Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 7Ο ΑΙ.

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 7Ο ΑΙ."

Transcript

1 Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 7Ο ΑΙ. Ανταγωνισµοί και κοινωνικές συγκρούσεις Γενικά χαρακτηριστικά Η Αρχαϊκή εποχή (8ος 6ος αιώνας π.χ.) είναι, ίσως, η πιο σηµαντική περίοδος της αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Ο πολιτισµός της κλασικής Ελλάδας δεν µπορεί να κατανοηθεί, χωρίς να λάβουµε υπόψη την Αρχαϊκή περίοδο. Ο ελληνισµός αρχίζει µια νέα ιστορική πορεία µε παγκόσµια σηµασία. Η ανάπτυξη του ελληνικού πολιτισµού γίνεται µε τέτοιους ρυθµούς, που κανένας άλλος ινδοευρωπαϊκός ή ανατολικός λαός δεν µπόρεσε να ακολουθήσει στους επόµενους αιώνες. Οι σχέσεις που αναπτύσσει ο ελληνικός κόσµος, τόσο της µητροπολιτικής όσο και της αποικιακής Ελλάδας, µε τους γείτονες λαούς επηρεάζουν την εξέλιξη του ελληνικού στοιχείου σε όλους τους τοµείς. Οι αλλαγές που συνέβησαν αυτή την περίοδο ήταν θεµελιώδεις. Τους αιώνες αυτούς οι Έλληνες ίδρυσαν αποικίες από την Ιβηρική χερσόνησο και τη Λιβύη µέχρι τη νότια Ρωσία και εξαπλώθηκαν στον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου, εκµεταλλευόµενοι τις φυσικές πηγές και χρησιµοποιώντας ολοένα πιο εξειδικευµένες µεθόδους. Δηµιούργησαν ισχυρά κράτη, όπως της Σπάρτης και της Αθήνας, και έθεσαν τις βάσεις της φιλοσοφίας και της επιστήµης. Παράλληλα, ανέπτυξαν το πνεύµα και την τέχνη, καλλιέργησαν τη λυρική ποίηση και έχτισαν µνη- µειακούς ναούς. Στη γλυπτική και στην πλαστική, παρά την επίδραση που δέχτηκαν από τους ανατολικούς λαούς, κυρίως της Αιγύπτου, έδωσαν στις µορφές των έργων τις δικές τους αρχές που εξέφραζαν τον κόσµο της αρχαϊκής Ελλάδας, έναν κόσµο εντελώς διαφορετικό από τον ανατολικό. Όλα αυτά τα επιτεύγµατα αποτελούν χαρακτηριστικά δείγµατα αυτής της περιόδου, η οποία θα µπορούσε να θεωρηθεί εποχή πρωτοφανούς πληρότητας, ποικιλίας και πολυχρωµίας. Παράλληλα µε τη σηµαντική πρόοδο που σηµειώθηκε κατά την Αρχαϊκή εποχή, άρχισε να εκδηλώνεται µια σειρά κρίσεων µε διαφορετικό τρόπο σε κάθε πόλη, οι οποίες σταδιακά πήραν ευρύτερες διαστάσεις. Ο θεσµός της βασιλείας καταργήθηκε στις περισσότερες πόλεις και παρέµεινε µόνο σε όσες περιοχές διατηρούσαν τη φυλετική οργάνωση και δεν ήταν οργανωµένες σε πόλεις-κράτη, όπως η Θεσσαλία, η Ήπειρος, η Μακεδονία κ.ά. Με την επικράτηση των ευγενών εγκαθιδρύθηκε αρχικά η αριστοκρα- Η κυρία Auxerre αντιπροσωπευτικό έργο δαιδαλικής τεχνο-

2 τία, η οποία στη συνέχεια, λόγω της ανάπτυξης του εµπορίου και της βιοτεχνίας αλλά και της εµφάνισης νέων κοινωνικών οµάδων, µετατράπηκε σε ολιγαρχία. Ακολούθησε, στα τέλη του 7ου και στις αρχές του 6ου αιώνα π.χ., σε πολλές και σηµαντικές πόλεις η περίοδος της τυραννίας, µετά την κατάλυση της οποίας το πολίτευµα εξελίχθηκε στη δηµοκρατία. Επίσης, την περίοδο αυτή εµφανίζεται µια νέα µορφή στρατιωτικής οργάνωσης, η οπλιτική φάλαγγα, η οποία θα επηρεάσει αποφασιστικά τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις. Τέλος, η εµφάνιση του νοµίσµατος συνέβαλε στη διαµόρφωση της φυσιογνωµίας του ελληνικού κόσµου και οδήγησε στην έξοδο από την κρίση. Όλα αυτά, όµως, έγιναν µέσα από σκληρούς κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες, αιµατηρές επαναστάσεις και πιεστικά-τυραννικά καθεστώτα, αλλά και µέσα από έντονες και µακροχρόνιες συγκρούσεις ανάµεσα σε γειτονικές, συνήθως, πόλεις-κράτη. Η ανάπτυξη της πόλης-κράτους την Αρχαϊκή περίοδο Για να µπορέσει, όµως, κάποιος να εξηγήσει τους λόγους που προκάλεσαν τις συγκρούσεις αυτές κατά τη διάρκεια της Αρχαϊκής περιόδου, πρέπει να κατανοήσει την οργάνωση και τη λειτουργία της κοινωνίας. Την εποχή αυτή έλαβαν χώρα µεγάλες αλλαγές στον ελληνικό κόσµο. Οι άνθρωποι είχαν ποικίλες ανησυχίες που αφορούσαν στον τρόπο που αντιµετώπιζαν τον κόσµο, όπως φαίνεται µέσα από την ελληνική µυθολογία, τη σχέση του ανθρώπου µε το θείο και την προώθηση αξιών, όπως είναι η ατοµική πρωτοβουλία, η εφευρετικότητα, το δικαίωµα της ελευθερίας του ατόµου, η ιδέα του µέτρου και της αρµονίας κλπ. Την περίοδο αυτή οι Έλληνες ανέπτυξαν συνείδηση της κοινής καταγωγής, εθίµων και γλώσσας, και καλλιέργησαν το αίσθηµα τοπικής υπερηφάνειας που συνδέθηκε µε την εµφάνιση και την ανάπτυξη ενός νέου θεσµού, της πόλης-κράτους, ο οποίος αποτέλεσε το ιδανικό των Ελλήνων µέχρι την Ελληνιστική περίοδο και επηρέασε αποφασιστικά την εξέλιξη της ελληνικής ιστορίας. Αν και δεν έχει προσδιοριστεί ξεκάθαρα η χρονολογία της σύστασης του νέου θεσµού, η προέλευσή του ανάγεται στην εποχή του Χαλκού, όταν η εγκατάσταση των πληθυσµών στα αστικά κέντρα έγινε ο πιο παραδεκτός τρόπος ζωής. Η πόλις, βέβαια, της Αρχαϊκής εποχής δεν είχε τη µορφή που θα αποκτήσει την Κλασική περίοδο. Θα χρειαστούν αρκετές διαδικασίες έως ότου φτάσει σε αυτό το σηµείο. Πρέπει όµως να τονιστεί ότι την Αρχαϊκή περίοδο, µαζί µε την πόλη υπάρχει ήδη Άγαλµα που πιθανόν εικονίζει τη θεά Άρτεµη, ανάθηµα της

3 από τον 12 αιώνα π.χ. ως πολιτικό σύστηµα και το έθνος που συµπίπτει µε το φύλο. Πρόκειται δηλαδή για το φυλετικό κράτος το οποίο συγκροτούσαν άνθρωποι της ίδιας φυλής που ζούσαν σε µία ευρύτερη περιοχή, διασκορπισµένοι σε χωριά. Η γεωγραφική αυτή επέκταση, µερικές φορές, λειτουργούσε καθοριστικά, ώστε να µην υπάρχει συγκεντρωτισµός στα κράτη αυτά. Αν και η µόνιµη εγκατάσταση δεν αποτελούσε απαραίτητη προϋπόθεση για τη σύσταση του κράτους, η σύµπτωση των ορίων ενός φύλου µε τα όρια του κράτους συνέβαλε στη συντήρηση και στην ενίσχυση της ενότητας του φύλου. Ο χαρακτήρας του έθνους είναι γενικότερος, κατά τρόπο που να συµπεριλαµβάνει όλους τους Έλληνες, παρότι µεταξύ τους διακρίνονται σε φύλα, ανάλογα µε την καταγωγή τους: Ίωνες, Δωριείς και Αιολείς. Σε πολλές περιπτώσεις, ένα φυλετικό κράτος µπορούσε να προκύψει από τη διάσπαση ενός φύλου, όπως συνέβη µε τα φύλα των Δωριέων και των Ιώνων, ή ακόµα από την ένωση περισσότερων φυλών του ίδιου φύλου. Τα έθνη των Θεσσαλών και των Βοιωτών, για παράδειγµα, ανήκουν στο αιολικό φύλο και οι Μακεδόνες στο δωρικό. Η αριστοτελική άποψη για τη δηµιουργία της πόλης Κατά τον Αριστοτέλη η πόλη είναι φυσική ύπαρξη που προήλθε από µια διαδικασία εξέλιξης. Από τη συµβίωση άνδρα και γυναίκας, δεσπότη και δούλων δηµιουργήθηκε ο οίκος, δηλ. η οικογένεια από την ένωση πολλών οικογενειών προέκυψε η κώµη, το χωριό, που έχει σκοπό να ικανοποιήσει τις καθηµερινές ανάγκες των µελών της από τη συνένωση, τέλος, πολλών κωµών δηµιουργήθηκε η τέλεια κοινωνία, η πόλις, η οποία διατηρείται µόνο όταν είναι αυτάρκης. Ο άνθρωπος µέσα στην πόλη φτάνει στην ολοκλήρωση, αφού αυτή είναι η ανώτατη πολιτική µονάδα πάνω από την οποία δεν υπάρχει άλλη µορφή πολιτικής ένωσης, παρά µόνο η αντίληψη της κοινής πολιτισµικής ταυτότητας, η οποία εκδηλώνεται σε κάθε ευκαιρία, όπως είναι οι πανελλήνιοι αθλητικοί και µουσικοί αγώνες και οι θρησκευτικές εορτές. Κάτω λοιπόν από αυτό το πρίσµα ο άνθρωπος είναι «πολιτικό ον», ανεξάρτητα αν κατοικεί µέσα στην πόλη ή στο ύπαιθρο. Οι κάτοικοι των πόλεων ήταν οργανωµένοι σε γένη και απέδιδαν την καταγωγή τους σε κοινό πρόγονο, θεό ή ήρωα. Εξαιτίας της συγγένειας που τους συνέδεε κατοικού-

4 σαν αρχικά στο ίδιο µέρος και είχαν κοινή λατρεία, την οποία είχαν στα χέρια τους οι ευγενείς. Τα γένη αυτά ενώνονταν σε µεγαλύτερες οµάδες, τις φρατρίες, αδελφότητες δηλαδή οι οποίες περιλάµβαναν και µη αριστοκράτες. Αρκετές φρατρίες αποτελούσαν τη φυλή, τα µέλη της οποίας διατηρούσαν στενές σχέσεις µεταξύ τους και δεν επέτρεπαν σε άλλους να συµµετάσχουν στη φυλή. Πολλές φυλές ενώνονταν και σχηµάτιζαν την πόλη. Η ανάγκη να αντιµετωπιστούν τα διάφορα προβλήµατα θα οδηγήσει τα φυλετικά κράτη σταδιακά στην πολιτική τους οργάνωση. Όταν άρχισαν να σχηµατίζονται οι πόλεις-κράτη, όσα φυλετικά κράτη δεν διαλύθηκαν, όπως έγινε στην Αττική και στην Εύβοια µε την ένωση των ιωνικών πόλεων, µετατράπηκαν σε ευρύτερες οµοσπονδίες ή συνοµοσπονδίες κρατών µε περιορισµένα κυριαρχικά δικαιώµατα, όπως το κοινό των Αχαιών στη βόρεια Πελοπόννησο, των Αιτωλών και Ακαρνάνων, των Βοιωτών και των Θεσσαλών. Ως θρησκευτικό κέντρο είχαν το ιερό του προστάτη θεού τους, όπως το ιερό του Απόλλωνα στο Θέρµο της Αιτωλίας. Παρότι τα φυλετικά κράτη της Αρχαϊκής περιόδου, µε εξαίρεση τους Λοκρούς και τους Αχαιούς, δεν πήραν µέρος στον αποικισµό, µπορούσαν όµως να συγκεντρώσουν στρατό, να κηρύξουν τον πόλεµο, να επιβάλουν φόρους, να κόψουν νοµίσµατα και να νοµοθετήσουν, λειτουργώντας έτσι όπως οι πόλεις. Η βασική διαφορά τους ήταν ότι το έθνος δεν στηριζόταν στο σώµα των πολιτών, όπως συνέβαινε µε την πόλη. Σε αντίθεση µε το φυλετικό κράτος, η πόλη-κράτος ήταν χτισµένη γύρω από ένα οχυρωµένο ύψωµα, την ακρόπολη, η οποία χρησίµευε ως καταφύγιο για τους κατοίκους σε δύσκολες ώρες, και αποτελείται από έναν αστικό οικισµό που βρίσκεται, συνήθως, κοντά στη θάλασσα. Κοντά στον οικισµό υπάρχει εύφορη καλλιεργήσιµη γη που ανήκει στους ιδιώτες, ενώ η ακαλλιέργητη γη, που χρησιµοποιείται ως βοσκότοπος ή δασική έκταση, ανήκει στην κοινότητα. Μέσα στην πόλη είναι ο χώρος συγκέντρωσης των πολιτών, όπου λαµβάνονται οι πολιτικές αποφάσεις. Στην προσπάθειά τους οι πόλεις-κράτη να επιβιώσουν, µέσα από τους σκληρούς ανταγωνισµούς και τις συγκρούσεις µε τις γειτονικές τους πόλεις, πρόβαλαν την ιδεολογία της ανώτερης καταγωγής και του ένδοξου παρελθόντος. Πολλές φορές η καταγωγή

