµί. Το ένα, ϖου το τρώνε ανήµερα των Χριστουγέννων, είναι το ψωµί του Χριστού και το ϖλάθουν σε σχήµα σταυρού αϖό ζύµη. Τα άλλα χριστόψωµα τα κάνουν µε µύγδαλα και καρύδια. (Αϖό το ϖεριοδικό «Ουράνιο Τόξο») στους Σαρακατσάνους Οι Σαρακατσάνοι τσοϖάνηδες φτιάχνουν δύο χριστόψωµα. Το ϖρώτο, το καλύτερο και µε τα ϖιο ϖολλά κεντίδια, είναι για το Χριστό «για να τους φυλάει και να τους βλογάει». Πάνω του σκαλίζουν ένα µεγάλο σταυρό φεγγάρι µε ϖέντε λουλούδια. Το δεύτερο, η τρανή Χριστοκουλούρα ή Ψωµί του Χριστού, είναι για τα ϖρόβατα. Έτσι τα τιµά ο βοσκός και τα βλογά ο Χριστός. Στη Χριστοκουλούρα ϖαριστάνεται µε ζύµη, όλη η ζωή της στάνης, δηλαδή η µάντρα, τα ϖρόβατα, οι βοσκοί κ.λ.ϖ. (Αϖό το ϖεριοδικό «Ουράνιο Τόξο»)

16 στην Κεφαλονιά Χαρακτηριστική είναι µια κεφαλλονίτικη συνήθεια. Όλο το σόι συγκεντρώνεται στο σϖίτι του ϖιο ηλικιωµένου. Στο ϖάτωµα τοϖοθετούν τρία δαυλιά «χιαστί» και ϖάνω τους βάνουν την «κουλούρα». Όλοι κάνουν ένα κλοιό γύρω ακουµϖώντας καθένας µε το δεξί του χέρι την κουλούρα. Ύστερα ο νοικοκύρης ψάλλει το «Η γέννησή σου Χριστέ ο Θεός» και ρίχνει λάδι στα δαυλιά, βάζοντάς τα στη φωτιά. Μετά κόβει την κουλούρα, τη µοιράζει και δειϖνούν όλοι µαζί. (Αϖό το ϖεριοδικό «Ουράνιο Τόξο») στην Κρήτη Το χριστουγεννιάτικο ψωµί το φτιάχνουν οι γυναίκες µε ιδιαίτερη φροντίδα και υϖοµονή. Η ετοιµασία του είναι ολόκληρη ιεροτελεστία: χρησιµοϖοιούν ακριβά υλικά, ψιλοκοσκινισµένο αλεύρι, ροδόνερο, µέλι, σουσάµι, κανέλα, γαρίφαλα και καθώς ζυµώνουν λένε: "Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το ϖροζύµι για να γένει." Όταν ϖλάσουν το ζυµάρι, ϖαίρνουν τη µισή ζύµη και φτιάχνουν µια κουλούρα, ενώ µε την υϖόλοιϖη φτιάχνουν ένα σταυρό µε λωρίδες και τον τοϖοθετούν ϖάνω στο ψωµί. Στο κέντρο βάζουν ένα άσϖαστο καρύδι και στην υϖόλοιϖη εϖιφάνεια σχεδιάζουν σχήµατα µε το µαχαίρι ή µε το ϖιρούνι, όϖως λουλούδια, φύλλα, καρϖούς, ϖουλάκια. Για το χριστουγεννιάτικο τραϖέζι, το Χριστόψωµο είναι ευλογηµένο ψωµί. Το κόβουν ανήµερα τα Χριστούγεννα, ανταλλάσσοντας ϖολλές ευχές. (Αϖό το ηλεκτρονικό ϖεριοδικό «Παϖάκι») Οι τηγανίδες (Χωριά της Έξω Μάνης) Σε όλα τα σϖίτια, ϖαραµονές Χριστουγέννων θα έϖλαθαν και θα έψηναν τις τηγανίδες, τα µανιάτικα λαλάγγια. Στο σοφρά ή σε κάϖοιο τραϖέζι κοντά στην φωτογονία, η µητέρα και τα κορίτσια έϖλαθαν το έτοιµο ζυµάρι σε χοντρό µακαρόνι, τις τηγανίδες, και το δίϖλωναν τεχνικά στα τέσσερα. Μετά το έριχναν στη µεγάλη τηγάνα ϖου ήταν γεµάτη καυτό λάδι ϖάνω στη φωτιά, για να ψηθεί. Η ϖρώτη τηγανίδα, µεγάλη και στρογγυλή µε σταυρό στη µέση ήταν του Χριστού, η δεύτερη ϖαρόµοια του σϖιτιού κ.λ.ϖ. Τις ψηµένες τηγανίδες τις έβαζαν µέσα σε µϖουρέκια (στρογγυλά µϖακιρένια ταψιά) και σε λεκάνες. Όταν στράγγιζαν καλά τις έβαζαν σε κοφίνια και τις κρεµούσαν ψηλά. Η ϖοσότητα του ζυµαριού ϖου θα γινόταν τηγανίδες ήταν αρκετή και ϖάντοτε ανάλογη µε τον ϖληθυσµό της φαµελιάς. Η φωτιά για τις τηγανίδες έϖρεϖε να είναι δυνατή και να έχει διάρκεια. Γι αυτό ο ϖατέρας είχε σκίσει σκίζες τα χοντρά κούτσουρα. Ήταν η καλύτερη καύσιµη ύλη για την

17 ϖερίϖτωση. Τα ϖαιδιά ϖαρακολουθούσαν και όλοι, αν δεν ήταν Τετάρτη ή Παρασκευή, δοκίµαζαν και έκαναν τις κρίσεις τους. Και κάθε χρόνο σχεδόν εύρισκαν τα ίδια ελαττώµατα στο ϖλάσιµο και το ψήσιµο, όταν µάλιστα κάϖοιος ήθελε να ϖιει νερό του έλεγαν να γυρίσει την ϖλάτη ϖρος το τηγάνι για να µην...τον βλέϖουν οι τηγανίδες και ρουφάνε το λάδι. Οι "λυϖηµένοι", ϖου είχαν ϖρόσφατο θάνατο, δεν έψηναν τηγανίδες, τους ϖήγαιναν όµως συγγενείς και φίλοι. Άλλα γλυκά ϖου έφτιαχναν στο σϖίτι την ϖερίοδο αυτή ήταν οι κουραµϖιέδες και τα µελοµακάρονα. (Αϖό το ϖεριοδικό «Μάνη, χθες, σήµερα, αύριο») Το έθιµο της ζύµης στην Κρήτη Σε χωριά της εϖαρχίας Αµαρίου, στην Κρήτη, τη νύχτα της ϖαραµονής των Χριστουγέννων βάζανε λίγη κοινή ζύµη σ ένα ϖιάτο και κάϖοια στιγµή, ενώ βεγγερίζανε (ξενυχτούσαν συζητώντας) ϖεριµένοντας, η ζύµη ανέβαινε και γινόταν ϖροζύµι. Τότε, κατά την ϖίστη των ανθρώϖων, ήταν η ώρα ϖου γεννάται ο Χριστός (ο Χριστός γεννάται κι ανασταίνεται κάθε χρόνο, γιατί για την Εκκλησία ο χρόνος έχει άλλους συµβολισµούς). (Αϖό το ϖεριοδικό του Ρεθύµνου «Πολιτεία») Το έθιµο του αναµµένου ϖουρναριού στην Ήϖειρο Στην Ήϖειρο έχουν µια ωραία συνήθεια ϖου τη βασίζουν σε µια ϖαλιά ϖαράδοση. Όταν γεννήθηκε ο Χριστός και ϖήγαν, λέει, οι βοσκοί να ϖροσκυνήσουν, ήτανε νύχτα σκοτεινή. Βρήκαν κάϖου ένα ξερό ϖουρνάρι κι έκοψαν τα κλαδιά του. Πήρε ο καθένας αϖό ένα κλαδί στο χέρι, του έβαλε φωτιά και γέµισε το σκοτεινό βουνό χαρούµενες φωτιές και τριξίµατα και κρότους. Αϖό τότε, λοιϖόν, έχουν τη συνήθεια στα χωριά της Άρτας, όϖοιος ϖάει στο σϖίτι του γείτονα, για να ϖει τα χρόνια ϖολλά, καθώς και όλα τα ϖαιδιά τα ϖαντρεµένα, ϖου θα ϖάνε στο ϖατρικό τους, για να φιλήσουν το χέρι του ϖατέρα και της µάνας τους, να κρατούν ένα κλαρί ϖουρνάρι, ή ό,τι άλλο δεντρικό ϖου καίει τρίζοντας. Στο δρόµο το ανάβουν και το ϖηγαίνουν έτσι αναµµένο στο ϖατρικό τους σϖίτι και γεµίζουν χαρούµενες φωτιές και κρότους τα σκοτεινά δροµάκια του χωριού. Ακόµη και στα Γιάννενα το ίδιο κάνουν. Μόνο ϖου εκεί δεν κρατούν ολόκληρο το κλαρί το ϖουρνάρι αναµµένο στο χέρι τους είναι µεγάλη ϖολιτεία τα Γιάννενα αλλά κρατούν στη χούφτα τους µια χεριά δαφνόφυλλα και ϖουρναρόφυλλα, ϖου τα ϖετούν στο τζάκι, µόλις µϖούνε και καληµερίζουν. Κι όταν τα φύλλα τα ξερά ϖιάσουν φωτιά κι αρχίσουν να τρίζουν και να ϖετάνε σϖίθες, εύχονται: «Αρνιά, κατσίκια, νύφες και γαµϖρούς!» Αυτή είναι η καλύτερη ευχή για κάθε νοικοκύρη. Να ϖροκόβουν τα κοϖάδια του, να ϖληθαίνει η φαµελιά του, να µεγαλώνουν τα κορίτσια και τα ϖαλικάρια του, να του φέρνουν στο σϖίτι νύφες και γαµϖρούς, να του δώσουν εγγόνια ϖου δε θ αφήσουν τ όνοµα το ϖατρικό να σβήσει. (Αϖό το ϖεριοδικό «Ουράνιο Τόξο»)

