ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΔΗΜΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΔΗΜΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ 1: ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Επιστημονικός Υπεύθυνος Αναπληρωτής Καθηγητής Νικόλαος-Κομνηνός Χλέπας Φορέας Περιφερειακή Ένωση Δήμων Αττικής (ΠΕΔΑ) Αθήνα 2017

2 2

3 Βασική Επιστημονική Ομάδα Νικόλαος-Κομνηνός ΧΛΕΠΑΣ, Αναπληρωτής Καθηγητής Περιφερειακής Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης ΕΚΠΑ, Επιστημονικός Υπεύθυνος. Ιωάννης Ψυχάρης, Καθηγητής Περιφερειακής Οικονομικής Ανάλυσης, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Παναγιώτης Πανταζής, ΜSc Μηχανικός Πολεοδόμος-Χωροτάκτης, Υποψήφιος διδάκτορας Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών Παρασκευή Γεωργάκη, Πολιτική Επιστήμονας, ΜSc «Κράτος και Δημόσια Πολιτική», Υποψήφια διδάκτορας ΕΚΠΑ, Υπότροφος Εσωτερικού ΙΚΥ. 1

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΟΥΣ ΔΗΜΟΥΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ... 5 I.1 Δημογραφικά χαρακτηριστικά... 5 I.1.1 Πληθυσμός... 5 I.1.2 Μεταβολή πληθυσμού... 8 I.1.3 Ηλικιακή σύνθεση I.2 Οικονομικά χαρακτηριστικά I.2.1 Ανάλυση του δηλωθέντος εισοδήματος φυσικών προσώπων I.3 Κοινωνικά χαρακτηριστικά I.3.1 Ανάλυση της ανεργίας I.3.2 Ανάλυση της απασχόλησης I.4 Οικονομικά στοιχεία των Δήμων ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ II.1 Τομέας Κοινωνικής Πολιτικής II.2 Τομέας Ανάπτυξης II.3 Τομέας Μεταφορών και Υποδομών II.4 Τομέας Πολεοδομίας-Περιβάλλοντος II.5 Αρμοδιότητες νησιωτικών και ορεινών δήμων II.6 Αρμοδιότητες Μητροπολιτικών Περιφερειών II.7 Συμπεράσματα από την καταγραφή αρμοδιοτήτων ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: Η ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΡΟΛΩΝ ΣΤΟΥΣ ΔΗΜΟΥΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ III.1 Διαδημοτική συνεργασία III.1.1 Το Συνταγματικό Πλαίσιο της διαδημοτικής συνεργασίας III.1.2 Η ιστορική εξέλιξη του θεσμού των συνδέσμων και της διαδημοτικής συνεργασίας III.1.3 Άλλες συναφείς περιπτώσεις Συνδέσμων και δυνατότητες διαδημοτικής συνεργασίας μέσω συνδέσμων III.2 Διοικητική υποστήριξη III.2.1 Το θεσμικό πλαίσιο της διοικητικής υποστήριξης III.2.2 Το κόστος της διοικητικής υποστήριξης III.2.3 Η παροχή διοικητικής υποστήριξης και η χωροταξική οργάνωση στην Αττική.. 83 III.2.4 Δημοτικά Κέντρα III.2.5 Η κατανομή του προσωπικού στους δήμους της Αττικής ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

5 Κατάλογος Πινάκων, χαρτών και διαγραμμάτων Πίνακας I.1-1 Πληθυσμός και πληθυσμιακή πυκνότητα, Πίνακας I.1-2 Μεταβολή πληθυσμού Πίνακας I.1-3 Ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού, Πίνακας I.2-1 Μέσο δηλωθέν εισόδημα φορολογικών δηλώσεων σε βασικές επαγγελματικές κατηγορίες, Πίνακας I.2-2 Κατανομή φορολογικών δηλώσεων σε επιλεγμένες εισοδηματικές κατηγορίες, Πίνακας I.3-1 Ποσοστό ανεργίας και καταγεγραμμένοι άνεργοι στον ΟΑΕΔ (2011 και ) Πίνακας I.3-2 Ποσοστό απασχολουμένων συνολικά και κατά τομέα, Πίνακας I.4-1 Έσοδα δήμων με βάση τους ετήσιους απολογισμούς, Πίνακας I.4-2 Δαπάνες δήμων με βάση τους ετήσιους απολογισμούς, Πίνακας I.4-3 Δείκτες δημοσιονομικής απόδοσης απολογισμών δήμων, Πίνακας III.2-1 Πραγματικός πληθυσμός, πυκνότητα και προσωπικό δήμων (πολιτικό και υπηρεσιακό) Πίνακας V-1 Συνοπτική παράθεση διοικητικών-λειτουργικών χαρακτηριστικών των δήμων της Αττικής Χάρτης I.1-1 Μεταβολή μόνιμου πληθυσμού στους δήμους της Αττικής, Χάρτης I.1-2 Μέση ηλικία μόνιμου πληθυσμού στους δήμους της Αττικής, Χάρτης I.2-1 Μέσο δηλωθέν εισόδημα φυσικών προσώπων στους δήμους της Αττικής, οικ. έτος Χάρτης I.3-1 Ποσοστό ανεργίας στους δήμους της Αττικής, Χάρτης I.4-1 Ποσοστό ιδίων εσόδων στους οικονομικούς απολογισμούς των δήμων της Αττικής, Χάρτης III.1-1 Αναπτυξιακοί Σύνδεσμοι του Νομού Αττικής, Χάρτης III.2-1 Χωρικές ενότητες Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας (ν. 4277/14) Χάρτης III.2-2 Πρόταση Διοικητικής Αναδιάρθρωσης,

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αναγκαιότητα μιας μελέτης για τις ιδιαίτερες λειτουργίες και κατηγορίες δήμων στην Ελλάδα με ιδιαίτερη έμφαση στην Περιφέρεια Αττικής, προκύπτει τόσο από την υλοποίηση του «Καλλικράτη» που καθιέρωσε την μητροπολιτική Περιφέρεια και ιδιαίτερες κατηγορίες δήμων («νησιωτικοί», «ορεινοί»), όσο και από τις δυσκολίες και αστοχίες που έχουν προκύψει στο νέο αυτοδιοικητικό τοπίο της Αττικής με τους νέους δήμους (για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια έγινε εδαφική μεταρρύθμιση του πρώτου βαθμού ΟΤΑ και στο λεκανοπέδιο-αττική) και τις νέες λειτουργίες που ασκούνται από την αυτοδιοίκηση στον εξαιρετικά πυκνό, πληθυσμιακά, λειτουργικά αλλά και θεσμικά, χώρο της Αττικής. Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η αποτίμηση και κριτική αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης μετά την εφαρμογή του Καλλικράτη στους διάφορους δήμους της Αττικής και ειδικότερα ως προς τους μητροπολιτικούς, αστικούς-ημιαστικούςαγροτικούς/ορεινούς και νησιωτικούς δήμους της Αττικής, τις αρμοδιότητες που αυτοί ασκούν και τους πόρους που διαθέτουν. Επιπλέον, με βάση τα ευρήματα ως προς την υφιστάμενη κατάσταση, τα επιστημονικά δεδομένα και τη διεθνή εμπειρία, η συστηματική επεξεργασία τεκμηριωμένων προτάσεων για τη δημιουργία ειδικότερων κατηγοριών δήμων, τη λειτουργική τους διαφοροποίηση ως προς τις αρμοδιότητες και την άσκησή τους, καθώς και την οικονομική τους θεμελίωση με τους αναλογούντες πόρους στην Αττική. Στο παρόν πρώτο της παραδοτέο η παρούσα μελέτη προχωρεί σε συστηματική αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης ως προς τις διαφοροποιήσεις των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών, τις βασικές κατηγορίες λειτουργιών, την άσκηση αρμοδιοτήτων, την παροχή διοικητικής υποστήριξης και γενικότερα τη διοικητική συνεργασία στους δήμους της Αττικής. Έτσι, στο πρώτο τμήμα του κειμένου που ακολουθεί, γίνεται μια αναλυτική παρουσίαση και σχολιασμός στοιχείων σχετικά με τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες στους δήμους της Αττικής, στο δεύτερο τμήμα παρουσιάζονται συστηματικά οι βασικές κατηγορίες λειτουργιών και η άσκηση αρμοδιοτήτων στους δήμους της Αττικής, ενώ στο τρίτο και τελευταίο μέρος αναλύεται η διοικητική συνεργασία στους δήμους της Αττικής προτού διατυπωθούν ορισμένα πρώτα συμπεράσματα. 4

7 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΟΥΣ ΔΗΜΟΥΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Η ανάλυση που ακολουθεί αφορά στα δημογραφικά, οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά των Δήμων της περιφέρειας Αττικής. Η δομή των Πινάκων περιλαμβάνει το σύνολο της χώρας, την περιφέρεια Αττικής, και τους Δήμους ταξινομημένους στις οκτώ Περιφερειακές Ενότητες ήτοι Περιφερειακή Ενότητα Κεντρικού Τομέα Αθηνών, Περιφερειακή Ενότητα Βορείου Τομέα Αθηνών, Περιφερειακή Ενότητα Δυτικού Τομέα Αθηνών, Περιφερειακή Ενότητα Νοτίου Τομέα Αθηνών, Περιφερειακή Ενότητα Ανατολικής Αττικής, Περιφερειακή Ενότητα Δυτικής Αττικής, Περιφερειακή Ενότητα Πειραιώς και Περιφερειακή Ενότητα Νήσων. I.1 Δημογραφικά χαρακτηριστικά Τα δημογραφικά χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν την ανάλυση σημαντικών παραμέτρων του πληθυσμιακού μεγέθους και των χαρακτηριστικών του πληθυσμού. Ειδικότερα στα δημογραφικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού παρουσιάζονται ο πληθυσμός των Δήμων κατά το έτος 2011, η μεταβολή του πληθυσμού κατά το χρονικό διάστημα και η ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού των Δήμων της Περιφέρειας Αττικής σε σχέση με τα αντίστοιχα μεγέθη των Περιφερειακών Ενοτήτων, της Περιφέρειας Αττικής και της Χώρας. I.1.1 Πληθυσμός O Πίνακας I.1-1 παρουσιάζει τον πληθυσμό και την πληθυσμιακή πυκνότητα των Δήμων της Περιφέρειας Αττικής με βάση τα στοιχεία της απογραφής του Ο πληθυσμός των Δήμων καταγράφεται ως μόνιμος, de facto (πραγματικός) και νόμιμος πληθυσμός. Ως μόνιμος πληθυσμός (δήμου / κοινότητας, δημοτικού / κοινοτικού διαμερίσματος ή οικισμού), ορίζεται το σύνολο των ατόμων που έχουν τη συνήθη διαμονή τους σε κάθε περιφέρεια, νομό, δήμο / κοινότητα, δημοτικό / κοινοτικό διαμέρισμα και αυτοτελή οικισμό. Ως πραγματικός πληθυσμός (de facto) (δήμου, κοινότητας, δημοτικού / κοινοτικού διαμερίσματος ή οικισμού) ορίζεται το σύνολο των, για οποιαδήποτε αιτία, παρόντων σε αυτή προσώπων κατά την ημέρα της απογραφής, είτε αυτά διαμένουν μονίμως στην περιφέρεια αυτή είτε βρέθηκαν να διαμένουν προσωρινώς ή τυχαίως. Ενώ ο νόμιμος πληθυσμός αποτελείται από τον αριθμό των δημοτών, δηλαδή από το σύνολο των ατόμων κάθε ηλικίας και φύλου, που είναι καταχωρημένα στα αντίστοιχα δημοτολόγια και εφόσον κατά τη ημέρα της απογραφής βρίσκονταν στη Χώρα και απογράφηκαν ως παρόντες ή απουσίαζαν προσωρινά στο εξωτερικό. 5

8 Πίνακας I.1-1 Πληθυσμός και πληθυσμιακή πυκνότητα, 2011 Κωδικός Τόπος μόνιμης διαμονής ΜΟΝΙΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 2011 DE FACTO ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 2011 ΝΟΜΙΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 2011 Έκταση (χιλ. τ.μ) 2011 Πυκνότητα μόνιμου πληθυσμού (άτομα/τ.χλμ.) 2011 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΠΕ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΑΘΗΝΑΙΩΝ Δ. ΒΥΡΩΝΟΣ Δ. ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Δ. ΔΑΦΝΗΣ - ΥΜΗΤΤΟΥ Δ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ Δ. ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ Δ. ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ Δ. ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ - ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ ΠΕ ΒΟΡΕΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ Δ. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ Δ. ΒΡΙΛΗΣΣΙΩΝ Δ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Δ. ΚΗΦΙΣΙΑΣ Δ. ΛΥΚΟΒΡΥΣΗΣ - ΠΕΥΚΗΣ Δ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ Δ. ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ Δ. ΠΑΠΑΓΟΥ - ΧΟΛΑΡΓΟΥ Δ. ΠΕΝΤΕΛΗΣ Δ. ΦΙΛΟΘΕΗΣ - ΨΥΧΙΚΟΥ Δ. ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ ΠΕ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ Δ. ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ Δ. ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ - ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ Δ. ΑΙΓΑΛΕΩ Δ. ΙΛΙΟΥ Δ. ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΕΩΣ Δ. ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ ΠΕ ΝΟΤΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ Δ. ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Δ. ΑΛΙΜΟΥ Δ. ΓΛΥΦΑΔΑΣ Δ. ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ - ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ Δ. ΜΟΣΧΑΤΟΥ - ΤΑΥΡΟΥ Δ. ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Δ. ΠΑΛΑΙΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ

9 35149 ΠΕ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δ. ΑΧΑΡΝΩΝ Δ. ΒΑΡΗΣ - ΒΟΥΛΑΣ ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ Δ. ΔΙΟΝΥΣΟΥ Δ. ΚΡΩΠΙΑΣ Δ. ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ Δ. ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ Δ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ , Δ. ΠΑΙΑΝΙΑΣ , Δ. ΠΑΛΛΗΝΗΣ , Δ. ΡΑΦΗΝΑΣ - ΠΙΚΕΡΜΙΟΥ , Δ. ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ , Δ. ΣΠΑΤΩΝ - ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ , Δ. ΩΡΩΠΟΥ , ΠΕ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ , Δ. ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ , Δ. ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΥ , Δ. ΜΑΝΔΡΑΣ - ΕΙΔΥΛΛΙΑΣ , Δ. ΜΕΓΑΡΕΩΝ , Δ. ΦΥΛΗΣ , ΠΕ ΠΕΙΡΑΙΩΣ , Δ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ , Δ. ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ - ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ , Δ. ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ , Δ. ΝΙΚΑΙΑΣ - ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΡΕΝΤΗ , Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ , ΠΕ ΝΗΣΩΝ , Δ. ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ , Δ. ΥΔΡΑΣ , Δ. ΑΓΚΙΣΤΡΙΟΥ , Δ. ΑΙΓΙΝΑΣ , Δ. ΚΥΘΗΡΩΝ , Δ. ΠΟΡΟΥ , Δ. ΣΠΕΤΣΩΝ , Δ. ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΣ ,7 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (επεξεργασίες δικές μας) Από τον Πίνακας I.1-1 αυτόν προκύπτει ότι μεταξύ των Δήμων υπάρχει μεγάλη πληθυσμιακή ανομοιογένεια. Ο Δήμος Αθηναίων με πληθυσμό κατοίκους κατέχει την πρώτη θέση από άποψη πληθυσμιακής βαρύτητας, ενώ ο Δήμος Αγκιστρίου με πληθυσμό κατοίκους καταλαμβάνει την τελευταία θέση στη σχετική κατάταξη. Ο Δήμος Αθηναίων επίσης, παρουσιάζει μεγάλη διαφοροποίηση σε σχέση με τους υπόλοιπους επτά Δήμους της Περιφερειακής Ενότητας του Κεντρικού Τομέα Αθηνών. 7

10 Επόμενος, είναι ο Δήμος Πειραιώς που συγκεντρώνει πληθυσμό και ακολουθεί ο Δήμος Περιστερίου με πληθυσμό, πράγμα που σημαίνει πως υπάρχει και μια χωρική συγκέντρωση στο σύνολο της Περιφέρειας Αττικής, διότι γίνεται λόγος για Δήμους κεντρικούς, δυτικούς και νότιους. Η Περιφερειακή Ενότητα Δυτικής Αττικής φαίνεται να έχει μια σχετική ισορροπία, καθώς όλοι οι Δήμοι της έχουν πληθυσμό τάξης χιλιάδων κατοίκων. Στον συνολικό πληθυσμό της Περιφέρειας Αττικής, η Περιφερειακή Ενότητα του Κεντρικού Τομέα Αθηνών κατέχει πάνω από το ένα τέταρτο (>25%), έπειτα η Περιφέρεια του Βορείου Τομέα Αθηνών με ποσοστό περίπου 15% επί του συνολικού πληθυσμού της Περιφέρειας και τέλος, διψήφιο ποσοστό, πάνω από 10% κατέχει η Περιφερειακή Ενότητα Πειραιώς. Ο Δήμος Καλλιθέας με κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο είναι ο Δήμος με την μεγαλύτερη πληθυσμιακή πυκνότητα, έναντι του Δήμου Κυθήρων με 13,5 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, ενώ δεύτερος ακολουθεί ο Δήμος Νέας Σμύρνης με κατοίκους ανά τ.χλμ. Όπως φαίνεται, μεγαλύτερη πυκνότητα υπάρχει σε ηπειρωτικούς Δήμους και μάλιστα παραλιακούς, σε αντίθεση με το Δήμο Κυθήρων που είναι γενικό ένα αραιοκατοικημένο νησί, με βάση την πυκνότητα. I.1.2 Μεταβολή πληθυσμού Πέρα όμως από το πληθυσμιακό βάρος σημαντικές διαφοροποιήσεις παρατηρούνται μεταξύ των Δήμων ως προς την μεταβολή του πληθυσμού (Χάρτης I.1-1). Ο Πίνακας I.1-2 αποτυπώνει τη μεταβολή του πληθυσμού την περίοδο Σε επίπεδο Περιφέρειας, η Περιφέρεια Αττικής παρουσιάζει σχετικά το ίδιο ποσοστό μείωσης του μόνιμου και του νόμιμου πληθυσμού της την περίοδο , με -1,7% ο μόνιμος και -1,9% ο νόμιμος. Ο Δήμος Αθηναίων, που έχει τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή βαρύτητα ανάμεσα στους Δήμους της Περιφέρειας Αττικής, είναι ο Δήμος με την μεγαλύτερη μείωση πληθυσμού κατά το διάστημα (-21,5%). Γενικότερα οι Δήμοι που ανήκουν στην Περιφερειακή Ενότητα του Κεντρικού Τομέα Αθηνών έχουν γνωρίσει σοβαρή μείωση του πληθυσμού. Αντιθέτως ο μεγαλύτερος αριθμός Δήμων του Βορείου Τομέα Αθηνών και ιδίως η Περιφερειακή Ενότητα Ανατολικής Αττικής εμφανίζει σημαντική αύξηση του πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα, η μεγαλύτερη αύξηση στην Περιφερειακή Ενότητα της Ανατολικής Αττικής παρουσιάζεται στους Δήμους Ραφήνας Πικερμίου και Σαρωνικού, με ποσοστά 68,2% και 67,1% αντίστοιχα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο Δήμος Ύδρας, ο οποίος σημειώνει μεγάλο ποσοστό μείωσης του μόνιμου πληθυσμού του (-25,7%) τη χρονική περίοδο Αντίθετα, η μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση της μεταβολής 8

11 του μόνιμου πληθυσμού για την ίδια χρονική περίοδο, παρουσιάζεται στο Δήμο Ραφήνας Πικερμίου με 48,7%. Οι πληθυσμιακές αλλαγές που παρατηρούνται επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στη δημογραφικό χάρτη της Περιφέρειας Αττικής. Ενδιαφέρον παρουσιάζει εξάλλου και η εξέλιξη των τριών κατηγοριών πληθυσμού, δηλ. το γεγονός ότι ο πραγματικός πληθυσμός της Περιφέρειας Αττικής παρουσιάζει μικρή αύξηση (0,7%) κυρίως εξαιτίας της εξωτερικής και εσωτερικής μετανάστευσης, ενώ ο μόνιμος (-1,7%) και ο νόμιμος (- 1,9%) παρουσιάζουν συγκριτικά μεγαλύτερη μείωση που προφανώς οφείλεται στη δημογραφική κάμψη που παρουσιάζεται γενικότερα στην Ελλάδα, αλλά και στην πρακτική πολλών ετεροδημοτών να απογράφονται στους τόπους καταγωγής τους και όχι στην Αττική. Από την άλλη πλευρά είναι εμφανής και η αντίστροφη τάση σε αρκετές περιπτώσεις, δηλ. η πολύ μεγάλη αύξηση του νόμιμου πληθυσμού σε ορισμένες περιπτώσεις που προφανώς οφείλεται σε μεταδημοτεύσεις νέων (αλλά και παλαιότερων) κατοίκων, όπως λ.χ στο Δήμο Πεντέλης όπου η αύξηση του πραγματικού πληθυσμού ήταν 14,6% ενώ ο νόμιμος πληθυσμός αυξήθηκε κατά 38,2% ή στο Δήμο Σαρωνικού όπου η αύξηση του πραγματικού πληθυσμού ήταν 9,0% ενώ ο νόμιμος πληθυσμός κατέγραψε μια «εκρηκτική» αύξηση κατά 67,1%. Χάρτης I.1-1 Μεταβολή μόνιμου πληθυσμού στους δήμους της Αττικής, Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (επεξεργασίες δικές μας) 9

12 Πίνακας I.1-2 Μεταβολή πληθυσμού Κωδικός Τόπος μόνιμης διαμονής Ποσοστό μεταβολής μόνιμου πληθυσμού Ποσοστό μεταβολής πραγματικού πληθυσμού Ποσοστό μεταβολής νόμιμου πληθυσμού ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ -1,1% -0,2% -3,0% 351 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ -1,7% 0,7% -1,9% ΠΕ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ -12,7% -8,0% -15,3% Δ. ΑΘΗΝΑΙΩΝ -15,9% -10,9% -21,5% Δ. ΒΥΡΩΝΟΣ -5,2% -1,5% -6,9% Δ. ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ -6,4% -0,8% 8,5% Δ. ΔΑΦΝΗΣ - ΥΜΗΤΤΟΥ -8,6% -5,0% -12,9% Δ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ -12,8% -8,1% -11,0% Δ. ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ -3,5% 0,7% 1,0% Δ. ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ -2,7% -1,3% -6,8% Δ. ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ - ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ -0,1% 2,2% 10,3% ΠΕ ΒΟΡΕΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 1,5% 4,6% 9,2% Δ. ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ 1,1% 2,8% 17,6% Δ. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ -0,6% 3,2% 10,6% Δ. ΒΡΙΛΗΣΣΙΩΝ 15,7% 18,2% 37,0% Δ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 3,1% 6,6% 3,6% Δ. ΚΗΦΙΣΙΑΣ 7,2% 10,0% 16,1% Δ. ΛΥΚΟΒΡΥΣΗΣ - ΠΕΥΚΗΣ 6,3% 9,6% 19,1% Δ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ 8,6% 11,8% 14,5% Δ. ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ -3,4% 0,0% -9,8% Δ. ΠΑΠΑΓΟΥ - ΧΟΛΑΡΓΟΥ -6,7% -3,2% 6,0% Δ. ΠΕΝΤΕΛΗΣ 12,9% 14,6% 38,2% Δ. ΦΙΛΟΘΕΗΣ - ΨΥΧΙΚΟΥ -12,3% -8,2% -1,6% Δ. ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ -1,5% 1,9% 1,0% ΠΕ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ -2,0% 1,6% -0,9% Δ. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ -4,6% -0,6% -2,0% Δ. ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ -15,3% -14,3% -7,7% Δ. ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ - ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ 7,4% 11,1% 3,9% Δ. ΑΙΓΑΛΕΩ -10,2% -7,3% -10,0% Δ. ΙΛΙΟΥ -0,9% 2,9% 1,5% Δ. ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΕΩΣ 14,4% 19,4% 13,8% Δ. ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ -3,3% 0,8% -0,9% ΠΕ ΝΟΤΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ -2,3% 0,5% 0,7% Δ. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ -12,6% -9,7% -13,2% Δ. ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 3,7% 7,8% 4,0% Δ. ΑΛΙΜΟΥ 4,8% 8,2% 14,7% Δ. ΓΛΥΦΑΔΑΣ 4,4% 7,4% 11,5% Δ. ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ - ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ 0,1% 1,3% 11,4% Δ. ΜΟΣΧΑΤΟΥ - ΤΑΥΡΟΥ 1,4% 4,5% -9,6% Δ. ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ -4,5% -2,8% -0,3% Δ. ΠΑΛΑΙΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ -4,7% -1,6% 1,8% 10

