Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α. ΠΑΛαΙΟΛΙθΙΚό

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α. ΠΑΛαΙΟΛΙθΙΚό"

Transcript

1 Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α ΓΝωΡίζΟΝΤαΣ ΤοΝ ΠΑΛαΙΟΛΙθΙΚό ΚάΤοΙΚΟ ΤηΣ ΗΠΕίΡΟυ T E Y Χ Ο Σ Γ Ι Α Τ Ο Δ Α Σ Κ Α Λ Ο & Τ Η Δ Α Σ Κ Α Λ Α ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2008

2 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2008 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΟ ΚΑΤΟΙΚΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΤΕΥΧΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΑΣΚΑΛΟ ΚΑΙ ΤΗ ΔΑΣΚΑΛΑ Γενικός συντονισμός Δρ. Αγγέλικα Ντούζουγλη Διευθύντρια Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Ηπειρωτικών Σπουδών Επιστημονική επεξεργασία - επιμέλεια, εμπλουτισμός κειμένων Δρ. Ελένη Κοτζαμποπούλου Αρχαιολόγος, Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Ηπειρωτικών Σπουδών Ιδέα - αρχικά κείμενα Ιωάννης Μάνος Προϊστοριολόγος Ερμιόνη Παππά - Μάνου Γλωσσολόγος Φιλολογική επιμέλεια Μάτα Κορτζή Αρχαιολόγος, Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Ηπειρωτικών Σπουδών Χάρτης Δημήτρης Καλπάκης Αρχαιολόγος, ΛΓ ΕΠΚΑ / ΤΔΠΕΑΕ - Επιστημονική Επιτροπή Νικόπολης Φωτογραφίες Αρχείο ΙΒ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Κωνσταντίνος Ιγνατιάδης Σπύρος Βαγγελάκης Layout ΝextCom Α.Ε. Διαχωρισμοί - Εκτύπωση Σχήμα & Χρώμα - KEΘΕΑ Η εκτύπωση του εντύπου εντάσσεται στο έργο «Διαδραστικός, Πολιτιστικός και Εθνολογικός Άτλαντας», του Προγράμματος Κοινοτικής Πρωτοβουλίας INTΕRREG IIIA Ελλάδα-Ιταλία και συγχρηματοδοτείται κατά 75% από το ΕΤΠΑ και 25% από Εθνικούς πόρους

3 Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α ΓΝωΡίζΟΝΤαΣ ΤοΝ ΠΑΛαΙΟΛΙθΙΚό ΚάΤοΙΚΟ ΤηΣ ΗΠΕίΡΟυ T E Y Χ Ο Σ Γ Ι Α Τ Ο Δ Α Σ Κ Α Λ Ο & Τ Η Δ Α Σ Κ Α Λ Α ο κόσμος των Νεάντερταλ Ασπροχάλικο

4 ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ Με τον όρο ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ προσδιορίζονται ταυτόχρονα δύο έννοιες: η πρώτη αναφέρεται στη χρονική περίοδο που προηγείται της Ιστορίας και η δεύτερη στην επιστήμη που μελετά τη συγκεκριμένη περίοδο. Η προϊστορία κάθε τόπου ή μιας ευρύτερης περιοχής μπορεί να έχει διαφορετική διάρκεια. Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ, ως συμβατική χρονολογική περίοδος, αρχίζει με την εμφάνιση των προγονικών μορφών του ανθρώπου στην Αφρική και την ανίχνευση των δραστηριοτήτων των απογόνων τους, προοδευτικά σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης (από τον Ισημερινό ως τους πόλους). Τελειώνει με την εμφάνιση της γραφής, οπότε πλέον οι μαρτυρίες για τις ανθρώπινες κοινωνίες και τους πολιτισμούς τους δεν είναι μόνον έμμεσες αλλά και άμεσες. 4 Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ χωρίζεται σε εποχές που χαρακτηρίζονται από τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος επεξεργάστηκε την πέτρα (λίθος). Αυτό δε σημαίνει απαραίτητα ότι χρησιμοποίησε αποκλειστικά και μόνο την πέτρα για τις ανάγκες του. Επεξεργάστηκε επίσης και χρησιμοποίησε το ξύλο, το κόκαλο, τον πηλό και, προς το τέλος της προϊστορικής περιόδου, επινόησε την πολύπλοκη κατεργασία των μετάλλων.

5 Π ΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Η παλαιολιθική εποχή αντιπροσωπεύει χρονικά το 99% της διαδρομής του ανθρώπου στον πλανήτη. Χωρίζεται στην Αρχαιότερη, τη Μέση και την Ανώτερη Παλαιολιθική. Στην Ευρώπη οι πρώτοι άνθρωποι φαίνεται πως έφτασαν πριν από τουλάχιστον 1,2 εκατομμύρια χρόνια. Η χερσόνησος του Αίμου βρισκόταν πάνω στους δρόμους μετανάστευσης από την Αφρική προς την Ευρώπη και πρέπει να κατοικήθηκε από πολύ νωρίς. Κατά την Παλαιολιθική, η επεξεργασία της πέτρας γίνεται με κρούση. Με κατάλληλες τεχνικές, πετρώματα ιδιαίτερα σκληρά, όπως ο πυριτόλιθος, κόβονται σε μικρά τμήματα, οι ακμές των οποίων είναι ιδιαίτερα κοφτερές. Στη συνέχεια διαμορφώνονται στα αναγκαία εργαλεία. Στην Αρχαιότερη Παλαιολιθική, τα λίθινα εργαλεία είναι σχετικά ογκώδη. Γίνονται συνήθως στην ίδια τη μάζα της πρώτης ύλης, η οποία πελεκιέται γύρω-γύρω. Τα εργαλεία δεν προορίζονται απαραίτητα για εξειδικευμένες χρήσεις. Είναι πιο πολύ, θα λέγαμε, «πολυ-εργαλεία». Στη Μέση Παλαιολιθική, ο πυριτόλιθος κόβεται σε μεγάλο βαθμό με μία ιδιαίτερη τεχνική, την επονομαζόμενη τεχνική Λεβαλλουά. Με αυτή παράγονται στοιχεία (πελεκούδια) που ονομάζονται φολίδες. Η φολίδα με κατάλληλη επεξεργασία μπορεί να διαμορφώνεται κάθε φορά σε ειδικό εργαλείο. Όταν ο τεχνίτης-πελεκάνος αποκόπτει τις φολίδες, διαμορφώνει ταυτοχρόνως πάνω στην αρχική μάζα νέες, κατάλληλες επιφάνειες για να κατασκευάσει και άλλες φολίδες. Στην Ανώτερη Παλαιολιθική, οι άνθρωποι ακολουθούν άλλες μεθόδους επεξεργασίας του πυριτόλιθου. Αυτές είναι προσανατολισμένες στην παραγωγή στοιχείων με μικρό πάχος και πλάτος και μεγάλο μήκος, που ονομάζονται λεπίδες. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν συστηματικά το κόκαλο και το κέρατο, για να εμπλουτίσουν τον εργαλειακό εξοπλισμό τους. Η εργαλειοθήκη έχει πια πολλά και διαφορετικά εργαλεία, καθένα σχεδόν για συγκεκριμένη χρήση. Για πρώτη φορά διακοσμούν τα εργαλεία τους χρησιμοποιώντας σύμβολα. 5

6 6 Οι ανασκαφές των προϊστορικών θέσεων, με τα κατάλοιπα της παρουσίας των ανθρώπων που έζησαν σ αυτές, είναι η κύρια πηγή άντλησης πληροφοριών για τη μελέτη της προϊστορικής εποχής. Οι αρχαιολόγοι-ανασκαφείς των προϊστορικών καταυλισμών (θέσεων) πλαισιώνονται από συνεργάτες διαφορετικών ειδικοτήτων. Για παράδειγμα, οι επιχώσεις των αρχαιολογικών θέσεων, τα ανθρώπινα οστά, τα κόκαλα των ζώων, οι σπόροι και οι καρποί και ο προσδιορισμός της ηλικίας των πολιτισμικών καταλοίπων μελετώνται αντίστοιχα από γεωλόγους, ανθρωπολόγους, ζωοαρχαιολόγους, παλαιοβοτανολόγους και φυσικούς. Τα οργανικά κατάλοιπα (π.χ. ξύλο, καλάμι, οστό) απαιτούν ιδιαίτερες συνθήκες διατήρησης και συχνά αποσυντίθενται μέσα στο χώμα. Έτσι συχνά τα λίθινα εργαλεία είναι τα μόνα αρχαιολογικά ευρήματα στις παλαιολιθικές ανασκαφές. Στις μεταβαλλόμενες κλιματολογικές συνθήκες της προϊστορικής περιόδου, απόρροια των διακυμάνσεων της θερμοκρασίας, προσαρμοζόταν ανάλογα η χλωρίδα και η πανίδα. Στη μεγάλη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο άνθρωπος επιβίωσε και εξελίχτηκε εκμεταλλευόμενος αποκλειστικά τους φυσικούς πόρους. H ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ Η μικρή μας ιστορία εξελίσσεται στην Ήπειρο κατά τη διάρκεια της μέσης παλαιολιθικής εποχής (περίπου χρόνια πριν από σήμερα). Γίνεται προσπάθεια να δοθούν βασικές πληροφορίες για τον προϊστορικό άνθρωπο και το περιβάλλον στο οποίο έζησε. Να κατανοηθεί ότι ο προϊστορικός άνθρωπος δεν είναι ο «άγριος», ο «βάρβαρος» άνθρωπος των σπηλαίων. Το κλειδί της ζωής του ήταν η μετακίνηση από τόπο σε τόπο. Ακούραστος ιχνηλάτης και δεινός κυνηγός, γνώριζε καλά την περιοχή στην οποία κινούνταν, οργάνωνε το χώρο στον οποίο διέμενε, επικοινωνούσε και μεταβίβαζε τις γνώσεις και την εμπειρία του. Οι πράξεις του ήταν προϊόν συλλογισμού και προγραμματισμού. Είχε το δικό του πολιτισμό. Σύγχρονος Άνθρωπος Άνθρωπος Νεάντερταλ

