των ταυτοτrίτων ( politics of identities J2. Ταυ στnν εθνικrί ( national) και τnν εθνοτικrί ( ethnic)

Transcript

1 Εθνότnτα,, ταυτοτnτα <0, μουσιι<n n κνnματογραφκn, κατασκευn του παρελθόντος Νίκος Πουλάκης υποψnφιος διδάκτωρ. Τ μnμα Μουσικών Σπουδών. Πανεπιστnμιο Αθnνών. επιστnμονικός συνεργάτnς ΤΛΠΜ ΤΕΙ Ηπείρου. Άρτα ΜΟΥΣΙΚΗ Μέσα από τον τίτλο του άρθρου παραπέμπω σαφώς - τόσο θεωρnτικά και μεθοδολογικά. όσο και επι στnμολογικά- στις τρέχουσες συζnτrίσεις στον τομέα τnς μουσικολογίας σχετικά με το ζrίτnμα τnς πολιτικrίς των ταυτοτrίτων ( politics of identities J2. Ταυ τόχρονα. προσεγγίζω τον κινnματογράφο ως έναν "τόπο.. ( locus) ποικίλων αναπαραστάσεων και δια πραγματεύσεων. συχνά οριακών. Πιο συγκεκριμένα. παρουσιάζω τους τρόπους με τους οποίους n μουσι κrί του κινnματογράφου συμ/3άλλει στον σχnματισμό και τnν προ/3ολrί τnς ταυτότnτας και τnς ετερότnτας στnν εθνικrί ( national) και τnν εθνοτικrί ( ethnic) τους έκφρασn. Μέσα από τnν παραδειγματικrί ανάλυσn μίας συγκεκριμένnς ταινίας περιγράφω διάφορες πτυχές τnς κινnματογραφικrίς μουσικrίς που - στο γε νικότερο πλαίσιο του έργου - ενισχύουν τnν παραπάνω διάστασn. Επιπλέον. προχωρώ σε μία κριτικrί δι ερεύνnσn με αλλnγορικές προεκτάσεις. επιχειρώ ντας να αναδείξω τις εσωτερικές. άδnλες αντιφάσεις και αμφισnμίες οι οποίες. με τn σειρά τους. ανατρέπουν τις στερεότυπες εθνικές κατασκευές στnν ται νία αυτrί. Μουσικολογίο, οvθρωπολογίο κοι κιvημοτογρόφος Η προιτοιμοσίο ' Σε θεωρnηκό επfπεδο n μουσκολογf α του κνn ματογράφου ( fim musicoogy) αποτελεf έναν κλά δο στον ευρύτερο χώρο των μουσκολογκών κ0 των κνnματογραφκών σπουδών σε πανεπστnμακά τμnματα του εξωτερκού. ο οποfος κάνε~ τα πρώτα του Βnματα στnν ελλnνκn ακαδnμαϊκn κονότnτα. Πρόκε~τ0 ουσασηκά γα ένα δ~επστnμονκό πεδf ο. που δανεfζετα τα εργαλεfα του από ης σπουδές κνnματογράφου ( fim studies). τn μουσικολογfα ( musicoogy). αλλά και τις πολιησμικές σπουδές ( cutura studies) και έχει ως κεντρκό θέμα τn σχέσn τnς μουσκnς με τnν κινnματογραφικn ε~κόνα. ΙΙΙ

2 0 τοποθετnσες γύρω από το ζnτnμα αυτό εfνα ποκfλες. άλλοτε ανηηθέμενες κ άλλοτε αλλnλοσυμπλnρούμενες: από τn νεομαρξσηκn κρπκn των Eisler κα Adorno ( 94 7) μέχρ τnν 0τορκn κω ωσθnηκn προσέγγ~σn του Prendergast ( ). από ης φανομενολογκές επισnμάνσεις του Kracauer ( 960) και του Chion ( 994) μέχρι τn σnμειωηκn και ψυχαναλυηκn ερμnνεfα τnς Gorbman ( 987) και από ης εδολογκές αναλύσες του Altrnan ( 98) μέχρ τn φεμνσηκn οπηκn τnς Flinn ( 992). Από τnν άλλn μερά. n ξεχωρ~στn επαφn που αναπτύσσουν 0 θεατές με τnν κνnματογραφκn τανfα κα τn μουσκn τnς δεν έχε δαfτερα εξεταστεf μέχρ σnμερα. Τ ελευταfα πραγματοποεfτ0 μfα στροφn στn μελέτn τnς μουσκnς του κνnματογράφου προς ανθρωπολογκά ερευνnηκά μοντέλα. 0 προσπάθεες αυτές στnρfζοντα κα σε παλαότερα θεωρnηκά - μεθοδολογκά εργαλεf α. κνούντα όμως πω κοντά στn σφαf ρα τnς κρηκnς ερμnνευηκnς. Χωρfς να περορfζοντα στnν ανάλυσn περεχομένου ( content analysis) των τ0νών. στοχεύουν στnν ανάδεξn των στοχεf ων εκεfνων που δlαμορφώνουν το συγκεκρψένο κάθε φορά κνnματογραφκό nχnηκό τοπfο ( filrnic soundscape). Με άλλα λόγ0. προσεγγfζουν τον κνnματογράφο κα τn μουσκn του όχι απλά σαν ένα κλειστό καλλπεχνκό έργο. αλλά σαν ένα ανοκτό πολπισμκό κεfμενο.' Αναδεικνύοντας τnν εππελεσηκότnτα ( perforrnatiνity) τnς μουσκnς - κνnματογραφκnς πρακηκnς. προβλnματικοποιούν τnν οπτικο-ακουστικn αναπαράστασn στον κνnματογράφο μέσα από τn σύγχρονn ανθρωπολογκn μαηά. Ασχολούντω με τρέχοντα ζnτnματα, όπως n δυηκn riγεμονfα. ο μετα -αποκακός λόγος. n παγκοσμοποf nσn. n δ~άχυσn κα n υβρδοποf nσn των ε~δών στnν κνnματογραφκn μουσκn.5 Η δ~ασύvδέσn τnς εθνομουσκολογf ας κα τnς ανθρωπολογf ας τnς μουσκnς με τον κνnματογράφο. εκτός από ης εδκές περπτώσες των εθνομουσκολογκών τ0νών τεκμnρfωσnς ( docurnentation filrns). γfνετ0 ολοένα κω εντονότερn. Με αφορμri. μάλιστα. ης ε~σnγnσες των αντf στοχων ομάδων εργασfας στα δlεθνn συνέδρα τnς Εθνομουσκολογκnς Εταφεfας ( Society for Ethnornusicology). έχε αρχfσε να υοθετεfτα πλέον n εθνομουσκολογfα του κνnματογράφου ( filrn ethnornusicology) ως ένας νέος. δlακρπός κω ανερχόμενος κλάδος. ο οποfος βρf σκετα σε δ~αρκn συνομλfα τόσο με τn μουσκολογfα κα ης κινnματογραφκές σπουδές. όσο κα με ης επστnμες τnς οπτκnς ανθρωπολογfας ( νisua anthropology) κω τnς ανθρωπολογfας των μέσων ( rnedia anthropology). 6 Τ ουτότητο κοι ταύτιση Οι μιζίδις Το δfπτυχο "ταυτότnτα -ετερότnτα" ( identity-alterity) αποτελεf ένα θεωρnηκό σχnμα πολυσnμαντο. συμπλnρωμαηκό. συχνά αντφαηκό. κερμαησμένο και συγκεχυμένο. τουλάχστον στn σnμερνn εποχn. Με αφετnρfα τnν επ~στnμn τnς ψυχολογfας. δ~αχύθnκε σε όλο το φάσμα τnς σύγχρονnς ι<0νωνολογκnς. ανθρωπολογκnς κα φλοσοφκriς ΜΟΥΣΙΚΗ Ι Ι,,-.. ΗΧΟΣ& Ι c