18 ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΞΥΛΟ, ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ Στα χωριά της βορείου Ελλάδας, ο νοικοκύρης ψάχνει στα χωράφια τις ϖαραµονές των γιορτών και διαλέγει το Χριστόξυλο, δηλαδή το ϖιο όµορφο, γερό και χοντρό ξύλο αϖό ϖεύκο ή ελιά, ϖου θα το ϖάει σϖίτι του, µε σκοϖό να καίει συνέχεια στο τζάκι αϖό τα Χριστούγεννα µέχρι και τα Φώτα. Ο λαός ϖιστεύει ότι καθώς καίγεται το Χριστόξυλο, ζεσταίνεται ο Χριστός στην κρύα σϖηλιά της Βηθλεέµ. Πριν ο νοικοκύρης φέρει το Χριστόξυλο, κάθε νοικοκυρά φροντίζει να έχει καθαρίσει καλά το σϖίτι και µε ιδιαίτερη ϖροσοχή το τζάκι, ώστε να µη µείνει ούτε ίχνος αϖό την ϖαλιά στάχτη. Καθαρίζουν ακόµη και την καϖνοδόχο, για να µη βρίσκουν ϖατήµατα να κατέβουν οι καλικάντζαροι, τα κακά δαιµόνια, όϖως λένε στα ϖαραδοσιακά χριστουγεννιάτικα ϖαραµύθια. Το βράδυ της ϖαραµονής των Χριστουγέννων, όταν όλη η οικογένεια θα είναι µαζεµένη γύρω αϖό το τζάκι, ο νοικοκύρης του σϖιτιού θα ανάψει την καινούρια φωτιά και θα µϖει στην ϖυροστιά το Χριστόξυλο, µε ευχή όλων να αντέξει για όλο το δωδεκαήµερο των γιορτών. (Αϖό το ηλεκτρονικό ϖεριοδικό «Παϖάκι») Το κυνήγι τα Χριστούγεννα (Χωριά Έξω Μάνης) Κατά τη διάρκεια της σαρακοστής τα ϖερισσότερα ϖαιδιά βγαίνανε κυνήγι. Τα βράδια, όταν το σούρουϖο έϖεφτε για καλά και το κρύο άρχιζε να τσούζει, ϖαίρνανε το "φακό" µε καινούργια "ϖλάκα" και γυρίζανε στα χαλάσµατα και στα σϖήλια κοντά στο χωριό. Στόχος τους οι γουργουγιάννηδες, τα µικρά ϖουλάκια ϖου κούρνιαζαν εκεί. Τα θαµϖώνανε µε το φακό και τα ϖιάνανε. Αν ήταν ϖολύ ψηλά, τα χτυϖούσανε µε τις λαστιχιέρες (σφεντόνες). Η µάνα ή κάϖοια µεγάλη αδερφή, µετά αϖό ϖολλή γκρίνια τους, τα καθάριζαν και τα ϖάστωναν. Τα βάζανε σε ϖήλινα ή γυάλινα βάζα, για να τα φάνε τα Χριστούγεννα. Πολλά ϖαιδιά µάζευαν είκοσι και ϖερισσότερα ϖουλάκια και καµάρωναν για τις... κυνηγετικές ικανότητες τους και για την σοδειά τους. Και όταν ζύγωναν οι γιορτές, άρχιζαν οι ϖαραδοσιακές ετοιµασίες. Το σϖίτι έϖρεϖε να βάλει τα γιορτινά του και όλο το χωριό να καθαριστεί και να ετοιµαστεί, για να υϖοδεχτεί τους ξενιτεµένους του ϖου θα έρχονταν να κάνουν γιορτές µε τους δικούς τους. (Αϖό το ϖεριοδικό «Μάνη, χθες, σήµερα, αύριο») "Tα καρύδια" Παραδοσιακό οµαδικό ϖαιγνίδι ϖου ϖαίζουν τα ϖαιδιά στην Ήϖειρο. Την ηµέρα των Χριστουγέννων, τα ϖαιδιά, κορίτσια και αγόρια, ϖαίζουν "τα καρύδια".το ϖαιχνίδι είναι οµαδικό και ϖαίζεται ως εξής: Κάϖοιο ϖαιδί χαράζει µε ένα ξυλάκι στο χώµα µια ευθεία γραµµή. Πάνω σε αυτή την ευθεία γραµµή κάθε ϖαίκτης βάζει κι αϖό ένα καρύδι στη σειρά.

19 Μετά, ο κάθε ϖαίκτης µε τη σειρά του και αϖό κάθετη αϖόσταση ενός µε δύο µέτρα αϖό τη γραµµή - σειρά των καρυδιών, σκυφτός, µε το µεγαλύτερο και το ϖιο στρογγυλό καρύδι του, σηµαδεύει κάϖοιο αϖό τη σειρά των καρυδιών. Όϖοιο καρύδι ϖετύχει και το βγάλει έξω αϖό τη γραµµή το κερδίζει και δοκιµάζει ξανά σηµαδεύοντας κάϖοιο άλλο καρύδι. Αν αστοχήσει, συνεχίζει ο εϖόµενος ϖαίκτης. Το ϖαιχνίδι συνεχίζεται µέχρι να κερδηθούν όλα τα καρύδια... (Κείµενο ϖου το βρήκαµε στο βιβλίο της δασκάλας Αγγελικής Μαστροµιχαλάκη "Χριστούγεννα-Πρωτοχρονιά-Θεοφάνεια" Η σφαγή του γουρουνιού στη Θεσσαλία Σαν ιεροτελεστία γινόταν σε κάθε οικογένεια η σφαγή του γουρουνιού, το οϖοίο εξέτρεφαν για το σκοϖό αυτό. Το γουρούνι αναλάµβαναν να το σφάξουν οι άντρες του σϖιτιού την ϖαραµονή των Χριστουγέννων. Τα µέλη της οικογένειας αντάλλαζαν µεταξύ τους ευχές. Το χοιρινό κρέας αϖοτελούσε το κύριο φαγητό στο χριστουγεννιάτικο γεύµα, όϖως άλλωστε και σήµερα. Εϖίσης, έφτιαχναν λουκάνικα αϖό το γουρούνι, τα οϖοία κρεµούσαν µέχρι να στεγνώσουν, ενώ το λίϖος του γουρουνιού το αϖοθήκευαν σε δοχεία και το χρησιµοϖοιούσαν στη µαγειρική. (Αϖό την εργασία του δάσκαλου κ. Βασίλη Μϖούσιου «Χριστούγεννα ιαθεµατική ϖροσέγγιση µε τη χρήση υϖολογιστή» Το τάισµα της βρύσης Στην Κεντρική Ελλάδα οι κοϖέλες, τα µεσάνυχτα ή ϖρος τα χαράµατα των Χριστουγέννων (αλλού την ϖαραµονή της Πρωτοχρονιάς), ϖηγαίνουν στην ϖιο κοντινή βρύση "για να κλέψουν το άκραντο νερό". Το λένε άκραντο, δηλαδή αµίλητο, γιατί δε βγάζουν λέξη σ' όλη τη διαδροµή. Όταν φτάνουν εκεί, την "ταϊζουν", µε διάφορες λιχουδιές: βούτυρο, ψωµί, τυρί, σιτάρι ή κλαδί ελιάς και λένε: "Όϖως τρέχει το νερό σ' βρυσούλα µ', έτσ' να τρέχ' και το βιο µ'". Έϖειτα ρίχνουν στη στάµνα ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια, "κλέβουν νερό" και γυρίζουν στα σϖίτια τους ϖάλι αµίλητες, µέχρι να ϖιουν όλοι αϖό τ' άκραντο νερό. Με το ίδιο νερό ραντίζουν και τις τέσσερις γωνίες του σϖιτιού, ενώ σκορϖούν στο σϖίτι και τα τρία χαλίκια. (Αϖό την εργασία του δάσκαλου κ. Βασίλη Μϖούσιου «Χριστούγεννα ιαθεµατική ϖροσέγγιση µε τη χρήση υϖολογιστή»)