7 T ο Παλαιοπεριβάλλον Κατά τη μακρά διάρκεια της παλαιολιθικής εποχής το κλίμα χαρακτηρίζεται από περιοδικές εναλλαγές: τις ψυχρές παγετώδεις περιόδους, που διαρκούν περίπου χρόνια, διαδέχονται μικρότερα διαστήματα με εύκρατο κλίμα, διάρκειας περίπου χρόνων. Βλάστηση Οι άνθρωποι Νεάντερταλ αποδείχτηκαν πολύ ανθεκτικοί και επινοητικοί και επιβίωσαν μιας σειράς τέτοιων διακυμάνσεων. Πριν από περίπου χρόνια, κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική, καταγράφεται το αποκορύφωμα της τελευταίας μεγάλης παγετώδους περιόδου στην Ευρώπη. Η μείωση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος οδήγησε σιγά-σιγά σε πολικές περιβαλλοντικές συνθήκες. Το φαινόμενο του παγετώνα στη συνέχεια άρχισε να υποχωρεί. Τα βουνά της Ηπείρου κατά την τελευταία παγετώδη περίοδο ήταν σκεπασμένα από πολλά μέτρα πάγου. Η συγκράτηση των υδρατμών με τη μορφή πάγου σε όλη την Ευρώπη είχε σα συνέπεια να υποχωρήσει αρκετά μέτρα (περίπου 120 μ.) η στάθμη της θάλασσας. Η Αδριατική δεν ήταν θάλασσα αλλά μια αχανής πεδιάδα. Τα παράλια της Ηπείρου βρίσκονταν στις δυτικές ακτές της Κέρκυρας, που τότε αποτελούσε τμήμα της ηπειρωτικής χώρας. 7 Η χλωρίδα και η πανίδα είχε προσαρμοστεί στις ψυχρές αυτές συνθήκες. Ειδικά στην Ήπειρο, εξαιτίας της ιδιομορφίας του αναγλύφου, με τις εκτεταμένες οροσειρές, τα φαράγγια, τις δαιδαλώδεις κοιλάδες των πολυάριθμων ποταμών και τις περίκλειστες λεκάνες με λίμνες και βάλτους, επιβίωναν σε προσήλιες και προφυλαγμένες πλαγιές συστάδες από δέντρα. Από τους ανεμόφερτους κόκκους γύρης που εγκλωβίζονταν για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια στον πυθμένα της λίμνης Παμβώτιδας, οι επιστήμονες αποκαθιστούν την εξέλιξη της βλάστησης και τις εναλλαγές του κλίματος. Οι περίοδοι όπου κυριαρχούσαν τα δέντρα αντιστοιχούν σε εύκρατο κλίμα, ενώ, όταν επικρατούσε η ξηροφυτική χλωρίδα, οι συνθήκες ήταν παγετώδεις. χαμηλή ξηροφυτική χλωρίδα δέντρα - δάσος

8 Η omo neanderthalensis Είναι ένας τύπος ανθρώπου, γέννημα θρέμμα της Ευρώπης, και ο δημιουργός των πολιτισμών της μέσης παλαιολιθικής εποχής. Εμφανίζεται πριν από περίπου χρόνια. Οι τελευταίες ανθρωπολογικές ενδείξεις παρουσίας του σε ευρωπαϊκό έδαφος σταματούν στα χρόνια πριν από σήμερα. Ζει σε ομάδες μέσα σε σπήλαια, βραχοσκεπές και υπαίθριους καταυλισμούς. Είναι κυνηγός, αλλά δε χάνει ευκαιρία να αρπάξει και το θήραμα άλλων σαρκοφάγων. Ονομάστηκε έτσι από την κοιλάδα Neanderthal στα σύνορα Γερμανίας και Ολλανδίας, όπου πρώτη φορά, στα μέσα του 19ου αι. μ.χ., βρέθηκαν απομεινάρια ενός σκελετού. Ο άνθρωπος Νεάντερταλ χαρακτηρίζεται από το μέτωπο που είναι ριγμένο προς τα πίσω, τους διογκωμένους κροτάφους, τα προεξέχοντα οστά των φρυδιών, το ανασηκωμένο ρινικό οστό και τις ισχυρές συνδέσεις των οστών με τους μύες. Είχε στιβαρή διάπλαση, κατάλληλη για το παγετωνικό κλίμα που είχε να αντιμετωπίσει. Οι Νεάντερταλ φαίνεται πως επικοινωνούσαν μεταξύ τους με μια μορφή αργόσυρτης πρωτο-ομιλίας. 8 Ανθρώπινα σκελετικά κατάλοιπα Νεάντερταλ δεν έχουν βρεθεί ακόμη στην Ήπειρο. Η παρουσία του ανθρώπου κατά τη μέση παλαιολιθική εποχή επιβεβαιώνεται στην Ήπειρο από τις ανασκαφές στις προϊστορικές θέσεις Ασπροχάλικο, Κοκκινόπηλος, Μόρφι, Καρβουνάρι, Αγιά, Αναβάτης, Ελευθεροχώρι κ.α. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων (Αίθουσα 1, Προθήκη 1) εκτίθενται παλαιολιθικά ευρήματα (πέτρινα εργαλεία, οστά από τα θηράματα των κυνηγών) από διάφορες περιοχές. Κοκκινόπηλος Ασπροχάλικο κοιλάδα Λούρου (

9 Α νάλυση της ιστορίας 8 Ελάτε να πάμε μαζί ένα ταξίδι.... Το ταξίδι αρχίζει Γίνεται χρονολογική τοποθέτηση της ιστορίας. Είναι ανάγκη να κατανοήσουν τα παιδιά το χρόνο στον οποίο εξελίσσεται η ιστορία. Απόλυτες χρονολογικές τοποθετήσεις, όπως χρόνια πριν, δε γίνονται κατανοητές. Δίνονται επίσης γενικές πληροφορίες για το περιβάλλον και τον άνθρωπο, ώστε το παιδί να δημιουργήσει στο μυαλό του το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί η ιστορία. 8 Ο αέρας φυσάει με δύναμη... Πολλά ζώα πέφτουν μέσα. Παρουσιάζεται μέρος της χλωρίδας και της πανίδας και η στενή σχέση που συνδέει τον άνθρωπο με τα ζώα και τη φύση γενικότερα. Στόχος είναι να κατανοηθούν οι κλιματολογικές συνθήκες της περιόδου αυτής. Στη βραχοσκεπή Ασπροχάλικο τα κύρια θηράματα κατά τη Μέση Παλαιολιθική ήταν τα ελάφια (ερυθρό ελάφι και πλατώνι), το αγριοκάτσικο ibex και το αγριόγιδο. Λίγα είναι τα οστά από άγρια βόδια, ενώ έχουν βρεθεί και δόντια ενός βραχύσωμου δασόβιου ρινόκερου. 8 Σε τόσο δύσκολες συνθήκες... καλύτερη τροφή. Γεωγραφικός προσδιορισμός του χώρου δράσης. Η βραχοσκεπή του Ασπροχάλικου είναι μία από τις ανασκαμμένες προϊστορικές θέσεις της Ηπείρου, με ευρήματα που χρονολογούνται στη μέση παλαιολιθική εποχή. 8 Τα μικρά παιδιά.. ένα μεγαλόσωμο αρσενικό ελάφι. Αποτυπώματα που εντοπίστηκαν σε άλλες προϊστορικές θέσεις μαρτυρούν την κάλυψη των ποδιών. 8 Επιτέλους η ομάδα. εύκολα και καλά τις δουλειές. Αξιοποίηση όλων των μερών ενός ζώου για τη διατροφή, τις συνθήκες διαβίωσης και την κατασκευή εργαλείων. Τύποι εργαλείων και χρήση αυτών. Η κατασκευή εξειδικευμένων εργαλείων προϋποθέτει εξειδικευμένες εργασίες και γνώσεις. Έτσι, μία αιχμή προορίζεται για το κυνήγι, ενώ ένα σουβλί για να ανοίγει τρύπες (π.χ. στο τομάρι). 9 Χειροπέλεκυς (Κατώτερη - Μέση Παλαιολιθική)

10 10 Αιχμές για δόρατα από οστό ή κέρατο, μεγέθους περίπου 10 εκ. (Ανώτερη Παλαιολιθική) 8 Όλο αυτό το διάστημα έχει σβήσει. Το οστεολογικό υλικό των ανασκαφών μαρτυρεί τη μεταφορά όλων των μερών των θηραμάτων στον καταυλισμό. Η αναζήτηση του θηράματος δεν περιοριζόταν στη διατροφική του αξία. 8 Δίνουν τα εντόσθια στο γεροντότερο.. το άψυχο κορμί του. Ο μέσος όρος ζωής κυμαινόταν στα τριάντα πέντε με σαράντα χρόνια. Η σύγχρονη έρευνα αμφισβητεί παλαιότερες απόψεις πως οι Νεάντερταλ ενταφίαζαν τους νεκρούς τους. Μόνο κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική επιβεβαιώνεται η ταφή των νεκρών. Αν και πάλι όχι συστηματική ή προορισμένη για όλα τα μέλη μιας ομάδας, η ταφή αποτελεί ένδειξη ύπαρξης κοινωνικών δεσμών. 8 Η αυγή ροδίζει απαλά.. μπορεί να τους ακολουθήσει. Ύπαρξη οικογενειακών δεσμών μέσα στην ομάδα. 8 Η απόφαση είναι μεγάλη Το παιδί ανοίγει τα μάτια. Γνώση του περιβάλλοντος και του χώρου στον οποίο κινούνταν η ομάδα. 8 Φεύγουμε;.. απαντά η μητέρα του. Χρήση του λόγου ως μέσου επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων και μετάδοσης της γνώσης. Δεν μπορεί ακόμη να αξιολογηθεί επακριβώς η μορφή του λόγου. 8 Ο Σπινόμα βάζει.. δεν έχουν ξυπνήσει ακόμα. Κατασκευή ενός απλού ξύλινου κονταριού. Παρακολούθηση και παρατήρηση των πράξεων ως μέσου μεταβίβασης της γνώσης και της τεχνικής. 8 Ο Γιανόμα αρχίζει.. να έχουν γυρίσει πίσω στη βραχοσκεπή. Αίσθηση του χρόνου και έλεγχος αυτού. Προγραμματισμός.