3 ερμnνεfας των φαινομένων. Η ταυτότnτα συνδέεται ειδικότερα με τις έννοιες του ''Εαυτού" και τnς "υποκειμενικότnτας" και χρnσιμοποιεfται για να δώσει απάντnσn στο σύνnθες ερώτnμα προσδιορισμού τnς προσωπικnς παρουσfας και υπόστασnς. Τις περισσότερες φορές. πάντως. ο ορισμός του Εαυτού περικλεfει ταυτόχρονα και έναν ορ ι σμό του Άλλου n μfα δάκρσn σε αντιδιαστολι με τον Άλλο. υποδnλώνοντας κυρ fως όχ τnν ομοότnτα. αλλά τn δαφορετικότnτα. Αυτό για τους παραδοσακούς θεωρnτι κ ούς επσnμαfνει μfα ενδιάθετn αντfθεσn στον όρο. Γ0 τους μεταμοντέρνους αποτελεf τnν εγγενn αμφσnμfα του: Εαυτός και Άλλος ως μf α δισυπόστατn οντότnτα. Τς τελευταfες δεκαετfες ( με τnν επανεμφάν0n τnς φαινομενολογfας. τnν εf σοδο τnς σnμεωτικnς και τn συμβολι τnς πολιτσμκnς ιφιτκnς στnν ανθρωπολογfα) n συζnτnσn περ f τnς πολτικnς των ταυτοτnτων δεξάγεται - κατά κύριο λόγο - στο πεδfο των μετα αποκ0κών σπουδών ( post-coonia studies). Ο Homi Bhabha. επnρεασμένος από τn διδασκαλfα του Foucaut. εμβαθύνει στnν κριτικn του Edward Said σχετικά με τον οριενταλισμό. προτεfνοντας νέα κριτnρια ανάλυσnς. Ο Bhabha ( 994) δfνει ιδ~αfτερn βαρύτnτα τόσο στn φαινομενολογικn παρουσfα. όσο και στ n γνωσ ι ολογικn κατασκευn τnς διαφοράς ( difference) και τnς διαφορετικότnτας ( diνersity). που ακολούθως οδnγούν στnν αfσθnσn τnς ταύτισnς ( identification) κα ι τον σχnματισμό τnς ταυτότnτας ( identity).8 Στον τομέα τnς μουσ ι κολογfας του κινnματογράφου. n Anahid Kassabian ( 200) προσφέρει ένα διαφορετικό πλαfσιο μελέτnς με τn χρnσn μεθόδων που ενισχύουν τον ρόλο του κοινού σε σχέσn με τnν κινnματογραφικn μουσικn. Διακρfνει δύο επιμέρους εfδn ταύτισnς ( identification) των θεατών με τn μουσικn του κινnματογράφου: α) τnν "ταύτισn αφομοfωσnς" ( assimiating identification). κατά τnν οποfα το κοινό συνδέεται με τn μουσικ n μέσω μfας αυστnρά ελεγχόμενnς κατάστασnς και Β) τnν "ταύτισn σχέσnς" ( affiiating identification). κατά τnν οποfα το κοινό προσλαμβάνει τn μουσικn μέσω μfας ανοικτnς. υποκειμενικnς. προκύπτουσας διαδικασfας. Η "ταύτισn αφομοfωσnς" οδnγεf. κατά τnν Kassabian. στnν αναπαραγωγn όψεων τnς κυρfαρχnς. nγεμονικnς ιδεολογfας και κουλτούρας. ενώ. από τnν άλλn. n ταύτισn σχέσnς" ενισχύει τn δnμιουργfα πολύμορφων και ιδιαfτερων καταστάσεων εμπειρf ας. Επιπλέον. n Kassabian υποστnρfζει ότι n πρωτότυπn κινnματογραφικn μουσικn υπόκρουσn ( background score) ενεργεf αφομοιωτικά. ενώ αντfθετα n επένδυσn που βασfζεται στn συλαογn προϋπάρχουσας μουσικnς ( compiation score) λειτουργεf συσχετιστικά. Η πρώτn περfπτωσn αφορά κυρfως στn μουσικn υστερο - ρομαντικού και νεοκλασικού ύφους. όπως αυτn έχει διαμορφωθεf μέσα από τnν εξάπλωσn και τnν επικράτnσn τnς χολιγουντιανnς κινnματογραφικnς παράδοσnς. ενώ στn δεύτερn εντάσσονται τα διάφορα λαϊκά / δnμοφιλι τραγούδια ( popu ar songs). χωρf ς Βέβαια αυτός ο διαχωρισμός να εfναι απόλυτος. ΜΟΥΣΙΚΗ Ι Ι 3

4 Ταυτότητα, αναπαράσταση και ιπιτίλιση Τα κυρίως Δεv rίθελα v' ακούσω μουσικrί αvατολίτικn. Ούτε vα Βάλω CD v' ακούσω τίποτα. Ήθελα vα προχωρrίσω έτσι μόvn μου. Σχόλ0 τnς Ευανθfας Ρεμπούτσκα γα τον τρόπο προετοψασfας κ0 σύνθεσnς τnς μουσκriς τnς τ0νfας. Σύμφωνα με τnν προσέγγσn του Bhabha ( 994). n σταθερn κω επαναλαμβανόμενn απόδοσn τnς πραγμαηκότnτας εfνα μfα δράσn με δεολογκό. άρα ποληκό (με τnν ευρύτερn έννο~α του όρου) υπόβαθρο. Με άλλα λόγω. τα στερεότυπα αποτελούν κω ποnηκές ( κατασκευασηκές) κω νομψοποnηκές ( ρnτορκές) εκφράσες τnς nγεμονκnς κουλτούρας. Από τnν άλλn μερά. 0 ταυτότnτες ( εfτε προσωπκές εfτε συλλογκές) δεν μπορούν να συνδεθούν με τυπκές. προκατασκευασμένες κω ανστορκές ανηλrlψες κω συμπερφορές. αφού βρfσκοντω συνεχώς σε μfα ενδάμεσn. ορακn. υβρδκn κατάστασn. άλλοτε αντπαραηθέμενες κω άλλοτε συνδ~αλεγόμενες ( Bhabha κω 998). Ο Homi Bhabha ( 990 J κω ο Benedict Anderson ( 98 3). μλώντας αντfστοχα για τn ' Όυμβολικn δύναμn " κα γ~α τn " φαντασ~ακn συγκρότnσn " των εθνκών κω των εθνοηκών ταυτοτnτων. μετατοπfζουν το ζnτnμα στο επfπεδο τnς αφnγnσnς ( narration): από τnν παράστασn στnν αναπαράστασn κω από τnν αναπαράστασn στnν επιτέλεσn. Ο κνnματογράφος ως αφnγnμαηκό μέσο εfνα ένα πολιησμκό μόρφωμα με σnμαντκn αναπαρασταηκn κω επιτελεσηκn σχύ. που Βοnθά στn δαμόρφωσn κω διάδοσn ταυτοηκών στερεότυπων. 9 0 δ~αδικασfες παραγωγnς στα μέσα μαζκnς επκονωνfας και. εδκότερα. 0 κνnματογραφικές αναπαραστάσες οδnγούν συχνά στnν υιοθέτnσn στερεοτυπικών κατασκευών ως ενός άμεσου κω ανεπιτnδευτου τρόπου δ~αχεf ρισnς των οπτικοακουσηκών πλnροφορών (Arya 2003: 249). Ο Lutz Koepnick (2000: 4) σnμειώνει επιπλέον όη " οι κυρfαρχες δυηκές δέες περf ταυτότnτας εfνω αναπόσπαστα συνδεδεμένες με τn μοντέρνα προνομ~ακn μεταχεf ρ~σn τnς όρασnς ως τnς πρωταρχκnς πnγnς εμπεφfας κα γνώσnς κω. κατά συνέπε~α. στnρfζοντα σε μεγάλο Βαθμό στn μεταφορικn γλώσσα τnς εικόνας κω τnς οπτκnς αναπαρασταηκότnτας". Στο παράδεγμα που εξετάζω. n συγκεκρψένn κινnματογραφικn ταινfα αποτελεf αφnγnμαηκά έναν αμφfπλευρο "τόπο" ( locus J συνάντnσnς: ένα αfθριο συνομλfας ανάμεσα στο παρόν κω το παρελθόν. ανάμεσα στον Εαυτό κω τον Άλλο. Αλλά και αντfστροφα. n έννοια του "τόπου " βρfσκετα στο επfκεντρο τnς τανfας κα έχει τριπλn ερμnνεfα : πραγμαησηκn (ο τόπος ως βfωμα τnς καθnμερινότnτας). συμβολκn (ο τόπος 4 ΜΟΥΣΙΚΗ Ι Ι