20 ΟΙ ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΙ Η ονοµασία τους ϖροέρχεται αϖό το εϖίθετο «καλός» και αϖό το «κάνθαρος». Η αρχή των µύθων ϖου είναι σχετικοί µε τους καλικάντζαρους βρίσκεται στην αρχαιότητα. Οι Αρχαίοι ϖίστευαν ότι οι ψυχές έβρισκαν τις ϖόρτες του Άδη ανοιχτές και ανέβαιναν στον εϖάνω κόσµο, όϖου γύριζαν για µέρες ϖαντού χωρίς έλεγχο και ϖεριορισµούς. Η ϖίστη στους καλικάντζαρους ϖροήλθε αϖό ελληνικές και ρωµαϊκές γιορτές του εκεµβρίου, όϖως ήταν τα Σατουρνάλια, τα Βρουµάλια και τα Κρόνια, ϖού συνδυάζονται µε το χειµερινό ηλιοτρόϖιο και τη γενέθλια ηµέρα του «αήττητου» Θεού Ηλίου, την 25 εκεµβρίου. Αργότερα, στο Βυζάντιο, για να γιορτάσουν το ωδεκαήµερο (τις µέρες αϖό 25 έως και 5 Ιανουαρίου-ϖαραµονή των Φώτων) κάϖοιοι, µασκαρεµένοι, έχοντας κρυµµένα τα ϖρόσωϖά τους, µε µουσικές και τραγούδια. Πείραζαν τους ανθρώϖους στους δρόµους, έµϖαιναν αϖρόσκλητοι ακόµη και αϖό την καµινάδα, αϖαιτώντας λουκάνικα, φαγητά και γλυκά, ως ϖραγµατικοί εισβολείς, για δώδεκα µέρες ως τον Μεγάλο Αγιασµό. Την ηµέρα των Φώτων τα ϖάντα ησύχαζαν. Με το ϖέρασµα των αιώνων αυτές οι ϖαράξενες συµϖεριφορές στοίχειωσαν στην φαντασία των ανθρώϖων. Λέγανε οι γιαγιάδες τα ϖαλιά χρόνια στα εγγονάκια τους για να κάθονταν ήσυχα ότι κάθε νύχτα του ωδεκαήµερου στους δρόµους του χωριού και στα χαλάσµατα κυκλοφορούσαν οι Καλικάντζαροι. Οι καλικάντζαροι ήταν κατάµαυρα, µαυριδερά, τριχωτά, µε ουρά και µακριά χέρια µικροσκοϖικά, ϖερίεργα ϖλάσµατα, σαν ξωτικά. Όντα ϖολύ άσχηµα, µε χοντρά ξυλοϖάϖουτσα ή ανθρωϖόµορφοι µε ϖόδια τράγου. Τους λένε και Παγανά ή Καλιοντζήδες ή Τσιλικρωτά ή Αερικά ή Λυκοκάντζαρους ή Καλλικαντζαραίους ή Σκαλλικαντζάρους ή Σκαντζάρια ή Κάντζα. Τους φαντάζονταν σαν µαυριδερά, ψηλά και κοκαλιάρικα κακάσχηµα όντα, κάτι µεταξύ ζώου και ανθρώϖου, ϖου συνέχεια όλη την ώρα χοροϖηδούσαν γκρινιάζοντας, φωνάζοντας και τραγουδώντας. Όλο το χρόνο βρίσκονταν κάτω αϖό τη γη τρώγοντας τον κορµό της, στον κάτω κόσµο και ζήλευαν τον αϖάνω κόσµο. Γι αυτό λοιϖόν, άλλοι µε ϖριόνια, άλλοι µε τσεκούρια κι άλλοι µε µϖαλντάδες έβαζαν όλη τη δύναµή τους να κόψουν τον τεράστιο ξύλινο στύλο, ϖου στηριζόταν η γη για να την κάνουνε να βουλιάξει. Ο στύλος όµως ήταν ϖολύ χοντρός και γι αυτό χρειαζόταν µεγάλη και µακρόχρονη ϖροσϖάθεια. Παραµονές Χριστουγέννων τα είχαν σχεδόν καταφέρει και το στήριγµα της γης ήταν έτοιµο να κοϖεί και να ϖέσει.

21 Όταν έφτανε το βράδυ της ϖαραµονής των Χριστουγέννων, αϖό φόβο µη βουλιάξει η γη και τους ϖλακώσει, έφευγαν κι ανέβαιναν στον αϖάνω κόσµο, στη γη, για να τυραννήσουν τους ανθρώϖους ϖου θα έβρισκαν µϖροστά τους. Χιλιάδες αϖό δαύτους έβγαιναν αϖό κάθε τρύϖα στην εϖιφάνεια. Φοβόντουσαν ϖολύ το φως και κρυβόντουσαν την ηµέρα. Έτσι λοιϖόν οι καλικάντζαροι το ωδεκαήµερο έκαναν ένα σωρό τρέλες, γύριζαν στους δρόµους, ανέβαιναν στα κεραµίδια και έµϖαιναν αϖό την καµινάδα του τζακιού, τις κλειδαρότρυϖες, τις χαραµάδες των ϖορτών και των ϖαραθυριών σε σϖίτια ϖου δεν τα είχαν θυµιατίσει οι νοικοκυραίοι τους. Τους άρεσε να ϖλατσουρίζουν µέσα στα δοχεία ϖου είχαν οι νοικοκυρές το λάδι, στα τηγάνια, στα τσουκάλια, στα ϖιάτα. Λέρωναν τα φαγητά µε τα ακάθαρτα νύχια τους και άφηναν τις ακαθαρσίες τους όϖου βρίσκαν. Τίϖοτε βέβαια δεν έκλεβαν, αλλά αναστάτωναν τόσο ϖολύ το σϖίτι ϖου το κάναν αγνώριστο και ϖροσϖαθούσαν να σβήσουν τη φωτιά στο τζάκι. Γι αυτό, για καλό και για κακό, εκείνες τις ηµέρες φροντίζανε να φράζουν τις τρύϖες των τζακιών µε ϖανιά και µε αγκάθια. Ακόµα καίγανε λιβάνι σε θυµιατό κοντά στο τζάκι, γιατί οι καλικάντζαροι δεν άντεχαν αυτή τη µυρωδιά. Έτσι και σήµερα, οι καλικάντζαροι εξαφανίζονται τα Φώτα µε τον αγιασµό των νερών Φεύγουν τότε λέγοντας: «Φεύγετε να φεύγουµε κι έφτασε ο τουρλόϖαϖας µε την αγιαστούρα του και µε τη βρεχτούρα του». Στη Μάνη, ακούγονται και στην εϖοχή µας, κάϖοια λαϊκά στιχουργήµατα για τους Καλλικαντζάρους: Αρορίτες είµαστε, αραρά γυρεύουµε τηγανίδες θέλοµε τα ϖαιδιά τα ϖαίρνουµε ή το (γ)κούρο ή τη (γ)κότα ή θα σϖάσαµε τη (µ)ϖόρτα. Φοβούνται τον αγιασµό γιατί όϖοιος βραχεί µε αγιασµένο νερό αφανίζεται. Ο καθηγητής Γ. Μέγας γράφει: «Αλλά τι είναι καλικάντζαροι; Είναι δαιµόνια, τα οϖοία εµφανίζονται µόνο κατά το ωδεκαήµερο. Κατά την ϖίστη του λαού, καλικάντζαροι γίνονται τα ϖαιδιά ϖού γεννώνται τα Χριστούγεννα. Κατά την ερµηνεία του Νικολάου Πολίτου, ϖατρέρα της ελληνικής Λαογραφίας, οι καλικάντζαροι είναι ϖλάσµατα της νεοελληνικής µυθολογίας.» εν ϖιστεύω να φοβηθήκατε, γιατί όλα αυτά είναι ωραία ϖαραµυθάκια του ϖαλιού καιρού!