5 συνδεόταν µε κάποια θεότητα ή επώνυµο ήρωα, από τον οποίο πήρε την ονοµασία της η πόλη, ενώ οι θεσµοί, πολιτειακοί και άλλοι, συνδέονται µε θεούς και ήρωες, γι αυτό και είναι ανώτεροι από τις άλλες πόλεις. Η γεωγραφική διαµόρφωση της Ελλάδας, η οποία χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή των ορεινών όγκων, των πεδιάδων και των κοιλάδων, αν και δεν συµπίπτει πάντοτε µε την ίδρυση της πόλης, επέδρασε σε µεγάλο βαθµό στην ιστορική φυσιογνωµία της και θεωρείται, ίσως, η κύρια αιτία δηµιουργίας της πόλης-κράτους, η οποία είχε τη δική της οικονοµική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση. Υπάρχουν, όµως, αρκετές περιπτώσεις κατά τις οποίες περιοχές που ανήκουν σε µεγαλύτερη γεωγραφική ενότητα, όπως η Βοιωτία, δεν αποτέλεσαν µία ενιαία πόλη-κράτος, αλλά ήταν διασπασµένες σε διάφορες µικρότερες πόλεις, ενώ άλλες περιοχές, γεωγραφικά κατακερµατισµένες, Λεπτοµέρεια πήλινης ζωγραφιστής µετόπης (περίπου 630 Τα κριτήρια για ένταξη στην πολιτική κοινότητα Το κριτήριο για να γίνει κάποιος πολίτης µιας πόλης, µε την πολιτική και οικονοµική σηµασία που συνεπάγεται ο όρος, δεν είναι το ίδιο σε όλες τις πόλεις. Απαραίτητα στοιχεία ήταν η κοινή καταγωγή, αφού έτσι µπορούσε να παίρνει µέρος στις κοινές θρησκευτικές τελετές και να έχει γεννηθεί ελεύθερος. Στην Αθήνα το δικαίωµα του πολίτη δεν το είχαν οι µέτοικοι, οι ξένοι και οι δούλοι. Στη Σπάρτη πλήρη πολιτικά δικαιώµατα είχαν µόνο οι Σπαρτιάτες οι περίοικοι, παρότι ήταν ελεύθεροι, δεν έπαιρναν µέρος στη λήψη αποφάσεων, ενώ οι είλωτες, που ήταν εξαρτηµένοι γεωργοί και καλλιεργούσαν τη γη των Σπαρτιατών, θεωρούνταν δούλοι. Σε κάποιες πόλεις, όπως στη Σπάρτη και στη Θήβα, κριτήριο ένταξης ενός ατόµου στην πολιτική κοινότητα ήταν η ιδιοκτησία γης και η µη ενασχόληση µε το εµπόριο και τη βιοτεχνία. Υπάρχουν ακόµη και περιπτώσεις πόλεων, όπως η Κόρινθος, η Αθήνα από το 322 π.χ. και ύστερα, το Ρήγιο, η Μασσαλία κ.ά. στις οποίες η ιδιότητα του πολίτη συνδεόταν µε ένα ελάχιστο όριο πλούτου. Από τότε που εµφανίστηκε η οπλιτική φάλαγγα, βασική προϋπόθεση για να γίνει κάποιος πολίτης ήταν η οπλιτική ιδιότητα, δηλαδή η δυνατότητα να εξασφαλίζει πλήρη οπλισµό. Ο Αριστοτέλης µάλιστα θεωρεί την «πολιτεία των οπλιτών» ως το καλύτερο δυνατό πολίτευµα. Από αυτές τις διαφοροποιήσεις προκύπτει ότι δεν υπήρχε ενιαίο κριτήριο σε όλο τον ελληνικό κόσµο για το πώς θα ορίζεται ο πολίτης µιας πόλης.

6 όπως η Αττική, αποτέλεσαν µία πόλη-κράτος. Αλλά και σε µικρά νησιά, όπως η Κέα ή η Αµοργός, υπάρχουν αρκετές πόλεις, ενώ σε µεγαλύτερα, όπως η Χίος και η Σάµος, υπάρχει µόνο µία πόλη. Αυτό βέβαια δείχνει ότι ο γεωγραφικός παράγοντας δεν αποτελεί τον βασικό παράγοντα ίδρυσης της πόλης. Η εφεύρεση του νοµίσµατος Οι συνθήκες λειτουργίας της πόλης-κράτους σταδιακά οδήγησαν τους κατοίκους, εκτός από την καλλιέργεια της γης, στην ενασχόληση και µε άλλες µορφές οικονοµικής ανάπτυξης. Η εµπορική ναυτιλία, η οποία πολύ γρήγορα θα αναπτυχθεί σηµαντικά, µε στόχο το κέρδος, συνδέθηκε µε την εµφάνιση του νοµίσµατος. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι το νόµισµα άρχισε να χρησιµοποιείται από τη στιγµή που πλήθαιναν οι ξένες αγορές και γινόταν διακίνηση των προϊόντων. Η µετάβαση από την απλή ανταλλαγή προϊόντων στη χρήση νοµισµάτων οφείλεται περισσότερο σε λόγους ηθικούς παρά σε οικονοµικούς, γιατί το νόµισµα είχε σκοπό να καθορίσει ορισµένες αξίες που σχετίζονται µε την οµαλοποίηση των κοινωνικών σχέσεων που χαρακτηρίζουν τις ελληνικές πόλεις κυρίως του 6ου αιώνα π.χ. Τα πρώτα νοµίσµατα στον ελληνικό κόσµο εµφανίζονται κατά τα τελευταία χρόνια του 7ου αιώνα π.χ., όταν αντικαταστάθηκαν τα σιδερένια σουβλιά, οι γνωστοί οβελοί ή οβολοί, που χρησιµοποιούνταν µέχρι τότε ως ανταλλακτικό µέσο, µε ασηµένια νοµίσµατα, τα οποία, κατά την παράδοση, έκοψε και έθεσε σε κυκλοφορία πρώτος ο Φείδων, ο βασιλιάς του Άργους, όπως µας πληροφορεί ο Έφορος, ιστορικός του 4ου αιώνα π.χ.: «Φείδωνα δὲ τὸν Ἀργεῖον καὶ µέτρα ἐξεῦρε τὰ Φειδώνια καλούµενα καὶ σταθµοὺς καὶ νόµισµα κεχαραγµένον τό τε ἄλλο καὶ τὸ ἀργυροῦν, πρὸς τούτοις ἐπιθέσθαι» (Εφόρου ιστορία α,70,f, ). Κατά τον Ηρόδοτο, πρώτοι οι Λυδοί βασιλείς έκοψαν νοµίσµατα από χρυσό, άργυρο και ήλεκτρο, δηλαδή κράµα χρυσού και αργύρου, που βρισκόταν στην άµµο του ποταµού Πακτωλού, ο οποίος πήγαζε από το όρος Τµώλο και διέσχιζε τις Σάρδεις, πρωτεύουσα της Λυδίας. Τα πρώτα νοµίσµατα ήταν πλατιά κοµµάτια από µέταλλο, που είχαν ορισµένο βάρος και δεν έφεραν σφραγίδα. Εφόσον όµως τέθηκε επάνω τους µια σφραγίδα, αυτή αποτέλεσε εγγύηση του βάρους και της ποιότητάς του, όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος: «Λυδοὶ δὲ πρῶτοι δὲ ἀνθρώπων τῶν ἡµεῖς ἴδµεν νόµισµα χρυσοῦ καὶ ἀργύρου κοψάµενοι ἐχρήσαντο, πρῶτοι δὲ καὶ κάπηλοι ἐγένοντο» (Ηρόδοτος 1,94,4). Τα λυδικά νοµίσµατα ήταν από ήλεκτρο, µείγµα δηλαδή χρυσού και αργύρου, µε µεγα- Κέα, άποψη της Ακρόπολης της αρχαίας Ποιήεσσας, µιας από Χρυσός στατήρας Κροίσου Λυδίας µε παράσταση λιοντα-

7 λύτερη αναλογία χρυσού. Οι Έλληνες, όµως, οι οποίοι διατηρούσαν στενές σχέσεις µε τους Λυδούς, όπως φαίνεται από τις σχετικές αναφορές αρχαίων συγγραφέων και από τα αφιερώµατα των Λυδών στους Δελφούς, οικειοποιήθηκαν γρήγορα τη νέα εφεύρεση. Στην Ελλάδα, τα πρώτα νοµίσµατα κατασκευάστηκαν από άργυρο που προερχόταν από τα µεταλλεία του Λαυρίου της Αττικής και από τη βόρεια Ελλάδα. Πιστεύεται ότι πρώτη η Αίγινα στα τέλη του 7ου αιώνα π.χ. έκοψε νοµίσµατα, αν και αυτό δεν είναι βέβαιο, γιατί αυτά που βρέθηκαν χρονολογούνται µετά το 550 π.χ. Ακολούθησε η Κόρινθος, στο α τέταρτο του 6ου αιώνα και η Αθήνα γύρω στο 570 π.χ. Κατά τον 6ο αιώνα π.χ. η χρήση των νοµισµάτων στην αρχαία Ελλάδα γενικεύτηκε, γιατί το νόµισµα διευκόλυνε τις εµπορικές συναλλαγές, χωρίς να επηρεάζει ιδιαίτερα, στην αρχή τουλάχιστον, την αριστοκρατική δοµή της κοινωνίας, αφού δεν αποτέλεσε µέσο πλουτισµού αλλά συναλλαγής. Γι αυτό και θα µπορούσε να υποστηριχθεί ότι η εφεύρεσή του δεν συνέβαλε στην κρίση που γνώρισε η κοινωνία τον 7ο αιώνα π.χ., αλλά αντίθετα διευκόλυνε, ίσως, στην οµαλότερη έξοδο από αυτή. Ταυτόχρονα, οι Έλληνες µπορούσαν όχι µόνο να καλύπτουν τις διαρκώς αυξανόµενες ανάγκες τους, εξαιτίας της αύξησης και του πληθυσµού, αλλά και να παραγάγουν πλεόνασµα αγαθών το οποίο µπορούσαν να πουλήσουν σε άλλες αγορές. Στις µεγάλες πόλεις η ανάπτυξη του εµπορίου προκάλεσε καθοριστικές, για την εξέλιξη των πόλεων, πολιτικές και κοινωνικές µεταβολές, ενώ το πρόβληµα της διανοµής της γης και της υποδούλωσης των αγροτών στους δανειστές τους οδήγησε συχνά, κατά τον 6ο αιώνα π.χ., σε βίαιες στάσεις εναντίον των αριστοκρατικών ή ολιγαρχικών καθεστώτων. Στην Αθήνα οι κοινωνικές µεταβολές, στη διάρκεια του 6ου αιώνα π.χ., χαρακτηρίζονται από τη διάκριση των τάξεων και τη θεσµοθέτηση του δήµου ως µιας µορφής κοινωνικής οργάνωσης, γνωστής και από παλαιότερες εποχές. Οι πολεµικές συγκρούσεις την Αρχαϊκή εποχή Κατά την Αρχαϊκή περίοδο από τη µια παγιώθηκε η εξουσία της πόλης-κράτους και από την άλλη σηµειώθηκε αύξηση του πληθυσµού. Η αύξηση αυτή προκάλεσε πολλά προβλήµατα, γιατί κάποιες πόλεις προκειµένου να αντιµετωπίσουν, αρχικά τουλάχιστον, την έλλειψη καλλιεργήσιµης γης, ξεκίνησαν επιθέσεις εναντίον γειτονικών πόλεων. Έτσι έχουµε µια σειρά πολέµων µε δυσµενή Ασηµένιο νόµισµα Αίγινας του 6ου αιώνα π.χ. (Συλλογή Alpha Αθηναϊκό νόµισµα του 5ου αιώνα π.χ. µε προτοµή Αθη-

8 Ο Ληλάντιος πόλεµος Οι λίγες έµµεσες ενδείξεις που υπάρχουν για τον Ληλάντιο πόλεµο αφήνουν αρκετά περιθώρια για τον χρόνο διεξαγωγής του. Πρέπει να έγινε στο διάστηµα από το τέλος του 8ου αιώνα π.χ. έως τα µέσα του 7ου αιώνα π.χ. Ο Θουκυδίδης αναφέρεται στις εχθροπραξίες Χαλκίδας και Ερέτριας για την κυριαρχία της Ληλάντιας πεδιάδας, χωρίς να δίνει καµία χρονολογική πληροφορία, ούτε τον νικητή του πολέµου. Αναφέρει µόνο ότι έγινε πολύ παλιά και ότι ολόκληρη η Ελλάδα χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα. Ο Ησίοδος παρακολούθησε, στα τέλη του 8ου αιώνα π.χ., τις τελετές της κηδείας του βασιλιά της Χαλκίδας Αµφιδάµαντα που ίσως σκοτώθηκε σε κάποια µάχη του πολέµου αυτού. Για τα αίτια του πολέµου σαφείς πληροφορίες δεν υπάρχουν. Οι σχέσεις Χαλκίδας και Ερέτριας µέχρι το τέλος σχεδόν του 8ου αιώνα π.χ. υπήρξαν φιλικές. Ο ανταγωνισµός όµως ανάµεσα στις δύο πόλεις για τον έλεγχο των νησιών του Αιγαίου (Βόρειες Σποράδες, Άνδρος, Τήνος, Κέα) ίσως να είναι µία από τις κύριες αιτίες. Στην περιοχή πάντως υπήρχαν ιαµατικές πηγές και µεταλλεία χαλκού και σιδήρου, που, πιθανόν, αποτέλεσαν την κυριότερη αφορµή του. Με τους Xαλκιδείς συµµάχησαν οι Κορίνθιοι, οι Σπαρτιάτες, οι Eρυθρείς, οι Θεσσαλοί και οι Σάµιοι και µε τους Eρετριείς οι Μεγαρείς, οι Χίοι, οι Μεσσήνιοι, οι Αργείοι και οι Mιλήσιοι. Κατά τη διάρκεια του πολέµου οι συγκρούσεις δεν περιορίστηκαν µόνο µεταξύ των δύο πόλεων και των συµµάχων τους, αλλά επεκτάθηκαν και στον χώρο των αποικιών της Μεγάλης Ελλάδας. Παρότι δεν είναι σαφές ποιος ήταν ο νικητής, και οι δύο πόλεις υπέστησαν ζηµιές. Το εµπόριο, κυρίως της Χαλκίδας, δέχθηκε καίριο πλήγµα, ενώ της Ερέτριας µικρότερο, όπως φαίνεται από την απότοµη µείωση που είχαν οι πωλήσεις των κεραµικών προϊόντων τους στις αγορές των αποικιών της Μεγάλης Ελλάδας και της Συρίας. Άποψη του Ληλάντιου πεδίου από τα δυτικά η διεκδίκησή του αποτελέσµατα για τον ελληνικό κόσµο. Αναφέρεται ο Ληλάντιος πόλεµος µεταξύ των ευβοϊκών πόλεων Χαλκίδας και Ερέτριας που έγινε για την κατοχή της Ληλάντιας πεδιάδας που βρισκόταν ανάµεσά τους. Αλλά και οι Μεσσηνιακοί πόλεµοι συνδέονται µε την προσπάθεια της Σπάρτης, η οποία ταράσσεται από εσωτερικές συγκρούσεις µε κύρια αιτία το αίτηµα των ακτηµό-