11 8 Δεν έχουν πάρει. περασμένη στο κοντάρι. Αναζήτηση συντρόφων από άλλες ομάδες. 8 Η Μάνερη κουβαλά. όλοι χωρίς πρόβλημα. Η έλευση ατόμων από άλλες ομάδες συμβάλλει και στη μετάδοση νέων τεχνικών. 8 Έλα, Σπινόμα θα τα καταφέρεις καλύτερα. Παρουσίαση της τεχνικής ανάμματος της φωτιάς με δύο ξύλα. Απαιτείται καλή γνώση της τεχνικής και αυτοσυγκέντρωση, ώστε να επιτευχθεί ο έλεγχος της μετατροπής της μυϊκής δύναμης σε περιστροφική κίνηση, για να παραχθεί το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Στη βραχοσκεπή Ασπροχάλικο έχουν εντοπιστεί εστίες. 8 Ο Σπινόμα ακουμπά.. κανένα πουλί ή κανένα λαγό. Η φωτιά ως μέσο προστασίας από κινδύνους. Η συντήρησή της απαιτεί οργάνωση του χώρου και του χρόνου Πάρε το κοντάρι σου, Σπινόμα. και για την άλλη μέρα. Το κυνήγι αποτελούσε την κύρια δραστηριότητα μέσω της οποίας εξασφάλιζαν την τροφή. Όπως μαρτυρούν τα ίχνη χρήσης των προϊστορικών αντικειμένων, όλα τα μέρη των θηραμάτων αξιοποιούνταν. Η επίτευξη του στόχου, με τα μέσα που είχε στη διαθεσή του ο παλαιολιθικός άνθρωπος, προϋποθέτει άριστες κυνηγητικές ικανότητες, τις οποίες διέθετε. Το κυνήγι απαιτεί ομαδικότητα και πνεύμα συνεργασίας. 8 Η σημερινή μέρα είναι ξεχωριστή.. Γι αυτό τον ακολούθησε. Η αναζήτηση συντρόφων από άλλες ομάδες μιας ευρύτερης περιοχής καθοδηγείται από τη γενετήσια ορμή και την αποφυγή αιμομικτικών παθήσεων. 8 Ο ήλιος άρχισε να πέφτει να την προστατέψουν από τους εχθρούς. Η διαμόρφωση των χώρων στο εσωτερικό των σπηλαίων είναι γνωστή κατά την παλαιολιθική εποχή, κυρίως κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική. Ξέστρα για κατεργασία μαλακών υλικών, π.χ. δερμάτων, μεγέθους περίπου έως 5 εκ. (Ανώτερη Παλαιολιθική)

12 12 8 Ο Σπινόμα δεν κοιμήθηκε.. δεν έβγαλε πολλά άχρηστα πελεκούδια. Παρουσίαση της τεχνικής Λεβαλλουά. Είναι χαρακτηριστική μέθοδος στη μεσοπαλαιολιθική εποχή, που ακολουθούνταν για να αποφλοιώσουν τον πυριτόλιθο και να δημιουργήσουν ταυτόχρονα τον πυρήνα. Ο πυρήνας είναι ο όγκος τον οποίο στη συνέχεια πελεκούν για να αφαιρέσουν στοιχεία, τα οποία χρησιμοποιούν άλλοτε χωρίς καμία επεξεργασία και άλλοτε ως υπόβαθρο, για τη διαμόρφωση εργαλείων ανάλογα με τις ανάγκες. Η διαδικασία απαιτεί, εκτός από την τεχνική, και άριστη γνώση των υλικών και της συμπεριφοράς τους κατά το πελέκημα. Το αποτέλεσμα της πράξης, απόρροια τεχνικής και συγκροτημένης σκέψης, δεν είναι τυχαίο αλλά το προσδοκώμενο, καθώς ελέγχονται όλα τα στάδια της διεργασίας που ακολουθείται. Πειραματικά έχει παρατηρηθεί πως η σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας του πυριτόλιθου τον μαλακώνει, με αποτέλεσμα το ωστικό κύμα της κρούσης, το οποίο αποσπά ένα στοιχείο από τον επεξεργαζόμενο όγκο, να τον διαπερνά ευκολότερα. Η γνώση αυτής της ιδιότητας που αποκτά ο πυριτόλιθος με τη θερμοκρασία είναι γνωστή στη μέση παλαιολιθική εποχή. Οι κρουστήρες (σφυριά) που χρησιμοποιούνται χωρίζονται σε μαλακούς και σκληρούς, με βάση τη φύση της ύλης. Στους σκληρούς συγκαταλέγονται οι πέτρες και στους μαλακούς κατάλληλα διαμορφωμένα ελαφοκέρατα και σκληρά ξύλα, όπως το πυξάρι. Η ανάγνωριση των τύπων κρουστήρα που χρησιμοποιήθηκαν για το πελέκημα του κάθε στοιχείου γίνεται από τα ίχνη που αυτοί αφήνουν στις επιφάνειές του. Για παράδειγμα, το σημείο επίκρουσης είναι εντονότερα στιγματισμένο, όταν χρησιμοποιείται σκληρός κρουστήρας. 8 Η μόνη τροφή που βρήκαν. έφερε μαζί του ένα μικρό κομμάτι. Η περισυλλογή καρπών και σπόρων για τις διατροφικές ανάγκες χαρακτηρίζει τους παλαιολιθικούς ανθρώπους, μεταξύ των οποίων και τους Νεάντερταλ. Η εγκατάσταση σε έναν τόπο καθ όλη τη διάρκεια ενός έτους, η καλλιέργεια καρπών και η εκτροφή ζώων ολοκληρώνεται κατά τη νεολιθική εποχή.

13 Λ ΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1. Μια εκδρομή στο Ασπροχάλικο Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, συνδυαζόμενο με μια εκδρομή στον ίδιο το χώρο δράσης της ιστορίας, θα διευκολύνει τους μαθητές να αποκτήσουν ερεθίσματα και να δημιουργήσουν τις δικές τους «εικόνες», για να «μεταφερθούν» πίσω στο χρόνο. Προτείνεται να τονιστεί, με συζήτηση αλλά και επί τόπου, πως το φυσικό περιβάλλον τότε ήταν πολύ διαφορετικό από το σημερινό (π.χ. όταν το κλίμα ήταν παγετωνικό, δεν υπήρχαν τόσα πολλά δέντρα, το ποτάμι ήταν πιο ορμητικό κ.λπ.). Η εκδρομή είναι μια αφορμή να αρχίσουν τα παιδιά να σκέφτονται πως παλιότερα οι άνθρωποι είχαν πιο στενή σχέση με τη φύση, αλλά και να αντιληφθούν πως μπορούμε κι εμείς σήμερα να μάθουμε πάλι να τη σεβόμαστε, να επανασυνδεθούμε μαζί της, να νοιώσουμε ότι είμαστε κομμάτι της και όχι αντίπαλοί της. 13 Χάντρα από δόντι ελαφιού (Ανώτερη Παλαιολιθική) Εξαρτήματα για βέλη τόξου, μεγέθους περίπου έως 4 εκ. (Ανώτερη Παλαιολιθική) 2. Φτιάξε ένα κοντάρι Μια βιωματική εμπειρία κατασκευής ενός εργαλείου δίνει τη δυνατότητα στο παιδί να ανασυνθέσει την αλυσίδα των πράξεων που προϋποθέτει η κατασκευή (π.χ. προμήθεια υλικών, τεχνική για την κατασκευή, χρήση διαφορετικών εργαλείων στη διαδικασία, δοκιμή και έλεγχος του εργαλείου). Προφανώς, στο συγκεκριμένοπαράδειγμα δεν επιχειρείται μια πιστή αναπαραγωγή κατασκευής ενός κονταριού, με τα μέσα και τους τρόπους που θα το έφτιαχναν οι παλαιολιθικοί, γι αυτό και προτείνεται η χρήση και σύγχρονων εργαλείων στη διαδικασία. Είναι αναγκαίο η διάκριση αυτή να επισημανθεί. Κατά την προετοιμασία στην τάξη, ο κύριος στόχος είναι να εκτιμήσουν τα παιδιά πως χρειάζεται κόπος και σκέψη για να γίνει ένα εργαλείο (σε αντιδιαστολή κυρίως προς τα «έτοιμα» εργαλεία που σήμερα αγοράζουμε στα μαγαζιά και που κάποιοι άλλοι τα έχουν φτιάξει για μας). Είναι ακόμη σημαντικό να αρχίσουν τα παιδιά να υποψιάζονται, μέσα από την πράξη, πως η γνώση είναι μια διαδικασία που αξιοποιεί και εκτείνει την εμπειρία του παρελθόντος. Μέσα στο πλαίσιο αυτό προτείνεται να αφεθούν να πειραματιστούν τα ίδια.

14 3.Θεατρικό παιχνίδι Κύριος στόχος είναι, μέσα από ένα βασικό ιστό σεναρίου, να αναγνωρίσουν τα παιδιά ορισμένες από τις ουσιαστικές παραμέτρους της κοινωνικής ζωής των παλαιολιθικών ανθρώπων και να τις αξιολογήσουν και για τη δική τους ζωή. Τέτοιες είναι: η συνεργασία, η ομαδικότητα, η συζήτηση, η συναπόφαση. Εν τέλει, όλοι μας κουβαλούμε μέσα μας ένα Νεάντερταλ! Ακόμη, μέσα από τη διαδικασία του παιχνιδιού-κυνηγιού, σκοπός είναι να ενεργοποιήσουν τα παιδιά και να δοκιμάσουν όλες τους τις αισθήσεις, κάποιες από τις οποίες, όπως η όσφρηση, δεν «καλλιεργούνται» ιδιαίτερα στο δικό μας πολιτισμό. Το σενάριο δεν αντλεί στοιχεία αποκλειστικά από τους τρόπους της Μέσης Παλαιολιθικής. Γι αυτό, στο κυνήγι χρησιμοποιείται και το τόξο (επινόηση των ανθρώπων της Ανώτερης Παλαιολιθικής), που όμως είναι οικείο εργαλείο/όπλο και εξάπτει τη φαντασία. Η επιλογή του λύκου, ως αντιπάλου κυνηγού, δεν είναι τυχαία: ο λύκος είναι το πρώτο ζώο που εξημέρωσε ο άνθρωπος, ήδη από τη μεσολιθική εποχή ( χρόνια). Από αντίπαλος έγινε συνεργάτης (πρώτα στο κυνήγι) και φίλος, εξαιτίας ίσως της σύνθετης κοινωνικής δομής του, η οποία μοιράζεται πολλά κοινά στοιχεία με εκείνη των ανθρώπων. 14 Κ ΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ εξώφυλλο: Λίθινα εργαλεία, πιθανόν αιχμές για δόρατα, Μέση Παλαιολιθική. σελ. 4 Άποψη βραχοσκεπής Ασπροχάλικου (Ν. Πρέβεζας). σελ. 6 Τα εργαλεία του αρχαιολόγου για μια προϊστορική ανασκαφή. σελ. 7 Άποψη της περιοχής του Κοκκινόπηλου (Ν. Πρέβεζας), όπου υπήρχαν υπαίθριοι καταυλισμοί της παλαιολιθικής εποχής. σελ. 4 Φωτογραφία από τις αρχαιολογικές ανασκαφές της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής στη βραχοσκεπή Ασπροχάλικο (1965). οπισθόφυλλο: Δόντι βραχύσωμου δασόβιου ρινόκερου και δόντι ελαφιού που βρέθηκαν στη βραχοσκεπή Ασπροχάλικο. Χάντρες από θαλάσσια όστρακα (Ανώτερη Παλαιολιθική)