22 ΟΙ ΜΩΜΟΓΕΡΟΙ Οι Μωµόγεροι ή Μόγερος είναι διονυσιακό δρώµενο ϖου διασώθηκε µέχρι και τις µέρες µας. Η λέξη µωµόγερος αυτή καθ'αυτή είναι ϖαράγωγο του θεού Μώµου µε την µορφή γέροντα. Άρα Μωµόγερος. Το ϖαράδοξο είναι ότι ενώ είναι ειδωλολατρικό έθιµο έϖαιξε καθοριστικό ρόλο στα χρόνια των τερεµϖεϊδων το 1750 εώς Ο λαός του Πόντου χρησιµοϖοίησε τα Μωµογέρια για διασκέδαση αλλά και για οικονοµική ενίσχυση των σχολείων και των εκκλησιών. Οι Μωµόγεροι (ή Μωµόεροι) είναι ένα Ποντιακό έθιµο ϖου γινόταν στον Πόντο τα αρχαία χρόνια µέχρι και τις ηµέρες µας. Το έθιµο είναι σατιρικό και συνηθίζετε κατά τη διάρκεια της ϖεριόδου των Χριστουγέννων (15 εκεµβρίου) µέχρι τα µέσα Ιανουαρίου, άλλα µερικές φορές µέχρι τον µήνα του Φεβρουαρίου. Λόγω της γεωγραφικής αϖοµόνωσης των Ποντίων, το έθιµο ήταν µια µορφή αναγνώρισης της Ελληνικής ϖροέλευσής τους, και εϖίσης ένας τρόϖος να ξεχαστεί αϖό την Τουρκική δουλεία, και τις βίαιες εξισλαµίσεις. Το 400 µ.χ ο εϖίσκοϖος της Αµάσειας Αστέριος, αναφέρεται σε έναν δυνατό εορτασµό των ανθρώϖων ϖου ϖεριέλαβε µεταµφιέσεις κάθε χρόνο στις 1η Ιανουαρίου. Στην αρχαία Ελλάδα το 600 ϖ.χ., υϖήρχε ένας ϖνευµατικός εορτασµός του Θεού ιόνυσου. Ο εορτασµός αυτός είχε ϖνευµατικά στοιχεία. Η ϖροέλευση των Μωµογέρων είναι εϖοµένως ϖάρα ϖολύ σχετισµένη στην αρχαία Ελλάδα. Το έθιµο Μωµόγεροι είναι ζωντανό ακόµα και σήµερα ιδιαίτερα σε διάφορα µέρη της Ελλάδας όϖου οι ϖολύ Πόντιοι κατοικούν. Στην εβδοµάδα ϖριν αϖό το νέο έτος, τα άτοµα θα ντυθούν µε διάφορα κοστούµια, όϖου κάθε κοστούµι συµβολίζει ένα µέρος του ϖολιτισµού και της λαογραφίας των Ποντίων. Η αρκούδα συµβολίζει τη δύναµη, η ηλικιωµένη γυναίκα ένα σύµβολο του ϖαρελθόντος, η νύφη για το µέλλον, το άλογο για την ανάϖτυξη, ο γιατρός για την υγεία, ο στρατιώτης για την υϖεράσϖιση, την αίγα (κατσίκα) για τα τρόφιµα και ο Άγιος Βασίλης συµβολίζει το νέο έτος ϖου θα φτάσει σε µερικές µέρες. Σήµερα το έθιµο είναι ϖερισσότερο ψυχαγωγικό, ενώ στο ϖαρελθόν ήταν µαγικό. Σήµερα αναβιώνουν στον Ελλαδικό χώρο αϖό τα ϖοντιακά σωµατεία. Τα ϖρόσωϖα ϖου αϖαρτίζουν τους µωµόγερους είναι ϖολλά και διαφορετικά σε κάθε ϖεριοχή του Πόντου. Στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν διαµορφωνόταν και η εθνική συνείδηση, τότε καθιερώθηκε η ϖαράξενη ενδυµασία µε τις φουστανέλες, τις ϖερικεφαλαίες και τις ϖολύχρωµες γραβάτες, σατιρίζοντας τις ενδυµατολογικές ϖροτιµήσεις της αναδυόµενης αστικής κοινωνίας της εϖοχής.

23 ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΟΝ ΠΟΝΤΟ Την ϖαραµονή σταµατούσαν κάθε εξωτερική δουλειά και αϖλά συµϖλήρωναν τις τελευταίες λεϖτοµέρειες για τη µεγάλη γιορτή. Τα κάλαντα τα έλεγαν τα ϖαιδιά συνήθως το αϖόγευµα ή το βράδυ της ϖαραµονής και στις 4 το ϖρωί χτυϖούσε η καµϖάνα για να ϖάνε στη εκκλησία. Την ηµέρα αυτή όλοι θα φορούσαν καινούργια ρούχα και ϖαϖούτσια και θα ετοίµαζαν τα ϖιο καλά φαγητά. Σε ϖολλά µέρη έβαζαν στο τζάκι ένα κούτσουρο το «χριστοκούρ'» το οϖοίο άναβαν µόλις χτυϖούσε η καµϖάνα και θα κρατούσαν αναµµένη τη φωτιά τρεις µέρες τα «Χριστουήµερα» όϖως έλεγαν τις τρεις µέρες των Χριστουγέννων. Για γούρι σε άλλες ϖεριοχές το βράδυ της ϖαραµονής των Χριστουγέννων έκαιγαν στην φωτιά ένα χλωρό κλαδί αϖό αϖιδιά και το νέο έτος αϖό µηλιά. Πρόσεχαν να καίγεται όρθιο και να µην ϖέσει γιατί ϖίστευαν ϖως θα χαλάσει το γούρι. Αϖό το βράδυ τα ϖαιδιά της ευρείας οικογένειας, έκοβαν κλαδιά αχλαδιάς ϖού τα καβαλούσαν σαν άλογα, έφταναν στη ϖόρτα του σϖιτιού και µϖαίνοντας φώναζαν «Χριστούγεννα και κάλαντα και φώτα και καλοχρονία και καλοκαρδία και να ζήσει ο ϖατέρας και η µητέρα και όλοι οι σϖιτικοί». Μόλις έµϖαιναν στο σϖίτι ο ϖατέρας τους έδινε φιλοδώρηµα µετά έϖαιρνε τα φανταστικά άλογα κάρφωνε στο δήθεν στόµα τους αϖό µια µϖουκιά ψωµί και τα έβαζε κοντά στο τραϖέζι, οϖότε άρχιζαν το φαγητό. Ένα σηµαντικό έθιµο των Χριστουγέννων στον ϖόντο είναι και οι Μωµόγεροι «εϖοίναν τοι Μωµοέρτς», ένα σηµαντικό έθιµο. Όλοι συγκεντρώνονταν σε κοινό τραϖέζι στη µέση του οϖοίου έβαζαν ένα κλαδί µηλιάς ϖου το έφερνε το ϖιο µικρό ϖαιδί, το οϖοίο φιλοδωρούσαν ο ϖαϖϖούς και η γιαγιά, ϖιστεύονταν ότι έφερνε ευτυχία. ιασώζονται τραγούδια της Χαλδίας, τα οϖοία ϖαρακινούν τις νέες κοϖέλες να λάβουν υϖόψη τους τον γάµο, «έϖαρ τη χαράν σ' οµµάτ' τα'ς».

24 ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΑΠ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Τα Χριστούγεννα είναι µια ϖαγκόσµια γιορτή. Γιορτάζεται ωστόσο διαφορετικά αϖό χώρα σε χώρα, ανάλογα µε το κλίµα, την ιστορία ή τη νοοτροϖία του κάθε λαού. Ας ρίξουµε µια σύντοµη µατιά στα ϖιο ϖαράξενα για µας χριστουγεννιάτικα έθιµα. Γιατί δεν στολίζουν όλοι χριστουγεννιάτικο δέντρο ούτε τρώνε γαλοϖούλα. Σουηδία: Την αυγή της 13ης εκεµβρίου η Λουτσία -σύµβολο του φωτός- συνήθως το µεγαλύτερο κορίτσι του σϖιτιού, φορώντας ένα µακρύ λευκό χιτώνα και ένα στεφάνι αϖό αναµένα κεριά στα µαλλιά, ϖηγαίνει αϖό σϖίτι σε σϖίτι, ϖροσφέροντας ζεστό καφέ και κουλουράκια, ενώ τραγουδά ϖαλιά κάλαντα µε τον σκοϖό του λαϊκού ναϖολιτάνικου τραγουδιού Σάντα Λουτσία. Οι θρύλοι της Λουτσίας γεννήθηκαν στις Συρακούσες της Σικελίας ϖερίϖου κατά το έτος 300 µ.χ. Σε µερικές εϖαρχίες της Σουηδίας οι κάτοικοι των χωριών συνηθίζουν ανήµερα τα Χριστούγεννα να ρίχνουν έξω αϖό τα σϖίτια και τα χωράφια τους σιτάρι, για να γιορτάσουν µαζί τους και τα ϖουλιά. Αγγλία: Σε µερικές βρεττανικές ϖεριοχές το έθιµο του γλεντιού σε κήϖους µε µηλιές την ϖαραµονή των Χριστουγέννων είναι µια ϖαραλλαγή µιας ειδωλολατρικής τελετής. Αφού σκοτεινιάσει, οι αγρότες ϖηγαίνουν στα ϖεριβόλια, σχηµατίζουν ϖαρέες γύρω αϖό τα ϖαλαιότερα δέντρα και ϖίνοντας µϖύρα τραγουδούν τα κάλαντα. Πυροβολούν στα κλαριά για να διώξουν τα κακά ϖνεύµατα και ϖριν αϖό χρόνια άφηναν τριγύρω γλυκίσµατα για να καλοϖιάσουν τα ϖνεύµατα και να εξασφαλίσουν καλή σοδειά. Στη Νορβηγία, αφήνουν µια γαβάθα χυλό, το λεγόµενο nisse στη σιταϖοθήκη για να φάει ο καλλικάντζαρος ϖου ϖροστατεύει το κτήµα τους, ενώ αφού στολίσουν το χριστουγεννιάτικο δέντρο ϖιάνονται όλοι χέρι-χέρι γύρω αϖό αυτό και τραγουδούν τρία χριστουγεννιάτικα τραγούδια. Στην Κένυα, λόγω του κλίµατος τα ϖράγµατα είναι λίγο διαφορετικά: το χριστουγεννιάτικο γεύµα θυµίζει καλοκαιρινή ηµέρα χαλάρωσης αφού αντί να φάνε γαλοϖούλα κάνουν µϖαρµϖεκιου στον κήϖο. Μάλιστα, εκεί στολίζουν τις εκκλησίες µε µϖαλόνια, λουλούδια και κορδέλες. Στη Μ.Βρετανία, τα ϖαιδιά δεν ταχυδροµούν το γράµµα τους στον Father Christmas. Το ρίχνουν στη φωτιά στο τζάκι ώστε να ανέβει αϖό την καµινάδα για να ταξιδέψει ως το Βόρειο Πόλο. Αν το γράµµα καεί αµέσως ϖρέϖει να το ξαναγράψουν.

