Ενδεικτικές Απαντήσεις Θεµάτων Πανελληνίων Αρχαία Ελληνικά Α1. Η Αρετή αναφέρεται στα «άθη» και στις «ράξεις», στα ο οία

Transcript

1 Ενδεικτικές Απαντήσεις Θεµάτων Πανελληνίων 2010 Αρχαία Ελληνικά Α1. Η Αρετή αναφέρεται στα «άθη» και στις «ράξεις», στα ο οία η υ ερβολή α οτελεί λάθος και ψέγεται, το ίδιο και η έλλειψη, ενώ το µέσον ε αινείται και είναι το σωστό φυσικά, και τα δυο αυτά άνε µαζί µε την αρετή. Ένα είδος µεσότητας είναι λοι όν η αρετή, καθώς έχει για στόχο της στο µέσον. Ε ι λέον, το λάθος γίνεται µε ολλούς τρό ους (γιατί το κακό και το ά ειρο άνε µαζί, ό ως δίδασκαν οι Πυθαγόρειοι, ενώ το καλό άει µαζί µε το ε ερασµένο), το σωστό όµως γίνεται µε ένα µόνο τρό ο (γι αυτό και το ρώτο είναι εύκολο, ενώ το άλλο είναι δύσκολο είναι εύκολο, ράγµατι, να α οτύχεις στο στόχο σου και είναι δύσκολο να τον ετύχεις) γι αυτό το λόγο λοι όν η υ ερβολή και η έλλειψη είναι χαρακτηριστικά της κακίας της αρετής και της µεσότητας της αρετής Β1. Ο Αριστοτέλης δέχεται την διδασκαλία των Πυθαγορείων για τις αντίθετες µεταξύ τους δυνάµεις ου κυβερνούν τον κόσµο. Αυτή η υθαγορική διδασκαλία " ερί εναντίων" ε ιχε στο κέντρο την ίστη ως α έναντι σε κάθε αρχή ου έχει τη δύναµηνα ε ιβληθεί υ άρχει µία άλλη ου υ οτάσσεται. Η τάξη, ε οµένως, η "αρµονία" στον κόσµο δίδασκαν οι Πυθαγόρειοι είναι το α οτέλεσµα της µοναρχίας, της ε ικράτησης και ε ιβολής του ενός α ό τα ενάντια. Οι δέκα αρχές των Πυθαγορείων, στις ο οίες αναφέρεται ο Αριστοτέλης, είναι οι εξής : Σύστοιχες µε την έννοια του "αγαθού" έρας εριττόν έν δεξιόν άρρεν ηρεµουν ευθύ φως αγαθόν τετράγωνον Σύστοιχες µε την έννοια του "κακού" ά ειρον άρτιον ληθος αριστερόν θηλυ κινούµενον καµ ύλον σκότος κακόν ετερόµηκες - 1 -

2 Η αντίθεση ανάµεσα στο "αµαρτάνειν" και το "κατορθουν", στο "λάθος" και στο "σωστό" σε σχέση µε τις δέκα αρχές των Πυθαγορείων. Α το αγαθόν / η ορθή ράξη Β το κακό / η εσφαλµένη ράξη 1. το κατορθουν (εστιν) µοναχως 1. τό µέν αµαρτάνειν εστιν ολλαχως 2. το αγαθόν (εστιν) του ε ερασµένου 2. το κακόν (εστιν) του α είρου 3. το ε ιτυχειν χαλε όν 3. το α οτυχειν του σκο ου ραδιον 4. εσθλοί εσµέν α λως 4. αντοδα ως δε κακοί (εσµέν) 5. η µεσότης της αρετης (εστιν) 5. της κακίας (εστιν) η υ ερβολή και η έλλειψης Συµ έρασµα : Η υ ερβολή και η έλλειψη είναι χαρακτηριστικά της κακίας και γίνονται µε ολλούς τρό ους και