5 ως θέατρο αναμετρnσεων) και φαντασηκn (ο τόπος ως υπερβαηκn σχέσn). 0 Συνδέεται στενά με τον παράγοντα "χρόνο " μέσω τnς αφnγnμαηκnς πλοκnς. κυρίως με τn χρnσn του fash-back. Ο τοπκός και ο χρονκός άξονας στnν τανία δαχέοντα σκόπψα. μεταβάλλοντα~ συνεχώς κα ανατρέπουν τnν κλασκn δομn τnς γραμμκnς εξ0τόρnσnς. δnμουργώντας σχεδόν ταυτόχρονα μία αίσθnσn συνύπαρξnς. αλλά κα απομάκρυνσnς Εαυτού κα Άλλου. Τα επψέρους στοχεία τnς τανίας αναφοράς (όπως. γ~α παράδεγμα. n ατμοσφαφκn φωτογραφία. τα υπερβολκά οπηκά εφέ. n σ~νεμασκόπ προβολn και. βεβα ίως. n υβρδκn μουσκn υπόκρουσn) συμβάλλουν στnν παραπάνω σηλσηκn κα ουσ0λογκn επλογn. Νέα ερωτnματα. όμως. προκύπτουν σε μία προσπάθεα. όπως θα έλεγε ο Steνen Caton ( 999). " κρηκnς κα δ~αλεκηκnς παρέμβασnς" στnν ταινία. Είνα. άραγε. σης προθέσες τnς ταινίας να εξσορροπnσε μεταξύ των αντίρροπων δυνάμεων που n ίδα επκαλείτα : Μπορεί.να κνnθεί ανάμεσα τους : Ποες είνα 0 αποστάσες που τnρεί και ποα n στάσn που παίρνε~ : Πόσο ξεκάθαρες είναι αυτές : Πώς. τελκά. αυτοαναφείτα n τανία : Ποα είνα n θέσn τnς μουσκnς στn δαδκασία αυτn κα πώς εντάσσεται n τανία κα n μουσκn τnς στο σύγχρονο παγκοσμοποnμένο κνnματογραφκό σύστnμα : Τ ουτότnτο και Το γλυκό ολλnγορίο Στο κείμενό μου προτάσσω μία αλλnγορκn ανάγνωσn με δ0ίτερn έμφασn στnν κινnματογραφκn μουσκn. αλλά και με προεκτάσες κα σης υπόλοπες δαστάσες τnς τανίας. Ο Steνen Caton ( 999: 5). ορμώμενος από ης επστnμολογκές αναζnτnσες τnς μεταμοντέρνας ανθρωπολογίας. τnς πολπσμκnς κρηκnς των Cifford και Marcus ( 986) κα του μετα - αποκακού λόγου των Said ( 9 7 8) και Bhabha ( 994). αναφέρε χαρακτnρσηκά : 'Τα έργα τnς πολπσηκnς β~ομnχανίας. από τn μία μερά. κατασκευάζουν αναπαραστάσες τnς πραγμαηκότnτας που προωθούν συγκεκρψένες σχ έσες εξουσίας ενώ. από τnν άλλn. υποκρύπτουν εσωτερκές δ0λεκηκές αρνnσες των αναπαραστάσεων αυτών. ρnτές n άρρnτες. συνεδnτές n ασυνείδnτες. 0 οποίες υπονομεύουν είτε λογκά είτε εφωνκά και αλλnγορκά το ευρύτερο κυραρχκό τους πλαίσ0 ". Η θέσn του Caton μπορεί να εφαρμοστεί κα στnν παρούσα περίπτωσn. Η μουσκn στη συγκεκρψένn τανία φαίνετα όη προσπαθεί να συνταφάξε στοχεία έτερων παραδόσεων. βρίσκοντας κο νούς μεταξύ τους τόπους. Όμως. n δ~αφοροποίnσn ανάμεσα στn μουσκn. που συμβολίζε τnν ελλnνκn και τnν τουρκκn κουλτούρα. προβάλλεται ως ένα από τα βασκά χαρακτnρσηκά τnς τανίας. Εππλέον. 0 συμβάσες τnς μουσκnς συχνά κνούνται παράλλnλα με ης αποχρώσες τnς φωτογραφίας. Και. ΒέΒ0α. n δ~απραγμάτευσn των ορίων των πολησμκών ταυτοτnτων στnν τανία εππυγχάνετα όχ μόνο οπτκά και ακουσηκά. αλλά και γευσηκά! Τελκά. μέσω τnς 0σθnτnρ0κnς αντ'λnψnς αποδίδεται στnν Κωνσταντνούπολn μία εξωηκn. αλλά Μ ΟΥΣΙ ΚΗ ΗΧ Ο Σ & J Ι Ι Ι'- /

6 ταυτόχρονα και άγρα ατμόσφαιρα. Εfναι n 'Άλλn Πόλn". Πό λn μυστnρώδnς. αλλόκοτn. μαγικn. Σύμφωνα με τnν επκονων0λογκn θεωρfα. 0 θεατές μετέχουν ενεργά ( σωμαηκά κα νοnηκά) στnν πρόσλnψn τnς ταινfας. Στnν παρούσα περfπτωσn n μουσικn δεν περνά απαρατnρnτn στο κονό. όπως θα ~σχυρfζονταν κάποιο~ από τους αναλυτές του κλασικού χολιγουντιανού κνnματογράφου. Μολονόη n μουσικn τnς ταινfας εfναι κατά βάσn μn διnγnηκn ( non-diegetic). αφού κνεfτα σχεδόν ολοκλnρωηκά ως υπόκρουσn ( background) εκτός του φαντασηκού κόσμου τnς αφnγnσnς. ουσασηκά νοnματοδοτεf τnν ταινfα στο σύνολό τnς σε ένα μετα -επfπεδο. Ενδεικηκn. επfσnς. εfνα n απουσfα τραγουδισηκών μορφών. Από τα δύο τραγούδα που υπάρχουν στο soundtrack. ένα στα ελλnνκά κι έν α στα τουρκικά. κανένα δεν παρουσάζεται ολοκλnρωμένο στnν τ0νfα. Ίσως γατf n αποκαλυπτκn σχέσn του λόγου με τn μουσκn. n παρασταηκότnτα του στfχου. n δυναμικn του κειμένου κ0 n εξουσf α τnς γλώσσας ανακινούν - με διαφορεηκό τρόπο για τον κάθε θεατn - ης μνnμες κα ης εμπεφfες από το παρελθόν στο παρόν. 4 Επστρέφω στον Homi Bhabha κ0 στον προσδορσμό του Εαυτού κ0 του Άλλου μέσα από τn συνθnκn τnς απο κο κραηκnς και τnς μετα -αποκοιφαηκnς εποχnς. Η σχέσn αυτn για τον Bhabha ( 994: 85-92) στnρfζεται στον δυηκό μιμnησμό ( mirnicry). στnν επιθυμf α γ~α έναν καθαγιασμένο κα αναγνωρf σιμο Άλλο: τον Άλλο ως ένα έτερο υποκεfμενο που εfν0 σχεδόν. αλλά όχι ακρβώς. fδιο με τον Εαυτό. Αυτό καταδεκνύε όη ο nγεμονικός λόγος του μιμnησμού εfν0 κατασκευασμένος γύρω από μfα αμφισnμfα. αφού υφfστατα ταυτόχρονα και ως υπερβολrl. αλλά κ0 ως αυτοδέσμευσn. καθώς προσπαθεf να κανοποnσε ης ανεκπλrlρωτες επιθυμfες του. 5 Η μουσκn στnν ταινfα βασfζετα σε απλές δομές. Δεν υπάρχει ανάπτυξn των μελωδικών γραμμών. ούτε επιτnδευμένn αρμονικn υποστnριξn. Περιορfζεται σε ενορχnστρωηκές παραλλαγές των fδιων μοτfβων. 0 οποfες προβάλλονται με μfα υποτυπώδn διαλογικn συμμετρfα. μfα μουσικn κανονικοποfnσn. Τα σολισηκά όργανα ( n πολfηκn λύρα. το κανονάκι. το νέι κα το μπουζούκι) συνταφάζονται. αλλά και αντδαστέλλονται με τnν πλnθωρικn υφn τnς κλασικnς δυηκnς ορχnστρας. 6 Συνδέονται με συγκεκριμένες εικόνες. πρόσωπα και καταστάσεις και μεταφέρουν μαζf τους εθνοηκά ~διότυπους. υβριδικούς και. αρκετά συχνά. διφορούμενους συμβολισμούς. Αυτό επισnμαfνεται επfσnς και σης θρnσκευηκές αντιθέσεις που διαφαfνονται: n εικόνα του μουεζfνn αντιπαραβάλλεται με. αυτn του χρισηανού ~ερέα. ενώ. από τnν άλλn. οι μουσουλμανικές προσευχές συνδυάζονται με τους βυζαντινούς ψαλμούς. Βέβαια. δεν λεfπουν και τα χολγουντανnς προέλευσnς μουσκά - <νnματογραφκά κλσέ. όπως το λεγόμενο "stinger". ένα μουσικό sforzando που επεξnγεf με δραμαηκό τρόπο ης σηγμές τnς ξαφνικnς σκnνικnς έντασnς. παραλλnλfζοντας εικόνα και μουσικn και επιβεβαιώνοντας συχνά τn διάστασn των δύο πλευρών στο δfπολο Εαυτός!Αλλος. Κεντρικn θέσn τnς φεμνσηκnς προσέγγισnς στον κινnματογράφο αποτελεf ότι το κάθε φύλο ( gender) αντιμετωπfζεται με διαφορεηκό τρόπο. Κατά κύρ0 λόγο 0 άντρες ΜΟΥΣΙΚΗ Ι 0./