13 35149 ΠΕ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 30,1% 23,3% 29,0% Δ. ΑΧΑΡΝΩΝ 29,5% 31,6% 16,1% Δ. ΒΑΡΗΣ - ΒΟΥΛΑΣ - ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ 14,9% 13,6% 31,2% Δ. ΔΙΟΝΥΣΟΥ 23,7% 20,1% 51,7% Δ. ΚΡΩΠΙΑΣ 23,9% 18,7% 10,2% Δ. ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ 12,8% 1,4% 10,7% Δ. ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ 39,4% 23,3% 24,8% Δ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ 46,9% 27,7% 26,9% Δ. ΠΑΙΑΝΙΑΣ 34,9% 34,1% 22,7% Δ. ΠΑΛΛΗΝΗΣ 61,9% 59,8% 52,8% Δ. ΡΑΦΗΝΑΣ - ΠΙΚΕΡΜΙΟΥ 48,7% 35,1% 68,2% Δ. ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ 26,8% 9,0% 67,1% Δ. ΣΠΑΤΩΝ - ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ 34,5% 22,6% 29,5% Δ. ΩΡΩΠΟΥ 14,3% 0,6% 21,9% ΠΕ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 7,4% 5,4% 5,2% Δ. ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ 0,1% 0,0% -1,2% Δ. ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΥ 8,3% 8,1% 8,4% Δ. ΜΑΝΔΡΑΣ - ΕΙΔΥΛΛΙΑΣ -4,2% -11,9% -1,5% Δ. ΜΕΓΑΡΕΩΝ 8,0% 3,7% 3,6% Δ. ΦΥΛΗΣ 17,4% 18,3% 12,5% ΠΕ ΠΕΙΡΑΙΩΣ -6,9% -4,8% -11,5% Δ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ -10,0% -7,7% -15,6% Δ. ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ - ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ -0,8% 1,1% -8,5% Δ. ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ -10,3% -7,1% -3,7% Δ. ΝΙΚΑΙΑΣ - ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΡΕΝΤΗ -5,2% -3,7% -11,8% Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ -4,9% -2,8% -6,6% ΠΕ ΝΗΣΩΝ 5,0% -2,1% 7,0% Δ. ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ 12,3% 2,5% 18,0% Δ. ΥΔΡΑΣ -25,7% -27,3% -5,7% Δ. ΑΓΚΙΣΤΡΙΟΥ 28,9% 19,5% 27,4% Δ. ΑΙΓΙΝΑΣ 2,7% -4,6% -1,7% Δ. ΚΥΘΗΡΩΝ 13,2% 16,4% 15,4% Δ. ΠΟΡΟΥ -6,7% -9,1% -8,1% Δ. ΣΠΕΤΣΩΝ 6,5% 0,5% 8,7% Δ. ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΣ -13,3% -17,6% -10,5% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (επεξεργασίες δικές μας) Αξίζει να σημειωθεί ότι και σε πολλές περιπτώσεις όπου είχαμε μεγάλη μείωση του πραγματικού πληθυσμού, η μείωση του νόμιμου πληθυσμού ήταν κατά πολύ μικρότερη, αποτυπώνοντας την τάση πολλών Ελλήνων να διατηρούν την εγγραφή τους στα παλιά τους δημοτολόγια. Έτσι, στο Δήμο Ύδρας λ.χ. όπου η μείωση του πραγματικού πληθυσμού έφτασε το -27,3% (σε μεγάλο βαθμό λόγω έλλειψης δασκάλων για τα σχολεία της Ύδρας λόγω τοπικού κόστους ζωής και πανάκριβης στέγης), η μείωση του νόμιμου πληθυσμού ήταν μόλις -5,7%. 11

14 I.1.3 Ηλικιακή σύνθεση Στον Πίνακας I.1-3 αποτυπώνεται η μέση ηλικία, η αναλογία φύλων και οι δείκτες εξάρτησης και γήρανσης. Η εξέταση των δημογραφικών δεικτών σχηματίζει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για την ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού στην Περιφέρεια Αττικής. Η αναλογία φύλων είναι ο λόγος του συνολικού πληθυσμού των ανδρών προς τον συνολικό πληθυσμό των γυναικών επί 100. Με τον δείκτη δημογραφικής γήρανσης αποτυπώνεται η εξέλιξη της αναλογίας των ηλικιωμένων ατόμων (60, 65, 70, +75) στο συνολικό πληθυσμό. Όπως είναι φυσικό η συνεχής αύξηση των ηλικιωμένων συμβαδίζει με την μείωση του ειδικού βάρους των παιδιών (0-14) και πιθανά και με την μείωση του ειδικού βάρους των ενδιάμεσων ηλικιών. Το γεγονός αυτό καθιστά τον δείκτη γήρανσης εργαλείο για την διερεύνηση τυχόν δομικής μεταβολής του πληθυσμού μίας περιοχής και όχι απλά εργαλείο αποτύπωσης της αύξησης ή μείωσης του συνολικού αριθμού των ηλικιωμένων. Η δημογραφική γήρανση επομένως δεν πρέπει να συγχέεται με την αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων η οποία μπορεί να οφείλεται και σε παράγοντες όπως οι μεταβολές στο μέγεθος του πληθυσμού μίας περιοχής, στην παράταση του μέσου όρου ζωής κ.ά.. Με τον δείκτη εξάρτησης αποτυπώνεται η σχέση του μη ενεργού με τον ενεργό πληθυσμό. Ο λόγος αυτός έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την διερεύνηση των εξελίξεων στην οικονομία και την αγορά εργασίας των εξεταζόμενων Δήμων και Περιφερειακών Ενοτήτων, καθώς καθορίζει τη σχέση μεταξύ αυτών που αποχώρησαν από τον πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας προς αυτούς που πρόκειται να ενταχθούν. Χάρτης I.1-2 Μέση ηλικία μόνιμου πληθυσμού στους δήμους της Αττικής, 2011 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (επεξεργασίες δικές μας) 12

15 Πίνακας I.1-3 Ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού, 2011 Κωδικός Τόπος μόνιμης διαμονής Μέση ηλικία 2011 Αναλογία Φύλων 2011 Δείκτης Εξάρτησης 2011 Δείκτης Γήρανσης ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 42,40 96,19 51,53 19, ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ 41,82 93,09 45,53 17, ΠΕ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 42,91 90,17 43,38 18, Δ. ΑΘΗΝΑΙΩΝ 43,17 90,36 42,78 18, Δ. ΒΥΡΩΝΟΣ 42,82 89,72 46,02 18, Δ. ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ 41,70 91,77 41,77 16, Δ. ΔΑΦΝΗΣ - ΥΜΗΤΤΟΥ 43,16 88,94 46,56 19, Δ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ 42,27 87,26 40,57 18, Δ. ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ 42,41 90,36 47,52 18, Δ. ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ 42,92 89,37 44,53 18, Δ. ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ - ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ 42,36 92,06 46,28 18, ΠΕ ΒΟΡΕΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 42,47 89,09 48,32 18, Δ. ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ 42,52 87,41 48,17 18, Δ. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ 42,47 87,27 47,75 18, Δ. ΒΡΙΛΗΣΣΙΩΝ 40,88 90,52 45,00 14, Δ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 41,67 91,88 45,22 16, Δ. ΚΗΦΙΣΙΑΣ 43,09 88,17 53,32 19, Δ. ΛΥΚΟΒΡΥΣΗΣ - ΠΕΥΚΗΣ 41,54 91,65 46,03 16, Δ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ 39,20 95,46 43,40 13, Δ. ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ 41,75 93,87 42,88 16, Δ. ΠΑΠΑΓΟΥ - ΧΟΛΑΡΓΟΥ 45,58 83,59 55,06 23, Δ. ΠΕΝΤΕΛΗΣ 40,86 93,36 47,08 15, Δ. ΦΙΛΟΘΕΗΣ - ΨΥΧΙΚΟΥ 45,50 79,52 58,30 22, Δ. ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ 43,17 88,07 49,29 19, ΠΕ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 40,74 95,79 43,97 15, Δ. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ 41,18 96,01 43,88 16, Δ. ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ 41,25 91,00 46,84 17, Δ. ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ - ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ 39,71 97,85 44,78 14, Δ. ΑΙΓΑΛΕΩ 42,62 94,63 43,51 18, Δ. ΙΛΙΟΥ 40,09 96,28 44,25 15, Δ. ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΕΩΣ 39,15 94,03 43,00 13, Δ. ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ 40,89 98,28 43,06 15, ΠΕ ΝΟΤΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 42,56 88,89 46,25 18, Δ. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 43,51 86,86 44,18 19, Δ. ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 40,25 94,65 44,16 15, Δ. ΑΛΙΜΟΥ 42,22 89,15 48,22 17, Δ. ΓΛΥΦΑΔΑΣ 41,89 89,09 46,57 16, Δ. ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ - ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ 41,53 91,97 46,03 16, Δ. ΜΟΣΧΑΤΟΥ - ΤΑΥΡΟΥ 41,31 92,70 44,06 16, Δ. ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ 43,92 85,15 48,38 20, Δ. ΠΑΛΑΙΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ 44,83 85,08 49,46 20,87 13

16 35149 ΠΕ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 39,81 101,15 46,33 14, Δ. ΑΧΑΡΝΩΝ 37,29 101,63 41,40 11, Δ. ΒΑΡΗΣ - ΒΟΥΛΑΣ - ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ 41,09 95,59 46,54 16, Δ. ΔΙΟΝΥΣΟΥ 39,92 94,17 46,56 14, Δ. ΚΡΩΠΙΑΣ 40,36 101,64 47,90 16, Δ. ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ 43,67 98,77 51,37 20, Δ. ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ 40,65 126,42 44,00 16, Δ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ 40,94 96,58 53,29 17, Δ. ΠΑΙΑΝΙΑΣ 39,73 97,90 46,01 14, Δ. ΠΑΛΛΗΝΗΣ 37,72 96,30 42,83 11, Δ. ΡΑΦΗΝΑΣ - ΠΙΚΕΡΜΙΟΥ 40,75 94,35 49,63 15, Δ. ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ 42,00 97,88 51,99 18, Δ. ΣΠΑΤΩΝ - ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ 40,70 97,87 52,49 17, Δ. ΩΡΩΠΟΥ 41,05 121,30 48,86 18, ΠΕ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 37,87 103,74 46,34 13, Δ. ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ 38,33 99,65 43,86 13, Δ. ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΥ 36,37 110,40 45,40 11, Δ. ΜΑΝΔΡΑΣ - ΕΙΔΥΛΛΙΑΣ 41,65 96,56 52,73 18, Δ. ΜΕΓΑΡΕΩΝ 39,41 111,76 46,07 15, Δ. ΦΥΛΗΣ 35,84 99,02 46,43 10, ΠΕ ΠΕΙΡΑΙΩΣ 41,91 93,88 44,91 17, Δ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ 42,97 91,48 46,04 18, Δ. ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ - ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ 40,93 93,21 45,41 16, Δ. ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ 41,77 99,48 42,20 16, Δ. ΝΙΚΑΙΑΣ - ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΡΕΝΤΗ 41,73 94,41 45,20 17, Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ 39,66 96,18 41,62 14, ΠΕ ΝΗΣΩΝ 44,76 100,86 56,57 23, Δ. ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ 44,47 99,97 55,96 22, Δ. ΥΔΡΑΣ 45,71 98,79 49,43 22, Δ. ΑΓΚΙΣΤΡΙΟΥ 44,04 103,56 52,53 20, Δ. ΑΙΓΙΝΑΣ 45,01 97,80 55,70 22, Δ. ΚΥΘΗΡΩΝ 45,71 103,58 60,42 24, Δ. ΠΟΡΟΥ 42,92 120,19 51,27 21, Δ. ΣΠΕΤΣΩΝ 43,41 95,77 52,56 20, Δ. ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΣ 47,01 103,39 68,54 27,67 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (επεξεργασίες δικές μας) Όσον αφορά στην μέση ηλικία παρατηρείται ότι οι περισσότεροι Δήμοι κινούνται κοντά στο μέσο επίπεδο της περιφέρειας και της χώρας (Χάρτης I.1-2). Η Περιφερειακή Ενότητα Δυτικής Αττικής έχει την μικρότερη μέση ηλικία πληθυσμού, ενώ ο Δήμος Φυλής είναι αυτός με τη μικρότερη μέση ηλικία πληθυσμού στο σύνολο των Δήμων. Αναφορικά με τον δείκτη αναλογίας φύλων, όλοι οι Δήμοι κινούνται σε εύρος τιμών Η πλειοψηφία των Δήμων έχει περισσότερο γυναικείο, ενώ οι περισσότεροι Δήμοι 14

17 που έχουν μεγαλύτερο ανδρικό πληθυσμό εμφανίζονται στις Περιφερειακές Ενότητες Ανατολικής Αττικής και Νήσων. Όσον αφορά τους δείκτες εξάρτησης και γήρανσης της Περιφέρειας Αττικής είναι μικρότεροι από το μέσο όρο της χώρας. Το ίδιο συμβαίνει και με τους περισσότερους Δήμους της Περιφέρειας με εξαίρεση κυρίως τους νησιωτικούς Δήμους, όπου οι προαναφερόμενοι δείκτες είναι μεγαλύτεροι από το μέσο όρο της Περιφέρειας και της χώρας. Αναλυτικότερα, ο δείκτης γήρανσης είναι χαμηλότερος στους Δήμους Φυλής και Ασπροπύργου της Περιφερειακής Ενότητας Δυτικής Αττικής, με 10,96 και 11,8 αντίστοιχα. Ενώ στα ίδια επίπεδα κυμαίνονται και άλλοι δύο Δήμοι της Περιφερειακής Ενότητας Ανατολικής Αττικής, της Παλλήνης με 11,30 και των Αχαρνών με 11,34. I.2 Οικονομικά χαρακτηριστικά Τα οικονομικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού περιλαμβάνουν κυρίως την ανάλυση του δηλωθέντος εισοδήματος και τις πηγές προέλευσης του εισοδήματος. Τα στοιχεία αυτά μπορεί να αναδείξουν σημαντικές όψεις της οικονομικής κατάστασης των νοικοκυριών που διαμένουν σε κάθε Δήμο και αποτελούν σημαντική παράμετρο διαφοροποίησης του πληθυσμού ανάμεσα στους Δήμους. Ειδικότερα, η ανάλυση βασίζεται στο δηλωθέν εισόδημα και στις πηγές προέλευσης του εισοδήματος για το οικονομικό έτος Παρουσιάζονται επίσης συγκρίσεις αυτών των χαρακτηριστικών με τις Περιφερειακές Ενότητες, την Περιφέρεια Αττικής και τη χώρα. I.2.1 Ανάλυση του δηλωθέντος εισοδήματος φυσικών προσώπων Στον Πίνακας I.2-1 παρουσιάζεται το μέσο δηλωθέν εισόδημα φυσικών προσώπων το έτος 2013 με τη (επιπλέον) διάκριση σε εισόδημα βασικών επαγγελματικών κατηγοριών. Όπως προκύπτει από τον Πίνακα αυτό και τον Χάρτης I.2-1 προκύπτει ότι το μέσο δηλωθέν εισόδημα της Περιφέρειας Αττικής είναι μεγαλύτερο από το μέσο δηλωθέν εισόδημα της χώρας. Ωστόσο, παρατηρούνται πολλές ανισότητες ανάμεσα στις Περιφερειακές Ενότητες και τους Δήμους. Η Περιφερειακή Ενότητα του Βόρειου Τομέα έχει το μεγαλύτερο μέσο δηλωθέν εισόδημα ενώ η Περιφερειακή Ενότητα Νήσων το μικρότερο. Ακόμη πιο έντονες είναι οι ανισότητες μεταξύ των Δήμων. Ο Δήμος Φιλοθέης- Ψυχικού έχει το μεγαλύτερο μέσο δηλωθέν εισόδημα και ο Δήμος Τροιζηνίας το μικρότερο. Στην Περιφερειακή Ενότητα Κεντρικού Τομέα Αθηνών το μέσο δηλωθέν κινείται στα ίδια επίπεδα για όλους τους Δήμους, δηλαδή γύρω στις , χωρίς να σημειώνονται σημαντικές αποκλίσεις. Ανάλογη είναι η εικόνα και στους Δήμους της Περιφερειακής Ενότητας Νοτίου Τομέα Αθηνών με μέσο δηλωθέν εισόδημα περίπου Εξαίρεση εδώ, παρουσιάζει ο Δήμος Καλλιθέας με μέσο δηλωθέν εισόδημα 15

18 Αντίθετα, η Περιφερειακή Ενότητα Ανατολικής Αττικής παρουσιάζει σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ των Δήμων της, καθώς ο Δήμος Διονύσου έχει το μεγαλύτερο δηλωθέν εισόδημα (21.382), ενώ ο Δήμος Αχαρνών το μικρότερο (12.314). Η εισοδηματική κατηγορία που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο δηλωθέν εισόδημα στο σύνολο της Περιφέρειας Αττικής, είναι αυτή των ελεύθερων επαγγελματιών με , ενώ δεύτεροι στη σειρά και με μικρή διαφορά, βρίσκονται οι έμποροι, βιομήχανοιβιοτέχνες και οι μισθωτοί, με δηλωθέν εισόδημα και αντίστοιχα. Ο Δήμος Δήμος Φιλοθέης Ψυχικού παρουσιάζει το μεγαλύτερο δηλωθέν εισόδημα (14.872) στην κατηγορία των εισοδηματιών. Στην κατηγορία τώρα, των εμπόρων και των βιομηχάνων-βιοτεχνών, όλες οι Περιφερειακές Ενότητες σημειώνουν υψηλότερο δηλωθέν εισόδημα από αυτό της χώρας, με το μεγαλύτερο στο σύνολο (21.123) να σημειώνεται στην Περιφερειακή Ενότητα Δυτικού Τομέα Αθηνών. Ο Δήμος Φιλοθέης Ψυχικού, πέρα από την κατηγορία των ελεύθερων επαγγελματιών, σημειώνει το υψηλότερο μέσο δηλωθέν εισόδημα και στην κατηγορία των μισθωτών (31.756). Ανάλογη εικόνα, παρουσιάζει ο ίδιος Δήμος και στην κατηγορία των συνταξιούχων με δηλωθέν εισόδημα , ενώ σε αυτή την κατηγορία ο Δήμος με το χαμηλότερο δηλωθέν εισόδημα είναι ο Δήμος Τροιζηνίας. Η κατηγορία των συνταξιούχων είναι η μόνη, στην οποία δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των Δήμων της Περιφέρειας Αττικής. Το μέσο εισόδημα των μισθωτών και των ελεύθερων επαγγελματιών της Αττικής είναι μεγαλύτερα από τα αντίστοιχα της χώρας και ακολουθούν περίπου την ίδια κατανομή με αυτή του συνολικού δηλωθέντος εισοδήματος. Η Περιφερειακή Ενότητα Βορείου Τομέα Αθηνών είναι αυτή που σημειώνει το μεγαλύτερο μέσο δηλωθέν εισόδημα τόσο στην κατηγορία των μισθωτών, όσο και σε αυτή των ελεύθερων επαγγελματιών. Η Περιφερειακή Ενότητα Δυτικού Τομέα Αθηνών είναι αυτή που παρουσιάζει τις μεγαλύτερες αποκλίσεις μεταξύ μέσου εισοδήματος μισθωτών και ελεύθερων επαγγελματιών, με τους τελευταίους να συγκεντρώνουν υψηλότερο εισόδημα, περίπου , ενώ οι μισθωτοί περίπου Η Περιφερειακή Ενότητα Νήσων σημειώνει τα χαμηλότερα νούμερα στο σύνολο της Αττικής. Και εδώ, οι ελεύθεροι επαγγελματίες εμφανίζονται ως οικονομικά ισχυρότεροι με μέσο εισόδημα περίπου , ενώ οι μισθωτοί με Εξαίρεση φαίνεται να παρουσιάζει ο Δήμος Ύδρας με μέσο δηλωθέν εισόδημα ελεύθερων επαγγελματιών , ενώ ο Δήμος Σπετσών έχει το χαμηλότερο στην κατηγορία των μισθωτών (10.476), τόσο στην Περιφερειακή Ενότητα, όσο και στο σύνολο της Αττικής. 16

19 Πίνακας I.2-1 Μέσο δηλωθέν εισόδημα φορολογικών δηλώσεων σε βασικές επαγγελματικές κατηγορίες, 2013 Κωδικός Τόπος μόνιμης διαμονής Σύνολο 2013 Εισοδηματίες 2013 Έμποροι- Γεωργοίβιομήχανοικτηνοτρόφοιβιοτέχνεςεπιτηδευματίεεκμεταλλευτέαλιείς- δασών Μισθωτοί 2013 Ελεύθεροι επαγγελματίες 2013 Συνταξιούχοι 2013 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΠΕ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΑΘΗΝΑΙΩΝ Δ. ΒΥΡΩΝΟΣ Δ. ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Δ. ΔΑΦΝΗΣ - ΥΜΗΤΤΟΥ Δ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ Δ. ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ Δ. ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ Δ. ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ - ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ ΠΕ ΒΟΡΕΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ Δ. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ Δ. ΒΡΙΛΗΣΣΙΩΝ Δ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Δ. ΚΗΦΙΣΙΑΣ Δ. ΛΥΚΟΒΡΥΣΗΣ - ΠΕΥΚΗΣ Δ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ Δ. ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ Δ. ΠΑΠΑΓΟΥ - ΧΟΛΑΡΓΟΥ Δ. ΠΕΝΤΕΛΗΣ Δ. ΦΙΛΟΘΕΗΣ - ΨΥΧΙΚΟΥ Δ. ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ ΠΕ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ Δ. ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ Δ. ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ - ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ Δ. ΑΙΓΑΛΕΩ Δ. ΙΛΙΟΥ Δ. ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΕΩΣ Δ. ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ ΠΕ ΝΟΤΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ Δ. ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Δ. ΑΛΙΜΟΥ Δ. ΓΛΥΦΑΔΑΣ Δ. ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ - ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ Δ. ΜΟΣΧΑΤΟΥ - ΤΑΥΡΟΥ Δ. ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Δ. ΠΑΛΑΙΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ

20 35149 ΠΕ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δ. ΑΧΑΡΝΩΝ Δ. ΒΑΡΗΣ - ΒΟΥΛΑΣ - ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ Δ. ΔΙΟΝΥΣΟΥ Δ. ΚΡΩΠΙΑΣ Δ. ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ Δ. ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ Δ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ Δ. ΠΑΙΑΝΙΑΣ Δ. ΠΑΛΛΗΝΗΣ Δ. ΡΑΦΗΝΑΣ - ΠΙΚΕΡΜΙΟΥ Δ. ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ Δ. ΣΠΑΤΩΝ - ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ Δ. ΩΡΩΠΟΥ ΠΕ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δ. ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ Δ. ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΥ Δ. ΜΑΝΔΡΑΣ - ΕΙΔΥΛΛΙΑΣ Δ. ΜΕΓΑΡΕΩΝ Δ. ΦΥΛΗΣ ΠΕ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Δ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ Δ. ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ - ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ Δ. ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ Δ. ΝΙΚΑΙΑΣ - ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΡΕΝΤΗ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ ΠΕ ΝΗΣΩΝ Δ. ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ Δ. ΥΔΡΑΣ Δ. ΑΓΚΙΣΤΡΙΟΥ Δ. ΑΙΓΙΝΑΣ Δ. ΚΥΘΗΡΩΝ Δ. ΠΟΡΟΥ Δ. ΣΠΕΤΣΩΝ Δ. ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΣ Πηγή: ΓΓΠΣ (επεξεργασίες δικές μας) 18

21 Στη συνέχεια προβαίνουμε σε ανάλυση του δηλωθέντος εισοδήματος κατά εισοδηματικές κατηγορίες. Στον Πίνακας I.2-2 παρουσιάζεται η ποσοστιαία συμμετοχή των μισθωτών, των ελεύθερων επαγγελματιών και των αγροτών. Η αναλογία των μισθωτών και των ελεύθερων επαγγελματιών στις φορολογικές δηλώσεις είναι μεγαλύτερη από το σύνολο της χώρας και μικρότερη η αναλογία δηλώσεων αγροτών, παρότι υπάρχουν ορισμένες εξαιρέσεις. Η πλειοψηφία των Δήμων της Περιφέρειας Αττικής έχει μεγαλύτερα ποσοστά μισθωτών, περίπου δηλαδή 33%. Ιδιαίτερη περίπτωση φαίνεται να είναι ο Δήμος Φιλοθέης Ψυχικού που σημειώνει χαμηλότερο ποσοστό στην κατηγορία των μισθωτών (25,72%). Αντίθετα, η Περιφερειακή Ενότητα Νήσων σημειώνει τις μεγαλύτερες αποκλίσεις στην εισοδηματική κατηγορία των μισθωτών, καθώς ενώ όλοι οι Δήμοι έχουν ποσοστό περίπου 21%, με εξαίρεση το Δήμο Κυθήρων που στην κατηγορία των μισθωτών έχει ποσοστό 16,18%. Αναφορικά με το ποσοστό των ελεύθερων επαγγελματιών, σημειώνονται σχετικά χαμηλά ποσοστά (περίπου 6%) για την Περιφερειακή Ενότητα Κεντρικού Τομέα Αθηνών. Τα χαμηλότερα ποσοστά στο σύνολο της Αττικής παρουσιάζονται στις Περιφερειακές Ενότητες Νήσων και Δυτικού Τομέα, με αναλογία ελεύθερων επαγγελματιών περίπου 2-3%. Αντίθετα, τα υψηλότερα ποσοστά σημειώνονται στην Περιφερειακή Ενότητα Βορείου Τομέα Αθηνών, περίπου δηλαδή, 10-11%, ενώ η Περιφερειακή Ενότητα Ανατολικής Αττικής φαίνεται να παρουσιάζει μεγάλες αποκλίσεις στην κατηγορία των ελεύθερων επαγγελματιών, αφού τα ποσοστά κυμαίνονται από 3 έως και 8%. Τέλος, σε σχέση με τα ποσοστά της κατηγορίας των αγροτών, αυτά είναι πολύ χαμηλότερα από τις άλλες δύο κατηγορίες στο σύνολο της Αττικής. Ωστόσο, στην Περιφερειακή Ενότητα Νήσων, και συγκεκριμένα, ο Δήμος Κυθήρων και ο Δήμος Τροιζηνίας σημειώνουν τα μεγαλύτερα ποσοστά σε όλη την Περιφέρεια Αττικής, δηλ. 12% και 16% αντίστοιχα. Ενώ τα επόμενα μεγαλύτερα ποσοστό που εμφανίζονται στην ηπειρωτική περιοχή της Αττικής ανήκουν στην Περιφερειακή Ενότητα Δυτικής Αττικής. Αντίθετα, ο Δήμος Νίκαιας Αγίου Ιωάννη Ρέντη έχει το χαμηλότερο ποσοστό αγροτών (0,59%). 19

22 Πίνακας I.2-2 Κατανομή φορολογικών δηλώσεων σε επιλεγμένες εισοδηματικές κατηγορίες, 2013 Κωδικός Τόπος μόνιμης διαμονής Ποσοστό Μισθωτών 2013 Ποσοστό Ελ.Επαγγελματιών 2013 Ποσοστό Αγροτών 2013 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 29,15% 5,21% 6,35% 351 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ 34,02% 6,58% 1,36% ΠΕ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 33,22% 8,03% 0,97% Δ. ΑΘΗΝΑΙΩΝ 32,18% 8,91% 0,92% Δ. ΒΥΡΩΝΟΣ 34,91% 5,74% 0,96% Δ. ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ 37,08% 5,95% 1,24% Δ. ΔΑΦΝΗΣ - ΥΜΗΤΤΟΥ 34,56% 6,21% 0,93% Δ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ 35,25% 7,16% 1,21% Δ. ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ 34,30% 6,55% 1,15% Δ. ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ 34,14% 6,57% 0,69% Δ. ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ - ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ 36,56% 5,55% 1,05% ΠΕ ΒΟΡΕΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 32,81% 9,27% 1,07% Δ. ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ 33,36% 10,23% 1,16% Δ. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ 33,16% 10,17% 1,10% Δ. ΒΡΙΛΗΣΣΙΩΝ 33,89% 10,40% 1,12% Δ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 35,75% 7,43% 1,06% Δ. ΚΗΦΙΣΙΑΣ 29,17% 9,88% 1,10% Δ. ΛΥΚΟΒΡΥΣΗΣ - ΠΕΥΚΗΣ 34,37% 8,64% 1,23% Δ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ 38,71% 4,86% 1,27% Δ. ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ 36,98% 5,59% 0,85% Δ. ΠΑΠΑΓΟΥ - ΧΟΛΑΡΓΟΥ 29,03% 11,29% 1,04% Δ. ΠΕΝΤΕΛΗΣ 33,99% 10,31% 1,09% Δ. ΦΙΛΟΘΕΗΣ - ΨΥΧΙΚΟΥ 25,72% 12,27% 0,93% Δ. ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ 31,20% 10,30% 1,09% ΠΕ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 36,52% 4,30% 1,45% Δ. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ 36,09% 4,26% 1,44% Δ. ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ 31,74% 3,11% 0,75% Δ. ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ - ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ 37,97% 4,18% 1,44% Δ. ΑΙΓΑΛΕΩ 35,36% 4,01% 1,21% Δ. ΙΛΙΟΥ 37,34% 4,18% 1,73% Δ. ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΕΩΣ 39,43% 5,10% 1,66% Δ. ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ 35,65% 5,03% 1,52% ΠΕ ΝΟΤΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 33,73% 6,56% 0,92% Δ. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 34,43% 5,27% 0,96% Δ. ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 37,25% 4,98% 1,08% Δ. ΑΛΙΜΟΥ 32,88% 7,55% 0,85% Δ. ΓΛΥΦΑΔΑΣ 32,73% 7,20% 0,95% Δ. ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ - ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ 35,67% 5,75% 1,19% Δ. ΜΟΣΧΑΤΟΥ - ΤΑΥΡΟΥ 36,76% 4,67% 0,64% Δ. ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ 32,49% 7,73% 0,91% Δ. ΠΑΛΑΙΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ 30,24% 7,12% 0,72% 20

23 35149 ΠΕ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 34,42% 5,95% 2,84% Δ. ΑΧΑΡΝΩΝ 39,25% 3,57% 1,30% Δ. ΒΑΡΗΣ - ΒΟΥΛΑΣ - ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ 31,04% 7,44% 0,98% Δ. ΔΙΟΝΥΣΟΥ 33,28% 8,75% 1,47% Δ. ΚΡΩΠΙΑΣ 37,36% 3,87% 4,25% Δ. ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ 30,86% 3,19% 2,92% Δ. ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ 34,24% 4,68% 5,88% Δ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ 33,78% 4,87% 3,77% Δ. ΠΑΙΑΝΙΑΣ 35,75% 6,32% 3,21% Δ. ΠΑΛΛΗΝΗΣ 39,70% 8,09% 1,18% Δ. ΡΑΦΗΝΑΣ - ΠΙΚΕΡΜΙΟΥ 33,44% 8,16% 1,31% Δ. ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ 31,04% 3,99% 3,28% Δ. ΣΠΑΤΩΝ - ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ 35,77% 4,11% 3,17% Δ. ΩΡΩΠΟΥ 32,19% 3,66% 6,39% ΠΕ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 36,36% 2,89% 3,52% Δ. ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ 40,64% 3,41% 1,13% Δ. ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΥ 38,55% 2,25% 2,32% Δ. ΜΑΝΔΡΑΣ - ΕΙΔΥΛΛΙΑΣ 36,45% 2,22% 4,29% Δ. ΜΕΓΑΡΕΩΝ 30,00% 3,04% 8,66% Δ. ΦΥΛΗΣ 36,97% 3,08% 1,51% ΠΕ ΠΕΙΡΑΙΩΣ 35,24% 4,29% 0,69% Δ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ 34,07% 5,52% 0,66% Δ. ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ - ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ 36,89% 3,44% 0,78% Δ. ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ 34,78% 3,96% 0,81% Δ. ΝΙΚΑΙΑΣ - ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΡΕΝΤΗ 35,56% 3,56% 0,59% Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ 37,45% 2,46% 0,74% ΠΕ ΝΗΣΩΝ 26,94% 2,35% 4,75% Δ. ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ 30,40% 2,36% 1,03% Δ. ΥΔΡΑΣ 26,39% 2,01% 3,95% Δ. ΑΓΚΙΣΤΡΙΟΥ 24,90% 2,34% 3,66% Δ. ΑΙΓΙΝΑΣ 24,12% 2,20% 5,00% Δ. ΚΥΘΗΡΩΝ 16,18% 2,84% 12,97% Δ. ΠΟΡΟΥ 26,75% 2,38% 9,02% Δ. ΣΠΕΤΣΩΝ 29,76% 3,59% 3,12% Δ. ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΣ 20,84% 1,67% 16,80% Πηγή: ΓΓΠΣ (επεξεργασίες δικές μας) 21

24 Χάρτης I.2-1 Μέσο δηλωθέν εισόδημα φυσικών προσώπων στους δήμους της Αττικής, οικ. έτος 2013 Πηγή: ΓΓΠΣ (επεξεργασίες δικές μας) I.3 Κοινωνικά χαρακτηριστικά Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού περιλαμβάνουν κυρίως την ανάλυση της ανεργίας και της απασχόλησης. Τα στοιχεία αυτά μπορεί να αναδείξουν σημαντικές όψεις της κοινωνικής κατάστασης και επικρατεί στους Δήμους. Ειδικότερα, παρουσιάζονται η ανεργία του 2011 με βάση τα στοιχεία της απογραφής πληθυσμού της ΕΛΣΤΑΤ και ο καταγεγραμμένος στον ΟΑΕΔ αριθμός ανέργων κατά τα έτη 2011,2012,2013. Παρουσιάζονται επίσης συγκρίσεις αυτών των χαρακτηριστικών με τις Περιφερειακές Ενότητες, την Περιφέρεια Αττικής και τη χώρα. I.3.1 Ανάλυση της ανεργίας Στον Πίνακας I.3-1 κα τον Χάρτης I.3-1 παρουσιάζεται η ανεργία στους Δήμους της Περιφέρειας Αττικής. Το ποσοστό ανεργίας είναι ο αριθμός των ανέργων διαιρούμενος με το σύνολο του εργατικού δυναμικού. Το εργατικό δυναμικό αποτελείται από όσους έχουν εργασία (απασχολούμενοι) και εκείνους που δεν απασχολούνται (άνεργοι) αλλά έχουν δηλώσει ότι επιθυμούν και είναι διαθέσιμοι να εργασθούν. 22

25 Οι Δήμοι Ασπροπύργου, Περάματος, Φυλής, Λαυρεωτικής και Αγίας Βαρβάρας έχουν πολύ υψηλότερα ποσοστά ανεργίας από τη χώρα. Αντίστοιχη είναι και η εικόνα των καταγεγραμμένων στον ΟΑΕΔ ανέργων. Στο σύνολο της χώρας το ποσοστό ανεργίας ανέρχεται σχεδόν στο 20%, με βάση τα στοιχεία της απογραφής του 2011, κάτι που φανερώνει πλέον αισθητά τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης. Και από τα στοιχεία όμως, του ΟΑΕΔ για τα έτη 2011, 2012 και 2013 φαίνεται πως η ανεργία συνεχώς αυξάνεται. Ο Δήμος Φιλοθέης Ψυχικού είναι αυτός με τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας το 2011, δηλαδή περίπου 9%, ενώ επόμενος είναι ο Δήμος Κυθήρων με 10,4%. Αντίθετα, ο Δήμος με τα μεγαλύτερα ποσοστά ανεργίας είναι ο Δήμος Ασπροπύργου με 29,2%. Οι Περιφερειακές Ενότητες Βορείου Τομέα Αθηνών και Νήσων παρουσιάζουν σχετικά χαμηλά ποσοστά ανεργίας, σύμφωνα τόσο με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, όσο και με αυτά του ΟΕΑΔ. Οι περισσότεροι καταγεγραμμένοι άνεργοι, όπως ορίζονται από τον ΟΑΕΔ σε απόλυτους αριθμούς, εμφανίζονται πρώτα στο Δήμο Αθηναίων και μάλιστα, συνεχώς αυξανόμενα μέχρι το 2013, και μετά στο Δήμο Περιστερίου. Χάρτης I.3-1 Ποσοστό ανεργίας στους δήμους της Αττικής, 2011 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ & ΟΑΕΔ (επεξεργασίες δικές μας) 23

26 Πίνακας I.3-1 Ποσοστό ανεργίας και καταγεγραμμένοι άνεργοι στον ΟΑΕΔ (2011 και ) Κωδικός Τόπος μόνιμης διαμονής Ποσοστό ανεργίας (ΕΛΣΤΑΤ) Καταγεγραμμένοι άνεργοι, σύνολο (ΜΟ μηνιαίας καταγραφής) (ΟΑΕΔ) ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 18,7% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ 18,0% ΠΕ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 19,3% Δ. ΑΘΗΝΑΙΩΝ 20,4% Δ. ΒΥΡΩΝΟΣ 16,7% Δ. ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ 17,3% Δ. ΔΑΦΝΗΣ - ΥΜΗΤΤΟΥ 18,0% Δ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ 16,9% Δ. ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ 16,2% Δ. ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ 17,2% Δ. ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ - ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ 18,6% ΠΕ ΒΟΡΕΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 13,2% Δ. ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ 12,3% Δ. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ 12,7% Δ. ΒΡΙΛΗΣΣΙΩΝ 10,5% Δ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 15,0% Δ. ΚΗΦΙΣΙΑΣ 10,8% Δ. ΛΥΚΟΒΡΥΣΗΣ - ΠΕΥΚΗΣ 13,6% Δ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ 16,6% Δ. ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ 18,9% Δ. ΠΑΠΑΓΟΥ - ΧΟΛΑΡΓΟΥ 11,5% Δ. ΠΕΝΤΕΛΗΣ 12,3% Δ. ΦΙΛΟΘΕΗΣ - ΨΥΧΙΚΟΥ 8,8% Δ. ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ 13,0% ΠΕ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 19,7% Δ. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ 20,5% Δ. ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ 24,6% Δ. ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ - ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ 18,8% Δ. ΑΙΓΑΛΕΩ 22,1% Δ. ΙΛΙΟΥ 19,7% Δ. ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΕΩΣ 16,8% Δ. ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ 16,5% ΠΕ ΝΟΤΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 16,4% Δ. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 20,0% Δ. ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 17,2% Δ. ΑΛΙΜΟΥ 13,5% Δ. ΓΛΥΦΑΔΑΣ 14,2% Δ. ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ - ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ 15,1% Δ. ΜΟΣΧΑΤΟΥ - ΤΑΥΡΟΥ 19,7% Δ. ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ 15,1% Δ. ΠΑΛΑΙΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ 15,2%

27 35149 ΠΕ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 16,9% Δ. ΑΧΑΡΝΩΝ 22,6% Δ. ΒΑΡΗΣ - ΒΟΥΛΑΣ - ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ 12,2% Δ. ΔΙΟΝΥΣΟΥ 11,1% Δ. ΚΡΩΠΙΑΣ 18,2% Δ. ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ 24,0% Δ. ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ 15,6% Δ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ 15,2% Δ. ΠΑΙΑΝΙΑΣ 14,9% Δ. ΠΑΛΛΗΝΗΣ 13,2% Δ. ΡΑΦΗΝΑΣ - ΠΙΚΕΡΜΙΟΥ 13,2% Δ. ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ 17,4% Δ. ΣΠΑΤΩΝ - ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ 18,6% Δ. ΩΡΩΠΟΥ 16,9% ΠΕ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 23,2% Δ. ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ 19,2% Δ. ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΥ 29,2% Δ. ΜΑΝΔΡΑΣ - ΕΙΔΥΛΛΙΑΣ 18,6% Δ. ΜΕΓΑΡΕΩΝ 22,3% Δ. ΦΥΛΗΣ 24,2% ΠΕ ΠΕΙΡΑΙΩΣ 20,8% Δ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ 19,6% Δ. ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ - ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ 20,4% Δ. ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ 20,4% Δ. ΝΙΚΑΙΑΣ - ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΡΕΝΤΗ 21,9% Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ 25,9% ΠΕ ΝΗΣΩΝ 20,5% Δ. ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ 23,4% Δ. ΥΔΡΑΣ 19,4% Δ. ΑΓΚΙΣΤΡΙΟΥ 14,6% Δ. ΑΙΓΙΝΑΣ 21,7% Δ. ΚΥΘΗΡΩΝ 10,4% Δ. ΠΟΡΟΥ 14,9% Δ. ΣΠΕΤΣΩΝ 18,4% Δ. ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΣ 15,6% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ & ΟΑΕΔ (επεξεργασίες δικές μας) 25

28 I.3.2 Ανάλυση της απασχόλησης Στον Πίνακας I.3-2 παρουσιάζεται η ανάλυση της απασχόλησης και την κατανομή αυτής σε βασικούς κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, δηλαδή το ποσοστό των απασχολουμένων επί του ενεργού πληθυσμού και το ποσοστό των απασχολουμένων στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα. Το ποσοστό των απασχολούμενων στον Περιφέρεια Αττικής είναι μεγαλύτερο από αυτό της χώρας κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες. Η πλειοψηφία των Δήμων κινούνται πάνω από το ποσοστό των απασχολούμενων του συνόλου της χώρας, εκτός ορισμένων εξαιρέσεων. Το μεγαλύτερο ποσοστό απασχολούμενων σημειώνει ο Δήμος Παλλήνης με 43,3%, ενώ το χαμηλότερο ο Δήμος Σαλαμίνος με 26,4%, και γενικότερα όλη η Περιφερειακή Ενότητα Νήσων κινείται σε ποσοστά περίπου 30%. Αναφορικά με τον πρωτογενή τομέα παραγωγής, είναι γεγονός ότι το ηπειρωτικό τμήμα της Αττικής σημειώνει χαμηλά ποσοστά απασχολούμενων, με εξαίρεση το Δήμο Μαραθώνος και το Δήμο Μεγαρέων με ποσοστά 27,69% και 13,86% αντίστοιχα. Βέβαια, όπως αναμένεται τα μεγαλύτερα ποσοστά στο σύνολο της Αττικής, παρουσιάζονται στην Περιφερειακή Ενότητα Νήσων και πιο συγκεκριμένα, στο Δήμο Τροιζηνίας (38,85%). Στο δευτερογενή τομέα τώρα, η Περιφέρεια Αττικής σημειώνει περίπου αντίστοιχα ποσοστά απασχόλησης με αυτά του συνόλου της χώρας. Στην Περιφερειακή Ενότητα Κεντρικού Τομέα Αθηνών ο δευτερογενής τομέας είναι αυτός με τα μεγαλύτερα ποσοστά απασχόλησης και χωρίς να σημειώνει αποκλίσεις μεταξύ των επιμέρους Δήμων. Οι Περιφερειακές Ενότητες Δυτικής Αττικής και Δυτικού Τομέα Αθηνών φαίνεται να συγκεντρώνουν τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης στο δευτερογενή τομέα, τα οποία ανέρχονται σε 34,77% για το Δήμο Ασπροπύργου. Αντίθετα, όπως είναι αναμενόμενο, τα χαμηλότερα ποσοστά εμφανίζονται στις Περιφερειακές Ενότητες Βορείου και Νοτίου Τομέα Αθηνών, ενώ το χαμηλότερο ποσοστό στο σύνολο της χώρας καταγράφεται στο Δήμο Πόρου (9,89%). Ο τριτογενής τομέας εμφανίζεται ιδιαίτερα ενισχυμένος για την Περιφέρεια Αττικής με το ποσοστό απασχόλησης είναι μεγαλύτερο από αυτό της χώρας (81,81%). Ο Δήμος Τροιζηνίας είναι αυτός με το χαμηλότερο ποσοστό απασχολούμενων στον τριτογενή τομέα, με ποσοστό 47%. Αντίθετα, τα μεγαλύτερα ποσοστά απασχόλησης σημειώνονται στις Περιφερειακές Ενότητες Βορείου και Νοτίου Τομέα Αθηνών, και πιο συγκεκριμένα, ο Δήμος Φιλοθέης Ψυχικού και ο Δήμος Παπάγου Χολαργού φτάνουν σε ποσοστό κοντά στο 90%, ενώ ο Δήμος Νέας Σμύρνης 88%. 26

