ÐÉÓÔÇ ÁÈÅÚÁ ÊÁÉ ÓÕÃ ÑÏÍÁ ÂÇÌÁÔÁ Ç ÊÏÉÍÏÔÇÔÁ ÔÙÍ ÁËÂÁÍÙÍ ÊÁÈÏËÉÊÙÍ ÏÉÊÏÃÅÍÅÉÁ: ¼ôáí ï åíáò áðü ôïõò äýï äåí ðéóôåýåé

Transcript

1 ÄÉÌÇÍÉÁÉÏ ÊÁÈÏËÉÊÏ ÐÅÑÉÏÄÉÊÏ ÈÑÇÓÊÅÕÔÉÊÏÕ & ÊÏÉÍÙÍÉÊÏÕ ÐÑÏÂËÇÌÁÔÉÓÌÏÕ ÔÅÕ ÏÓ 1050 ÌÁÑÔÉÏÓ-ÁÐÑÉËÉÏÓ 2008 ÔéìÞ ôåý ïõò: 5 åõñþ ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ ÓÕÃ ÑÏÍÁ ÂÇÌÁÔÁ Ç ÊÏÉÍÏÔÇÔÁ ÔÙÍ ÁËÂÁÍÙÍ ÊÁÈÏËÉÊÙÍ ÏÉÊÏÃÅÍÅÉÁ: ¼ôáí ï åíáò áðü ôïõò äýï äåí ðéóôåýåé

2 ÐÅÑÉÅ ÏÌÅÍÁ ÅDITORIAL Áíïé ôïß Ïñßæïíôåò Áããåëéïöüñïò Êùäéêüò: 1044 Ýôïò ßäñõóçò: 1900 Éäéïêôçóßá: Ðßóôç & ÆùÞ ÁóôéêÞ Ìç ÊåñäïóêïðéêÞ Åôáéñåßá Ì. Âüäá 28 & Óìýñíçò 28, ÁèÞíá Åêäüôçò - ÄéåõèõíôÞò: ð. Èåüäùñïò Êïíôßäçò ÓõíôáêôéêÞ åðéôñïðþ: Ãñáììáôåßá: ÓõíäñïìÝò: ð. ÃáâñéÞë Ìáñáãêüò ð. Óåâáóôéáíüò ÖñÝñçò, ð. Ìé áþë Ñïýóóïò, ÄáíÜç Áíáãíùóôïðïýëïõ, ÅéñÞíç ÊïõôåëÜêç. ÅéñÞíç ÊïõôåëÜêç Óìýñíçò 27, ÁèÞíá Ôçë , öáî athensj@jesuites.com Åóùôåñéêïý 20 åõñþ Åîùôåñéêïý 25 åõñþ ÔéìÞ ôåý ïõò 5 åõñþ. Êáëëéôå íéêþ åðéìýëåéá: Åêôýðùóç: ÄÉÌÇÍÉÁÉÏ ÊÁÈÏËÉÊÏ ÐÅÑÉÏÄÉÊÏ ÈÑÇÓÊÅÕÔÉÊÏÕ & ÊÏÉÍÙÍÉÊÏÕ ÐÑÏÂËÇÌÁÔÉÓÌÏÕ ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ ÔÅÕ ÏÓ 1050 ÌÁÑÔÉÏÓ-ÁÐÑÉËÉÏÓ 2008 ÔéìÞ ôåý ïõò: 5 åõñþ ÓÕà ÑÏÍÁ ÂÇÌÁÔÁ Ç ÊÏÉÍÏÔÇÔÁ ÔÙÍ ÁËÂÁÍÙÍ ÊÁÈÏËÉÊÙÍ ÏÉÊÏÃÅÍÅÉÁ: ¼ôáí ï åíáò áðü ôïõò äýï äåí ðéóôåýåé ÔõðïêõêëáäéêÞ Á.Å. ÌÜíá Óýñïò ôçë ÅDITORIAL To èýìá: ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ Åñåõíá - åðéìýëåéá: È. Êïíôßäçò ÓÕà ÑÏÍÁ ÂÇÌÁÔÁ Óôçí Ðßóôç êáé óôïí Ðïëéôéóìü Ç ÊÏÉÍÏÔÇÔÁ ÔÙÍ ÁËÂÁÍÙÍ ÊÁÈÏËÉÊÙÍ ÑåðïñôÜæ: ÅéñÞíç ÊïõôåëÜêç ÏÉÊÏÃÅÍÅÉÁ: ÏÔÁÍ Ï ÅÍÁÓ ÁÐÏ ÔÏÕÓ ÄÕÏ ÄÅÍ ÐÉÓÔÅÕÅÉ ÐÍÅÕÌÁÔÉÊÇ ÆÙÇ ÊÏÍÔÁ ÓÔÁ ÃÅÃÏÍÏÔÁ ÂÉÂËÉÏÐÁÑÏÕÓÉÁÓÇ π. Θεόδωρος Κοντίδης Διευθυντής Ìε την εκλογή του νέου Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Ιερωνύμου, μετά την εκδημία του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, μια νέα σελίδα ανοίγει για την τοπική ορθόδοξη Εκκλησία, γεγονός που έχει σημασία για όλη την ελληνική κοινωνία. Ο εκλιπών αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος επεδίωξε να δώσει στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος ένα ρόλο πιο έντονο και πιο παρεμβατικό μέσα στις υποθέσεις που απασχολούν την ελληνική κοινωνία. Αυτό δεν είναι αρνητικό. Το ε- ρώτημα είναι τι είδους παρεμβάσεις είναι αυτές. Η Εκκλησία μπορεί να παρεμβαίνει για να δώσει ελπίδα, νόημα και πίστη στη ζωή του ανθρώπου, όπως επίσης και για να υποστηρίξει μια κοινωνική ιδεολογία, μια αντίληψη της παράδοσης και της πολιτικής ζωής, μια αντίληψη του πολιτισμού ή και όλα αυτά μαζί. Στον τρόπο με τον οποίο ενήργησε ο εκλιπών αρχιεπίσκοπος βρήκε, αναμφισβήτητα, μεγάλη υποστήριξη από τον κόσμο, αλλά αντιμετώπισε και εντονότατες κριτικές. Από τη μεριά μας, οι στόχοι και το ύφος αυτής Ç Åêêëçóßá ìðïñåß íá ðáñåìâáßíåé της παρεμβατικότητας προκάλεσαν, από την αρχή, ãéá íá äþóåé åëðßäá, íüçìá êáé ðßóôç τις πιο σοβαρές επιφυλάξεις. Η ελληνική κοινωνία, όμως, απογοητευμένη από óôç æùþ ôïõ áíèñþðïõ, üðùò åðßóçò πολλούς και από πολλά, σε καιρούς ταραγμένους, ζητά επίμονα να προσβλέψει σε κάποιον, να πάρει κου- êáé ãéá íá õðïóôçñßîåé ìéá êïéíùíéêþ ράγιο, να βρει μια ηθική αναφορά. éäåïëïãßá, ìéá áíôßëçøç ôçò ðáñüäïóçò Από τις σελίδες του περιοδικού μας εκφράζουμε êáé ôçò ðïëéôéêþò æùþò, ìéá áíôßëçøç στον νέο αρχιεπίσκοπο την ευχή, με τη βοήθεια του Θεού, να επιτελέσει τα υψηλά του καθήκοντα, να ôïõ ðïëéôéóìïý Þ êáé üëá áõôü ìáæß. συμβάλει στην προσέγγιση της Εκκλησίας και του σύγχρονου ανθρώπου, στην προσέγγιση των ορθοδόξων Εκκλησιών μεταξύ τους, και -θα θέλαμε να προσθέσουμε- στην προσέγγιση της καθολικής και της ορθοδόξου Εκκλησίας. Και να που αμέσως προέκυψε ως πρόβλημα για την Εκκλησία το θέμα του συμβολαίου συμβίωσης, θέμα σημαντικό και μεγάλο το οποίο θα μας απασχολήσει σε έ- να από τα επόμενα τεύχη μας. Δεν μπορούμε όμως να μην σταθούμε σε ένα συγκεκριμένο σημείο από την απάντηση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου επί του θέματος. "Η Εκκλησία δέχεται και ευλογεί την παραδεδομένη τέλεση του Γάμου κατά το Ορθόδοξο Τυπικό, ενώ θεωρεί πορνεία κάθε άλλη "συζυγική" σχέση εκτός αυτού", δήλωσε ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Άνθιμος εκ μέρους των μελών της Ιεράς Συνόδου. Δηλαδή, μας λέει η Ιερά Σύνοδος ότι όσοι παντρεύτηκαν με πολιτικό γάμο και είναι σύζυγοι και γονείς είναι πόρνοι! Τα παιδιά τους είναι νόθα! Ίσως και όσες μικτές οικογένειες τέλεσαν μόνο καθολικό γάμο να είναι και αυτοί πόρνοι! Τέτοιοι χαρακτηρισμοί είναι παράλογοι και προσβλητικοί όχι μόνο για όσους τέλεσαν πολιτικό γάμο, αλλά και για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο. Η ορθόδοξη ιεραρχία μπορεί να έχει βάσιμους λόγους να διαφωνεί ή να αντιδρά στο συμβόλαιο συμβίωσης, αλλά, αν θέλει να κρατήσει τη σοβαρότητά της, πρέπει να αλλάξει στάση. Οι έλληνες πολίτες δεν είναι ούτε ανήλικοι ούτε ανήθικοι για να αντιμετωπίζονται με αυτόν τον τρόπο. ISSN

3 ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ - Bernard Russel, Êåßìåíá ãéá ôç èñçóêåßá (éä. Ãéáôß äåí åßìáé ñéóôéáíüò) Scripta, ÁèÞíá, Michel Onfray, Ðñáãìáôåßá ðåñß áèåïëïãßáò. ÖõóéêÞ ôçò ìåôáöõóéêþò, ÅîÜíôáò, ÁèÞíá, Richard Dawkins, Ç ðåñß Èåïý áõôáðüôç, ÊÜôïðôñï, ÁèÞíá, Julian Baggini, Áèåúóìüò, ÅëëçíéêÜ ÃñÜììáôá, ÁèÞíá, Ðßóôç êáé ÁèåÀá Ôá ôåëåõôáßá ñüíéá åßäå ôï öùò ôçò äçìïóéüôçôáò ìéá óåéñü âéâëßùí, ôá ïðïßá õðïóôçñßæïõí ôçí áèåàá êáé áðïññßðôïõí ôç èñçóêåßá êáé, åéäéêüôåñá, ôï ñéóôéáíéóìü. Áöéåñþíïõìå áõôüí ôï öüêåëï óôï èýìá ôçò ðßóôçò êáé ôçò áèåàáò, ìå ðñüèåóç íá öùôßóïõìå ôï æþôçìá áõôü. Ôá åðé åéñþìáôá ôçò áèåàáò ðñïýñ ïíôáé êõñßùò áðü ôï - Æùñæ ÌéíïõÜ, Ç éóôïñßá ôçò áèåúáò, ÍÜñêéóóïò, ÁèÞíá, ÌÜèéïõ Áëôåñ, Ï Èåüò óôïí åãêýöáëï, Ùêåáíßäá, ÁèÞíá, Ãéþñãïò Ðáìðïýêçò, Óôçí ôñï éü ôïõ åíüò Èåïý, Åëëçíéêü -Ëïãïôå íéêü êáé Éóôïñéêü Áñ åßï, ÁèÞíá þñï ôçò åðéóôþìçò êáé áðü ôï þñï ôçò çèéêþò. Éó õñßæïíôáé, äçëáäþ, üôé üóï ðåñéóóüôåñåò åðéóôçìïíéêýò ãíþóåéò Ý ïõìå ôüóï ëéãüôåñï ðéóôåýïõìå óôï Èåü êáé ïôé åðßóçò, ç áðáëëáãþ áðü Èåü êüíåé ôïí Üíèñùðï êáëýôåñï, ðéï õðåýèõíï, ðéï åëåýèåñï êáé ðéï åõôõ éóìýíï. Åßíáé üíôùò Ýôóé; Επιμέλεια: π. Θεόδωρος Κοντίδης 4 5

4 ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ Åðé åéñþìáôá õðýñ ôçò áèåàáò áðü ôï þñï ôçò ãíþóçò êáé ôçò åðéóôþìçò: É. Ç Âßâëïò åßíáé ìõèïëïãßá êáé óêïôáäéóìüò. Ôα παραπάνω βιβλία αναφέρονται στη Βίβλο, για να δείξουν πόσο ανεδαφική και παράλογη είναι αυτή: Η δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου, η δημιουργία της γυναίκας, οι ιστορίες του Αδάμ και του Νώε, κ.α. ή, ακόμη, μεταγενέστερα, στην Καινή Διαθήκη τα θαύματα του Ιησού, η γενεαλογία του κ.α. Οι υποστηρικτές της αθεϊας βρίσκουν εδώ άφθονο υλικό για να κατηγορήσουν και να χλευάσουν. Τα κείμενα της Βίβλου παρουσιάζονται σαν ξεπερασμένη μυθολογία και πολλές φορές, ξεκάθαρα, σαν ανοησίες. Ως απάντηση πρέπει να σημειώσουμε, αρχικά, ότι η Βίβλος είναι ένα σύνθετο βιβλίο. Μέσα σε αυτό βρίσκουμε αφήγηση ιστορικών γεγονότων, βρίσκουμε αφήγηση μύθων και θρύλων για τους προπάτορες και την αρχή της θρησκευτικής κοινότητας, βρίσκουμε ποιήματα, προσευχές, διδακτικές ιστορίες και παροιμίες ή, ακόμη, νομικά κείμενα και διάφορους λατρευτικούς κανονισμούς. Πρέπει λοιπόν να ξέρουμε κάθε φορά με τι έχουμε να κάνουμε. Η αφήγηση της δημιουργίας του κόσμου και του ανθρώπου δεν είναι ιστορική. Πρόκειται για μια αλήθεια σχετικά με τον άνθρωπο και το Θεό, η οποία εκφράζεται με μια συμβολική ιστορία. Η Βίβλος θέλει να μας πει ποια είναι η σχέση του Θεού με τον άνθρωπο και ποιο το νόημα της ζωής του ανθρώπου μπροστά στο Θεό. Αυτό το κάνει με αφηγήσεις, οι οποίες χρησιμοποιούν τις γνώσεις εκείνης της εποχής για τον κόσμο, της ε- ποχής δηλαδή που γράφτηκαν αυτά τα κείμενα, πριν το 500 πχ. Αυτές οι αντιλήψεις για τον κόσμο ξεπεράστηκαν από την πρόοδο της επιστήμης. Το δίδαγμα όμως για τη σχέση του Θεού με τον άνθρωπο είναι πάντα έ- γκυρο και σχετικά με αυτό, ως πιστοί, έχουμε να κάνουμε με θεόπνευστο λόγο. Ο απαγορευμένος καρπός του δένδρου της γνώσης του καλού και του κακού δεν είναι μια απόρριψη της γνώσης γενικά, όπως ο Μ. Ονφραί και άλλοι ισχυρίζονται. Άλλο είναι το νόημα. Είναι σαν να λέει ο Θεός στον άνθρωπο: Μπορείς να φας, από όλους τους καρπούς του κήπου εκτός από αυτόν. Πολλά μπορείς να κάνεις, αλλά όχι τα πάντα. Αν νομίσεις ότι μπορείς να κάνεις τα πάντα και δε δεχθείς κανόνες και όρια στον εαυτό σου, που εγώ σου δίνω, τότε προσποιείσαι τον παντοδύναμο και παίζεις το Θεό. Αυτός ο δρόμος είναι αυτοκαταστροφικός. Πόσο αλήθεια είναι αυτό, το βλέπουμε καθημερινά στην οικογενειακή ή την πολιτική ζωή. Όταν δεν έχουμε όρια και κανόνες στο εγώ και στο θέλω, τότε προσπαθούμε να κάνουμε τους άλλους σκλάβους μας. Ο Ρ. Ντώκινς παρουσιάζει χλευαστικά τη γενεαλογία του Ιησού που βρίσκουμε στην Καινή Διαθήκη. Πράγματι, έχουμε μια γενεαλογία του Ιησού στο κατά Ματθαίο ευαγγέλιο και μια στο κατά Λουκά διαφορετικές μεταξύ τους. Αυτό είναι εξαρχής γνωστό και κανείς από τους μεγάλους θεολόγους της Εκκλησίας δε σκέφτηκε ποτέ να το διορθώσει. Ο Ματθαίος ανάγει τη γενιά του Ιησού α- πό πατέρα σε πατέρα μέχρι τον Αβραάμ. Αυτό σημαίνει ότι το έργο του Ιησού αγκαλιάζει όλη τη γενιά του Αβραάμ, δηλαδή όλο το λαό του Ισραήλ. Οι γενιές παρουσιάζονται σε ε- φτάδες και η έβδομη εφτάδα εγκαινιάζεται με τον Ιησού. Δεδομένου ότι ο αριθμός εφτά συμβολίζει την τελειότητα, όλοι οι σύγχρονοι του ευαγγελιστή καταλαβαίνουν ότι ο Ιησούς είναι το πλήρωμα του χρόνου και η αρχή της μεσσιανικής εποχής. Ο Λουκάς απευθύνεται σε ένα ευρύτερο κοινό, γράφει και για Έλληνες και άλλα έθνη, οπότε ανάγει τη γενιά του Ιησού μέχρι τον Αδάμ, για να δείξει ότι η σωτηρία του Ιησού αγκαλιάζει όλη την ανθρωπότητα. Τα ονόματα των πατέρων παρουσιάζονται κατά την παράδοση και σύμφωνα με τις επιλογές του ευαγγελιστή. Αντικειμενική γνώση της καταγωγής της οικογένειας του Ιησού οι ευαγγελιστές ούτε θα μπορούσαν να έχουν ούτε τους ενδιαφέρει κάτι τέτοιο. ÐñÝðåé íá Ý ïõìå ëßãåò ãíþóåéò ãéá ôçí éóôïñßá êáé ôç íïïôñïðßá ôùí áíèñþðùí ðïõ Ýãñáøáí Βλέπουμε, λοιπόν, ότι πρέπει να ερμηνεύουμε τη Βίβλο σύμφωνα με την κοινωνία και τον πολιτισμό μέσα στον οποίο γράφτηκε. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας τον τρόπο γραφής και τη νοοτροπία της εποχής για να καταλάβουμε τι θέλει να μας πει. ôç Âßâëï, þóôå íá ôçí êáôáëüâïõìå óùóôü. 6 7

5 ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ Αυτό το απλό πράγμα κανείς από τους ανωτέρω συγγραφείς δεν μπήκε στον κόπο να το κάνει. Θα πρέπει, τέλος, να παρατηρήσουμε ότι η απόρριψη της Βίβλου και του χριστιανισμού δεν οδηγεί τους ανθρώπους σε μεγαλύτερη ελευθερία και γνώση, αλλά, τις περισσότερες φορές, σε δεισιδαιμονίες και σε άλλες πιο πρωτόγονες μορφές θρησκευτικής ζωής, όπως η μαγεία και η αστρολογία. Η Βίβλος, για παράδειγμα, μας έδωσε, μεταξύ άλλων, δύο σημαντικά πράγματα: Πρώτον, δίδαξε ÉÉ. Ï Èåüò åßíáé ìéá éäýá ùñßò áíôßêñéóìá êáé ç èñçóêåßá èåùñåß ãéá ðñáãìáôéêüôçôá êáôáóêåõüóìáôá ôçò öáíôáóßáò. Ôα παραπάνω βιβλία υπέρ του αθεϊσμού αναφέρονται στα παραδοσιακά επιχειρήματα υπέρ της ύπαρξης του Θεού και τα απορρίπτουν. Θεωρούν ότι η επιστήμη είναι αυτή που εκτόπισε και έσβησε το Θεό από το σύγχρονο πολιτισμό: Η αστρονομία εξηγεί τους νόμους της φυσικής και την εξέλιξη του φυσικού κόσμου από τα πρώτα κλάσματα του δευτερολέπτου της Μεγάλης Έ- κρηξης μέχρι σήμερα. Η βιολογία περιγράφει την εξέλιξη των ζωντανών οργανισμών από τα πρώτα κύτταρα μέχρι τον άνθρωπο. Επίσης, η ιστορία μας διδάσκει πώς προκύπτουν τα ιερά κείμενα και οι κοινότητες που τα έ- χουν, ενώ παράλληλα ανακαλύπτουμε και γεγονότα, τα οποία τα ιερά κείμενα παραποιούν ή παραλλάσσουν. ότι ο Θεός είναι πέρα από τον κόσμο και δημιουργός του κόσμου. Άρα ο κόσμος δεν είναι ούτε θεϊκός ούτε μαγικός. Αυτό έδωσε μεγάλη ελευθερία στον άνθρωπο, για να κινηθεί αυτόνομα μέσα στον κόσμο. Δεύτερον, τα καθήκοντα του πιστού απέναντι στο Θεό, εκτός από τη λατρεία, συμπεριλαμβάνουν και την κοινωνική δικαιοσύνη και τη συμπαράσταση στον πλησίον. Αυτά τα δύο σημαντικά χαρακτηριστικά της Βίβλου στις νέες μορφές θρησκείας όπως αστρολογία, ταρώ, Νέα Εποχή, σαϊεντολογία, ανατολικές θρησκείες, υποχωρούν και μειώνονται. Εφόσον έχουμε, λοιπόν, την επιστήμη, δεν υπάρχει χώρος για το Θεό. Απαντώντας, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η θεολογία δε μιλά για αποδείξεις ύπαρξης του Θεού. Και τα επιχειρήματα υπέρ του Θεού τα ονομάζει ενδείξεις ή οδούς, αναγνωρίζοντας ότι κανέναν δεν αναγκάζουν να πιστέψει. Τα παραδοσιακά επιχειρήματα που οδηγούν στο Θεό είναι γνωστά: Η ομορφιά και η πολυπλοκότητα του κόσμου μάς κάνουν να σκεφτόμαστε ότι υπάρχει κάποιος πάνσοφος δημιουργός που τα έφτιαξε όλα αυτά. Όλα όσα συμβαίνουν στο φυσικό κόσμο έχουν μια αιτία και μια κινητήρια δύναμη, το Θεό. Τέτοια επιχειρήματα είναι αποδεκτά από ορισμένους στοχαστές, ενώ από άλλους δεν είναι. Ορισμένοι, όπως ο Ράσσελ, ρωτάνε απλά: Και ποιος έφτιαξε το Θεό; Αν κανείς δεν έφτιαξε το Θεό, τότε και κανείς δεν έφτιαξε τον κόσμο. Εδώ, βεβαίως, θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ότι ο Θεός και ο κόσμος δεν είναι το ίδιο. Ο κόσμος είναι κάτι σχετικό, που έχει ανάγκη να εξηγηθεί. Ο Θεός είναι κάτι απόλυτο και αιώνιο, που δεν εξηγείται από κάτι άλλο. Αυτό όμως το απόλυτο και αιώνιο, δεν έχει νόημα για όσους τίθενται στην άλλη πλευρά. Όσοι στοχαστές βρίσκονται στο εμπειρικό ρεύμα δε δέχονται τα παραπάνω επιχειρήματα (όπως ο Χιουμ), ενώ ορισμένοι άλλοι που τοποθετούνται στο ιδεαλιστικό ρεύμα (όπως ο Καρτέσιος) τα δέχονται. Και στις δύο πλευρές θα βρούμε μεγάλους φιλοσόφους. Ως βασικό τους όπλο, όμως, οι αθεϊστές θεωρούν την επιστήμη. Τι είναι η επιστήμη; Με λίγα λόγια, επιστήμη είναι η γνώση που βασίζεται στη λογική και στην εμπειρία. Ε- παληθεύεται με την παρατήρηση και διατυπώνεται με τα μαθηματικά. Όλες οι επιστήμες δεν είναι το ίδιο. Ανάμεσα στη φυσική ή τη χημεία από τη μια και στην κοινωνιολογία ή την ιστορία από την άλλη, υπάρχει διαφορά. Όλες όμως τείνουν προς την αντικειμενικότητα. Από το 17ο αιώνα, που αυτή η νέα μορφή γνώσης ρίζωσε στο δυτικό πολιτισμό, δεν έπαψε να αναπτύσσεται, ώσπου να γίνει από το 19ο αιώνα η κυρίαρχη μορφή γνώσης, που χάρη στην εφαρμοσμένη επιστήμη, την τεχνολογία, άλλαξε τον πολιτισμό και τον κόσμο. Ç åðéóôþìç ìåëåôü ðüíôá Ýíá ìýñïò ôçò ðñáãìáôéêüôçôáò, ü é üëç ôçí ðñáãìáôéêüôçôá 8 9