7 θεωρούνται τα υποκείμενα τnς δράσnς. ενώ 0 γυναίκες τα αντκείμενα. Η Linda Williams ( 989: χi), ως υποστnρίκτρα τnς φεμνσηκnς οπηκnς σης κνnματογραφκές σπουδές. ασκεί έντονn κρηκn σης πορνογραφικές ταινίες. εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο παρουσιάζουν τn γυναικεία φύσn στnν οθόνn. Παράλλnλα. όμως, ομολογεί όη για διάφορους λόγους " δ~ασκεδάζει" με ορισμένες σκnνές και απόψεις των ταινιών αυτών. Πώς εξnγείτα αυτn n φαινομενικn αντίθεσn : Σχεηκά με τnν προnγούμενn παρατnρnσn. χρειάζεται να σταθώ σε ένα χαρακτnρισηκό σnμείο : στον "σαγnνευηκό " χορό τnς μιιφnς τουρκάλας. Μέσα από ης δύο σκnνές τnς ταινίας. όπου το κοριτσάκι χορεύει. φανερώνεται ο Άλλος ως θnλυκn οvτότnτα. Πέρα από τον αμφίσnμο ρόλο του στο δίπολο " καλός - κακός". ο Άλλος παίρνει και τn μορφn τnς γυναίκας στο ζεύγος " αρσενκό - θnλυκό ". Έτσι. ο Ανατολίτnς Άλλος ωραιοποιείται και φετιχοποιείται: χάνοντας τnν υποκειμενικότnτά του. μετατρέπεται σε αντικείμενο nδονοβλεψίας ( νoyeurism) του δυηκού Εαυτού. 8 Η μουσικn τnς ταινίας μπορεί να διαβαστεί ακόμα και ως αλλnγορία του τρόπου με τον οποίο οι πιανίστες " έντυναν" μουσικά ης πρώτες Βωβές κινnματογραφικές ταινίες 9 n και με άλλους εναλλακηκούς τρόπους: ως πρόθεσn δnμιουργίας μίας αποκλεσηκά φαvτασιακnς ταύησnς με το Άλλο (ένα είδος " μουσικού τουρισμού " ). ως προμnνυμα n αποκρυστάλλωσn νέων στερεοτυπικών καταστάσεων. ως αναπαραγωγn. ενδυνάμωσn n υπενθύμισn υφιστάμενων συμβάσεων n ως ερμnνεία και επαναπροσδορισμός τnς σχέσnς Εαυτού!Αλλου. 0 Τ ουτότnτο και πογκοσμιοποίnσn Το σιρβίρισμο Ο ανθρωπολόγος Steνen Caton ( 999: 9-20) διερευνά τον κινnματογράφο τόσο από άποψn περιεχομένου και μορφnς, όσο και σε ευρύτερο πλαίσιο. ανάγοντάς τον στο επίπεδο μίας ιδ~αίτερnς πολιτισμικnς πρακτικnς ( cutura practice). Εππλέον. υποστnρίζε ότι n ερμnνεία του ι<ινnματογραφικού κειμένου από τον θεατn είναι μία πολύπλοκn δlαδιιωσία. Αποτελεί ένα είδος επιτέλεσnς ( performance). που περικλείει ό, τι κατασκευάζει n ίδια n ταινία. ό,τι δnμιουργεί το κοινό και ό.η συντίθεται κατά τn μεταξύ τους διάδρασn ( interaction). Επίσnς. αναγνωρίζε δύο διαφορετικούς τρόπους συνάντnσnς του ~εατn με τnν ταινία. τnν "πρόσλnψn " ( reception) και τnν "ανάγνωσn " ( reading), οι οποίο ης περισσότερες φορές παρουσάζονται αλλnλοσυνδεόμενο. Ο Caton ( 999: 5-6) αναρωηέται γιατί οι κριτικοί του κινnματογράφου προτιμούν να εκφράζονται απόλυτα ( θεηκά n αρνnηκά) προς μία ταινία και φοβούνται να τnρnσουν μία ενδιάμεσn στάσn. εάν πραγμαηκά επιθυμούν να μείνουν πιστοί στις αξίες τnς πολυπολιησμκότnτας. αλλά και να διατnρnσουν ταυτόχρονα τnν ευαισθnσία τους, όσον αφορά στnν πολιησμικn αναπαράστασn του Άλλου. 0 εμπορικές ταινίες τυγχάνουν συνnθως πλαηάς απnχnσnς κατά τnν πρόσλnψn τους από τn μεριά του κοινού. ενώ ΜΟΥΣΙΚΗ Ι Ι 7

8 αντθετα αποδοκιμάζοντα κατά τnν ανάγνωσn τους από τους κρπκούς. Μfα π0 σύνθετn τοποθέτnσn απέναντ σε αυτές δεν σnμαfνε απαραfτnτα ούτε εναρμόνισn ούτε όμως κα αποκnρυξn! 2 0 θεωρnηκοf του μεταμοντερνισμού Frederic Jarneson ( 99) και Linda Hucheon ( 989). τnς μαρξισηκnς και τnς φεμνισηκnς παράδοσnς αντfστοιχα. αναφέροντα στn "νοσταλγfα " ως μfα από ης βασικές συνθnκες τnς μεταμοντέρνας κατάστασnς. αλλά κα σης "ταινfες νοσταλγfας" ( nostalgia filrns) ως επακόλουθο του σύγχρονου τρόπου δnμουργfας στον κινnματογράφο. Εfναι χαρακτnρισηκό όη τα τελευταfα χρόνια στnν ελλnνικn κνnματογραφfα διαφαfνεται μfα τάσn παραγωγnς ανάλογων ταινών που ανατρέχουν νοσταλγικά στο παρελθόν: από το παλαιότερο Τέλος Εποχrίς ( Κόκκνος 994) μέχρ τnν Πίσω Πόρτα (Τσεμπερόπουλος 2000) και από το Peppermint ( Καπάκας 99 9 ) μέχρ ης πρόσφατες Νύφες ( Βούλγαρnς 2 Ο Ο 4 ). Η Karil Flinn ( 99 2). στον χώρο τnς μουσκnς - κινnματογραφικnς ανάλυσnς. έχει αναφερθεf στον τρόπο με τον οποfο n μουσκn συμβάλλε στnν ιστορκn. νοσταλγικn. μελοδραμαηκn κα ουτοπκn αναπαράστασn του παρελθόντος σης αμερικάνικες και ης γερμανκές ταινfες. Στο συγκεκριμένο έργο n νοσταλγfα και το μελόδραμα υπερτονfζονται μουσκά μέσω δάφορων διακειμενκών αναφορών που συσχετfζουν τnν ταινfα με άλλες παλαιότερες ( ελλnνκές n ξένες). Η χρnσn του μαντολfνου. του ακορντεόν του τσέλου κα του πάνου. καθώς και τnς ομάδας των εγχόρδων τnς συμφωνκnς συντεfνουν προς αυτn τnν κατεύθυνσn. Επf σnς. στnν ταινfα εfναι δάχυτn μf α ατμόσφαιρα αναστοχασηκn κα αυτοβιογραφκn. n οποf α υποστnρfζετα nχnηκά από τnν αφnγnσn του fδου του σκnνοθέτn. Εδκά στnν προτελευταfα σκnνn (στον σταθμό). ο σκnνοθέτnς ταυτfζεται με τον nρωα και παρακαλεf τnν αγαπnμένn του να μnν γυρfσε πfσω τnς. Αν τον κοπάξε. n εικόνα αυτn θα μεfνε μέσα του ως υπόσχεσn. Τι ειρωνεfα! Κατά Βάθος. αυτό που κάνε ο fδος σε όλn τnν ταινfα εfναι να κοπάζε διαρκώς προς τα πfσω. Η ΠΙΟ σnμαντκn ιδιαπερότnτα του μεταμοντέρνου συστnματος εfναι fσως n ενδάθετn αμφισnμfα του. Ένα από τα παράδοξα τnς παγκόσμας συνθnκnς τnς εποχnς μας εfναι n ταυτόχρονn εμφάνσn εσωτερκών αντιθεηκών τάσεων. Για παράδειγμα. από τn μfα πλευρά. n παγκοσμιοποf nσn των 0κονομκών κα των πολησμικών διαδκασών δnμουργεf έναν ενοποnμένο καταναλωησμό και ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωnς. Από τnν άλλn. όμως. 0 fδες δ0δκασfες φαfνεται να θρυμματfζονται μέσα από τnν αναγέννnσn των τοπικών. εθνικών. πολπισμκ~ν και άλλων διαφορών τόσο ανάμεσα σε γεωπολιηκές ομάδες. όσο και στο εσωτερικό αυτών. δnμιουργώντας καινοφανn μορφώματα. 2 θα προσπαθnσω να σκαγραφnσω ό.η απέμεινε γα τnν ανάλυσn τnς ταινfας Ο Τάσος Μπουλμέτnς γεννnθnκε στnν Κωνσταντινούπολn. Μέχρι πρόσφατα εργάζονταν σχεδόν αποκλεσηκά ως σκnνοθέτnς διαφnμισnς. Η ταινfα αυτn αποτελεf μόλις τn δεύτερn μεγάλου μnκους κινnματογραφκn δnμιουργfα του. αλλά κα μfα μεγάλn εισπρακηκn επιτυχfα. αφού ξεπέρασε τα εισπnρα πανελλαδικά. - Ο Γιώργος Χωραφάς ζε μόνιμα στn Γ αλλfα και δραστnροποιεfται καλλπεχνικά σε ΜΟΥΣΙΚΗ Ι Ι Q \.- nδn