15 Β ΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Υπάρχει πλούσια ξενόγλωσση βιβλιογραφία για την παλαιολιθική εποχή στην Ήπειρο, όπου εκτυλίσσεται η ιστορία μας. Εδώ, για διευκόλυνση του εκπαιδευτικού, παραθέτουμε μόνο 6 βασικούς τίτλους από την ελληνόγλωσση βιβλιογραφία: Αδάμ, Ε., Γραμμένο στην πέτρα. Στο Κ. Ζάχος (επιμ.) Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων. Ιωάννινα. Αδάμ, Ε. & Bailey, G.N., : Τριάντα χρόνια Παλαιολιθικής έρευνας στην Ήπειρο. Στο ΦΗΓΟΣ. Τιμητικός Τόμος για τον Καθηγητή Σωτήρη Δάκαρη. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Ιωάννινα. Ζάχος, Κ. και συνεργάτες, Επανέκθεση Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων: Η Μουσειολογική Μελέτη. Στο Ηπειρωτικά Χρονικά, Τόμος 41. Κοτζαμποπούλου, Ε., Η Παλαιολιθική Εποχή: ακούραστοι ιχνηλάτες - σκεπτόμενοι κυνηγοί. Στο Κ. Ζάχος (επιμ.) Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων. Ιωάννινα. Κοτζαμποπούλου, Ε. & Bailey, G.N., Ο ρόλος των σπηλαίων κατά τη διάρκεια της Παλαιολιθικής Εποχής στη βορειοδυτική Ελλάδα. Στο Πρακτικά του Α Πανελλήνιου Σπηλαιολογικού Συνεδρίου Άνθρωπος και Σπηλαιοπεριβάλλον, Νοεμβρίου Υπουργείο Πολιτισμού, Δημοσιεύματα του Αρχαιολογικού Δελτίου ΑΡ. 68. Αθήνα. Παπακωνσταντίνου, Ε.Σ., Η Μέση Παλαιολιθική τεχνολογία στο Ασπροχάλικο: Παρουσίαση της μεθόδου του Ασπροχάλικου. Στο Πρακτικά του Α Πανελλήνιου Σπηλαιολογικού Συνεδρίου Άνθρωπος και Σπηλαιοπεριβάλλον, Νοεμβρίου Υπουργείο Πολιτισμού, Δημοσιεύματα του Αρχαιολογικού Δελτίου ΑΡ. 68. Αθήνα. 15

16 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Παπάζογλου 16 & Κάνιγγος , Ιωάννινα Τηλ./Φαξ: Ε-mail:

3. Η Προϊστορική Ήπειρος

3. Η Προϊστορική Ήπειρος 3. Η Προϊστορική Ήπειρος Στη συνέχεια η κα Κοτζαμποπούλου μας ξενάγησε στο Α.Μ.Ι. και συγκεκριμένα στην αίθουσα 1 η οποία είναι αφιερωμένη στην Προϊστορική Ήπειρο. 1 3.1 Οι Νεάντερταλ Η Ήπειρος ήταν ένας

Διαβάστε περισσότερα

Παλαιολιθική και Μεσολιθική εποχή στην Ελλάδα

Παλαιολιθική και Μεσολιθική εποχή στην Ελλάδα Προϊστορικές Κοινωνίες Παλαιολιθική και Μεσολιθική εποχή στην Ελλάδα Ντούσκα Ούρεμ-Κώτσου durem@hist.auth.gr Οι περίοδοι της Προϊστορίας στην Ελλάδα: Παλαιολιθική εποχή (800.000-10.500 ΠΣ) Μεσολιθική εποχή

Διαβάστε περισσότερα

Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α ΓΝωΡίζΟΝΤαΣ ΤοΝ ΠΑΛαΙΟΛΙθΙΚό ΚάΤοΙΚΟ ΤηΣ ΗΠΕίΡΟυ Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ Μ Α Θ Η Τ Ε Σ

Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α ΓΝωΡίζΟΝΤαΣ ΤοΝ ΠΑΛαΙΟΛΙθΙΚό ΚάΤοΙΚΟ ΤηΣ ΗΠΕίΡΟυ Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ Μ Α Θ Η Τ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α ΓΝωΡίζΟΝΤαΣ ΤοΝ ΠΑΛαΙΟΛΙθΙΚό ΚάΤοΙΚΟ ΤηΣ ΗΠΕίΡΟυ Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ Μ Α Θ Η Τ Ε Σ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2008

Διαβάστε περισσότερα

Η ΖΩΗ ΣΤΙΣ ΠΟΛΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

Η ΖΩΗ ΣΤΙΣ ΠΟΛΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Η ΖΩΗ ΣΤΙΣ ΠΟΛΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Οι πολικές περιοχές, όπως βλέπεις και στον παραπάνω παγκόσμιο χάρτη, βρίσκονται βορειότερα από το Βόρειο Πολικό Κύκλο και νοτιότερα από το Νότιο Πολικό Κύκλο. Συγκεκριμένα ανήκουν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΘΕΜΑΤΑ. ήταν ο κάθε ένας από αυτούς και σε ποιον από αυτούς σχηματίστηκε η Ελλάδα;

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΘΕΜΑΤΑ. ήταν ο κάθε ένας από αυτούς και σε ποιον από αυτούς σχηματίστηκε η Ελλάδα; ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ 1 ο (Μονάδες 3,3) 1. Ποια είναι η διοικητική ιεραρχία των πόλεων στην Ελλάδα; Πως λέγεται ο διοικητής του κάθε διοικητικού τομέα; 2. Ποιους γεωλογικούς αιώνες περιλαμβάνει η γεωλογική

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2018 2019 ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ- ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 Περιεχόμενα ΕΝΟΤΗΤΑ Α : ΧΑΡΤΕΣ Α1.4 Ποιον χάρτη να διαλέξω;. 3 Α1.3 Η χρήση των χαρτών στην καθημερινή

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΥΓΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ 2014

ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΥΓΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ 2014 ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΥΓΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ 2014 Η ΚΘ Εφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων και η Επιστημονική Ομάδα των Ανασκαφών Αυγής οργανώνουν για πέμπτη χρονιά εκπαιδευτικές δράσεις με αφορμή

Διαβάστε περισσότερα

ENOTHTA 1: ΧΑΡΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

ENOTHTA 1: ΧΑΡΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ 1 ENOTHTA 1: ΧΑΡΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ Μάθημα 1: Οι έννοιες και θέση 1. Τι ονομάζεται σχετική θέση ενός τόπου; Να δοθεί ένα παράδειγμα. Πότε ο προσδιορισμός της σχετικής θέσης

Διαβάστε περισσότερα

Από τους πρώτους ανθρώπους ως το νεολιθικό πολιτισμό 2.000.000--3000 π.χ. περίπου

Από τους πρώτους ανθρώπους ως το νεολιθικό πολιτισμό 2.000.000--3000 π.χ. περίπου Απο τουσ Πρωτουσ Ανθρωπουσ ωσ το Νεολιθικο Πολιτισμο Κεφάλαιο 1 Από τους πρώτους ανθρώπους ως το νεολιθικό πολιτισμό 2.000.000--3000 π.χ. περίπου H εξέλιξη του ανθρώπου κράτησε εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια

Διαβάστε περισσότερα

Προϊστορικό Σπήλαιο Θεόπετρας

Προϊστορικό Σπήλαιο Θεόπετρας Προϊστορικό Σπήλαιο Θεόπετρας Στα δυτικά της εθνικής οδού Τρικάλων - Ιωαννίνων, 3χλμ πριν από τα Μετέωρα, ορθώνεται πάνω από το χωριό Θεόπετρα ένας βραχώδης ασβεστολιθικός όγκος, στη βορειοανατολική πλευρά

Διαβάστε περισσότερα

Πώς περνάμε τη μέρα μας;

Πώς περνάμε τη μέρα μας; Πώς περνάμε τη μέρα μας; Διδακτική πρόταση 2: Συνοπτικό πλαίσιο καθημερινής ζωής Ερώτημα-κλειδί Πώς περνούμε τη μέρα μας από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι σήμερα; Σύνδεση με το προηγούμενο μάθημα Στο προηγούμενο

Διαβάστε περισσότερα

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49 Στις 17 Απριλίου 2013 επισκεφθήκαμε το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων. Η αρχαιολόγος κα Τσάλκου (την οποία θερμά ευχαριστούμε) μας παρουσίασε τα πολύ εντυπωσιακά ευρήματα της περιοχής μας δίνοντάς μας αναλυτικές

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ. διαιρεί τη δράση του ανθρώπου σε: (πριν τη χρήση γραφής) Β. Εποχή των μετάλλων. μέταλλα. Εποχή του χαλκού

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ. διαιρεί τη δράση του ανθρώπου σε: (πριν τη χρήση γραφής) Β. Εποχή των μετάλλων. μέταλλα. Εποχή του χαλκού Σελίδα 1 από 14 η διαιρεί τη δράση του ανθρώπου σε: Α. Εποχή του λίθου ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ (πριν τη χρήση γραφής) ΙΣΤΟΡΙΑ (από την επινόηση και χρήση της γραφής) κατασκευή εργαλείων από λίθο (2.500.000-3.000 π.χ.)

Διαβάστε περισσότερα

Το μεγαλύτερο μέρος της γης αποτελείται από νερό. Το 97,2% του νερού αυτού

Το μεγαλύτερο μέρος της γης αποτελείται από νερό. Το 97,2% του νερού αυτού 1. Το νερό στη φύση και τη ζωή των ανθρώπων Το μεγαλύτερο μέρος της γης αποτελείται από νερό. Το 97,2% του νερού αυτού βρίσκεται στους ωκεανούς, είναι δηλαδή αλμυρό. Μόλις το 2% βρίσκεται στους πόλους

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr

Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr Το έργο υλοποιείται με δωρεά από το Σύντομη περιγραφή Το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο

Διαβάστε περισσότερα

Σήμερα το απόγευμα έγιναν στη Θεόπετρας τα εγκαίνια του Κέντρου Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης Σπηλαίου Θεόπετρας.

Σήμερα το απόγευμα έγιναν στη Θεόπετρας τα εγκαίνια του Κέντρου Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης Σπηλαίου Θεόπετρας. Σήμερα το απόγευμα έγιναν στη Θεόπετρας τα εγκαίνια του Κέντρου Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης Σπηλαίου Θεόπετρας. Στα εγκαίνια παραβρέθηκαν και μίλησαν οι Βουλευτές κ.κ Παναγιώτα Δριτσέλη, Χρήστος Σιμορέλης,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ. Φύλλο εργασίας 1 Το φυσικό περιβάλλον της Αφρικής. Ονοματεπώνυμο Τάξη... Ημερομηνία.

ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ. Φύλλο εργασίας 1 Το φυσικό περιβάλλον της Αφρικής. Ονοματεπώνυμο Τάξη... Ημερομηνία. Ενότητα Ηπειροι (στιγμιότυπα): Η Αφρική Φύλλο εργασίας 1 Το φυσικό περιβάλλον της Αφρικής Γεωλογία - Γεωγραφία A Γυμνασίου Ονοματεπώνυμο Τάξη... Ημερομηνία. Πρώτη εργασία : Η θέση της Αφρικής στον παγκόσμιο

Διαβάστε περισσότερα

Η ΖΩΗ ΣΤΑ ΤΡΟΠΙΚΑ ΔΑΣΗ

Η ΖΩΗ ΣΤΑ ΤΡΟΠΙΚΑ ΔΑΣΗ Η ΖΩΗ ΣΤΑ ΤΡΟΠΙΚΑ ΔΑΣΗ Οι περιοχές των τροπικών δασών όπως βλέπεις και στον παραπάνω παγκόσμιο χάρτη, βρίσκονται στη Νότια Αμερική(γύρω από τον ισημερινό), στη Βόρεια Αμερική(ανάμεσα από τον Τροπικό του

Διαβάστε περισσότερα

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ. ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ. ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΕΠΙΛΕΞΑΜΕ: Η χλωρίδα και η πανίδα στην χώρα μας είναι ένα πολύ σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Στέφανος Λιγκοβανλής. Ημερομηνία Υποστήριξης: 22 Ιανουαρίου 2014

Στέφανος Λιγκοβανλής. Ημερομηνία Υποστήριξης: 22 Ιανουαρίου 2014 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ & ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΩΤΕΡΗ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΩΝ ΛΙΘΟΤΕΧΝΙΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΑ88 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος

ΣΑ88 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος ΣΑ88 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης Δημήτρης Πλάντζος ΣΑ88: Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης Το σεμινάριο βοηθά τους φοιτητές να εμπεδώσουν

Διαβάστε περισσότερα

Κανονισμός Εκδρομής Εξερεύνησης Χρυσού Βέλους 2.5.1. Οργάνωση Εκδρομής Εξερεύνησης Χρυσού Βέλους

Κανονισμός Εκδρομής Εξερεύνησης Χρυσού Βέλους 2.5.1. Οργάνωση Εκδρομής Εξερεύνησης Χρυσού Βέλους Κανονισμός Εκδρομής Εξερεύνησης Χρυσού Βέλους Η Εξερεύνηση Χρυσού Βέλους όπως καθορίζεται από τον Κανονισμό των Προσκοπικών Κλάδων έχει διάρκεια 2 μέρες, πραγματοποιείται στο ύπαιθρο, οι Πρόσκοποι μετέχουν

Διαβάστε περισσότερα

Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα

Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα Προϊστορικές Κοινωνίες Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα Ντούσκα Ούρεμ-Κώτσου durem@hist.auth.gr Νεολιθική εποχή μόνιμη εγκατάσταση Νεολιθική εποχή Αρχή της παραγωγής της τροφής. Νεολιθική εποχή Αρχή της καλλιέργειας

Διαβάστε περισσότερα

Ταυτότητα εκπαιδευτικού σεναρίου

Ταυτότητα εκπαιδευτικού σεναρίου Ταυτότητα εκπαιδευτικού σεναρίου Τίτλος: Συμβάντα και ενέργειες - Το πολύχρωμο σκαθάρι Σύντομη περιγραφή: Ένα εκπαιδευτικό σενάριο για την διδασκαλία των συμβάντων και ενεργειών στον προγραμματισμό, με

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1 : Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο

Ενότητα 1 : Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Α Γυμνασίου Ενότητα 1 : Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο 1 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Διαφάνειες Οι Έλληνες και η ελληνική γλώσσα 3-4 Η καταγωγή του ελληνικού αλφαβήτου 5-7 Οι διάλεκτοι της Αρχαίας

Διαβάστε περισσότερα

Πώς και γιατί μετακινούμαστε;

Πώς και γιατί μετακινούμαστε; Πώς και γιατί μετακινούμαστε; Διδακτική πρόταση 1: Συνοπτικό πλαίσιο μετακίνησης και εγκατάστασης Ερωτήματα-κλειδιά Γιατί και πώς μετακινούμαστε από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι σήμερα; Πού μένουμε από τα

Διαβάστε περισσότερα

Απειλούμενα είδη vs Ανάπτυξη: Αξίζει η προστασία σε καιρό κρίσης;

Απειλούμενα είδη vs Ανάπτυξη: Αξίζει η προστασία σε καιρό κρίσης; Απειλούμενα είδη vs Ανάπτυξη: Αξίζει η προστασία σε καιρό κρίσης; Προστασία άγριας πανίδας = προστασία περιοχών Συνεπώς το ερώτημα «Προστασία αγριας πανίδας ή ανάπτυξη;» σημαίνει «προστασία περιοχών ή

Διαβάστε περισσότερα

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ)

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) Α Κεφ. αβιοτικό κάθε στοιχείο που δεν έχει ζωή 4 αιολική διάβρωση Η διάβρωση που οφείλεται στον άνεμο 5 ακρωτήριο ακτογραμμή

Διαβάστε περισσότερα

4ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΑΜΙΑΣ ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΚΟΛΟΚΥΘΑΣ- ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ

4ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΑΜΙΑΣ ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΚΟΛΟΚΥΘΑΣ- ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ 4ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΑΜΙΑΣ ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΚΟΛΟΚΥΘΑΣ- ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ATOMIKH ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ:2014-2015 1 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 η ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr

Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr Το έργο υλοποιείται με δωρεά από το ΕΠΜ_2014 Εκπαιδευτικό Έργο «Το Κινητό Μουσείο»

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική πρόταση 4: Συνοπτικό πλαίσιο πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης. Ερώτημα-κλειδί Πώς οργανωνόμαστε από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι σήμερα;

Διδακτική πρόταση 4: Συνοπτικό πλαίσιο πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης. Ερώτημα-κλειδί Πώς οργανωνόμαστε από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι σήμερα; Πώς οργανωνόμαστε; Διδακτική πρόταση 4: Συνοπτικό πλαίσιο πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης Ερώτημα-κλειδί Πώς οργανωνόμαστε από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι σήμερα; Σύνδεση με το προηγούμενο μάθημα Στα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ Η ΛΙΜΝΗ: ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ Η ΛΙΜΝΗ: ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ Η ΛΙΜΝΗ: 20.000 ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ ΜΙΑ ΠΟΛΥ ΠΑΛΙΑ ΛΙΜΝΗ Η λίµνη Παµβώτιδα (= που τρέφει τους πάντες) στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων είναι µία από τις λίγες, τόσο παλαιές, τής ευρωπαϊκής ηπείρου.

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ Δημοτικού ENOTHTA 3 «H ΦΥΣΗ EINAI TO ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ» (ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ)

ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ Δημοτικού ENOTHTA 3 «H ΦΥΣΗ EINAI TO ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ» (ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ) ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ Δημοτικού ENOTHTA 3 «H ΦΥΣΗ EINAI TO ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ» (ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ) ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 1. Ιστοσελίδες 2. Βιβλιογραφία 3. Εκθέματα στο ΜΦΙΚ 4. Φωτογραφίες 5. Videos Δρ

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικοί Βιότοποι. Τάξη Οδηγίες Μάθημα Ε Δημοτικού Πώς συμπληρώνουμε τα φύλλα εργασίας Γεωγραφία

Ελληνικοί Βιότοποι. Τάξη Οδηγίες Μάθημα Ε Δημοτικού Πώς συμπληρώνουμε τα φύλλα εργασίας Γεωγραφία Τάξη Οδηγίες Μάθημα Ε Δημοτικού Πώς συμπληρώνουμε τα φύλλα εργασίας Γεωγραφία Στόχος της δραστηριότητας αυτής είναι να γνωρίσουμε και να καταγράψουμε τους ελληνικούς βιότοπους και να εντοπίσουμε τα ζώα

Διαβάστε περισσότερα

Η ελιά Η ελιά, με παρουσία χιλιετιών στη Γη, έχει γίνει σύμβολο κοινωνικών και θρησκευτικών αξιών, όσο κανένα άλλο δέντρο και έχει τροφοδοτήσει με

Η ελιά Η ελιά, με παρουσία χιλιετιών στη Γη, έχει γίνει σύμβολο κοινωνικών και θρησκευτικών αξιών, όσο κανένα άλλο δέντρο και έχει τροφοδοτήσει με Η ελιά Η ελιά, με παρουσία χιλιετιών στη Γη, έχει γίνει σύμβολο κοινωνικών και θρησκευτικών αξιών, όσο κανένα άλλο δέντρο και έχει τροφοδοτήσει με γόνιμους «καρπούς» τη μυθολογία, τις παραδόσεις, την τέχνη

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό Θεματικό Δίκτυο: «Τα Ευρωπαϊκά Ορειβατικά Μονοπάτια Ε6 και Ε4» Συντονιστής: Κ.Π.Ε. Μαρώνειας Ροδόπης

Εθνικό Θεματικό Δίκτυο: «Τα Ευρωπαϊκά Ορειβατικά Μονοπάτια Ε6 και Ε4» Συντονιστής: Κ.Π.Ε. Μαρώνειας Ροδόπης Εθνικό Θεματικό Δίκτυο: «Τα Ευρωπαϊκά Ορειβατικά Μονοπάτια Ε6 και Ε4» Συντονιστής: Κ.Π.Ε. Μαρώνειας Ροδόπης Μονοπάτια Ε6 Ε4 Τα ορειβατικά μονοπάτια Ε6 & Ε4 διασχίζουν την Ευρωπαϊκή ήπειρο και καταλήγουν

Διαβάστε περισσότερα

1ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ Γ ΤΑΞΗ. Υπεύθυνη δασκάλα: Καρακάση Μαρία Σχολικό Έτος:

1ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ Γ ΤΑΞΗ. Υπεύθυνη δασκάλα: Καρακάση Μαρία Σχολικό Έτος: 1ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ Γ ΤΑΞΗ Υπεύθυνη δασκάλα: Καρακάση Μαρία Σχολικό Έτος: 2013-2014 ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με τη φύση, να γνωρίσουν την ελιά, την ιστορία και τη

Διαβάστε περισσότερα

Καλωσήρθατε στο «Βιβλιομουσείο», ένα μουσείο πάντα ανοιχτό που χωράει στη βιβλιοθήκη σας

Καλωσήρθατε στο «Βιβλιομουσείο», ένα μουσείο πάντα ανοιχτό που χωράει στη βιβλιοθήκη σας Καλωσήρθατε στο «Βιβλιομουσείο», ένα μουσείο πάντα ανοιχτό που χωράει στη βιβλιοθήκη σας ΜΑΪΟΥ 20, 2019 ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΚΑΛΩΣΗΡΘΑΤΕ ΣΤΟ «ΒΙΒΛΙΟΜΟΥΣΕΙΟ», ΕΝΑ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΑΝΤΑ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΟΥ ΧΩΡΑΕΙ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΣΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν.

Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν. Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν. 1 Που συμβαίνουν οι περισσότερες βροχοπτώσεις; Κυρίως στη θάλασσα. Και μάλιστα στο Ισημερινό. Είδαμε γιατί στο προηγούμενο μάθημα. Ρίξε μία ματιά.

Διαβάστε περισσότερα

Ερώτημα-κλειδί Ποια είναι τα πιο σημαντικά πράγματα που σκέφτονταν οι άνθρωποι της

Ερώτημα-κλειδί Ποια είναι τα πιο σημαντικά πράγματα που σκέφτονταν οι άνθρωποι της Τι σκεφτόμαστε; Διδακτική πρόταση 5: Τι να σκέφτονταν οι άνθρωποι της Ερώτημα-κλειδί Ποια είναι τα πιο σημαντικά πράγματα που σκέφτονταν οι άνθρωποι της Πρόοδος από το προηγούμενο μάθημα Τα παιδιά μεταφέρουν

Διαβάστε περισσότερα

Πώς και γιατί μετακινούμαστε;

Πώς και γιατί μετακινούμαστε; 101 Πώς και γιατί μετακινούμαστε; Διδακτική πρόταση 1: Γιατί τόσες μετακινήσεις στην Παλαιολιθική Εποχή; Ερώτημα-κλειδί Για ποιους λόγους μετακινούνταν οι άνθρωποι της Παλαιολιθικής Εποχής; Πρόοδος από

Διαβάστε περισσότερα

a. Οι βαθιές θάλασσες της Ευρώπης δημιουργήθηκαν όταν έλιωσαν οι παγετώνες. β. Η Νορβηγική Θάλασσα βρέχει τις βορειοανατολικές ακτές

a. Οι βαθιές θάλασσες της Ευρώπης δημιουργήθηκαν όταν έλιωσαν οι παγετώνες. β. Η Νορβηγική Θάλασσα βρέχει τις βορειοανατολικές ακτές EΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Επαναληπτικό διαγώνισμα στα μαθήματα 12-18 1. Χαρακτήρισε τις παρακάτω προτάσεις με το γράμμα (Σ), αν είναι σωστές, και a. Οι βαθιές θάλασσες της Ευρώπης δημιουργήθηκαν όταν έλιωσαν

Διαβάστε περισσότερα

Το σημερινό θέμα μας είναι το φυσικό περιβάλλον. Το φυσικό περιβάλλον είναι ένα πολύπλοκο σύστημα που συνεχώς μεταβάλλεται και εξελίσσεται και

Το σημερινό θέμα μας είναι το φυσικό περιβάλλον. Το φυσικό περιβάλλον είναι ένα πολύπλοκο σύστημα που συνεχώς μεταβάλλεται και εξελίσσεται και Το σημερινό θέμα μας είναι το φυσικό περιβάλλον. Το φυσικό περιβάλλον είναι ένα πολύπλοκο σύστημα που συνεχώς μεταβάλλεται και εξελίσσεται και αυτοοργανώνεται! 1 Κάθε πολύπλοκο σύστημα το προσεγγίζουμε

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ:

Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ: Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ: πρόσωπα και αντικείμενα Γνωρίζετε ότι: το Μουσείο Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης ιδρύθηκε στις αρχές του 20

Διαβάστε περισσότερα

ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΙΒ ΕΠΚΑ ΠΟΥΛΙΑ ΚΑΙ ΖΩΑ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΙΒ ΕΠΚΑ ΠΟΥΛΙΑ ΚΑΙ ΖΩΑ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΙΒ ΕΠΚΑ ΠΟΥΛΙΑ ΚΑΙ ΖΩΑ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Μάιος 2010-2011 Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων Πλατεία 25 ης Μαρτίου 6 45221, Ιωάννινα τηλ.2651001089, fax: 2651001051

Διαβάστε περισσότερα

Το νερό στο φυσικό περιβάλλον συνθέτει την υδρόσφαιρα. Αυτή θα μελετήσουμε στα επόμενα μαθήματα.

Το νερό στο φυσικό περιβάλλον συνθέτει την υδρόσφαιρα. Αυτή θα μελετήσουμε στα επόμενα μαθήματα. Το νερό στο φυσικό περιβάλλον συνθέτει την υδρόσφαιρα. Αυτή θα μελετήσουμε στα επόμενα μαθήματα. 1 Είναι η σταθερή και αδιάκοπη κίνηση του νερού από την ατμόσφαιρα στην επιφάνεια της Γης, στο υπέδαφος

Διαβάστε περισσότερα

14. Κατασκευάστε μια μακέτα ανασκαφικού σκάμματος και παίξτε «ανασκαφή»! Επίσης, για την «ανασκαφή» θα χρειαστείτε:

14. Κατασκευάστε μια μακέτα ανασκαφικού σκάμματος και παίξτε «ανασκαφή»! Επίσης, για την «ανασκαφή» θα χρειαστείτε: Αρχαιολογία ένα κλειδί για την πύλη του χρόνου 14. Κατασκευάστε μια μακέτα ανασκαφικού σκάμματος και παίξτε «ανασκαφή»! Συνοπτική περιγραφή Στο Α μέρος τα παιδιά κατασκευάζουν σε συνεργασία με τον/την

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 2 Η Προϊστορική Ανασκαφή

Ενότητα 2 Η Προϊστορική Ανασκαφή Ενότητα 2 Η Προϊστορική Ανασκαφή Α.Μουνδρέα-Αγραφιώτη Προϊστορικές ανασκαφές Αφορούν ανθρώπινες εγκαταστάσεις, από 2,3 εκ. χρόνια πριν, μέχρι 1000 π.χ. 2.300.000-5.000 πριν (Παλαιολιθική, Μεσολιθική και

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. - Γενική Εισαγωγή..2. - Iστορική αναδρομή...3-4. - Περιγραφή του χώρου...5-8. - Επίλογος...9. - Βιβλιογραφία 10

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. - Γενική Εισαγωγή..2. - Iστορική αναδρομή...3-4. - Περιγραφή του χώρου...5-8. - Επίλογος...9. - Βιβλιογραφία 10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - Γενική Εισαγωγή..2 - Iστορική αναδρομή....3-4 - Περιγραφή του χώρου.....5-8 - Επίλογος...9 - Βιβλιογραφία 10 1 Γενική Εισαγωγή Επίσκεψη στο Επαρχιακό Μουσείο Πάφου Το Επαρχιακό Μουσείο της

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Νηπιαγωγείο Σβορώνου ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΘΕΜΑ: «Ο φίλος μου το δάσος» Σχολική χρονιά: 2008-09 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΑ ΝΗΠΙΩΝ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Αναστασιάδης Χρήστος Βούλγαρης Νίκος Δημοπούλου

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ

ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΔΗΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Δ.Β.Μ. Σχολική χρονιά 2014-15 ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑΣ 3, 16451 ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ,

Διαβάστε περισσότερα

τον Τόμαρο και εκβάλλει στον Αμβρακικό και ο Άραχθος πηγάζει από τον Τόμαρο και εκβάλλει επίσης στον Αμβρακικό (Ήπειρος, Ζαγόρι).

τον Τόμαρο και εκβάλλει στον Αμβρακικό και ο Άραχθος πηγάζει από τον Τόμαρο και εκβάλλει επίσης στον Αμβρακικό (Ήπειρος, Ζαγόρι). Γεωγραφικά στοιχεία και κλίμα. Τα κυριότερα μορφολογικά χαρακτηριστικά του νομού Ιωαννίνων είναι οι ψηλές επιμήκεις οροσειρές και οι στενές κοιλάδες. Το συγκεκριμένο μορφολογικό ανάγλυφο οφείλεται αφενός

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία. ένα κλειδί για την πύλη του χρόνου. Εκπαιδευτικοί στόχοι των προτεινόμενων δραστηριοτήτων ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Αρχαιολογία. ένα κλειδί για την πύλη του χρόνου. Εκπαιδευτικοί στόχοι των προτεινόμενων δραστηριοτήτων ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Εκπαιδευτικοί στόχοι των προτεινόμενων δραστηριοτήτων Αρχαιολογία ένα κλειδί για την πύλη του χρόνου ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΑ ΔΑΣΗ ΜΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΑ ΔΑΣΗ ΜΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ 16 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΑ ΔΑΣΗ ΜΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2014-15 Δάσος ονομάζεται ένα πολύπλοκο οικοσύστημα με φυτά και ζώα που χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη πυκνότητα δέντρων. Τα

Διαβάστε περισσότερα

4. γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο

4. γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο /Ελληνικός χώρος Τα ελληνικά βουνά (και γενικότερα οι ορεινοί όγκοι της

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογικός κάνναβος και στρωματογραφία

Αρχαιολογικός κάνναβος και στρωματογραφία Αρχαιολογικός κάνναβος και στρωματογραφία Μετά τον εντοπισμό και καθορισμό των αρχαιολογικών θέσεων, καθώς και τη μεταφορά των απαραίτητων υλικών και εργαλείων, το επόμενο σημαντικό στάδιο είναι η ανασκαφή

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ. «Τα μυστικά ενός αγγείου»

ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ. «Τα μυστικά ενός αγγείου» ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ «Τα μυστικά ενός αγγείου» ΜΠΙΛΙΟΥΡΗ ΑΡΓΥΡΗ 2011 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΟΥΣΕΙΑΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ «ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΕΝΟΣ ΑΓΓΕΙΟΥ» ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Η παρούσα εργασία αποτελεί το θεωρητικό

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥ Η μέλισσα εμφανίστηκε στον πλανήτη μας την Τριτογενή περιοδο στην αρχή της Καινοζωϊκής εποχής, δηλαδή πριν 65 εκατομμύρια χρόνια, πολύ νωρίτερα από την εμφάνιση του ανθρώπου.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ. ΟΝΟΜΑ: Στεγόσαυρος. ΣΗΜΑΣΙΑ ΟΝΟΜΑΤΟΣ: Σαύρα με οροφή. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ:

ΔΕΛΤΙΟ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ. ΟΝΟΜΑ: Στεγόσαυρος. ΣΗΜΑΣΙΑ ΟΝΟΜΑΤΟΣ: Σαύρα με οροφή. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ: ΟΝΟΜΑ: Στεγόσαυρος ΣΗΜΑΣΙΑ ΟΝΟΜΑΤΟΣ: Σαύρα με οροφή. Ογκώδες τετράποδο που είχε μήκος 8 10 μέτρα. Η πλάτη του καλύπτονταν από μεγάλες κεράτινες πλάκες που ξεκινούσαν μικρές από τη βάση του κεφαλιού, μεγάλωναν

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΟ ΑΠΛΟ ΑΠΟ Ο,ΤΙ ΦΑΙΝΕΤΑΙ

ΠΙΟ ΑΠΛΟ ΑΠΟ Ο,ΤΙ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΙΒ ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΑ ΠΙΟ ΑΠΛΟ ΑΠΟ Ο,ΤΙ ΦΑΙΝΕΤΑΙ (ΥΛΙΚΑ, ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ

Διαβάστε περισσότερα

Ο αρχαιολογικός χώρος του Καλαμωτού βρίσκεται 2 χλμ. νότια του χωριού και είναι γνωστός στους κατοίκους του με την ονομασία Τούμπες ή Καστέλλια.