25 Στη Φινλανδία, µετά τη Χριστουγεννιάτικη λειτουργία, ο κόσµος εϖισκέϖτεται τους νεκρούς του στο νεκροταφείο κρατώντας αναµµένα κεριά. Πριν την εϖίσκεψη του Άη Βασίλη δεν ϖαραλείϖουν βέβαια να κάνουν και µια σάουνα. Στην Ουκρανία ο Παγωµένος Πατέρας φθάνει µε το έλκηθρο το οϖοίο σέρνουν µόνο τρείς τάρανδοι ενώ τον συνοδεύει και ένα κοριτσάκι, το Κορίτσι-Νιφάδα ϖου φορά ένα λαµϖερό µϖλε κοστούµι µε λευκή γούνα και ένα στέµµα ϖου έχει το σχήµα µιας νιφάδας χιονιού. Στη Νέα Ζηλανδία, τα Χριστούγεννα έρχονται στη µέση του καλοκαιριού. Παραδοσιακά, οι οικογένειες γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στην ϖαραλία. Και στην Αυστραλία, µετά το χριστουγεννιάτικο γεύµα, όλοι ϖηγαίνουν µια βόλτα στην ϖαραλία ή ϖάνε για ένα ϖαιχνίδι κρίκετ. Το αστείο είναι ϖως το έλκηθρο του Άη Βασίλη δεν το σέρνουν τάρανδοι αλλά οχτώ καγκουρώ. Στη Χαβάη, ο Άη Βασίλης δεν χρησιµοϖοιεί έλκηθρο αλλά ένα κανώ. Οι Χαβανέζοι, αφού φάνε χοιρινό, σούϖα νουντλ και σολωµό, γλεντούν µε κιθάρες και γιουκαλίλι τραγουδώντας τις χριστουγεννιάτικες µελωδίες µε χαβανέζικο ρυθµό. Στη συνέχεια, τα ϖαιδιά ϖηγαίνουν στην ϖαραλία για να δοκιµάσουν το Wind-surf ϖου ϖήραν για δώρο. Στην Ιαϖωνία, τα Χριστούγεννα δεν αϖοτελούν εϖίσηµη γιορτή αφού µόνο το 1% του ϖληθυσµού της είναι Χριστιανοί. Ωστόσο, οι Ιάϖωνες έµαθαν τα Χριστούγεννα αϖό τους δυτικούς και ϖλέον τρώνε και εκείνοι γαλοϖούλα και στολίζουν χριστουγεννιάτικο δέντρο. Τα δώρα όµως τους τα φέρνει ο Hoteiosho, µια θεότητα του ιαϖωνικού ϖάνθεον. Πώς ξέρει ϖοια ϖαιδιά ήταν καλά και ϖοια όχι; Έχει µάτια και στο ϖίσω µέρος του κεφαλιού και τα βλέϖει όλα. Γιουγκοσλαβία: Οι Γιουγκοσλάβες νοικοκυρές έχουν ένα ευγενικό αλλά βρώµικο έθιµο: Ραντίζουν τα τραϖεζοµάντηλά τους µε κρασί για να µη ντραϖούν οι φιλοξενούµενοί τους αν λερώσουν κάϖοιο. Ρωσία: Είχαν τη συνήθεια, τη νύχτα των Χριστουγέννων, να ντύνουν στ άσϖρα µια κοϖέλλα του σϖιτιού και να τη βάζουν να ϖαριστάνει την Παναγία. Σικελία: Οι χωρικοί βγάζουν τα µεσάνυχτα των Χριστουγέννων νερό αϖό τα ϖηγάδια και ραντίζουν τα ζώα τους, γιατί ϖιστεύουν ότι το νερό αυτό είναι αγιασµένο, εϖειδή την ίδια ώρα γεννιέται και ο Σωτήρας του κόσµου.

26 Σαρδηνία: Στη Σαρδηνία ϖιστεύουν ότι όϖοιος γεννηθεί τη νύχτα των Χριστουγέννων και µάλιστα τα µεσάνυχτα, φέρνει την ευλογία του Θεού όχι µόνο στους δικούς του αλλά και στους γείτονες των εφτά σϖιτιών ϖου βρίσκονται ϖιο κοντά στο δικό του. Ισϖανία: Στη Βαρκελώνη τον Μεσαίωνα είχαν ένα ωραίο χριστουγεννιάτικο έθιµο: την τελετή του ϖαγωνιού. Τη µέρα των Χριστουγέννων ο βασιλιάς έϖαιρνε µέσα σε µια χρυσή ϖιατέλα ένα ψητό ϖαγώνι, ϖου θεωρείται ένα αϖό τα ϖιο σϖάνια φαγητά, και το µετέφερε στην τραϖεζαρία. Τον ακολουθούσε σ αυτήν την ϖοµϖή ένα ϖλήθος αϖό ευγενείς, υϖηρέτες και σωµατοφύλακες. Στην τραϖεζαρία µέσα βρισκόταν η βασίλισσα. Ο βασιλιάς της ϖρόσφερε το ϖαγώνι για να το µοιράσει σε όλους τους ϖαρευρισκόµενους. Όσοι δέχονταν την εξαιρετική αυτή τιµή, ήταν υϖοχρεωµένοι να ορκιστούν µϖροστά στην οµήγυρη ότι θα ϖροσϖαθήσουν ν ανδραγαθήσουν στον ϖόλεµο ή στις ταυροµαχίες. Ιταλία: Στη Βενετία, ϖάλι τον Μεσαίωνα, ο όγης κι ο λαός ϖήγαιναν την νύχτα των Χριστουγέννων στο γειτονικό νησάκι του Αγίου Γεωργίου να ϖροσκυνήσουν το λείψανο του Αγίου Στεφάνου. Στην ϖαραλία του νησιού ϖερίµεναν βενετσιάνικες αρχόντισσες ντυµένες στα µαύρα και στολισµένες µε κοσµήµατα, για να υϖοδεχτούν τον όγη και να τον συνοδέψουν µέχρι το ναό. Μετά το τέλος της λειτουργίας όλη η λαµϖρή συνοδεία έµϖαινε στις γόνδολες και διασχίζοντας τα νερά ξαναγύριζαν στην ϖλατεία του Αγίου Μάρκου, όϖου άρχιζε µεγάλο γλέντι, ϖου συνεχιζόταν µέχρι το ϖρωί. Στην Ελβετία: τα ϖαιδιά ϖεριµένουν την 6 η εκεµβρίου, τον Άγιο Νικόλαο να τους φέρει δώρα και γλυκά. Την τελευταία Πέµϖτη, ϖριν τα Χριστούγεννα, τα ϖαιδιά ϖαρελαύνουν τραγουδώντας τα κάλαντα, ενώ στα χέρια τους κρατούν τεύτλα µε κεριά και ϖηγαίνουν στο σχολείο τους όϖου τους ϖεριµένουν ψωµιά και ζεστά λουκάνικα. Στην Ελβετία εϖίσης, υϖάρχει ένα ϖερίεργο έθιµο κατά το οϖοίο την ϖαραµονή των Χριστουγέννων οι ανύϖαντροι άνδρες του χωριού, φοράνε µαύρα κοστούµια και ψηλά µαύρα καϖέλα και κάνουν ϖαρέλαση στους δρόµους. Ο ψηλότερος αϖό αυτούς φοράει µία µακριά γενειάδα και µϖαίνει µϖροστά, κρατώντας στο χέρι του ένα µακρύ ξύλο ϖου στην άκρη του έχει κρεµασµένα κουρέλια γεµάτα κάϖνες.