6 ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ Η επιστήμη γενικά και κάθε επιστήμη ειδικότερα εξετάζει ένα μέρος του κόσμου. Δεν υπάρχει επιστήμη όλου του κόσμου και των πάντων, γιατί όλος ο κόσμος δεν είναι αντικείμενο απέναντί μας για να τον εξετάσουμε, εφόσον είμαστε και εμείς μέσα σ αυτόν. Το συμπέρασμα όμως ότι η επιστήμη εξετάζει όλη την πραγματικότητα και η πραγματικότητα είναι αυτή που η επιστήμη παρουσιάζει είναι ένα λάθος της λογικής που εύκολα κάνουν πολλοί άνθρωποι. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι κάθε άνθρωπος -και ο επιστήμονας- έχει και άλλους τρόπους εκτός της ε- πιστήμης να αναφέρεται στην πραγματικότητα: το συναίσθημα, τη φιλοσοφία, την τέχνη, την ποίηση. Η επιστήμη, λοιπόν, δεν καλύπτει όλη την πραγματικότητα και δεν εκφράζει γνώμη για ό,τι δεν είναι εμπειρικό και λογικό. Η ηθική και η φιλοσοφία, το νόημα και η ομορφιά, η πίστη και το συναίσθημα είναι πέρα από την επιστήμη. Συνεπώς, η ε- πιστήμη δεν έχει τίποτα να πει για το νόημα του κόσμου, του ανθρώπου ή της ιστορίας. Ένας επιστήμονας, λοιπόν, δεν είναι πιο αρμόδιος να μιλήσει για το Θεό και για τον άνθρωπο από οποιονδήποτε άλλο σκεπτόμενο άνθρωπο. Το συμπέρασμα ότι η επιστήμη εξετάζει όλη την πραγματικότητα και όλη η πραγματικότητα είναι αυτή που η επιστήμη παρουσιάζει είπαμε πως λογικά είναι λάθος, αλλά επειδή αυτή είναι διαδεδομένη αντίληψη στην κοινωνία, θεμελιώνει έναν υλισμό. Έτσι, τείνουμε να συμπεράνουμε πως ό,τι δεν είναι ε- μπειρικό δεν είναι πραγματικό και η σκέψη που δεν έχει την εμπειρία και την ύλη σαν θεμέλιο δεν είναι σίγουρη σκέψη. Αυτή η στάση είναι ακρωτηριασμός του ανθρώπου και του πολιτισμού. Είναι ακρωτηριασμός, γιατί θεωρεί άχρηστη και χωρίς νόημα την αναζήτηση του Θεού, την αναζήτηση μιας αντικειμενικής και οριστικής αλήθειας, του οριστικού νοήματος και της ευτυχίας της ζωής. Υπάρχουν ωστόσο και αυτοί οι οποίοι α- πέρριψαν κάθε επιστημονική γνώση και δέχθηκαν μόνο την κατά γράμμα αλήθεια της Βίβλου. Είναι αυτοί που ονομάστηκαν φονταμενταλιστές, γιατί έχουν ως μοναδικό θεμέλιο γνώσης και αλήθειας τη Βίβλο και με αυτό το μοναδικό θεμέλιο έχουν απάντηση σε κάθε ερώτημα. Αυτούς τους συναντάμε κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, σε ορισμένες ευαγγελικές Εκκλησίες της Αμερικής και στους Μάρτυρες του Ιεχωβά. Φονταμενταλισμός όμως δεν υπάρχει μόνο από την πλευρά της θρησκείας. Υπάρχει σε κάθε πλευρά και σε αυτή των αθεϊστών. Το βιβλίο του Ρ. Ντώκινς, λόγου χάρη, είναι μια σύγκρουση δύο φονταμενταλισμών. Από τη μια, αυτόν του Ντώκινς, που έχει μόνο μια αρχή, το δαρβινισμό, και με αυτήν εξηγεί ή ακρωτηριάζει τα πάντα και από την άλλη το φονταμενταλισμό των φονταμεταλιστών της Βίβλου, οι οποίοι με μια μόνο αρχή, τη Βίβλο, εξηγούν ή ακρωτηριάζουν, ομοίως, τα πάντα. Στην αθεϊστική στάση συχνά θα δούμε ότι η Εκκλησία καταγγέλλεται γιατί υπήρξε πάντα εναντίον της γνώσης, της εξέλιξης και της προόδου. Μια τέτοια γενική άποψη είναι λάθος. Ασφαλώς θα βρούμε στην ιστορία της Εκκλησίας πολλές περιπτώσεις μισαλλοδοξίας και σκοταδισμού, όπως ο φόνος της φιλοσόφου Υπατίας από το χριστιανικό όχλο στην Αλεξάνδρεια, καταδίκες ελεύθερων στοχαστών όπως ο Τζιορντάνο Μπρούνο ή ο Γαλιλαίος, την αστυνόμευση των ιδεών από την ιερά Εξέταση ή ακόμη την απόρριψη και απαγόρευση βιβλίων (Ίντεξ). Μια πιο ολο- κληρωμένη και συγκροτημένη όμως γνώση μάς δείχνει ότι υπάρχουν στην ιστορία του χριστιανισμού περίοδοι ακμής και παρακμής στον πολιτισμό και στην παιδεία. Τον τέταρτο και πέμπτο αιώνα η παιδεία είναι χριστιανική και οι χριστιανοί θεολόγοι σε Ανατολή και Δύση είναι οι πιο δυναμικοί και δημιουργικοί κληρονόμοι της αρχαίας παιδείας. Στη συνέχεια για πολλούς αιώνες εστίες παιδείας είναι τα μοναστήρια και οι καθεδρικοί ναοί. Περίοδος ακμής είναι και δωδέκατος αιώνας στην τέχνη, στην τεχνική, στη φιλοσοφία και στη θεολογία με βασική συμβολή της Εκκλησίας. Στη νεότερη εποχή η Εκκλησία δραστηριοποιήθηκε στην παιδεία σε όλον τον κόσμο με πάρα πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Στον τόπο μας η μικρή καθολική κοινότητα έχει οκτώ εκπαιδευτικά ιδρύματα με οκτώ περίπου χιλιάδες μαθητές, τα οποία είναι γνωστά στην ελληνική κοινωνία από δεκαετίες και πολλές φορές πίσω εδώ και αυτά τα ιδρύματα υπάρχει παράδοση αιώνων. Åðé åéñþìáôááðü ôçí çèéêþ: É. Ç Âßâëïò åßíáé âüñâáñç êáé ï Èåüò ôçò åðßóçò. Ðαρουσιάζονται από τους υπερασπιστές της αθεΐας πολλές εντολές, λόγια και εικόνες της Βίβλου όπου ο Θεός εμφανίζεται εκδικητικός, βίαιος δυνάστης, καταπιεστικός, αυθαίρετος, μια αληθινή συμφορά για τον άνθρωπο. Ο Γ. Παμπούκης, ο Μ. Ονφραί επεκτείνονται επί μακρόν σε αυτό, ενώ ο Ρ. Ντώκινς καταγγέλλει τη θυσία του Αβραάμ ως αρχέτυπο βαρβαρότητας και παράλογου αυταρχισμού. Υπάρχει βία στη Βίβλο, όπως υπάρχει και στην κοινωνία. Υπάρχει όμως και φιλευσπλαχνία, πιστή αγάπη, συγγνώμη, προσοχή στον πιο αδύνατο. Αν διαβάσουμε τις προσευχές της Παλαιάς Διαθήκης, δηλαδή το βιβλίο των Ψαλμών, θα το δούμε καθαρά αυτό. Η αρνητική εικόνα για το Θεό της Βίβλου, ιδιαίτερα της Παλαιάς Διαθήκης, είναι πολύ διαδεδομένη, γιατί διαδεδομένη είναι η άγνοια σχετικά με τη Βίβλο

7 ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ ùñßò ôï Èåü ç çèéêþ åßíáé ìåôýùñç êáé çìéôåëþò Ως προς τη βία που βλέπουμε στη Βίβλο πρέπει να παρατηρήσουμε: Α. Ο Θεός συχνά παρουσιάζεται να έρχεται ως εκδικητής και κριτής. Αυτό πρέπει να κατανοήσουμε ως εξής. Έρχεται να αποδώσει δικαιοσύνη, να δικαιώσει το φτωχό και τον αθώο που καταδυναστεύονται από τους ισχυρούς της γης. Έρχεται να ανατρέψει αποφασιστικά μια άδικη κατάσταση σε βάρος των αθώων. Είναι αυτό που ακούμε στον ύμνο της Παναγίας, όταν αυτή, εκπροσωπώντας όλη την Εκκλησία, υμνεί το Θεό μεταξύ άλλων επειδή Καθήλε δυνάστας από θρόνων και ύψωσε ταπεινούς. Το γεγονός αυτό δεν είναι σκάνδαλο, αλλά, αντίθετα, είναι κάτι που κάθε δίκαιος άνθρωπος επικαλείται μέρα και νύχτα. Β. Ο Θεός είναι πατέρας και παιδαγωγός του λαού Του. Οργίζεται, αγανακτεί με όσες απιστίες κάνει ο λαός Του. Άλλοτε τον τιμωρεί και άλλοτε τον αφήνει στις οδυνηρές συνέπειες της απιστίας του, για να τον συνετίσει. Δεν είναι ποτέ αδιάφορος, προσπαθεί να διορθώσει το λαό Του, πάντα δέχεται τη μετάνοιά του. Για το λαό Του, αυτό δεν είναι καταδυνάστευση, αλλά φροντίδα. Γ. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας την κοινωνία, τα έθιμα και τη νοοτροπία της κάθε εποχής. Σταδιακά, ο Θεός διαπαιδαγωγεί το λαό Του και προοδευτικά τον εξυψώνει. Κανόνες και οδηγίες που ισχύουν σε μια εποχή, ενδεχομένως, δεν ισχύουν σε μια άλλη. Υπάρχει μια πρόοδος ως την τελειότητα της ζωής του Χριστού. Δ. Λόγια και εικόνες που αναφέρονται στο απώτερο και θεμελιακό παρελθόν έχουν συμβολικό χαρακτήρα. Λόγου χάρη, ο Θεός εξόντωσε τους πρωτότοκους γιους των Αιγυπτίων, κατά την Έξοδο: είναι μια εικόνα συντριβής του κακού και του δυνάστη, όπου η δύναμή του, το όπλο του, το σύμβολο της εξουσίας του συντρίβεται από το Θεό. Είναι καλό να πούμε μερικά λόγια για τη θυσία του Αβραάμ, η οποία προκαλεί αγανάκτηση σε πολλούς. Γνωρίζουμε την ιστορία. Ο Θεός ζητά από τον Αβραάμ να θυσιάσει το γιο του, τον Ισαάκ, πράγμα που ο Αβραάμ δέχεται να κάνει, αλλά την τελευταία στιγμή ο Θεός τον εμποδίζει. Έχουμε εδώ, σε ένα θεολογικό μύθο, μια αλήθεια βασικής σημασίας για όλη τη παράδοση του μονοθεϊσμού και για μας. Γενικά, στη θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων, των Ρωμαίων και άλλων λαών σκοπός της λατρείας, ιδιωτικής ή δημόσιας, είναι η ευμένεια και η προστασία των θεών στο συγκεκριμένο άνθρωπο ή στην πόλη. Στη Βίβλο, όμως, βρίσκουμε κάτι παραπάνω. Ο Θεός ζητά από τον Αβραάμ να θυσιάσει το παν, το μοναδικό γιο του που, επιτέλους, μπόρεσε να αποκτήσει στα γηρατειά του. Το νόημα της ιστορίας αυτής είναι ότι ο Θεός δεν είναι μέσον για να αποκτήσει και να εξασφαλίσει ο Αβραάμ τα αγαθά του. Ανάμεσα στο Θεό και τον Αβραάμ (προπάτορα κάθε πιστού) υπάρχει μια προσωπική σχέση: Ο Θεός αγαπά τον Αβραάμ και θέλει να έχει την αγάπη του Αβραάμ. Ο Αβραάμ αγαπά το Θεό του για τον ίδιο το Θεό και όχι για τα αγαθά που λαβαίνει από Αυτόν. Ο Θεός της Βίβλου και του μονοθεϊσμού δεν είναι μέσον. Είναι αυτοσκοπός, θεμέλιο, εγγύηση και κορυφή όλων των άλλων αγαθών. Όταν αναφέρονται στη Βίβλο οι υπερασπιστές της αθεΐας κάνουν ένα βασικό λάθος. Την ερμηνεύουν αυθαίρετα και ανεξάρτητα από την κοινότητα, η οποία είναι φορέας των Γραφών αυτών. Τη Βίβλο πρέπει να τη βλέπουμε μέσα στη ζωή, στην πίστη και στην παράδοση του εβραϊσμού και του χριστιανισμού. Το ίδιο και με το Κοράνιο, που πρέπει να το ερμηνεύουμε στα πλαίσια της ισλαμικής παράδοσης. Διαφορετικά, μέσα από επιλεγμένα κείμενα των Γραφών, μπορούμε να συμπεράνουμε, κυριολεκτικά, ό,τι θέλουμε. Κατ επέκταση και η ιστορία του χριστιανισμού και της Εκκλησίας παρουσιάζεται από τους απολογητές της αθεΐας ως μια ιστορία βίας, καταπίεσης και βαρβαρότητας. Εδώ το οπλοστάσιο είναι γνωστό: διωγμοί κατά των ειδωλολατρών, σταυροφορίες, ιερά εξέταση, αποικιοκρατία κ.τ.λ. Το πρόβλημα εδώ δεν είναι ότι δεν υπάρχουν αυτές οι αγριότητες, αλλά ότι αναφέρονται μόνο αυτές. Υπάρχουν όμως και οι χριστιανοί ήρωες και μάρτυρες, η γενναιότητα και η γενναιοδωρία, η προσφορά, οι θεσμοί πολιτισμού, παιδείας και φροντίδας προς τον συνάνθρωπο. Αν διαλέγουμε κάποια γεγονότα από την ιστορία, μπορούμε να αποδείξουμε ό,τι θέλουμε. Με την επιλογή γεγονότων μπορούμε να αποδείξουμε ότι ένας λαός είναι ηρωικός, ή ότι είναι δειλός, ότι είναι βάρβαρος ή ανοργάνωτος, πεφωτισμένος ή απολίτιστος κ.ο.κ. Μια σωστή ιστορική έρευνα βλέπει μια ιστορική περίοδο και την εξετάζει σφαιρικά για να αποκτήσει ολοκληρωμένη εικόνα και γνώση. Δεν επιλέγει γεγονότα που δικαιολογούν μια δεδομένη εκ των προτέρων αντίληψη. Εξάλλου, η κακία και η αδικία στη ζωή της χριστιανικής κοινότητας δεν είναι απόδειξη ότι ο Θεός δεν υπάρχει, όπως και η καλή και γενναιόδωρη συμπεριφορά δεν είναι απόδειξη ότι αυτός υπάρχει

8 ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ Οι προκαταλήψεις σε αυτό το θέμα είναι πολλές, όπως π.χ. ότι υπήρξε μόνιμη συμπόρευση της Εκκλησίας με τους ισχυρούς της γης. Αυτό εν μέρει μόνο είναι αληθές. Πάμπολλες φορές στην ιστορία η Εκκλησία βρίσκεται σε πάλη με την πολιτική εξουσία. Αυτό είναι και το αναμενόμενο. Για ποιο λόγο ο Ερρίκος ο Η της Αγγλίας ή ο Ναπολέων θα ÉÉ. Ç áèåàá áðåëåõèåñþíåé ôïí Üíèñùðï Ç αθεΐα παρουσιάζεται ως θέση και στάση θάρρους, εντιμότητας, ευθύνης απέναντι στην αλήθεια, στη συγκεκριμένη και φθαρτή πραγματικότητα, στην ιστορία και στην ανθρωπότητα: Είναι στάση προόδου και αγωνιστικότητας μέσα στην κοινωνία χωρίς δειλές φυγές ή αυταπάτες σε ένα φανταστικό παράδεισο. Ο άθεος είναι το ανοιχτό πνεύμα που δέχεται να εξελίσσεται και να ακολουθεί την αλήθεια, σε αντίθεση με το δογματισμό των πιστών, ôïõ íïþìáôïò οι οποίοι θυσιάζουν åßíáé Ýîù τη σκέψη τους για να είναι πιστοί. Ôï åñþôçìá áðü ôçí åðéóôþìç Θα παρατηρήσουμε βεβαίως ότι δεν είναι όλοι οι άθεοι τόσο μεγαλόψυχοι και ανεκτικοί. Ας θυμηθούμε τα κομμουνιστικά καθεστώτα, καθώς δεν είναι πολύς καιρός που κατέρρευσαν. Θα προσθέσουμε επίσης ότι και εμείς ως πιστοί δεν έχουμε άλλο στόχο από το να ακολουθήσουμε την αλήθεια. Αν κάποιος μας δείξει ότι ο άνθρωπος είναι πραγματικά πιο μεγάλος και πιο ευτυχισμέ- ήθελαν μια Εκκλησία στη χώρα τους που να υπάγεται στον πάπα και να διοικείται από αυτόν; Ασφαλώς ήθελαν να την έχουν στα χέρια τους. Και για ποιο λόγο θα δεχόταν ο πάπας να διοικείται μια τοπική Εκκλησία από έναν ισχυρό μονάρχη; Είναι αναμενόμενο λοιπόν οι δύο θεσμοί να βρίσκονται σε α- ντίθεση. νος σε έναν άλλο δρόμο, εκτός της πίστης και του χριστιανισμού, δεχόμαστε να αλλάξουμε και να τον ακολουθήσουμε. Στην επιχειρηματολογία των αθεϊστών, οι άνθρωποι επινοούν το Θεό εξαιτίας του φόβου του θανάτου. Αυτό δεν είναι επιχείρημα. Μπορούμε θαυμάσια να υποθέσουμε ότι ο Θεός έβαλε το φόβο αυτό στον άνθρωπο, ώστε ο άνθρωπος να αναζητήσει τον Θεό και την αιωνιότητα. Αν όντως ο φόβος του θανάτου είναι αιτία της θρησκείας. Η ηθική είναι καλύτερη χωρίς Θεό είναι η άποψη της μιας πλευράς. Αν ο Θεός δεν υπάρχει, τότε όλα επιτρέπονται λέει ο Ντοστοϊέφσκι στους Αδελφούς Καραμαζώφ. Με άλλα λόγια, χωρίς Θεό δεν υπάρχει ηθική, απαντά η άλλη πλευρά. Ο Θεός και ηθική είναι ένα μεγάλο ζήτημα. Ότι υπάρχουν άθεοι που είναι ηθικοί άνθρωποι είναι προφανές. Εξάλλου, μια ολόκληρη γραμματεία στον τόπο μας εξιστορεί τις φυλακίσεις, την εξορία και τον αγώνα ανθρώπων, οι οποίοι διώχθηκαν για πολιτικούς λόγους. Οι άνθρωποι αυτοί έδειξαν ηρωισμό και ηθικό σθένος χωρίς να είναι θρησκευόμενοι ούτε πιστοί. Από την άλλη μεριά είναι επίσης προφανές, ότι ο θάνατος αμφισβητεί την ηθική και εξισώνει τον άδικο και τον δίκαιο, εφόσον ο- μοίως και οι δύο πεθαίνουν, ό,τι κι αν λένε οι απολογητές συγγραφείς μας. Όπως αναφέρει το βιβλίο του Εκκλησιαστή, όλα είναι μάταια και ματαιότης ματαιοτήτων. Ο δίκαιος και ο ασεβής με τον ίδιο τρόπο πεθαίνουν: Αφού η ίδια τύχη περιμένει τον ανόητο και μένα, γιατί λοιπόν έγινα σοφός; Εκλ. 2,16. Άρα, η άθεη ηθική υπάρχει στην πράξη, αυτή είναι όμως ατελής και ημιτελής. Ψάχνει για μια ολοκλήρωση, αλλά δεν έχει απάντηση στο πρόβλημα του θανάτου. Ότι η ηθική δε χρειάζεται τη μετά θάνατον ζωή είναι μόνο λόγια. Η ηθική θέλει δικαίωση του ηθικού και αθώου ανθρώπου. Επιθυμεί τη σύμπτωση της ηθικότητας και της ευτυχίας. Αν δεν είμαι πιο ευτυχισμένος ως ηθικός άνθρωπος, τότε τι σκοπό έχει η ηθικότητα; Αλλά τέτοια δικαίωση στον κόσμο αυτό δεν υπάρχει. Η άθεη ηθική λοιπόν είναι πολύ στενή, ουσιαστικά μετέωρη, και γι αυτό άβολη στάση. Από την άλλη μεριά, με το Θεό έχουμε μια ολοκληρωμένη ηθική, η οποία βασίζεται σε μια αντικειμενική αλήθεια και σε σίγουρη βάση. Έχει την τελική σύμπτωση ηθικότητας και ευτυχίας. Ο ηθικός άνθρωπος, τελικά, δικαιώνεται από το Θεό. Αλλά και εδώ έχουμε πρόβλημα. Αυτή η ηθική βρίσκεται με το ένα πόδι σε αυτόν τον κόσμο και με το άλλο πόδι σε έναν άλλον κόσμο. Πατά και στη λογική και πέρα από τη λογική. Αυτή, επίσης, είναι μια άβολη στάση. Και η ηθική με το Θεό και η ηθική χωρίς Θεό έχουν και οι δύο τις 14 15