Ο αρχαιολογικός χώρος του Καλαμωτού βρίσκεται 2 χλμ. νότια του χωριού και είναι γνωστός στους κατοίκους του με την ονομασία Τούμπες ή Καστέλλια. ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΛΙΝΔΟΙΑ ΣΥΝΟΨΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΟΛΗΣ: Ο αρχαιολογικός χώρος του Καλαμωτού βρίσκεται 2 χλμ. νότια του χωριού και είναι γνωστός στους κατοίκους του με την ονομασία Τούμπες

Διαβάστε περισσότερα

Ανάγλυφα σε βράχους και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως οικισμοί που χρονολογούνται από το π.χ., υπάρχουν στα παραδοσιακά εδάφη των Σάμι.

Ανάγλυφα σε βράχους και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως οικισμοί που χρονολογούνται από το π.χ., υπάρχουν στα παραδοσιακά εδάφη των Σάμι. Οι Σάμι είναι αυτόχθονες πληθυσμοί, που κατοικούν στη βόρεια Ευρώπη-σε τμήματα της Σουηδίας, στη Νορβηγία, στη Φινλανδία και στη χερσόνησο Kola της Ρωσίας. Είναι οι μοναδικοί αυτόχθονες πληθυσμοί της βόρειας

Διαβάστε περισσότερα

Α1.5 «Aνακρίνοντας» τους χάρτες

Α1.5 «Aνακρίνοντας» τους χάρτες Α1.5 «Aνακρίνοντας» τους χάρτες Ποιο Χάρτη θα χρησιμοποιήσω αν θέλω να μάθω τη θέση της Αφρικής στον κόσμο; Θα χρησιμοποιήσω τον Παγκόσμιο Χάρτη Ποια είναι η θέση της Αφρικής στον κόσμο; Η απάντηση μπορεί

Διαβάστε περισσότερα

Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος:

Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: 1 ΜΑΘΗΜΑ 1, Οι έννοιες «γεωγραφική» και «σχετική» θέση 1. Με τη βοήθεια του χάρτη στη σελ.12, σημειώστε τις παρακάτω πόλεις στην

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής τέχνης:

Διαβάστε περισσότερα

Kεφάλαιο 11 (σελ ) Ζώνες βλάστησης

Kεφάλαιο 11 (σελ ) Ζώνες βλάστησης Β Ενότητα «Το φυσικό περιβάλλον» 1 Kεφάλαιο 11 (σελ. 43 45) Ζώνες βλάστησης Στόχοι: -να γνωρίσουµε την έννοια της βλάστησης -να παρατηρήσουµε την κατανοµή της βλάστησης στην επιφάνεια της Γης -να συνδέουµε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 2012 παντέχνου πυρός σέλας: λαμπερές ιστορίες φωτιάς. Χρήστος Ν. Κλείτσας

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 2012 παντέχνου πυρός σέλας: λαμπερές ιστορίες φωτιάς. Χρήστος Ν. Κλείτσας ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΙΒ ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου

Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου Βασικός στόχος του ΚΠΕ Ευαισθητοποίηση των μαθητικών ομάδων σε περιβαλλοντικά ζητήματα. (εκπαιδευτικά προγράμματα, εκπαιδευτικό υλικό, δίκτυα σχολείων, κ.α δράσεις)

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών ΕΛΠΟΛ Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό Θεματική Ενότητα ΕΛΠ42

Διαβάστε περισσότερα

ÍÈ Â ÔÓÙ ÌÂ ÙËÓ «Î Ú ÙË Ìapple»

ÍÈ Â ÔÓÙ ÌÂ ÙËÓ «Î Ú ÙË Ìapple» EΠΑΡΧΙΑΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΑΦΟΥ ÍÈ Â ÔÓÙ ÌÂ ÙËÓ «Î Ú ÙË Ìapple» ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΟΥΣΕΙΑΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ- ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕ ΤΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

«Μικρή μικρή νοικοκυρά - Μεγάλη πίτα κάνει.» ΙΩΑΝΝΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΓΝΩΠΟΥΛΟΣ - Α ΛΥΚΕΙΟΥ - ΓΕΛ ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ

«Μικρή μικρή νοικοκυρά - Μεγάλη πίτα κάνει.» ΙΩΑΝΝΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΓΝΩΠΟΥΛΟΣ - Α ΛΥΚΕΙΟΥ - ΓΕΛ ΒΟΥΝΑΡΓΟΥ «Μικρή μικρή νοικοκυρά - Μεγάλη πίτα κάνει.» Η ερευνητική ομάδα Οι μαθητές Ιωάννα Αποστολοπούλου Γιώργος Αναγνώπουλος Ο καθηγητής Χαράλαμπος Ανδρουτσόπουλος Η εξέλιξη της μελισσοκομίας Η μέλισσα είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Χειμερινό εξάμηνο Κ. Ποϊραζίδης Μ. Γραμματικάκη

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Χειμερινό εξάμηνο Κ. Ποϊραζίδης Μ. Γραμματικάκη Διαχείριση Άγριας Πανίδας ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Χειμερινό εξάμηνο 2011-2012 Κ. Ποϊραζίδης Μ. Γραμματικάκη Διαχείριση Άγριας Πανίδας Ενότητα 1: ΒΙΟΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΜΕΘΟΔΟΙ ΒΙΟΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ απογραφικές δειγματοληπτικές

Διαβάστε περισσότερα

Το τσακάλι, τόσο κοντινό μα τόσο ντροπαλό! (Ανακαλύπτοντας το τσακάλι)

Το τσακάλι, τόσο κοντινό μα τόσο ντροπαλό! (Ανακαλύπτοντας το τσακάλι) Το τσακάλι, τόσο κοντινό μα τόσο ντροπαλό! (Ανακαλύπτοντας το τσακάλι) ΗΛΙΚΙΑ: 7-12 ΕΠΟΧΗ: Φ, Χ, Α, Κ. ΙΑΡΚΕΙΑ: 1 ώρα προετοιμασία στην τάξη, 1 ώρα έρευνα στο σπίτι, 3-4 εβδομάδες έρευνας. ΥΛΙΚΑ: Ερωτηματολόγιο,

Διαβάστε περισσότερα

ΠαναγιώταΚαραφέρη, Εκπαιδευτικό Α/θμιας εκπαίδευσης, Μsc οργάνωσηςκαι διοίκησης εκπαίδευσης, μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας τουκπε Στυλίδας,

ΠαναγιώταΚαραφέρη, Εκπαιδευτικό Α/θμιας εκπαίδευσης, Μsc οργάνωσηςκαι διοίκησης εκπαίδευσης, μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας τουκπε Στυλίδας, Από: Dr.rer.nat.Η. Δ. Μαριολάκο, Ομοτ. Καθηγητή Γεωλογίας, Παν/μίου Αθηνών, Εύαγγελο Μαρκατσέλη, Καθηγητή Β/θμιας εκπαίδευσης, Υπεύθυνο ΚΠΕ Στυλίδας, και του εθνικού σχολικού θεματικού δικτύου Π.Ε. «Γεωπεριβαλλοντικά-Γεωμυθολογικά

Διαβάστε περισσότερα

Πώς περνάμε τη μέρα μας;

Πώς περνάμε τη μέρα μας; Πώς περνάμε τη μέρα μας; Νεολιθική Εποχή Διδακτική πρόταση 4: Ποια τεχνολογία χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι της Νεολιθικής Εποχής; Ερώτημα-κλειδί Ποια τεχνολογία (εργαλεία) χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι της

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑ119 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος

ΙΑ119 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος ΙΑ119 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης Δημήτρης Πλάντζος ΙΑ119: Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης Το μάθημα προφέρει μια συστηματική και

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΝ ΡΑ (ΣΕΛ. 3) 2. ΠΟΣΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥΝ ΡΑΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΙ 3. ΖΩΑ ΚΑΙ ΦΥΤΑ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ 4. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ (ΣΕΛ.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΝ ΡΑ (ΣΕΛ. 3) 2. ΠΟΣΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥΝ ΡΑΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΙ 3. ΖΩΑ ΚΑΙ ΦΥΤΑ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ 4. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ (ΣΕΛ. ΟΝΟΜΑ: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΥΠΡΗ ΤΑΞΗ: Β 1 ΜΑΘΗΜΑ: ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Θέµα: Τούνδρα 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΝ ΡΑ (ΣΕΛ. 3) 2. ΠΟΣΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥΝ ΡΑΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΙ ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ; (ΣΕΛ. 4-7) 3. ΖΩΑ ΚΑΙ ΦΥΤΑ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικές διαδρομές στα ίχνη του παρελθόντος, αναζητώντας ένα βιώσιμο μέλλον. Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου

Περιβαλλοντικές διαδρομές στα ίχνη του παρελθόντος, αναζητώντας ένα βιώσιμο μέλλον. Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου Περιβαλλοντικές διαδρομές στα ίχνη του παρελθόντος, αναζητώντας ένα βιώσιμο μέλλον Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου Θεματικά Δίκτυα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΤΟΠΙΚΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ ΕΘΝΙΚΑ ΔΙΕΘΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Η ΕΞΕΛΙΞΗ:

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Η ΕΞΕΛΙΞΗ: Πρόλογος: Η θεωρία της Εξέλιξης, είναι µια επιστήµη που οι προβλέψεις της αποδεικνύονται από τις διαρκείς ανακαλύψεις καθηµερινά. Η πρακτική επιβεβαίωση των προβλέψεων, είναι χαρακτηριστικό για κάθε πραγµατική

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΚΟΣ ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΤΣΟΛΑ

ΛΥΚΟΣ ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΤΣΟΛΑ ΛΥΚΟΣ ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΤΣΟΛΑ Λύκος (Canis lupus) Ο Λύκος (Canis lupus) είναι θηλαστικό της τάξης των Σαρκοφάγων. Έχει κοινή καταγωγή με τον σκύλο και θεωρείται πρόγονος όλων των ειδών σκύλων που υπάρχουν σήμερα.