9 δεθνείς παραγωγές. Έχε σπουδάσε κνnματογράφο στο UCLA Από τον Αύγουστο του είνα πρόεδρος του Δεθνούς Φεσηβάλ Κνnματογράφου τnς θεσσαλονίκnς. - Η Ευανθία Ρεμπούτσκα έχε δαfτερn εμπεφία στnν τnλεόρασn κυρίως μέσα από γνωστές σεφές. ης οποίες επενδύε μουσκά. - 0 σολίστες των παραδοσακών οργάνων. που συμμετέχουν στn μουσκn τnς τανίας. θεωρούντα από τους νεότερους δεξοτέχνες του είδους κ0 κνούντα στους χώρους τnς έντεχνnς. τnς νεοπαραδοσακnς κα τnς έθνκ μουσκnς. - Η nχογράφnσn τnς μουσκnς τnς τανίας έγνε με τn συμφωνκn ορχnστρα τnς Ραδοφωνίας τnς Βουλγαρfας. 0 βουλγάρκες ορχnστρες κα χορωδίες έχουν συχνές συνεργασίες στον ελλnνκό χώρο. - Στο soundtrack τnς τανίας περέχοντ0 στnν πλnρn τους μορφn δύο τραγούδα. ένα στα τούρκκα κα ένα στα ελλnνκά. Τα ερμnνεύουν δύο δnμοφλεfς τραγουδίστρες : n Dilek Kots κ0 n Νατάσα _θεοδωρίδου. - Το 2003 n τωνία συμμετείχε στο 440 Δεθνές Φεσηβάλ Κνnματογράφου τnς θεσσαλονίκnς κα έλαβε τελκά Ο βραβεία κ0 δακρίσες ( καλύτερnς τωνίας. σκnνοθεσίας. σεναρίου. φωτογραφίας. σκnνογραφίας. μουσκnς. nχου. μοντάζ. κοινού κ0 τεχνκnς αρηότnτας). - Τα εδκά οπηκά εφέ τnς τανfας φτάνουν τα 8 λεπτά. Εfν0 n πρώτn ελλnνκn τανία με εφέ τόσο μεγάλnς δάρκεας. - Η τανία παρουσάστnκε σε περσσότερες από 36 χώρες. Η δανομn τnς στnν Τουρκία είχε προγραμμαηστεί εξαρχnς. Τελκά. προβλrθnκε μόνο στο πλαfσ0 ενός κνnματογραφκού φεσηβάλ. - Τα τελευταία χρόν0 στnν ελλnνκn τnλεόρασn προ βάλλοντα~ σεφές 0 οποίες αναφέροντα στn γεπονκn χώρα. καθώς κα σης ποκfλων μορφών σχέσε~ς μεταξύ Ελλάδας κ0 Τουρκίας (Τα Σύνορα τnς Αγάπnς. Mn μου Λες Αντίο. Στnν Καρδιά τnς Πόλnς. Στα Βάθn τnς Ανατολrfς. Αρχιπέλαγος. Τα Παιδιά τnς Νιό8nς. Η Λίμνn των Στεναγμών κ. λπ. ). - Κατά τα δεθνn πρότυπα. n τανία κυκλοφόρnσε κα σε εδκn έκδοσn δπλού DVD. - Η Village. εταφεία παραγωγnς τnς τανίας. εfν0 κ0 n δοκτnτρα των ομώνυμων multipleχ κνnματογραφκών 0θουσών. - Στον τίτλο τnς τανίας n πρώτn λέξn είνα σκόπψα γραμμένn με κεφαλαία γράμματα. έτσ ώστε να συγχέετα το "πολίηκn " με το "πολπκn ". - Κα γα όσους δι:ισκολεύοντα να "τnν χωνέψουν ". n τωνία γυρ ίστnκε με τnν ευγενκn χορnγία τnς Coca-Cola! ΜΟΥΣΙΚΗ Ι Ι 9 τοποσ

10 θα nθελα να ευχαρστnσω τn Μαρία Ζουμπούλn. τn Σίσσυ Θεοδοσίου κα τον Παναγώτn Πούλο γlα τn δlοργάνωσn τnς nμερίδας "Μουσκn. 'Ηχος κ0 Τόπος" από το Τ μnμα Λαϊκnς κα Παραδοσακnς Μουσκnς του ΤΕΙ Ηπείρου στnν Άρτα τον Ιούν0 του 2 Ο Ο 5. όπως επίσnς κ0 τον καθnγnτn του Τ μnματος Μουσκών Σπουδών του Πανεπστnμίου Αθnνών Παύλο Κάβουρα γlα τς χρnσψες επσnμάνσες του στn διαμόρφωσn του παρόντος κεψένου. Π0 συγκεκρψένα Βλέπε τα ΒΒλία Stokes 994. Radano κ0 Bohlman Conne και Gibson 200'3. 0 υπότιτλοι των επψέρους τμnμάτων του άρθρου αντστοχούν στις ενότnτες τnς τανίας. 4 Βλ. κ0 το υπό δnμοσίευσn κείμενό μου γlα τn μουσκn στnν κνnματογραφκn σάτιρα. Ενδεκτικά αναφέρω ορισμένες από τις πιο πρόσφατες μελέτες: Smith 998. Tuohy 999. Wojcik κ0 Knight 200. Brophy 200 κ0 Inglis 200'3. 6 Η οπτικn ανθρωπολογία. σύμφωνα με τον Marcus Banks ( 200 ). καλύπτει δύο εδκούς τομείς δράσnς του ευρύτερου επστnμονκού πεδίου τnς πολιτσμκnς ανθρωπολογίας : α) "τnν εικονογραφικn qναπαράστασn των πολιτισμικών φ0νομένων " κ0 β) "τn χρnσn των οπτικών μέσων για τnν παραγωγn κα τn μεταβίβασn τnς ανθρωπολογικnς γνώσn ς". Τnν άποψn αυτn. n οποία στnρίζεται στnν προγεν{στερn διδασιωλία του Sol Worth ( 98) περ ί " ανθρωπολογίας τnς οπτικnς επκονωνίας" ( anthropology of νisua] communication) κα n οποία λαμβάνει υπόψn τnς τnν επιτελεστικn ( performatiνe) διάστασn των οπτικών μέσων. ακολουθεί κ0 ο Jay Ruby ( 2 00 Ο). Από τnν άλλn μερά. n ανθρωπολογία των μέσων ( media anthropology) ξεκίνnσε να αναπτύσσετ0 στους κόλπους τnς πολιτσμκnς ανθρωπολογίας μετά τον Β ' Παγκόσμ0 Πόλεμο. Από τn δεκαετία του '80. όμως. 0 ανθρωπολόγοι άρχσαν να ασχολούντ0 συστnματικότερα με τα μέσα ( media) ως φορείς πολιτισμικών πρακτικών στις σύγχρονες κοινωνίες. Αναδιαμορφώνοντας τn σχέσn τους τόσο με τον εθνογραφικό χρόνο όσο κ0 με τον εθνογραφικό τόπο. έστρεψαν το ενδιαφέρον τους προς εναλλακτικές επιστnμολογικές προσεγγίσες.' Ετσ. κατά τους Ginsburg. Abu-Lughod και Larkin ( 2002: '3 ). μέσα από τn συγκεκρψένn σ τορκn και θεωρnτικn σύμπτωσn - τnν κρίσn κ0 τον επαναπροσδορσμό τnς ανθρωπολογικnς θεωρίας κα ι μεθοδολογ ίας στις δεκαετίες του '80 κ0 του '90 - ανέκυψε ο επστnμονκός τομέας τnς ανθρωπολογίας των μέσων. Βασκός στόχος τnς παραμένε n μελέτn τnς διαδικασίας διαμόρφωσnς ταυτοτnτων με τnν επίδρασn των μέσων μαζ ικ nς επικοινωνίας κ0 n ιωτανόnσn των πρακτικών κατασκευnς των διαφόρων πολιτισμικών αναπαραστάσεων σε ιωθnμερινές αλλά κ0 σε εξαιρετικές περιστάσεις ( Dickey 997). 0 μετα - αποκακές σπουδές εμφανlστnκαν αρχικά στn συγιφιτικn λογοτεχνlα κ0 στn συνέχεα στnν στορκn κ0 τnν ανθρωπολογι κn προσέγγισn κατά τn δεκαετlα του '6 0. με τς απαρχές τnς ανεξαρτnτοποlnσnς των χωρών του λεγόμενου τρίτου Κόσμου " από τους δυτκούς κατακτnτές. Οι υποστnρκτές του μετα -αποικιακού λόγου ( post-colonial discourse). με κυριότερους εκπρόσωπους τους Edward Said κ0 Homi Bhabha. τάσσονται διαλεκτικά απέναντι στο σύστnμα ιδεών του δυτικού τρόπου σκέψnς. αντίλnψnς και κοσμοθεωρiας και ασκούν δρψεiα κριτικn στnν κυρ αρ,χ κn κα θεωρούμενn αυθεντικn στάσn των δυτικών επιστnμόνων ( βλ. ενδεικτικά Said και Bhabha 994). 0 μετα - αποκακές σπουδές δεν συγκροτούν αυτόνομο επστnμονκό κλάδο. υποδnλώνουν παρόλα αυτά μ{α αλλαγn στον προσανατολισμό των κονωνκών κ 0 των ανθρωπιστικών επιστnμών. μiα στρατnγκn διαφορετικnς κεψενικnς ανάγνωσnς. μiα προσπάθεια ανάδειξnς και επαναπροσδιορισμού τnς προβλnματικnς του δυτικού παραδεiγματος. Κνούντα κυρiως στn σφαiρα του "πολιτικού " κ0 του " ιδεολογικού " κ0 συνδέουν τις 0σθnτκές κ0 τς ευρύτερες πολιτισμικές πρακτικές με τnν έννοια τnς " nγεμονlας" ( hegemony). όπως αυτn αναπτύχθnκε από τους φιλοσόφους Louis ΜΟΥΣΙΚΗ Ι r-'"c..ι ΤΟ ΠΟΣ G