9 Οι Μεσσηνιακοί πόλεµοι Οι δύο Μεσσηνιακοί πόλεµοι διεξήχθησαν το τελευταίο τέταρτο του 8ου αιώνα π.χ. Ο πρώτος πιθανότατα το π.χ. ή το π.χ. και ο δεύτερος το β µισό του 7ου αιώνα π.χ. Ο ποιητής Τυρταίος µας πληροφορεί ότι το κίνητρο των Σπαρτιατών ήταν η επιθυµία τους «να οργώσουν και να φυτέψουν την εύφορη πεδιάδα της Στενυκλάρου που ανήκε στους Μεσσηνίους», για να αποκαταστήσουν τους ακτήµονες και να λυθεί, έτσι, το αίτηµα των ακτηµόνων της Σπάρτης για αναδασµό της γης. «Γι αυτό και δεκαεννιά χρόνια πολεµούσαν ασταµάτητα, µε γενναία καρδιά, οι πατέρες των πατέρων µας. Και τον εικοστό χρόνο οι εχθροί άφησαν την πλούσια γη τους και τράπηκαν σε φυγή πέρα απ τα ψηλά βουνά της Ιθώµης». Αυξήθηκε, βέβαια, ο αριθµός των κλήρων γης που µοιράστηκε στους ακτήµονες Σπαρτιάτες, αλλά οι Μεσσήνιοι έγιναν είλωτες, και, όπως αναφέρει ο Τυρταίος, «όπως τα γαϊδούρια που λιώνουν κάτω από τ αβάσταχτα βάρη, έτσι κι εκείνοι ήταν αναγκασµένοι να φέρνουν στους αφέντες τους τα µισά απ όλα τα προϊόντα που έβγαζε η γη». Κατά τον Β Μεσσηνιακό πόλεµο, οι Μεσσήνιοι, εκµεταλλευόµενοι τις εσωτερικές ταραχές της Σπάρτης και την ήττα της στον πόλεµο µε το Άργος, επαναστάτησαν και µε τη βοήθεια των Αργείων, των Αρκάδων και των άλλων Πελοποννησίων έφεραν σε πολύ δύσκολη θέση τη Σπάρτη. Τελικώς, οι Σπαρτιάτες, καθοδηγούµενοι από τον πολεµιστή ποιητή Τυρταίο που τους καλούσε σε ανυποχώρητη αντίσταση και σε αγώνα µέχρις εσχάτων, νίκησαν τους Μεσσήνιους. Όσοι από τους Μεσσήνιους απέµειναν στη χώρα, έγιναν πάλι είλωτες, ενώ άλλοι κατέφυγαν στη γειτονική Αρκαδία και σε άλλα µέρη. Η µεσσηνιακή γη διανεµήθηκε στους Σπαρτιάτες οπλίτες. Αν και δεν είναι βέβαιο, πιθανώς έγινε αναδασµός της λακωνικής γης. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι ο Λυκούργος έπεισε τους πολίτες να κάνουν αναδασµό ολόκληρης της γης και να ζουν µεταξύ τους όλοι ίσοι και να πρωτεύουν στην αρετή. νων να γίνει αναδασµός της γης και να αντιµετωπίσει το πρόβληµα της στενότητας γης. Ορισµένες πόλεις επιδίωξαν να θέσουν υπό την επιρροή τους ευρύτερες περιοχές, γεγονός που οδήγησε σε συγκρούσεις, όπως συνέβη µε τη σύγκρουση Σπάρτης

10 και Άργους για τον έλεγχο της πεδιάδας της Κυνουρίας. Στους ίδιους λόγους θα µπορούσε να αποδοθεί και ο Α Ιερός πόλεµος για τον έλεγχο του Μαντείου των Δελφών, ο οποίος σύµφωνα µε ορισµένους ιστορικούς εντάσσεται στην προσπάθεια των Θεσσαλών να θέσουν υπό τον έλεγχό τους την κεντρική Ελλάδα. Οι οικονοµικές µεταβολές Οι µεταβολές που έγιναν τον 7ο αιώνα π.χ. στον οικονοµικό, αρχικά, και στον κοινωνικό και πολιτικό, στη συνέχεια, τοµέα προκάλεσαν µεγάλη αναστάτωση που εκδηλώθηκε µε συγκρούσεις µεταξύ της τάξης των ευγενών και των κατώτερων κοινωνικών τάξεων. Τα γεωργικά προϊόντα είχαν αρχίσει να πωλούνται στις ξένες αγορές µε αντάλλαγµα την εισαγωγή πρώτων υλών απαραίτητων για τον δευτερογενή τοµέα της οικονοµίας, κυρίως των µεταλλικών κατασκευών. Η αγροτική παραγωγή, παρότι δεν προσέφερε αρκετό πλούτο στους ευγενείς, εξακολουθούσε να αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα ανάπτυξης του εθνικού εισοδήµατος, ακόµη και σε νησιωτικές και παράλιες πόλεις στις οποίες είχε ήδη αναπτυχθεί το εµπόριο και η βιοτεχνία. Σταδιακά, όµως, την εποχή αυτή αναπτύσσεται η κεραµική χάρη στην ύπαρξη πολυάριθµων κέντρων παραγωγής, στην ποικιλία σχηµάτων και διακοσµητικών σχεδίων και στη µεγάλη διάδοση. Σε πολλές πόλεις της κυρίως Ελλάδας, όπως είναι η Αθήνα, η Κόρινθος, η Ρόδος, η Χίος, οι Κυκλάδες, αλλά και της Μεγάλης Ελλάδας κατασκευάζονται αγγεία είτε για διακόσµηση είτε για µεταφορά σιταριού, λαδιού και κρασιού και πωλούνται σε όλον το µεσογειακό χώρο. Παράλληλα, όµως, αναπτύσσεται και η µεταλλουργία, γιατί η αλλαγή στην πολεµική τεχνική, που συνδέθηκε µε την εµφάνιση της φάλαγγας των οπλιτών, αύξησε τη ζήτηση για µέταλλα, κυρίως σίδηρο και χαλκό, τα οποία απαιτούνται για την κατασκευή όπλων. Τα εργαστήρια, όµως, χρειάζονται εργατικά χέρια. Επειδή δεν υπήρχε αρκετός αριθµός ελεύθερων εργατών, άρχισε η αθρόα εισαγωγή δούλων από διάφορες περιοχές, όπως η Μικρά Ασία, η Θράκη και οι ακτές του Ευξείνου Πόντου. Οι πρώτοι που αγόρασαν ξένους δούλους ήταν οι κάτοικοι της Χίου. Η εργασία των δούλων δεν εµφανίστηκε για πρώτη φορά στην Αρχαϊκή εποχή. Ο Όµηρος αναφέρει ήδη τους οικιακούς δούλους, που ήταν, συνήθως, αιχµάλωτοι πολέµου. Οι Έλληνες είχαν γνωρίσει και άλλες µορφές δουλείας, όπως ήταν οι είλωτες της Σπάρτης. Η αγορά όµως δούλων και η εµπορευµατοποίηση της δουλείας ήταν µια εξέλιξη που συνέβη την Αρχαϊκή Κορινθιακός αµφορέας µε πώµα φέρει παράσταση αντωπών

11 εποχή και συνδέεται µε την ανάπτυξη της πόλης. Η θέση του πολίτη την εποχή αυτή ενισχύεται και γίνεται διάκριση από εκείνον που δεν είναι πολίτης, που βρίσκεται έξω από την πολιτική κοινότητα και δεν έχει ούτε ελευθερία ούτε δικαιώµατα. Και αυτός είναι ο δούλος. Αυτό όµως το σύστηµα της δουλείας στη συνέχεια θα αποδειχτεί µοιραίο για την παρακµή των κρατών της αρχαίας Ελλάδας. Την ανάπτυξη του εµπορίου και της βιοτεχνίας ευνόησε και η αποικιακή εξάπλωση των Ελλήνων. Τον πρώτο καιρό, οι αποικίες χρειάζονταν διάφορα γεωργικά και βιοτεχνικά προϊόντα τα οποία εισήγαγαν είτε από τη µητρόπολη είτε από άλλες πόλεις στον ευρύτερο µεσογειακό χώρο. Με αυτόν τον τρόπο εκείνοι που ασχολούνταν µε το εµπόριο και τη βιοτεχνία άρχισαν να αποκτούν πλούτη, γεγονός που θα οδηγήσει στη συνέχεια σε µεταβολή της δοµής των ελληνικών πόλεων. Η εµφάνιση µιας νέας κοινωνικής τάξης, των εµπόρων, βιοτεχνών και ναυτικών, θα οξύνει τον κοινωνικό ανταγωνισµό, γιατί οι νέοι ισχυροί του χρήµατος θα διεκδικήσουν µερίδιο στην εξουσία. Ο Ησίοδος αναφέρει (Έργα και Ηµέραι, ) ότι στη Βοιωτία γύρω στον 7ο αιώνα π.χ. οι γεωργοί εµπορεύονται το πλεόνασµα των γεωργικών προϊόντων. Η ανάπτυξη του εµπορίου σε ορισµένες πόλεις βοήθησε στην αύξηση των εσόδων τους λόγω της φορολογίας που είχαν επιβάλει στην οικονοµική δραστηριότητα των εµπόρων. Η Κόρινθος, λόγω της θέσης της, έλεγχε και τη χερσαία επικοινωνία µεταξύ Πελοποννήσου και Κεντρικής Ελλάδας και τη θαλάσσια µεταξύ Σαρωνικού και Κορινθιακού κόλπου, µέσω του δίολκου που είχε κατασκευαστεί στον οµώνυµο Ισθµό. Η ολιγαρχία των Βακχιαδών, µας πληροφορεί ο Στράβων, κατάφερε να εκµεταλλευτεί τη θέση της πόλης και εισέπραττε δασµούς από τα προϊόντα που διακινούνταν µέσω του Ισθµού. Εκείνοι, όµως, που θα ωφεληθούν περισσότερο από την ανάπτυξη του εµπορίου και της βιοτεχνίας είναι οι αριστοκράτες-ευγενείς, οι οποίοι επιδιώκουν το κέρδος µε κάθε τρόπο. Παρότι ένα µεγάλο µέρος ευγενών εξακολουθούσε να έχει την αγροτική παραγωγή ως βασική πηγή πλούτου, υπήρχαν όµως και πάρα πολλοί που είτε ευκαιριακά είτε συστηµατικά ασχολήθηκαν µε το εµπόριο. Σε όσες περιπτώσεις η αγροτική παραγωγή, για διάφορους λόγους, δεν ήταν ικανοποιητική, πολλοί αριστοκράτες επιδόθηκαν στο εµπόριο, αφήνοντας κατά µέρος τους αρχικούς τους ενδοιασµούς. Τα κέρδη όµως που αποκόµισαν από το εµπόριο τους οδήγησαν τελικά στην υπονόµευση της πολιτικής τους δύναµης, γιατί ενώ αρχικά ο πλούτος τους στηριζόταν Ιδαίτερη άνθιση γνώρισε η µεταλλουργία κατά την Αρχα-

12 στη γη, τώρα µε την ανάπτυξη του εµπορίου και της βιοτεχνίας, η σηµασία της γης µειώθηκε. Εµφανίζεται, εποµένως, ένα νέο πολιτικό πρότυπο, του αριστοκράτη του χρήµατος και όχι της καταγωγής που θα διεκδικήσει το δικαίωµα να παίρνει µέρος στη λήψη των αποφάσεων που αφορούν την πόλη, θα ζητήσει δηλαδή συµµετοχή στη διακυβέρνηση της πόλης. Από τον 8ο αιώνα π.χ. σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας οι Έλληνες είχαν αρχίσει να ασχολούνται µε το θαλάσσιο εµπόριο, γιατί είχε αρχίσει ήδη να αναπτύσσεται η ναυπηγική, η οποία τους επέτρεπε να ασχοληθούν µε αυτό. Παρότι οι Έλληνες είχαν γνωρίσει αρκετά νωρίς κάποιους θαλάσσιους δρόµους για τη µεταφορά προϊόντων, ωστόσο δεν γίνονταν συστηµατικά ταξίδια, αλλά ευκαιριακά, γιατί εκτός από το εµπόριο, παλαιότερα υπήρχαν και άλλοι τρόποι για να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα αγαθά, όπως ήταν ο πόλεµος και η πειρατεία. Σε πολλές περιπτώσεις τα προϊόντα που µεταφέρονταν από µακρινές κυρίως περιοχές προς την Ελλάδα ήταν τα µέταλλα σιδήρου, χαλκού και κασσίτερου και τα σιτηρά. Εξαιτίας της µεγάλης ανάγκης εργατικών χεριών, κυρίως στα εργαστήρια παραγωγής αγγείων, οι κάτοικοι ορισµένων νησιών όπως η Αίγινα, η Κρήτη, η Χίος και η Σάµος, άρχισαν να επιδίδονται στο εµπόριο δούλων, το οποίο την εποχή αυτή συνδέεται και µε την πειρατεία. Αν και οι αρχαίες πηγές δεν µας διαφωτίζουν πλήρως για το ποιοι ασχολήθηκαν µε το εµπόριο, θα πρέπει να δεχτούµε ότι αρχικά ασχολήθηκαν άνθρωποι του λαού που τους παρέσυρε το εύκολο κέρδος και στη συνέχεια και οι αριστοκράτες. Ο Ησίοδος αναφέρει την περίπτωση του αδερφού του που αναγκάζεται να µπαρκάρει από τη φτώχεια, παρότι έχει µικρή έκταση καλλιεργήσιµης γης, ενώ ο Ηρόδοτος µας πληροφορεί για δύο αριστοκράτες, τον Σάµιο Κωλαίο ο οποίος έφτασε στο βασίλειο της Ταρτησσού (σηµερινή Ισπανία) και τον Μυτιληναίο Χάραξο, ο οποίος ταξίδεψε στη Ναύκρατη και εξαγόρασε, δίνοντας ένα µεγάλο ποσό, την περίφηµη εταίρα Ροδώπη (Ηρόδοτος & 2,135). Οι αριστοκράτες, πάντως, είτε οι ίδιοι είτε άλλοι που δούλευαν γι αυτούς, δεν ασχολήθηκαν συστηµατικά µε το εµπόριο, παρά µόνο προς το τέλος της Αρχαϊκής εποχής, όταν η εµπορική δραστηριότητα απέφερε κέρδη ανάλογα µε τη γη. Η ενασχόληση µε την αγορά και την πώληση προϊόντων µε µοναδικό στόχο το κέρδος δεν επιτρεπόταν σε έναν ευγενή. Επιτρεπόταν µόνο τα εµπορικά ταξίδια προκειµένου να προµηθευτούν αγαθά για δική τους χρήση, χωρίς µάλιστα Κατάλοιπα της Διολκού στον Ισθµό της Κορίνθου. Πήλινο οµοίωµα εµπορικού πλοίου µε πηδαλιούχο και

13 να διακινδυνεύουν την κοινωνική τους θέση. Με την πάροδο όµως του χρόνου όσοι συναλλάσσονταν για λογαριασµό κάποιων αριστοκρατών ήταν πολύ περισσότεροι από όσους εµπορεύονταν ανεξάρτητα. Με την ανάπτυξη από τον 7ο αιώνα π.χ. και εξής των αποικιών, το θαλάσσιο εµπόριο βασίζεται σε ένα δίκτυο εµπορικών σταθµών και λιµανιών, όπως ήταν η Ναύκρατη της Αιγύπτου, γεγονός που συνέβαλε στην αύξηση του αριθµού των εµπόρων που ασχολήθηκαν µε αυτό. Το αγροτικό ζήτηµα Η κρίση όµως της Αρχαϊκής εποχής έχει κυρίως οικονοµικές αιτίες που συνδέονται άµεσα ή έµµεσα µε τη γη. Στην ελληνική κοινωνία η ιδιοκτησία γης, και µάλιστα καλλιεργήσιµης, είναι πρωταρχικής σηµασίας για την πολιτική και την κοινωνική θέση ενός Έλληνα πολίτη και αποτελεί την κυριότερη πηγή πλούτου. Όσο µεγαλύτερη έκταση γης κατείχε κάποιος, τόσο πιο αποδεκτός από το κοινωνικό σύνολο γινόταν. Σε κάθε πόλη-κράτος δικαίωµα γης είχαν µόνο οι γνήσιοι πολίτες. Η περιουσία όµως ενός πολίτη περιλάµβανε, εκτός από γη, οικίες, ζώα, δούλους. Στην Αθήνα οι µέτοικοι, οι οποίοι είχαν στα χέρια τους το µεγαλύτερο µέρος του εµπορίου και της βιοτεχνίας, δεν είχαν δικαίωµα να αγοράζουν γη. Κατά τους αρχαϊκούς χρόνους εκτός από τη γη στην περιουσία Η γαιοκτησία στη Θεσσαλία Αν και δεν είναι σαφές πώς έγινε αρχικά η κατανοµή της γης, στη Θεσσαλία είναι πιθανό ότι οι ισχυροί ευγενείς εξασφάλισαν για τον εαυτό τους µεγάλα κοµµάτια γης, ενώ σε άλλες περιοχές τούτο έγινε, εκτός από ορισµένες εξαιρέσεις, µε ίσους κλήρους. Επειδή η Θεσσαλία είχε πολύ µεγάλη έκταση, ήταν χωρισµένη σε τέσσερα φυλετικά κράτη, τα οποία όµως σε καιρό πολέµου συµµαχούσαν και εξέλεγαν ένα ηγεµόνα ως ανώτατο στρατιωτικό αρχηγό. Ως αρχαιότερος αρχηγός αναφέρεται από τον Αριστοτέλη ο Αλεύας, απόγονος του Ηρακλή, ο οποίος οργάνωσε τον συµµαχικό στρατό, διαίρεσε τη θεσσαλική γη σε κλήρους και όρισε ο καθένας να δίνει σαράντα ιππείς και ογδόντα οπλίτες στον συµµαχικό στρατό: «καθάπερ φησὶν Ἀριστοτέλης ἐν Θεσσαλῶν πολιτείᾳ γράφων οὕτως διελὼν δὲ τὰς πόλεις Ἀλεύας ἔταξε κατὰ τὸν κλῆρον παρέχειν ἑκάστους, ἱππέας µὲν τεσσαράκοντα, ὁπλίτας δὲ ὀγδοήκοντα». (Αποσπ. 8,44,498) Δεν είναι γνωστό, βέβαια, πόσοι ελεύθεροι µικροϊδιοκτήτες γης υπήρχαν ανάµεσα στα µεγάλα θεσσαλικά