27 Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΑΝΘΡΩΠΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΖΩΓΡΑΦΩΝ Santro boticcelli οµίνικος Θεοτοκόϖουλος

28 Rafaello Giotto

29 ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΤΑΓΕΣ Γαλοϖούλα γεµιστή Υλικά: 1 γαλοϖούλα Για τη µαρινάτα: 1 φλυτζάνι του τσαγιού λάδι 5-6 κουτ. σούϖας µέλι 1 ½ κουτ. γλυκού τριµµένο φασκόµηλο 1 ½ κουτ. γλυκού δεντρολίβανο 1 κουτ. γλυκού ϖάϖρικα γλυκιά Για τη γέµιση: 1 κονσέρβα µικρή κοµµένα µανιτάρια 250 γραµ. στραγγιστό γιαούρτι 1 φλυτζ. τσαγιού καρύδι τριµµένο ½ τσαγιού γαλέτα 1 αβγό χτυϖηµένο 1 κουτ. σούϖας χυµό λεµονιού Εκτέλεση: 24 ώρες, ϖριν ψήσουµε τη γαλοϖούλα, την τοϖοθετούµε στο ταψί ϖου θα ψηθεί, και αφού ανακατέψουµε τα υλικά της µαρινάτας, την αλείφουµε καλά µε ϖινέλο (και µέσα στην κοιλιά) και κατά διαστήµατα την γυρνάµε αϖό όλες τις ϖλευρές για να µαριναριστεί (ή την αλείφουµε αρκετές φορές ακόµη µε το ϖινέλο). Ανακατεύουµε τα υλικά της γέµισης, γεµίζουµε τη γαλοϖούλα, την ράβουµε και την τοϖοθετούµε στο φούρνο, στους 180 βαθµούς C, για να ψηθεί. Κατά τη διάρκεια του ψησίµατος δυο -τρεις φορές την αλείφουµε µε τη µαρινάτα (ϖου υϖάρχει στο ταψί). Περαιτέρω διευκρινίσεις... Θα έχετε ϖαρατηρήσει ότι, δεν αναφέρεται καθόλου αλατοϖίϖερο. Η γαλοϖούλα, ϖαίρνει αϖό τη µαρινάτα αρώµατα οϖότε δεν είναι αϖαραίτητο το αλατοϖίϖερο. Έχω όµως να ϖαρατηρήσω ϖως στα σηµεία ϖου υϖάρχει ϖολύ κρέας, ιδιαίτερα στο στήθος, η έλλειψη αλατιού είναι αξιοϖρόσεκτη. Γι' αυτό µϖορεί κανείς να ϖροσθέσει αλατοϖίϖερο, αν το εϖιθυµεί. δεν αναφέρεται χρόνος ψησίµατος. Αυτό σκόϖιµα το ϖαρέλειψα, γιατί γαλοϖούλα µε γαλοϖούλα διαφέρει... Οι ελεύθερης βοσκής, χρειάζονται τόσες ώρες ψήσιµο, όσα και τα κιλά τους (δηλ. αν η γαλοϖούλα είναι 5 κιλά, χρειάζεται 5 ώρες ψήσιµο). Οι γαλοϖούλες ϖτηνοτροφείου, σαφώς χρειάζονται λιγότερο χρόνο. Ένας τρόϖος για να δούµε αν ψήθηκε η γαλοϖούλα είναι να τρυϖήσουµε το µϖουτάκι της ή το στήθος της και, αν δε βγάζει υγρά, τότε είναι ψηµένη. ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ!!! και ΚΑΛΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ!!!

30 ΚΟΥΡΑΜΠΙΕ ΕΣ Υλικά 500 γραµ. βούτυρο λιωµένο 150 γραµ. ζάχαρη άχνη 2 κρόκους αβγών 200 γραµ. αµύγδαλα ασϖρισµένα και καβουρδισµένα 1 κουταλάκι γλυκού σόδα 3 βανίλιες 1 κιλό αλεύρι Εκτέλεση: Χτυϖάµε τη ζάχαρη µε το βούτυρο µέχρι να ασϖρίσει, ρίχνουµε του κρόκους, τα αµύγδαλα και τέλος το αλεύρι µε τη σόδα και τις βανίλιες. Ψήνουµε τους κουραµϖιέδες για 20 λεϖτά στους 180 βαθµούς. Κατόϖιν τους ϖασϖαλίζουµε µε µϖόλικη ζάχαρη άχνη. ΜΕΛΟΜΑΚΑΡΟΝΑ Υλικά 2 φλυτζάνια τσαγιού λάδι 1 φλυτζάνι ζάχαρη 1 φλυτζάνι χυµό ϖορτοκάλι 1/2 φλυτζάνι κονιάκ 2 κουταλάκια του γλυκού µϖέικιν ϖάουντερ 7 1/2 φλυτζάνια µαλακό αλεύρι 1 κουταλάκι γλυκού σόδα σε σκόνη ξύσµα ϖορτοκαλιού κανέλλα τριµµένο καρύδι Για το σιρόϖι: 2 φλυτζάνια νερό 2 φλυτζάνια µέλι 2 φλυτζάνια ζάχαρη Εκτέλεση Χτυϖάτε καλά το λάδι µε τη ζάχαρη και ϖροσθέτετε ένα ένα όλα τα υϖόλοιϖα υλικά (τη σόδα διαλυµένη στο χυµό, το µϖέικιν ϖάουντερ διαλυµένο στο κονιάκ). Πλάθετε τα µελοµακάρονα µικρά (γιατί θα φουσκώσουν ϖολύ στο φούρνο) και τα βάζετε σε βουτυρωµένο ταψί. Τα ψήνετε σε µέτρια ϖροθερµασµένο φούρνο για λεϖτά. Οταν ψηθούν, τα αφήνετε να κρυώσουν. Ετοιµάζετε το σιρόϖι ανακατεύοντας τη ζάχαρη και το µέλι σε βραστό νερό. Αϖλώνετε τα µελοµακάρονα σε µια λαµαρίνα και τα ϖεριχύνετε µε το ζεστό σιρόϖι. Τέλος, τα ϖασϖαλίζετε µε τριµµένο καρύδι.

31 ΚΟΡΜΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΥΛΙΚΑ για το κέικ 1/2 κούϖα αλεύρι για όλες τις χρήσεις 1/4 κούϖας κακάο 1 κουταλάκι µϖέικιν ϖάουντερ 1/4 κουταλάκι αλάτι 4 αυγά χωρισµένα 3/4 κούϖας ζάχαρη 1/4 κουταλάκι βανίλια 2 κουταλιές νερό για τη γέµιση 4 κουταλιές κορν φλάουρ 1/4 κούϖας ζάχαρη 4 κροκάδια 2 κούϖες γάλα 200 γρ. σοκολάτα κουβερτούρα σε κοµµατάκια 1 κούϖα σαντιγύ (ϖροεραιτικά) για το γλάσο 3 κουταλιές λικέρ γκραν µαρνιέ 1/4 κουταλάκι βανίλια 2 2/3 κούϖας ζάχαρη άχνη 1/2 κούϖα κακάο 1/3 κούϖας γάλα 6 κουταλιές βούτυρο µαλακό (1/3 κούϖας) 125 γρ. σοκολάτα κουβερτούρα σε καρουλάκια ΕΚΤΕΛΕΣΗ Βουτυρώστε ελαφρά το ειδικό ταψί για ρολό ή το ρηχό ταψί του φούρνου και στρώστε εϖάνω λαδόχαρτο. Βουτυρώστε το κι αυτό ελαφρά. Στρώστε στον ϖάγκο της κουζίνας µια βαµβακερή ϖετσέτα και ϖασϖαλίστε τη µε ζάχαρη άχνη. Σ' ένα µϖολ ανακατέψτε το αλεύρι, το κακάο, το µϖέικιν ϖάουντερ και το αλάτι. Αφήστε τα στην άκρη. Χτυϖήστε στο µίξερ τα ασϖράδια ν' αφρατέψουν και συνεχίζοντας το χτύϖηµα, ϖροσθέστε λίγη λίγη τη ζάχαρη, ώσϖου να ϖήξει καλά η µαρέγκα και να στέκεται σε όϖοιο σχήµα της δώσετε. Σ' ένα άλλο µϖολ, χτυϖήστε τα κροκάδια µε την υϖόλοιϖη ζάχαρη και τη βανίλια, να ϖήξουν και ν' αφρατέψουν. Προσθέστε λίγο λίγο το νερό και κατόϖι το µίγµα αλεύρι - κακάο, ανακατεύοντας αϖαλά. Τέλος, ϖροσθέστε τη µαρέγκα ανακατεύοντας αϖαλά, να ενσωµατωθεί µε το υϖόλοιϖο µίγµα, χωρίς να ξαφουσκώσει. Αϖλώστε το µίγµα εϖάνω στο λαδόχαρτο µέσα στο ταψί και ψήστε στους 175 βαθµούς Κελσίου, για 18' - 20'. Βγάλτε το αϖό το φούρνο κι αναϖοδογυρίστε το εϖάνω στην ϖετσέτα µε την άχνη. Αφαιρέστε το λαδόχαρτο και

32 τυλίξτε το ϖαντεσϖάνι σε ρολό µαζί µε την ϖετσέτα, ξεκινώντας αϖό τη στενή ϖλευρά. Αφήστε το να κρυώσει εντελώς. Ετοιµάστε τη γέµιση: Σε µια κατσρόλα, ανακατέψτε το κορν φλάουρ,τη ζάχαρη, τα κροκάδια και 1/4 κούϖας αϖό το γάλα. Βράστε το υϖόλοιϖο γάλα και ρίξτε το µεµιάς στο µίγµα των κροκαδιών, ανακατεύοντας ζωηρά. Σιγοβράστε, ανακατεύοντας συνεχώς εϖάνω σε µέτρια φωτιά, ώσϖου να δέσει σε ϖηχτή κρέµα. Ρίξτε κι ανακατέψτε τα κοµµατάκια της σοκολάτας, να ενσωµατωθούν µε την κρέµα. Κατεβάστε αϖό τη φωτιά, κολλήστε στην εϖιφάνεια ϖλαστική µεµβράνη, για να µην ϖιάσει κρούστα η κρέµα κι αφήστε τη να κρυώσει. Αν θέλετε, ανακατέψτε αϖαλά µέσα σ' αυτή τη σαντιγύ Ετοιµάστε το γλάσο: Σ' ένα µικρό µϖολ, ανακατέψτε το γάλα µε το λικέρ. Σ' ένα δεύτερο µϖολ, ανακατέψτε την άχνη µε τη βανίλια και το κακάο. Χτυϖήστε το βούτυρο ν' αφρατέψει και συνεχίζοντας το χτύϖηµα, ϖροσθέστε σε δόσεις εναλλάξ το γάλα και την άχνη. Συνεχίστε το χτύϖηµα, ώσϖου να εϖιτύχετε ένα αϖαλό αφράτο µίγµα. Καλύψτε µε το µίγµα αυτό την εϖιφάνεια του ρολού και ϖασϖαλίστε τη µε τα καρουλάκια της σοκολάτας. Πασϖαλίστε µε λίγη ζάχαρη άχνη. Καλή εϖιτυχία.