11 Althusser <0 Antonio Gramsci. καθώς και από τους θεωρnτκούς τnς Βρετανκnς Σχολιlς Πολησμκών Σπουδών ( British School of Cultural Studies). 8 Β λ. επίσnς Brah 992. McLaren 994. Bhabha 995. Hall και Gay Σχεηκά με τα ζnτnματα τnς αναπαράστασnς και τnς επηέλεσnς τnς μουσκnς ως πρακηκnς και ως επστnμονκού λόγου στn σύγχρονn εθνομουσκολογία Βλ. Barz και Cooley 997 και Ι<άΒουρας Γ~α κρηκές προσεγγ ίσες τnς αναπαράστασnς στον τομέα τnς πολη0μκnς ανθρωπολογίας Βλ. Marcus και Fischer 986. Clifford και Marcus 986. καθώς και Clifford 988. Στον χώρο των κνnματογραφκών σπουδών Βλ. κυρίως Nichols 98. Burnett 995 <0 Caton Γ0 μία ψυχο -φαινομενολογκn προσέγγσn τnς κνnματογραφκnς ταινίας με αναφορές στο μοντέλο " φανταστκό -συμβολκό -πραγματκό" ( imaginary-symbolic-real) του Jaques Lacan Βλ. Sobchacl< 992. Γ0 ης συμβάσες σύμφωνα με τς οποίες υπογραμμ ίζετα μουσκά n εθνκn και n εθνοηκn δαφορεηκότnτα στον κνnματογράφο ( σης ταινίες μυθοπλασίας <0 στα κνούμενα σχέδ~α). n Gwendolyn Aud rey Foster ( 2003: 5 ) αναφέρε όη. με αφετnρία το παράδεγμα του Hollywood. χρnσιμοποούνται σε ευρεία κλίμακα συγκεκριμένα θέματα προκειμένου να αναπαραστnσουν και να δ0φοροποnσουν τον δυτικό Εαυτό και τον ανατολ ίτn Άλλο. Η Claudia Gorbman. θεωρnηκός τnς <ινnματογραφικnς μουσικnς που έχει επnρεάσει σε σnμαντικό Βαθμό τn μουσικn - κινnματογραφικn ανάλυσn. είναι από τους υποστnρσές τnς άποψnς αυτnς. Η Gorbman ( 98 7) χρnσιμοποιεί ένα πρότυπο μοντέλο σnμειολογικnς και ψυχαναλυτικnς προσέγγισnς στn Βάσn των εκάστοτε κινnματογραφικών. μουσικών και ποληισμικών κωδ!κων. Πιο συγκεκριμένα. ανάλογα με τn σχέσn τnς με τnν εικόνα. διακρίνει τnν <ινnματογραφκn μουσικn σε: α) " διnγnηκn " ( diegetic). μουσικn που προέρχεται από μία πnγn n οποία αποτελεί μέρος τnς κινnματογραφικnς αφnγnσnς. Β) " μn -διnγnτικn " ( nondiegetic). μουσικn που περιέχεται στο nχnτικό αλλά όχι στο αφnγnμαηκό πλαίσ0 τnς ταινίας και γ) " μετα - διnγnηκn" ( meta-diegetic). μουσκn που αναφέρεται σε διαφορεηκό από το κύριο αφnγnμαηκό πλαίσ0 τnς τα ιν ίας. Για μία κρηικn θεώρnσn των προτάσεων τnς Gorbman Βλέπε Smith 996. Παραθέτω τα περιεχόμενα του CD με τα κομμάηα τnς Ευανθίας Ρεμπούτσικα για τnν ταινία. καθώς επίσnς τους στίχους των δύο τραγουδιών που περέχονται στο CD και είνα γραμμένο από το ν ίδ0 τον σκnνοθέτn - σεναρογράφο.. Kadikoy - Χαλκnδών 2. Sirkeci Ο σταθμός 3. Baharat. tarς:in νe buse - Μπαχάρι. κανέλλα κα ι φλί 4. Σύμπ αν 5. 0 φίλο~ του παππού 6. Οσμάν Μπ έ n 7. ς:arci - Η α.vορά 8. Στο πατάρι 9. Στα λψάν~α ανάψανε φωτ~ές Ο. Επιστ ροφri.'αρωμα κανέλλας 2. Η Παναγία n Βαλουκλώτ~σσα 3. Ο χορός τnς Αϊσέ 4. Η ο μπρ έλα του Βόσπορου ΜοvπκΗ Ι r-g Ι

12 5. Χασάπικο Μια λάμψn στο Βόσπορο Baharat, tarηin ve buse - Μπαχάρι, κοvι'λλο και φιλί Bir tutam baharatla gittin ς;arsi iς;inde bir golge Ve yollarima tuz serdin Seni bulayim gizlilerde Baharat. tarς;in νe buse Τ aνanarasinda sakli tarife Ay isigi νe Bogaziς;i yalniz Ο fener bizim ς;ocukluk askimz Beni biraktigin ο gece Seni aradim gizlilerde Bir tutam baharata kandim Ben aciyi tattim seninle Με μια χούφτα μπαχάρι έφυγες Μες τnν αγορά μια σκιά Και αλάτι στο δρόμο μου έριχνες Να σε Βρω στα κρυφά Μπαχάρι. κανέλλα και φιλί Στο πατάρι είναι κρυμμένn n συνταγn Το φως του φεγγαριού και ο Βόσπορος είναι μόνα Το φανάρι είναι n παιδικn μας αγάπn Εκείνn τnν Βραδιά που με άφnσες Σε έψαξα στα κρυφά Πείσθnκα από μια χούφτα μπαχάρι Γεύτnκα πικρό πόνο με σένα Στο λιμόvιο οvόψοvι φωτιές Πες μου τι ζnτάς Στους σταθμούς που αγάπnσες Ό". τι κι αν σου πουν Οι πυξίδες δείχνουν πάντα τον Βοριά Αν χαθείς ξανά Στnς καρδιάς τον μαχαλά Κάπου εκεί κοντά Μεθυσμένn περιμένει μια σκιά Αν δεν προδοθείς Απ' τα χνάρια που άφnσες Δεν θα λυτρωθείς Αν γυρίζεις στα λnμέρια τnς πλnγnς Βάλσαμο γλυκό θα ' μαι δίπλα σου εγώ Χάρτnς που διψώ Το μελάνι τnς πορείας σου να πιω Τα ντουμάνια στου τρένου τις γραμμές Σου δείχνουνε το χθες. θες δε θες Στα λιμάνια των φάρων οι ριπές Ανάψανε φωτιές. αχ μnν κλαις ' Γ0 τn σnμασία του στίχου στn λαϊκn - δnμοφλri μουσκri ( popular music) βλ. ης σχεηκές αναλύσες στα Horner και Swiss 999. καθώς κα Moore Eleftheriotis ( 200 : Ί αναπτύσσε τn μετα -αποκακri θεωρία του Homi Bhabha κα τnν εφαρμόζε στnν ανάλυσn τρών τ0νών του ευρωπαϊκού κνnματογράφου. 6 0 βασκοί συντελεστές τnς μουσκriς. όπως σnμεώνονται στο CD με το soundtrack τnς ταινίας. είναι οι ακόλουθο~: Ευανθία Ρεμπούτσικα ( σύνθεσn και ενορχnστρωσn). Boris Spassoν ( δεύθυνσn ορχriστρας). Σωκράτnς Σνόπουλος ( πολίηκn λύρα κα λάφτα). Χρriστος Τ σ~αμούλnς ( νέι και ούη). Πάνος Δnμ nτρακόπουλος ( κανονάκ). Πέτρος Κούρτnς ( κρουστά). Βαγγέλnς Καρfπnς (κρουστά). Γώργος Κοντογάννnς (μπουζούκι και κιθάρα). ΜΟΥΣΙΚΗ Ι ~,,.-G. ι,_ι

13 Θόδωρος Κοτεπάνος (πιάνο). Χρnστος Τερζnς ( κλασικn κιθάρα) και Τάσος Ζώnς ( κοντραμπάσο). 7Γα τn λειτουργικn χρnσn του "stinger" Βλ. Gorbman 987: Βλ. επίσnς και Mulνey Στις περισσότερες περιπτώσεις του Βωβού κινnματογράφου ένας ταλαντούχος πιανίστας προσπαθούσε να συνταφάξε τις εικόνες με τn μουσικn. Η μουσικn αυτn. όμως. n οποία είχε προσωπικό χαρακτnρα n είχε nδn συνδεθεί με άλλα συμφραζόμενα. θεωρούνταν ανεπαρκnς. γιατ ί εμπλέκονταν στn δράσn τnς ταινίας αποπροσανατολίζοντας τους θεατές. Για να αντιμετωπίσουν τέτοιες δυσκολίες. 0 κνnματογραφκές εταιρείες διέθεταν έτοιμες παρτιτούρες για τn μουσικn συνοδεία των ταινιών τους. Παρείχαν καταλόγους στους οποίους είχαν συγκεντρώσει και ταξνομnσε διάφορα δnμοφλι μουσικά κομμάτια. Πολλές από τις κατnγορίες αυτές είχαν ονομασίες εθνο -προσδιοριστικές με Βάσn τα μουσικά και τα ευρύτερα αισθnτικά και κοινωνικά στερεότυπα τnς εποχnς. π.χ. 'Ίνδάνκn". " ανατολίτικn ". " μεξκάνκn ". " σπανκn ". "παρζάνκn " μουσικn. Για περισσότερες λεπτομέρειες Βλ. Beeman 98. όπως και Prendergast 992: 3-8. ΙJ'Οπως αvαφέρονται στο Born και Hesmondhalgh 2000: rεχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να μελετnθεί λεπτομερέστερα ο ξεχωριστός τρόπος με τον οποίο ο κάθε θεατnς αντιλαμβάνεται μία συγκεκρψένn ταινία και ειδικότερα τn μουσικn τnς. Στn συνέχεια. παρουσιάζω επιλεγμένα σχόλια από ανθρώπους που παρακολούθnσαν τnν ταινία στις κνnματογραφκές αίθουσες. Οι απόψεις αυτές εμφανίζονται σε σχετικn ιστοσελίδα διαδικτυακού χώρου για κνnματογραφκές συζnτnσεις. Για ευνόnτους λόγους δεν αναφέρονται τα ονόματα των θεατών που εκθέτουν τις εμπειρίες και τις ερμnνείες τους. Από το πρώτο λεπτό χόθnκα μέσα στnν οθόνn και ένιωσα ότι rfμουν κι εγώ μέρος τnς ταινίας. Έκλαψα. γέλασα και όταν rfρθε το τέλος το μόνο που rfθελα rfταν να τnν ξαναδώ. Οι Έλλnνες σκnνοθέτες μάλλον έτειναν να ξεχάσουν ότι n καλύτερn συvταγrf για μια ταινία είναι μια όμορφn πραγματικότnτα με λίγn δόσn παραμυθιού. Κριτικrf δεν μπορείς να κάνεις όταν μετράει το συναίσθnμα. Μετά το "Σινεμά ο Παράδεισος " του Τορνατόρε rfρθε μια... γευστικrf συγκίνnσn να με κάνει να ( ξανα) δακρύσω. Ο ελλnνισμός ξυπvόει συναίσθnμα και όvτε να εξnγrfσεις στο γιο μου το δάκρυ που είδε στο πρόσωπό μου. Είναι μια ταινία του τόπου μας. τnς Ανατολrfς. Ήταν κάτι τελείως διαφορετικό από τις άλλες ταινίες. Ίσως αυτrf n επιτυχία να σnμαίνει τnν επιστροφrf στον ελλnνικό κινnματογρόφο! Φαγnτό. μυρωδιές. αναμνrfσεις. στιγμές. μέρn που κάποιοι έχουν ξεχάσει rf κάποιοι δεν γνωρίζουν! Μια ταινία πικόvτικn για όλα τα γούστα. για όλες τις εθνικότnτες. Δεν θίγει κανέναν. Είναι μια ταινία όλλnς εποχrfς που δεν πρέπει να χάσετε! Χειρίζεται αριστοτεχνικό τnν πολιτικrf. τους πρόσφυγες. τnν Ελλάδα που ονειρεύονταν. τnν Ελλάδα που γνώρισαν μετά το διωγμό. τον χαρακτnρισμό τους ως 'Τούρκους" από τους "αδελφούς " τους. το τραύμα του διωγμού του που ακόμα πονάει. τn διπλωματία των ελλnνο -τουρκικών σχέσεων. Και πολλό -πολλό άλλα που ζούμε καθnμερινό αλλά δεν τα αvτιλαμβανόμαστε! θέλω να τnν ξαναδώ για να μπορέσω να καταλόβω όλες τις κρυφές τnς πτυχές. Δεν θα γράψω δικό μου λόγια αλλά κάτι που είπε μια κυρία σε δnμοσιογρόφο Βγαίνοντας από μια αίθουσα: ''Απέκτnσα μνrfμες από γεγονότα που δεν έζnσα ". Αυτό τα λέει όλα νομίζω. Απλό υπέροχn! Tn συστrfνω ανεπιφύλακτα. Η μουσικrf τnς Ρεμπούτσικα μαγευτικrf. Εξυπnρετεί τα '[λλnνικό συμφέροντα " με άριστο τρόπο. Η μουσικrf όχι απλώς vτύνει τnν ταινία αλλά αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι τnς. ΜΟΥΣΙΚΗ Ι r-~- 3