29 Πίνακας I.3-2 Ποσοστό απασχολουμένων συνολικά και κατά τομέα, 2011 Κωδικός Τόπος μόνιμης διαμονής Ποσοστό απασχόλησης 2011 Ποσοστό απασχολουμένων στον 1γενή τομέα 2011 Ποσοστό απασχολουμένων στον 2γενή τομέα 2011 Ποσοστό απασχολουμένων στον 3γενή τομέα 2011 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 34,5% 10,00% 17,55% 72,46% 351 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ 37,9% 1,21% 16,98% 81,81% ΠΕ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 39,0% 0,45% 15,82% 83,72% Δ. ΑΘΗΝΑΙΩΝ 39,3% 0,49% 16,38% 83,14% Δ. ΒΥΡΩΝΟΣ 38,6% 0,34% 14,67% 84,99% Δ. ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ 39,4% 0,49% 16,08% 83,43% Δ. ΔΑΦΝΗΣ - ΥΜΗΤΤΟΥ 38,7% 0,32% 15,88% 83,80% Δ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ 37,4% 0,35% 11,95% 87,70% Δ. ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ 39,1% 0,41% 14,80% 84,79% Δ. ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ 38,9% 0,24% 13,40% 86,36% Δ. ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ - ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ 38,6% 0,55% 18,40% 81,05% ΠΕ ΒΟΡΕΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 40,7% 0,48% 13,70% 85,82% Δ. ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ 41,4% 0,46% 12,66% 86,87% Δ. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ 41,2% 0,31% 11,38% 88,31% Δ. ΒΡΙΛΗΣΣΙΩΝ 41,8% 0,47% 12,33% 87,20% Δ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 40,8% 0,43% 16,47% 83,10% Δ. ΚΗΦΙΣΙΑΣ 40,4% 0,75% 13,93% 85,31% Δ. ΛΥΚΟΒΡΥΣΗΣ - ΠΕΥΚΗΣ 40,6% 0,60% 15,76% 83,64% Δ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ 40,7% 0,67% 20,77% 78,56% Δ. ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ 39,2% 0,48% 17,80% 81,72% Δ. ΠΑΠΑΓΟΥ - ΧΟΛΑΡΓΟΥ 39,3% 0,31% 10,16% 89,53% Δ. ΠΕΝΤΕΛΗΣ 41,4% 0,46% 13,09% 86,45% Δ. ΦΙΛΟΘΕΗΣ - ΨΥΧΙΚΟΥ 41,8% 0,40% 9,65% 89,95% Δ. ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ 40,9% 0,43% 11,67% 87,90% ΠΕ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 37,3% 0,49% 19,66% 79,85% Δ. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ 37,4% 0,49% 20,23% 79,28% Δ. ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ 32,0% 0,41% 19,05% 80,54% Δ. ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ - ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ 38,2% 0,49% 21,73% 77,79% Δ. ΑΙΓΑΛΕΩ 35,5% 0,63% 19,13% 80,24% Δ. ΙΛΙΟΥ 37,4% 0,49% 21,04% 78,47% Δ. ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΕΩΣ 39,9% 0,39% 17,57% 82,04% Δ. ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ 37,8% 0,47% 16,58% 82,95% ΠΕ ΝΟΤΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 38,8% 0,43% 14,37% 85,20% Δ. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 37,1% 0,45% 15,16% 84,39% Δ. ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 39,6% 0,51% 17,74% 81,75% Δ. ΑΛΙΜΟΥ 39,9% 0,36% 13,10% 86,54% Δ. ΓΛΥΦΑΔΑΣ 39,1% 0,46% 13,14% 86,40% Δ. ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ - ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ 38,9% 0,40% 15,11% 84,50% Δ. ΜΟΣΧΑΤΟΥ - ΤΑΥΡΟΥ 38,5% 0,50% 17,72% 81,78% Δ. ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ 40,1% 0,27% 11,58% 88,15% Δ. ΠΑΛΑΙΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ 38,3% 0,48% 12,50% 87,03% 27

30 35149 ΠΕ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 37,4% 4,01% 19,91% 76,07% Δ. ΑΧΑΡΝΩΝ 36,0% 1,39% 24,96% 73,65% Δ. ΒΑΡΗΣ - ΒΟΥΛΑΣ - ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ 38,4% 0,86% 12,31% 86,83% Δ. ΔΙΟΝΥΣΟΥ 41,1% 0,77% 17,45% 81,78% Δ. ΚΡΩΠΙΑΣ 37,0% 3,98% 25,93% 70,08% Δ. ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ 30,9% 2,96% 24,76% 72,29% Δ. ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ 41,7% 27,69% 15,44% 56,87% Δ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ 36,7% 3,40% 20,18% 76,42% Δ. ΠΑΙΑΝΙΑΣ 40,4% 2,76% 19,96% 77,28% Δ. ΠΑΛΛΗΝΗΣ 43,3% 0,56% 16,73% 82,71% Δ. ΡΑΦΗΝΑΣ - ΠΙΚΕΡΜΙΟΥ 39,1% 1,17% 16,24% 82,59% Δ. ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ 34,4% 2,95% 18,78% 78,28% Δ. ΣΠΑΤΩΝ - ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ 34,8% 2,54% 20,65% 76,81% Δ. ΩΡΩΠΟΥ 30,4% 8,07% 24,67% 67,26% ΠΕ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 33,3% 4,76% 27,96% 67,28% Δ. ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ 37,0% 1,14% 30,38% 68,48% Δ. ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΥ 30,9% 3,65% 34,77% 61,58% Δ. ΜΑΝΔΡΑΣ - ΕΙΔΥΛΛΙΑΣ 33,5% 5,34% 29,77% 64,89% Δ. ΜΕΓΑΡΕΩΝ 31,7% 13,86% 24,97% 61,17% Δ. ΦΥΛΗΣ 33,5% 0,89% 23,66% 75,45% ΠΕ ΠΕΙΡΑΙΩΣ 35,1% 0,53% 17,93% 81,54% Δ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ 36,1% 0,50% 15,59% 83,91% Δ. ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ - ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ 35,0% 0,55% 18,62% 80,83% Δ. ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ 33,7% 0,40% 18,18% 81,42% Δ. ΝΙΚΑΙΑΣ - ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΡΕΝΤΗ 35,1% 0,60% 20,39% 79,01% Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ 32,9% 0,64% 20,34% 79,03% ΠΕ ΝΗΣΩΝ 29,0% 8,45% 17,57% 73,98% Δ. ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ 26,4% 2,47% 17,30% 80,23% Δ. ΥΔΡΑΣ 32,9% 4,64% 13,93% 81,42% Δ. ΑΓΚΙΣΤΡΙΟΥ 31,8% 2,75% 19,28% 77,96% Δ. ΑΙΓΙΝΑΣ 30,4% 6,21% 19,83% 73,96% Δ. ΚΥΘΗΡΩΝ 35,8% 14,57% 22,72% 62,71% Δ. ΠΟΡΟΥ 29,1% 9,29% 9,89% 80,83% Δ. ΣΠΕΤΣΩΝ 33,4% 4,23% 21,68% 74,09% Δ. ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΣ 32,8% 38,85% 13,94% 47,21% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (επεξεργασίες δικές μας) 28

31 I.4 Οικονομικά στοιχεία των Δήμων Ο Πίνακας I.4-1 παρουσιάζει την κατανομή εσόδων των δήμων όπως προκύπτουν από τους συγκεντρωτικούς ετήσιους απολογισμούς. Η Περιφερειακή Ενότητα Κεντρικού Τομέα Αθηνών συγκεντρώνει τα υψηλότερα νούμερα σε όλες τις πηγές εσόδων, και μάλιστα με μεγάλη απόκλιση από τις άλλες Περιφερειακές Ενότητες. Αντίθετα, τα χαμηλότερα έσοδα σε όλες τις πηγές σημειώνονται στην Περιφερειακή Ενότητα Νήσων. Όπως είναι λοιπόν, αναμενόμενο ο Δήμος με τα περισσότερα συνολικά έσοδα είναι ο Δήμος Αθηναίων με και αυτός με τα λιγότερα είναι ο Δήμος Αγκιστρίου με Για το σύνολο της Περιφέρειας Αττικής η πηγή με τα μεγαλύτερα έσοδα είναι οι επιχορηγήσεις. Το ίδιο συμβαίνει και για την πλειοψηφία των Δήμων. Οι μόνοι Δήμοι που παρουσιάζουν μεγάλη διαφορά μεταξύ ίδιων εσόδων και επιχορηγήσεων και ουσιαστικά, αντλούν από τα ίδια έσοδα είναι οι Δήμοι Κηφισιάς, Αμαρουσίου, Φιλοθέης Ψυχικού, Γλυφάδας, Ασπροπύργου και Φυλής. Στον Πίνακας I.4-2 παρουσιάζονται ορισμένα στοιχεία για τις δαπάνες των Δήμων και τη σύνθεση των δαπανών των Δήμων της Περιφέρειας Αττικής καθώς και το χρέος και τις πληρωμές για την εξυπηρέτηση του χρέους το Στον Πίνακας I.4-3 παρουσιάζονται οι δείκτες που αφορούν στα ίδια έσοδα, τις επιχορηγήσεις, τις λειτουργικές δαπάνες και τα κριτήρια δανεισμού που έχει θέσει στο Πρόγραμμα Καλλικράτης. Οι δείκτες αυτοί μπορεί να αποτελέσουν βάση για την ανάπτυξη ενός προβληματισμού σχετικά με την παρακολούθηση της δημοσιονομικής κατάστασης των Δήμων της Αττικής και το σχεδιασμό πολιτικής. Η εικόνα που είδαμε αναλυτικότερα στον Πίνακας I.4-1 φαίνεται και από τον υπολογισμό της αναλογίας ιδίων εσόδων προς τα συνολικά οποίος μπορεί να αποτελέσει και ένα δείκτη αυτονομίας όσο και της αναλογίας επιχορηγήσεων προς τα συνολικά έσοδα (Πίνακας I

32 Πίνακας I.4-3 ). Η Περιφέρεια Αττικής έχει μεγαλύτερο ποσοστό επιχορηγήσεων από αυτό των ιδίων εσόδων. Όσον αφορά την αναλογία των ίδιων εσόδων (Χάρτης I.4-1) ο Δήμος Φιλοθέης Ψυχικού σημειώνει το μεγαλύτερο ποσοστό 60,5% και ακολουθεί ο Δήμος Ασπροπύργου με 54,2%, ενώ το χαμηλότερο ο Δήμος Τροιζηνίας με 10,9%. Αντίστροφη είναι η εικόνα στην αναλογία των επιχορηγήσεων, καθώς ο Δήμος Ασπροπύργου παρουσιάζει το λιγότερο (14,2%) και ο Δήμος της Αγίας Παρασκευής το υψηλότερο με 74,9%. Η Περιφερειακή Ενότητα Ανατολικής Αττικής σημειώνει κατά πλειοψηφία μεγαλύτερη αναλογία ίδιων εσόδων, εκτός από τους Δήμους Αχαρνών και Παλλήνης, με 53,1% και 62,2% αντίστοιχα. 30

33 Πίνακας I.4-1 Έσοδα δήμων με βάση τους ετήσιους απολογισμούς, 2015 Κωδικός Τόπος μόνιμης διαμονής Ίδια έσοδα Επιχορηγήσεις ΠΟΕ Δάνεια Εισπράξεις υπέρ τρίτων Λογιστικό υπόλοιπο Σύνολο εσόδων Έσοδα χωρίς υπόλοιπο ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΠΕ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΑΘΗΝΑΙΩΝ Δ. ΒΥΡΩΝΟΣ Δ. ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Δ. ΔΑΦΝΗΣ - ΥΜΗΤΤΟΥ Δ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ Δ. ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ Δ. ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ Δ. ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ - ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ ΠΕ ΒΟΡΕΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ Δ. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ Δ. ΒΡΙΛΗΣΣΙΩΝ Δ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Δ. ΚΗΦΙΣΙΑΣ Δ. ΛΥΚΟΒΡΥΣΗΣ - ΠΕΥΚΗΣ Δ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ Δ. ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ Δ. ΠΑΠΑΓΟΥ - ΧΟΛΑΡΓΟΥ Δ. ΠΕΝΤΕΛΗΣ Δ. ΦΙΛΟΘΕΗΣ - ΨΥΧΙΚΟΥ Δ. ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ

34 35147 ΠΕ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ Δ. ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ Δ. ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ - ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ Δ. ΑΙΓΑΛΕΩ Δ. ΙΛΙΟΥ Δ. ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΕΩΣ Δ. ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ ΠΕ ΝΟΤΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ Δ. ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Δ. ΑΛΙΜΟΥ Δ. ΓΛΥΦΑΔΑΣ Δ. ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ - ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ Δ. ΜΟΣΧΑΤΟΥ - ΤΑΥΡΟΥ Δ. ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Δ. ΠΑΛΑΙΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ ΠΕ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δ. ΑΧΑΡΝΩΝ Δ. ΒΑΡΗΣ - ΒΟΥΛΑΣ - ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ Δ. ΔΙΟΝΥΣΟΥ Δ. ΚΡΩΠΙΑΣ Δ. ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ Δ. ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ Δ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ Δ. ΠΑΙΑΝΙΑΣ Δ. ΠΑΛΛΗΝΗΣ Δ. ΡΑΦΗΝΑΣ - ΠΙΚΕΡΜΙΟΥ Δ. ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ

35 Δ. ΣΠΑΤΩΝ - ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ Δ. ΩΡΩΠΟΥ ΠΕ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δ. ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ Δ. ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΥ Δ. ΜΑΝΔΡΑΣ - ΕΙΔΥΛΛΙΑΣ Δ. ΜΕΓΑΡΕΩΝ Δ. ΦΥΛΗΣ ΠΕ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Δ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ Δ. ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ - ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ Δ. ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ Δ. ΝΙΚΑΙΑΣ - ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΡΕΝΤΗ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ ΠΕ ΝΗΣΩΝ Δ. ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ Δ. ΥΔΡΑΣ Δ. ΑΓΚΙΣΤΡΙΟΥ Δ. ΑΙΓΙΝΑΣ Δ. ΚΥΘΗΡΩΝ Δ. ΠΟΡΟΥ Δ. ΣΠΕΤΣΩΝ Δ. ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΣ Πηγή: Υπουργείο Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης (επεξεργασίες δικές μας) 33

36 Πίνακας I.4-2 Δαπάνες δήμων με βάση τους ετήσιους απολογισμούς, 2015 Κωδικός Τόπος μόνιμης διαμονής Λειτουργικές δαπάνες χρήσης 2015 Επενδύσεις 2015 Πληρωμές ΠΟΕ και λοιπές αποδόσεις και προβλέψεις 2015 Σύνολο εξόδων 2015 Πληρωμές για την εξυπηρέτηση δημοσίας πίστης ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΠΕ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΑΘΗΝΑΙΩΝ Δ. ΒΥΡΩΝΟΣ Δ. ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Δ. ΔΑΦΝΗΣ - ΥΜΗΤΤΟΥ Δ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ Δ. ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ Δ. ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ Δ. ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ - ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ ΠΕ ΒΟΡΕΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ Δ. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ Δ. ΒΡΙΛΗΣΣΙΩΝ Δ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Δ. ΚΗΦΙΣΙΑΣ Δ. ΛΥΚΟΒΡΥΣΗΣ - ΠΕΥΚΗΣ Δ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ Δ. ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ Δ. ΠΑΠΑΓΟΥ - ΧΟΛΑΡΓΟΥ Δ. ΠΕΝΤΕΛΗΣ Δ. ΦΙΛΟΘΕΗΣ - ΨΥΧΙΚΟΥ Δ. ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ ΠΕ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ Δ. ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ Δ. ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ - ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ Δ. ΑΙΓΑΛΕΩ Δ. ΙΛΙΟΥ Δ. ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΕΩΣ Δ. ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ ΠΕ ΝΟΤΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ Δ. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ Δ. ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Δ. ΑΛΙΜΟΥ Δ. ΓΛΥΦΑΔΑΣ Δ. ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ - ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ Δ. ΜΟΣΧΑΤΟΥ - ΤΑΥΡΟΥ Δ. ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Δ. ΠΑΛΑΙΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ Χρέος

37 35149 ΠΕ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δ. ΑΧΑΡΝΩΝ Δ. ΒΑΡΗΣ - ΒΟΥΛΑΣ - ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ Δ. ΔΙΟΝΥΣΟΥ Δ. ΚΡΩΠΙΑΣ Δ. ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ Δ. ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ Δ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ Δ. ΠΑΙΑΝΙΑΣ Δ. ΠΑΛΛΗΝΗΣ Δ. ΡΑΦΗΝΑΣ - ΠΙΚΕΡΜΙΟΥ Δ. ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ Δ. ΣΠΑΤΩΝ - ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ Δ. ΩΡΩΠΟΥ ΠΕ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δ. ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ Δ. ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΥ Δ. ΜΑΝΔΡΑΣ - ΕΙΔΥΛΛΙΑΣ Δ. ΜΕΓΑΡΕΩΝ Δ. ΦΥΛΗΣ ΠΕ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Δ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ Δ. ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ - ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ Δ. ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ Δ. ΝΙΚΑΙΑΣ - ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΡΕΝΤΗ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ ΠΕ ΝΗΣΩΝ Δ. ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ Δ. ΥΔΡΑΣ Δ. ΑΓΚΙΣΤΡΙΟΥ Δ. ΑΙΓΙΝΑΣ Δ. ΚΥΘΗΡΩΝ Δ. ΠΟΡΟΥ Δ. ΣΠΕΤΣΩΝ* Δ. ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΣ Σημειώσεις * Για Το Δ. Σπετσών τα διαθέσιμα στοιχεία αναφέρονται στο έτος 2014 Πηγή: Υπουργείο Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης (επεξεργασίες δικές μας) 35

38 Πίνακας I.4-3 Δείκτες δημοσιονομικής απόδοσης απολογισμών δήμων, 2015 Κωδικός Τόπος μόνιμης διαμονής Ίδια έσοδα % εσόδων 2015 Επιχορηγήσεις % εσόδων 2015 Λειτουργικές δαπάνες % δαπανών 2015 Κριτήρια δημοσιονομικής απόδοσης «Καλλικράτη» To ετήσιο κόστος εξυπηρέτησης της δημόσιας πίστης δεν υπερβαίνει το 20% των ετήσιων τακτικών εσόδων 2015 To συνολικό χρέος του δήμου δεν υπερβαίνει ποσοστό 60% των συνολικών εσόδων ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 27,4% 54,3% 68,0% 351 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ 36,1% 42,0% 74,7% 5,5% 39,8% ΠΕ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ** 35,9% 44,1% 76,9% 6,8% 30,6% Δ. ΑΘΗΝΑΙΩΝ 36,6% 43,2% 78,7% 7,8% 29,8% Δ. ΒΥΡΩΝΟΣ 37,4% 46,6% 73,0% 10,0% 62,4% X Δ. ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ 29,6% 51,1% 69,6% 1,1% 13,5% Δ. ΔΑΦΝΗΣ - ΥΜΗΤΤΟΥ 26,8% 61,4% 60,5% 1,8% 20,2% Δ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ 35,8% 41,6% 73,6% 1,4% 41,3% Δ. ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ 32,0% 49,4% 77,5% 0,4% 8,8% Δ. ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ 34,6% 43,1% 68,6% 10,0% 35,2% Δ. ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ - ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ 38,7% 39,4% 68,6% 2,0% 50,8% ΠΕ ΒΟΡΕΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 40,2% 39,0% 74,6% 6,1% 40,0% Δ. ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ 49,8% 25,2% 76,2% 14,8% 122,8% X Δ. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ 16,0% 74,9% 90,3% 1,1% 11,8% Δ. ΒΡΙΛΗΣΣΙΩΝ 42,5% 28,2% 70,4% 4,3% 41,1% Δ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 37,9% 38,8% 66,5% 3,1% 35,5% Δ. ΚΗΦΙΣΙΑΣ 48,5% 25,2% 69,6% 1,3% 14,1% Δ. ΛΥΚΟΒΡΥΣΗΣ - ΠΕΥΚΗΣ 36,1% 47,0% 56,6% 16,4% 69,2% X Δ. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ 42,6% 30,5% 72,7% 36,7% X 32,5% Δ. ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ 43,0% 41,3% 79,5% 4,9% 16,2% Δ. ΠΑΠΑΓΟΥ - ΧΟΛΑΡΓΟΥ 38,8% 39,4% 70,5% 2,7% 31,5% Δ. ΠΕΝΤΕΛΗΣ 37,9% 40,1% 63,7% 3,2% 21,2% Δ. ΦΙΛΟΘΕΗΣ - ΨΥΧΙΚΟΥ 60,5% 24,9% 77,7% 3,3% 14,7% Δ. ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ 40,7% 34,8% 72,4% 1,7% 29,5% ΠΕ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 27,2% 56,3% 77,9% 3,9% 32,5% Δ. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ 39,4% 46,8% 75,8% 8,4% 56,5% Δ. ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ 24,6% 52,1% 72,7% 8,0% 69,4% X Δ. ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ - ΚΑΜΑΤΕΡΟΥ 34,7% 50,9% 70,4% 3,2% 40,9% Δ. ΑΙΓΑΛΕΩ 14,5% 71,3% 85,6% 1,1% 15,0% Δ. ΙΛΙΟΥ 30,1% 49,4% 76,1% 3,9% 10,6% Δ. ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΕΩΣ 27,0% 51,0% 70,8% 4,1% 37,7% Δ. ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ 36,8% 43,5% 75,2% 3,4% 29,4% ΠΕ ΝΟΤΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΑΘΗΝΩΝ 40,3% 38,7% 73,3% 3,8% 18,6% Δ. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 22,1% 69,3% 87,2% 0,2% 4,8% Δ. ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 39,7% 43,5% 75,8% 5,1% ΔΚ ΔΚ Δ. ΑΛΙΜΟΥ 37,0% 38,3% 74,1% 4,9% 52,7% Δ. ΓΛΥΦΑΔΑΣ 47,0% 32,1% 77,9% 1,1% 11,1% Δ. ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ - ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ 35,1% 45,7% 77,0% 2,3% 19,1% Δ. ΜΟΣΧΑΤΟΥ - ΤΑΥΡΟΥ 34,6% 39,2% 61,7% 7,9% 33,7% Δ. ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ 43,5% 37,7% 72,2% 1,1% 17,2% Δ. ΠΑΛΑΙΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ 40,3% 39,0% 74,0% 6,8% 9,6% 36