εύκολα, ενώ η µεσότητα είναι χαρακτηριστικό της αρετής και ε ιτυγχάνεται δύσκολα και µε έναν τρό ο. Ειδικότερα το να κάνουµε λάθος, το "κακόν" των Πυθαγορείων, γίνεται µε ολλούς τρό ους " ληθος", γιατί ανήκει στο χώρο του "α είρου", του αδιαµόρφωτου δηλαδή και ασαφούς ως ρος τα όρια, α ο ροσανατολίζοντας την ανθρώ ινη λογική. Αντίθετα, η ε ίτευξη του "αγαθού", του σωστού γίνεται µ έναν τρό ο, "έν", γαιτί το αγαθό έχει σαφή όρια, έχει " έρας", ου του ροσδίδει συµµετρία και τελειότητα. Αυτή η συγκεκριµένη και ε ερασµένη ολοκληρωµένη µορφή του "αγαθου", των καλών ράξεων καθιστά την ε ίτευξη τους δύσκολη και κο ιώδη, σε αντίθεση µε το "κακό" ου η αµορφία του και η ολυµορφία του το καθιστούν εύκολο. Αυτή η ολυµορφία και το "ά ειρον" της κακίας τη συνδέουν µε την υ ερβολή και την έλλειψη. Οδηγούνται δηλαδή, οι άνθρω οι στη κακία µέσα α ό την υ ερβολή, κάνοντας ράξεις και ενέργειες σε υ ερβολικό βαθµό ή αραβλέ οντας να κάνουν αυτά ου ρέ ει. Παράλληλα υ άρχουν ολλές διαβαθµίσεις άνω α ό το µέτρο γι αυτούς ου το ξε ερνούν και κάτω α ό το µέτρο γι αυτούς ου υ ολεί ονται (= αντοδα ως κακοί // ένας ο δρόµος του θεού και χίλιοι του διαβόλου). Σ αντίθεση η µοναδικότητα και το έρας της "αρετής" τη συνδέυν µε τη µεσότητα. Η ζωή, δηλαδή, του ενάρετου είναι σταθερά ροσηλωµένη σε αρχές και αξίες µε στόχο το µέτρο

3 Β2. Τα βασικά στοχεία της αρετής (( ii )) ""η αρ εε ττή έέ ξξ ιι ςς ρ οοα ιιρ εε ττ ιική "" Η αρετή σύµφωνα µε τον ορισµό του Αριστοτέλη είναι έξη, ενεργητική δηλαδή ψυχική κατάσταση ου γεννιέται µε τον εθισµό, την οµοιότρο η ε ανάληψη ορισµένης στάσης α έναντι στα άθη ου σταδιακά διαµορφώνει ένα µόνιµο και σταθερό τρό ο ενέργειας του ατόµου. Φυσικά, η αρετή ως έξη ροϋ οθέτει την ε ανάληψη µετριο αθών καλών αντιδράσεων α έναντι στα άθη. Για αράδειγµα, " η οργή" α οβαίνει καλή έξη, αν εκφράζεται µε µε τρο και α οκλείει τη σφοδρότητα ή την υ οτονικότητα της αντίδρασης. Και αφού ο Αριστοτέλης ροσδιόρισε ως " ροσεχές γένος" της αρετής τις έξεις (=το λησιέστερο δηλαδή σύνολο στο ο οίο υ άγεται η οριστέα έννοια της αρετής είναι οι έξεις), ροσ αθεί να καθορίσει την "ειδο οιό διαφορά", το ιδιαίτερο δηλαδή γνώρισµα ου διακρίνει την οριστέα έννοια α ό τις οµοιογενείς. Ειδο οιός, λοι όν, διαφορά της αρετής α ό τις άλλες έξεις είναι η " ροαίρεση" και ο "ορθός λόγος". Η ροαίρεση δεν