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΓΟΝΟΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Ο ΓΟΝΟΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Ο ΓΟΝΟΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΧΕΡΟΥΒΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Επιμορφωτής: ΠΕΛΛΑ ΠΑΠΑ 1/Θ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΞΥΛΟΣΥΡΤΗ ΙΚΑΡΙΑ 2013-2014 ΠΕΡΙΛΗΨΗ «Αφήνω το γόνο να γίνει γονιός», μια φράση που οδήγησε τους μικρούς μαθητές

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ Ημερομηνία 14/4/2015 Μέσο Συντάκτης Link www.thessalikipress.gr Θεοδώρα Τζανή http://www.thessalikipress.gr/eidiseis/biblio/e-stigmoula-einai-dunate-ste-thessalikepress.html MEAT INFO ''Η στιγμούλα είναι

Διαβάστε περισσότερα

Η ΟΡΕΙΝΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΚΑΜΤΣΑΤΚΑ

Η ΟΡΕΙΝΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΚΑΜΤΣΑΤΚΑ Η ΟΡΕΙΝΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΚΑΜΤΣΑΤΚΑ ΔΠΜΣ «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΟΡΕΙΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ» ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2014 2015 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΙΟΥΡΑΣ ΒΑΝΕΣΣΑ ΜΠΟΥΓΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορική αναδρομή!!!

Ιστορική αναδρομή!!! Ιστορική αναδρομή!!! Προϊστορικά χρόνια τροφοσυλλέκτης αρχικά για να βρίσκει την τροφή του να φτιάχνει τα καταφύγιά του σημαντικότεροι σταθμοί στην ιστορία του ανθρώπου μυϊκή ενέργεια αργότερα φτιάχνει

Διαβάστε περισσότερα

Η Αφρική είναι η τρίτη σε μέγεθος ήπειρος του πλανήτη μας, μετά την Ασία και την Αμερική. Η έκτασή της είναι, χωρίς τα νησιά, 29,2 εκατομμύρια τετρ. χ

Η Αφρική είναι η τρίτη σε μέγεθος ήπειρος του πλανήτη μας, μετά την Ασία και την Αμερική. Η έκτασή της είναι, χωρίς τα νησιά, 29,2 εκατομμύρια τετρ. χ Β. Π. Γ. Π. Η Αφρική είναι η τρίτη σε μέγεθος ήπειρος του πλανήτη μας, μετά την Ασία και την Αμερική. Η έκτασή της είναι, χωρίς τα νησιά, 29,2 εκατομμύρια τετρ. χιλιόμετρα, ενώ με τα νησιά φτάνει τα 30,2

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΞΕΛΙΞΗ. Ερευνητική Εργασία Β' Τετραμήνου. Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Μ.Φρονίμου

Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΞΕΛΙΞΗ. Ερευνητική Εργασία Β' Τετραμήνου. Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Μ.Φρονίμου Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Ερευνητική Εργασία Β' Τετραμήνου Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Μ.Φρονίμου Στην επιστήμη της βιολογίας, με τον όρο εξέλιξη εννοείται η αλλαγή στις ιδιότητες ενός πληθυσμού οργανισμών στο πέρασμα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΥΔΕΤΕΡΗ ΜΑΣΚΑ ΣΤΗΝ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΥΔΕΤΕΡΗ ΜΑΣΚΑ ΣΤΗΝ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΥΔΕΤΕΡΗ ΜΑΣΚΑ ΣΤΗΝ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΥΛΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ με τον ΚΩΣΤΑ ΦΙΛΙΠΠΟΓΛΟΥ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2002 Κατέγραψε η Ελένη Σαματά 3 Από την Ουδέτερη Μάσκα στη Θεατρική Δημιουργία Υλικό Σεμιναρίου

Διαβάστε περισσότερα

Mικροί - Mεγάλοι σε δράση

Mικροί - Mεγάλοι σε δράση Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς Διεύθυνση Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

Ας ξαναθυμηθούμε τα μυστικά του δάσους!

Ας ξαναθυμηθούμε τα μυστικά του δάσους! Ας ξαναθυμηθούμε τα μυστικά του δάσους! 95 96 10.1 Πάμε ξανά στο δάσος Εκτίμηση των εντυπώσεων που έχουν δημιουργηθεί στα παιδιά για το δάσος από τις προηγούμενες προσεγγίσεις. Προτεινόμενα μέσα & υλικά:

Διαβάστε περισσότερα

Τα εσωτερικά κίνητρα στην εκπαίδευση

Τα εσωτερικά κίνητρα στην εκπαίδευση Τα εσωτερικά κίνητρα στην εκπαίδευση Δρ Ιωάννης Σ. Χριστοδούλου Διευθυντής MSc «Εκπαίδευση, Ηγεσία και Διοίκηση» CIIM Cyprus International Institute of Management Η αποτελεσματική εκπαίδευση στηρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΤΥΠΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ- ΜΑΘΗΜΑ 1. Σχολείο: Περιφερειακό Δημοτικό Σχολείου Καλού Χωριού Λεμεσού

ΕΝΤΥΠΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ- ΜΑΘΗΜΑ 1. Σχολείο: Περιφερειακό Δημοτικό Σχολείου Καλού Χωριού Λεμεσού ΕΝΤΥΠΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ- ΜΑΘΗΜΑ 1 Όνομα Εκπαιδευτικού: Θεοδοσία Βασιλείου Σχολείο: Περιφερειακό Δημοτικό Σχολείου Καλού Χωριού Λεμεσού Ζήτημα της Αειφόρου Περιβαλλοντικής Εκπαιδευτικής Πολιτικής: Ανάληψη

Διαβάστε περισσότερα

ένας τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά για αξίες και συναισθήματα»

ένας τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά για αξίες και συναισθήματα» Ημερομηνία 8/4/2015 Μέσο Συντάκτης Link http://artpress.sundaybloody.com/ Βασίλης Κάργας http://goo.gl/di6ugf Μαρίνα Γιώτη, συγγραφέαςεικονογράφος : «Τα παραμύθια είναι ένας τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά

Διαβάστε περισσότερα

ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 ΩΚΕΑΝΟΙ Ωκεανοί Ωκεάνιες λεκάνες

ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 ΩΚΕΑΝΟΙ Ωκεανοί Ωκεάνιες λεκάνες ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 ΩΚΕΑΝΟΙ Ωκεανοί Ωκεάνιες λεκάνες Ωκεανοί Το νερό καλύπτει τα δύο τρίτα της γης και το 97% όλου του κόσµου υ και είναι κατοικία εκατοµµυρίων γοητευτικών πλασµάτων. Οι ωκεανοί δηµιουργήθηκαν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ-ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ-ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ-ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΟΙ ΑΥΣΤΡΑΛΟΠΙΘΗΚΟΙ Δρ Σωκράτης Ρουσιάκης Επίκουρος Καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

Στρωματογραφία-Ιστορική γεωλογία. Ιστορική γεωλογία Δρ. Ηλιόπουλος Γεώργιος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

Στρωματογραφία-Ιστορική γεωλογία. Ιστορική γεωλογία Δρ. Ηλιόπουλος Γεώργιος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Στρωματογραφία-Ιστορική γεωλογία Ιστορική γεωλογία Δρ. Ηλιόπουλος Γεώργιος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Σκοποί ενότητας Σκοπός της ενότητας είναι η εξοικείωση με τους κλάδους της ιστορικής γεωλογίας.

Διαβάστε περισσότερα

2 Aγαπώ τα ζώα. Δείτε και δείξτε. η γάτα ο σκύλος το καναρίνι. η κατσίκα η αγελάδα το πρόβατο. το γουρούνι το άλογο το γαϊδούρι

2 Aγαπώ τα ζώα. Δείτε και δείξτε. η γάτα ο σκύλος το καναρίνι. η κατσίκα η αγελάδα το πρόβατο. το γουρούνι το άλογο το γαϊδούρι 2 Aγαπώ τα ζώα Δείτε και δείξτε η γάτα ο σκύλος το καναρίνι η κατσίκα η αγελάδα το πρόβατο το γουρούνι το άλογο το γαϊδούρι 11 η κότα ο πετεινός η πάπια Zώα του δάσους η αλεπού ο λύκος η αρκούδα 12 το

Διαβάστε περισσότερα

Μαρίνα Γιώτη, συγγραφέας-εικονογράφος «Τα παραμύθια είναι ένας τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά για αξίες και συναισθήματα»

Μαρίνα Γιώτη, συγγραφέας-εικονογράφος «Τα παραμύθια είναι ένας τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά για αξίες και συναισθήματα» Ημερομηνία 8/4/2015 Μέσο Συντάκτης Link artpress.sundaybloody.com Βασίλης Κάργας http://artpress.sundaybloody.com/?it_books=%ce%bc%ce%b1%cf%81%ce%af%ce%bd%ce %B1-%CE%B3%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B7- %CF%83%CF%85%CE%B3%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AD%CE%B1%CF%82-

Διαβάστε περισσότερα

Κατανοώντας την επιχειρηματική ευκαιρία

Κατανοώντας την επιχειρηματική ευκαιρία Η Επιχειρηματική Ευκαιρία Κατανοώντας την επιχειρηματική ευκαιρία Υπάρχουν έρευνες οι οποίες δείχνουν ότι στους περισσότερους επιχειρηματίες που ξεκινούν για πρώτη φορά μια επιχείρηση, τελειώνουν τα χρήματα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΩΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΕΥΦΥΟΥΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΓΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΛΟΓΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΑΣ Ή ΟΧΙ ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΩΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΕΥΦΥΟΥΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΓΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΛΟΓΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΑΣ Ή ΟΧΙ ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΩΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΕΥΦΥΟΥΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΓΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΛΟΓΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΑΣ Ή ΟΧΙ ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Δρ. ΚΩΝ/ΝΟΣ

Διαβάστε περισσότερα