9 ÐÉÓÔÇ ÊÁÉ ÁÈÅÚÁ ÓÕà ÑÏÍÁ ÂÇÌÁÔÁ δυσκολίες τους. Όσοι ισχυρίζονται, όπως ο Ρ. Ντώκινς και πολλοί άλλοι, ότι έχουμε μια ολοκληρωμένη και άθεη ηθική με βάση τις κοινωνικές αξίες ή τον άνθρωπο ή τον πολιτισμό ή τα ανθρώπινα δικαιώματα κτλ αυταπατώνται και δε θα τους ακολουθήσουμε στην αφέλειά τους. θετα, η άρνηση αυτής της αναζήτησης και της ελπίδας είναι δειλία, αυτοπεριφρόνηση και ακρωτηριασμός του ανθρώπου; Μήπως είναι παραίτηση από την επιθυμία να βρει ο άνθρωπος οριστικό νόημα και οριστική ευτυχία, παραίτηση από την ευγενέστερη και υψηλότερη τάση του ανθρώπου; Óýã ñïíá ÂÞìáôá óôçí ðßóôç êáé óôïí ðïëéôéóìü Το πρόβλημα του κακού και της αδικίας στον κόσμο είναι ασφαλώς αυτό που εμποδίζει πολλούς να δεχθούν ότι υπάρχει ένας Θεός καλός και παντοδύναμος. Εξ αιτίας του κακού στον κόσμο άλλοι άνθρωποι απομακρύνονται από το Θεό, και άλλοι, αντίθετα, βλέποντας το ίδιο πρόβλημα πλησιάζουν προς το Θεό, γιατί ακριβώς σ' αυτόν βρίσκουν τη δικαίωση του αθώου και ηθικού ανθρώπου. Από τη μεριά μας, ως χριστιανοί, δε δεχόμαστε ότι η αναζήτηση του Θεού και η ελπίδα υπέρβασης του θανάτου είναι δειλία και αυταπάτη απέναντι στη φθορά και τους περιορισμούς αυτού του κόσμου. Μήπως, αντί- Επειδή οι παραπάνω συγγραφείς μιλούν πολύ για λογική και ορθολογισμό, περιμένει κανείς ότι θα βρει στα λόγια τους αυστηρή λογική και επιστημονικά θεμέλια. Στην πραγματικότητα, σπάνια βρίσκουμε λογική συνέπεια στους παραπάνω υπερασπιστές του αθεϊσμού. Βρίσκουμε πολύ συναισθηματισμό και προκαταλήψεις. Από την άλλη μεριά, ο λόγος του Ευαγγελίου: Τόσο αγάπησε ο Θεός τον κόσμο ώστε έδωσε τον Υιό Του τον μονογενή, κάθε άνθρωπος που πιστεύει σε Αυτόν δε χάνεται, αλλά έχει ζωή αιώνια δε φαίνεται να έχει φτάσει στα αφτιά και στην καρδιά των ανθρώπων. Και οι δύο πλευρές πρέπει να αναλογιστούν τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό. Ç öéëïäïîßá ùò áñåôþ Paul Valadier Ç öéëïäïîßá ãåíéêü äå èåùñåßôáé áñåôþ. Êé áõôü äåí åßíáé êüôé êáéíïýñãéï. Ç ãíùóôþ å- ñåõíþôñéá ôïõ áñ áßïõ åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý, Jacqueline de Romilly (Alcibiade ou les dangers de l'ambition, Ed. De Fallois, 1995), õðïóôçñßæåé üôé äåí ìðïñïýìå íá êáôáíïþóïõìå ôçí ðïëéôéêþ öéëïóïößá ôïõ ÐëÜôùíá, áí äåí ôç äïýìå ùò êáôáäßêç öéëüäïîùí áíèñþðùí, üðùò ôïõ ÁëêéâéÜäç, ðïõ, ãéá ëüãïõò ðñïóùðéêïý óõìöýñïíôïò, åíýðëåîå ôçí ÁèÞíá óå åðéêßíäõíåò å- ðé åéñþóåéò êáé åîýèåóå ôçí Þäç êëïíéóìýíç äçìïêñáôßá ôçò. "Ï öüâïò ôçò áíáâßùóçò åíüò áêüìç ÁëêéâéÜäç åîçãåß ôçí õðåñâïëþ óôçí áõóôçñüôçôá ôçò ðëáôùíéêþò ðüëçò". Êáé ðñüãìáôé, ï öéëüäïîïò ðñïêáëåß öüâï, ãéáôß ðáñáóýñåé ôçí ðüëç óå ìïíïðüôéá üðïõ ïé ðñïóùðéêïß êáé óõ íü Ýîáëëïé óôü ïé ôïõ åðéâüëëïíôáé óôï óõëëïãéêü óõìöýñïí êáé ôåëéêü êáôáóôñýöïõí ôïí êïéíü âßï. ðïõ öïâüôáí ï ÐëÜôùíáò: Ý ïõìå áðïõóßá óõëëïãéêþò öéëïäïîßáò, áíáäßðëùóç óôá áôïìéêü óõìöýñïíôá, Üñíçóç Þ áäõíáìßá íá ïñáìáôéóôïýìå ìåãüëá ó Ýäéá é- êáíü íá êéíçôïðïéþóïõí ëáïýò ãéá Ýíá êáéíïýñãéï ìýëëïí, Ý ïõìå áêüìç ôçí Üìâëõíóç ôçò åðéèõìßáò ôùí áíèñþðùí íá "îåðåñüóåé" ï Ýíáò ôïí Üëëï. Ôï åõñùðáúêü ïéêïäüìçìá, ìéá áðü ôéò óðüíéåò "ïõôïðßåò" ôçò ìåôáðïëåìéêþò ðåñéüäïõ, äå öáßíåôáé íá åëêýåé ðëýïí. Ïé áñíçôéêþ áðüíôçóç ôùí ÃÜëëùí êáé ôùí Ïëëáíäþí óôçí åõñùðáúêü óýíôáãìá Ýäåéîå üôé ðïëëïß óõìðïëßôåò ìáò âëýðïõí ðåñéóóüôåñï ôïõò êéíäýíïõò- ðñáãìáôéêïýò Þ õðïèåôéêïýòðáñü ôçí Ýëîç ìéáò êïéíþò öéëïäïîßáò. ¼- ôáí áêïýìå üôé ïé "ìåãüëåò áöçãþóåéò" ðýèáíáí, êáôáëþãïõìå óõ íü óôï óõìðýñáóìá üôé ðñþôá áð' üëá ìåôñüåé ç öñïíôßäá ãéá ôï ðáñüí, ç õðåñüóðéóç ôùí "êåêôçìýíùí äéêáéùìüôùí", ç õðåñüóðéóç ôçò éäéùôéêþò óöáßñáò, ôüóåéò, äçëáäþ, ðïõ ðïëëïß öéëüóïöïé ðñïóçëùìýíïé óôç äçìïêñáôßá- üðùò ï Benjamin Constant Þ ï Alexis de Tocqueville- öïâïýíôáí üôé áðï- ¼ìùò, ç öéëïäïîßá áðïôåëåß ðüíôá êßíäõíï; ÐñÝðåé íá óôéãìáôßæåôáé ï öéëüäïîïò; ÓÞìåñá âñéóêüìáóôå óôçí áíôßèåôç áëëü ôåëïýí êßíäõíï ãéá ôç äçìïêñáôßá. ÌÞðùò, ôåëéêü, ðñýðåé íá õðåñáóðßóïõìå ôç öéëïäïîßá; åîßóïõ áíçóõ çôéêþ êáôüóôáóç áðü åêåßíç 16 17

10 ÓÕà ÑÏÍÁ ÂÇÌÁÔÁ ÓÕà ÑÏÍÁ ÂÇÌÁÔÁ Äõóðéóôßá áðýíáíôé óôç öéëïäïîßá Ôï Ýñãï áõôü åßíáé äýóêïëï. åé ðåñüóåé ç åíôýðùóç- êáé ðïëý óõ íü Ýôóé åßíáé- üôé öéëüäïîïò åßíáé êüðïéïò ðïõ äå äéóôüæåé íá "ðáôþóåé åðß ðôùìüôùí". Äå äéóôüæåé íá ðáñáìåñßóåé ôïõò Üëëïõò ãéá íá êåñäßóåé ôçí êáëýôåñç èýóç. Ãéá íá ìéëþóïõìå üðùò ïé ìáñîéóôýò, ç êõñßáñ ç éäåïëïãßá åõíïåß, óýìöùíá ìå ôéò áñ Ýò ôïõ ðáóßãíùóôïõ "Üãñéïõ öéëåëåõèåñéóìïý", ôç äéåêäßêçóç üóï ãßíåôáé ðåñéóóüôåñùí áãáèþí, ùñßò íá íïéüæåôáé ãéá ôïí Üëëï, Þ ãéá ôïõò áäýíáôïõò. Áðü ôá ó ïëéêü ñüíéá, ôï ðáéäß ìáèáßíåé íá êåñäßæåé êáé íá åðéâüëëåôáé óå üëïõò ôïõò Üëëïõò, ðñïêåéìýíïõ íá ðåôý- åé ìå êüèå êüóôïò, ðñüãìá ðïõ ôï åéóüãåé óå Ýíáí áíåëýçôï áíôáãùíéóìü Þäç áðü ìéêñþ çëéêßá. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñü, ôï ãåãïíüò üôé óþìåñá ï åèíéêéóìüò Ý åé êåñäßóåé ðüëé Ýäáöïò, óçìáßíåé üôé áíáãíùñßæïõìå óôï Ýèíïò ôï äéêáßùìá íá äéåêäéêþóåé îáíü ôá óõìöýñïíôü ôïõ, áêüìá êáé óå âüñïò ôçò áëëçëåããýçò Þ ôçò óõíåñãáóßáò ìå Üëëá Ýèíç. Ç åðéâïëþ ìå êüèå ôñüðï öáßíåôáé íá åßíáé áñáêôçñéóôéêü ôçò öéëïäïîßáò. Èá åßíáé ëßãï äýóêïëï, ëïéðüí, íá äéêáéïëïãþóïõìå Ýíá ôýôïéï "éäåþäåò", ðïõ ðåñéóóüôåñï äéáëýåé ôïõò êïéíùíéêïýò äåóìïýò ðáñü ôïõò åîõðçñåôåß, åíþ âëüðôåé åîßóïõ êáé ôï öéëüäïîï, áöïý êé ï ßäéïò êéíäõíåýåé íá Üóåé ðïëëü ìýóá ó' áõôþ ôçí ðñïóðüèåéá. Êáé áõôü áêñéâþò èá óõìâåß, áí ç ðñïóùðéêþ öéëïäïîßá äéáëýóåé åêåßíç ôçí áìïéâáßá åìðéóôïóýíç, ùñßò ôçí ïðïßá äåí õößóôáôáé êïéíùíéêüò äåóìüò. Ùóôüóï, ç öéëïäïîßá äåí ðñïêáëåß ìüíï ðïëëü äåéíü, áëëü åßíáé êáé ôåëåßùò êáêüãïõóôï íá êáõ éýôáé êáíåßò ãéá ôç öéëïäïîßá ôïõ. ÁíôéèÝôùò ìüëéóôá, ôï ðïëéôéêþò ïñèü áðáéôåß íá áðïññßðôïõìå ôýôïéá óôüóç. Ç åíï Þ êáé ïé ôýøåéò åéó ùñïýí óôçí åõñùðáúêþ êáé äõôéêþ íïïôñïðßá êáé ôçí êüíïõí íá áðïêçñýôôåé ôï ðáñåëèüí ôçò âëýðïíôáò ìüíï ôçí áñíçôéêþ ðëåõñü, ðáñüôé áõôü åß å êáé ðïëëýò õøçëýò åðéäéþîåéò. Ôï èýìá ôçò áðïéêéïêñáôßáò åßíáé áñáêôçñéóôéêü. íèñùðïé üðùò ï Jules Ferry êáé áñêåôïß äéáíïïýìåíïé ôïõ Äéáöùôéóìïý, ùñßò íá óõíåéäçôïðïéïýí êáèüëïõ ôá ïéêïíïìéêü óõìöýñïíôá ðïõ õðýâïóêáí, öéëïäïîïýóáí íá ðñïóöýñïõí óå ïëüêëçñç ôçí áíèñùðüôçôá åëåõèåñßá, ìüñöùóç, ïéêïíïìéêþ áíüðôõîç êáé äéêáéüôåñï êïéíùíéêü óýóôçìá, ìýóù ôçò åõñùðáúêþò åðýêôáóçò. ÓÞìåñá, áí ìéëþóïõìå ãéá ìéá ôýôïéá öéëïäïîßá, áêüìç êáé áí äå èïýìå ôá ïéêïíïìéêü êßíçôñá ðïõ õðþñ áí, èßãïõìå Ýíá ôáìðïý. Èá ìðïñïýóáìå íá ðïýìå ôï ßäéï ãéá ôéò óôáõñïöïñßåò, ðïõ Ýâëáøáí ðåñéóóüôåñï ôïõò ñéóôéáíïýò (ôïõò ïñèïäüîïõò) ðáñü ôïõò ìïõóïõëìüíïõò! Ç ìïíïìåñþò êáé åíï ïðïéçôéêþ èåþñçóç á- öáéñåß ôç öéëïäïîßá êáé ïäçãåß óå ìéá íôñïðþ ðïõ ðáñáëýåé ôç äñüóç óþìåñá. Áí êáôáäéêüóïõìå ôéò öéëïäïîßåò ôïõ ðáñåëèüíôïò ãéá ôéò êáôáóôñïöýò ðïõ ðñïêüëåóáí, ôüôå èá óõìðåñüíïõìå üôé ç öéëïäïîßá åßíáé êüôé êáêü êáé üôé ðñýðåé íá ôçí áðïññßøïõìå þóôå íá ìçí åðáíáëüâïõìå ôá óöüëìáôá ôïõ ðáñåëèüíôïò. Ç êáôüëçîç öáßíåôáé íá åßíáé ç äéá åßñéóç ôùí Üìåóùí óçìåñéíþí áíáãêþí. ¼ìùò, áõôü åîáêïëïõèåß íá áðïôåëåß öéëïäïîßá, Þ ìþðùò åßíáé Üñíçóç íá ðñïåôïéìüóïõìå ôï ìýëëïí; ÌÞðùò åßíáé äåéëßá êáé áíáäßðëùóç, Þ áêüìç êáé áäéáöïñßá ìýóá óôïí êüóìï, ôïí ïðïßï äå öéëïäïîïýìå ðëýïí íá åðçñåüóïõìå; ¼ëá áõôü äåß íïõí Ýíáí ðïëéôéóìü ðïõ ãåñíüåé êáé ðáñáêìüæåé êáé äåí ôïëìü íá ðñïâëçèåß óôï ìýëëïí. Áí ðüëé êïéôüîïõìå ðñïò ôçí ðíåõìáôéêþ ìáò ðáñüäïóç, âëýðïõìå üôé ç öéëïäïîßá áíôéìåôùðßæåôáé ìå áêüìç ìåãáëýôåñç êá- õðïøßá. Ôï ñéóôéáíéêü éäåþäåò ìüò ðñïôåßíåé íá îå Üóïõìå ôïí åáõôü ìáò, íá áõôïèõóéáóôïýìå, íá íéêþóïõìå êüèå ìïñöþ õðåñçöüíåéáò ðïõ óõìâáäßæåé ìå ôç öéëïäïîßá. ÄçëáäÞ, ç ìåôñéïöñïóýíç êáé ç ôáðåéíüôçôá åßíáé ïé áñåôýò ðïõ ðñýðåé íá êáëëéåñãïýìå, êáé ü é ç õøçëþ éäýá ôïõ å- áõôïý ìáò Þ åðéäßùîç ðáñüôïëìùí óôü- ùí. ÌÜëéóôá, êüðïéá ñéóôéáíéêþ ðíåõìáôéêüôçôá ìßëçóå êáé ãéá "ìßóïò ôïõ åáõôïý ìáò", åííïþíôáò ìå áõôü åßôå ôç ó ïëáóôéêþ åóùôåñéêüôçôá åßôå ôï áíåëýçôï êõíþãé ôçò éäéïôýëåéáò. Ç áíùôýñù ðíåõìáôéêüôçôá åíï ïðïéåß ôï öéëüäïîï Üíèñùðï. Åîõìíåß áõôüí ðïõ õðçñåôåß ìå äéáêñéôéêüôçôá, ìõóôéêüôçôá, êáé Üñíçóç åíåñãïý ñüëïõ óôï äçìüóéï þñï. ¼ìùò, ç êáôáðßåóç ìýóá ìáò êüèå ß íïõò ðñïóùðéêþò èýëçóçò êáé êüèå ìïñöþò åðéèõìßáò éóïäõíáìåß ìå îåñßæùìá êüèå öéëïäïîßáò. ÐñÜãìáôé, åßíáé óáí íá êüâïõìå óýññéæá ôçí éäýá ôçò õ- ðåýèõíçò ðñüîçò, ðïõ ðñïûðïèýôåé ðñùôïâïõëßá, ó Ýäéï, åðéèõìßá ãéá äçìéïõñãßá, êé åðïìýíùò ôçí éäýá ôçò ðñïüäïõ. Äåí ðñïêáëåß êáèüëïõ Ýêðëçîç ôï ãåãïíüò üôé áõôþ ç ðíåõìáôéêüôçôá åîõøþíåé ôçí õðïôáãþ, ôçí õðáêïþ, ôçí ôáðåéíïöñïóýíç. ÌÝóù ôçò Üñíçóçò ôçò ðñïóùðéêþò èýëçóçò, êáëëéåñãåß êáé åõíïåß ôçí åîüñôçóç áðü ôçí åîïõóßá. ÂëÝðïõìå êáëü ôéò êïéíùíéêýò, ðïëéôéêýò êáé èñçóêåõôéêýò åðéðôþóåéò áõôïý ôïõ áóêçôéóìïý ôçò èýëçóçò. Ðáñüëá áõôü, ñåéáæüìáóôå öéëïäïîßá. ÐñÝðåé ïðùóäþðïôå íá êüíïõìå ìéá äéüêñéóç. Ç öéëïäïîßá ìðïñåß íá åßíáé ç Ýíôïíç êáé áõôüñåóêç åðéèõìßá (áãáèü, åîïõóßåò, ôéìýò), áëëü ìðïñåß íá åßíáé êáé Ýíôïíç åðéèõìßá ãéá êüðïéá åðéôõ ßá áíþôåñçò ôüîåùò. Ç ðñþôç åßíáé óôçí ïõóßá ìéá öéëïäïîßá ðïõ óõíèëßâåé ôï óõíüíèñùðï êáé öáíåñþíåé ôïí öéëüäïîï ùò Üôïìï êëåéóìýíï, ðïõ áíáæçôü ìå íïóçñü ôñüðï ôçí áðïäï Þ ôïõ, ùñßò íá õðïëïãßæåé ôßðïôå Üëëï. Áíáìößâïëá, áõôþ Þôáí êáé ç ðåñßðôùóç ôïõ ÁëêéâéÜäç, ðïõ áíáöýñèçêå óôçí áñ Þ. Ç ðñáãìáôéêüôçôá ìáò ðñïóöýñåé ðáñáäåßãìáôá öéëüäïîùí áíèñþðùí ùñßò åíäïéáóìïýò óôéò åðé åéñþóåéò êáé ôçí ðïëéôéêþ, áêüìç êáé óôçí åðéóôçìïíéêþ Ý- ñåõíá, üðïõ äéüöïñïé "åñåõíçôýò" äå äéóôüæïõí íá äéåêäéêþóïõí ôå íéêýò åðéäüóåéò Þ áíáêáëýøåéò, ïé ïðïßåò ôåëéêü áðïêáëýðôïíôáé øåõäåßò êáé áðáôçëýò. Êáôá- ñþíôáé äçëáäþ ôçí åìðéóôïóýíç ôùí Üëëùí êáé ðñïêáëïýí æçìéýò Þ êáé êáôáóôñïöþ óôïí åáõôü ôïõò êáé óôïõò Üëëïõò ( ñåùêïðßá ôñáðåæþí Þ ïéêïíïìéêþí ðñïãñáììüôùí ðïõ äåí Ý ïõí Üëëç ëïãéêþ á- ðü ôç öõãþ ðñïò ôá ìðñïò). Ç äçìáãùãßá áðïêáëýðôåé óõ íü ôåñüóôéåò öéëïäïîßåò. Óôéò þñåò üðïõ õðþñîå äçìïøþöéóìá ãéá ôï åõñùðáúêü óýíôáãìá, åßäáìå ðïëéôéêïýò, áíþóõ ïõò ðñùôßóôùò ãéá ôçí êáñéýñá ôïõò, íá äéáóôñåâëþíïõí ôá èýìáôá á- íáêáôåýïíôáò ëáúêéóôéêýò êáé äçìáãùãéêýò áðüøåéò ðïõ äåí áöïñïýóáí ïýôå óôï å- ëü éóôï ôï ó Ýäéï ìéáò âéþóéìçò íùóçò. Ðåñéóóüôåñï ìåôñïýóå ôï äéêü ôïõò ìýëëïí ðáñü åêåßíï ôçò Åõñþðçò! Åäþ, ï öé