14 Υπέροχn μουσικrί. φοβερές ερμnνείες και μια μαγευτικrί πόλn συνθέτουν τn συνταγrί τnς επιτυχίας. Τα συναισθrίματα που δnμιουργεί αυτrί n ταινία είναι συγκίνnσn και νοσταλγία και αφrίνει τις καλύτερες εντυπώσεις... Πραγματικό. rίταν n καλύτερn ελλnνικrί ταινία που έχω δει. Όποιος νιώθει Έλλnνας και είναι έστω και λίγο πατριώτnς. θα συγκινnθεί και θα δακρύσει σε αρκετές στιγμές τnς ταινίας. Η σκnνrί στο σταθμό του τρένου και ο μονόλογος του πατέρα μιλούν μέσα στnν ψυχrί κάθε Έλλnνα και μας θυμίζουν πόσο δικές μας είναι οι αλύτρωτες πατρίδες! Επίσnς. θυμίζει στον τnλεθεατrί λίγα από τα εγκλrίματα και τn ΒαρΒαρότnτα του τουρκικού κρότους. για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι. Πέρα από το εθνικό ζrίτnμα. που για μένα κυριόρχnσε. πρέπει να πω ότι n ταινία πέτυχε να παρουσιάσει και τον αγvό έρωτα μεταξύ δυο παιδιών που συνεχίστnκε κι όταν ξανασυναντrίθnκαν ως μεγάλοι. Επίσnς. παρουσιόστnκαν ωραία οι σκnνές με τις γυναίκες. τnν οικογένεια. τις νοοτροπίες. τα rίθn και τα έθιμα εκείνnς τnς εποχrίς. Η επιλογrί των nθοποιών και οι ερμnνείες αυτών rίταν άριστες. Τέλος. n μουσικrί επένδυσn rίταν καθnλωτικrί και στnν κυριολεξία υπέβαλε τον τnλεθεατrί. ενώ τα ειδικό εφέ αποτελούν μια πολύ καλrί αρχrί για τn χώρα μας. Συγχαρnτrίρια σε όλους συντελεστές! Φαίνεται τελικό ότι ο ελλnνιι<ός κινnματογρόφος πετυχαίνει μόνο όταν ξαναγυρνά στις ρίζες του κι όταν ακουμπά τις πατροπαράδοτες αξίες και ιδανικό του Ελλnνισμού. Αποδεικνύεται ότι και σrίμερα αυτό είναι επίκαιρο. Μια ιστορία χαμένnς αγόπnς. σε σκnνικό παραμυθιού. με άρωμα μπαχαρικών. Νομίζω ότι θα περάσουν αρκετό χρόνια για να ξαναδούμε ταινία που να μας συγκινrίσει τόσο πολύ. που να τnν ζrίσουμε τόσο πολύ και. κυρίως. να είναι τόσο ζωντανrί. Για κάποιους που έχουν ζrίσει τnν ιστορία. που έφυγαν από τον έναν τόπο και επέστρεψαν πίσω στnν Πατρίδα. για ένα ταξίδι χωρίς γυρισμό στον τόπο που μεγάλωσαν και για όσους δεν έζnσαν τέτοιες στιγμές n ταινία τους ζωντάνεψε τις μνrίμες. Δεν θα rίταν καθόλου παράξενο να ΒραΒευτεί με το /Οσιωρ καλύτερnς ταιvίας. Από τις πιο λυρικές νοσταλγικές και συνάμα τόσο σύγχρονες ταινίες. Είναι απόλυτα συγκινnτικrί. με Βαθιά νοrίματα. με απίστευτn φωτογραφία. Όταν Βγαίνεις από τnν αίθουσα είσαι σχεδόν μαγεμένος!!! Συγχαρnτrίρια σε όλους... Είμαι πλέον f an του Γιώργου Χωραφό!!! Η περίπτωσn τnς "woγld music" αποτελεί ένα αντίστοιχο αντικείμενο προβλnματισμού στον χώρο τnς εθνομουσικολογίας. Αντίθετα. ο όρος "world cinema" έχει χρnσιμοποιnθεί ελάχιστα στις κινnματογραφικές σπουδές για να περιγράψει παρεμφερn πολιτισμικά μορφώματα με αυτά τnς "woγld music". Για τn σχέσn ανάμεσα στις δύο αυτές έννοιες βλ. Turegano Οι κυριότερο~ συντελεστές τnς τανίας είν0 0 ακόλουθοι : Τάσος Μπουλμέτnς (σενάριο σκnνοθεσία). Τ άκnς Ζερβουλάκος ( διεύθυνσn φωτογραφίας). Ευανθία Ρεμπούτσικα ( μουσκn). Γιώργος Μαυροψαρίδnς (μοντάζ). Όλγα Λεοντιάδου ( σκnνογραφία). Δnμnτρnς Αθανασόπουλος ( nχολnψία). Γιάννnς Γ εωργαρίου κ0 Φίλππος Μαρμούτας (ειδικά εφέ). Village Roadshow Productions Hell,as. Smallridge Επενδύσεις ΜΕΠΕ. Ελλnνικό Κέντρο Κνnματογράφου. Filmnet. Cinegram SA. Π. Παπάζογλου ΑΕ. Τάσος Μπουλμέτnς. ANS International και MC2 Productions ( παραγωγn). Επίσnς. παίρνουν μέρος οι nθοποιοί: Γιώργος Χωραφάς. Ιεροκλriς Μιχαnλίδnς. Ρένια Λουϊζίδου. Στέλος Μάνας. Tamer Karadagli. Basak Kϋklϋkaya. Τάσος Μπαντnς. Οδυσσέας Παπασπnλιόπουλος. Μάρκος Οσσέ. θόδωροςέξαρχος. Κωνσταντ{να Μιχαnλίδου. Κάκια Παναγιώτου. θέμις Πάνου. Έρσn Μαλικένζου. Μαρ{να Καλογnρου. Μ~χάλnς Γιαννάτος. Ηλlας Ζερβός. Αθnνόδωρος Προύσαλnς κ.ά. ΜΟΥΣΙΙ<Η \ 24