είναι µια τυχαία και α ερίσκε τη ε ιλογή, αλλά είναι ε ιλογή, ύστερα α ό ώριµη σκέψη, ανάµεσα σε δύο ή ερισσότερα ράγµατα ου έχω τη δυνατότητα και την ελευθερία να ε ιλέξω. Η ροαίρεση είναι ο υρήνας της ηθικής ράξης, η ο οία δεν αξιολογείται µε βάση τα ενδεχόµενα α οτελέσµατά της, αλλά µε κριτήριο τη λογική και την ελευθερία της βούλησης ου συντέλεσαν στην ε ιλογή. Η αρετή βρίσκεται εν µεσότητι τη ρος ηµάς (= στο µέσο το σε σχέση µε εµάς). Το δεύτερο χαρακτηριστικό της αρετής είναι η «µεσότητα» σε σχέση µε εµάς, είναι δηλαδή η αρετή υ οκειµενική και ροσαρµόζεται κάθε φορά στις διαφορετικές συνθήκες ου εκδηλώνεται το άθος. Ε οµένως, είναι ροσω ική ευθύνη του ατόµου να καθορίζει το δεί (= το ρέ ει), τη µεσότητα των ράξεών του, µε βάση ωστόσο τον κοινό κανόνα, τον ορθό λόγο του συνετού ανθρώ ου ωρισµένη λόγω ω αν φρόνιµος ορίσειεν Η υ οκειµενική µεσότητα, δεν καθορίζεται, ό ως ροαναφέρθηκε, αυθαίρετα µε βάση την υ οκειµενική κρίση του ατόµου, αλλά µε βάση την ορθή κρίση- λόγο του συνετού ανθρώ ου. Ο ορθός λόγος θα καθορίσει λοι όν, το δέον σε κέθε ατοµική ράξη κριτήριο ου άρει ως ένα βαθµό τον υ οκειµενισµό της µεσότητας καθιστώντας κατά κά οιο τρό ο την αρετή έννοια αντικειµενική. Με αυτόν τον τρό ο η αρετή συνδέεται µε το «έλλογον µέρος» της ψυχής του ανθρώ ου. «Με τον όρο ορθός λόγος ο Αριστοτέλης εννοεί την νευµατική δραστηριότητα ου δίνει τις κατευθυντήριες γραµµές για το ανθρώ ινο ράττειν. Στον Προτρε τικό µιλάει για την ορθή κρίση και φρόνηση ου έχει τη δύναµη να καθορίζει τι ρέ ει και τι δεν ρέ ει να κάνουµε» Ο ορθός λόγος είναι µια διανοητική οιότητα, η ο οία στην ηθική του Αριστοτέλη έχει την ίδια λειτουργία µε τη γνώση των ιδεών στον Πλάτωνα. Το - 3 -

4 διανόηµα, θα µ ορούσε σχεδόν να ει κανείς, η ίστη, ότι υ άρχει ένας στόχος, στον ο οίο στρέφει το βλέµµα του ό οιος διαθέτει τον ορθό λόγο, για να εντείνει, ανάλογα, ή να χαλαρώσει έ ειτα τις ροσ άθειες του, ασφαλώς δεν βρίσκεται τυχαία στο κέντρο του ενδιαφέροντος των Ηθικών Νικοµαχείων στην αρχή του βιβλίου Ζ. Αυτή η ικανότητα να βλέ ουµε σωστά τα ράγµατα, στον Αριστοτέλη, αντίθετα µε τον Πλάτωνα, δεν έχει τί οτα µυστηριώδες, αλλά είναι κάτι έµφυτο ου, καλλιεργούµενο µε την αγωγή, γίνεται τελικά καρ ός της εµ ειρίας και της σοφίας. Θα µ ορούσαµε ίσως να ούµε ότι εδώ συναντάµε µια σταθερά του αριστοτελικού