39 35149 ΠΕ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 39,3% 33,0% 72,5% 3,6% 21,0% Δ. ΑΧΑΡΝΩΝ 34,4% 53,1% 74,2% 13,2% ΔΚ ΔΚ Δ. ΒΑΡΗΣ - ΒΟΥΛΑΣ - ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ 51,5% 24,1% 69,8% 9,1% 20,0% Δ. ΔΙΟΝΥΣΟΥ 40,0% 27,2% 74,8% 5,1% 16,1% Δ. ΚΡΩΠΙΑΣ 44,7% 27,4% 69,1% 2,0% 16,0% Δ. ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ 37,5% 32,7% 70,5% 4,2% 30,8% Δ. ΜΑΡΑΘΩΝΟΣ 44,6% 31,1% 64,5% 2,7% 42,7% Δ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ 43,2% 30,8% 71,4% 8,9% 28,8% Δ. ΠΑΙΑΝΙΑΣ 47,7% 23,5% 74,5% 3,5% 13,1% Δ. ΠΑΛΛΗΝΗΣ 23,5% 62,2% 83,7% 0,1% 1,5% Δ. ΡΑΦΗΝΑΣ - ΠΙΚΕΡΜΙΟΥ 43,5% 20,3% 68,9% 5,5% 17,8% Δ. ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ 42,5% 26,0% 73,3% 2,9% 41,8% Δ. ΣΠΑΤΩΝ - ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ 41,8% 24,7% 64,8% 3,5% 31,7% Δ. ΩΡΩΠΟΥ 31,3% 28,3% 70,1% 2,0% 25,0% ΠΕ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 37,9% 28,6% 70,1% 11,8% 49,0% Δ. ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ 26,4% 52,2% 87,7% 1,0% 8,7% Δ. ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΥ 54,2% 14,2% 73,6% 18,7% 81,6% X Δ. ΜΑΝΔΡΑΣ - ΕΙΔΥΛΛΙΑΣ 41,8% 31,0% 82,0% 1,9% 5,2% Δ. ΜΕΓΑΡΕΩΝ 24,6% 56,8% 57,3% 6,2% 60,1% X Δ. ΦΥΛΗΣ 37,5% 15,3% 59,0% 40,4% X 66,8% X ΠΕ ΠΕΙΡΑΙΩΣ 31,8% 48,8% 74,0% 3,8% 93,7% X Δ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ 29,9% 50,7% 77,8% 2,5% 101,7% X Δ. ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ - ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ 37,7% 43,5% 67,0% 3,3% 28,8% Δ. ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ 26,1% 54,8% 65,7% 5,6% 110,9% X Δ. ΝΙΚΑΙΑΣ - ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΡΕΝΤΗ 35,2% 46,8% 74,9% 5,2% 87,1% X Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ 28,2% 44,9% 67,0% 10,2% 167,9% X ΠΕ ΝΗΣΩΝ 32,7% 45,2% 68,5% 4,6% 56,7% Δ. ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ 35,7% 47,9% 70,9% 4,4% 92,7% X Δ. ΥΔΡΑΣ 48,8% 19,7% 73,9% 5,6% 31,4% Δ. ΑΓΚΙΣΤΡΙΟΥ 25,6% 64,5% 58,6% 0,1% 12,5% Δ. ΑΙΓΙΝΑΣ 32,5% 40,2% 72,1% 8,7% 47,4% Δ. ΚΥΘΗΡΩΝ 31,0% 46,9% 58,2% ΔΚ ΔΚ 0,9% Δ. ΠΟΡΟΥ 30,4% 35,6% 76,1% 2,4% 17,2% Δ. ΣΠΕΤΣΩΝ* ΜΔ ΜΔ 77,0% ΔΚ ΔΚ 6,0% Δ. ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΣ 10,9% 61,7% 37,8% 9,5% 55,0% Σημειώσεις * Για Το Δ. Σπετσών τα διαθέσιμα στοιχεία αναφέρονται στο έτος 2014 ** Οι δείκτες για τις Περιφερειακές Ενότητες έχουν μόνο στατιστική σημασία ΔΚ: Δεν καταγράφηκε αντίστοιχο μέγεθος Χ: Υπέρβαση ορίου 37

40 Χάρτης I.4-1 Ποσοστό ιδίων εσόδων στους οικονομικούς απολογισμούς των δήμων της Αττικής, 2015 Πηγή: Υπουργείο Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης (επεξεργασίες δικές μας) 38

41 II. ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Στη χαρακτηριζόμενη, στο μεγαλύτερό της μέρος, από μεγάλη πυκνότητα πληθυσμού και λειτουργιών Αττική, η αποτελεσματική άσκηση των θεσμοθετημένων αρμοδιοτήτων από τους δήμους αντιμετωπίζει μια σειρά από προβλήματα όπως: Προβλήματα των οποίων η αντιμετώπιση υπερβαίνει τα τυπικά υπάρχοντα όρια της αποκεντρωμένης διοίκησης και της αυτοδιοίκησης (π.χ. περιβάλλον, κοινωνικές υπηρεσίες, απασχόληση) και τα οποία απαιτούν ενιαία αντιμετώπιση, ενώ σήμερα επικρατεί η πολυαρχία φορέων του δημόσιου τομέα χωρίς να εξασφαλίζεται ο συντονισμός και η συμπληρωματικότητα των αποσπασματικών αποφάσεων που λαμβάνουν (έλλειμμα συνέργειας και συνοχής) Προβλήματα που προκύπτουν από τη διάχυση βασικών λειτουργικών σχέσεων (π.χ. εκπαίδευση, παροχή διοικητικών υπηρεσιών προς τον πολίτη κ.λπ.) και πόρων που απαιτούν συντονισμό δράσεων ώστε να αποφεύγονται κενά και επικαλύψεις. Προβλήματα που προέρχονται από τον παρεμβατισμό του κεντρικού κράτους και μιας πληθώρας θυγατρικών του φορέων στην Αττική, οι δήμοι της οποίας στερούνται σε αρκετές περιπτώσεις δυνατότητες άσκησης δικής τους πολιτικής και αρμοδιότητες που ανήκουν σε όλους τους υπόλοιπους, εκτός μητροπολιτικών περιφερειών, δήμους της χώρας (λ.χ. ως προς τις λαϊκές αγορές). Προβλήματα που προέρχονται από το γεγονός ότι στην εδαφική περιφέρεια της Αττικής συμπεριλαμβάνονται δήμοι με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά, όπως οι δήμοι-εθνικά μητροπολιτικά κέντρα της Αθήνας και του Πειραιά, οι διαφόρων μεγεθών δήμοι εντός του πολεοδομικού συγκροτήματος στο λεκανοπέδιο, οι εκτός του λεκανοπεδίου δήμοι της Δυτικής και της Ανατολικής Αττικής, πολλοί από τους οποίους χαρακτηρίζονται από την εσωτερική τους πολύ-διάσπαση σε περισσότερους οικισμούς (η Λαυρεωτική υπερβαίνει τους εξήντα..) και, τέλος, οι νησιωτικοί δήμοι της Αττικής, χωρίς όμως να υφίσταται, εκτός από πολύ λίγες και μάλλον δευτερεύουσες πτυχές (λ.χ. αριθμός μελών συλλογικών οργάνων), η ανάλογη διαφοροποίηση των οργάνων, της δομής και των λειτουργιών αυτών των τόσο διαφορετικών περιπτώσεων δήμων. Στο σημείο αυτό θα προχωρήσουμε, καταρχήν, σε μια επιλεκτική και κριτική αποτύπωση ορισμένων αρμοδιοτήτων όπως αυτές ομαδοποιούνται σε βασικούς τομείς λειτουργιών των δήμων. Πρόκειται για τους εξής: 39

42 Κοινωνικής Πολιτικής Ανάπτυξης Μεταφορών και Υποδομών Πολεοδομίας/Περιβάλλοντος, Στο πλαίσιο της παρούσας ανάλυσης, οι εν λόγω αρμοδιότητες των δήμων κατηγοριοποιήθηκαν για μια ακόμη φορά υπό άλλη οπτική γωνία, ανεξαρτήτως τομέα, ανάλογα με την φύση και τον λειτουργικό τους χαρακτήρα: Υπ αυτό το πρίσμα, οι δημοτικές αρμοδιότητες κατατάχθηκαν ειδικότερα σε: Α. γνωμοδοτικές/συντονιστικές αρμοδιότητες (έκφραση γνώμης προς άλλο όργανο που αποφασίζει, συμμετοχή σε μικτά, γνωμοδοτικά, τεχνικά και συντονιστικά συμβούλια και επιτροπές κ.ά.) Β.α. αρμοδιότητες στρατηγικού σχεδιασμού (γενικοί και ειδικοί σχεδιασμοί, εκπόνηση προγραμμάτων στρατηγικού χαρακτήρα κλπ.) Β.β. γενικού χαρακτήρα ρυθμίσεις (χαρακτηρισμός περιοχών κλπ.) Β.γ. ατομικές-ειδικές ρυθμίσεις (ατομικές αδειοδοτήσεις, εγκρίσεις κλπ) Γ. αρμοδιότητες εποπτείας, ελέγχου και επιβολής κυρώσεων Δ. αρμοδιότητες διοικητικής μέριμνας και κατανομής πόρων/χρηματοδοτήσεων (διοικητική υποστήριξη, διοικητικές διαδικασίες, υλικές ενέργειες, επιχορηγήσεις, οικονομική διαχείριση κλπ.) Ε. αρμοδιότητες τεκμηρίωσης-πληροφόρησης (τήρηση αρχείων-μητρώων και γενικά διαχείριση πληροφοριών κλπ.). Οι κατηγορίες αυτές μπορούν να προσφέρουν μια πληρέστερη εικόνα ως προς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των δημοτικών λειτουργιών, ενώ προσφέρουν και κάποιες σημαντικές ενδείξεις ως προς τους απαιτούμενους ανθρώπινους πόρους, αφού, λ.χ. οι στρατηγικού χαρακτήρα αρμοδιότητες, απαιτούν ειδικευμένο προσωπικό, όπως σε κάποιο βαθμό και οι αρμοδιότητες εποπτείας και ελέγχου. Τα δεδομένα αυτά πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη σε περίπτωση διαφοροποίησης των αρμοδιοτήτων ανάλογα με ειδικότερες κατηγορίες δήμων. II.1 Τομέας Κοινωνικής Πολιτικής Ο τομέας κοινωνικής πολιτικής, όπως είναι γνωστό, καλύπτει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων υγεία, δημόσια υγεία, κοινωνική πρόνοια, εκπαίδευση, πολιτισμό, αθλητισμό, απασχόληση, ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Εδώ πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι ιδίως στον τομέα της Πρόνοιας ενεργοποιούνται εκατοντάδες κοινωνικοί 40

43 φορείς, ΜΚΟ, η Εκκλησία, φιλανθρωπικές και εθελοντικές οργανώσεις, πολλές από τις οποίες παρέχουν πολύ εξειδικευμένες υπηρεσίες και, ως επί το πλείστον, δρουν ανεξάρτητα και ασυντόνιστα από τις υπηρεσίες τόσο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης όσο και από τις κρατικές υπηρεσίες. Αρμοδιότητες των δήμων που σχετίζονται µε την προστασία της Δημόσιας Υγείας, είναι, μεταξύ άλλων: Η εξασφάλιση των όρων υγιεινής διατροφής, ύδρευσης, αποχέτευσης και καθαριότητας σε δηµοτικούς βρεφικούς και νηπιακούς σταθµούς, σχολεία, οικοτροφεία, γηροκοµεία, κατασκηνώσεις και κάθε άλλου είδους εγκαταστάσεις οµαδικής διαβίωσης, που ανήκουν στη δηµοτική αρµοδιότητα (Δ). Η εφαρµογή των προγραµµάτων πρόληψης και προαγωγής της υγείας των ατόµων που εργάζονται στις παραπάνω εγκαταστάσεις. Αλλά και ως προς το γενικό πληθυσμό, οι το γενικό πληθ το γενικό πληθυσμό, οι εγκαταστάσεις. είδους πρόληψης, άµεσης βοήθειας και θεραπείας (Δ). Ο ορισμός ιατρών προς εξέταση επαγγελματιών και εργαζομένων σε καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος για τη χορήγηση σε αυτούς βιβλιαρίων υγείας (Βγ). Ο έλεγχος της τήρησης των υγειονοµικών προϋποθέσεων ίδρυσης και της χορήγησης άδειας λειτουργίας καταστηµάτων υγειονοµικού ενδιαφέροντος (Γ). Η εφαρμογή προγραμμάτων εμβολιασμών και η διενέργειά τους (Δ). Ο καθορισμός των χώρων για την προσωρινή διαμονή μετακινούμενων πληθυσμιακών ομάδων (Ββ) Η εξασφάλιση της υγιεινής του πόσιµου νερού και της καλής λειτουργίας των εγκαταστάσεων συλλογής και επεξεργασίας του νερού και των δικτύων ύδρευσης (αν και οι δήμοι δεν διαθέτουν τέτοια εργαστήρια στην πράξη και το αναλαμβάνει η ΕΥΔΑΠ στην Αττική) (Δ) Η καθαριότητα και υγιεινή των δηµοτικών οδών, κοινόχρηστων χώρων, λαϊκών αγορών, αθλητικών εγκαταστάσεων και γενικά των όρων υγιεινής κάθε δηµοτικής δραστηριότητας (Δ). Η έκδοση τοπικών υγειονομικών διατάξεων και η λήψη μέτρων σε θέματα δημόσιας υγιεινής (Ββ). Η χορήγηση και ανάκληση άδειας εγκατάστασης και χρήσης του οικήματος για την άσκηση δραστηριότητας από εκδιδόμενα πρόσωπα, καθώς και ο έλεγχος τήρησης των σχετικών διατάξεων (Βγ, Γ). 41

44 Η χορήγηση αδειών άσκησης επαγγέλματος κουρέα, κομμωτή, τεχνίτη περιποίησης χεριών και ποδιών, καθώς και η συγκρότηση σχετικής εξεταστικής επιτροπής και πειθαρχικού συμβουλίου (Βγ, Γ). Ο έλεγχος της τήρησης των διατάξεων που αφορούν τους χώρους προσωρινής εγκατάστασης μετακινούμενων πληθυσμιακών ομάδων (Γ). Ο έλεγχος της τήρησης των διατάξεων που αφορούν τα ζώα συντροφιάς (Γ). Η περισυλλογή αδέσποτων σκύλων, καθώς και η ίδρυση ή βελτίωση εγκαταστάσεων καταφυγίων αδέσποτων σκύλων (Δ). Οι ήµοι έχουν επίσης την αρµοδιότητα λήψης µέτρων για την προστασία της δηµόσιας υγείας, όπως ο υγειονοµικός έλεγχος των καταστηµάτων και επιχειρήσεων που λειτουργούν στην περιφέρειά τους, αν και οι δήμοι της Αττικής (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων) δεν διαθέτουν το απαιτούμενο ειδικό προσωπικό. Οι ήµοι είναι επίσης υπεύθυνοι για τη χορήγηση, ανάκληση ή αφαίρεση αδειών ίδρυσης και λειτουργίας όλων των καταστηµάτων και επιχειρήσεων, οι όροι λειτουργίας των οποίων καθορίζονται από υγειονοµικές διατάξεις, και τέλος για τη δηµιουργία κοιµητηρίων και κέντρων αποτέφρωσης αποτελούν σημαντικό πρόβλημα διαδημοτικού χαρακτήρα στις περισσότερες περιοχές της Αττικής (Ββ, Βγ, Γ,Δ). Σημαντικές είναι οι αρμοδιότητες των δήμων στον Τομέα της παιδικής προστασίας και της εκπαίδευσης: Καταγραφή των στεγαστικών αναγκών των σχολείων για απαλλοτριώσεις χώρων για ανέγερση νέων διδακτηρίων και τη διεκπεραίωση κτιριακών θεµάτων που έχουν σχέση µε τις συντηρήσεις, ανεγέρσεις, προσθήκες αιθουσών, επεκτάσεις χώρων στα υπάρχοντα σχολεία, αγορές οικοπέδων νέων σχολικών µονάδων (Δ, Ε) Η κατασκευή, διαχείριση και βελτίωση των υλικοτεχνικών υποδομών του εθνικού συστήματος της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας Παιδείας και ιδιαίτερα η συντήρηση, η καθαριότητα και η φύλαξη των σχολικών κτιρίων (Δ). Η μίσθωση ακινήτων για τη στέγαση δημόσιων σχολικών μονάδων, η στέγαση και συστέγαση αυτών και σε περίπτωση συστέγασης ο καθορισμός της αποκλειστικής χρήσης ορισμένων χώρων του διδακτηρίου, από κάθε σχολική μονάδα, καθώς και της κοινής χρήσης των υπολοίπων χώρων και των ωρών λειτουργίας της κάθε συστεγαζόμενης σχολικής μονάδας (Βγ, Δ). Η διάθεση διδακτηρίου για άλλες χρήσεις κοινής ωφέλειας ή για την πραγματοποίηση εκδηλώσεων, κοινού ενδιαφέροντος, σε συνεργασία με τη Σχολική Επιτροπή (Βγ). 42

45 Η εκτέλεση προγραμμάτων δια βίου μάθησης στο πλαίσιο του αντίστοιχου εθνικού και περιφερειακού σχεδιασμού, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία (Δ). Η ίδρυση και λειτουργία βιβλιοθηκών (Δ). Η διοργάνωση συναυλιών, θεατρικών παραστάσεων και άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων ή η συμμετοχή τους σε αυτά (Δ). Η κατασκευή, συντήρηση και διαχείριση αθλητικών εγκαταστάσεων, όπως δημοτικών και κοινοτικών γυμναστηρίων, αθλητικών κέντρων και δημοτικών και κοινοτικών χώρων άθλησης (Δ). Η λειτουργία παιδικών σταθµών, Κέντρων Κέντρων Απασχόλησης Παιδιών (Κ ΑΠ) και νηπιαγωγείων (Δ) Η χορήγηση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας ιδρυμάτων παιδικής πρόνοιας σε ιδιώτες, καθώς και σε συλλόγους ή σωματεία, που επιδιώκουν φιλανθρωπικούς σκοπούς (Βγ) Η χορήγηση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας δημοτικών και ιδιωτικών παιδικών ή βρεφονηπιακών σταθμών (Βγ). Η άσκηση ελέγχου και εποπτείας στα ιδρύματα παιδικής προστασίας ιδιωτικού δικαίου (ιδιωτικοί παιδικοί σταθμοί) και η ευθύνη λειτουργίας των παιδικών εξοχών (Δ). Η εποπτεία και ο έλεγχος των συλλόγων γονέων και κηδεμόνων (Δ). Ο καθορισμός κοινωφελούς χρήσης των σχολείων σε περίπτωση παύσης της λειτουργίας τους (Βγ). Η κατανομή πιστώσεων στις Σχολικές Επιτροπές για την επισκευή και συντήρηση των σχολικών κτιρίων (Δ). Η διακοπή μαθημάτων, λόγων έκτακτων συνθηκών ή επιδημικής νόσου, εντός των διοικητικών ορίων του οικείου δήμου (Βγ). Η χορήγηση αδειών ίδρυσης και λειτουργίας ιδιωτικών μουσικών ιδρυμάτων (ωδείων, μουσικών σχολών, χορωδιών, συμφωνικών ορχηστρών και συγκροτημάτων μουσικής δωματίου), σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις (Βγ). Η επιχορήγηση φορέων που αναπτύσσουν πολιτιστικού χαρακτήρα δραστηριότητες στη χωρική αρμοδιότητα του δήμου (Δ). Άλλες αρμοδιότητες στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής είναι, μεταξύ άλλων: Η εποπτεία επί των φιλανθρωπικών σωματείων και ιδρυμάτων, η παρακολούθηση και ο έλεγχος των επιχορηγήσεων, που δίδονται σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου με κοινωφελείς σκοπούς (Γ). 43

46 Η οικονομική ενίσχυση αυτοστεγαζόμενων, η μίσθωση ακινήτων, η ρύθμιση διαφόρων θεμάτων κοινωνικής κατοικίας και η επιβολή κυρώσεων για παραβάσεις της οικείας νομοθεσίας (Δ). Η χορήγηση της Κάρτας Αναπηρίας, μετά από σχετική γνωμοδότηση της αρμόδιας Επιτροπής Πιστοποίησης Αναπηρίας (Βγ). Η έκδοση πιστοποιητικών οικονομικής αδυναμίας (Βγ). Η καταβολή επιδομάτων σε τυφλούς, κωφάλαλους, ανασφάλιστους παραπληγικούς, τετραπληγικούς και ακρωτηριασμένους, διανοητικά καθυστερημένους, ανίκανους προς εργασία, υποφέροντες από εγκεφαλική παράλυση (σπαστικούς), απροστάτευτους ανήλικους, υποφέροντες από αιμολυτική αναιμία και βαριά ανάπηρους, καθώς και σε λοιπά άτομα δικαιούμενα παροχής κοινωνικής προστασίας, σύμφωνα με τις διατάξεις της σχετικής νομοθεσίας, καθώς και των οικείων κανονιστικών ρυθμίσεων (Δ). Η δωρεάν παραχώρηση της χρήσης οικημάτων λόγω απορίας ή για άλλους σοβαρούς λόγους (Βγ). Η αναγνώριση δικαιούχων στεγαστικής συνδρομής (Βγ). Η έκδοση αποφάσεων παροχής κοινωνικής προστασίας (Βγ). Η χορήγηση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας δημοτικών και ιδιωτικών παιδικών ή βρεφονηπιακών σταθμών (Βγ). II.2 Τομέας Ανάπτυξης Οι δήμοι αναλαμβάνουν διάφορες πρωτοβουλίες επαγγελματικού προσανατολισμού, εκπαίδευσης και κατάρτισης, αν και τον κύριο ρόλο κρατά ο ΟΑΕΔ (Δ). Στις αναπτυξιακές αρμοδιότητες των δήμων περιλαμβάνονται επίσης: Η ανάπτυξη, προστασία, εκτίμηση και παρακολούθηση της φυτικής και ζωικής παραγωγής (Γ, Δ,Ε). Η σύσταση και λειτουργία Γραφείων Γεωργικής Ανάπτυξης (Γ.Γ.Α.) (Δ) Η προστασία, η αξιοποίηση και η εκμετάλλευση των τοπικών φυσικών πόρων και περιοχών, των ιαματικών πηγών και των ήπιων ή ανανεώσιμων μορφών ενέργειας, καθώς και η κατασκευή, συντήρηση και διαχείριση των σχετικών έργων και εγκαταστάσεων, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία (Δ,Γ). Η εκπόνηση, υλοποίηση και η συμμετοχή σε προγράμματα για την τουριστική ανάπτυξη των περιοχών τους και την προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού, καθώς και η δημιουργία θερέτρων και άλλων εγκαταστάσεων αναψυχής και διακοπών (Βγ, Δ). 44

47 Η διοίκηση και εκμετάλλευση των χώρων της ζώνης λιμένα δικαιοδοσίας τους, καθώς και η κατασκευή και συντήρηση των αναγκαίων λιμενικών έργων (Δ). Η ίδρυση, κατασκευή, συντήρηση και διαχείριση δημοτικών και κοινοτικών αγορών (Δ). Η κατασκευή, συντήρηση και διαχείριση αποθηκευτικών χώρων υγρών καυσίμων (Δ). Η διαχείριση, η αξιοποίηση και η εκμετάλλευση της δημοτικής και κοινοτικής περιουσίας και η κατασκευή, συντήρηση και διαχείριση δημοτικών και κοινοτικών κτιρίων. Επίσης η εκμετάλλευση δημοτικών και κοινοτικών δασών καθώς η διαχείριση και εκμετάλλευση δημοτικών και κοινοτικών καλλιεργητικών εκτάσεων και βοσκοτόπων (Δ). Η χορήγηση αδειών άσκησης επαγγέλματος τεχνιτών επισκευής και συντήρησης αυτοκινήτων, μοτοσικλετών και μοτοποδηλάτων (Βγ). Η χορήγηση, ανανέωση, ανάκληση και αφαίρεση αδειών εκγυμναστών, καθώς και ίδρυσης και λειτουργίας σχολών υποψηφίων οδηγών αυτοκινήτων και μοτοσικλετών (Βγ). Η έκδοση αδειών ίδρυσης και λειτουργίας συνεργείων επισκευής και συντήρησης αυτοκινήτων, μοτοσικλετών και μοτοποδηλάτων και λοιπών συναφών εγκαταστάσεων, καθώς και η διενέργεια επιθεωρήσεων και ηλεκτρολογικών ελέγχων (Βγ, Δ). Η χορήγηση εξουσιοδοτήσεων σε συνεργεία συντήρησης και επισκευής αυτοκινήτων για διάθεση Κάρτας Ελέγχου Καυσαερίων (Κ.Ε.Κ.), καθώς και η παρακολούθηση και ο έλεγχος των Κέντρων Ελέγχου Καυσαερίων (Βγ, Δ). Ο καθορισμός χώρων για την τοποθέτηση πλαισίων προβολής υπαίθριας διαφήμισης, καθώς και ο προσδιορισμός ειδικότερων προδιαγραφών κατασκευής και προϋποθέσεων τοποθέτησης διαφημιστικών πλαισίων, σύμφωνα με τις τοπικές ιδιαιτερότητες στο πλαίσιο της κείμενης νομοθεσίας. Ο καθορισμός των χρονικών ορίων λειτουργίας καταστημάτων και επιχειρήσεων (Ββ). Η χορήγηση (από το δημοτικό συμβούλιο) αδειών ίδρυσης υπεραγορών λιανικού εμπορίου (Βγ). Η εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας για τη χορήγηση αδειών εκμετάλλευσης περιπτέρων και πώλησης προϊόντων καπνού, καθώς και παραχώρησης του δικαιώματος εκμετάλλευσης κυλικείου- καφενείου (Βγ). 45