15 Βιβλιογροφίο Altman. Rick (επψ. ). 98. Genre: The Musica/. Λονδίνο : Routledge 8. Kegan Paul. Anderson. Benedict. 98. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. Λονδ ίνο : Verso. Arya. Chanakya. 2ΟΟ. An Introduction to Film Studies. Λονδίνο κ0 Νέα Υ όρκn : Routledge. Banl<s. Marcus. 2ΟΟ. Visual Methods in Social Research. Λονδίνο : Sage. Barz. Gregory Ε. κ0 Timothy J. Cooley ( επψ. ) Shadows in the Field: New Perspectives for Fieldwork in Ethnomusicology. Νέα Υόρκn κα Οξφόρδn : Oxford Uniνersity Press. Beeman. William Ο. 98. 'The Use of Music in Pop ular Film: East and West". Society for Visual Anthropology Newsletter 4 ( 2) : 8-. Bhabha. Homi κ "Culture's in Between". Στο: Daνid Bennett ( επψ. ). Multicultural States: Rethinking Difference and Identity. Λονδίνο κα Νέα Υ όρκn: Routledge "(ultural Diνersity and Cultural Differences". Στο: Bill Ashcroft. Helen Tiffin κ0 Gareth Griffiths ( επψ. ). The Post-Colonial Studies Reader. Λονδίνο κα Νέα Υόρκn: Routledge The Location of Cu/ture. Λονδίνο <0 Νέα Υόρκn : Routledge. Bhabha. Homi Κ. ( επψ.) Nation and Narration. Λονδίνο κ0 Νέα Υόρκn: Routledge. Born. Georgina κ0 Daνid Hesmondhalgh ( επψ.). 2 Ο 00. Western Music and its Others: Difference. Representation and Appropriation in Music. Μπέρκλεϊ κ0 Λονδίνο: Uniνe r sity of California Press. Brah. Aνtar ' Όifference. Diνersity and Differentiation". Στο: James Donald κα Ali Rattansi ( επψ. ). "Race : Culture and Difference. Λονδίνο : Sage Brophy. Philip ( επψ. ). 2ΟΟ. Cinesonic: Experiencing the Soundtrack. Σίδνεϊ: Australian Film Teleνision 8. Radio School. Burnett. Ron Cultures of Vision: Images. Media and the Imaginary. Μπλούμνγκτον : Indiana Uniνersity Press. Caton. Steνen C "Lawrence of Arabia : Α Film's Anthropology. Μπέρκλεϊ. Λος Άντζελες κα Λονδίνο: Uniνersity of Calif ornia Press. Chion. Michel Audio-vision: Sound on Screen ( μτφρ.: Claudia Gorbman). Νέα Υόρκn : Columbia Uniνersity Press. Cliff ord. James: The Predicament of Culture: Τ wentieth Century Ethnography. Literature and Art. Κέψπρπζ κα Λονδίνο: Harνard Uniνersity Press. Clifford. James κ0 George Ε. Marcus ( επψ. ) Writing Cu/ture: The Poetics and Politics of Ethnography. Μπέρκλεϊ. Λος Άντζελες και Λονδίνο: Uniνersity of California Press. Connell. John κ0 Chris Gibson Soundtracks: Popular Music. Identity and Place. Λονδ ίνο κ0 Νέα Υόρκn : Routledge. Dicl<ey, Sara 'Άnthropology and Its Contributions to Studies of Mass Media". Inter- / J ΜΟΥΣΙΚΗ / Ι r- ι - L.,.ι /

16 national Social Science Journal 53: Eisler. Hanns κα Theodor W. Adorno Composing for the Films. Νέα Υόρκn: Oxford Uniνersity Press. Eeftheriotis. Dimitris Popular Cinemas of Europe: Studies of Texts. Contexts and Frameworks. Νέα Υόρκn κα Λονδίνο: Continuum. Flinn. Cary Strains of Utopia: Gender. Nostalgia and Hollywood Film Music. Πρίνστον: Princeton Uniνersity Press. Foster. Gwendolyn Α Performing Whiteness: Postmodern Re/ Constructions in the Cinema. Νέα Υόρκn: State Uniνersity of New York Press. Ginsburg. Faye D.. Lia Abu-Lughod κα~ Brian Larkin ' Ίntroduction ". Στο: Faye Ο. Ginsburg. Lia Abu-Lughod κα~ Brian Larkin ( επψ.). Media Worlds: Anthropology on New Terrain. Μπέρκλεϊ. Λος Άντζελες κα~ Λονδίνο: Uniνersity of California Press Gorbman. Caudia Unheard Melodies: Narratiνe Film Music. Μπλούμνγκτον: Indiana Uniνersity Press. Ha. Stuart κα Pau du Gay ( επψ. ) Questions of Cultural Identity. Λονδίνο: Sage. Horner. Bruce κα~ Thomas Swiss ( επψ. ) Key Terms in Popular Music and Culture. Οξφόρδn: Backwe. Hutcheon. Linda The Politics of Postmodernism. Λονδίνο κα~ Νέα Υόρκn: Rout- edge. Inglis. Ian ( επψ.) Popular Music and Film. Λονδίνο: Wafower. Jameson. Frederic. 99. Postmodernism or the Cultural Logic of Late Capitalism. Λονδίνο: Verso. Kassabian. Anahid. 2ΟΟ. Hearing Film: Tracking Identifications in Contemporaιy Ho/lywood Film Music. Νέα Υόρκn κα Λονδίνο: Routedge. Koepnick. Lutz "Consuming the Other: Identity, Aterity and Contemporary German Cinema". Camera Obscura 5 ( 2): Kracauer. Siegfried Theoιy of Film: The Redemption of Physical Reality. Οξφόρδn: Oxf ord Uniνersity Press. Marcus. George Ε. κα~ Michae Μ. J. Fischer Anthropology as Cultural Critique: An Experimental Moment in the Human Sciences. Σ~κάγο κα~ Λονδίνο: Uniνersity of Chicago Press. McLaren. Peter "Muticuturaism and the Postmodern Critique: Toward a Pedagogy of Resistance and Τ ransformation ". Στο: Henry Α. Giroux κα Peter McLaren ( επψ.). Between Borders: Pedagogy and the Politics of Cultural Studies. Λονδίνο κα~ Νέα Υόρκn: Routledge Moore. Allan F. ( επψ.) Analyzing Popular Music. Κέψπρπζ : Cambridge Uniνersi ty Press. Mulνey, Laura "Visua Peasure and Narratiνe Cinema". Screen 6 ( 3): 6-8. Nichos. Bill. 98. Ideology and the Image: Social Representation in the Cinema and Other Media. Μπλούμνγκτον: Indiana Uniνersity Press. Prendergast. Roy Μ Film Music. a Neglected Art: Α Critical Study of Music in Films. ~ ΜΟΥΣΙΚΗ Ι r Ο: / '-

17 Νέα Υόρκn και Λονδfνο: Norton. Radano. Ronald κα Philip V. Bohlman ( επψ.) Music and the Racial Imagination. Σκάγό και Λονδfνο: Uniνersity of Chicago Press. Ruby. Jay Picturing Culture: Explorations of Fi/m and Anthropology. Σ~κάγο : Chicago Uniνersity Press. Said. Edward W Orientalism. Λονδfνο: Routledge & Kegan Paul. Smith. Jeff The Sound of Commerce: Marketing Popular Film Music. Νέα Υόρκn: Columbia Uniνersity Press. _ 'Unheard Melodies: Α Critique of Psychoanalytic Theories of Film Music". Στο: Daνid Bordwe και Noe] Carro ( επψ.). Post - Theoιy: Reconstructing Film Studies. Μάνησον : Uniνersity of Wisconsin Press Sobchack. Viνian The Address of the Eye: Α Phenomenology of Fi/m Experience. Πρfνστον: Princeton Uniνersity Press. Stokes. Martin ( επψ.) Ethnicity. Identity and Music: The Musical Construction of Place. Οξφόρδn: Berg. Tuohy. Sue "Metropolitan Sounds: Music in Chinese Films of the 930s". Στο : Yingjin Zhang ( επψ.). Cinema and Urban Culture in Shanghai Στάνφορντ: Stanf ord Uniνersity Press. 2 Ο Τ uregano. Τ. Hoef ert de. 2 Ο Ο 2. Transnational Cinematic Flows: World Cinema as World /'usic?. Αδnμοσfευτn ανακοfνωσn. Κέψπρπζ : Massachusetts Institute of Technology. Williams. Linda Hard Core: Power. Pleasure and the "Frenzy of the Visib/e ': Μπέρκλεϊ: Uniνersity of California Press. Wojcik, Pamela Robertson και Arthur Knight ( επψ.) Soundtrack Available: Essays on Film and Popular Music. Ντούραμ κα Λονδfνο: Duke Uniνersity Press. Worth. Sol. 98. Studying Visual Communication. Φλαδέλφεα: Uniνersity of Pennsylνa nia Press. Κάβουρας. Παύλος ' Το Παρελθόν του Παρόντος: Από τnν Εθνογραφfα και τnν Εππέλεσn τnς Μουσκnς στnν Εππέλεσn τnς Μουσκnς Εθνογραφfας". Στο: Το Παρόν του Παρελθόντος: Ιστορία. Λαογραφία. Κοιvωvικn Ανθρωπολογία. Αθnνα: Εταφεfα Σπουδών Νεοελλnνκού Πολησμού και Γενκnς Παδεfας Πουλάκnς. Nf κος. Υπό δnμοσfευσn. "Λούφα και Παραλλαγn: Η Μουσκn στn Σάτφα του Νέου Ελλnνκού Κνnματογράφου 'Ό Στο: Φωτενn Τομαn - Κωνσταντοπούλου ( επψ. ). Διαπραγματεύσεις για τοv Πόλεμο : Οι Αναπαραστάσεις του Πολέμου στον Ελλnvικό Κιvnματογράφο. Αθnνα : Κνnματογραφκό Αρχεfο Υπουργεfου Εξωτερκών. ΜΟΥΣΙΚΗ Ι ΗΧΟΣ& r-- 7 G