στοχασµού. Αν και ο Αριστοτέλης ε εξεργάστηκε φιλοσοφικά την έννοια του ορθού λόγου, αυτή η έννοια είναι σωκρατική κληρονοµιά, ό ως και η ορθή δόξα στον Μένωνα 95. Για τον Σωκράτη η ειδηµοσύνη, η ορθότητα κα το ε ιχείρηµα το ο οίο κατά το συλλογισµό µου φαίνεται το καλύτερο ήταν οι θεµελιακές ροτάσεις της ηθικής του. Στη δεδοµένη ιστορική κατάσταση ήταν φυσικό ο Αριστοτέλης να ξεκινήσει α ό την εµ ιστοσύνη του Σωκράτη στην έλλογη κρίση. Β3. Η αράδοση λέει ως όταν έφευγε ο Αριστοτέλης και στο τέλος του Σωκράτη σχολικό βιβλίο σελίδες Β4. σχέση έξις Ανόρθωση κατορθούται Καθαίρεση ροαιρετική Α άθεια άθη Υ όλοι ο έλλειψις ιαβλητός υ ερβολήν Εικαστικός είκαζον Ουσία ούσα/εστίν Πρακτική ράξεις Ραστώνη ράδιον Γ1. Αν, λοι όν, θα ζήσω για ερισσότερο καιρό, ίσως θα αραστεί αναγκαίο να υφίσταµαι τα βάρη του γήρατος και να βλέ ω και να ακούω λιγότερο και να σκέφτοµαι χειρότερα και να γίνοµαι ιο συµ αθής και να ξεχνώ ιο εύκολα και α ό αυτούς ους ο οίους στο αρελθόν ήµουν καλύτερος να γίνοµαι χειρότερος. Αλλά, όµως, η ζωή δε θα µ ορούσε να είναι υ οφερτή, αν δεν αντιλαµβανόµουν αυτά αν όµως αντιλαµβάνοµαι ως δεν είµαι αναγκασµένος να ζώ και χειρότερα και µε ερισσότερη δυσφορία; Αλλά, όµως, αν βέβαια θα εθάνω µε άδικο τρό ο, αυτό θα ήταν αισχρό για όσους µε - 4 -

5 σκότωσαν άδικα γιατί αν είναι η αδικία αισχρή ράξη ως δεν είναι ντρο ιαστικό το να κάνει κανείς οτιδή οτε µε άδικο τρό ο; Γ2. λείω: ολλοις Γήρας: γηρα υσµαθέστερον: δυσµαθη Ταυτα: τουταις Εµέ: υµών Οραν: εωρα Α οβαίνειν: α οβήθι Γίγνεσθαι: γενοίµεθα Αισθανόµενον: ήσθηνται Αδικείν: αδικησαι Γ3α. ε ιτελεισθαι: τελικό α αρέµφατο, υ οκείµενο στην α ρόσω η έκφραση αναγκαίον έσται (αναγκαστική ετερο ροσω ία) Πρότερον: ε ιρρηµατικός ροσδιορισµός του χρόνου ροσδιορίζει το βελτίων ην Τούτων: β όρος σύγκρισης ( ο α όρος είναι το εννοούµενο µε ), ου εκφέρεται µε α λή γενική (γενική συγκριτική) συγκριτική λέξη το χείρω Αβίωτος: κατηγορούµενο ου αναφέρεται στο υ οκείµενο ο βίος µέσω του συνδετικού αν είη εµέ : αντικείµενο στη µετοχή τοις α οκείνασι οτιουν : αντικείµενο στο οιείν Γ3β. Υ όθεση: ταυτα γε µη αισθανοµένω (ϋ οθετική µετοχή) Α όδοση: αψίωτος αν ειην ο βίος (δυνητική ευκτική) Ο αρα άνω λανθάνων υ οθετικός λόγος δηλώνει την α λή σκέψη του λέγοντος. Η υ οθετική µετοχή αναλύεται στην εξής υ οθετική ρόταση: ει µη ταυτα γε αισθανοίµην