33 ΓΙΟΡΤΙΝΟ ΡΟΛΟ ΧΟΙΡΙΝΟ ΜΕ ΚΟΚΚΙΝΗ ΣΑΛΤΣΑ Γιορτινό ρολό χοιρινό µε κόκκινη σάλτσα Υλικά για 6 µερίδες Χοιρινή σϖάλα ή µϖούτι (χωρίς κόκκαλο) 1,5 κιλό µε γρ. ϖερίϖου 500 γρ. κρεµµυδάκια στιφάδου καθαρισµένα 4 σκελίδες σκόρδου καθαρισµένε 1 φλ. Κράνµϖερι ή σταφίδε ½ φλ. Ελαιόλαδο 1 ϖοτήρι κονιάκ 2 κ.σ ϖετιµέζι 350 γρ. κόκκινα φρούτα δάσους ( κατεψυγµένα ή κονσέρβα ) 1 κ.σ µαρµελάδα κόκκινων φρούτω 3 κ.σ σόγια σάλτσα 3 ϖοτήρια ζωµό λαχανικών KNORR σϖιτικό Αλάτι, ϖιϖέρι ιαδικασία Αλατοϖιϖερώνουµε τη σϖάλα και σκορϖίζουµε ϖάνω 1 φλιτζάνι κόκκινα φρούτα δάσους και τη µισή ϖοσότητα αϖό τα κράνµϖερι. Περιχύνουµε τη σϖάλα µε 2 κ.σ ελαιόλαδο. Τυλίγουµε τη σϖάλα σε ρολό και στερεώνουµε το ρολό µε σϖάγγο µαγειρικής. Θωρακίζουµε το ρολό και το ροδοκοκκινίζουµε αϖό όλες τις ϖλευρές. Σοτάρουµε και τα κρεµµυδάκια στιφάδου. Μόλις σοταριστούν τα κρεµµυδάκια ρίχνουµε και το σκόρδο. Μεταφέρουµε το ροδοκοκκινισµένο ρολό σε γάστρα,τα κρεµµυδάκια και το σκόρδο. Μαζεύουµε τα γλάσα της κατσαρόλας µε το κονιάκ. Προσθέτουµε το ζωµό ζεστό. Αφήνουµε το µίγµα να ϖάρει µια βράση και αϖοσύρουµε. Προσθέτουµε τη µαρµελάδα, τη σόγια, το ϖετιµέζι και ανακατεύουµε. Ελέγχουµε το αλατοϖίϖερο της σάλτσας. Περιχύνουµε τη σάλτσα αυτή ϖάνω αϖό το ρολό. Προσθέτουµε τα κόκκινα φρούτα, τα κράνµϖερι ϖου ϖερίσσεψαν. Σκεϖάζουµε και ψήνουµε στο φούρνο στους 180 για 1 ½ ώρα. Ξεσκεϖάζουµε τη γάστρα και αφήνουµε ένα τέταρτο ακόµη να ϖάρει χρώµα το ρολό. Σε κάθε ϖερίϖτωση, ϖάντως, στην Ευρώϖη Χριστούγεννα δεν νοούνται χωρίς -Χριστόψωµο, και βασιλόϖιτα(την Πρωτοχρονιά) στην Ελλάδα. Με τα χρόνια εντάχθηκαν κι άλλα γλυκίσµατα στο εγχώριο γιορτινό µενού, όϖως οι κουραµϖιέδες, τα µελοµακάρονα και οι δίϖλες. Αϖό ϖλευράς φαγητών, ϖιο διαδεδοµένο είναι το χοιρινό µε σέλινο.

34 Πρόκειται για ϖαραδοσιακή συνταγή ϖου ϖροέρχεται αϖό τα χοιροσφάγια, ένα αρχαίο έθιµο σύµφωνα µε το οϖοίο κάθε οικογένεια έσφαζε το χοίρο ϖου µεγάλωνε όλο το χρόνο στα µέσα εκεµβρίου. Στόχος ήταν να ϖαρασκευαστούν αλλαντικά και λαρδί µε το κρέας και το λίϖος του ζώου, ώστε να υϖάρχει εϖάρκεια τροφίµων για τους δύσκολους µήνες του χειµώνα. Αντίθετα, η γεµιστή γαλοϖούλα είναι ξενόφερτο έθιµο. Το έφεραν αϖό την Αµερική, όϖου ϖρωτοκαθιερώθηκε για τη γιορτή των Ευχαριστιών, Ελληνες ναυτικοί στα τέλη του 19ου αιώνα. -«Πανετόνε» στην Ιταλία. Το γνωστό αφράτο τσουρέκι, αφού ζυµωθεί µε ρούµι και σταφίδες, φουσκώνει ϖολύ, καθώς ψήνεται αργά αργά. Στη γειτονική χώρα το γιορτινό µενού ϖεριλαµβάνει και κοτετσίνο, φρέσκο χοιρινό ϖου σερβίρεται µε κρέµα αϖό φακές. -Κυϖρίνο ψητό µε σάλτσα µϖίρας και ψωµί µε τζίντζερ στην Αυστρία. Ακολουθούν για εϖιδόρϖιο τα τοϖφενϖαλατσίνκεν, γλυκές κρέϖες τυριού µε γέµιση κρέµας και σος αϖό καραµέλα και βερίκοκα. -«Στόλεν» στη Γερµανία. Πρόκειται για ιδιαίτερα χορταστικό κέικ µε φρούτα ϖου ϖασϖαλίζεται µε ζάχαρη άχνη και συνοδεύει ιδανικά τον καφέ. Το ϖρώτο στόλεν ψήθηκε το 14ο αιώνα και το σχήµα του ϖαρέϖεµϖε στο Θείο Βρέφος. -«Πάντινγκ» (ϖουτίγκα) στην Αγγλία. Το ϖαραδοσιακό γλυκό ϖαρασκευάζεται µε κονιάκ και σταφίδες και αφήνεται να ωριµάσει αρκετές εβδοµάδες ϖροτού κοϖεί. Για κυρίως ϖιάτο οι Βρετανοί ϖροτιµούν κρεατόϖιτες. -«Σϖέκουλοος» στο Βέλγιο. Είναι µϖισκότα αρωµατισµένα µε µϖαχαρικά ϖου, εκτός του ότι τρώγονται, στολίζουν και το έλατο. Ανήµερα τα Χριστούγεννα καταναλώνεται εϖίσης µεγάλη ϖοσότητα αϖό κροκέτες ϖατάτας, ϖου στην τοϖική διάλεκτο λέγονται «ααρνταϖέλ κορκέτζες». -«Μϖις ντε νοέλ» στη Γαλλία. Πρωτοδηµιουργήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα αϖό ευφάνταστο σεφ ϖου εµϖνεύστηκε αϖό ένα κούτσουρο το οϖοίο καιγόταν σε τζάκι. Είναι κέικ µε γέµιση αϖό κρέµα κάστανου, ϖασϖαλισµένο µε µάρζιϖαν. -«Ολιεµϖόλεν» στην Ολλανδία. Πρόκειται για µϖάλες σε µέγεθος µϖουκιάς µε γέµιση αϖό σταφίδες, οι οϖοίες τηγανίζονται και ϖασϖαλίζονται µε ζάχαρη άχνη. -Ασϖρόµαυρη ϖουτίγκα, χοιροµέρι και γεµιστή γαλοϖούλα στην Ιρλανδία. Η κραιϖάλη ξεκινά αϖό το ϖρωί µε αβγά, µϖέικον, ντοµάτες, ϖατάτες και µανιτάρια, όλα ψητά. -Μϖακαλιάρο στην Πορτογαλία. Το εθνικό τους φαγητό δεν θα µϖορούσε να αϖουσιάζει αϖό το εορταστικό µενού. Συνοδεύεται µε «ραµϖανάντας», µϖουκιές αϖό ψωµί βουτηγµένες σε αβγό, κρασί και ζάχαρη και τηγανισµένες σε λάδι, και «µϖόλο ρέι», στρογγυλό κέικ µε φρούτα γκλαζέ και ξηρούς καρϖούς. -Ψητή χήνα και ϖουτίγκα ρυζιού στις Σκανδιναβικές χώρες. Εϖίσης σερβίρεται καφές µε σταφιδόψωµα. -«Μάρζιϖαν» στην Ισϖανία. Κάτι σαν τη χαλβαδόϖιτα Κυκλάδων, φτιαγµένο µε µέλι και καρύδια.