11 ÓÕà ÑÏÍÁ ÂÇÌÁÔÁ ÓÕà ÑÏÍÁ ÂÇÌÁÔÁ ëüäïîïò åîáðáôü, ôõöëþíåé êáé åêìåôáëëåýåôáé, áäéáöïñþíôáò ðëþñùò ãéá ôï êïéíü êáëü êáé ãéá ìáêñüðíïá ó Ýäéá. ¼ìùò, ôï ãåãïíüò üôé ç öéëïäïîßá ìðïñåß íá äéáóôñåâëùèåß ì' áõôü ôïí ôñüðï, äå óçìáßíåé üôé ôçí êáôáäéêüæïõìå áìåôüêëçôá. Áò óõãêñáôþóïõìå åäþ äýï óõìðëçñùìáôéêýò óêýøåéò õðýñ ôçò ïñèþò íïïýìåíçò öéëïäïîßáò. Öéëüäïîïé ãéá ôïí åáõôü ìáò Ðñþôá áð' üëá, åßíáé õãéýò íá åßìáóôå öéëüäïîïé ãéá ôïí åáõôü ìáò. Ôï ðáéäß ðñýðåé íá Ý åé êßíçôñá ãéá íá äéäüóêåôáé êáé íá äéáðáéäáãùãåßôáé êáé åßíáé êáèþêïí ôùí ðáéäáãùãþí íá äåßîïõí åìðéóôïóýíç óôï ß- äéï êáé óôéò éêáíüôçôýò ôïõ, ðïõ áêüìç äåí Ý ïõí åêäçëùèåß. Áóöáëþò, äåí Ý ïõí ü- ëïé ôéò ßäéåò éêáíüôçôåò. Áíôß íá óõãêñßíïíôáé êáé íá ôáðåéíþíïíôáé ìå óõãêñßóåéò ðñïò ôá ðñáãìáôéêü Þ õðïèåôéêü áñßóìáôá ôùí óõììáèçôþí ôïõò, ðñýðåé íá Ý ïõí áõôïåêôßìçóç ãéá íá êáëëéåñãþóïõí ôá äéêü ôïõò ðñïóüíôá. Ó åôéêü ìå áõôü, Ý ïõìå êáé ìéá åõáããåëéêþ äéäáóêáëßá, ç ïðïßá ðáñáãíùñßæåôáé êáé õðïôéìüôáé áðü ôç íïïôñïðßá ôçò áõôïáðüññéøçò. Áò èõìçèïýìå ðüóåò öïñýò ôá êåßìåíá ôùí åõáããåëßùí ìéëïýí ãéá ôç óðïñü, ôï óðüñï ôïõ óéôáñéïý, ôç ìáãéü, ôïõò êáñðïýò ôùí äýíôñùí, ôçí "ðáñáãùãéêüôçôü" ôïõò ("Ýíá êáëü äýíôñï ðáñüãåé êáëïýò êáñðïýò"). ÁõôÝò ïé ìåôáöïñýò ìüò ðñïôñýðïõí íá ëüâïõìå õðüøç ôçí áíüðôõîç êáé ôéò äõíáôüôçôåò ôçò ðñáãìáôéêüôçôáò. Óõ íü óôçëéôåýåôáé ç óôåéñüôçôá (Ëê 13, 6-9), üðùò ìéá óõêéü ùñßò êáñðïýò. Ôé íá ðïýìå áêüìç ãéá ôá óõã áñçôþñéá ôïõ Éçóïý ðñïò ôïí å- ðéäýîéï äéá åéñéóôþ, ðïõ üìùò äåí Þôáí é- äéáßôåñá åõóõíåßäçôïò (Ëê 16, 1-8). Ç åêôßìçóç ôùí ðñïóüíôùí ìáò, áêüìç êé áí äåí åßíáé ðïëëü, üðùò óõíéóôüôáé óôçí ðáñáâïëþ ðïõ ïíïìüæåôáé "ôùí ôáëüíôùí" (Ëê 19, Þ Ìô 25, 14-30), èåùñåßôáé ðíåõìáôéêþ êáé çèéêþ õðï ñýùóç: óçìáßíåé üôé ôéìüìå ôï Äçìéïõñãü êáé ôá äþñá, ôá ïðïßá Üñéóå óôïí êáèýíá óýìöùíá ìå ôéò äõíáôüôçôýò ôïõ. Êáé áõôüò ï ßäéïò Äçìéïõñãüò èá êñßíåé ôïõò áíèñþðïõò ãéá ôçí ðïéüôçôá ôçò áíüðôõîçò ôùí ðñïóüíôùí ôïõò: "Óå üðïéïí äüèçêáí ðïëëü, èá æçôçèïýí ðïëëü êáé óå üðïéïí äüèçêáí ðåñéóóüôåñá, èá æçôçèïýí ðåñéóóüôåñá" (Ëê 12,28). ÁõôÞ ç ðñüôáóç åßíáé ìéá óáöþò ïäçãßá õðýñ ôçò öéëïäïîßáò: íá äßíïõìå áîßá óôá ðñïóüíôá ìáò êáé íá ôá êáëëéåñãïýìå áíôß íá ôá èüâïõìå. ÐñÝðåé íá ðéóôåýïõìå óôá ðñïóüíôá ìáò, êé åðïìýíùò íá ôñïöïäïôïýìå ôç öéëïäïîßá åêåßíç ðïõ ìáò äßíåé áõôïðåðïßèçóç, þ- óôå íá ôá äéáôçñïýìå êáé íá ôá åêìåôáëëåõüìáóôå, ìå ôçí êáëýôåñç Ýííïéá ôïõ ü- ñïõ. Äåí ðñýðåé íá îå íüìå üôé "ôï í' áãáðüìå ôïí åáõôü ìáò" åßíáé ðñïûðüèåóç ôçò áãüðçò ôïõ Èåïý êáé ôçò áãüðçò ôïõ ðëçóßïí. Áõôü óçìáßíåé üôé äåí êñáôüìå Üðëçóôá êáé äåéëü ôá áñßóìáôü ìáò ó' Ýíá óöñáãéóìýíï ìðáïýëï, áëëü Ý ïõìå ôç öéëïäïîßá íá ôá êüíïõìå íá êáñðïöïñþóïõí. Ï ÉãíÜôéïò Ëïãéüëá èåùñåß ôç ìåãüëç åðéèõìßá íá õðçñåôþóïõìå ôï ñéóôü êáé ôïí ðëçóßïí ìáò ùò Üñç ôïõ Èåïý, áêüìá êé áí áõôþ ç öéëïäïîßá ðñýðåé íá ðåñüóåé áðü ôáðåéíýò êáé áìçëýò õðçñåóßåò. ÁëëÜ áõôýò ïé ôåëåõôáßåò Ý ïõí íüçìá üôáí âáóßæïíôáé óå Ýíá ôïëìçñü ó Ýäéï ìå åõñåßåò ðñïïðôéêýò! ¼ëåò áõôýò ïé ðáñáôçñþóåéò äåí åßíáé á- ðëþò çèéêïðëáóôéêýò. Áíôéäñïýí óôçí á- äñüíåéá êáé ôçí áðïôåëìüôùóç ôçò èýëçóçò ðïõ ðáñáôçñïýìå óþìåñá ( íáò åíôõðùóéáêüò ðßíáêáò ôçò óýã ñïíçò êáèßæçóçò ôïõ ëåãüìåíïõ èýìáôïò "áõôïíïìßá" óôï âéâëßï ôïõ Olivier Rey, Une folle solitude. Le fantasme de l' homme autoconstruit, Seuil, 2006). Åßìáóôå áíôßèåôïé óå áõôü ðïõ êüðïéïé ïíïìüæïõí "ç êïýñáóç íá åßóáé ï åáõôüò óïõ" (Cyrulnik), áñáêôçñéóôéêü ìéáò ãåíéêüôåñçò êáôüóôáóçò óþìåñá. Åßíáé ìéá êïýñáóç ðïõ áðïìõæü ôçí åðéèõìßá, ôçí êüíåé ìüôáéç êáé åõíïõ ßæåé êüèå ó Ýäéï Þ ðñïêáëåß äõóöïñßá êáé Ýëëåéøç áõôïðåðïßèçóçò. Ïé óôáôéóôéêýò äåß íïõí üôé "Ýíá ôñßôï ôùí öïéôçôþí áéóèüíïíôáé øõ ïëïãéêü Üó çìá" (Le Monde 20 Éïõíßïõ 2007, óåë. 30, óýìöùíá ìå ìéá ñåõíá ãéá ôçí Õãåßá 2007) êáé- áëßìïíï!- åßíáé åýêïëï íá ðáñáôçñþóïõìå äéüöïñá óçìüäéá á- ðïèüññõíóçò, äéüöïñåò áíéêáíüôçôåò, óõìðåñéëáìâáíïìýíùí êáé ôùí óåîïõáëéêþí, Þ, áíôßèåôá, ôçí áíáæþôçóç "óßãïõñùí" êáé åããõçìýíùí åðáããåëìüôùí (ôï äçìüóéï ôïìýá, ãéá ðáñüäåéãìá), ôçí êáôüèëéøç, ôï öüâï ôùí äåóìåýóåùí óôï ãüìï Þ óôçí éåñáôéêþ æùþ ÕðÜñ ïõí ðïëëýò áéôßåò ãé' áõôþí ôçí "êïýñáóç íá åßìáóôå ï å- áõôüò ìáò". ¼ìùò, áêñéâþò áõôýò ïé á- ðáéóéüäïîåò áðüøåéò üôé ç êïéíùíßá ìáò äåí Ý åé ìýëëïí, äçìéïõñãïýí ìéá áôìüóöáéñá íïóçñþ êáé å èñéêþ ðñïò ìéá õãéþ öéëïäïîßá ãéá ôïí åáõôü ìáò êáé ôçí êïéíùíßá. Áðü ôçí Üëëç ìåñéü, ç áðåñßóêåðôç å- îýøùóç ôïõ åðé åéñçìáôéêïý ðíåýìáôïò êáé ôçò êáôüêôçóçò, ï áíåëýçôïò áãþíáò ãéá ôçí åðéôõ ßá, êáôáëþãïõí íá áðïèáññýíïõí êáé íá åêìçäåíßæïõí üóïõò Ý ïõí åýèñáõóôç êáé áíáóöáëþ âïýëçóç. Ôï á- ðñüâëåðôï áðïôýëåóìá áõôþò ôçò áðåñßóêåðôçò åîáëëïóýíçò åßíáé ìéá Ýíôñïìç á- íáäßðëùóç êáé öïâßá áðýíáíôé óå ó Ýäéá ðïõ öáíôüæïõí óõíôñéðôéêü Þ áíýöéêôá. ÊáôÜ ìßá Ýííïéá, áõôþ ç êáôüóôáóç äåí åßíáé äéüëïõ êáéíïýñãéá. ¹äç áðü ôïí êáéñü ôïõ Montaigne, ï ößëïò ôïõ, ï Etienne de La Boetie, êáôáäßêáæå ôçí "åêïýóéá äïõëåßá" ôùí áíèñþðùí ðïõ ðñïôéìïýí ôçí õðïôáãþ êáé ôç äïõëïðñýðåéá, ðáñü ôçí åëåõèåñßá êáé ôçí ðñïóùðéêþ ðñùôïâïõëßá. Êáé ãíùñßæïõìå ðüóï ï Íßôóå, áðü ôçí ðëåõñü ôïõ, áðïêþñõîå ôï áãåëáßï ðíåýìá, áñáêôçñéóôéêü, êáôü ôç ãíþìç ôïõ, ôïõ óêëüâïõ ðïõ åßíáé ï óýã ñïíïò Üíèñùðïò. ÐñÜãìáôé, ï Æáñáôïýóôñá ãåëïéïðïéåßôáé êáé ëåõüæåôáé üôáí ðñïôåßíåé óôï ðëþèïò íá "õðåñâåß ôïí åáõôü ôïõ" ("Ï ðñüëïãïò ôïõ Æáñáôïýóôñá", 5, óôï Íßôóå, ÔÜäå Ýöç Æáñáôïýóôñá, 1ï ìýñïò). Áõôü ðñïûðïèýôåé ìéá öéëïäïîßá áðýíáíôé óôïí åáõôü ìáò áíôßèåôç ìå ôçí áíáæþôçóç ôçò "ìéêñþò åõôõ ßáò ìáò", ôçí ïðïßá ðñïôéìïýí "ïé ôåëåõôáßïé Üíèñùðïé". Ãéáôß ç öéëïäïîßá íá îåðåñüóïõìå ôïí åáõôü ìáò ìáò ôñïìüæåé- Ýíáò öüâïò ðïõ åßíáé, óôçí ðñáãìáôéêüôçôá, öüâïò ôïõ åáõôïý ìáò. Ç öéëïäïîßá ùò õðçñåóßá Áò ðñï ùñþóïõìå óå ìéá äåýôåñç óêýøç õðýñ ôçò öéëïäïîßáò. Ôßðïôá äåí ìðïñåß íá ãßíåé ùñßò áãüðç ãéá ôïí åáõôü ìáò Þ ùñßò åêôßìçóç ãéá ôá áñßóìáôü ìáò, üðùò 20 21

12 ÓÕà ÑÏÍÁ ÂÇÌÁÔÁ ÓÕà ÑÏÍÁ ÂÇÌÁÔÁ åßäáìå. ¼ìùò, ìéá ôýôïéá öéëïäïîßá äéáóôñåâëþíåôáé ãñþãïñá áí óôï åýåé ìüíï óôç öñïíôßäá ôïõ åáõôïý ìáò Þ ìüíï óôçí áíüðôõîç ðñïóùðéêþí éêáíïôþôùí. Ìéá áõèåíôéêþ öéëïäïîßá äïìåßôáé ðüíù ó' Ýíá ó Ýäéï. Áõôü åßíáé ðïõ ôçò äßíåé ôñïöþ, á- ðïêñõóôáëëþíåé ôçí åíýñãåéá ôçò èýëçóçò, äßíåé óõíýðåéá óôçí åðéèõìßá íá äçìéïõñãþóïõìå êüôé áíôß íá ìýíïõìå áäñáíåßò. ÅðïìÝíùò, ç öéëïäïîßá åßíáé "õðçñåóßá". Ç öéëïäïîßá äåí áðïâëýðåé ìüíï óå åìüò ôïõò ßäéïõò, ãéáôß ç êáëëéýñãåéá ôùí ðñïóùðéêþí áñéóìüôùí ìáò Ý åé ùò óôü- ï íá ôá èýóåé óôçí õðçñåóßá åíüò ãåíéêüôåñïõ ó åäßïõ: íá ðåôý ïõìå óôç óõæõãéêþ æùþ ìáò Þ óôç äéáðáéäáãþãçóç ôùí ðáéäéþí ìáò, íá äïõëýøïõìå ãéá ôçí åõçìåñßá ìéáò åðé åßñçóçò Þ åíüò êïéíùíéêïý ó åäßïõ, íá áíáðôýîïõìå ôéò äõíáôüôçôåò åíüò äþìïõ Þ ìéáò þñáò ìå óôü ï ôçí êáëýôåñç óõìâßùóç, íá öñïíôßæïõìå íá åßìáóôå ñþóéìïé óôïí áãþíá êáôü ôçò áññþóôéáò, êáôü ôùí áäéêéþí Þ êáôü ôùí êïéíùíéêþí á- íéóïôþôùí, íá åñãáæüìáóôå ãéá ôçí ðñüïäï ôçò åðéóôþìçò êáé ôçò ôå íéêþò, áíüëïãá ìå ôéò éêáíüôçôýò ìáò ùñßò ôýôïéá ó Ýäéá, ðïõ ðñïöáíþò ðïéêßëëïõí óýìöùíá ìå ôá áñßóìáôá ôïõ êáèåíüò, ç öéëïäïîßá ôñýöåé ôïí åáõôü ôçò Þ óõíèëßâåé ôïõò Üëëïõò, åêôüò êé áí ôï ìüôáéï êõíþãé ôçò ðñïóùðéêþò ìáò, êáé ìüíï, åðéôõ ßáò åðéöýñåé áðïèüññõíóç êáé áßóèçóç ìáôáéüôçôáò. Ç õãéþò öéëïäïîßá ðñýðåé íá ôñïöïäïôåßôáé áðü Ýíá éäåþäåò Þ áðü ìéá ðñïïðôéêþ ôïõ ìýëëïíôïò, óôçí ïðïßá äéáèýôïõìå ôá áñßóìáôü ìáò. Áõôü áêñéâþò ôï ó Ýäéï ðñïêáëåß ôçí åðéèõìßá, ôçí åíåñãïðïéåß êáé ôçò äßíåé õðüóôáóç. Åäþ, ïðùóäþðïôå, ðñýðåé íá áðïöýãïõìå ôï âïëïíôáñéóìü, ôçí éäýá üôé ç èýëçóþ ìáò ìðïñåß íá êáôáöýñåé ôá ðüíôá. Ìå Üëëá ëüãéá, äåí ðñýðåé íá õðïôáóóüìáóôå óå áíýöéêôá Þ åîïõèåíùôéêü éäáíéêü, ôá ïðïßá ìå ôï âüñïò ôïõò ôåëéêü óõíôñßâïõí ôç èýëçóç. Åßíáé êáèþêïí ôïõ êáèåíüò íá êáëëéåñãþóåé ôá áôïìéêü ôïõ áñßóìáôá êáé ü- é íá õðïôüóóåôáé óå Ýíá áöçñçìýíï éäåþäåò, ðïõ äåí áíôáðïêñßíåôáé óôéò óõãêåêñéìýíåò äõíáôüôçôýò ôïõ. ¼ìùò, áðü ôçí Üëëç ðëåõñü, ðñýðåé åðßóçò íá áíáãíùñßóïõìå ôçí áîßá ôçò åëðßäáò. ÊÜðïéïé "êþñõêåò ôïõ èáíüôïõ", ìå áöåôçñßá ôï ëáíèáóìýíï åðé åßñçìá üôé ç åëðßäá áðïìáêñýíåé áðü ôéò ðñïóðüèåéåò ôïõ ðáñüíôïò, éó õñßæïíôáé üôé ç åëðßäá åßíáé ìüôáéç. Á- íôéèýôùò, óå áõôïýò ðñýðåé íá áðáíôþóïõìå üôé, ùñßò åëðßäá, ùñßò Ýíá óôü ï Þ Ý- íá éäáíéêü, ôßðïôá äåí åðéôõã Üíåôáé óôï ðáñüí. Åðßóçò, ç èýëçóç ðïõ äåí åðéäéþêåé êüôé ðýñá áðü ôïí åáõôü ôçò, ðïëý ðéèáíü íá åðéóôñýøåé óôïí åáõôü ôçò, óôçí áõôáñýóêåéá êáé óôçí áðïèüññõíóç. Ìüíï, ëïéðüí, ç åëðßäá (ðåñéóóüôåñç äéêáéïóýíç, ðåñéóóüôåñç áëëçëåããýç, ðåñéóóüôåñç á- ãüðç ìýóá óôï æåõãüñé) ìðïñåß íá êéíçôïðïéþóåé êáé íá äéáìïñöþóåé ìéá èýëçóç å- íåñãçôéêþ êáé áðáëëáãìýíç áðü ôçí áäñüíåéá êáé ôéò áìöéâïëßåò. ÐñÝðåé íá ðéóôýøïõìå ó' áõôü ðïõ äå âëýðïõìå áêüìá, ãéá íá ðáñáöñüóïõìå ôá ëüãéá ôïõ áðïóôüëïõ Ðáýëïõ (Åâñ. Éá'). ÅðïìÝíùò, ðñýðåé íá åëðßæïõìå ó' áõôü ðïõ äå âñßóêåôáé á- êüìá åäþ. Êéíçôïðïéïýìáóôå åäþ êáé ôþñá, ìå óõãêåêñéìýíï ôñüðï, ìå ü,ôé Ý ïõìå äéáèýóéìï, ãéá íá ôï ðñáãìáôïðïéþóïõìå. Ç åëðßäá êéíçôïðïéåß êé áõôü åßíáé ïõóéáóôéêü. Åäþ, ëïéðüí, ðñýðåé íá áíôéäñüóïõìå áðýíáíôé ó' åêåßíïõò ïé ïðïßïé, áöïý åìðéóôåý- ôçêáí ìåãüëá, áëëü áðáôçëü éäáíéêü, á- ðïññßðôïõí üóá ëüôñåøáí êáé äéáêçñýóóïõí ôþñá ôï ôýëïò ôùí "ìåãüëùí áöçãþóåùí" êáé ôï èüíáôï ôçò åëðßäáò. Áí ç áõèåíôéêþ öéëïäïîßá Ý åé Ýíá ó Ýäéï Þ Ýíá éäáíéêü, ôüôå õðåñâáßíåé ôïí åáõôü ôçò. Áí åñãáæüìáóôå ãéá Ýíá óõãêåêñéìýíï ó Ýäéï, ôüôå äåí åðéêåíôñþíïõìå ôçí ðñïóï Þ ìáò óå ìáò ôïõò ßäéïõò, ïýôå óôçí ðñïóùðéêþ åðéôõ ßá, áëëü äå üìáóôå íá åõèõãñáììéóôïýìå êáé óõíåðþò íá áíáëþóïõìå ôéò äõíüìåéò ìáò óå êüôé Üëëï, Ýîù áðü åìüò. Ìå Üëëá ëüãéá, ñåéüæåôáé èõóßá, áõôïèõóßá, åñãáóßá ãéá ôç óõæõãéêþ ó Ýóç, ãéá ôçí åõçìåñßá ôçò åðé åßñçóþò ìáò, ãéá ôç æùþ ìéáò óõãêåêñéìýíçò ïìüäáò êé ü é ôüóï ãéá ôçí ðñïóùðéêþ åõ áñßóôçóþ ìáò. ÁëëÜ, áõôþ ç áðïêþñõîç ôçò åãùêåíôñéêþò éêáíïðïßçóçò åßíáé ç ðñáãìáôéêþ éêáíïðïßçóç: üôáí âëýðïõìå üôé ç äéêáéïóýíç ðñïïäåýåé, äéáðéóôþíïõìå üôé ï Üëëïò áíáðôýóóåôáé êëð, üëá áõôü ìðïñïýí íá ãåìßóïõí êáé íá åíéó ýóïõí ôçí åðéèõìßá ìáò. ïõìå åäþ ìéá öéëïäïîßá ðïõ áöïñü ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ôïõ óõãêåêñéìýíïõ ó åäßïõ, áêüìç êé áí ðáñáìýíåé áôåëþò. ÁëëÜ êáé ç áôåëþò ðñáãìáôïðïßçóç ìðïñåß íá äñáóôçñéïðïéþóåé ôç èýëçóç. ÓõëëïãéêÝò öéëïäïîßåò ÕðÜñ ïõí éëéüäåò ëüãïé óþìåñá ãéá íá áìöéóâçôþóïõìå ôéò óõëëïãéêýò öéëïäïîßåò (Þ åëðßäåò). ÐÞñáìå êüðïéá ìáèþìáôá áðü ôéò âáèéýò áðïãïçôåýóåéò ôïõ 20ïý áéþíá. ¼ìùò, áðü åêåß, ìý ñé ôïõ óçìåßïõ íá åêèåéüæïõìå ìüíï ôç ëáôñåßá ôïõ ðáñüíôïò Þ ôçí áíáæþôçóç ôïõ áôïìéêïý óõìöýñïíôïò, õðüñ åé äéáöïñü. Ãéáôß áõôþ ç ëáíèáóìýíç ðñïïðôéêþ, êáñðüò ôçò áðïãïþôåõóçò, öýñåé ìýóá ôçò ôá óðýñìáôá å- íüò êáôáóôñïöéêïý ìçäåíéóìïý. Êáé ðñüãìáôé âëýðïõìå êüðïéåò "áóêçôéêýò çèéêýò", ôéò ëåãüìåíåò ìéíéìáëéóôéêýò çèéêýò ðïõ äéêáéïëïãïýí ôçí åðéóôñïöþ óôïí åáõôü ìáò Þ ôçí áäéáöïñßá ãéá ôïí Üëëï (Ruwen Ogien, L' éthique aujourd'hui. Maximalistes et minimalistes. Folio/Essais 485, Gallimard, 2007). Óýìöùíá ìå ôçí áñ Þ ôïõ Ôæïí Óôéïýáñô Ìéë- êáôü ôïí ïðïßï ç ïõóéþäçò êáé ìïíáäéêþ çèéêþ áñ Þ åßíáé íá ìç âëüðôïõìå ôïí Üëëï- êáôáëþãïõìå óå ìéá çèéêþ (Þ áõôïáðïêáëïýìåíç çèéêþ) ðïõ óõíßóôáôáé ü é óôï íá åðåìâáßíïõìå õðýñ ôïõ Üëëïõ, áëëü íá êõñßùò íá ìçí åíï ëïýìå. Åßíáé ìéá áñíçôéêþ óôüóç óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá, õðü ôï ðñüó çìá üôé äåí áíáìåéãíõüìáóôå óôç æùþ ôïõ Üëëïõ, ôïí áöþíïõìå ìüíï ôïõ, åðïìýíùò ôïí åãêáôáëåßðïõìå óôç ìïßñá ôïõ. ÁõôÞ ç áðïõóßá öéëïäïîßáò êáé áëëçëåããýçò éó ýåé êáé áðýíáíôé óôïí åáõôü ìáò. ÂëÝðïõìå ôá óõìðåñüóìáôá ìéáò ôýôïéáò éäåïëïãßáò: äéêáéïëïãïýìå ôçí åõèáíáóßá, ôçí ðïñíåßá óôï üíïìá ôçò åëåýèåñçò éäéïêôçóßáò ôïõ óþìáôüò ìáò, ôçí Ýêôñùóç êáé ôçí áõôïêôïíßá. Åßíáé çèéêýò ðïõ óõìâáäßæïõí ìå ôï óýã- ñïíï êõíéêü áôïìéêéóìü, áíôéôßèåíôáé óå êüèå ìïñöþ öéëïäïîßáò, áêüìç êé áðýíáíôé óôïí åáõôü ìáò. Ùóôüóï, åíüíôéá ó' áõôýò ôéò èáíüóéìåò êáé êáôáóôñïöéêýò ãéá ôç èýëçóç ðñïïðôéêýò, åßíáé áðáñáßôçôï íá äéáôçñþóïõìå ôçí áîßá êáé ôç äýíáìç óõëëïãéêþí öéëïäïîéþí, ðïõ êéíçôïðïéïýí ôç âïýëçóç. Êáô' 22 23