14 κτήµατα, αλλά ο αριθµός τους θα πρέπει να ήταν αρκετός. Εκτός όµως από αυτούς τους ελεύθερους µικροκαλλιεργητές, υπήρχαν και οι πενέστες, που ήταν οι παλαιότεροι κάτοικοι της περιοχής που έγιναν δούλοι. Αν και ήταν πολυάριθµοι και συχνά έκαναν εξεγέρσεις, πολλές φορές τους χρησιµοποιούσαν και ως στρατιωτική δύναµη, γιατί η γενικότερη συµπεριφορά τους θεωρούταν νοµιµόφρονη. Το αγροτικό ζήτηµα κατά την Αρχαϊκή περίοδο δεν αφορά µόνο την Αθήνα και τις πόλεις της κυρίως Ελλάδας αλλά και τις αποικίες. Δεν έχουµε άµεσες µαρτυρίες για να γνωρίζουµε τι ακριβώς συνέβη µε το πρόβληµα της γης στις περιοχές που επικράτησαν οι προϊστορικοί εισβολείς, όπως οι Δωριείς στη Σπάρτη και στο Άργος και οι Θεσσαλοί στη Θεσσαλία. Κατά την οµηρική εποχή ο βασιλιάς διέθετε τη γη όπως ήθελε, µπορούσε ακόµη και να τη χαρίσει, όπως πρότεινε ο Αγαµέµνονας στον Αχιλλέα για να τον κατευνάσει από τον θυµό του. Στην Οδύσσεια, όµως, εκτός από τον βασιλιά υπάρχουν και άλλοι γαιοκτήµονες. Ο Όµηρος, εκτός από µια έµµεση αναφορά, δεν ασχολείται ιδιαίτερα µε αυτούς. Υπάρχουν λοιπόν στο θέµα της κατοχής της γης δύο περιπτώσεις που πρέπει να εξετάσει κανείς. Η πρώτη αφορά στην περίπτωση της θεσσαλικής πεδιάδας, όπου υπάρχουν µεγάλα κτήµατα, τα οποία είχαν στην κατοχή τους οι ευγενείς. Η άλλη αφορά στη διανοµή της γης µε κλήρους η οποία ίσχυσε, πιθανώς, κατά την αρχική εγκατάσταση των Δωριέων στην Πελοπόννησο και άλλων κατακτητών σε άλλα µέρη, αλλά και κατά τη διάρκεια του αποικισµού τον 8ο αιώνα π.χ. Στη Βοιωτία, ο Ησίοδος στο έργο του Έργα και Ηµέραι δίνει µια γλαφυρή εικόνα της ζωής ενός φτωχού ελεύθερου γεωργού. Ο πατέρας του ήρθε από την Κύµη της Αιολίδας στη βοιωτική πόλη Άσκρα και έζησε εκεί καλλιεργώντας ένα αγρόκτηµα το οποίο, µετά τον θάνατό του, µοιράστηκε άνισα στους δύο γιους του. Ο Πέρσης, ο αδερφός του Ησίοδου, προφανώς δωροδοκώντας τους ισχυρούς ηγεµόνες της περιοχής, παρότι πήρε το µεγαλύτερο µέρος της γης, ωστόσο δεν το εκµεταλλευόταν όπως έπρεπε. Έτσι ο ποιητής τον συµβουλεύει να µην παραµελεί τη γη που έχει κληρονοµήσει µε την εύνοια των «δωροφάγων ηγεµόνων», αλλά να εργάζεται σκληρά για να επιβιώσει σε έναν κόσµο που οι δυνατοί παρέχουν προστασία στους φτωχούς

15 γεωργούς µε αντίτιµο την υποταγή τους. Έµµεσα ο ποιητής µε το έργο του απευθύνεται και στους άλλους αγρότες που, όπως ο αδερφός του, δεν καλλιεργούν τη γη, αλλά την παραµελούν και υποκύπτουν στην εκµετάλλευση των ισχυρών της περιοχής. Ο γεωργός του Ησίοδου είναι ελεύθερος και ιδιοκτήτης της γης του, αλλά πρέπει να δουλεύει σκληρά για να µπορέσει να ζήσει, διαφορετικά θα πεινάει πάντοτε. Φαίνεται ότι ο ίδιος ο ποιητής ανήκε στους ελεύθερους αγρότες και δεν είχε καµία οικονοµική εξάρτηση από τους άρχοντες, οι οποίοι τον αδίκησαν στο θέµα της διανοµής της περιουσίας. Παρότι η περίπτωση που αναφέρει ο Ησίοδος δεν µπορεί να αποτελέσει κριτήριο για ασφαλή συµπεράσµατα για το θέµα της γης, φαίνεται ότι γύρω στο 700 π.χ. στη Βοιωτία υπάρχει ολόκληρη τάξη ελεύθερων και ανεξάρτητων γεωργών που καλλιεργούσαν τα µικρά αγροκτήµατά τους, αλλά τους απειλούσαν πολλοί κίνδυνοι να τους µετατρέψουν σε εξαρτώµενους. Στη Σπάρτη, την άρχουσα αριστοκρατία αποτελούσαν οι Σπαρτιάτες, οι οποίοι είχαν πλήρη δικαιώµατα και κατείχαν µεγάλες εκτάσεις γης, τις οποίες καλλιεργούσαν υπό δύσκολες συνθήκες οι είλωτες που προσέφεραν µέρος της παραγωγής στους κυρίους τους. Εκτός από τους Σπαρτιάτες, υπήρχαν και οι περίοικοι που ζούσαν ελεύθεροι γύρω από τη Σπάρτη και διαχειρίζονταν µόνοι τους τις υποθέσεις τους, αλλά ήταν υπό τον έλεγχο των Σπαρτιατών. Κατείχαν και αυτοί γη αλλά µικρότερης έκτασης από τους Σπαρτιάτες. Σπαρτιάτες και περίοικοι αποτελούσαν τους Λακεδαιµόνιους, οι οποίοι συνιστούσαν την πόλη-κράτος της Σπάρτης. Στη Σπάρτη υπήρχαν δύο κατηγορίες ιδιοκτητών γης, εκείνοι που δεν µπορούσαν να την πουλήσουν ή να την απαλλοτριώσουν, γιατί το απαγόρευε ο νόµος και εκείνοι που είχαν δικαίωµα να την πουλήσουν αλλά, εάν το επιχειρούσαν, αντιµετώπιζαν την κοινωνική αποδοκιµασία. Στις άλλες πόλεις της Πελοποννήσου δεν παρατηρείται η ίδια ένταση στις σχέσεις γαιοκτηµόνων και δούλων. Παρότι οι πληροφορίες δεν είναι ξεκάθαρες για το θέµα αυτό, η άποψη που επικρατεί είναι ότι µετά τη δωρική κατάκτηση η κατανοµή της γης σε κλήρους έγινε ανάλογα µε τη δύναµη των εισβολέων. Στη Θεσσαλία, για παράδειγµα, επικεφαλής των εισβολέων ήταν µια ισχυρή αριστοκρατία που άρπαξε για λογαριασµό της το µεγαλύτερο µέρος της γης, ενώ στη νότια Ελλάδα η άνιση κατανοµή της γης ήταν περιορισµένη. Στη Σπάρτη η όλη κατάσταση διαµορφώθηκε µε βάση τη δύναµη της αριστοκρατίας, ενώ στις άλλες πόλεις Άργος, Σικυώνα και Κόρινθο τα πράγµατα Χάλκινος οπλίτης από τα Φάρσαλα, 525/500 π.χ. Πρόκειται

16 ήταν πολύ καλύτερα. Στην Αττική, πριν από τον Σόλωνα, η γη πιθανώς να βρισκόταν στα χέρια των λίγων, ένα µεγάλο µέρος της όµως το καλλιεργούσαν οι εκτήµοροι. Είναι φανερό ότι η προσπάθεια να γίνει ίση κατανοµή της γης συνδέεται µε τις ταραχές που έγιναν στις διάφορες πόλεις. Οι εισβολείς υποχρέωσαν τους παλιούς κατοίκους να καλλιεργούν τη γη και να τους προσφέρουν ένα σηµαντικό µέρος από τα εισοδήµατα. Στο Άργος οι καλλιεργητές αυτοί ονοµάστηκαν γυµνήτες και στη Σικυώνα κορυνηφόροι. Η τάξη των καλλιεργητών αυτών ήταν αντίστοιχη µε αυτή των ειλώτων της Σπάρτης. Δεν προκλήθηκαν όµως εντάσεις. Στην Κόρινθο υπήρχαν πολλές µικρές ιδιοκτησίες που οι κάτοχοί τους ήταν ελεύθεροι να τις διαθέτουν όπως ήθελαν. Κατά τον Αριστοτέλη, ο Φείδων, ένας παλιός νοµοθέτης από την Κόρινθο, πίστευε ότι η γη έπρεπε να παραµείνει διανε- µηµένη όπως ήταν, χωρίς να γίνει δηλαδή κανένας αναδασµός σε ίσους κλήρους: «Φείδων µὲν οὖν ὁ Κορίνθιος, ὢν νοµοθέτης τῶν ἀρχαιοτάτων, τοὺς οἴκους ἴσους ᾠήθη δεῖν διαµένειν καὶ τὸ πλῆθος τῶν πολιτῶν, καὶ εἰ τὸ πρῶτον τοὺς κλήρους ἀνίσους εἶχον πάντες κατὰ µέγεθος» (Αριστοτέλης, Πολιτικά, ). Όπως αναφέρθηκε, η έλλειψη γης αρχίζει να γίνεται ολοένα µεγαλύτερη. Το έδαφος δεν επαρκεί για να προσφέρει αγαθά στους κατόχους του. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασµό µε την αύξηση του πληθυσµού σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, κυρίως άγονες, άρχισε να δηµιουργεί προβλήµατα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις αντιµετωπίστηκαν µε τον αποικισµό. Αν και είναι βέβαιο ότι η ίδρυση των αποικιών συνδέεται όχι µόνο µε την έλλειψη γης αλλά και µε την ανάπτυξη του εµπορίου, ωστόσο η αναζήτηση νέας γης ήταν το κύριο αίτιο του αρχαϊκού αποικισµού. Η επιλογή της θέσης, µάλιστα, όπου ιδρύθηκαν πολλές από τις αποικίες έγινε µε κριτήριο την εύφορη γη, όπως στην Κάτω Ιταλία και στη Σικελία. Δεν είναι γνωστό ποιο ήταν το γαιοκτητικό σύστηµα που ίσχυσε στις αποικίες, ούτε αν η γη µοιράστηκε µε ίσο τρόπο ή αν τα µερίδια που έπαιρναν οι άποικοι µπορούσαν να τα απαλλοτριώσουν ή όχι. Εκείνο όµως που είναι γνωστό είναι ότι συχνά προκλήθηκαν εντάσεις εξαιτίας των ανισοτήτων που δηµιουργήθηκαν ανάµεσα στους πρώτους αποίκους και σε αυτούς που ήρθαν αργότερα, όπως συνέβη στην Κυρήνη της Αφρικής. Άλλες αποικίες προσπαθούσαν να επεκταθούν σε βάρος των ντόπιων κατοίκων, όπως έγινε στη Σικελία µε τις Συρακούσες και τη Γέλα. Στις Συρακούσες, οι άποικοι οι οποίοι κατέλαβαν µεγάλες εκτάσεις Αγροτικές εργασίες σχεδιαστική αναπαράσταση διακόσµησης Στην Κάτω Ιταλία και στη Σικελία ιδρύθηκαν πολλές αποι-

17 γης, χρησιµοποιούσαν για την καλλιέργεια των χωραφιών τους αυτόχθονες κατοίκους, που ονοµάζονταν Κιλλικύριοι ή Κυλλύριοι ή, κατά τον Ευστάθιο, Αρόττες, οι οποίοι ήταν πολύ περισσότεροι από τους κατακτητές τους. Παρότι, όµως, σε πολλές περιπτώσεις το πρόβληµα αντιµετωπίστηκε µε τον αποικισµό, ωστόσο, κατά µεγάλος µέρος, παρέµεινε άλυτο και γινόταν αιτία διαρκών προστριβών και συγκρούσεων µεταξύ των ακτηµόνων και των ευγενών οι οποίοι κατείχαν το µεγαλύτερο µέρος της έγγειας ιδιοκτησίας. Εξαιτίας µάλιστα της απληστίας των ευγενών να αυξήσουν την περιουσία τους και να µεγαλώσουν τον αριθµό του εργατικού δυναµικού που εξαρτιόταν από αυτούς, η κατάσταση άρχισε να επιδεινώνεται. Η κατάσταση αυτή, εκτός από τον πλούτο που θα συσσωρεύσει στην τάξη των ευγενών, θα σηµάνει και αλλαγή στη στάση τους προς τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις. Άρχισαν να ασκούν έντονη καταπίεση που εκδηλωνόταν µε διάφορους τρόπους: οι δικαστικές αποφάσεις δεν εκδίδονταν σύµφωνα µε το γραπτό δίκαιο, αλλά ανάλογα µε το ποσό της δωροδοκίας που έπαιρναν οι δικαστές γι αυτό, κατά κανόνα, ήταν εις βάρος των ασθενέστερων τάξεων, αφού δεν µπορούσαν να δωροδοκήσουν τους δικαστές. Η αδίστακτη αυτή πολιτική των πλούσιων γαιοκτηµόνων να αρπάζουν την περιουσία των µικροϊδιοκτητών και να τους µετατρέπουν σε δούλους έγινε αιτία να προκληθούν κοινωνικές αναταραχές. Οι πιο συνετοί από τους ευγενείς, βλέποντας ότι η κατάσταση γινόταν επικίνδυνη για την τάξη τους, θεώρησαν αναγκαία την επέκταση των πολιτικών δικαιωµάτων στους φτωχούς. Το σύνθηµα της παραγραφής των χρεών και του αναδασµού της γης άρχισε να παίρνει µεγάλες διαστάσεις κατά τον 7ο αιώνα π.χ. σε διάφορες πόλεις, όπως η Σπάρτη, τα Μέγαρα, η Αθήνα κ.ά. Η εγκαθίδρυση τυραννικών καθεστώτων σε πολλές πόλεις µετά το β µισό του 7ου αιώνα π.χ. συνδέθηκε µε την άρνηση των ευπατρίδων να δώσουν λύση στις εντάσεις που προκάλεσε η κοινωνική ανισότητα και η αγροτική κρίση. Αρκετοί από αυτούς τους τυράννους, αφού κατέλαβαν την εξουσία µε τη βοήθεια του δήµου, προέβησαν σε αναδασµό της γης και ευνόησαν τους εµπόρους και τους βιοτέχνες. Τα µέτρα που πήραν σε πολλές περιπτώσεις, απελευθέρωσαν τις δηµιουργικές δυνάµεις των πόλεων και δηµιούργησαν έτσι τις προϋποθέσεις οικονοµικής ανάπτυξής τους. Συνάντησαν, όµως, την έντονη αντίδραση των πλουσίων και των ευγενών. Για να εδραιώσουν µάλιστα την εξουσία τους από τη µια έκαναν µεγάλα οικοδοµικά έργα, κρατώντας Τα τυραννικά καθεστώτα του 7ου αιώνα ευνόησαν τους εµπό-