35 AΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΕΡΧΕΤΑΙ Μέγας Βασίλειος Γεννήθηκε το 329 στη Νεοκαισάρεια του Πόντου και µεγάλωσε στην Καισάρεια της Καϖϖαδοκίας. Οι γονείς του Βασίλειος (και αυτός) και Εµµέλεια, αν και ήταν ευγενείς και ϖλούσιοι, είχαν χριστιανικό φρόνηµα. Αυτοί µάλιστα έθεσαν και τις ϖρώτες - καθοριστικής σηµασίας - ϖνευµατικές βάσεις του Αγίου. Μετά τις ϖρώτες του σϖουδές στην Καισάρεια και κατόϖιν στο Βυζάντιο, εϖισκέφθηκε, νεαρός ακόµα, την Αθήνα, όϖου εϖί τέσσερα χρόνια συµϖλήρωσε τις σϖουδές του, σϖουδάζοντας φιλοσοφία, ρητορική, γραµµατική, αστρονοµία και ιατρική. Αϖό την Αθήνα εϖέστρεψε στη Καισάρεια και εϖιδόθηκε στη δικηγορία και στη διδασκαλία της ρητορικής τέχνης. Αϖοφάσισε όµως, να ακολουθήσει τη µοναχική ζωή και γι αυτό ϖήγε στα κέντρα του ασκητισµού, για να διδαχθεί τα της µοναχικής ϖολιτείας στην Αίγυϖτο, Παλαιστίνη, Συρία και αλλού Ήδη τέλεια καταρτισµένος στην Ορθόδοξη Πίστη, χειροτονήθηκε διάκονος και ϖρεσβύτερος. Έγινε εϖίσκοϖος Καισαρείας (370 µ.χ.). Έχτισε την ϖερίφηµη «Βασιλειάδα», συγκρότηµα µε ευαγή ιδρύµατα, όϖου βρήκαν τροφή και ϖερίθαλψη χιλιάδες ϖάσχοντες κάθε ηλικίας, γένους και φυλής. Ήταν µια «νέα ϖόλη» έξω αϖό τη Καισάρεια και ϖεριελάµβανε ϖτωχοτροφείο, ορφανοτροφείο, γηροκοµείο, ξενοδοχείο και νοσοκοµείο. Ο Μέγας Βασίλειος έχει ϖλούσιο και σηµαντικό συγγραφικό έργο. Στα ϖενήντα του χρόνια ο Μέγας Βασίλειος, εξαιτίας της ασθενικής κράσεώς του και της αυστηρής ασκητικής ζωής του την 1η Ιανουαρίου του 379 µ.χ., ϖεθαίνει, αφήνοντας ιερή κληρονοµιά στην ανθρωϖότητα ένα τεράστιο ϖνευµατικό έργο. Μαζί µε το Γρηγόριο το Θεολόγο και τον Ιωάννη το Χρυσόστοµο αϖοτελούν τους 3 Ιεράρχες. Η Εκκλησία εορτάζει τη µνήµη του στις 1 Ιανουαρίου.

36 Ο ΧΑΡΟΥΜΕΝΟΣ ΠΑΧΟΥΛΟΣ ΠΑΠΠΟΥΣ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ ΛΑΩΝ Στην ύση υϖήρχε άλλος τύϖος του δικού µας Αϊ-Βασίλη. Στην Ευρώϖη και ιδίως στην Ολλανδία ήταν ο Sinter Klaas, ο οϖοίος ήταν ο ϖροστάτης των ναυτικών, των εµϖόρων και των ϖαιδιών, έτσι όϖως αυτός λατρεύτηκε στις κάτω Χώρες, κυρίως αϖό τον 12ο αιώνα και µετά. Τον 17ο αιώνα Ολλανδοί Καλβινιστές µεταναστεύοντας στην Αµερική έϖαιρναν µαζί τους και την εικόνα του Αγίου Νικολάου και έγινε ο Saint Nick και ο Santa Claus. Μετακινήθηκε όµως µερικές εβδοµάδες αργότερα για να εϖισκεφθεί τα ϖαιδιά την ϖαραµονή των Χριστουγέννων. Ο τύϖος αυτός ταξίδευσε και σε άλλες Χώρες. Γύρω στα 1870 η γλυκιά και γενναιόδωρη µορφή του ταξίδεψε και στην Βρετανία, όϖου και συγχωνεύτηκε µε τον σκανδιναβικής ϖροέλευσης, ϖατέρα των Χριστουγέννων και γέννησε µύθους, θρύλους, τραγουδάκια και αξεϖέραστες συνήθειες. Ταυτιζόµενος ο Saint Nick, µε τον Santa Claus και τον Father Christmas µεταφέρθηκε στην Αµερική αϖό τους Ευρωϖαίους µετανάστες και όϖως ήταν εϖόµενο εκεί αλλάζει µορφή, αϖοκτά την µορφή του καλοθρεµµένου και ολοϖόρφυρου αγίου, ϖου εϖειδή δεν µϖορεί να ζει στις χιονισµένες ϖλαγιές του Άσϖεν ή του Βερµόντ για λόγους ϖαραδοσιακής αλλά και εµϖορικής αϖοστασιοϖοίησης µένει κάϖου στον Βόρειο Πόλο». Βεβαίως, εδώ ϖρέϖει να σηµειωθεί ότι αυτός ο "τύϖος", ϖου στην Ευρώϖη και την Αµερική ονοµάσθηκε Saint Nick, Santa Claus και Father Cristmas, αϖό µας ονοµάζεται Αι-Βασίλης. Οι δυτικοί δεν τον ονοµάζουν Αι-Βασίλη, αλλά Saint Nick, Santa Claus και

37 Father Cristmas. ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ Με τη λέξη Πρωτοχρονιά ή αρχιχρονιά, ή ϖρώτη του έτους, χαρακτηρίζεται η ϖρώτη ηµέρα του οϖοιουδήϖοτε ακολουθούµενου ηµερολογιακού έτους. Στις ϖερισσότερες χώρες η ηµέρα της Πρωτοχρονιάς έχει καθιερωθεί ως εϖίσηµη αργία (εργασίας) και γιορτάζεται µαζικά. Κατά το Γρηγοριανό ηµερολόγιο ϖου ακολουθεί ο υτικός κόσµος στη σύγχρονη εϖοχή, ϖρωτοχρονιά είναι η 1η Ιανουαρίου. εν συµβαίνει όµως το ίδιο µε όλες τις χώρες Κινεζική Πρωτοχρονιά Κινέζικη Πρωτοχρονιά στο Πεκίνο Η Λαϊκή ηµοκρατία της Κίνας χρησιµοϖοιεί εϖίσηµα το Γρηγοριανό ηµερολόγιο, όϖως και οι δυτικές χώρες. Παρ' όλα αυτά η Κινέζικη Πρωτοχρονιά δεν συµϖίϖτει την 1η Ιανουαρίου αλλά γιορτάζεται σε διαφορετικές ηµεροµηνίες κάθε χρόνο, αφού βασίζεται ακόµη και σήµερα στο αρχαίο κινεζικό ηµερολόγιο ϖου έχει τις ρίζες του βαθιά στο ϖαρελθόν όταν, σύµφωνα µε την ϖαράδοση, το ηµερολόγιο αυτό εϖινοήθηκε και εγκαθιδρύθηκε αϖό τον Κινέζο αυτοκράτορα Χουανγκντί το 2637 ϖ. Χ.. Όϖως και ϖολλά άλλα ηµερολόγια του κόσµου το Κινέζικο είναι κι αυτό ένας συνδυασµός ηλιακού και σεληνιακού ηµερολογίου και βασίζεται µερικώς τουλάχιστον στις φάσεις της Σελήνης, ένα µηνιαίο φαινόµενο ϖου είναι εµφανές σε όλους. Σύµφωνα µε το ηµερολόγιο αυτό ένα κανονικό έτος έχει 12 σεληνιακούς µήνες, ενώ ένα δίσεκτο έτος έχει 13 σεληνιακούς µήνες. Σε ηµέρες το κανονικό έτος διαρκεί αϖό 353 έως 355 ηµέρες, ενώ ένα δίσεκτο έτος διαρκεί αϖό 383 έως 385 ηµέρες. Με αυτά ως βάση στο κινεζικό ηµερολόγιο η Πρωτοχρονιά γιορτάζεται σε διαφορετικές ηµεροµηνίες ϖου εϖαναλαµβάνονται σε µια ϖερίοδο 60 ετών, ενώ κάθε έτος ϖαίρνει την ονοµασία ενός ζώου. Έτσι η Πρωτοχρονιά στη διάρκεια του 2005 γιορτάστηκε στις 9 Φεβρουαρίου (έτος 4703 ή έτος του ϖετεινού), ενώ το 2006 γιορτάστηκε στις 29 Ιανουαρίου (έτος 4704 ή έτος του σκύλου) κ.ο.κ.