13 ÓÕà ÑÏÍÁ ÂÇÌÁÔÁ áñ Üò, äå ìéëüìå ãéá ðïëéôéêü ðñïãñüììáôá, ôá ïðïßá îýñïõìå üôé óõ íü åßíáé áðáôçëü, áí êáé åßíáé áíáãêáßá. Ðåñéóóüôåñï ìéëüìå ãéá ôç äñáóôçñéïðïßçóç ôïõ êáèåíüò üðïõ åßíáé êáé üðùò åßíáé, ìå ôç öéëïäïîßá íá êñáôþóåé ôç èýóç ôïõ ìýóá óôïí êüóìï êáé óå ó Ýóç ìå ôïí Üëëï- ìå ôïí ï- ðïßï åßìáóôå èåôéêü áëëçëýããõïé, åíüíôéá óå üóá ìáò ëýåé ï Ôæïí Óôéïýáñô Ìéë. ÅðïìÝíùò, áõôü ðïõ äéáêõâåýåôáé åßíáé ç åêôßìçóç ôçò äçìéïõñãßáò, ç Üíèçóç ôïõ êáéíïýñãéïõ, ç äõíáôüôçôá ðïõ ðñïóöýñåôáé óôïí êáèýíá íá êáôáèýóåé ôç óõíåéóöïñü ôïõ, Ýóôù êáé ìéêñþ, óôçí ïéêïäüìçóç ôçò êïéíþò æùþò. Óôï Çìåñïëüãéï ôçò Äçìéïõñãßáò, ç óõããñáöýáò ÍÜíóõ éïýóôïí ðáñáëëçëßæåé áêñéâþò ôç ãýííçóç åíüò ðáéäéïý (ãñüöåé ôï ìõèéóôüñçìü ôçò êáôü ôçí åãêõìïóýíç ôçò) ìå ôç ãýííçóç åíüò ëïãïôå íéêïý Ýñãïõ. åé äßêéï íá ìéëüåé ãéá "äçìéïõñãßá" êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò, ãéáôß ôüóï óôç ìßá üóï êáé óôçí Üëëç, åéóüãåôáé êüôé êáéíïýñãéï êáé îå ùñéóôü óôïí êüóìï. ÁíôéäñÜ ìå áéóéüäïîç áõóôçñüôçôá óôç Óéìüí íôå ÌðïâïõÜñ, ç ïðïßá äå âëýðåé óôç ãýííçóç åíüò ðáéäéïý ðáñü "ìéá å- ðéâåâáßùóç ôïõ åßäïõò" (Journal de la cré ation, Babel, 1990, êõñßùò ïé óåëßäåò êáé 251), åðïìýíùò, ôçí áüñéóôç êáé íùèñþ åðáíüëçøç ôïõ ßäéïõ, ôïõ ðáñåëèüíôïò ðïõ åðéìçêýíåôáé ðáèçôéêü, ôïí ðáèçôéêü êáé áóõíåßäçôï ðïëëáðëáóéáóìü ôçò ïìüäáò, ôç ãëïéþäç áíáðáñáãùãþ ôïõ á- íåîýëåãêôïõ. Äå âëýðåé ôé ôï äçìéïõñãéêü öýñíåé êüèå ãýííçóç êáé áãíïåß Ýôóé ôç äçìéïõñãéêþ äýíáìç ôçò ãõíáßêáò (êáé ôïõ Ü- íôñá). ÊáôáóôñÝöåé êüèå öéëïäïîßá íá äçìéïõñãþóåé êüôé êáéíïýñãéï- ðïõ, ùóôüóï, äåí ðñïûðïèýôåé Þñùåò- áëëü ôç äõíáôü- ôçôá ôïõ êáèåíüò íá áîéïðïéþóåé ôéò ñéæùìýíåò óôï óþìá êáé ôçí øõ Þ áíèñþðéíåò é- êáíüôçôåò. ÁõôÝò ïé öéëïóïößåò ôçò åîüíôëçóçò êáé ôçò åðáíüëçøçò êáôáóôñýöïõí ôéò äçìéïõñãéêýò äõíáôüôçôåò ôçò âïýëçóçò. Ç áðïêáôüóôáóç ôçò öéëïäïîßáò- ôï âëýðïõìå- äåí åðáíáöýñåé ìåãüëá, îýíá, äõóâüóôáêôá ó Ýäéá åðüíù ìáò. Óõíßóôáôáé óôï íá èýëåé ç èýëçóç ôïí åáõôü ôçò, íá èýëåé áõôü ðïõ åßíáé äõíáôü êáé áíáãêáßï þ- óôå íá õðüñ åé áõèåíôéêü. Áí äåí áöõðíßóïõìå ôéò Ýìöõôåò äõíáôüôçôåò ðïõ Ý åé ï êáèýíáò íá èýëåé ôïí åáõôü ôïõ, ï ìçäåíéóìüò èá óõíå ßóåé ôçí ðïñåßá ôïõ, èá øéèõñßæåé üôé åßíáé ìüôáéï íá èýëïõìå, üôé ç ðñþôç ìýñéìíá åßíáé ç áíáæþôçóç ôïõ ðñïóùðéêïý óõìöýñïíôïò êáé, êõñßùò, üôé ðñýðåé íá áðïöåýãïõìå ôç öéëïäïîßá ôçò áíèñþðéíçò áëëçëåããýçò, ìå ôï ðáñáðëáíçôéêü ðñüó çìá ìçí ôõ üí êáé âëüøïõìå ôïí Üëëï. Óá íá ìçí Þôáí, áõôü ôï ôåëåõôáßï, âëüâç óôïí åáõôü ìáò, áöïý êáìßá æùþ äåí ìðïñåß íá ãßíåé áíôéëçðôþ êáé í' áíáðôõ èåß ìýóá óôçí áäéáöïñßá ãéá ôïí Üëëï êáé ìýóá óôçí Üñíçóç íá êáëëéåñãþóïõìå ôá ðñïóùðéêü ìáò áñßóìáôá, ôï ðñþôéóôï êáèþêïí áðýíáíôé óôïí åáõôü ìáò. ÌåôÜöñáóç áðü ôá ãáëëéêü: ÅéñÞíç ÊïõôåëÜêç Ç êïéíüôçôá ôùí Áëâáíþí êáèïëéêþí Ïδός Γκιλφόρδου, στην πλατεία Βικτωρίας: εκεί βρίσκεται το παρεκκλήσιο των Αγίων Φραγκίσκου και Κλάρας. Ο π. Gabriele, Ιταλός ιερέας, είναι εφημέριος των Ιταλών καθολικών που συχνάζουν εκεί. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και εφημέριος της κοινότητας περίπου ογδόντα με εκατό αλβανόφωνων καθολικών που συγκεντρώνονται εκεί για τις τελετές τους κάθε Κυριακή απόγευμα. Με ρεαλισμό και εύστοχες παρατηρήσεις μάς παρουσιάζει τα προβλήματα της αλβανόφωνης κοινότητας, τα βήματα που έχουν γίνει ως σήμερα, αλλά και τις συνεχιζόμενες προσπάθειες που καταβάλλονται για να κερδίσει το χαμένο έδαφος. Εκεί συναντήσαμε την Ντρίτα, μια λαϊκή εθελόντρια, συναντήσαμε και τη Μαριάννα. Η πίστη και οι θρησκευτικές εμπειρίες αυτών των ανθρώπων μας εντυπωσίασαν. Πατέρα, πώς συνέβη και ασχοληθήκατε με την κοινότητα των Αλβανών; Ö τάνοντας στην Ελλάδα, στα τέλη του 2000, βρήκα ήδη ένα ξεκίνημα με πρωτοβουλία των αδελφών της Μητέρας Τερέζας στο ιταλικό παρεκκλήσιο. Γίνονταν τακτικές συναντήσεις και τέλεση της Θείας Λειτουργίας. Διαπίστωσα όμως και προβλήματα, γιατί δεν υπήρχαν σαφή καθήκοντα. Έτσι, προσπάθησα να ανοίξω ένα δρόμο κατήχησης, θρησκευτικής διαπαιδαγώγησης και τακτικών εκκλησιασμών. Σταδιακά τα πράγματα ωρίμασαν και πλέον έχουμε τώρα μια βασική εκκλησιαστική κοινότητα. Kαθώς οι Αλβανοί αδελφοί μας εργάζονται σκληρά όλη την εβδομάδα, την Κυριακή oργανώνουμε κατήχηση για Αλβανούς ενήλικες, καθώς και προετοιμασία για γάμους ή για βαπτίσεις, την οποία συχνά παρακολουθούν α- Ειρήνη Κουτελάκη κόμη και Αλβανοί μουσουλμάνοι που πρόκειται να λάβουν τα μυστήρια. Ταυτόχρονα, κάνουμε κατήχηση για τα παιδιά, μαζί με την προετοιμασία τους για την πρώτη κοινωνία και το χρίσμα. Κατήχηση γίνεται και για τους εφήβους. Πριν την τέλεση της θείας λειτουργίας, απαγγέλλουμε το άγιο ροδάριο. Ακολουθεί η ευχαριστιακή λειτουργία σε γλώσσα αλβανική, με κήρυγμα που μεταφράζουν στα αλβανικά οι αδελφές. Κατά την πασχαλινή περίοδο κάνουμε το δρόμο του σταυρού και πέραν αυτών, γίνονται επισκέψεις σε κάποιες οικογένειες είτε από εμένα, είτε από τις αδελφές. Άλλοτε δίνεται κάποια ευλογία. Ακόμη, τα παιδιά του κατηχητικού δίνουν κάποιες θεατρικές παραστάσεις στις μεγάλες γιορτές, με την πολύτιμη συνδρομή των αδελφών της Μητέρας Τερέζας. Όπως είναι επόμενο, πολλοί Αλβανοί πρέπει να ξεκινήσουν το δρόμο της πίστης από την αρχή. Δεκαετίες άθεης προπαγάνδας ε- μπόδισαν και την πιο στοιχειώδη κατήχηση. Άλλοι υπέμειναν μαρτύρια με θάρρος για την ÊÏÉÍÉÔÇÔÁ ÁËÂÁÍÙÍ 24 25

14 ÊÏÉÍÉÔÇÔÁ ÁËÂÁÍÙÍ ÊÏÉÍÉÔÇÔÁ ÁËÂÁÍÙÍ πίστη τους και την υπερασπίστηκαν. Όσοι ήρθαν εδώ, τώρα που οικονομικά είναι πιο γαλήνιοι, πλησιάζουν την Εκκλησία για να επανακτήσουν το μονοπάτι της πίστης. Κάποιοι κατάφεραν να ενσωματωθούν μέσα από την ενορία της περιοχής τους, άλλοι θα το κάνουν σταδιακά μέσω της αλβανόφωνης κοινότητας. Αξιόλογη εργασία γίνεται επίσης και από τη Θεσσαλονίκη, από την εκεί καθολική ενορία, όπου δραστηριοποιούνται οι αδελφές της Μητέρας Τερέζας με τον αδελφό Φραγκίσκο Βαρθαλίτη και ένα Λαζαριστή ιερέα ο οποίος, αν και Πολωνός, γνωρίζει την αλβανική γιατί έχει υπηρετήσει εκεί. Ντρίτα, μου είπαν ότι το όνομά σας σημαίνει φως, Φωτεινή δηλαδή. Είστε εθελόντρια στην ενορία. Ποιες είναι οι ανάγκες της κοινότητας και τι ακριβώς κάνετε; Ï ι ανάγκες είναι πολλές και δεν είναι εύκολο να τις καλύψουμε. Μεγάλωσα σε μια κομμουνιστική οικογένεια και κανείς δεν τολμούσε να μας μιλήσει για Θεό. Ό,τι άκουσα προερχόταν από την πιστή καθολική οικογένεια του συζύγου μου, που υπέφερε από το γεγονός αυτό, και μαζί του κι εγώ όταν τον παντρεύτηκα. Παρότι απέρριπτα το Θεό, αναζητούσα την πίστη και η ευκαιρία μου δόθηκε στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι Αλβανοί καθολικοί απέχουν τελείως από την Εκκλησία, κι αν την πλησιάσουν, αναζητούν κάποιο συμφέρον. Γι αυτό θεωρώ καθήκον μου ως Αλβανή με κοινά βιώματα και ως εθελόντρια να βοηθήσω όπως μπορώ. Κάθε Κυριακή συναντώ διαφορετικούς ανθρώπους, γιατί οι Αλβανοί μετακινούνται πολύ συχνά και τις περισσότερες φορές είναι άνθρωποι χωρίς θρησκευτικές βάσεις. Στη Νέα Μάκρη μία φορά το μήνα έρχεται έ- νας Πολωνός ιερέας που τελεί τη λειτουργία στα αλβανικά. Εκεί διαβάζω τα αναγνώσματα. Είναι σημαντικό για τους Αλβανούς να νιώθουν ότι βρίσκονται μαζί τους άνθρωποι με την ίδια καταγωγή. Με την ομάδα των αλβανόφωνων στην ενορία του Αγίου Φραγκίσκου των Αγίων Αναργύρων, όπου πηγαίνω, αναλύουμε μια περικοπή από το Ευαγγέλιο στη βάση της προσωπικής, καθημερινής μας εμπειρίας. Οι λειτουργίες, που τελούνται στην αλβανική γλώσσα είναι γι' αυτούς μια στιγμή ανάσας που, μ' αυτό τον τρόπο, ανήκει στη ζωή τους και τους δίνει τη δύναμη να συνεχίσουν την πορεία τους. Πατέρα, ποιοι είναι οι πιστοί που αποτελούν το εκκλησίασμα; Από πού έρχονται; Ï ι πιστοί μας δηλώνουν ότι είναι καθολικοί, χωρίς να ξέρουμε τι ακριβώς εννοούν μ αυτό. Συνήθως εννοούν ότι η καταγωγή τους είναι από καθολική οικογένεια. Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, από την ανάγκη για μεταστροφή, που δεν είναι εύκολη. Η εξέλιξη του εκκλησιάσματος, ωστόσο, έρχεται μαζί με την προσωπική εξέλιξη του καθενός. Έτσι, υπάρχει ένας πυρήνας πιστών που συναντώνται τακτικά- από είκοσι άτομα, σήμερα έχει φτάσει περίπου τα εκατό, με νέους ενορίτες να προστίθενται- και διαδίδεται ότι υπάρχει η αλβανόφωνη κοινότητα ως σημείο αναφοράς. Η ομάδα των αλβανόφωνων καθολικών αναπτύσσεται με αργούς ρυθμούς, γιατί ταυτόχρονα υπάρχει έντονη κινητικότητα. Συνεχώς συναντάμε νέα πρόσωπα, ενώ οι παλιοί μετακινήθηκαν όπου υπάρχει εργασία ή επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Ελπίζουμε ότι όταν εξελιχθούν στην πίστη, θα προσφέρουν από μόνοι τους στους γύρω τους κάτι από αυτό που έλαβαν. Βήματα γίνονται, αλλά με δυσκολίες. Οι Αλβανοί, λόγω της τραγικής ιστορίας τους που διαπότισε και τη νοοτροπία τους, αντιμετωπίζουν δυσκολίες τόσο με την πίστη τους όσο και με καθημερινά προβλήματα: την εδώ νομιμοποίησή τους καθώς και το θέμα του ρατσισμού. Μου χρειάστηκε χρόνος για να μπορέσω να πάρω τη θέση μου σαν καθολική Αλβανή μέσα στη σχολή που σπουδάζω, λέει η Μαριάννα. Δεν αντιμετωπίζω σοβαρά προβλήματα, αλλά είναι αλήθεια ότι σε διακρίνουν. Πρέπει να εξηγώ συνεχώς γιατί και πώς είμαι Αλβανή και καθολική και τι πιστεύω. Το περίεργο είναι ότι οι άλλοι συχνά δεν πείθονται με τις εξηγήσεις μου. Τα στερεότυπα είναι ακλόνητα!. Η στήριξη στις προσπάθειες που γίνονται για την πρόοδο της αλβανόφωνης κοινότητας έρχεται πρωτίστως από τις αδελφές της μητέρας Τερέζας και από πολλούς Αλβανούς λαϊκούς εθελοντές, κυρίως νεαρής ηλικίας, όπως επίσης και από μερικές Ιταλίδες κατηχήτριες των παιδιών και εφήβων, οι οποίοι κατηχούνται στα ελληνικά. Το ζήτημα, όπως επαναλαμβάνει ο π. Gabriele, είναι να εισαχθούν οι άνθρωποι στο νόημα της καθολικής Εκκλησίας. Αυτά τα σημεία αναφοράς τους βοηθούν και τους συνοδεύουν με υπομονή σε μια σταδιακή ενσωμάτωσή τους στην Εκκλησία, ώστε να αποτελέσουν μια κοινωνία μέσα στην ποικιλομορφία. Η χρήση της ίδιας της γλώσσας τους είναι μια πολύ σημαντική αφετηρία που οδηγεί στο σκοπό αυτό, γιατί, ιδιαίτερα για την πρώτη γενιά Αλβανών, αντιπροσωπεύει την ταυτότητά τους. Προς το παρόν, οι λαϊκοί Αλβανοί που βιώνουν έμπρακτα την πίστη και το δέσιμο μεταξύ τους είναι λιγοστοί. Σημαντική υποστήριξη θα μπορούσαν να προσφέρουν προς το σκοπό αυτό έμμισθοι λαϊκοί, αλλά και Αλβανές μοναχές: πρόσφατα οργανώθηκε πλήρως στην Αλβανία το γυναικείο μοναχικό τάγμα της Θείας Αγάπης, με αποστολή του τη φροντίδα των προσφύγων. Καθολικοί Αλβανοί μετανάστες, διασκορπισμένοι, υπάρχουν πάρα πολλοί στην πατρίδα μας. Επομένως, θα ήταν χρήσιμο να κληθούν ορισμένες κι εδώ. Η υπάρχουσα αλβανική κοινότητα του παρεκκλησίου του αγίου Φραγκίσκου υπάρχει μόλις τα τελευταία επτά χρόνια, μέσα στα οποία σημειώνεται σχετική μόνο σταθερότητα των πιστών. Ο στόχος όμως του εφημερίου και των συνεργατών του είναι οι άνθρωποι αυτοί να μπορούν να προχωρήσουν στην ωρίμανσή τους μέσα στη ζωή της Εκκλησίας οπουδήποτε κι αν ζουν. Να διαμορφώσουμε όχι μια εθνική, αλλά μια καθολική Εκκλησία. Και θα ήταν εξαιρετικά σημαντικό να προσανατολιζόμαστε και να αλληλοβοηθούμαστε όλοι προς αυτή την κατεύθυνση. Τονίζει ο π. Gabriele. Τρέφουμε το όραμα μιας Εκκλησίας που αγαπά, σέβεται και υποδέχεται, γιατί δεν έχουν όλοι την ίδια ιστορία. Σκοπός δεν είναι να διαμορφώσουμε χωριστές εθνικές κοινότητες, ούτε να επιβάλουμε σε όλους μια συγκεκριμένη οργάνωση. Η Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία είναι χώρος αποδοχής όλων, μέσα σε μια πορεία ανάπτυξης. Είναι ταυτόχρονα Μητέρα που μας συνοδεύει όλους υπομονετικά προς το Χριστό. Η συνέχεια ανήκει στον Κύριο