18 έτσι απασχοληµένο τον δήµο, ο οποίος δεν µπορούσε να έχει καµία πολιτική δραστηριότητα, και από την άλλη κυβερνούσαν µε τη βοήθεια µερικών οπαδών τους και προέβαιναν συχνά σε διωγµούς των αντίπαλων αριστοκρατικών γενών, εξορίζοντας ή εκτελώντας τα πιο φιλόδοξα µέλη τους και δηµεύοντας τις περιουσίες τους. Ο Ηρόδοτος µας πληροφορεί ότι ο Κύψελος στην Κόρινθο, όταν ανέτρεψε την αριστοκρατία των Βακχιαδών στα µέσα του 7ου αιώνα π.χ., σκότωσε και εξόρισε πολλούς και δήµευσε την περιουσία τους. Το θέµα λοιπόν της γαιοκτησίας κατά την Αρχαϊκή περίοδο, αλλά και παλαιότερα, συνδέεται µε την οικογένεια, το γένος, τη συγγενική οµάδα. Η γη αποτελούσε κοινό κτήµα της οικογένειας. Στην Αττική το µεγαλύτερο µέρος της γης δεν µπορούσε να απαλλοτριωθεί, αλλά έπρεπε να παραµείνει στην οικογένεια, µέσω της κληρονοµικής διαδοχής. Από την εποχή του Σόλωνα, η περιουσία θεωρούταν ότι «ανήκει στον άνδρα» που µπορούσε να την κάνει ό,τι ήθελε και να την κληροδοτήσει στους φυσικούς του κληρονόµους, που ήταν όµως µόνο οι νόµιµοι γιοι του. Κατά την Κλασική εποχή, όµως, η πώληση γης δεν απαγορευόταν. Αντίθετα, στη Σπάρτη ένας άντρας Μάζεµα ελιάς, λεπτοµέρεια αγγείου του 6ου αιώνα π.χ.(βρ- Το παράπονο του Ησιόδου Ο Ησίοδος στο ποίηµά του Έργα και Ηµέραι, το πρώτο κείµενο στο οποίο γίνεται λόγος για τη γεωργία, απευθύνεται στον αδερφό του Πέρση που του πήρε το µερίδιο από την κληρονοµιά και βρίσκει την ευκαιρία να περιγράψει εικόνες της κατάστασης των αγροτών στο τέλος του 8ου αιώνα π.χ. Παραπονιέται για την απληστία των αρχόντων οι οποίοι καταβροχθίζουν τα δώρα που τους προσφέρουν και µε τις παράνοµες αποφάσεις τους δεν σέβονται τη δικαιοσύνη αλλά την καταπατούν χάρη του κέρδους. «Μα, ω Πέρση, εσύ στα στήθια τούτα βάλε τα καλά και η Έριδα η κακόχαρη το νου να µη σου παίρνει απ τη δουλειά, να κυνηγάς κρισοδικιές µε τεντωµένο αυτί µεσ στην πλατεία. Καιρό δεν έχει για κρισοδικιές και για πλατείες αυτός που µεσ στο σπίτι του δεν έχει θησαυρίσει παραρκετό για τη χρονιά του βιος, στην εποχή του θερισµένο, αυτό που βγάζει η γη από τον κόρφο της της Δήµητρας το σιτάρι. Κοίτα λοιπόν να το µαζέψει µπόλικο, προτού να συδαυλίσεις έχθρες και κρισοδικιές για να χεριάσεις το έχει

19 του άλλου. Μα εκεί δεν είναι πια στο χέρι σου να κάµεις και για δεύτερη φορά το ίδιο. Λοιπόν εµπρός, εδώ τη διαφορά να καθαρίσουµε σε µια απ τις δίκαιες εκείνες κρίσεις, π όντας βγαλµένες απ τον Δία ολόισια, είναι οι καλύτερες απ όλες. Γιατί και την κληρονοµιά µας πια µοιράσαµε και άλλα πολλά πήρες δικά σου αρπάζοντας, δωροδοκώντας άφθονα τους άρχοντες, π ό,τι τους πας το καταπίνουν και που είναι πάντοτε έτοιµοι µε τέτοια δικαιοσύνη να δικάσουν. Ανόητοι! και δεν το νιώθουνε πόσο περσότερο απ τ ολόκληρο αξίζει το µισό, µήτε τι γλύκα κρύβεται µεσ στον ασφόδελο και στη µολόχα». Ησιόδου, Έργα και Ηµέραι, στ (Μετ. Π. Λεκατσά) ήταν ελεύθερος να αφήσει την περιουσία του σε όποιον επιθυµούσε. Στη Βοιωτία η πώληση γης την Αρχαϊκή εποχή όσο ανεπιθύµητη ανάγκη και αν ήταν, αποτελούσε µια υπολογίσιµη δυνατότητα. Ο Ησίοδος µάλιστα συµβουλεύει τον αδερφό του να αγοράζει των άλλων την περιουσία και όχι ο άλλος τη δική του. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι σε παλαιότερες εποχές, σε πολλές πόλεις-κράτη υπήρχαν νόµοι που απαγόρευαν την πώληση των «πρώτων κλήρων», όπως στην πατρίδα του, τα Στάγιρα, ενώ στη Λοκρίδα υπήρχε νόµος που επέτρεπε την πώληση γης µόνο στην περίπτωση που ο πωλητής αποδείκνυε ότι είχε ανάγκη. Στη Βοιωτία, η περιουσία, τόσο του πατέρα όσο και της µητέρας, µοιραζόταν σε ίσα µερίδια ανάµεσα στους γιους τα οποία τους µεταβιβάζονταν µετά τον θάνατο του πατέρα. Μια οικογένεια, για να µπορέσει να ευηµερήσει, έπρεπε να έχει µόνο έναν γιο, µας πληροφορεί ο Ησίοδος, και συµβουλεύει τον αδερφό του να αποκτήσει έναν µόνο γιο, γιατί έτσι µόνο µεγαλώνει ο πλούτος µέσα στην οικογένεια, ενώ οι περισσότεροι γιοι µοιράζονται την περιουσία. Εάν όµως υπήρχαν κόρες, η οικογένεια κρατούσε ένα ποσοστό της περιουσίας για τις προίκες τους (Έργα και Ηµέραι, 376). Ήδη από την εποχή του Οµήρου και του Ησίοδου, η συνήθεια να µοιράζονται εξίσου τη γη οι κληρονόµοι οδηγούσε τους µικρούς ιδιοκτήτες γης σε περαιτέρω επιδείνωση της θέσης τους. Οι ισχυροί γαιοκτήµονες εκµεταλλεύονταν την αδυναµία των µικροϊδιοκτητών να επιβιώσουν υπό τις δύσκολες καιρικές και άλλες συνθήκες και άρπαζαν

20 τη γη τους, µετατρέποντάς τους έτσι σε εργατική δύναµη που εξαρτιόταν πλέον από τους ισχυρούς. Η καταπίεση αυτή των µικροκαλλιεργητών από τους ευγενείς, τους «δωροφάγους ηγεµόνες», όπως τους αποκαλεί ο Ησίοδος, προκαλεί κοινωνική δυσφορία. Ο κόσµος του «σιδηρού γένους» είναι ένας κόσµος σκληρός, καταδικασµένος να δουλεύει στις αγροτικές εργασίες. «Τώρα το σιδερένιο πια το γένος είναι. Ούτε πια µέρα ο κάµατος για τους ανθρώπους θα σταθεί κι ο αγώνας, µήτε νύχτα θα πάψουνε να τους σαρακοτρώνε οι έγνοιες οι φοβερές που δίνουνε οι αθάνατοι έγνοιες» (Έργα και Ηµέραι, Μετ. Π. Λεκατσά) λέγει ο ποιητής. Η αγροτική κρίση στην Αθήνα Σε αντίθεση µε τον Ησίοδο, που καταγγέλλει τους «δωροφάγους ηγεµόνες», αλλά δεν καλεί σε επανάσταση παρότι εύχεται να θριαµβεύσει η δικαιοσύνη του Δία, υπήρχαν άλλοι, όπως στη Σπάρτη και στην Αθήνα, που απαιτούσαν αναδασµό της γης µε βάση την ισότητα, την «ισοµοιρία της γης», και ήταν έτοιµοι να καταφύγουν στη βία για να το πετύχουν. Η κατάσταση τον 7ο αιώνα π.χ. στην Αθήνα είναι εντελώς διαφορετική από αυτή της Κλασικής περιόδου, όταν η αθηναϊκή ύπαιθρος αποτελείτο από µικρές ανεξάρτητες ιδιοκτησίες. Από τα κείµενα του Αριστοτέλη και του Πλούταρχου φαίνεται ότι στην Αθήνα του 7ου αιώνα π.χ. υπήρχε άνιση κατανοµή της γης, µε αποτέλεσµα ένα µεγάλο µέρος του πληθυσµού να αισθάνεται οικονοµική ανασφάλεια που προκαλούσε έντονη δυσαρέσκεια. Σύµφωνα µε την Αθηναίων Πολιτεία (2 και 10) του Αριστοτέλη, τις αθηναϊκές πεδιάδες στις οποίες υπήρχαν µεγάλα κτήµατα, καλλιεργούσε, πριν από την αγροτική κρίση που αντιµετώπισε ο Σόλωνας το 594 π.χ., µια τάξη φτωχών γεωργών, οι εκτήµοροι, εξαρτηµένοι αγρότες που καλλιεργούσαν τη γη των πλούσιων ιδιοκτητών, µε τη συµφωνία να τους δίνουν το 1/6 της παραγωγής αντί ενοικίου. Κατά την Αρχαϊκή περίοδο, η θέση των εκτηµόρων µάλλον ήταν σταθερή σε όλη την Αττική. Η κατηγορία αυτή των αγροτών σταδιακά παύει να υφίσταται. Από τα µέσα του 6ου αιώνα π.χ. και µετά δεν υπάρχουν πια αναφορές σε εκτηµόρους. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλαν, εκτός από τα µέτρα του Σόλωνα, η έλλειψη σηµαντικών οικονοµικών δοµών ειδικά στην παραγωγή κρασιού και λαδιού και η επικράτηση των ανεξάρτητων αγροτικών επιχειρήσεων. Προτοµή του Αθηναίου νοµοθέτη Σόλωνα ρωµαϊκό αντί-

21 Ο Πλούταρχος στο έργο του Σόλων, εκτός από τους εκτηµόρους, αναφέρει και τους χρεωµένους χωρικούς οι οποίοι, επειδή αναγκάζονταν να δανειστούν χρήµατα από τους πλούσιους, έβαζαν ως υποθήκη τον εαυτό τους. Σε όσες περιπτώσεις οι φτωχοί γεωργοί δεν µπορούσαν να επιστρέψουν εντόκως και έγκαιρα τα χρήµατα που δανείστηκαν, οι δανειστές πουλούσαν ως δούλους αυτούς και τα µέλη της οικογένειάς τους. Καθώς φαίνεται υπάρχουν δύο κατηγορίες αγροτών, από τη µια οι εξαρτηµένοι που συναντιούνται από πολύ παλιά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, και από την άλλη οι ελεύθεροι χωρικοί οι οποίοι εξαιτίας της φτώχειας αναγκάζονταν να χρεωθούν και να ζουν µε τη µόνιµη απειλή να µεταβληθούν σε δούλους και να πουληθούν πέρα από τα σύνορα της Αττικής. Η κατάσταση αυτή επέτεινε την ένταση στις σχέσεις µεταξύ των φτωχών χωρικών και των µεγάλων γαιοκτηµόνων-αριστοκρατών. Ακόµη και µετά τη νοµοθεσία του Δράκοντα (621 π.χ.), η γη εξακολουθούσε να είναι στα χέρια των µεγάλων γαιοκτηµόνων. Τότε οι δύο αντίπαλες πλευρές ανέθεσαν στον Σόλωνα να εφαρµόσει τα αναγκαία µέτρα για την αντιµετώπιση της κρίσης. Σε ένα έργο του ο Σόλωνας, το οποίο παραθέτει και ο Αριστοτέλης στην Αθηναίων Πολιτεία, αναφέρει ότι έχει πραγµατοποιήσει όλους τους στόχους για τους οποίους είχε καλέσει τον λαό να συνασπιστεί. Επικαλείται µάλιστα ως µάρτυρα την ίδια τη γη που ενώ πρώτα ήταν σκλαβωµένη, τώρα είναι ελεύθερη, γιατί αυτός κατόρθωσε να ξεριζώσει από τα κτήµατα τα «πέτρινα όρια», στα οποία ήταν γραµµένες οι υποθήκες της γης, και να ελευθερώσει όσους είχαν πουληθεί ως δούλοι ή ζούσαν ως αυτοεξόριστοι για να αποφύγουν τη δουλεία. Επίσης, καυχιέται ότι κανένας άλλος στη θέση του δεν θα τα κατάφερνε και ότι αν είχε ταχθεί µε τη µία ή την άλλη πλευρά, η πόλη θα είχε χάσει πολλούς άνδρες. Τα ίδια περίπου αναφέρει και ο Πλούταρχος στο έργο του Σόλων, στο οποίο ο Αθηναίος νοµοθέτης υπερηφανεύεται γιατί αφαίρεσε τα όρια της γης και τη µετέτρεψε από υπόδουλη σε ελεύθερη: «Σεµνύνεται γὰρ ὁ Σόλων ἐν τούτοις, ὅτι τῆς θ ὑποκειµένης γῆς ὅρους ἀνεῖλε πολλαχῇ πεπηγότας πρόσθεν δὲ δουλεύουσα, νῦν ἐλευθέρα» (Σόλων 15.6). Η λύση, όµως, που έδωσε ο Σόλωνας ήταν προσωρινή. Μπορεί µε την παραγραφή των χρεών να απελευθερώθηκαν όσοι είχαν γίνει δούλοι, αλλά το πρόβληµα της γης δεν λύθηκε. Ο ίδιος ο Σόλωνας αναφέρει ότι δεν έκανε αναδασµό της γης «ούτε στους καλούς και στους κακούς το ίδιο µοιράδι έδωσα» [οὐδὲ πιεί[ρ]ας χθονὸς πατρίδος