48 Η παροχή άδειας σε πρόσωπο που διατηρεί κατάστημα πώλησης σκύλων ή γατών (μετά από έκθεση Κτηνιατρικής Αρχής), καθώς και σχετικής άδειας λειτουργίας του καταστήματος (Βγ). Η χορήγηση, ανάκληση και αφαίρεση αδειών τεχνικών ψυχαγωγικών παιγνίων και παροχής υπηρεσιών διαδικτύου, καθώς και ο έλεγχος τήρησης των σχετικών διατάξεων (Βγ, Γ). Η επιχορήγηση φορέων που συμβάλλουν στην τουριστική ανάπτυξη και προβολή του δήμου (Δ). II.3 Τομέας Μεταφορών και Υποδομών Η μελέτη και εκτέλεση έργων τεχνικής υποδομής, τοπικής σημασίας, που αφορούν στη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία και ιδίως αυτών που σχετίζονται με την αγροτική οδοποιία, την κατασκευή λιμνοδεξαμενών, τα έργα βελτίωσης βοσκοτόπων και τα εγγειοβελτιωτικά έργα (Δ). Η κατασκευή και λειτουργία αλιευτικών καταφυγίων, υποδομών και εξοπλισμών σε λιμένες αλιευτικούς ή λιμένες που εξυπηρετούν αλιευτικά σκάφη (Δ). Σχεδιασμός, μελέτη, κατασκευή, συντήρηση αντιπλημμυρικών και εγγειοβελτιωτικών έργων χωρικής τους αρμοδιότητας (Βα, Δ) Η απαγόρευση της δημιουργίας θέσεων στάθμευσης σε συγκεκριμένους χώρους (Ββ). Η παραλαβή των αποσυρόμενων δικύκλων, μοτοσυκλετών και μοτοποδηλάτων, όπου δεν υπάρχουν υποκαταστήματα του Ο.Δ.Δ.Υ. (Δ). Η παροχή υπηρεσίας δωρεάν ασύρματης πρόσβασης των πολιτών στο διαδίκτυο μέσω του Δικτύου Σύζευξις ΙΙ, δημοτικού δικτύου ή άλλου παρόχου (Δ). II.4 Τομέας Πολεοδομίας-Περιβάλλοντος Αν και η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας έχει πολλές φορές εμποδίσει την μεταφορά προς την τοπική αυτοδιοίκηση αρμοδιοτήτων του τομέα πολεοδομίαςπεριβάλλοντος, επικαλούμενη τη βασική ευθύνη του stricto sensu κράτους, Στην πραγµατικότητα, οι κρατικές αρχές για να εκδώσουν οποιαδήποτε διοικητική κανονιστική πράξη που αφορά την προστασία του περιβάλλοντος και τα ρυθµιστικά ή χωροταξικά σχέδια, πρέπει να ζητήσουν τη "γνώµη" των οικείων συµβουλίων των Ο.Τ.Α. Όπως λ.χ. η παροχή γνώμης για τον καθορισμό Βιομηχανικών και Επιχειρησιακών Περιοχών (Β.Ε.ΠΕ.) και για τη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, κατ` άρθρο 5 του ν. 2545/1997 (ΦΕΚ 254 Α ). Στα όργανα εξάλλου, που καταρτίζουν τα προγράµµατα για την 46

49 περιφερειακή ανάπτυξη, τη χωροταξία και το περιβάλλον, µετέχουν και εκπρόσωποι των Ο.Τ.Α. Για τον έλεγχο της τήρησης των διατάξεων και την υποβολή µηνύσεων για τις παραβάσεις, που αφορούν την καθαριότητα, την οικοδόµηση, την ύδρευση και την άρδευση, τη µόλυνση του περιβάλλοντος την προστασία του υπόγειου υδάτινου δυναµικού και την εκποµπή καυσαερίων, οι Ο.Τ.Α. µπορούν να συγκροτούν σχετική ειδική υπηρεσία, δηλαδή την δηµοτική αστυνοµία. (Α, Βα, Ββ, Βγ, Γ, Δ) Οι ήµοι είναι αρµόδιοι για την προστασία του υπόγειου υδάτινου δυναµικού της περιοχής τους (Γ). Επίσης είναι αρμόδιοι, μεταξύ άλλων για τα εξής: Η έκδοση οικοδομικών αδειών, ο προέλεγχος για την έκδοσή τους, ο έλεγχος μελετών για οικοδομικές άδειες, συναφούς χαρακτήρα πολεοδομικές αρμοδιότητες, καθώς και ο έλεγχος και η επιβολή προστίμων για την κατασκευή αυθαιρέτων κτισμάτων, κατά την κείμενη νομοθεσία, υπό την επιφύλαξη της αρμοδιότητας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης για την κατεδάφιση αυθαίρετων κτημάτων ή κατασκευών που εκδίδονται από την αρμόδια υπηρεσία του δήμου (άρθρο 280 περ. 45 ν. 3852/2010) (Βγ, Γ). Ο προσδιορισμός ειδικότερων όρων και προϋποθέσεων της ίδρυσης και εγκατάστασης καταστημάτων, επιχειρήσεων και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων της δικαιοδοσίας τους που επηρεάζουν το φυσικό, πολιτιστικό και αρχιτεκτονικό περιβάλλον, καθώς και την αισθητική, φυσιογνωμία και τις εν γένει λειτουργίες της πόλης (Ββ). Ο έλεγχος των αρχιτεκτονικών, των στατικών, των υδραυλικών και των ηλεκτρομηχανολογικών μελετών, της μελέτης θερμομόνωσης, της μελέτης παθητικής πυροπροστασίας και των σχετικών φορολογικών στοιχείων για την έκδοση ή αναθεώρηση οικοδομικών αδειών βιομηχανικών κτιρίων, κατά τη σχετική νομοθεσία (Γ). Ο έλεγχος εφαρμογής ρυμοτομικών σχεδίων στο έδαφος πριν την έγκριση των πινακίδων εφαρμογής (Γ). Η σύνταξη διαγραμμάτων εφαρμογής και διαγραμμάτων διαμορφωμένης κατάστασης (Βγ). Ο έλεγχος τοπογραφικών διαγραμμάτων που προορίζονται για σύνταξη πράξεων τακτοποιήσεως και αναλογισμού ή πράξεων εφαρμογής καθώς και η επίβλεψη τοπογραφικών μελετών και μελετών Πράξεων Εφαρμογής Σ.Π. (Γ). Η σύνταξη Πράξεων Εφαρμογής του άρθρου 12 του ν. 1337/1983 (Συνολική Π.Ε., Μεμονωμένη Π.Ε., Διορθωτική Π.Ε.), συμπεριλαμβανομένων και όλων των προβλεπόμενων διαδικασιών (Βγ) 47

50 Η έκδοση απόφασης για τον καθορισμό μεμονωμένων κτιρίων ή των περιοχών, εντός των οποίων οι όψεις των κτιρίων πρέπει να αποπερατώνονται μέσα σε έξι (6) έτη από την έκδοση της οικοδομικής άδειας ή της ανωτέρω απόφασης (Ββ). Η προκαταρκτική πρόταση ανάπλασης ορισμένης περιοχής, σύμφωνα με τις ρυθμίσεις των άρθρων 9 και 10 του ν. 2508/1997 (ΦΕΚ 124 Α ) (Α). Η γνωμοδότηση για παρέκκλιση από τους όρους δόμησης κατασκευής κτιρίων που προορίζονται για γεω-κτηνοτροφικές, γεωπτηνοτροφικές ή υδατοκαλλιεργητικές εγκαταστάσεις, καθώς και εγκαταστάσεις αποθήκευσης λιπασμάτων, φαρμάκων, ιχθυοτροφών, γεωργικών και αλιευτικών εφοδίων, γεωργικών και αλιευτικών προϊόντων, στεγάστρων σφαγής ζώων και δεξαμενών από οποιοδήποτε υλικό (Α). Η εφαρμογή πολεοδομικών σχεδίων και συναφών εκτελεστών πράξεων, που δεν έχουν γενικότερο χαρακτήρα (Ββ). Ο έλεγχος εφαρμογής ρυμοτομικών σχεδίων στο έδαφος (Γ). Η εφαρμογή εγκεκριμένων σχεδίων επί του εδάφους (Βγ) Η σύνταξη των πράξεων αναλογισμού αποζημίωσης, τακτοποίησης, προσκύρωσης κατά τις διατάξεις του ν.δ συμπεριλαμβανομένων και όλων των προβλεπόμενων διαδικασιών (Βγ) Η επιμέλεια μεταγραφής ή καταχώρισης των Πράξεων Εφαρμογής του άρθρου 12 του ν. 1337/1983 σε Υποθηκοφυλακείο ή Κτηματολόγιο, καθώς και η σύσταση επιτροπής του άρθρου 1 του π.δ. 5/1986 (Α 2) για τον προσδιορισμό της αξίας ακινήτων για την εισφορά σε χρήμα (Δ) Η χορήγηση έγκρισης δομικής κατασκευής κεραίας σταθμού στην ξηρά, σύμφωνα με το άρθρο 1 του ν. 2801/2000 (ΦΕΚ 46 Α ') και το άρθρο 24 Α ' παρ. 5 εδάφιο ε' του ν. 2072/1992 (ΦΕΚ 129 Α'), όπως ισχύει, καθώς και η επιβολή κυρώσεων στους παραβάτες (Βγ, Γ) Εγκατάσταση και συντήρηση πρασίνου και κοινόχρηστων χώρων (Δ). Οι δήμοι συμμετέχουν εξάλλου, στην οργάνωση της πυροπροστασίας των δασών και οργανώνουν ομάδες εθελοντών πυροσβεστών, ενώ πολλοί δήμοι της Αττικής διαθέτουν και δικά τους πυροσβεστικά μέσα, ενώ πολύ σημαντικός είναι ο ρόλος των συνδέσμων που προστατεύουν τους ορεινούς όγκους της Αττικής όπως του ΣΠΑΠ (βλ. αναλυτικά παρακάτω)(δ). Η αποκοµιδή των οικιακών, αστικών, επαγγελµατικών και βιοµηχανικών απορριµµάτων και τήρηση των όρων υγιεινής κατά τη συλλογή και αποκοµιδή των απορριµµάτων (στην Αττική η εξασφάλιση της υγιεινής στους χώρους 48

51 υγειονοµικής ταφής και γενικά τελικής διάθεσης των απορριµµάτων είναι πάντως ευθύνης του ΕΔΣΝΑ) (Δ). Η αποκοµιδή των οικιακών, αστικών, επαγγελµατικών και βιοµηχανικών υγρών αποβλήτων και τήρηση των όρων υγιεινής και καλής λειτουργίας των αποχετευτικών δικτύων (που στο μεγαλύτερο μέρος της Αττικής είναι ευθύνη της ΕΥΔΑΠ) (Δ). Η ίδρυση και λειτουργία δημοτικών εργαστηρίων (Βγ, Δ) Η λήψη μέτρων για την αποκατάσταση και ανάπλαση των περιοχών της περιφέρειάς τους, κυρίως σε περιοχές όπου αναπτύσσεται εκμετάλλευση ορυκτού πλούτου και εγκαθίστανται μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων (Βγ, Δ). II.5 Αρμοδιότητες νησιωτικών και ορεινών δήμων Η σχετική νομοθεσία, εκτός από κάποια οργανωτικά ζητήματα (όπως λχ. στις ρυθμίσεις για τις Νησιωτικές Τοπικές Κοινότητες στο άρθρο 207 του Ν. 3852/2010), δεν έχει συμπεριλάβει τους δήμους στα νησιά της Αττικής στο καθεστώς των «νησιωτικών δήμων» με τις ειδικές αρμοδιότητες που επρόκειτο να τους μεταβιβαστούν από το 2013 (αλλά αναβλήθηκε και ως προς αυτούς με την ΠΝΠ ΦΕΚ 256 Α/ η σχετική μεταβίβαση μέχρι το τέλος του μνημονίου) κατά το άρθρο 204, ενώ σε αυτούς των ορεινών-μειονεκτικών δήμων κατά το άρθρο 209 συμπεριλαμβάνονται ορισμένοι δήμοι του Νομού Πειραιώς. Αξίζει όμως να παραθέσουμε εδώ τις σχετικές διατάξεις, αφού οι δήμοι της Αττικής που συγκεντρώνουν, στην πράξη, τα χαρακτηριστικά νησιωτικών ή ορεινών δήμων, θα μπορούσαν να τις διεκδικήσουν: «Άρθρο 204 Αρμοδιότητες νησιωτικών δήμων Στους δήμους των περιφερειών Νοτίου Αιγαίου, Βορείου Αιγαίου και Ιονίου μεταφέρονται, πλέον των αρμοδιοτήτων που προβλέπονται στο άρθρο 94, οι εξής αρμοδιότητες των καταργούμενων οικείων νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων: Α. Από τον τομέα Γεωργίας, Κτηνοτροφίας και Αλιείας: 1. Η προστασία της γεωργικής γης από άλλες χρήσεις και ιδιαίτερα αυτής με υψηλή παραγωγικότητα. 2. Η γνωμοδότηση για το ετήσιο πρόγραμμα δασοπονίας στα όρια του δήμου που καταρτίζουν οι οικείες δασικές υπηρεσίες. 3. Η εισήγηση για σύσταση, κατάργηση και συγχώνευση των Τοπικών Οργανισμών Εγγείων Βελτιώσεων. 4. Η τήρηση μητρώου αγροτών και αγροτικών εκμεταλλεύσεων, με βάση το μητρώο του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. 49

52 5. Η προώθηση της συγκρότησης ομάδων παραγωγών και η στήριξή τους για την αντιμετώπιση οικονομικών και διαρθρωτικών θεμάτων σύμφωνα με την ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία. 6. Η αντιμετώπιση των τεχνικών, οικονομικών και διαρθρωτικών προβλημάτων των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. 7. Ο καθορισμός ζωνών προστασίας και η καταστροφή σε αυτές των παρανόμων καλλιεργειών. 8. Η χορήγηση αδειών αναφύτευσης αμπελώνων, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. 9. Η παρακολούθηση και ο έλεγχος της διακίνησης οίνου. 10. Η μέριμνα για την παροχή του απαραίτητου άνοσου πολλαπλασιαστικού υλικού αμπέλου εγκατάστασης και εμβολιοληψίας. 11. Η μίσθωση, με δημοπρασία, των ιχθυοτρόφων υδάτων, εν γένει, ο καθορισμός της προστατευτικής ζώνης πέριξ του τοποθετουμένου αλιευτικού εργαλείου, σε θαλάσσιους παραλιακούς χώρους (άρθρο 38 παράγραφοι 1, 3 εδάφια 2 και 4 του ν.δ. 420/1970). 12. Η παρακολούθηση της εφαρμογής των όρων των συμβάσεων εκμίσθωσης υπό του Δ.ίου, των ιχθυο-τρόφων υδάτων (π.δ. 915/1981 άρθρο 8 παρ. 2ε (γγ), ΦΕΚ 232 Α, ν. 992/1979 άρθρο 38, ΦΕΚ 280 Α ). 13. Η υποβολή αιτήματος προς παροχή γνώμης του Γενικού Επιτελείου Στρατού για τον καθορισμό των όρων των συμβάσεων εκμίσθωσης των εφαπτόμενων των συνόρων λιμνών ή ιχθυοτρόφων υδάτων (άρθρο 42 παρ. 1 του ν.δ. 420/1970). 14. Η απόφαση μονομερούς λύσης της σύμβασης μίσθωσης ιχθυοτροφείου σε περίπτωση εκτέλεσης έργων (άρθρα 43 και 59 του ν.δ. 420/1970). 15. Ο καθορισμός προστατευτικής ζώνης εκμισθουμένου ιχθυοτροφείου (άρθρο 44 παράγραφοι 1 και 2 του ν.δ. 420/1970). 16. Η απόφαση επιβολής ποινών και αποβολής ελεύθερων αλιέων από μίσθιο, συνεπεία, αλιευτικής παράβασης (άρθρο 44 παρ. 4 του ν.δ. 420/1970). 17. Η χορήγηση αδειών ίδρυσης συσκευαστηρίων νωπών αλιευμάτων και εργαστηρίων συσκευασίας και μεταποίησης κατεψυγμένων αλιευμάτων. 18. Η απόφαση αυξομείωσης των συμβατικών δόσεων μίσθωσης ιχθυοτροφείου σε ιδιώτες (άρθρο 46 παρ. 1 του ν.δ. 420/1970). 19. Η απόφαση μείωσης ή πλήρους απαλλαγής από το συμβατικό μίσθωμα, λόγω αδυναμίας αλιευτικής εκμετάλλευσης (άρθρο 47 παρ. 1 του ν.δ. 420/1970). 20. Η απόφαση για τη λύση μίσθωσης ιχθυοτροφείου (άρθρο 47 παρ. 2 του ν.δ. 420/1970). 21. Η απόφαση για την παράταση της μίσθωσης ιχθυοτροφείου (άρθρο 47 παρ. 3 του ν.δ. 420/1970). 22. Η απόφαση εκμίσθωσης ιχθυοτροφείου χωρίς δημοπρασία σε αλιευτικούς συνεταιρισμούς, η υπογραφή της σχετικής σύμβασης και ο καθορισμός του μισθώματος (άρθρα 50 παράγραφοι 1 και 3 και 51 του ν.δ. 420/1970). 23. Η γνωμοδότηση για την παραχώρηση, μίσθωση και αναμίσθωση υδάτινων εκτάσεων για την ίδρυση επέκταση και μετεγκατάσταση μονάδων υδατοκαλλιέργειας εντατικής ή 50

53 ημιεντατικής μορφής των ιχθυοτρόφων υδάτων, καθώς και για τη χορήγηση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας τους. 24. Η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για εγκατάσταση μονάδων υδατοκαλλιεργειών (άρθρο 4 του ν.1650/ 1986, ΦΕΚ 160 Α ). 25. Ο χαρακτηρισμός ως γεωργικών επιχειρήσεων βιοτεχνικών και βιομηχανικών εγκαταστάσεων που αφορούν υδατοκαλλιεργητικές εκμεταλλεύσεις. 26. Ο καθορισμός της χωρικής περιφέρειας κάθε ιχθυόσκαλας (ν.δ. 420/1970 άρθρο 22 παρ.1). 27. Η ίδρυση ιχθυοσκαλών και ο καθορισμός της έδρας αυτών. 28. Η παρακολούθηση της ρύπανσης και της μόλυνσης του υδάτινου περιβάλλοντος, η κατάρτιση μελετών και η εφαρμογή προγραμμάτων διαχείρισης και ανάπτυξης που έχουν σχέση με την αλιεία, τις υδατοκαλλιέργειες και την εν γένει αξιοποίηση των αλιευτικών πόρων. Β. Από τους τομείς Φυσικών Πόρων, Ενέργειας και Βιομηχανίας: 1. Η χορήγηση άδειας πωλητή πετρελαιοειδών προϊόντων για θέρμανση, για διανομή και εμφιάλωση υγραερίου, καθώς και η επιβολή κυρώσεων σε εταιρίες εμπορίας με εγκαταστάσεις αποθήκευσης και διακίνησης υγρών καυσίμων, υγραερίων, λιπαντικών και ασφάλτου, σε μονάδες εμφιάλωσης υγραερίου και στους πωλητές πετρελαίου θέρμανσης. 2. Η υλοποίηση των προγραμμάτων υποστήριξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και η παρακολούθηση της πορείας υλοποίησης των αναπτυξιακών προγραμμάτων και σχεδίων αρμοδιότητας του οικείου Υπουργείου. 3. Η υλοποίηση προγραμμάτων αξιοποίησης των ήπιων μορφών ενέργειας. 4. Η χορήγηση αδειών εγκατάστασης και λειτουργίας εφεδρικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής σε ιδιώτες. 5. Η τήρηση και η ενημέρωση του ηλεκτρονικού ειδικού μητρώου των επιχειρήσεων ναυπήγησης, μετατροπής, επισκευής και συντήρησης πλοίων, η εγγραφή στο ειδικό μητρώο και η διαγραφή από το μητρώο αυτό των ανωτέρω επιχειρήσεων, καθώς και η παρακολούθηση, ο έλεγχος και η επιβολή σε αυτές των προβλεπόμενων κυρώσεων. 6. Η ενημέρωση των επενδυτών σε θέματα ίδρυσης επιχειρήσεων, αναπτυξιακών προγραμμάτων, δικαιολογητικών και διαδικασιών προκειμένου να χορηγηθούν οι απαιτούμενες άδειες και οι επί μέρους εγκρίσεις. 7. Η συνεργασία με τους αρμόδιους συλλογικούς φορείς και τα επιμελητήρια για την εξέταση θεμάτων τα οποία αφορούν στην αδειοδότηση και στη λειτουργία των μεταποιητικών επιχειρήσεων και επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών, στην υπαγωγή των ανωτέρω επιχειρηματικών μονάδων σε αναπτυξιακά προγράμματα και σχέδια και γενικά στη βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος και της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. 8. Ο έλεγχος της διαχείρισης υπόγειων και επιφανειακών αρδευτικών υδάτων. 9. Ο έλεγχος της εκτέλεσης εργασιών για την ανεύρεση υπόγειων υδάτων και έργων αξιοποίησης υδάτινων πόρων. 10. Η εξέταση αιτήσεων για τη χορήγηση αδειών χρήσης νερού και εκτέλεσης έργων αξιοποίησης υδάτινων πόρων. 51