15 ÏÉÊÏÃÅÍÅÉÁ ÏÉÊÏÃÅÍÅÉÁ ÏéêïãÝíåéá: ¼ôáí ï Ýíáò áðü ôïõò äýï äåí ðéóôåýåé Είναι αλήθεια ότι όποιος δεν πιστεύει δεν μπορεί να καταλάβει αυτόν που πιστεύει. Σίγουρα δεν καταλαβαίνει την πίστη μου, λέει η Κατερίνα, αλλά το σέβεται και το δέχεται γιατί με αγαπάει. Έχει πολύ υπομονή με τη θρησκεία μου. Όσο γνωρίζει περισσότερα και όσο εξοικειώνεται με την εκκλησία μου είναι πιο ήρεμος. Στην αρχή ήταν πολύ επιφυλακτικός. Για μένα είναι ασφαλώς μια έλλειψη και μια στέρηση να μην μπορώ να επικοινωνήσω με το σύντροφό μου σε θέματα σημαντικά και να μοιραστώ μαζί του κάποιες θρησκευτικές και πνευματικές εμπειρίες. Αυτή η έλλειψη θα είναι πιο έντονη όταν η πίστη γίνεται αγώνας και πάλη για να κρατήσει μια χριστιανική στάση σε ένα ζήτημα. Τότε θα έχει ανά- Äεν είναι σπάνιο σε ένα ανδρόγυνο ένας από τους δύο να είναι πιο θρήσκος από τον άλλον. Συνήθως, στην ελληνική κοινωνία στην οποία ζούμε, οι άνθρωποι έχουν πάντα κάποια θρησκευτικότητα, μικρή ή μεγάλη. Οπότε, η διαφορά στο ανδρόγυνο είναι συνήθως ανάμεσα σε αυτόν που είναι περισσότερο θρήσκος και τον άλλον που είναι λιγότερο θρήσκος. Έτσι, οι σύζυγοι τα βρίσκουν κάπου στη μέση της απόστασης μεταξύ τους, χωρίς να στεναχωριέται υπερβολικά ο ένας ή ο άλλος. Όταν όμως ο ένας εκ των δύο είναι όντως πιστός με χριστιανική ζωή και πίστη, ενώ ο άλλος έχει θρησκευτικότητα των δέκα λεπτών το Πάσχα και τα Χριστούγεννα, τότε για τον πρώτο η θρησκευτηκότητα του δεύτερου ισούται με έλλειψη πίστης. Πώς είναι η οικογενειακή ζωή όταν υπάρχει αυτή η διαφορά; Στην αρχή, νομίζει ο ένας ότι θα διδάξει και θα μεταδώσει εύκολα στο σύντροφό του αυτό που του λείπει, δηλαδή την πίστη. Μήπως δεν είναι αλήθεια ότι πολλοί δεν πιστεύουν γιατί έχουν μια αρνητική εικόνα του κλήρου και της Εκκλησίας; Αν λοιπόν ο άλλος δει κάτι ωραίο από την πίστη, τότε θα αλλάξει. Δε συμβαίνει όμως πάντα έτσι. Συνήθως, για αυτόν που η θρησκευτική συμπεριφορά ή- ταν ακατανόητη, παραμένει ακατανόητη. Συνεπώς στο ζευγάρι και στην οικογένεια υπάρχει ένα θέμα που πρέπει και οι δύο να το αντιμετωπίσουν. Έχουμε διαφορετικές εμπειρίες και βιώματα με τη γυναίκα μου σε θρησκευτικά θέματα λέει ο Δημήτρης. Είχαμε διαφορετική διαπαιδαγώγηση επ αυτού. Βλέ- πω τώρα ότι ο καθένας με τις ίδιες λέξεις εννοεί διαφορετικά πράγματα. Τη θρησκεία ο ένας τη βλέπει με εμπιστοσύνη και ο άλλος με δυσπιστία. Ένα πρώτο σημαντικό ερώτημα είναι αν υπάρχει σεβασμός και ανεκτικότητα παρά τη διαφορά που αφορά στην πίστη. Σεβασμός από αυτόν που δεν πιστεύει όταν βλέπει το σύντροφό του να θέλει να εκκλησιάζεται, να προσεύχεται, να νηστεύει κλπ. Σεβασμός, επίσης, από αυτόν που πιστεύει προς αυτόν που δεν πιστεύει και επιθυμεί να απέχει και από σημαντικές θρησκευτικές εκδηλώσεις. Είναι τελείως διαφορετική η κατάσταση που διαμορφώνεται, όταν η θρησκευτική πρακτική προκαλεί χλευασμό ή όταν η μη πρακτική προκαλεί κατηγορία και απαξίωση. Σε αυτήν την περίπτωση, η συμβίωση καταντά μαρτύριο. γκη από αναζητήσει μια συμπαράσταση, αλλά δεν θα τη βρει από τον σύντροφό της. Ζηλεύω τις οικογένειες που βλέπω στην εκκλησία. λέει η Ειρήνη. Είναι βαθιά η ενότητα που δίνει η κοινή προσευχή και η συμμετοχή στη λειτουργία. Είναι κάτι όμως που εγώ δεν μπορώ να έχω. Για τον άνδρα μου όλα αυτά είναι Áιστορίες για παιδιά. πό την άλλη μεριά, αυτός που δεν πιστεύει, βλέπει το σύντροφό του να λαβαίνει υπόψη του οδηγίες και εντολές από την εκκλησία και την πίστη, που γι αυτόν είναι αδικαιολόγητες. Αισθάνομαι ότι υπάρχει ένας τρίτος στη σχέση μας, που επηρεάζει το σύντροφό μου εξηγεί ο Νίκος. Φοβάμαι ότι αυτή η επιρροή μπορεί να οδηγήσει σε απρόβλεπτες καταστάσεις. Αν η γυναίκα μου δεν κρίνει λογικά με το μυαλό της, αλλά ακούει τι της λένε οι παπάδες, τότε ποιος ξέρει τι μπορεί να προκύψει; Δεν είμαι αντίθετος με την εκκλησία, εντάξει αν σου αρέσει, αλλά όχι να ακολουθείς ό,τι σου λένε εκεί. Μπορεί λοιπόν ο τρίτος να είναι η Εκκλησία, ο εξομολόγος, μια θρησκευτική οργάνωση κοκ. Είχαμε πρόβλημα με τη γυναίκα μου λόγω των συνεχών απουσιών της λέει ο Γιώργος. Τη μια οι λειτουργίες και οι ε- σπερινοί, την άλλη τα φιλανθρωπικά, άσε πια τα τηλέφωνα. Της είπα καθαρά πως παραμελεί την οικογένειά της και πρέπει να αλλάξει τακτική. Αντιμετωπίζω πολλά διλήμματα, εξηγεί η Ελένη, πότε να πάω εκκλησία, πώς να κάνουμε τις μέρες της νηστείας, αν θα καλέσω ανθρώπους της εκκλησίας σπίτι, αν θα ξοδέψω λεφτά για ένα σκοπό της ενορίας κ.ο.κ. Ισως παλαιότερα να ήμουν υπερβολική και να μην έδινα σημασία τι επίδραση είχαν όλα αυτά στον άνδρα μου, γιατί αυτός από ένα- δύο λάθη δικά μου έκρινε όλη την πίστη μου. Με τον καιρό κατάλαβα ότι πρέπει να συζητάω τα πράγματα περισσότερο και να εξηγώ τι κάνω και γιατί. Ίσως από όλες τις διαφορετικές εκτιμήσεις και προσανατολισμούς που μπορεί να έχουν οι δύο σύζυγοι το πιο ευαίσθητο θέμα είναι η διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Τι γίνεται όταν ο ένας θέλει να μεταδώσει στα παιδιά του την πίστη του, να τους μάθει να προσεύχονται, να τα εντάξει στην εκκλησία, να τους διδάξει μια παράδοση και για τον άλλον αυτά είναι πράγματα που υποβιβάζουν το παιδί, το βάζουν σε λάθος δρόμο ή, ακόμη, και το διαστρεβλώνουν; Τι γίνεται όταν τα λόγια του ενός τα διαψεύδει ο άλλος; Κανονικά βεβαίως το ανδρόγυνο προσπαθεί να συνεννοείται και να κρατά μια στάση ενιαία απέναντι στα παιδιά. Δεν είναι όμως καθόλου εύκολο. Διαπιστώνουμε όλοι πάντως ότι οι άνθρωποι που πιστεύουν και ακολουθούν μια χριστιανική ζωή θέλουν να έχουν ένα σύντροφο με αντίστοιχη ζωή και να μπορούν να επικοινωνούν στο επίπεδο αυτό της πίστης. Αυτή είναι ασφαλώς μια συνετή στάση

16 ÐÍÅÕÌÁÔÉÊÇ ÆÙÇ ÐÍÅÕÌÁÔÉÊÇ ÆÙÇ Áðü ôï ðñþôï åõáããåëéêü ìþíõìá, ñéóôüò áíýóôç!, êüèå ñüíï áíü ôïõò áéþíåò ç Åêêëçóßá ìåëåôü êáé âéþíåé ëáôñåõôéêü ôï Ðáó áëéíü ìõóôþñéï. Ïé ñéóôéáíïß ôçò Äýóçò èá ãéïñôüóïõí ôï ÐÜó á óôéò 23 Ìáñôßïõ, åíþ åìåßò ìå ôïõò ïñèïäüîïõò óôçí ÁíáôïëÞ óôéò 27 Áðñéëßïõ. Η Εκκλησία ζει το Πάσχα Τα λόγια του ιερού Αυγουστίνου, σε μια από τις επιστολές του, προσφέρονται σ εμάς για να πορευτούμε με τον Ιησού στο δρόμο του πάθους, του θανάτου και της ανάστασής Του ανακαλύπτοντας, μέρα με την ημέρα, πόσο μας αγάπησε, μέχρι να δώσει τη ζωή Του για χάρη μας. Ακολούθησε με προσοχή τις τρεις μέρες της σταύρωσης, του μνήματος και της ανάστασης του Κυρίου. Από αυτά τα τρία μυστήρια, βιώνουμε στην παρούσα ζωή, του οποίου ο σταυρός είναι το σύμβολο. Ενώ είναι με την ελπίδα, ως μέσον, και με την πίστη που βιώνουμε αυτό που το μνήμα και η ανάσταση συμβολίζουν. Μεγάλη Πέμπτη βράδυ Σήμερα τελούμε την ώρα που ο Κύριος μάς κάνει τη δωρεά του Σώματός του και του Αίματός του, σημεία της Νέας και αιωνίου Διαθήκης. Πριν μοιραστεί το Πάσχα με τους φίλους του, ο Ιησούς, ο Διδάσκαλος, σηκώνεται από το τραπέζι, παίρνει το ένδυμα του υπηρέτη. Για να κάνουμε το ίδιο, έως ότου επανέλθει. Με το πλύσιμο των ποδιών, φανερώνεται το αληθινό πρόσωπο του Θεού, και η νέα τάξη των αξιών, μας αποκαλύπτεται, επίτέλους. Το πραγματικό μεγαλείο, είναι η γενναιοδωρία. Και ο πιο μεγάλος είναι εκείνος που δίνει περισσότερα, που δίνει απεριόριστα. Ο Ιησούς ελευθερώνει στις καρδιές μας τις ζωντανές πηγές της αγάπης. Μεγάλη Παρασκευή Διψώ! Νύχτα ευτελής, γεμάτη μικροπρέπεια, γεμάτη ταπεινώσεις, απαρνήσεις, με την κραυγή του εσταυρωμένου να αντηχεί, ταπεινωτική τελευταία πνοή. Θα έχουμε το θάρρος να ακούσουμε και πάλι όλα αυτά και να εισχωρήσουμε στην αλήθεια αυτής της νύχτας; Είμαστε σε θέση να ακούσουμε τον Υιό του φωτός να αγωνιά κάτω από τα κτυπήματα των δυνάμεων του σκότους; Μια νύχτα γκρίζα, σκοτεινή ανάμνηση της αγάπης που κατακρεουργήθηκε από τους ανθρώπους. Ας ακούσουμε τον Ησαΐα να λέει: Είναι τους δικούς μας πόνους που σηκώνει, είναι με τις δικές μας θλίψεις φορτωμένος. Είναι για να συναντήσει τον άνθρωπο του πόνου που ο Υιός του Θεού προσφέρει τη ζωή του. Ο Ιησούς, αληθινός Θεός και αληθινός άνθρωπος! Δούλος του πόνου, γνώρισε τη δοκιμασία και την αγωνία του θανάτου. Ο σταυρός μας λέει πως η συγχώρηση δυναμώνει την αγάπη, και με την υπακοή στο θέλημα του Πατέρα τα πάντα μπορούν να πραγματοποιηθούν! Από μια ζωή δοσμένη μέχρι τέλους, γεννιέται ο νέος άνθρωπος! Από το ξύλο του σταυρού θα λάμψει η ζωή! Μεγάλο Σάββατο, αγρυπνία Αυτή είναι η νύχτα! Η νύχτα η αρχέγονη. Η νύχτα της λύτρωσης και της σωτηρίας μας. Από την αρχέγονη νύχτα, ο Θεός κάνει έργα μεγάλα για το λαό Του Ο θάνατος νικήθηκε: ο Θεός ανοίγει για τον καθένα και την καθεμιά μας ένα δρόμο Ζωής. Η Αγία Γραφή που διαβάζουμε αυτή τη νύχτα μας αφηγείται τα μεγάλα έργα της αγάπης του Θεού. Ό,τι ο Κύριος έκανε τότε, το κάνει ακόμα σήμερα Πάσχα Απίστευτο! Όλος ο κόσμος παρακολούθησε απ' ευθείας το θάνατο του Ιησού Τα πλήθη κατόρθωσαν, μάλιστα, να απελευθερώσουν ένα ληστή στη θέση του Ιησού. Γνώριζαν ότι θα είχε καταδικαστεί σε θάνατο. Ο ε- κατόνταρχος, ο εθνικός, αναγνώρισε: Αληθινά, ήταν Υιός Θεού. Ναι, αληθινά είναι Υιός Θεού, παρόλο που ίδια την ημέρα του Πάσχα ορισμένοι αναζητούν ακόμα τον Ιησού στο μνήμα. Δεν είναι εδώ! Είναι ζωντανός! Δεν είναι Θεός των νεκρών, αλλά Θεός των ζωντανών. Βρίσκεται εκεί όπου βρίσκεται η ζωή. Ακόμα και ο θάνατος μετατρέπεται σε ζωή στο πρόσωπό Του. π. Δημ. Δαλέζιος Åðßêåíôñï ôçò ðíåõìáôéêþò æùþò åßíáé ôï ÐÜó á, äçëáäþ ôï ãåãïíüò ôïõ ðüèïõò êáé ôïõ èáíüôïõ, üðùò êáé ç áíüóôáóç ôïõ Éçóïý ñéóôïý. Áðü êåé îåêéíïýí ôá ðüíôá ãéá ôïõò ñéóôéáíïýò Ï ÁíáóôçìÝíïò Είδαμε τον Ιησού να γεννιέται σε μια φάτνη. Είδαμε τα παιδιά μας στην κούνια τους. Είδαμε τον Ιησού να μεγαλώνει στη Ναζαρέτ. Είδαμε τα παιδιά μας να μεγαλώνουν στα σπίτια μας, στα σχολεία μας, στους δρόμους μας. Είδαμε τον Ιησού να εργάζεται στο μαραγκούδικο του πατέρα του. Είδαμε τα παιδιά μας να ασχολούνται με χίλια επαγγέλματα. Είδαμε τον Ιησού να υποφέρει το πάθος Του και να πεθαίνει πάνω σ' ένα σταυρό. Πόσα παιδιά, σήμερα, και ίσως τα δικά μας, υποφέρουν και πεθαίνουν πρόωρα; Ωσάν να υπήρχε μια ώρα γι' αυτό! Και όμως, Είδαμε τον Ιησού ανασταίνεται από τους νεκρούς, να επανέρχεται στη ζωή. Πιστεύουμε αληθινά ότι καθένα από τα παιδιά μας θα αναστηθεί με τη σειρά του ; L. Sintas τ.ι. Απόδοση π. Δημ. Δαλέζιος Info - Για περισσότερες πληροφορίες στα εξής βιβλία: - O Καθολικισμός, Ελληνικά Γράμματα,. - Η Λατρεία στην Καθολική Εκκλησία, Ιωσήφ Ακεψιμάς (σ ) - Λεξικό Βιβλικής Θεολογίας, Άρτος Ζωής, Διάφορα λήμματα 30 31

17 ÐÍÅÕÌÁÔÉÊÇ ÆÙÇ ÐÍÅÕÌÁÔÉÊÇ ÆÙÇ Ìáñôõñßá ìéáò ðíåõìáôéêþò ðñïóùðéêüôçôáò π. Μιχαήλ Βαρθαλίτης Γεννήθηκε στη Βάρη Σύρου Μοναχός στο Τάγμα του Ιησού Ιερατική Χειροτονία Αποδήμησε εν Κυρίω Όπου κι αν υπηρέτησε μέσα στην Εκκλησία δόθηκε σώμα τε και ψυχή στο ποίμνιο που του ανατέθηκε. Σε ενορίες, μοναχικές Κοινότητες, στο ιεροσπουδαστήριο, σε αδελφότητες Η δράση του επεκτάθηκε σε όλη την Ελλάδα, κυρίως όμως στην Αθήνα, την Τήνο και τη Σύρο. Από τα νιάτα του μέχρι τα βαθιά γερατειά του ήταν υπόδειγμα μοναχικού βίου, άοκνος εμψυχωτής προσευχής, όχι μόνο στην κοινότητά του αλλά παντού, βαθύς και διακριτικός καθοδηγητής και εξομολόγος. Η παρουσία του Θεού ακτινοβολούσε τόσο στη ζωή του όσο και στο έργο του. π. Γ.Μ. Ôï ÐÜó á, ìå ôïí ÁíáóôçìÝíï ñéóôü Το Πάσχα, με τον Αναστημένο Χριστό, μας λέει ότι η Ζωή νικά το θάνατο, το Φως του Χριστού διώχνει το σκοτάδι, η Χάρη του Χριστού καταστρέφει την αμαρτία. Κανένας λοιπόν δεν έχει να φοβηθεί το θάνατο, γιατί μας έχει ελευθερώσει ο θάνατος του Σωτήρα μας Χριστού. Ξύπνα λοιπόν. Άφησε το λήθαργο. Πάψε τα χασμουρητά. Άνοιξε διάπλατα το στόμα σου και από τα βάθη της καρδιάς σου, δείξε τη χαρά σου. Μίλα για ζωή. Μεγάλυνε τη Ζωή. Ψάλλε τα μεγαλεία Εκείνου που δέχτηκε το θάνατο για να σου δώσει αιώνια ζωή. Σκούντησε το μυαλό σου και σκέψου πόσο σ' αγάπησε Εκείνος, ο Αθάνατος, που δέχτηκε να πεθάνει σαν ένας από τους κακούργους. Ζέστανε την καρδιά σου με την αγάπη. Αγάπα το Χριστό. Αγάπα τον πλησίον σου. Αγάπα τον κάθε άνθρωπο. Αγάπα όλους. Αγάπα πολύ κι, αν σου είναι δυνατό, με περίσσια αγάπη. ( ) Κάνεις Πάσχα, όχι με το γλέντι, αλλά με το πέρασμά σου απ' το θάνατο της αμαρτίας στη ζωή της χάρης, στη ζωή του αναστημένου Χριστού. Κι επειδή ο Χριστός έχει αναστηθεί, κανένας που πιστεύει σ Αυτόν δε θα μείνει στο μνήμα. Ανάσταση άρωμα αιωνιότητας, κάλεσμα χαράς. Ανάσταση μήνυμα ελπίδας κι ειρήνης. Η Ανάσταση κι η ζωή μας πλημμυρίζει από ζωή και χαρά. "Ας αγαπάμε με έργα κι όχι με λόγια. Δεν είναι η γλώσσα που δείχνει την αγάπη, αλλά οι παλμοί κι οι πτυχές της καρδιάς μας". Απ' την καρδιά ας αναβλύζουν και τα θερμά λόγια, όπως και τα αντίστοιχα έργα. Τα λόγια εξανεμίζονται. Τα έργα λένε ότι η αγάπη έχει βαθιές ρίζες στην καρδιά. π. Μιχαήλ Βαρθαλίτης τ.ι. Από τα πνευματικά του σημειώματα Πάσχα 2001 Ðñïóåõ Þ ãéá ôïí Êüóìï Προσευχόμαστε: Κατά το Μάρτιο: Για να εννοήσουμε τη σπουδαιότητα της συγχώρησης και της συμφιλίωσης ανάμεσα στα πρόσωπα και στους λαούς. Για να διαδίδει η Εκκλησία με τη μαρτυρία της, την αγάπη του Χριστού, που είναι πηγή για μια νέα ανθρωπότητα. Κατά τον Απρίλιο: Για να συνεχίσουν ακούραστα οι χριστιανοί, παρά τις δύσκολες και περίπλοκες περιστάσεις της σύγχρονης κοινωνίας, να διακηρύττουν με τη ζωή τους ότι η ανάσταση του Χριστού είναι πηγή ελπίδας και ειρήνης. Óðïõäáéüôçôá ôçò óõã þñçóçò êáé ôçò óõìöéëßùóçò Μπροστά στους κινδύνους που η ανθρωπότητα ζει στην εποχή μας, είναι καθήκον στους καθολικούς να εντείνουν, παντού μέσα στον κόσμο, την αναγγελία και τη μαρτυρία του Ευαγγελίου της ειρήνης, αναγγέλλοντας ότι η γνώση της πλήρους αλήθειας του Θεού είναι αναντικατάστατη προϋπόθεση για την ενίσχυση της αλήθειας και της ειρήνης. Ο Θεός είναι Αγάπη που σώζει, Πατέρας που αγαπά και επιθυμεί να δει τα παιδιά του να αναγνωρίζονται μεταξύ τους ως αδέλφια που αναζητούν με υπεύθυνο τρόπο να θέσουν τα προσόντα τους στην υπηρεσία της ανθρώπινης οικογένειας. (Βενεδίκτου 16ου : ) Ç áíüóôáóç ôïõ ñéóôïý: ðçãþ åëðßäáò êáé åéñþíçò Η Ανάσταση του Χριστού είναι ένα γεγονός της ιστορίας των ανθρώπων, για την οποία οι απόστολοι έδωσαν μαρτυρία. Η Ανάσταση είναι το πιο μεγάλο γεγονός που συνέβηκε ποτέ, είναι το αποτελεσματικό άλμα προς μια διάσταση ζωής ολοκληρωτικά νέας, είναι η είσοδος σε μια τάξη πραγμάτων ολότελα διαφορετικής, που αφορά πριν απ όλα τον Ιησού από τη Ναζαρέτ, αλλά, μαζί Του, ολόκληρη την ανθρώπινη οικογένεια, την ιστορία και το σύμπαν ολόκληρο: γι αυτό ο Αναστημένος Χριστός είναι στην καρδιά του κηρύγματος και της χριστιανικής μαρτυρίας, από την αρχή μέχρι τη συντέλεια του χρόνου. Ιεραποστολικός σκοπός Μάρτιος: Όσοι χριστιανοί διώκονται για την υπόθεση του Ευαγγελίου ανά τον κόσμο να συνεχίσουν με γενναιότητα και ειλικρίνεια να δίνουν μαρτυρία για το Λόγο του Θεού, στηριζόμενοι από το Άγιο Πνεύμα. Απρίλιος: Οι νέοι ιερείς στις νέες Εκκλησίες να είναι πολύ περισσότερο και καλύτερα προετοιμασμένοι πνευματικά και πολιτιστικά για τον ευαγγελισμό των εθνών και του κόσμου όλου. Η Αποστολή της Προσευχής είναι μια κίνηση στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας (από το 1844) που συγκεντρώνει τους χριστιανούς στα πλαίσια της προσευχής. Σήμερα υ- πάρχει, με διάφορες μορφές, σε 70 χώρες και αριθμεί πάνω από 50 εκατομμύρια μέλη. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο η συνέλευση των υπευθύνων έγινε στη Μάλτα από 4 μέχρι 30 Σεπτεμβρίου. Συμμετείχαν σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες ενώ τον τόπο μας εκπροσώπησε ο π. Δ. Δαλέζιος 32 33