22 κακοῖσιν ἐσθλοὺς ἰσοµοιρίαν ἔχειν (Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 12,3.10)], παρότι πολλοί Αθηναίοι από τις κατώτερες τάξεις τον πίεζαν να το κάνει. Ανεξαρτήτως όµως αν έγινε ή όχι αναδασµός την εποχή του Σόλωνα ή του Πεισιστράτου, όπως πιστεύουν πολλοί, η µεταρρύθµιση του Σόλωνα, µε την απελευθέρωση των µικροκαλλιεργητών από τα χρέη, τους µετέτρεψε σε ελεύθερους µικροϊδιοκτήτες γης. Οι ταραχές στην Αθήνα, όπως ο ίδιος ο Σόλωνας αναφέρει, ήταν αποτέλεσµα της αρπακτικής διάθεσης των πλουσίων, οι οποίοι έπαιρναν µε τη βία οτιδήποτε µπορούσε να µετατραπεί σε άργυρο ή χρυσό (γιατί ακόµη δεν είχε γίνει κοπή νοµισµάτων) ή πουλούσαν τους φτωχούς ως δούλους. Φαίνεται πιθανόν ότι ο Σόλωνας έδωσε στους παλιούς εκτηµόρους την πλήρη ιδιοκτησία της γης που καλλιεργούσαν από παλιά. Αυτό, βέβαια, σηµαίνει σοβαρή µεταβολή στο γαιοκτητικό σύστηµα της Αθήνας. Δηµιουργήθηκε µια τάξη ελεύθερων αλλά πολύ φτωχών µικροϊδιοκτητών, η οποία, σύµφωνα µε τη διάκριση των Αθηναίων στις τέσσερις τάξεις, θα ανήκε στην κατώτερη τάξη, στους θήτες. Η απελευθέρωση αυτή των φτωχών γεωργών, ίσως, προκάλεσε και πρόβληµα εργατικού δυναµικού για τους µεγάλους ιδιοκτήτες γης, οι οποίοι θα αναγκάστηκαν να προµηθευτούν δούλους από τις διάφορες αγορές του εξωτερικού. Κάτι τέτοιο συµβαίνει στην Αθήνα της Κλασικής εποχής, αφού όλοι, εκτός από τους πολύ φτωχούς, κατείχαν δούλους τους οποίους χρησιµοποιούσαν όχι µόνο στις οικιακές εργασίες αλλά και στην καλλιέργεια της γης. Σε αρκετές περιπτώσεις οι πλούσιοι γαιοκτήµονες νοίκιαζαν τη γη, κυρίως όταν τα κτήµατα δεν βρίσκονταν συγκεντρωµένα Ο Πεισίστρατος έλαβε µέτρα για την προστασία των µικρο- Ο Πεισίστρατος και οι χωρικοί Ο Αριστοτέλης στην Αθηναίων Πολιτεία, αναφερόµενος στον Πεισίστρατο, µεταξύ των άλλων αναφέρει και τα εξής: Ο Πεισίστρατος, όπως αναφέρθηκε, κυβερνούσε την πόλη µε µετριοπάθεια και περισσότερο πολιτικά παρά τυραννικά. Γιατί και ως προς τα άλλα ήταν φιλάνθρωπος και ήπιος και πρόθυµος να συγχωρεί αυτούς που έσφαλαν και στους φτωχούς έδινε προκαταβολικά δάνεια για τις δουλειές τους, ώστε να συντηρούνται από την καλλιέργεια της γης. Και αυτό το έκανε, για να µη παραµένουν στην πόλη, αλλά να είναι σκορπισµένοι στην ύπαιθρο και για να µη έχουν την επιθυµία ούτε το χρόνο να ασχολούνται µε τα πολι-

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί Β. Αριστοκρατία β. Κριτήριο

Διαβάστε περισσότερα

Η κοινωνική οργάνωση της αρχαϊκής εποχής

Η κοινωνική οργάνωση της αρχαϊκής εποχής Η κοινωνική οργάνωση της αρχαϊκής εποχής 1. Οι ευγενείς (ἀγαθοί, ἄριστοι, εὐπατρίδες, ἐσθλοί): κάτοχοι γης, ιππείς, ασκούσαν σώμα και πνεύμα (ιδανικό τους ο καλός κἀγαθός πολίτης). 2. Οι πολλοί, ο δήμος

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαϊκή εποχή. Πότε; Π.Χ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ ΜΑΡΙΑ

Αρχαϊκή εποχή. Πότε; Π.Χ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ ΜΑΡΙΑ Αρχαϊκή εποχή 1 Πότε; 750 480 Π.Χ Τι εποχή είναι; 2 Εποχή προετοιμασίας και απαρχών : Οικονομικής Πολιτικής Πολιτιστικής εξέλιξης Πώς αντιμετωπίστηκε η κρίση του ομηρικού κόσμου στα μέσα του 8 ου αι π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων Ερωτήσεις ανάπτυξης 1. Να αναφέρετε και να εξηγήσετε ποιες ήταν οι βασικές προϋποθέσεις για την ύπαρξη και εξέλιξη της πόλης- κράτους. 2. Να

Διαβάστε περισσότερα

Όνομα: Χρήστος Φιλίππου Τάξη: A2

Όνομα: Χρήστος Φιλίππου Τάξη: A2 Όνομα: Χρήστος Φιλίππου Τάξη: A2 1) Συγκριτική δραστηριότητα (Σπάρτη - Αθήνα): Κατάρτιση πίνακα στον οποίο να καταγράφονται ομοιότητες και διαφορές του αθηναϊκού και του σπαρτιατικού πολιτεύματος. Συγκριτικός

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτεύματα Πολιτειακές εξελίξεις

Πολιτεύματα Πολιτειακές εξελίξεις Αρχαϊκή εποχή (750-480 π.χ) Πολιτεύματα Πολιτειακές εξελίξεις Σελ. 92-94 1 Δεμοιράκου Μαρία, φιλόλογος Ο Θεσμός της πόλης-κράτους και τα πολιτεύματα Μέσα στο θεσμό της πόλης κράτους λειτούργησαν κοινωνικοί

Διαβάστε περισσότερα

Ανάβρυτα Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα

Ανάβρυτα Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα Ανάβρυτα 2015 2016 Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα Γεωργική Οικονομία Τα πρώτα βήματα στην γεωργική οικονομία γίνονται κατά την Μυκηναϊκήεποχή. Τηνεποχήαυτή:

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ. )

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ. ) ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( 750 480 π.χ. ) Ονομάζεται έτσι συμβατικά η περίοδος από τα μέσα περίπου του 8 ου αιώνα ως την πρώτη εικοσαετία του 5 ου αιώνα π.χ. γιατί αυτή ήταν η εποχή της προετοιμασίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΠ 11 - Ο ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ – ΚΡΑΤΟΥΣ - onlearn.gr - ελπ - εαπΤι σήμαινε ο όρος «πόλις» για τους αρχαίους; Τι σημαίνει ο σύγχρονος όρος «πόλις- κράτος» ;

ΕΛΠ 11 - Ο ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ – ΚΡΑΤΟΥΣ - onlearn.gr - ελπ - εαπΤι σήμαινε ο όρος «πόλις» για τους αρχαίους; Τι σημαίνει ο σύγχρονος όρος «πόλις- κράτος» ; Β Ενότητα Ο ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΡΑΤΟΥΣ Τι σήμαινε ο όρος «πόλις» για τους αρχαίους; 1) Έχει γεωγραφική σημασία, δηλαδή σημαίνει τον χώρο που καταλαμβάνει ένας οργανωμένος οικισμός 2) Έχει πολιτική σημασία,

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (

ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ( ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (1100-750 π.χ.).) Ή ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Δ. ΠΕΤΡΟΥΓΑΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΚΥΡΙΑ ΠΗΓΗ ΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΣΕ ΑΥΤΌ ΟΦΕΙΛΕΙ ΤΗΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΟΜΗΡΙΚΗ. ΩΣΤΟΣΟ ΟΙ ΟΡΟΙ ΣΚΟΤΕΙΝΟΙ ΑΙΩΝΕΣ Ή ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Τειχισμένο, κέντρο διοίκησης. Ο τρόπος άσκησης της εξουσίας και ο βαθμός συμμετοχής των πολιτών. Κώμες & καλλιεργήσιμες εκτάσεις

Τειχισμένο, κέντρο διοίκησης. Ο τρόπος άσκησης της εξουσίας και ο βαθμός συμμετοχής των πολιτών. Κώμες & καλλιεργήσιμες εκτάσεις Τα πολιτεύματα Ποιες ήταν οι επιδιώξεις κάθε πόλης-κράτους; ελευθερία-αυτονομία-αυτάρκειααυτάρκεια Ποια είναι τα συστατικά στοιχεία της πόλης-κράτους; γεωγραφικά-οργανωτικά Τα πολιτεύματα Ποιες ήταν οι

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 800 479 π.χ.

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 800 479 π.χ. ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 800 479 π.χ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΑΚΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ Ποιες ήταν οι αιτίες της διάσπασης του φυλετικού κράτους; Η αύξηση του πληθυσμού και η έλλειψη καλλιεργήσιμης γης. Η καταπίεση που ασκούσαν

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΑΛΛΑΓΈΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΊΑ ΧΡΌΝΙΑ ΜΈΧΡΙ ΣΉΜΕΡΑ

ΣΥΝΑΛΛΑΓΈΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΊΑ ΧΡΌΝΙΑ ΜΈΧΡΙ ΣΉΜΕΡΑ ΣΥΝΑΛΛΑΓΈΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΊΑ ΧΡΌΝΙΑ ΜΈΧΡΙ ΣΉΜΕΡΑ Αρχαία 2016-2017 ΤΙ ΕΊΝΑΙ ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΑ? Η ιστορία των χρημάτων δείχνει ότι είναι ένα μέσο ανταλλαγής για το εμπόριο. Μπορούν να αποτελέσουν μέσο ανταλλαγής γιατί

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. (479: τέλος Περσικών πολέμων)

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. (479: τέλος Περσικών πολέμων) ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 750 479 (479: τέλος Περσικών πολέμων) Γιατί ονομάστηκε «αρχαϊκή» Σε αυτή την εποχή σημειώνεται η αρχή (οι απαρχές) της οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής ανάπτυξης του ελληνικού κόσμου

Διαβάστε περισσότερα

1. Ο μυκηναϊκός πολιτισμός εμφανίζει σημαντικά κέντρα και σε περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης

1. Ο μυκηναϊκός πολιτισμός εμφανίζει σημαντικά κέντρα και σε περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης ΟΜΑΔΑ Α 1. Α. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν με την ένδειξη Σωστό (Σ) ή Λάθος (Λ) 1. Ο μυκηναϊκός πολιτισμός εμφανίζει σημαντικά κέντρα και σε περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης 2. Στο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΠ 11 - Κεφάλαιο δύο: Η Πόλη- Κράτος - onlearn.gr - ελπ - εαπ .Σε τέσσερις ενότητες η γέννηση κι η εξέλιξη της πόλης κράτους, στην οποία βασίστηκε η οργάνωση ολόκληρου του ελληνικού πολιτισμού.

ΕΛΠ 11 - Κεφάλαιο δύο: Η Πόλη- Κράτος - onlearn.gr - ελπ - εαπ .Σε τέσσερις ενότητες η γέννηση κι η εξέλιξη της πόλης κράτους, στην οποία βασίστηκε η οργάνωση ολόκληρου του ελληνικού πολιτισμού. Κεφάλαιο δύο: Η Πόλη- Κράτος Σε τέσσερις ενότητες η γέννηση κι η εξέλιξη της πόλης κράτους, στην οποία βασίστηκε η οργάνωση ολόκληρου του ελληνικού πολιτισμού. Α Ενότητα: -- > Φυλετική οργάνωση των Ελλήνων

Διαβάστε περισσότερα

Υπεύθυνη καθηγήτρια: κα. Π. Γιαννακοπούλου Μαθήτριες: Ασσάτωφ Άννα, Μιχαλιού Μαντώ, Αργύρη Μαρία, Τσαουσίδου - Πετρίτση Σοφία Τμήμα: Α3

Υπεύθυνη καθηγήτρια: κα. Π. Γιαννακοπούλου Μαθήτριες: Ασσάτωφ Άννα, Μιχαλιού Μαντώ, Αργύρη Μαρία, Τσαουσίδου - Πετρίτση Σοφία Τμήμα: Α3 Υπεύθυνη καθηγήτρια: κα. Π. Γιαννακοπούλου Μαθήτριες: Ασσάτωφ Άννα, Μιχαλιού Μαντώ, Αργύρη Μαρία, Τσαουσίδου - Πετρίτση Σοφία Τμήμα: Α3 Η Σπάρτη ήταν πόλη- κράτος στην Αρχαία Ελλάδα, χτισμένη στις όχθες

Διαβάστε περισσότερα

Τσώτα Ελένη και Στρατηγοπούλου Δήμητρα

Τσώτα Ελένη και Στρατηγοπούλου Δήμητρα Τσώτα Ελένη και Στρατηγοπούλου Δήμητρα ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΌ ΣΎΣΤΗΜΑ η εκπαίδευση ήταν ιδιαίτερα στρατιωτική. τα παιδιά μάθαιναν να αντέχουν όχι μόνο στον πόνο αλλά και σε δύσκολες συνθήκες επιβίωσης από ηλικία

Διαβάστε περισσότερα

Η Αθήνα κατά την Αρχαϊκή Εποχή

Η Αθήνα κατά την Αρχαϊκή Εποχή Η Αθήνα κατά την Αρχαϊκή Εποχή Αναπαράσταση του Μυκηναϊκού ανακτόρου Το Μυκηναϊκό ανάκτορο της Αθηνάς Οι Μυκηναίοι φέρνουν και στην Αθήνα τα δύο βασικά χαρακτηριστικά της πολεοδομίας τους: την οχυρωμένη

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (από το 1100 ως το 323 π.χ.) 1600-1100π.Χ.:Πρωτοϊστορική περίοδος που οδηγεί στο μυκηναϊκό πολιτισμό.

Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (από το 1100 ως το 323 π.χ.) 1600-1100π.Χ.:Πρωτοϊστορική περίοδος που οδηγεί στο μυκηναϊκό πολιτισμό. Ομηρική εποχή Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (από το 1100 ως το 323 π.χ.) ΕΙΣΑΓΩΓΗ: 1600-1100π.Χ.:Πρωτοϊστορική περίοδος που οδηγεί στο μυκηναϊκό πολιτισμό. 1100 π.χ.: Εναρξη της ελληνικής ιστορίας. 11 ος 9 ος αιώνας:οι

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΔΩΡΙΕΩΝ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΕΙΛΩΤΕΣ-ΠΕΡΙΟΙΚΟΙ. 11ος αι. 8 ος αι.π.χ.

ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΔΩΡΙΕΩΝ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΕΙΛΩΤΕΣ-ΠΕΡΙΟΙΚΟΙ. 11ος αι. 8 ος αι.π.χ. ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ 11ος αι. 8 ος αι.π.χ. ΚΑΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΔΩΡΙΕΩΝ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΕΙΛΩΤΕΣ-ΠΕΡΙΟΙΚΟΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΑΠΟΙΚΙΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Α ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ ΠΑΡΑΛΙΑ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΑΙΟΛΕΙΣ ΑΙΟΛΕΙΣ -ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) (συνέχεια) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 30 π.χ. Θάνατος του Μ. Αλεξάνδρου Έλλειψη διαδόχου (νόμιμου και ικανού) διασπαστικές τάσεις: 1. Εξεγέρσεις (Αθηναίων και Αιτωλών) εναντίον των Μακεδόνων υποταγή των Αθηναίων 2. Εξεγέρσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2018-2019 ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β : Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100 π.χ.) 1. ΟΙ ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ (σελ.