54 Γ. Από τους τομείς Απασχόλησης, Εμπορίου και Τουρισμού: 1. Η εξαίρεση επιχειρήσεων, εκμεταλλεύσεων, υπηρεσιών ή εργασιών γενικά από τις διατάξεις περί ανάπαυσης την Κυριακή και τις λοιπές ημέρες αργίας. Η εξαίρεση από την εκ περιτροπής Κυριακή αργία των εστιατορίων, ζαχαροπλαστείων, καφενείων, που λειτουργούν ως εξοχικά. Η χορήγηση αναπληρωματικής ανάπαυσης των μισθωτών σε άλλη ημέρα, εκτός από την Κυριακή. Η επέκταση της ανάπαυσης την Κυριακή και τις ημέρες αργίας. 2. Η έκδοση απόφασης, όταν λόγω ειδικών κλιματολογικών συνθηκών καθυστερεί η έναρξη της τυροκομικής περιόδου, με την οποία καθορίζεται η έναρξή της, ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες του δήμου, χωρίς αυτή να είναι δυνατόν να υπερβεί το πεντάμηνο. 3. Η διατύπωση γνώμης για την ίδρυση Εμπορευματικού Κέντρου. 4. Ο έλεγχος τιμών, η επάρκεια και ομαλή λειτουργία της αγοράς, καθώς και ο έλεγχος της κανονικότητας των τιμών παρεχόμενων υπηρεσιών. Δ. Από τους Τομείς Μεταφορών και Επικοινωνιών: 1. Ο καθορισμός των υπεραστικών γραμμών λεωφορείων, της αφετηρίας, της διαδρομής, των στάσεων και του τέρματος κάθε λεωφορειακής γραμμής Κ.Τ.Ε.Λ. εντός του νησιού, καθώς και ο καθορισμός των προδιαγραφών των στάσεων και των στεγάστρων αναμονής επιβατών αστικών και υπεραστικών γραμμών. 2. Ο καθορισμός του ελάχιστου αριθμού των υποχρεωτικών δρομολογίων κοινών, ταχέων και υπερταχέων του Κ.Τ.Ε.Λ. και η κατανομή αυτών ανά 24ωρο, μετά από εισήγηση του Κ.Τ.Ε.Λ., καθώς και ο καθορισμός του ύψους κομίστρου στα όρια ευθύνης κάθε Κ.Τ.Ε.Λ.. 3. Ο καθορισμός κομίστρων υπεραστικών φορέων παροχής συγκοινωνιακού έργου, με βάση τις ρυθμίσεις της παρ. 1 του άρθρου 10 του ν. 2963/ Η ανάκληση άδειας κυκλοφορίας υπεραστικού λεωφορείου από τον κύκλο εργασίας μέσα στο ίδιο ημερολογιακό έτος. 5. Η συγκρότηση του Πειθαρχικού Συμβουλίου επιβολής κυρώσεων σε φορείς παροχής συγκοινωνιακού έργου και σε ιδιοκτήτες λεωφορείων. 6. Ο καθορισμός του αριθμού των νέων επιβατηγών δημόσιας χρήσης αυτοκινήτων με ή χωρίς μετρητή, που είναι αναγκαίος για την αντιμετώπιση των σχετικών μεταφορικών αναγκών του δήμου. 7. Η ανάθεση της εκμετάλλευσης νέας υπεραστικής γραμμής στην περίπτωση που η μέση πληρότητα των πρώτων 6 μηνών λειτουργίας και εκμετάλλευσης της γραμμής από το Κ.Τ.Ε.Λ., στο οποίο έχει χορηγηθεί η άδεια, αποδεικνύεται ότι είναι κατώτερη του 20%, το Κ.Τ.Ε.Λ. αρνηθεί την εκμετάλλευση της γραμμής και υπό την προϋπόθεση ότι αυτό δεν έχει αρνηθεί την πρόταση για κάλυψη των απωλειών εσόδων σε ποσοστό 20%. 8. Η έκδοση απόφασης για την αλλαγή έδρας επιβατηγών οχημάτων δημόσιας χρήσης, σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 2 του ν. 3109/2003 (ΦΕΚ 38 Α ). Ε. Από τους Τομείς Έργων, Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιβάλλοντος: 1. Η κατασκευή, η συντήρηση και ανακαίνιση των οδών των οποίων η συντήρηση ανήκει κατά την ψήφιση του παρόντος στην αρμοδιότητα της κρατικής περιφέρειας και των αντίστοιχων νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων. 52

55 2. Η μελέτη των έργων συντήρησης και βελτίωσης των οδών των οποίων η συντήρηση ανήκει κατά την ψήφιση του παρόντος στην αρμοδιότητα της κρατικής περιφέρειας και των αντίστοιχων νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων. 3. Η ευθύνη τήρησης και παρακολούθησης της διαδικασίας κήρυξης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης για εκτέλεση Δημοσίων έργων. 4. Ο καθαρισμός και η αστυνόμευση των ρεμάτων και των απαλλοτριώσεων χώρων παρά τα ρέματα. ΣΤ. Η συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, καθώς και με το Ε.Κ.Α.Β. για την αρτιότερη οργάνωση της αερομεταφοράς ασθενών, περιλαμβανομένης και της δυνατότητας χρήσης ίδιου μέσου. Ζ. Με προεδρικό διάταγμα, το οποίο εκδίδεται με πρόταση των Υπουργών Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης και Οικονομικών, είναι δυνατή η μεταβίβαση άσκησης κατηγορίας ή μεμονωμένων αρμοδιοτήτων των προηγούμενων παραγράφων σε δήμους νησιών που περιλαμβάνονται και σε άλλες περιφέρειες, πέραν των αναφερομένων στο άρθρο αυτό, ύστερα από αίτημα του οικείου δημοτικού συμβουλίου και γνώμη του αντίστοιχου περιφερειακού. Με το ίδιο διάταγμα ρυθμίζεται η απόδοση των αντίστοιχων οικονομικών πόρων και καθορίζεται κάθε θέμα σχετικό με την άσκηση των ανωτέρω αρμοδιοτήτων.» Επισημαίνεται ότι στην Περιφέρεια Αττικής περιλαμβάνονται και δήμοι που χαρακτηρίζονται (ολόκληροι ή τμήματά τους) ως «ορεινοί-μειονεκτικοί» δήμοι κατά την οδηγία 85/148 όπως ισχύει σήμερα και συνεπώς εφαρμόζεται στις περιπτώσεις αυτές το άρθρο 209 ν. 3852/2010 (βλ. παρακάτω) για τις αρμοδιότητες «ορεινών δήμων» και μάλιστα και σε νησιωτικούς δήμους. Οι δήμοι αυτοί, κατά την εν λόγω οδηγία, είναι (όπως ακριβώς τις αναφέρει η οδηγία): Νομός Πειραιώς Επαρχία Αιγίνης o Κοινότητα Αγκιστρίου Επαρχία Πειραιώς (υπολ.) o Δήμος Σπετσών Επαρχία Κυθήρων o Κοινότητες o Αντικυθήρων o Καραβά o Λογοθετιανίκων (στη ζώνη 47 κατά την οδηγία αναφέρονται και άλλες κοινότητες των Κυθήρων) Επαρχία Τροιζηνίας o Δήμος Λουτρών Μεθάνων o Δήμος Πόρου o Κοινότητες o Άνω Φαναρίου o Γαλατά o Δρυόπης 53

56 o Καρατζά o Κουνουπίτσης o Κυψ.Μεθάνων o Μεγαλοχωρίου o Τακτικουπόλεως o Τροιζήνος Επαρχία Ύδρας o Δήμος Ύδρας Στους παραπάνω δήμους, δηλ. σήμερα στους δήμους Κυθήρων, Τροιζήνος, Αγκιστρίου, Ύδρας και Σπετσών ο νόμος περιλαμβάνει, εκτός από διάφορες άλλες ρυθμίσεις για το προσωπικό κλπ., και τις εξής ειδικές διατάξεις για τις αρμοδιότητες, στο άρθρο 209 ν. 3852/2010: «Άρθρο 209 Αρμοδιότητες ορεινών δήμων 1. Όπου στον παρόντα νόμο αναφέρονται οι ορεινοί-μειονεκτικοί δήμοι εννοούνται οι δήμοι στους οποίους περιλαμβάνονται ως δημοτικές ή τοπικές κοινότητες οι Ο.Τ.Α. που αναφέρονται στην Οδηγία 85/148/ΕΟΚ περί τροποποίησης της Οδηγίας 81/645/ΕΟΚ περί του κοινοτικού καταλόγου των μειονεκτικών γεωργικών περιοχών κατά την έννοια της Οδηγίας 75/268/ΕΟΚ συμπεριλαμβανομένων και των χαρακτηριζομένων ως ορεινών δήμων της παραγράφου 2 του άρθρου 1 του παρόντος νόμου 2. Οι ορεινοί- μειονεκτικοί δήμοι ασκούν επιπλέον είτε αυτοτελώς είτε σε συνεργασία με την οικεία περιφέρεια τις ακόλουθες αρμοδιότητες: α) Υλοποίηση προγραμμάτων αξιοποίησης των ήπιων μορφών ενέργειας. β) Χορήγηση αδειών εγκατάστασης και λειτουργίας εφεδρικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής σε ιδιώτες. γ) Έλεγχος της διαχείρισης υπογείων και επιφανειακών αρδευτικών υδάτων. δ) Έλεγχος της εκτέλεσης εργασιών για την ανεύρεση υπογείων υδάτων και έργων αξιοποίησης υδάτινων πόρων. ε) Εξέταση αιτήσεων για τη χορήγηση αδειών χρήσης νερού και εκτέλεσης έργων αξιοποίησης υδάτινων πόρων. στ) Γνωμοδότηση για το ετήσιο πρόγραμμα δασοπονίας στα όρια του δήμου που καταρτίζουν οι οικείες δασικές υπηρεσίες. ζ) Προώθηση της συγκρότησης ομάδων παραγωγών και στήριξή τους για την αντιμετώπιση οικονομικών και διαρθρωτικών θεμάτων σύμφωνα με την ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία. η) Έκδοση απόφασης, όταν λόγω ειδικών κλιματολογικών συνθηκών καθυστερεί η έναρξη της τυροκομικής περιόδου με την οποία καθορίζεται η έναρξή της, ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες του δήμου, χωρίς αυτή να είναι δυνατόν να υπερβεί το πεντάμηνο. θ) Καθαρισμός και αστυνόμευση ρεμάτων. 3. Τα αντισταθμιστικά οφέλη από τη λειτουργία εγκαταστάσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας των οποίων οι άδειες ανήκαν στις καταργηθείσες νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις 54

57 και βρίσκονται στα όρια ορεινών ή νησιωτικών δήμων κατανέμονται αναλογικά μεταξύ των δήμων και των οικείων περιφερειών στις οποίες ανήκουν κατά νόμο οι άδειες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Ο τρόπος και η διαδικασία κατανομής ρυθμίζονται με απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών και Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής.» II.6 Αρμοδιότητες Μητροπολιτικών Περιφερειών Στην Περιφέρεια Αττικής, ο δήμοι στερούνται αρμοδιότητες που ανήκουν σε ειδικευμένους φορείς (όπως λ.χ. για τις συγκοινωνίες, τη διαχείριση απορριμμάτων ή την ύδρευση-αποχέτευση), σε άλλες ανώτερες βαθμίδες και στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής (όπως η έγκριση κυκλοφοριακών μελετών, θέματα λαϊκών αγορών, αδειών παραγωγών κλπ.), ορισμένες πρόσθετες αρμοδιότητες αποδίδονται από το νόμο στην Μητροπολιτικής Περιφέρεια Αττικής. «Άρθρο 210 Μητροπολιτικές λειτουργίες I. Η μητροπολιτική περιφέρεια Αττικής και η μητροπολιτική ενότητα Θεσσαλονίκης της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας ασκούν πλέον των αρμοδιοτήτων του άρθρου 186 και αρμοδιότητες μητροπολιτικού χαρακτήρα, στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος και του προϋπολογισμού που καταρτίζονται από το περιφερειακό συμβούλιο. Οι λειτουργίες μητροπολιτικού χαρακτήρα αφορούν τους τομείς περιβάλλοντος και ποιότητας ζωής, χωρικού σχεδιασμού και αστικών αναπλάσεων, μεταφορών και συγκοινωνιών, πολιτικής προστασίας και ασφάλειας, που υπερβαίνουν τα διοικητικά όρια δήμου και είναι οι εξής: Α. Τομέας περιβάλλοντος και ποιότητας ζωής, στους οποίους περιλαμβάνονται, ιδίως: 1. Η εξειδίκευση των κατευθυντήριων γραμμών περιβαλλοντικής πολιτικής σε επίπεδο μητροπολιτικής περιφέρειας. 2. Ο σχεδιασμός της διαχείρισης στερεών αποβλήτων σε επίπεδο περιφέρειας. 3. Η εκπόνηση στρατηγικών σχεδίων, προγραμμάτων και μελετών για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και του θορύβου. 4. Η διαχείριση των μητροπολιτικού χαρακτήρα πάρκων και των υπερτοπικών χώρων πρασίνου, όπως οριοθετούνται από την κείμενη νομοθεσία. Η διαχείριση αυτή ασκείται εντός έτους από τη Δημοσίευση του παρόντος και δεν θίγει δικαιώματα δήμων επί επιτρεπτών, κατά την κείμενη νομοθεσία, χρήσεων, εντός των ανωτέρω πάρκων και χώρων πρασίνου. 5. Ο ολοκληρωμένος σχεδιασμός διαχείρισης και η εποπτεία των ορεινών όγκων της Αττικής και Θεσσαλονίκης, με εξαίρεση τους εθνικούς δρυμούς και τα εθνικά πάρκα. 6. Η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για: α) έργα και δραστηριότητες μητροπολιτικής και διαδημοτικής εμβέλειας και β) έργα που πραγματοποιούνται από τις υπηρεσίες της μητροπολιτικής αυτοδιοίκησης. 55

58 7. Ο έλεγχος της εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και η επιβολή κυρώσεων σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα που προκαλούν οποιαδήποτε ρύπανση ή άλλη υποβάθμιση του περιβάλλοντος ή παραβαίνουν τις ισχύουσες διατάξεις. 8. Ο συντονισμός των ενεργειών για την παρακολούθηση και προστασία του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου ο φυσικός αποδέκτης, οι προστατευτέοι φυσικοί πόροι, οι ρυπαίνουσες δραστηριότητες ή οι ενδεικνυόμενες λύσεις παρουσιάζουν διαδημοτικό χαρακτήρα. 9. Οι αρμοδιότητες για τα έργα του άρθρου 16 του π.δ. 69/ (καταργήθηκε με το άρθρο 40 ν. 4264/2010) 11. Η συνδρομή στο έργο του Ε.Φ.Ε.Τ. και η διενέργεια ελέγχων ή άλλων πράξεων, που ζητούν τα εντεταλμένα όργανα του Ε.Φ.Ε.Τ. και σύμφωνα με τις οδηγίες τους. Β. Τομέας χωρικού σχεδιασμού και αστικών αναπλάσεων, στους οποίους περιλαμβάνονται, ιδίως: 1. Η εξειδίκευση των γενικών κατευθύνσεων και η έκδοση οδηγιών στα θέματα πολεοδομικού σχεδιασμού οικιστικής πολιτικής και κατοικίας, καθώς και οικοδομικού και κτιριοδομικού κανονισμού. 2. Η εξειδίκευση των στρατηγικών κατευθύνσεων για το χωροταξικό σχεδιασμό σε επίπεδο μητροπολιτικής περιφέρειας. 3. Η προώθηση προγραμμάτων, έργων και αναπλάσεων μητροπολιτικής και υπερτοπικής σημασίας. 4. Η εποπτεία και ο έλεγχος εφαρμογής της νομοθεσίας για τη διαφημιστική προβολή στο οδικό δίκτυο της μητροπολιτικής περιοχής. Γ. Τομέας μεταφορών και συγκοινωνιών, στους οποίους περιλαμβάνονται, ιδίως: 1. Η εκπόνηση μελετών, προγραμμάτων και σχεδίων συγκοινωνιακών έργων. 2. Η κατασκευή συγκοινωνιακών έργων και οι εργασίες συντήρησης συγκοινωνιακών έργων μητροπολιτικού επιπέδου. 3. Ο συντονισμός των φορέων που λειτουργούν σε επίπεδο μητροπολιτικής αυτοδιοίκησης και παρέχουν συγκοινωνιακές υπηρεσίες, στο πλαίσιο λειτουργίας της αντίστοιχης μητροπολιτικής επιτροπής. 4. Η επί τόπου εφαρμογή των μελετών, η συμπλήρωση και προσαρμογή μελετών συγκοινωνιακών έργων, καθώς και η κατάρτιση συμπληρωματικών μελετών συγκοινωνιακών έργων. 5. Η εκπόνηση ή ανάθεση εκπόνησης κυκλοφοριακών μελετών, καθώς και ο έλεγχος, από κυκλοφοριακής απόψεως, των μελετών αυτών. 6. Ο συντονισμός και η εποπτεία συγκοινωνιακών έργων που εκτελούνται στα όρια της μητροπολιτικής αυτοδιοίκησης. 7. Η μελέτη των εργασιών σήμανσης, σηματοδότησης και ηλεκτροφωτισμού του επαρχιακού οδικού δικτύου. 8. Η εκτέλεση ή η επίβλεψη εκτέλεσης των εργασιών σήμανσης, σηματοδότησης, ως και ηλεκτροφωτισμού του επαρχιακού οδικού δικτύου. 9. Η συγκέντρωση και η εισήγηση για την κατάρτιση προσχεδίων προγραμμάτων εκτέλεσης έργων του άρθρου 6 παρ. 3α του ν. 2503/

59 10. Οι αρμοδιότητες για τα έργα του άρθρου 15 του π.δ. 69/ Ο καθορισμός του εξωτερικού χρωματισμού των ΤΑΞΙ. Δ. Τομέας πολιτικής προστασίας και ασφάλειας, στους οποίους περιλαμβάνονται, ιδίως: 1. Η εκπόνηση σχεδίων έκτακτης ανάγκης. 2. Η συγκρότηση και λειτουργία συντονιστικού μητροπολιτικού οργάνου για την πρόληψη και αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών. 3. Η διαχείριση και εφαρμογή προγραμμάτων πολιτικής προστασίας. 4. Ο σχεδιασμός των αναδασώσεων και της αντιχειμαρρικής προστασίας και η μέριμνα για την κατάρτιση πολυετών προγραμμάτων περιφερειακού επιπέδου. 5. Η μέριμνα για το σχεδιασμό της αντιπυρικής προστασίας και η οργάνωση της αρωγής και συνεργασίας των εμπλεκόμενων κρατικών και άλλων φορέων και των Ο.Τ.Α. στο έργο της καταστολής των δασικών πυρκαγιών. II. Με προεδρικά διατάγματα, που εκδίδονται με πρόταση του Υπουργού Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης και του κατά περίπτωση αρμόδιου Υπουργού μπορεί να μεταβιβάζονται στη μητροπολιτική περιφέρεια Αττικής, καθώς και στην περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας για τη μητροπολιτική ενότητα Θεσσαλονίκης, μετά από γνώμη της Ένωσης Περιφερειών, επιπλέον αρμοδιότητες οι οποίες συνάπτονται με τους ανωτέρω τομείς αρμοδιοτήτων και αφορούν περιφερειακές ή τοπικές υποθέσεις, ασκούνται δε από Υπουργείο ή αυτοτελή αποκεντρωμένη δημόσια υπηρεσία. Με τα ίδια προεδρικά διατάγματα καθορίζονται τα μονομελή ή συλλογικά όργανα που ασκούν τις μεταβιβαζόμενες αρμοδιότητες, μεταφέρονται οι αναγκαίοι πόροι για την άσκησή τους, συνιστώνται οργανικές θέσεις προσωπικού, οι οποίες προστίθενται στις υφιστάμενες οργανικές θέσεις των περιφερειών και κατανέμονται στις υπάρχουσες οργανικές μονάδες ή εντάσσονται σε νέες οργανικές μονάδες που ιδρύονται. Με όμοια επίσης διατάγματα, με τήρηση της ανωτέρω διαδικασίας, μπορεί να μεταβιβάζονται στις περιφέρειες αρμοδιότητες που ανήκουν σε νομικά πρόσωπα Δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου ή δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς κοινής ωφέλειας που συνάπτονται με τους ανωτέρω τομείς μετά και από γνώμη του διοικητικού συμβουλίου τους.» II.7 Συμπεράσματα από την καταγραφή αρμοδιοτήτων Από την παραπάνω επιλεκτική καταγραφή των αρμοδιοτήτων που ασκούν οι δήμοι συνάγεται το συμπέρασμα, ότι οι περισσότερες αρμοδιότητες αφορούν ειδικές ρυθμίσεις, ελέγχους και διοικητική μέριμνα/κατανομή πόρων. Ελάχιστες είναι οι αρμοδιότητες στρατηγικού σχεδιασμού και τεκμηρίωσης-πληροφόρησης (ωστόσο δεν αναφέρθηκαν οι αρμοδιότητες που είναι σχετικές με ληξιαρχεία, αστική κατάσταση, δημοτολόγια κλπ επειδή αυτές πλέον εντάσσονται σε ενιαία πληροφοριακά συστήματα), ενώ μικρός είναι και ο αριθμός αρμοδιοτήτων που αφορούν γενικού χαρακτήρα ρυθμίσεις. Ένα άλλο, πολύ σημαντικό για το αντικείμενο της παρούσας μελέτης συμπέρασμα είναι ότι ήδη ο νομοθέτης έχει εισαγάγει, αλλά με ασυστηματοποίητο τρόπο, 57

60 διαφοροποιήσεις ως προς τις αρμοδιότητες που ασκούν συγκεκριμένες κατηγορίες δήμων. Ειδικότερα, όλοι οι δήμοι της μητροπολιτικής περιφέρειας (και σε κάποιες ειδικότερες περιπτώσεις στο λεκανοπέδιο) στερούνται ορισμένες αρμοδιότητες που ανήκουν σε δήμους στην υπόλοιπη χώρα. Δυνάμει ειδική κατηγορία δήμων θα μπορούσαν να αποτελέσουν και οι δήμοι νησιωτικού χαρακτήρα, ενώ ήδη με βάση τη σχετική οδηγία, οι περισσότεροι νησιωτικοί δήμοι (πλην Πόρου, Σαλαμίνας και Αίγινας) καθώς και η Τροιζηνία υπάγονται στις ειδικές ρυθμίσεις για τους «ορεινούς-μειονεκτικούς» δήμους. Μια επιπλέον διαφοροποίηση προκύπτει ως προς τους δήμους που παρέχουν και τους δήμους που δέχονται διοικητική υποστήριξη (βλ. παρακάτω), ενώ και η εσωτερική αποκέντρωση των δήμων σε δημοτικές και τοπικές κοινότητες (ιδίως όταν αυτό συνδυάζεται με πραγματική πολεοδομική πολυδιάσπαση σε περισσότερους οικισμούς) καθώς και η συμμετοχή σε συνδέσμους (βλ. παρακάτω), συνεπάγονται διαφοροποιήσεις ως προς τις κατηγορίες λειτουργιών και τον τρόπο άσκησής τους ανάμεσα στους δήμους της Αττικής. 58