18 ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÊïíôÜ óôá ÁÝñáò áëëáãþò ðíýåé üìùò êáé óôïí åëëçíéêü êáèïëéêü ôýðï. Ôçí ìßá áðü áõôýò ôçí êñáôüôå óôá Ýñéá óáò. Ôá ôñßá Ý- íôõðá ôùí Éçóïõéôþí ðáôýñùí óõìðôý èçêáí óå Ýíá, ôïõò "Áíïé ôïýò Ïñßæïíôåò" ìå íýá åìöüíéóç êáé ðåñéå üìåíï. Áðü ôçí Üëëç, ç éóôïñéêþ "ÊáèïëéêÞ", Ýêäïóç ôçò ÅëëçíéêÞò ÊáèïëéêÞò Åîáñ ßáò, áíýóôåéëå ðñïóùñéíü ôçí ÝêäïóÞ ôçò, åíþ ôáõôü ñïíá ôï ìçíéáßï äåëôßï ôçò Åíïñßáò Áãßá ÔñéÜäïò ôùí åëëçíïñýèìùí êáèïëéêþí "ÁãáðÜôå áëëþëïõò" áíáâáèìßóôçêå êáé îåêéíü ôçí ðáíåëëþíéá äéáíïìþ ôïõ. ÁõôÜ ôá Ýíôõðá ìáæß ìå ôéò åêäüóåéò üëùí ôùí åêêëçóéáóôéêþí åðáñ éþí ("Ç ÓõíÜíôçóç" ôçò ÊÝñêõñáò, Ïé "ÅíïñéáêÝò ÊáìðÜíåò" ôçò Óýñïõ, Ôá "ÔçíéáêÜ Ìçíýìáôá") óõíå ßæïõí ôïí áãþíá ôïõò ãéá ìéá êáèïëéêþ åíçìýñùóç. Áò ôá óôçñßîïõìå -ïé éóôïñéêïß ôïõ ìýëëïíôïò èá ìáò Ç éóôïñßá ìéáò ðñïóùðéêþò Þôôáò í1. Åäþ üìùò õ- ðüñ åé êáé ôï åîþò èýìá: ôï ãåãïíüò üôé ïé "Áíïé ôïß Ï- ñßæïíôåò" ïìïñöýíáí äåí áêõñþíåé ôï üôé ôñßá Üëëá Ý- íôõðá óôáìüôçóáí ôçí áõôüíïìç ðïñåßá ôïõò. Ôï üôé ôï "ÁãáðÜôå áëëþëïõò" áíáâáèìßóôçêå êáé ìåãüëùóå äåí áêõñþíåé ôçí áíáóôïëþ ëåéôïõñãßáò ôçò "ÊáèïëéêÞò". Áéôßá ç Ýëëåéøç áãüðçò áðü ôï êïéíü óôï ïðïßï áðåõèýíïíôáé, äçëáäþ óå åìüò ôïõò ßäéïõò. Ãéáôß üðïéïò á- ãüðá óôçñßæåé êáé êüèå Ýíôõðï ðïõ Ý åé ðñüâëçìá áðïôåëåß ìéá ðñïóùðéêþ Þôôá ãéá êüèå êáèïëéêü, Ýíá Ýëëåéììá ãéá ôïí êáèýíá êáé ôçí êáèåìéü ìáò. ÕðÜñ åé âýâáéá êáé ç åýêïëç äéêáéïëïãßá: "öôáßåé ç Åêêëçóßá". Íáé, áëëü Åêêëçóßá åßìáóôå Ç éóôïñßá ìéáò ðñïóùðéêþò Þôôáò í2. Ôçí ÄåõôÝñá ðñáãìáôïðïéþèçêå ç åðßóçìç åôþóéá åïñôáóôéêþ åêäþëùóç ôçò Êßíçóçò Êáèïëéêþí Åðéóôçìüíùí êáé ÄéáíïïõìÝíùí ÅëëÜäïò, åð' åõêáéñßá ôçò åïñôþò ôùí ðñïóôáôþí Áãßùí ôïõò Ôñéþí Éåñáñ þí, áöéåñùìýíç óôçí ìíþìç ôïõ ðñþôïõ ðñïýäñïõ ôçò ÁëåîÜíäñïõ ÊùíóôÜíôå. Óôçí Áñ éåñáôéêþ Èåßá Ëåéôïõñãßá ïñïóôüôçóå ï Áñ éåðßóêïðïò ôùí åí ÁèÞíáéò Êáèïëéêþí ê.ê. Íéêüëáïò, áêïëïýèçóå äéüëåîç óôï áìöéèýáôñï "Äéïíýóéïò Áñåïðáãßôçò" áðü ôïí ð. ÄçìÞôñéï ÓáëÜ á êáèçãçôþ Êáíïíéêïý Äéêáßïõ êáé ìýëïõò ôçò ÌéêôÞò ÅðéôñïðÞò ôïõ Èåïëïãéêïý Äéáëüãïõ Êáèïëéêþí êáé Ïñèïäüîùí, ìå èýìá "Ðñùôåßï êáé Óõíïäéêüôçôá óôï Èåïëïãéêü ÄéÜëïãï Êáèïëéêþí êáé Ïñèïäüîùí (èýóåéò êáé á- íôéèýóåéò óôï êåßìåíï ôçò ìéêôþò åðéôñïðþò óôç ÑáâÝííá)". ÌåôÜ ôçí åîáéñåôéêþ ïìéëßá ôïõ ð. ÓáëÜ á, ôïí ëüãï Ýëáâå ï ìçôñïðïëßôçò ÐåñãÜìïõ ê.ê. ÉùÜííçò, óõìðñüåäñïò ôçò ìéêôþò åðéôñïðþò, ðáñïõóéüæïíôáò ôïõò ðñïâëçìáôéóìïýò, ôá áéóéüäïîá áëëü êáé áðáéóéüäïîá ìçíýìáôá áõôþò ôçò ìáêñüò ðïñåßáò äéáëüãïõ ðïõ âñßóêåôáé óå åîýëéîç. Ìéá ðñáãìáôéêü åíäéáöýñïõóá âñáäéü ãéá ôïõò ðåñßðïõ 50 áíèñþðïõò ðïõ Þôáí óôï áêñïáôþñéï. Ôï êáëü âýâáéá óå áõôýò ôéò ðåñéðôþóåéò åßíáé üôé ãíùñéæüìáóôå ìå ôá ìéêñü ìáò ïíüìáôá. Åß áí óôáëåß 500 ðñïóêëþóåéò! Áò ìåôáôñýøïõìå ôéò Þôôåò ìáò óå íßêåò. ÖõóéêÜ êáé Ç éóôïñßá ìéáò ðñïóùðéêþò íßêçò í1. ÐáñÜ ôá ãíùóôü ãåãïíüôá ôïõ ÓáââÜôïõ 2 Öåâñïõáñßïõ óôï êýíôñï ôçò Á- èþíáò (ôá ãíùóôü êáé ôáêôéêü ñáíôåâïý ìå ôéò ìïëüôïö, ðïõ äçìéïõñãïýí áõôþ ôç öïëêëüñ áôìüóöáéñá óôï êýíôñï ôùí Áèçíþí), ðïëõüñéèìïé Þôáí ïé ðéóôïß ðïõ áøþöçóáí ôçí ôáëáéðùñßá êáé ôïõò êßíäõíïõò (õðþñ å ôï åíäå üìåíï áíôß ôï Áãéþôáôï ÌõóôÞñéï íá Ýâëåðáí ìðñïóôü ôïõò ôïí áãñéüôáôï ìõóôþñéï ìå ôï êáäñüíé) ðñïóåñ üìåíïé áðü ôéò 7 ìý ñé ôéò 10,30 ôï âñüäõ óôïí Êáèåäñéêü Íáïý ôïõ Áãßïõ Äéïíõóßïõ ãéá íá ðñïóåõ çèïýí, þóôå "ï Êýñéïò ôïõ èåñéóìïý íá áðïóôåßëåé åñãüôåò óôï èåñéóìü ôïõ" (ðñâë. Ìôè. 9,38. Ëê. 10,2). Åíþðéïí ôïõ ÁãéùôÜôïõ Ìõóôçñßïõ ðñïóåõ Þèçêáí ìå êáôüíõîç, Ýøáëáí êáé éêýôåõóáí ôïí Êýñéï ïé Ìïíá Ýò êáé ïé Ìïíá ïß, åêðñüóùðïé Åíïñéþí êáé ãëùóóéêþí ÊïéíïôÞôùí (ãáëëüöùíïé, éóðáíüöùíïé, áããëüöùíïé, éôáëüöùíïé, áëâáíüöùíïé, ðïëùíïß, öéëéððßíïé, éñáêéíïß, ãåñìáíüöùíïé), êáèþò êáé ìýëç èåóìþí ôçò Áñ éåðéóêïðþò (ðáéäéü Êáôç çôéêïý, Ýöçâïé, íåïëáßá, ÊÜñéôáò, ÐïéìáíôéêÞ ÅðéôñïðÞ). ¼ëïé áõôïß ïé Üíèñùðïé ðýñáóáí ìýóá áðü ôï ðåäßï ôùí ìá þí ãéá íá ðñïóåõ Ç éóôïñßá ìéáò ðñïóùðéêþò íßêçò í2. "Ó Ýóåéò Ðïëéôåßáò Åêêëçóßáò" Þôáí ôï èýìá ôçò åêðïìðþò ôïõ äçìïóéïãñüöïõ Êþóôá ÌðáîåâÜíç ðïõ ðñïâëþèçêå ôçí Ôñßôç óôçí ôçëåüñáóç ôïõ ÁËÖÁ. Åßíáé ðñüãìáôé êñßìá ôýôïéåò åêðïìðýò íá ðñïâüëëïíôáé ìýóá óôç íý ôá, ìå áðïôýëåóìá íá ìçí ìðïñåß êáíåßò íá ôéò ðáñáêïëïõèþóåé ùñßò íá ñéóêüñåé ôï ðñùéíü îýðíçìá. Óôçí Ýñåõíá ôïðïèåôþèçêáí ðïëéôéêïß üëùí ôùí ðáñáôüîåùí êáé áðüøåùí óêéáãñáöþíôáò áõôþ ôçí ó Ýóç. Áêüìá üìùò êáé óôïí ðåñéïñéóìýíï ñüíï ìéáò ôçëåïðôéêþò Ýñåõíá öüíçêáí áëëü êáé áêïýóôçêáí åíäéáöýñïõóåò áðüøåéò, ôéò ïðïßåò áêïýìå óå êüèå êñßóç ç ï- ðïßá îåóðüåé áíüìåóá óôçí ðïëéôåßá êáé ôï êñüôïò, ãéá üëåò ôéò ðëåõñýò ôïõ åëëçíéêïý öáéíïìýíïõ. Áðü ôçí åéêïíéêþ èñçóêåõôéêþ åëåõèåñßá ìý ñé ôçí åìðëïêþ ôçò Åêêëçóßáò óôá ðïëéôéêü ðñüãìáôá. íáò áðü ôïõò áíèñþðïõò ðïõ êáôýèåóå ôçí ÜðïøÞ ôïõ ãéá ôï èýìá Þôáí ï ÁíäñÝáò Áíäñéáíüðïõëïò, ï ïðïßïò åðé åéñçìáôïëïãþíôáò õðåñ ôïõ íá ðáýóåé ç Åêêëçóßá íá áðïôåëåß âñá ßïíá ôïõ Äçìïóßïõ êáé ãéá ôá ðïéìáíôéêü ïöýëç ðïõ áõôü èá óçìáßíåé ãéá ôçí Ïñèüäïîç Åêêëçóßá åßðå: "ÄÝóôå ãéá ðáñüäåéãìá ðüóï éó õñþ êáé äñáóôþñéá åßíáé êïéíùíéêü ç ÊáèïëéêÞ Åêêëçóßá óôéò ÊõêëÜäåò, ç ïðïßá äåí áðïôåëåß âñá ßïíá ôïõ äçìïóßïõ. ÊÜôé áíôßóôïé ï èá ìðïñïýóå íá óõìâåß êáé ìå ôçí Ïñèüäïîç Åêêëçóßá åüí äåí ôáõôéæüôáí ìå ôï Ç éóôïñßá ìéáò ðñïóùðéêþò íßêçò í3. ÐÜíù áðü 130 äçëþóåéò åíäéáöýñïíôïò Ý åé äå èåß ç åëëçíéêþ ÏñãáíùôéêÞ ÅðéôñïðÞ ãéá ôçí 23ç Ðáãêüóìéá ÇìÝñá Íåïëáßáò ðïõ èá ðñáãìáôïðïéçèåß óôï Óßäíåõ, áðü Éïõëßïõ ¼ëá áõôü óå ìßá åðï Þ ðïõ óýìöùíá ìå Ýñåõíá ðïõ ðñáãìáôïðïßçóáí ïé óðïõäáóôýò Äçìïóéïãñáößáò êáé ÌÌÅ ôïõ ÉÅÊ ÁÊÌÇ, ôá óôïé åßá ôçò ïðïßáò åðåîåñãüóôçêå ç åôáéñåßá ALCO, óôçí éåñüñ çóç ôùí áîéþí ôùí íýùí, ôåëåõôáßåò åñ ïíôáé ç ðïëéôéêþ, ç èñçóêåßá êáé ïé êïéíùíéêýò äñüóåéò. íá ìåãüëï åã åßñçìá áðü ôïõò íýïõò ìáò óå äýï åðßðåäá, ôï ïñãáíùôéêü êáé ôï ðíåõìáôéêü, áëëü ìéá ìåãüëç êáé óõíôïíéóìýíç ðñïóðüèåéá ôçò ïñãáíùôéêþò åðéôñïðþò, ôá áðïôåëýóìáôá ôçò ïðïßáò ìðïñåß íá ôá äåé êáíåßò êáé óôçí éóôïóåëßäá ôïõò Ïé ãåííþóåéò ðáéäéþí åêôüò ãüìïõ õðåñýâçóáí ôï 50% ôùí óõíïëéêþí ãåííþóåùí ðáéäéþí óôç Ãáëëßá, óýìöùíá ìå ôçí êõâåñíçôéêþ óôáôéóôéêþ õðçñåóßá INSEE. Áðü ôéò ãåííþóåéò ðïõ êáôáãñüöçêáí ôï 2007 óôç Ãáëëßá (ôï 2006 Þôáí ), 50,5% áöïñïýóáí áíýðáíäñá æåõãüñéá. Åäþ óôçí ÅëëÜäá (ôá óôïé åßá åßíáé ìý ñé ôï 2004) óýìöùíá ìå ôçí ÅèíéêÞ ÓôáôéóôéêÞ Õðçñåóßá ïé åêôüò ãüìïõ ãåííþóåéò åìöüíéóáí óçìáíôéêþ áýîçóç ôï 2004 öèüíïíôáò ôéò óå óýíïëï ãåííþóåùí. Ôï 2003 Þôáí óå óýíïëï , å- íþ ôï 1991 Þôáí óå óýíïëï Óôçí âüñåéá ÅëëÜäá êõêëïöüñçóáí öõëëüäéá, åíþ óôçí ÁèÞíá, ôçí þñá ðïõ ç É. Óýíïäïò ôçò Åêêëçóßáò ôçò ÅëëÜäïò, åðéêáëïýìåíç ôçí ìåóéôåßá ôïõ áãßïõ Ðíåýìáôïò ðñï ùñïýóå óôçí åêëïãþ íýïõ Áñ éåðéóêüðïõ, áêñéâþò ìðñïóôü áðü ôçí ìçôñüðïëç Ýêáíå ôçí ðáñïõóßá ôïõ Ýíá Üëëï ðíåýìá: êüðïéïé óþêùóáí Ýíá ðáíü åõ üìåíïé ï íýïò Áñ éåðßóêïðïò íá åßíáé á- íôéïéêïõìåíéóôçò. Ôï åñþôçìá åßíáé ôï åîþò: óþêùíáí ãéá íá ôï äïõí ïé Ìçôñïðïëßôåò Þ ôï ãéï ÁíÜìåóá óôá èýìáôá ðïõ êüðïéá óôéãìþ èá âñåèïýí óôçí áôæýíôá ôçò ÅõñùðáúêÞò íùóçò ãéá ôïí ÌÜñôéï õðüñ ïõí êáé ôñßá ìå éäéáßôåñç óçìáóßá. Ïé åêôñþóåéò, ç íïìéêþ áíáãíþñéóç ïìïöõëïößëùí æåõãáñéþí êáé ç ðñïóôáóßá ôùí á- íåðéèýìçôùí ðáéäéþí (ïé åêôñþóåéò áðü ôï ðáñüèõñï). Ôé Ý- ãéíáí ïé ñéóôéáíéêýò ñßæåò ôçò Åõñþðçò, óüðéóáí áðü ôï ðïëý ðüôéóìá; Óåâáóìüò óôçí áíèñùðéíþ æùþ áðü ôçí óýëëçøç Ýùò ôï öõóéïëïãéêü Óýìöùíá ìå ðëçñïöïñßåò áðü ôï Associated Press ôýóóåñá åêáôïììýñéá äïëüñéá èá îïäýøïõí åñåõíçôýò ôïõ ÐáíåðéóôÞìéïõ ôçò Ïîöüñäçò, ãéá íá ìåëåôþóïõí ôïõò ëüãïõò ãéá ôïõò ïðïßïõò ç áíèñùðüôçôá ðéóôåýåé óôï Èåü. ÊáôÜ ðüóï ç ðßóôç óå ìéá èåúêþ ïíôüôçôá áðïôåëåß óõóôáôéêü ìýñïò ôçò áíèñùðéíþò ýðáñîçò. Ï Roger Trigg åêôåëåóôéêüò äéåõèõíôþò ôïõ êýíôñïõ óçìåßùóå üôé: "ç áíèñùðïëïãéêþ êáé öéëïóïöéêþ Ýñåõíá ðñïôåßíåé üôé ç ðßóôç óôï Èåü åßíáé ìéá ðáãêüóìéá áíèñùðéíþ ðáñüñìçóç ðïõ óõíáíôüôáé óôïõò ðåñéóóüôåñïõò ðïëéôéóìïýò ôïõ êüóìïõ, áí êáé ðáñáôçñåßôáé 34 35