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ

Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ Ένα μεγάλο τμήμα του ελληνικού κόσμου ήταν κατά τη μυκηναϊκή εποχή οργανωμένο με ένα συγκεντρωτικό σύστημα, στο οποίο ο μονάρχης (αναξ) κυβερνούσε έχοντας την ανώτατη στρατιωτική

Διαβάστε περισσότερα

Η «ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ» της ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ

Η «ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ» της ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ Η «ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ» της ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ Ουρανία Παλιάτσου Πηνελόπη Ρίζου για τη διδακτική ενότητα «Η ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ» - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (750 π.χ.) ΕΩΣ ΤΗΝ ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΣΤΟΥΣ

Διαβάστε περισσότερα

Οδύσσεια Τα απίθανα... τριτάκια! Tετάρτη τάξη. Επαναληπτικές Ασκήσεις 2 ης ενότητας - Αρχαϊκά χρόνια. Αρχαϊκά Χρόνια

Οδύσσεια Τα απίθανα... τριτάκια! Tετάρτη τάξη. Επαναληπτικές Ασκήσεις 2 ης ενότητας - Αρχαϊκά χρόνια. Αρχαϊκά Χρόνια Οδύσσεια Τα απίθανα... τριτάκια! Tετάρτη τάξη Επαναληπτικές Ασκήσεις 2 ης ενότητας - Αρχαϊκά χρόνια Αρχαϊκά Χρόνια Ερωτήσεις: 1. Να βάλεις στις σωστές απαντήσεις: Α. Οι κάτοικοι των αρχαίων ελληνικών πόλεων

Διαβάστε περισσότερα

ΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ': ΑΡΧΑÏΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ.) 5. ΑΘΗΝΑ: ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ': ΑΡΧΑÏΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ.) 5. ΑΘΗΝΑ: ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ': ΑΡΧΑÏΚΗ ΕΠΟΧΗ (800-479 π.χ.) 5. ΑΘΗΝΑ: ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Η καταγραφή των νόμων από τον Δράκοντα ικανοποίησε ένα μέρος των πολιτών. Ωστόσο, η κοινωνία συνέχιζε

Διαβάστε περισσότερα

1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού:

1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού: ΕΠΟΧΗ ΧΑΛΚΟΥ 1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού: 3000 1100 π. Χ. 1100-800 πχ 800-500 πχ 500-323 πχ 323-146 πχ 146πΧ-330 μχ 2. Καταγράφω τους τρεις (3) σημαντικότερους πολιτισμούς που

Διαβάστε περισσότερα

Αναστασόπουλος Ανδρέας Αρβανίτη Νικολέτα Τάξη: Α1 3 ο ΓΕΛ Πάτρας Σχολ. Έτος: 2013-14 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ντούμα Μαρία

Αναστασόπουλος Ανδρέας Αρβανίτη Νικολέτα Τάξη: Α1 3 ο ΓΕΛ Πάτρας Σχολ. Έτος: 2013-14 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ντούμα Μαρία Αναστασόπουλος Ανδρέας Αρβανίτη Νικολέτα Τάξη: Α1 3 ο ΓΕΛ Πάτρας Σχολ. Έτος: 2013-14 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ντούμα Μαρία Μεταλλικά νομίσματα αρχίζουμε να συναντάμε από το 2000 π.χ. στην Μεσόγειο. Συνήθως

Διαβάστε περισσότερα

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή 32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή Η Θεσσαλονίκη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, είναι η δεύτερη σημαντική πόλη της αυτοκρατορίας. Αναπτύσσει σπουδαία εμπορική, πνευματική και πολιτική κίνηση, την

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ - Ο ΑΡΧΙΔΑΜΕΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ - Ο ΑΡΧΙΔΑΜΕΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ - Ο ΑΡΧΙΔΑΜΕΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Ποιος πόλεμος ονομάζεται Πελοποννησιακός: Ο καταστροφικός εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Αθήνας - Σπάρτης και των συμμαχικών τους πόλεων-κρ

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο - ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 2.1 Το δουλοκτητικό σύστημα 2.1 ΤΟ ΔΟΥΛΟΚΤΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΡΙΑ ΒΕΝΕΤΟΥΛΙΑ, Α1 ΜΑΡΙΑ ΒΟΥΓΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ, Α1 2015-2016 ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΦΟΡΤΣΕΡΑ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΌΣ ΠΟΥ ΈΜΕΙΝΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΊΑ Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016-2017 ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β : Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100 π.χ.) 1. ΟΙ ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ (σελ.

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ο λόγος που ο Αριστοτέλης μελέτησε την έννοια της αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια είναι γιατί αυτή αποτελεί προϋπόθεση όχι μόνο για την ευδαιμονία του ατόμου αλλά και ολόκληρης

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 31/05/2017 ΧΡΟΝΟΣ: ΔΥΟ (2) ΩΡΕΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ: Το εξεταστικό

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. (Ι). Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα από τον αριθμό

Διαβάστε περισσότερα

Η θέ ση της γυναί κας στην αρχαί α Αθη να καί στην αρχαί α Σπα ρτη.

Η θέ ση της γυναί κας στην αρχαί α Αθη να καί στην αρχαί α Σπα ρτη. Η θέ ση της γυναί κας στην αρχαί α Αθη να καί στην αρχαί α Σπα ρτη. Η γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα, έπρεπε να είναι σεμνή, όμορφη και υγιής, προκειμένου να συμβιβάζεται με τα πρότυπα της ανδροκρατικής κοινωνίας.

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1o ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1o ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6400 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1o ΘΕΜΑ 1.α. Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες ερωτήσεις: 1. Η ομηρική εποχή ονομάζεται επίσης:

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) (συνέχεια) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής

Διαβάστε περισσότερα

Με τον Αιγυπτιακό

Με τον Αιγυπτιακό Με ποιον πολιτισμό θα ασχοληθούμε; Με τον Αιγυπτιακό Η θέση της Αιγύπτου Τι βλέπετε; Αίγυπτος και Νείλος Η Αίγυπτος οφείλει την ύπαρξη της στον Νείλο. Το άγονο έδαφος κατέστη εύφορο χάρη στις πλημμύρες,

Διαβάστε περισσότερα

600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ

600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ 600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ ΠΛΗΣΙΑΣΕ, ΝΥΞΕ ΜΕ ΤΗ ΜΑΚΡΙΑ ΛΟΓΧΗ Ή ΤΟ ΞΙΦΟΣ ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΝΕΓΓΥΣ ΚΑΙ ΦΟΝΕΥΣΕ ΕΝΑΝ ΑΝΔΡΑ. ΑΝΤΙΤΑΞΕ ΠΕΛΜΑ ΣΤΟ ΠΕΛΜΑ, ΘΕΣΕ ΑΣΠΙΔΑ ΣΤΗΝ ΑΣΠΙΔΑ, ΠΡΟΤΑΞΕ ΛΟΦΙΟ ΣΤΟ ΛΟΦΙΟ, ΚΡΑΝΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτιστική διαδρομή στην Κάτω Ιταλία

Πολιτιστική διαδρομή στην Κάτω Ιταλία Πολιτιστική διαδρομή στην Κάτω Ιταλία 11 ο Γυμνάσιο Αχαρνών Το εξώφυλλο του βιβλίου μας Αχαρναί 2010 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος Αρχαίες αποικίες Πυθαγόρας ο Σάμιος Η διάλεκτος των Ελλήνων της Κάτω Ιταλίας

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ «ΒΕΡΓΙΝΑ» ΛΑΡΝΑΚΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ Μάθημα: Ιστορία Ημερομηνία: 6 Ιουνίου 2016

ΓΥΜΝΑΣΙΟ «ΒΕΡΓΙΝΑ» ΛΑΡΝΑΚΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ Μάθημα: Ιστορία Ημερομηνία: 6 Ιουνίου 2016 ΓΥΜΝΑΣΙΟ «ΒΕΡΓΙΝΑ» ΛΑΡΝΑΚΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015-2016 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 Μάθημα: Ιστορία Ημερομηνία: 6 Ιουνίου 2016 Τάξη: A Γυμνασίου Χρόνος: 2 ώρες ΠΡΟΣΟΧΗ: Όλες οι απαντήσεις να

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία (55ΑΥ2) Διδάσκων: Α. Farrington (email: eduserv@otenet.gr. Έλεγχος προόδου (Ενότητες 4 5)

Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία (55ΑΥ2) Διδάσκων: Α. Farrington (email: eduserv@otenet.gr. Έλεγχος προόδου (Ενότητες 4 5) Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία (55ΑΥ2) Διδάσκων: Α. Farrington (email: eduserv@otenet.gr 1. Ποια από τις ακόλουθες μάχες δεν έχει σχέση με τους Μηδικούς Πολέμους; α. η μάχη της Μυκάλης β. η μάχη

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ Α' Γυμνασίου. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ- ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ.) Περίληψη κεφαλαίου

ΙΣΤΟΡΙΑ Α' Γυμνασίου. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ- ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ.) Περίληψη κεφαλαίου ΙΣΤΟΡΙΑ Α' Γυμνασίου ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ- ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (800-479 π.χ.) Περίληψη κεφαλαίου Μετά το 800 π. Χ. Στον ελλαδικό χώρο συμβαίνουν πολλές και σημαντικές αλλαγές. Εμφανίζεται η πόλη- κράτος, ο Ελληνισμός

Διαβάστε περισσότερα

α. Βασίλειο πόλεις-κράτη ομοσπονδιακά κράτη συμπολιτείες Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου (σελ ) απελευθερωτικοί αγώνες εξεγέρσεις

α. Βασίλειο πόλεις-κράτη ομοσπονδιακά κράτη  συμπολιτείες Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου (σελ ) απελευθερωτικοί αγώνες εξεγέρσεις ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 [Θάνατος Μ. Αλεξάνδρου] ΕΩΣ 30 π.χ. [κατάληψη της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους ολοκληρώνεται η κατάκτηση της Ανατολής από τους Ρωμαίους, ξεκινά η περίοδος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας]

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΒΑΘΜΟΣ :... ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΒΑΘΜΟΣ :... ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016 2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΤΑΞΗ: Α ΒΑΘΜΟΣ :... ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ Ολογράφως :... ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 2/06/2017 Υπογραφή :... ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ΩΡΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ. Α.ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ Β. ΑΠΟΤΗΡΩΜΗΣΤΟΒΥΖΑΝΤΙΟ 1 Τα ελληνιστικά βασίλεια Ελληνιστικός : από το ρήµα ελληνίζω, δηλ. µιµούµαι τους Έλληνες Ήταν τα βασίλεια

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ-Βουλευτές:

ΤΑΞΗ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ-Βουλευτές: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣΚΑΙΟΙΠΕΡΙΑΥΤΟΝ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΟΙKAI BOYΛΕΥΤΕΣ (HONESTIORES ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΙ) - ΣΤΡΑΤΟΣ- ΚΛΗΡΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Αυτοκράτορας: H ανάρρηση στο θρόνο χάρη στο

Διαβάστε περισσότερα

Τάσσης Βασίλειος 12ο Λύκειο

Τάσσης Βασίλειος 12ο Λύκειο Η εποχή του Περικλή Ενίσχυση του δημοκρατικού πολιτεύματος Επέκταση της εμπορικής επιρροής των Αθηναίων στην Δύση (ίδρυση της αποικίας των Θουρίων το 444/3 π.χ.) Ο Πειραιάς εξελίσσεται στο κυριότερο εμπορικό

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2019

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2018 2019 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 31-05-2019 ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ώρες (07:45 09:45) ΟΔΗΓΙΕΣ: 1.

Διαβάστε περισσότερα

Η Νίκη ήταν κόρη της Στύγας και του Πάλλαντα. Είχε αδέρφια της το Κράτος, το Ζήλο και τη Βία.

Η Νίκη ήταν κόρη της Στύγας και του Πάλλαντα. Είχε αδέρφια της το Κράτος, το Ζήλο και τη Βία. Η Νίκη σε νομίσματα Νίκη: θεά της ελληνικής μυθολογίας προσωποποιούσε τη δόξα του ελληνικού πολιτισμού. Η Νίκη στέλνονταν από το Δία για να εξυμνήσει μία νίκη, να προσφέρει σπονδές ή να στεφανώσει ένα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 1. Τα πολύ παλιά χρόνια, όταν οι άνθρωποι δημιούργησαν οικισμούς, άρχισαν να καλλιεργούν τη γη και να εκτρέφουν ζώα. Επειδή τα μέταλλα δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμα, οι συναλλαγές τους

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2017-2018 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2018 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 1/6/2018 ΩΡΑ:.. ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 Ώρες ΒΑΘΜΟΣ: /20 Ολογράφως.. Υπογραφή. ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ, ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΩΝ ΜΥΡΜΙΔΟΝΩΝ

Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ, ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΩΝ ΜΥΡΜΙΔΟΝΩΝ 1ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΥΚΑΜΠΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ, ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΩΝ ΜΥΡΜΙΔΟΝΩΝ σε βιβλίο με εικόνες. LET S SHARE OUR CULTURE (ΑΣ ΜΟΙΡΑΣΤΟΥΜΕ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΜΑΣ) Αυτό το πρόγραμμα πραγματοποιείται

Διαβάστε περισσότερα

Πέρσες και Έλληνες. υο κόσ'οι συγκρούονται

Πέρσες και Έλληνες. υο κόσ'οι συγκρούονται Πέρσες και Έλληνες υο κόσ'οι συγκρούονται Περσική Αυτοκρατορία Ιδρυτής ο Κύρος Α Πέρσες: ινδοευρω7αϊκή ο9οεθνία Νίκησαν τους Μήδους και τους αφο9οίωσαν Κράτος 7ολυεθνικό Περσική Αυτοκρατορία Περσική Αυτοκρατορία

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ Α

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ Α ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 31/05/2017 ΩΡΑ: 8:00-10:00 π.μ. ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ: ΑΡΙΘΜΟΣ:.. ΟΔΗΓΙΕΣ:

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΙΠΠΟΣ Β ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΦΙΛΙΠΠΟΣ Β ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ Β ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΙΛΙΠΠΟ Β Ο Φίλιππος της Μακεδονίας ή Φίλιππος Β o Μακεδών (382 336 π.χ.)ήταν ο βασιλιάς που έκανε τη Μακεδονία ισχυρό κράτος, ένωσε υπό την ηγεμονία του τα

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΚΕΙΟ ΣΟΛΕΑΣ Σχολική χρονιά 2008-2009

ΛΥΚΕΙΟ ΣΟΛΕΑΣ Σχολική χρονιά 2008-2009 ΛΥΚΕΙΟ ΣΟΛΕΑΣ Σχολική χρονιά 2008-2009 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2009 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 2 Ιουνίου 2009 ΩΡΑ: 07:45 10:15 Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από τρία μέρη και

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6326 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες ερωτήσεις: (με μαυρισμένα γράμματα είναι η σωστή

Διαβάστε περισσότερα

«ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ

«ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο η εξουσία πηγάζει από το λαό, ασκείται από τον λαό και υπηρετεί τα συμφέροντά του. Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η λήψη αποφάσεων με ψηφοφορία