19 ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - ÃÅÃÏÍÏÔÁ - öèßíïõóá ðïñåßá óôçí Âñåôáíßá êáé ôç ÄõôéêÞ Åõñþðç". Äåí îýñù, áëëü êüèå öïñü ðïõ áêïýù ãéá ôýôïéåò Ýñåõíåò ìïõ äçìéïõñãåßôáé ç åíôýðùóç üôé áíáæçôïýí êüðïéï Üðé "ÅÜí åðéëýãïõìå íá æþóïõìå ìå ôéò áîßåò ðïõ ðçãüæïõí áðü ñéóôéáíéêýò ìáò ñßæåò, áíáêáëýðôïõìå ôï èüññïò íá óõã ùñþóïõìå êáé íá äå ôïýìå ôç óõã þñåóç, íá óõìöéëéùèïýìå ìå ôïõò ãåßôïíýò ìáò êáé íá ïéêïäïìþóïõìå ìáæß Ýíá ðïëéôéóìü áãüðçò ïðïý üëïé èá ãßíïíôáé äåêôïß êáé üëïé èá åßíáé óåâáóôïß", åßðå ï ÐÜðáò óôï íýï ðñýóâç ôçò Óåñâßáò óôçí Áãßá äñá êáé åîýöñáóå ôçí âáèéü ôïõ áíçóõ ßá ãéá ôá ðñüóöáôá ãåãïíüôá, ðñïôñýðïíôáò üëá ôá ìýñç íá åðéäåßîïõí óýíåóç êáé ìåôñéïðüèåéá áíáæçôþíôáò ôïí áìïéâáßï óåâáóìü êáé ôç ÅãêáôáóôÜèçêáí ìüíéìá óôçí ÊÝñêõñá, ýóôåñá áðü ðñüóêëçóç ôïõ ÓåâáóìéïôÜôïõ Áñ éåðéóêüðïõ ÉùÜííç ÓðéôÝñç, ôñåéò ÁäåëöÝò ôïõ ÔÜãìáôïò ôçò Èåßáò ÁãÜðçò ðïõ ßäñõóå ï Servo di Dio ÊáñäéíÜëéïò ÌÜñêïò Áíôþíéïò Ìðáñìðáñßãï (Áñ éåðßóêïðïò ÊÝñêõñáò ). Ôï óõãêåêñéìýíï ÔÜãìá Ý åé åêðáéäåõôéêü áñáêôþñá êáé áðïóôïëþ êáé áíáìýíåôáé íá ëåéôïõñãþóåé Ýíá ðñüôõðï ðáéäéêü óôáèìü óôá üñéá ôçò ðüëçò ôçò Óõìðëçñþíïíôáé öýôïò åêáôüí äýêá ñüíéá áðü ôç èõóßá ôïõ Å- öçìåñßïõ ôçò ÊáèïëéêÞò Å- íïñßáò Âüëïõ êáé ÅèíïìÜñôõñá Äïí ÉùÜííïõ Äáëåæßïõ. Ôï ÓÜââáôï 15 Ìáñôßïõ 2008 êáé þñá èá ðñáãìáôïðïéçèåß åêäþëùóç óôï ÁìöéèÝáôñï "ÊïñäÜôïò" ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Èåóóáëßáò. áéñåôéóìü èá áðåõèýíïõí ï óåâáóìéüôáôïò Ìçôñïðïëßôçò ÄçìçôñéÜäïò êáé Áëìõñïý ê.ê. ÉãíÜôéïò, ï óåâáóìéüôáôïò Áñ éåðßóêïðïò ÊÝñêõñáò êáé Áðïóôïëéêüò ÂéêÜñéïò Èåóóáëïíßêçò ê.ê. ÉùÜííçò ÓðéôÝñçò. Êåíôñéêüò ÏìéëçôÞò åßíáé ï Á' Áíôéðñüåäñïò ôçò ÂïõëÞò ê. Ãåþñãéïò Óïýñëáò. Ôçí ÊõñéáêÞ 16 Ìáñôßïõ 2008 êáé þñá èá ôåëåóèåß åðéìíçìüóõíç Èåßá Ëåéôïõñãßá ðñïåîüñ ïíôïò ôïõ Áñ éåðßóêïðïõ ê.ê. Éù- Üííç, åíþ èá øüëëåé ç ÐïëõöùíéêÞ ïñùäßá ôïõ ÄÞìïõ Âü- ëïõ, õðü ôç äéåýèõíóç ôïõ ìáýóôñïõ ÃéÜííç ÊáñêÜëá. Óôï åêêëçóéáóôéêü üñãáíï èá âñßóêåôáé ç ÊåñáóéÜ ÓéÜññá. Ï Äïí ÄáëÝæéïò, Ýíáò åèíïìüñôõñáò ãéá ôçí åëåõèåñßá ôçò ðáôñßäáò ìáò, ãéá ôçí èõóßá ôïõ ïðïßïõ ìðïñåß êáíåßò íá äéáâüóåé ôá âéâëßá ôïõ ê. ÌÜñêïõ Ñïýóóïõ Ìçëéäþíç "Åðéöáíåßò Óõñéáíïß" êáé "Ï åèíïìüñôõñáò ÉùÜííçò ÄáëÝæéïò ( ) êáé ç ÊáèïëéêÞ êïéíüôçôá Ïé Åðßóêïðïé ìýëç ôçò COMECE óõíáíôþèçêáí áðü ôïí 5 Ýùò 7 Ìáñôßïõ 2008 óôéò ÂñõîÝëëåò, ãéá ôçí åáñéíþ ïëïìýëåéá, ìå êýñéï èýìá: "Ï óåâáóìüò ôçò áíèñþðéíçò áîéïðñýðåéáò êáé ç ðñïóôáóßá ôçò äçìéïõñãßáò - õëïðïßçóç ôïõ êïéíïý êáëïý óôéò ðïëéôéêýò ôçò ÅÅ ôïõ 21ïõ áéþíá". Ïé ÉåñÜñ åò å- íçìåñþèçêáí ãéá ôç èåóìéêþ êáé ðïëéôéêþ á- íáãýííçóç ôçò Åõñþðçò ôïõò ôåëåõôáßïõò ìþíåò, ìå ôçí õéïèýôçóç ôçò ÓõíèÞêçò ôçò Ëéóáâüíáò êáé ôçò åöáñìïãþò ôùí öéëüäïîùí ðïëéôéêþí ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôïõ æçôþìáôïò ôçò áëëáãþò ôïõ êëßìáôïò. Ïé Åðßóêïðïé êáëïýí ôþñá ôïõò çãýôåò ôùí éäñõìüôùí êáé èåóìþí ôçò ÅÅ íá åêöñüóïõí ìå óáöþíåéá ôçí êáôáíüçóç ôïõò ãéá ôçí áíèñþðéíç áíüðôõîþ ðïõ ðñïâëýðåôáé óôç äéáäéêáóßá ôçò åõñùðáúêþò åíïðïßçóçò, ç ïðïßá Üöïñá êáé èá áðáó ïëþóåé üëïõò ôïõò ëáïýò. Óôçí óõíüíôçóç, ôçí ÉåñÜ Óýíïäï ÊáèïëéêÞò Éåñáñ ßáò ÅëëÜäïò åêðñïóþðçóå ï óåâáóìéüôáôïò Áñ éåðßóêïðïò ôùí åí ÁèÞíáéò Êáèïëéêþí ê.ê. Íéêüëáïò. Ôçí åðüìåíç ôçò ëþîåùò ôùí åñãáóéþí ï óåâ/ôïò ê.ê. Íéêüëáïò, ìåôü áðü åõãåíþ ðñüóêëçóç ôïõ Ðáíéåñ. Ìçôñïðïëßôç Á áàáò ê. Áèáíáóßïõ, åðéóêýöèçêå ôá Ãñáöåßá ôçò Áíôéðñïóùðåßáò ôçò Åêêëçóßáò ôçò ÅëëÜäïò óôçí ÅõñùðáúêÞ íùóç, ðïõ âñßóêïíôáé óôéò Ôá 150 ñüíéá áðü ôçí ðñþôç åìöüíéóç ôçò Ðáíáãßáò å- ïñôüæåé åöýôïò ôï Ðñïóêýíçìá ôçò Ðáíáãßáò ôçò Ëïýñäçò. ¹äç Ý ïõí ðñïãñáììáôéóèåß áñêåôýò åêäñïìýò-ðñïóêõíþìáôá áðü ôçí ÅëëÜäá. íá ðñïóêýíçìá ðïõ Ýóôù êáé ìßá öïñü óôçí æùþ ôïõ áîßæåé êáíåßò íá ôï Ç 8ç óõíüíôçóç ôùí ÐñïÝäñùí ôùí Éåñþí Óõíüäùí ôçò Éåñáñ ßáò ôçò ÍïôéïáíáôïëéêÞò Åõñþðçò, ðñáãìáôïðïéþèçêå óôçí Óüöéá (28 Öåâñïõáñßïõ - 2 Ìáñôßïõ) ìå èýìá "ôçí ðñïåôïéìáóßá ôùí ìåëëïíýìöùí êáé ôçí ðíåõìáôéêþ óõíïäïéðïñßá ìå ôçí ïéêïãýíåéá" åéäéêü ôùí "ìéêôþí ãüìùí" (ìåôáîý åíüò áôüìïõ êáèïëéêïý äüãìáôïò êáé åíüò áôüìïõ âáðôéóìýíïõ óå Üëëï ñéóôéáíéêü äüãìá) êáé ïé ãüìïé "ìéêôïý èñçóêåýìáôïò" (ìåôáîý åíüò áôüìïõ êáèïëéêïý êáé åíüò á- ôüìïõ ìç âáðôéóìýíïõ). ÃÜìïé, ïé ïðïßïé áðïôåëïýí ìßá ðñáãìáôéêüôçôá óôçí ðåñéï Þ ôçò ÍïôéïáíáôïëéêÞò Åõñþðçò, üðïõ æïõí ìáæß êáèïëéêïß, ïñèüäïîïé êáé ìïõóïõëìüíïé, áëëü åðåêôåßíïíôáé êáé óå Üëëåò ðåñéï Ýò ôùí êñáôþí ôçò Åõñþðçò, ùò óõíýðåéá ôïõ öáéíïìýíïõ ôçò ìåôáíüóôåõóçò, ðïõ ìåôáâüëëåé óõíå þò ôçí êáôüóôáóç ôçò êïéíùíßáò ôùí äéáöüñùí êñáôþí. Ôï èýìá ôçò óõíüíôçóçò áðïôåëåß óõíý åéá ôçò óõíüíôçóçò ôïõ 2008 "Ïé ìéêôïß ãüìïé êáé ç ïéêïãýíåéá óôçí Åõñþðç", ðïõ ðñáãìáôïðïéþèçêå óôçí Oradea ôçò Ñïõìáíßáò. Ôïí Ðñüåäñï ôçò ÉåñÜò Óõíüäïõ ôçò ÊáèïëéêÞò Éåñáñ ßáò ôçò ÅëëÜäïò åêðñïóþðçóå ï Ãåíéêüò ÃñáììáôÝáò ôçò ÊáèïëéêÞò Éåñáñ ßáò ôçò ÅëëÜäïò, Óåâáóìéüôáôïò Áñ éåðßóêïðïò ÍÜîïõ-ÔÞíïõ ê.ê. Óõã áñçôþñéá Ýóôåéëáí ðñïò ôïí íýï Áñ éåðßóêïðï Áèçíþí êáé ðñüåäñï ôçò É. Óõíüäïõ ôçò Åêêëçóßáò ôçò ÅëëÜäïò ê.ê. Éåñþíõìï ï Áð. Íïýíôóéïò, ï ãéïò ÐáôÝñáò êáé ç Óýíïäïò ôçò ÊáèïëéêÞò Éåñáñ ßáò. ÃåñìáíïìáèÞò ï íýïò Áñ éåðßóêïðïò (Ý åé êüíåé ìåôáðôõ éáêü óôï Ìüíá ï êáé óôï ÑÝãêåíóðïõñãê, ðïõ Ýãéíå åõñýùò ãíùóôü áðü ôçí åêåß ïìéëßá ôïõ ÐÜðá) êáé ãíùñßæåé áðü ðñþôï Ýñé ôçí ÊáèïëéêÞ Åêêëçóßá, üðùò óçìåéþíïõí ôá îýíá ÌÌÅ, áëëü, êáé ôá Ëåüíôåéá Ëýêåéá, áõôþ ôç öïñü ôçò ÍÝáò Óìýñíçò, ðïõ âëýðïõí îáíü Ýíáí ðáëáéü ößëï ðñüåäñï ôçò É. Ôçí èëßøç ôïõò êáé ôçí óõìðáñüóôáóç ôïõò óôçí ðñïóåõ- Þ Ýóðåõóáí íá åêöñüóïõí ãéá ôçí åêäçìßá ñéóôüäïõëïõ, ðñïò ôçí ÉåñÜ Óýíïäï ôçò Åêêëçóßáò ôçò ÅëëÜäïò ï ÐÜðáò ÂåíÝäéêôïò, ç ÉåñÜ Óýíïäïò ôçò Êáèüëéêçò ÉåñÜñ éáò ÅëëÜäïò, ï ðñüåäñïò ôïõ Óõìâïõëßïõ ôùí Óõíüäùí ôùí Åêêëçóéþí ôçò Åõñþðçò (CCEE) êáñä. Åñíôþ. Óôïõò Íáïýò ôùí Åêêëçóéáóôéêþí ìáò åðáñ éþí ïé óçìáßåò êõìüôéæáí ìåóßóôéåò, åíþ ïé êáìðüíåò óþìáíáí ðýíèéìá ôáõôü ñïíá ìå áõôýò ôùí Ïñèüäïîùí Óôïí ôýðï öéëïîåíþèçêáí äçëþóåéò åêðñïóþðùí ôçò êáèïëéêþò Åêêëçóßáò áëëü êáé óôá ôçëåïðôéêü ðüíåë ðïõ êüëõøáí ôï ãåãïíüò ìåôåß áí ï äéåõèõíôþò ôïõ ãñáöåßïõ ôýðïõ ôçò ÉÓÊÉÅ ê. Í. ÃáóðáñÜêçò, êáèþò êáé ï ð. Á. ÁñìÜïò, ï ïðïßïò ìüëéóôá óôçí ìåôüäïóç ôçò åîïäßïõ áêïëïõèßáò öñüíôéóå, üôáí ôï ðëüíï Ýäåé íå ôçí áíôéðñïóùðßá ôçò ÊáèïëéêÞò Åêêëçóßáò, íá êáôáóôþóåé óáöýò üôé ï óåâáóìéüôáôïò êáñäéíüëéïò Paul Poupard êáé ï óåâáóìéüôáôïò Åðßóêïðïò Farrell Brian, ãñáììáôýáò ôïõ Ðïíôéöéêïý Óõìâïõëßïõ ãéá ôçí ðñïþèçóç ôçò Åíüôçôáò ôùí ñéóôéáíþí, ìáæß ìå ôïí Áðïóôïëéêü Íïýíôóéï óôçí ÅëëÜäá óåâáóìéüôáôï Patrick Coveney, åêðñïóþðçóáí ôïí ÐÜðá ÂåíÝäéêôï ÉÓÔ', åíþ ôçí ÉåñÜ Óýíïäï ôçò ÊáèïëéêÞò Åêêëçóßáò óôçí ÅëëÜäá åêðñïóþðçóå ï Ðñüåäñüò ôçò óåâáóìéüôáôïò Åðßóêïðïò Óýñïõ- ÈÞñáò-ÊñÞôçò ê. Öñáãêßóêïò. ÌåñéêÝò öïñýò áõôýò ïé äéåõêñéíßóåéò åßíáé áðáñáßôçôåò üôáí êáíåßò áðåõèýíåôáé óôïí åëëçíéêü ôýðï. Äåí åßíáé êáé ëßãåò ïé öïñýò ðïõ Ý ïõìå áêïýóåé ãéá êáñäéíáëßïõò ôçò êáèïëéêþò Åêêëçóßáò óôçí ÅëëÜäá (åííïþíôáò ôïõò Åðéóêüðïõò ìáò)

20 ÂÉÂËÉÏÐÁÑÏÕÓÉÁÓÇ Μάρκος Ρούσσος - Μπλιδώνης Áíïé ôïß Ïñßæïíôåò Óôï åðüìåíï ôåý ïò: Ôéôëïò Ìéáò êáé ìéëïýìå ãéá âéâëßá êáé åðéöáíåßò Óõñéáíïýò, ìå ôçí åõêáéñßá ôùí 42ùí Äçìçôñßùí ï ÄÞìïò Èåóóáëïíßêçò êáé ç Åôáéñßá Ìáêåäïíéêþí Óðïõäþí åîýäùóáí ôï Ýñãï ÅÔÁÉÑÅÉÁ ÌÁÊÅÄÏÍÉÊÙÍ ÓÐÏÕÄÙÍ ñïíéêü (ÅðéìÝëåéá Í. ÌÝñôæïò Ê. ÐëáóôÞñáò). Óôï âéâëßï ãßíåôáé åðáíåéëçììýíá ìíåßá ôïõ Óõñéáíïý åìðíåõóôþ êáé ÉäñõôÞ ôçò Åôáéñåßáò Ìáêåäïíéêþí Óðïõäþí êáé Ðñüåäñïõ ôçò ÐñïóùñéíÞò ÄéïéêçôéêÞò ÅðéôñïðÞò, êáèçãçôþ Áíôùíßïõ ÓéãÜëá ( ). Åíüò ìåãüëïõ Ýëëçíá ôçò äéáíüçóçò, ï ïðïßïò áãüðçóå ôçí Ìáêåäïíßá ìáò óáí äåýôåñç ðáôñßäá ôïõ êáé áãùíßóôçêå, ü é ìüíï óôïí ðíåõìáôéêü óôßâï, ãéá áõôþí, ôçí éóôïñßá ôçò, ôïí ðïëéôéóìü ôçò, áíáäåéêíýïíôáò êáé áðïäåéêíýïíôáò êáô áõôüí ôï ôñüðï ôçí åëëçíéêüôçôü ôçò. Ï Áíôþíéïò ÓéãÜëáò Þôáí áäåëöüò ôïõ Áñ éåðßóêïðïõ ( ) ôùí åí ÁèÞíáéò Êáèïëéêþí ÌÜñêïõ ÓéãÜëá. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá âéâëßï ðïõ ðñáãìáôéêü êáëýðôåé Ýíá êåíü óôçí éóôïñßá ôçò ÅëëÜäïò. O óõããñáöýáò åîçãåß óôá "Ðñïëåãüìåíá" (óåë ) ìå óáöþíåéá ôç äïìþ êáé ôçí ïñãüíùóç ôçò êåíôñéêþò äéïßêçóçò ôçò êáèïëéêþò Åêêëçóßáò. Ôçí áíåîáñôçóßá ôïõ ðüðá åîáóöáëßæåé ç åëü éóôç Ýêôáóç ôùí 544 óôñåììüôùí ôïõ "ÊñÜôïõò ôçò Ðüëçò ôïõ Âáôéêáíïý á- ðü ïðïéáäþðïôå îýíç þñá, óõìðåñéëáìâáíïìýíçò êáé ôçò Éôáëßáò åíôüò ôçò ïðïßáò æåé êáé õðüñ åé. Óôï ðñþôï áðü ôá Ýîé ìýñç ôïõ éóôïñéêïý ôçò Ðïñåßáò ôùí Ó Ýóåùí ÅëëÜäïò- Áãßáò äñáò, åîåôüæåôáé ç ðåñßïäïò ðïõ ïñßæåôáé áðü ôï ÓõíÝäñéï ôçò ÂéÝííçò ôï 1815 Ýùò ôç äïëïöïíßá ôïõ Êáðïäßóôñéá ôï Óôïõò åíäéáöåñüìåíïõò ãéá ôçí ðåñßïäï áõôþ, ðáñáðýìðïõìå óôç ìåëýôç ôïõ G. Hofmann "Ç Ðáðïóýíç êáé ç ÅëëçíéêÞ ÅðáíÜóôáóç ( )", äçìïóéåõìýíç óôç Ñþìç ôï 1939, êáé óôçí ôñßôïìç Ýêäïóç "Ìíçìåßá ôçò ÅëëçíéêÞò ÅðáíáóôÜóåùò. ããñáöá ôïõ Áñ åßïõ Âáôéêáíïý ðåñß ôçò ÅëëçíéêÞò ÅðáíáóôÜóåùò", åêäïèýíôá áðü ôïõò êáèçãçôýò Ãåþñãéï êáé ÃåñÜóéìï Æþñá. Óôá Ýîé êåöüëáéá ôïõ  ÌÝñïõò åîåôüæåôáé ç ÏèùíéêÞ ðåñßïäïò ( ), ìå ðñþôïõò Áðïóôïëéêïýò Åðéôñüðïõò, ôçò Áãßáò äñáò óôï Åëëçíéêü Âáóßëåéï ôïõò Åðéóêüðïõò Óýñïõ Áëïàóéï Ì. ÂëÜãêç êáé ÉùóÞö Ì. ÁëâÝñôç. Êýñéá áðïóôïëþ ôïõò Þôáí ç åêðñïóþðçóç ôùí êáèïëéêþí óå ðåñéï Ýò ôïõ Âáóéëåßïõ ðïõ äåí áíþêáí óå êáìßá áðü ôéò ôüôå áíáãíùñéóìýíåò ÅðéóêïðÝò ÍÜîïõ, ÔÞíïõ, Óýñïõ, ÈÞñáò êáé ßïõ. Óôï à ÌÝñïò åîåôüæïíôáé ïé ó Ýóåéò ôçò ÁðïóôïëéêÞ Åðéôñïðåßáò ìå ôçí ÅëëçíéêÞ Ðïëéôåßá áðü ôï 1863 Ýùò ôï 1926, ìå áñìüäéïõò ôïõò Áñ éåðéóêüðïõò ôùí åí ÁèÞíáéò Êáèïëéêþí (ç ìç áíáãíùñéóèåßóá áðü ôï Åëëçíéêü ÊñÜôïò Áñ éåðéóêïðþ ôùí åí ÁèÞíáéò Êáèïëéêþí éäñýèçêå ôï 1874). ÊáôÜ ôçí åðüìåíç åéêïóáåôßá ( ), ôçí ìüëëïí ðïéìáíôéêþ ÁðïóôïëéêÞ Åðéôñïðåßá ìå ôåëåõôáßï ôéôëïý ï ôïí Áñ éåðßóêïðï ôùí åí ÁèÞíáéò Êáèïëéêþí Ëïõäïâßêï Petit ( ), äéáäý åôáé ç ðåñéóóüôåñï äéðëùìáôéêþ ðåñßïäïò ôùí áíåðßóçìùí åêðñïóþðùí ôçò Áãßáò äñáò óôçí ÁèÞíá Óåâ. ããåëïõ ÉùóÞö Roncalli êáé C. Margotti. Éäéáßôåñá óçìáíôéêþ êáôü ôçí ðåñßïäï áõôþ Þôáí ç áíèñùðéóôéêþ ðñïóöïñü ôïõ ìáêáñéóôïý Roncalli óôïõò ëéìïêôïíïýíôåò Áèçíáßïõò êáé Ðåéñáéþôåò êáé óôçí áðïôñïðþ âïìâáñäéóìïý ôçò ÁèÞíáò. Ôï ôéôëïöïñïýìåíï "Ðåñßïäïò ôçò áìçëüâáèìçò Åêðñïóþðçóçò" Å êåöüëáéï, êëåßíåé ìå ôçí åíôáôéêïðïßçóç ôùí äéáðñáãìáôåýóåùí ãéá ôçí åðßóçìç óýíáøç äéðëùìáôéêþí Ó Ýóåùí ÅëëÜäïò- Áãßáò äñáò, ðïõ Ýêëåéóå áßóéá ôï Ç ìåëýôç ïëïêëçñþíåôáé ìå ôçí êáôáãñáöþ ôùí ðñùôïãåíþí áñ- ÁðÝíáíôé óôá êïéíùíéêü ðñïâëþìáôá êáé ôéò ðïëéôéóôéêýò åîåëßîåéò ôçò íåüôåñçò åðï Þò ç Åêêëçóßá áíýðôõîå ìéá ðñüôáóç êáé ìéá äéäáóêáëßá ìå âüóç ôï ÅõáããÝëéï êáé ôçí åìðåéñßá ôçò ìýóá óôçí éóôïñßá. Ïé ìåãüëåò áëëáãýò ðïõ åðýöåñå ç âéïìç áíßá êáé ç ôå íïëïãßá áðü ôç ìéá, áëëü êáé ïé óõíáêüëïõèåò ðïëéôéêýò éäåïëïãßåò áðü ôçí Üëëç, ôçí ïäþãçóáí íá äéáìïñöþóåé ìéá ðéï óõóôçìáôéêþ ðñüôáóç áðü ôéò êáôü ðåñßðôùóç ôïðïèåôþóåéò ôçò óôï ðáñåëèüí. åéáêþí ðçãþí ðïõ ñçóéìïðïßçóå ï óõããñáöýáò êáé ìå êáôáëüãïõò Ðáðþí, ÂáóéëÝùí êáé Ðñùèõðïõñãþí ôçò ÅëëÜäïò áðü ôï 1820 Ýùò ôï 1980, ÅëëÞíùí Õðïõñãþí Åîùôåñéêþí êáé Ðáéäåßáò, 38 39