Διαβάστε περισσότερα

Α Δηλιακή συμμαχία Πηγαίνετε στη σελίδα 99 και διαβάστε την πηγή. Ποια ήταν η έδρα της συμμαχίας; Ποιοι συμμετείχαν; Ποιος ήταν ο στόχος της συμμαχίας

Α Δηλιακή συμμαχία Πηγαίνετε στη σελίδα 99 και διαβάστε την πηγή. Ποια ήταν η έδρα της συμμαχίας; Ποιοι συμμετείχαν; Ποιος ήταν ο στόχος της συμμαχίας Κλασική εποχή Κλασική εποχή ονομάζεται η περίοδος από το 480 έως το 323 π.χ. Γιατί έχουν επιλεγεί αυτά τα έτη; 480π.Χ.: τέλος των περσικών πολέμων 323π.Χ.: θάνατος Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τι ονομάζουμε σήμερα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. βιβλ Μινωικός πολιτισμός ΙΣΤΟΡΙΑ Κ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. βιβλ Μινωικός πολιτισμός ΙΣΤΟΡΙΑ Κ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. βιβλ. 60-97 Μινωικός πολιτισμός Γενικές πληροφορίες Τι είναι ο Μινωικός πολιτισμός; Μινωικός πολιτισμός είναι ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την εποχή του χαλκού στην Κρήτη και φέρει

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΡΙΤΗ ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ

ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΡΙΤΗ ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΡΙΤΗ ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ 1. Από τη Γραμμική Β στην εισαγωγή του αλφαβήτου - Στον ελληνικό χώρο, υπήρχε ένα σύστημα γραφής μέχρι το 1200 π.χ. περίπου, η

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΤΑ: α. Γιατί μετακινούνταν οι άνθρωποι της Κύπρου κατά την Αρχαϊκή Εποχή; Ποιοι μετακινούνταν; Πού μετακινούνταν; Πώς μετακινούνταν;

ΚΑΡΤΑ: α. Γιατί μετακινούνταν οι άνθρωποι της Κύπρου κατά την Αρχαϊκή Εποχή; Ποιοι μετακινούνταν; Πού μετακινούνταν; Πώς μετακινούνταν; ΚΑΡΤΑ: α Πηγή 1: Κείμενο αρχαιολόγου Χιλιάδες ειδώλια, μικρά και μεγάλα, βρέθηκαν σε διάφορα ιερά της Κύπρου. Οι προσκυνητές αφιέρωναν τα ειδώλια στους θεούς και τις θέες τους. Πολλοί άνθρωποι όπως αγρότες,

Διαβάστε περισσότερα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα Ηφαίστειο της Θήρας Η Μινωική Κρήτη λόγω της εμπορικής αλλά και στρατηγικής θέσης της έγινε γρήγορα μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη. Οι Μινωίτες πωλούσαν τα προϊόντα τους σε όλη τη Μεσόγειο με αποτέλεσμα

Διαβάστε περισσότερα

Ογάµοςκαιηθέσητηςγυναίκας στηναρχαίααθήνα

Ογάµοςκαιηθέσητηςγυναίκας στηναρχαίααθήνα Ογάµοςκαιηθέσητηςγυναίκας στηναρχαίααθήνα 4 ο ΓυµνάσιοΗρακλείου σχολικόέτος 2012 13 Τµήµα : Α4 Επιµέλεια : Μυρτώ Παγωµενάκη, Νίκη Μαραζάκη, Ευγενία Ορφανουδάκη Φιλόλογος :Ευαγγελία Σερδάκη 1 ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΑΘΗΝΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. Ομάδα 1 η Δήμου Σωτήρης, Νακούτση Ευαγγελία, Τσιώλης Φώτης

ΤΟ ΑΘΗΝΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. Ομάδα 1 η Δήμου Σωτήρης, Νακούτση Ευαγγελία, Τσιώλης Φώτης ΤΟ ΑΘΗΝΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Ομάδα 1 η Δήμου Σωτήρης, Νακούτση Ευαγγελία, Τσιώλης Φώτης ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ Η Αθηναϊκή δημοκρατία ήταν το πολιτικό σύστημα που αναπτύχθηκε στην πόλη-κράτος της

Διαβάστε περισσότερα

33 ο δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης 2012 Χρήστος Σαμαντζόπουλος, εκπαιδευτικός

33 ο δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης 2012 Χρήστος Σαμαντζόπουλος, εκπαιδευτικός 33 ο δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης 2012 Χρήστος Σαμαντζόπουλος, εκπαιδευτικός Η εποχή των ανταλλαγών Οι αμφορείς ήταν αγγεία με τα οποία οι αρχαίοι Έλληνες μετέφεραν συνήθως κρασί ή λάδι με τα εμπορικά

Διαβάστε περισσότερα

7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ. αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις

7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ. αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις 7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις πώς διαχειρίστηκε ο Ηράκλειος τόσο τους κινδύνους που απειλούσαν τα σύνορα του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους όσο και τα σοβαρά προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η άφιξη του βασιλιά Γεωργίου του Α.

Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η άφιξη του βασιλιά Γεωργίου του Α. Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου Η άφιξη του βασιλιά Γεωργίου του Α. Χρονολόγιο 1844: Συνταγματική μοναρχία (σύνταγμα) 1862: Έξωση του Όθωνα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΑΘΛΗΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ

ΟΙ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΑΘΛΗΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ, ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΟΙ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΑΘΛΗΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ Σακελλαρίου Κίμων Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Πανελλήνιοικαιτοπικοίαγώνες.

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής τέχνης:

Διαβάστε περισσότερα

5η ιδακτική Ενότητα ΠΩΣ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

5η ιδακτική Ενότητα ΠΩΣ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ 5η ιδακτική Ενότητα ΠΩΣ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εργασία για το σπίτι Ποιες ήταν οι βασικές αρχές της ηµοκρατίας που ίσχυσε στην Αρχαία Ελλάδα; (Στο τέλος του κεφαλαίου παραθέτουµε αποσπάσµατα από το

Διαβάστε περισσότερα

Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ( π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή.

Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ( π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή. Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή. - Ο σημαντικότερος οικισμός ήταν η... - Κατά τη 2 η και 3 η χιλιετία

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ. ΤΑΞΗ: Α Γυμνασίου

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ. ΤΑΞΗ: Α Γυμνασίου ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015-2016 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Δευτέρα 13 Ιουνίου 2016 ΧΡΟΝΟΣ: 2 ώρες ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Α Γυμνασίου ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ: α) Το εξεταστικό

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Οι βυζαντινοί ήταν καλά πληροφορημένοι για τις γειτονικές χώρες από δικούς τους ανθρώπους. Όταν έφταναν επισκέπτες, έμποροι, μισθοφόροι ή στρατιωτικοί φυγάδες, ή ακόμα κρατικές

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής τέχνης:

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΟΛΕΜΙΔΙΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ Ονοματεπώνυμο:.. Τμήμα:. Αρ:

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΟΛΕΜΙΔΙΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ Ονοματεπώνυμο:.. Τμήμα:. Αρ: ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΟΛΕΜΙΔΙΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016 2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 Μάθημα: ΙΣΤΟΡΙΑ Τάξη: Α Ημερ.: 26 /05/2017 Διάρκεια εξέτασης: Δύο (2) ώρες Βαθμός:. Υπογραφή καθηγητή: Ονοματεπώνυμο:..

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ Τι είναι το έπος; Αρχικά η λέξη έπος σήμαινε «λόγος». Από τον 5ο αι. π.χ. όμως χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει το μεγάλο αφηγηματικό ποίημα σε δακτυλικό

Διαβάστε περισσότερα

Μιχάλης Κοκοντίνης. 1 Πειραματικό δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης Ε'1 τάξη Οι Ρωμαίοι κυβερνούν τους Έλληνες

Μιχάλης Κοκοντίνης. 1 Πειραματικό δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης Ε'1 τάξη Οι Ρωμαίοι κυβερνούν τους Έλληνες Μιχάλης Κοκοντίνης 1 Πειραματικό δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης Ε'1 τάξη 2017-18 1. Οι Ρωμαίοι κυβερνούν τους Έλληνες Πρώτη φροντίδα των Ρωμαίων ήταν να κρατήσουν τους Έλληνες διχασμένους και να τους εμποδίσουν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013 2014 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΤΑΞΗ: Α ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ΩΡΕΣ ΩΡΑ: 8.00 10.00 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 6/6/2014 ΤΟ ΓΡΑΠΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ 7 ΣΕΛΙΔΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι 1 Ενότητα #2: Βασικές Γνώσεις I Οικονομία και κοινωνία στη Βαρβαρική Δύση Νικόλαος Καραπιδάκης Τμήμα Ιστορίας 2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ. Οδυσσέας Περαντζάκης

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ. Οδυσσέας Περαντζάκης ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ Οδυσσέας Περαντζάκης Α 2 Η Σπάρτη ήταν πόλη-κράτος στην Αρχαία Ελλάδα. Ήταν χτισμένη στις όχθες του ποταμού Ευρώτα στη Λακωνία. Η Σπάρτη έχει μείνει γνωστή στην παγκόσμια ιστορία για τη στρατιωτική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΠ 11 - Οι Προϊστορικοί χρόνοι - onlearn.gr - ελπ -εαπ. Ενότητα πρώτη 1.1 : Νεολιθική εποχή (9.000 πΧ στην Εγγύς Ανατολή, 6.000 πΧ στην Ελλάδα): Η Παραγωγική επανάσταση

ΕΛΠ 11 - Οι Προϊστορικοί χρόνοι - onlearn.gr - ελπ -εαπ. Ενότητα πρώτη 1.1 : Νεολιθική εποχή (9.000 πΧ στην Εγγύς Ανατολή, 6.000 πΧ στην Ελλάδα): Η Παραγωγική επανάσταση Κεφάλαιο πρώτο : Οι Προϊστορικοί χρόνοι Ενότητα πρώτη 1.1 : Νεολιθική εποχή (9.000 πχ στην Εγγύς Ανατολή, 6.000 πχ στην Ελλάδα): Η Παραγωγική επανάσταση (Η Γεωργική επανάσταση) Ο άνθρωπος παύει να είναι

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Επανάληψη Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ο Κωνσταντίνος Βυζάντιο 1. Αποφασίζει τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ανατολή κοντά στο αρχαίο Βυζάντιο: νέο διοικητικό κέντρο η Κωνσταντινούπολη 2. 313

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ

Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ 4 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ - ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012 13 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΤΜΗΜΑ : Α4 ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΡΑΖΑΚΗ, ΜΑΡΙΑ ΜΕΡΑΜΒΕΛΙΩΤΑΚΗ, ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΠΑ ΑΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ : ΕΥ. ΣΕΡ ΑΚΗ 1 Ο ρόλος του οίκου

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΟΜΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΩΣ ΤΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. Χρονολογία. 100.000 ως 20.000 10.000. 7000 ως 6000. Νεότερη

ΣΥΝΤΟΜΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΩΣ ΤΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. Χρονολογία. 100.000 ως 20.000 10.000. 7000 ως 6000. Νεότερη ΣΥΝΤΟΜΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΩΣ ΤΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ Χρονολογία Ελλάδα - Αιγαίο 100.000 ως 20.000 Μέση και Νεότερη Παλαιολιθική 10.000 Μεσολιθική εποχή 7000 ως 6000 Έναρξη Νεολιθικής 5600 Μέση

Διαβάστε περισσότερα

Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ - I ΡΥΣΗ ΚΑΙ ΕΞEΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚHΣ EΝΩΣΗΣ

Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ - I ΡΥΣΗ ΚΑΙ ΕΞEΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚHΣ EΝΩΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΓ Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ - I ΡΥΣΗ ΚΑΙ ΕΞEΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚHΣ EΝΩΣΗΣ ΩΣ ΤΟ 1941 100 Α. ΚΛΕΙΣΤΕΣ Ή ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (ενδεικτικά παραδείγµατα) Ερωτήσεις διαζευκτικής απάντησης ή του τύπου

Διαβάστε περισσότερα

1. Να συσχετίσεις τους όρους της Στήλης Α με αυτούς της Στήλης Β, γράφοντας στα φύλλα

1. Να συσχετίσεις τους όρους της Στήλης Α με αυτούς της Στήλης Β, γράφοντας στα φύλλα ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2012-2013 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2013 ΜΑΘΗΜΑ: Ιστορία ΤΑΞΗ: Α ΒΑΘΜΟΣ:... ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 5. 6. 2013 ΥΠΟΓΡ. ΚΑΘ/ΤΗ:... ΧΡΟΝΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ: 2 ώρες ΕΠΩΝΥΜΟ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑ...Τμήμα...Αρ...

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ, ΒΙΒΛΙΟ 3 ο,70 (1,2)

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ, ΒΙΒΛΙΟ 3 ο,70 (1,2) ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ, ΒΙΒΛΙΟ 3 ο,70 (1,2) Εμφύλια διαμάχη στην Κέρκυρα Μετά την καταστολή της αποστασίας των Μυτιληναίων από τους Αθηναίους και την κατάληψη των Πλαταιών από τους Σπαρτιάτες(427π.Χ.),

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΡΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ

ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΡΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΡΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ - ΑΡΧΑΙΑ ΡΗΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ.. 3 ΝΕΝΙΚΗΚΑΜΕΝ.. 7 ΠΑΤΑΞΟΝ ΜΕΝ, ΑΚΟΥΣΟΝ ΔΕ 10 3 ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ Η αρχαία ελληνική ρηματική φράση

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3. Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ )

Κεφάλαιο 3. Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης 5 η ενότητα «Η Ελλάδα στον 20 ο αιώνα» 1 Κεφάλαιο 3 Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ. 186 189) Οι προσδοκίες, που καλλιέργησε στους υπόδουλους χριστιανικούς λαούς το κίνηµα των Νεοτούρκων το

Διαβάστε περισσότερα

Ειδικό Φροντιστήριο Στην Ελληνική Γλώσσα Απαντήσεις

Ειδικό Φροντιστήριο Στην Ελληνική Γλώσσα Απαντήσεις Απαντήσεις Α1. α. Κόμμα του Γ. Θεοτόκη: το κόμμα του Γ. θεοτόκη Αντιβενιζελικών. Σελ. 92-93 και Από τα Αντιβενιζελικά κόμματα..το πιο διαλλακτικό.σελ92 β. Προσωρινή Κυβέρνηση της Κρήτης(1905): Στο μεταξύ

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαία Ελληνική Ιστορία

Αρχαία Ελληνική Ιστορία Αρχαία Ελληνική Ιστορία Ενότητα 3: Σπάρτη - Λυκούργος Αγγελική Σύρκου Τμήμα Φιλολογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως

Διαβάστε περισσότερα

Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Π Ρ Ο Τ Υ Π Ο Γ Ε Ν Ι Κ Ο Λ Υ Κ Ε Ι Ο Α Ν Α Β Ρ Υ Τ Ω Ν Σ Χ Ο Λ Ι Κ Ο Ε Τ Ο Σ : 2 0 1 7-2 0 1 8 Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Η Κ Α Θ Η Γ Η Τ Ρ Ι Α : Β. Δ Η Μ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Τ Α

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α1 α. σχολικό βιβλίο, σελ. 46. Φεντερασιόν: ήταν μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της Θεσσαλονίκης, με πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοικτή σε νέες ιδέες

Διαβάστε περισσότερα