61 III. ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: Η ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΡΟΛΩΝ ΣΤΟΥΣ ΔΗΜΟΥΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ III.1 Διαδημοτική συνεργασία III.1.1 Το Συνταγματικό Πλαίσιο της διαδημοτικής συνεργασίας Το Σύνταγμα του 1975 συμπεριέλαβε ρυθμίσεις για τους συνδέσμους ΟΤΑ στο άρθρο 102. Πρόκειται για μια από τις πολύ σπάνιες περιπτώσεις, όπου συνταγματικό κείμενο ασχολείται με τους θεσμούς διαδημοτικής συνεργασίας και ειδικότερα με τους συνδέσμους, Σκοπός του συντακτικού νομοθέτη ήταν προφανώς η διευκόλυνση της διαδημοτικής συνεργασίας αλλά και η σαφής κατοχύρωση της δυνατότητας της κρατικής εξουσίας να επιβάλει, υπό προϋποθέσεις, ακόμη και την αναγκαστική συνεργασία μεταξύ των τότε δήμων και κοινοτήτων, ο αριθμός άλλωστε των οποίων ήταν πολύ μεγάλος (άνω των 6.000) ενώ τα μεγέθη τους πολύ μικρά. Ο συντακτικός νομοθέτης του 1975 θεώρησε αναγκαίο να επιτρέψει ο ίδιος ρητά τον (βάσει νόμου) σχηματισμό αναγκαστικών συνδέσμων, ενώ περιόρισε το εύρος των δραστηριοτήτων που μπορούν αυτοί να αναλάβουν, αποφεύγοντας συνειδητά τους όρους «αρμοδιότητα» ή «διοίκηση τοπικών υποθέσεων», και κάνοντας λόγο μόνο για «εκτέλεση έργων» ή «παροχή υπηρεσιών». Επρόκειτο προφανώς για ρύθμιση με εξαιρετικό χαρακτήρα, στο πλαίσιο της οποίας πάντως το Σύνταγμα φροντίζει ώστε να διοικούνται οι εν λόγω σύνδεσμοι «από συμβούλιο με αιρετούς αντιπροσώπους κάθε δήμου ή κοινότητας, οι οποίοι λαμβάνονται κατ αναλογία του πληθυσμού τους». Χαρακτηριστικό είναι το σκεπτικό της απόφασης ΣτΕ (Ολ.) 3194/1990, σύμφωνα με την οποία η διάταξη του άρθρου 102 παρ. 3: «έχει την έννοια ότι για τις καθοριζόμενες κατηγορίες υποθέσεων (εκτέλεση έργων και παροχή υπηρεσιών) κατά το μέρος που θα ήταν τοπικές, επιτρέπεται η σύσταση με νόμο αναγκαστικών συνδέσμων, παρά την εξαγγελλόμενη στην παράγραφο 1 του ίδιου άρθρου αρχή κατά την οποία η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων ανήκει στην αποκλειστική αρμοδιότητα κάθε οργανισμού». Η μεταγενέστερη αναθεώρηση του Συντάγματος το 2001 οδήγησε σε ριζική τροποποίηση και του άρθρου 102, ασχολήθηκε δε και με την οργάνωση της αυτοδιοίκησης. Με την οργανωτική συγκρότηση των ΟΤΑ συνδέεται βέβαια η δημιουργία τοπικών οργανισμών διαδημοτικής συνεργασίας, των συνδέσμων. Τελικά η σχετική διάταξη αναμορφώθηκε κατά την επεξεργασία του άρθρου 102 στην Ολομέλεια: «..3. Με νόμο μπορεί να προβλέπονται για την εκτέλεση έργων ή την παροχή υπηρεσιών ή την άσκηση αρμοδιοτήτων των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης αναγκαστικοί ή 59

62 εκούσιοι σύνδεσμοι οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης που διοικούνται από αιρετά όργανα.» Έτσι, σύμφωνα με τη νέα διατύπωση, οι «σύνδεσμοι οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης» μπορούν να αναλαμβάνουν όχι μόνο την «εκτέλεση έργων ή παροχή υπηρεσιών», αλλά τώρα πλέον και την «άσκηση αρμοδιοτήτων», ενώ διοικούνται από «αιρετά όργανα», χωρίς να εξασφαλίζεται ρητά (όπως στην παλαιά διάταξη) η ανάλογη προς τον πληθυσμό εκπροσώπηση. Η αναθεώρηση του Συντάγματος το 2008 δεν τροποποίησε το παραπάνω κείμενο. Σήμερα λοιπόν είναι δυνατή όχι μόνον η σύσταση συνδέσμων πρωτοβάθμιων ή, αντιστοίχως, δευτεροβάθμιων ΟΤΑ αλλά και η συγκρότηση «διαβαθμιδικών» συνδέσμων με τη συμμετοχή τόσο πρωτοβάθμιων όσο και δευτεροβάθμιων ΟΤΑ (τούτο υλοποιήθηκε αργότερα με τις σχετικές διατάξεις του νόμου 3852/2010 «Καλλικράτης»). Οι σύνδεσμοι ΟΤΑ μπορούν λοιπόν μετά την αναθεώρηση του 2008 να αναλαμβάνουν την «άσκηση αρμοδιοτήτων», δηλ. κάθε είδους αρμοδιότητα της αυτοδιοίκησης (ακόμη και αυτές που αφορούν κρατικές υποθέσεις και ασκούνται «κατ εντολήν»). Διευρύνεται έτσι, κατ αρχήν, το αντικείμενο των συνδέσμων που μπορούν εκτός από «μονοθεματικοί» ή «ειδικού σκοπού» να είναι «πολυ-θεματικοί» ή «πολλαπλών σκοπών». Ήδη βέβαια, με τους αναπτυξιακούς συνδέσμους και τα συμβούλια περιοχής, ο κοινός νομοθέτης είχε προχωρήσει σε «πολυ-θεματικά» οργανωτικά σχήματα. Ωστόσο, υπήρχαν αμφιβολίες ως προς την τήρηση των σχετικών συνταγματικών ορίων, ενώ δυσκολίες προκαλούσε και η αναλογική συμμετοχή όλων των ΟΤΑ-μελών στα πολυμελή διοικητικά συμβούλια. Έτσι εμποδίζονταν τόσο η δυναμική του θεσμού εν γένει όσο και η ανάπτυξη πρωτοβουλιών από συγκεκριμένους συνδέσμους. Με τη νέα διάταξη του Συντάγματος, η «άσκηση αρμοδιοτήτων» μπορεί να περιλαμβάνει ευρύ φάσμα ευθυνών, σε συνδυασμό με την επιστράτευση διαφόρων μέσων και μέτρων καταναγκασμού, την επιβολή τελών και εισφορών, την διενέργεια απαλλοτριώσεων, την έκδοση κανονισμών και άλλων πράξεων κανονιστικού περιεχομένου κ.ο.κ. Είναι προφανές ότι διευρύνονται τα όρια των επιλογών του νομοθέτη, ιδίως ως προς τις μητροπολιτικές περιοχές 1, αλλά και για άλλες περιπτώσεις με ιδιαιτερότητες, όπως οι νησιωτικές περιοχές. 1 Βλ. Ευ. Βενιζέλου, Σύνταγμα της Ελλάδας Συνοπτικά σχόλια στις αναθεωρημένες διατάξεις του Συντάγματος 1975/1986/2001, Ειδική Έκδοση της εφημερίδας «Τα Νέα», Αθήνα 2001, σ. 54. Για τα συστήματα διοίκησης των μητροπολιτικών περιοχών και τον ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι λεγόμενοι «μητροπολιτικοί σύνδεσμοι» βλ. Γ. Παπαδημητρίου/ Αντ. Μακρυδημήτρη, Συστήματα Διοίκησης των Μητροπολιτικών Περιοχών, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή

63 Η αδυναμία ανάληψης τόσων ευθυνών από τους συνδέσμους ΟΤΑ κατά το Σύνταγμα δεν μπορούσε παρά να επηρεάσει και το σύστημα διοίκησής τους. Η νέα, λιτή διατύπωση προβλέπει απλώς τη διοίκηση του συνδέσμου από «αιρετούς». Στους τελευταίους θα μπορούσαν υπό μια εκδοχή να συμπεριλαμβάνονται και αιρετοί εκπρόσωποι τοπικών επαγγελματικών ή άλλων κοινωνικών οργανώσεων 2, ενώ δεν διασφαλίζεται πλέον η αναλογική εκπροσώπηση όλων των ΟΤΑ που συμμετέχουν. Εάν κάποιος σύνδεσμος συγκεντρώνει αρκετές και σημαντικές αρμοδιότητες για τις τοπικές υποθέσεις τότε πλησιάζει την μορφή ενός «ιδιότυπου ΟΤΑ». Έτσι όμως τίθεται το ζήτημα των συνταγματικών ορίων που διαγράφονται για ένα τέτοιο, «ιδιότυπο» σχήμα τοπικής αυτοδιοίκησης. Είναι προφανές ότι η λειτουργία ενός πολύ ισχυρού συνδέσμου δεν μπορεί να οδηγεί σε de facto κατάργηση της μιας (ή και των δύο) βαθμίδων που προβλέπει το Σύνταγμα, παρά μόνο να συμπληρώνει κενά και να βελτιώνει την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα της διοίκησης των τοπικών (ή και των «δοτών»-κρατικών) υποθέσεων. III.1.2 Η ιστορική εξέλιξη του θεσμού των συνδέσμων και της διαδημοτικής συνεργασίας Προς αντιμετώπιση της διοικητικής αδυναμίας που προέκυπτε από τον κατακερματισμό της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης μετά τη δημιουργία των κοινοτήτων, ο νομοθέτης του Νόμου ΔΝΖ/ είχε εισαγάγει, ακολουθώντας τα γαλλικά πρότυπα, τον θεσμό των Συνδέσμων Κοινοτήτων. Οι σύνδεσμοι κοινοτήτων είχαν καθιερωθεί στην Γαλλία με νόμο της 22ης Μαρτίου Σύμφωνα με το άρθρο 85 του Νόμου ΔΝΖ/1912 : «Δύο ή πλείονες όμοροι κοινότητες, κείμεναι εν τη περιφερεία του αυτού νομού, δύνανται δι αποφάσεως ιδία λαμβανομένης παρ εκάστω των κοινοτικών συμβουλίων, να απαρτίσωσι σύνδεσμον κοινοτήτων προς θεραπείαν κοινών τοπικών συμφερόντων ή εκτέλεσιν κοινών τοπικών υπηρεσιών. Ο σύνδεσμος αποτελεί ίδιον νομικόν πρόσωπον». Σύμφωνα με την εισηγητική έκθεση του νόμου (σ. 60), «δια του συνδέσμου τούτου των κοινοτήτων, αποκτώντος ιδίαν προσωπικότητα και οργάνωσιν, πληρούται το κενόν όπερ αφίνει ενδεχομένως εις την τοπικήν διοίκησιν της χώρας η ίδρυσις μικρών κοινοτήτων». Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Έλληνας νομοθέτης προνόησε από τότε για την δημιουργία συνδέσμων με «ειδικόν» ή «γενικόν σκοπόν» ή ακόμη και «άνευ τινός ειδικεύσεως προς εν γένει κοινοπραξίαν», δηλ. ο ελληνικός νόμος προέβλεψε από τότε τη δημιουργία 2 Άλλωστε, ως «αιρετοί» χαρακτηρίζονταν από το Σύνταγμα του 1975 (άρθρ. 102 παρ. 4), οι «εκπρόσωποι τοπικών επαγγελματικών, επιστημονικών και πνευματικών οργανώσεων». 3 Νόμος ΔΝΖ (4057) «Περί συστάσεως δήμων και κοινοτήτων», ΦΕΚ 58 Α, 14/02/

64 πολυθεματικών συνδέσμων. Στην Γαλλία πάντως, οι σύνδεσμοι «πολλαπλού σκοπού» καθιερώθηκαν μόλις κατά το Μόλις το 1929, με το άρθρο 4 του Νόμου 4108/1929 5, επιτρέπεται πλέον η συμμετοχή και Δήμων στους Συνδέσμους Κοινοτήτων, με τους ίδιους όρους και προϋποθέσεις. Με το Νόμο 1065/1980 6, δηλ. πέντε χρόνια μετά τη ψήφιση του Συντάγματος και της σχετικής διάταξης στο άρθρο 102 παρ. 3, εμφανίστηκαν και στην κοινή νομοθεσία διατάξεις που προέβλεπαν τον υπό προϋποθέσεις εξαναγκασμό, με απόφαση του Νομάρχη, ενός Δήμου ή μιας Κοινότητας να συμμετάσχει σε υφιστάμενο σύνδεσμο, αλλά και ενός Συνδέσμου να αποδεχθεί έναν «ανεπιθύμητο» ΟΤΑ στους κόλπους του. Και με τις νέες ρυθμίσεις αποκλείονταν λοιπόν η με κρατική πρωτοβουλία ίδρυση νέου συνδέσμου, ενώ η αναγκαστική συμμετοχή σε υφιστάμενο σύνδεσμο μπορούσε να γίνει μόνο αν εκπληρώνονταν οι, σε ορισμένες περιπτώσεις ιδιαίτερα δυσχερείς, όροι που έθετε ο νομοθέτης, και εφόσον υπήρχε, βέβαια, το απαιτούμενο πολιτικό θάρρος για την λήψη αντιδημοτικών μέτρων. Έτσι, σύμφωνα με τον τότε νόμο (Ν. 1065/1980, άρθρ. 138 παρ. 4): «Με απόφαση του νομάρχη μπορεί να γίνει υποχρεωτική για ένα δήμο ή για μια κοινότητα η συμμετοχή σε σύνδεσμο του ίδιου νομού, που έχει συσταθεί, εφ όσον συντρέχουν όλες οι ακόλουθες προϋποθέσεις: α) αν στο σύνδεσμο μετέχει το ένα τρίτο (1/3) τουλάχιστον των δήμων και των κοινοτήτων του νομού, β)αν αποφασίσει τη συμμετοχή το διοικητικό συμβούλιο του συνδέσμου με την απόλυτη πλειοψηφία του συνολικού αριθμού των μελών του και γ) αν οι ανάγκες των κατοίκων δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν διαφορετικά.» Εξάλλου, σύμφωνα με το άρθρ. 138 παρ. 5 Ν. 1065/1980, τρίτο εδάφιο: Αν το διοικητικό συμβούλιο του συνδέσμου αρνείται αδικαιολόγητα, με οποιονδήποτε τρόπο, να αποδεχθεί τη συμμετοχή στο σύνδεσμο ενός δήμου ή μας κοινότητας, η συμμετοχή γίνεται υποχρεωτική με απόφαση του νομάρχη, αν οι ανάγκες των κατοίκων δεν μπορούν ν αντιμετωπισθούν διαφορετικά, και δεν παρεμποδίζεται η εκπλήρωση του σκοπού συνδέσμου. Έτσι, κατά το 1987, το σύνολο των συνδέσμων δήμων και κοινοτήτων 7 έφθανε τους 284, από τους οποίους οι 205 ασχολούνταν με την ύδρευση, οι 13 με την άρδευση, οι 15 με την ύδρευση και την άρδευση, μόνο 16 με την αποκομιδή απορριμμάτων και 35 με 4 Βλ. Ν.-Κ. Χλέπα, Η Τοπική Διοίκηση στην Ελλάδα, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή 1999, σελ Νόμος 4108/1929 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως διατάξεων τινών της νομοθεσίας περί δήμων και κοινοτήτων», ΦΕΚ 109 Α, 20/03/ Παρ. 4 και 5, άρθρο 138, Νόμος 1065/1980 «Περί κυρώσεως Δημοτικού και Κοινοτικού Κώδικα», ΦΕΚ 168 Α, 24/07/ Σπ. Φλογαϊτη, Το Ελληνικό Διοικητικό Σύστημα, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή 1987, σελ. 326 επ. 62

65 διάφορα άλλα αντικείμενα. Ως προς την γεωγραφική κατανομή αξίζει να σημειωθεί ότι στις πρώτες θέσεις βρίσκονταν οι νομοί Αιτωλοακαρνανίας (19 σύνδεσμοι), Χανίων (16 σύνδεσμοι), Κοζάνης (15 σύνδεσμοι), Ιωαννίνων (15 σύνδεσμοι), Μεσσηνίας (15 σύνδεσμοι) και Αρκαδίας (14 σύνδεσμοι). Σε γενικές γραμμές πάντως, μέχρι την επιστράτευση νέων θεσμών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων από τον κατακερματισμό των ΟΤΑ κατά το 1984, η κρατική εξουσία εμφανίστηκε αρκετά διστακτική, ενώ και οι ίδιες οι Κοινότητες εξακολουθούσαν να μην ανταποκρίνονται στις προσδοκίες για αναβάθμιση της διακοινοτικής συνεργασίας. Ο αριθμός των συνδέσμων παρέμεινε σχετικά χαμηλός, άλλωστε τα δύο τρίτα περίπου από αυτούς ασχολούνταν με τα προβλήματα ύδρευσης και ελάχιστοι ήταν εκείνοι που είχαν περισσότερο φιλόδοξους προσανατολισμούς. Ακόμη και για την αποκομιδή των απορριμμάτων, τα περισσότερα χωριά προτιμούσαν τη συνεργασία με εργολάβους, παρά με τους γειτονικούς τους οικισμούς. Η σχετική αποτυχία του θεσμού των συνδέσμων ερμηνεύεται συνήθως με την βολική αναγωγή στους «τοπικισμούς» και τα «μικροσυμφέροντα», με αποτέλεσμα να λησμονείται η απλή αλήθεια ότι και αυτή ακόμη η αυτόβουλη διακοινοτική συνεργασία προϋποθέτει ένα minimum δυναμικό στα συμμετέχοντα μέρη, το οποίο τότε δεν υπήρχε, κατά κανόνα, στις ελληνικές κοινότητες. Ήταν δηλ. απαραίτητη η ανάληψη πρωτοβουλιών για ίδρυση συνδέσμων από το Κράτος προκειμένου να αναπτυχθεί και να αποδώσει ο θεσμός. Η αναγκαιότητα εντονότερων παρεμβάσεων από τις δειλές νομοθετικές εξουσιοδοτήσεις του ν. 1065/1980 προς τους νομάρχες για την αναγκαστική συμμετοχή ΟΤΑ σε συνδέσμους είχε συνειδητοποιηθεί από τους κυβερνώντες κατά την δεκαετία που ακολούθησε. Καταλυτική υπήρξε πάντως και ως προς αυτό το θέμα η επιρροή της ένταξης στην ΕΟΚ. Οι παλαιοί μηχανισμοί βρέθηκαν απροετοίμαστοι στην δίνη που προκαλούσε ο πακτωλός του κοινοτικού χρήματος. Η προαναφερθείσα ενεργοποίηση των παραδοσιακών πελατειακών δικτύων της υπαίθρου για την αξιοποίηση των αγροτικών επιδοτήσεων «από τις Βρυξέλλες» δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχες επιτυχίες στο μέτωπο των κοινοτικών προγραμμάτων και πρωτοβουλιών. Οι μικρές ελληνικές κοινότητες ήταν για μια ακόμη φορά αιχμάλωτες των «κέντρων» (νομαρχίες, «ταμεία», κεντρικό Κράτος και, αργότερα, Περιφέρειες) που διέθεταν τις πληροφορίες, την «τεχνογνωσία», τους πόρους, την πρόσβαση στους χώρους λήψης αποφάσεων. Η καχεξία των μικρών Κοινοτήτων δεν αποτελούσε βέβαια ελληνική ιδιορρυθμία. Εκτός από την Γαλλία (που επιστράτευε με συστηματικότητα τον θεσμό των συνδέσμων) όλες σχεδόν οι χώρες της ΕΟΚ είχαν αντιμετωπίσει κατά το πρόσφατο παρελθόν παρόμοια προβλήματα και είχαν προωθήσει ακόμη και αναγκαστικές σε πολλές περιπτώσεις - συνενώσεις των μικρών ΟΤΑ. Στην Ελλάδα επιχειρήθηκε από τα μέσα της δεκαετίας του ογδόντα η παράλληλη εφαρμογή δύο εναλλακτικών λύσεων: η δημιουργία ισχυρών 63

66 συνδέσμων «πολλαπλών σκοπών» («εθελοντικοί» Αναπτυξιακοί Σύνδεσμοι στην αρχή, «αναγκαστικά» Συμβούλια Περιοχής αργότερα), αφενός, και η προώθηση εθελοντικών, κατά κανόνα, συνενώσεων (ν. 1416/84, 1622/86), αφετέρου. Από όλους αυτούς τους νέους θεσμούς την ευρύτερη διάδοση και την μεγαλύτερη συγκριτικά επιτυχία γνώρισαν οι Αναπτυξιακοί Σύνδεσμοι που αποτέλεσαν άλλωστε και την μακροβιότερη (δεκαετή) σχετική προσπάθεια (βλ. και παρακάτω Πίνακα ). Οι εν λόγω σύνδεσμοι ακολουθούσαν το γαλλικό πρότυπο των syndicats intercommunaux a vocation multiple (SΥVOM), δηλ. των συνδέσμων «πολλαπλού σκοπού», και έτσι είχαν, κατά το νόμο (άρθρ. 23 παρ. 1 ν. 1416/1984), γενικότερους «αναπτυξιακούς σκοπούς». Εκτός από την διεύρυνση του αντικειμένου, σημαντικό νεωτερισμό αποτελούσε το γεγονός ότι ο σχηματισμός αυτών των συνδέσμων δεν ήταν τυχαίος και αυθόρμητος, αλλά βασίζονταν σε δεσμευτικό σχεδιασμό αντίστοιχων «γεωγραφικών ενοτήτων» με Κοινή Υπουργική Απόφαση (των Υπουργών Εσωτερικών και Χ.Ο.Π.) που εκδίδονταν μετά από σύμφωνη γνώμη του κατά τόπο αρμόδιου νομαρχιακού συμβουλίου. Εξάλλου, η ίδια η διαδικασία για την ίδρυση του αναπτυξιακού συνδέσμου μπορούσε πλέον να κινηθεί και με σχετική πρωτοβουλία του νομάρχη ή του νομαρχιακού συμβουλίου. Ωστόσο, η ολοκλήρωσή της προϋπέθετε την συμφωνία των ενδιαφερόμενων ΟΤΑ, ή έστω των δύο τρίτων από αυτούς, υπό την (μοναδική) προϋπόθεση να υπερβαίνει ο πληθυσμός που συγκεντρώνουν οι συμφωνούντες το πενήντα τοις εκατό του συνόλου της αντίστοιχης «γεωγραφικής ενότητας». O νέος θεσμός ενισχύθηκε με ειδικό πρόγραμμα του περιφερειακού προγράμματος Δημοσίων επενδύσεων αλλά και με ειδικές επιχορηγήσεις φορέων του δημόσιου τομέα που ρητά επέτρεψε ο νόμος (άρθρ. 23 παρ. 7 ν. 1416/1984). Ωστόσο, παράλληλα με την προετοιμασία, τη νομοθετική εισαγωγή και την ενεργοποίηση στην πράξη των αναπτυξιακών συνδέσμων, ένα Υπουργείο που συμμετείχε άμεσα στο σχεδιασμό των σχετικών «γεωγραφικών ενοτήτων (περιοχών)», δηλ. το ΥΧΟΠ, προωθούσε στο πλαίσιο του Πενταετούς Προγράμματος Κοινωνικής και Οικονομικής Ανάπτυξης ένα ευθέως ανταγωνιστικό σχέδιο: τον χωροταξικό σχεδιασμό και ειδικότερα τον καθορισμό γεωγραφικών-οικιστικών ενοτήτων στην ύπαιθρο (των πολυδιαφημισμένων τότε «ανοικτών πόλεων») που θα συγκροτούσαν την μικρότερη ανθρωπογεωγραφική μονάδα για την εξασφάλιση μιας στοιχειώδους τοπικής «αναπτυξιακής ολοκλήρωσης» και θα καταργούσαν μάλιστα όπως μεγαλόστομα διακηρύχθηκε «την διαφορά πόλης και χωριού». Παρά την συμμετοχή των ίδιων τοπικών οργάνων (των Νομαρχιακών Συμβουλίων) στις διαδικασίες και των δύο σχεδίων και την σχετική επικοινωνία που διατηρούσαν τα δύο Υπουργεία, οι 502 περιοχές των «ανοικτών πόλεων» δεν ταυτίζονταν με τις 573 «γεωγραφικές ενότητες» των αναπτυξιακών συνδέσμων. Η σύγχυση που προκλήθηκε αποτέλεσε χαρακτηριστικό αποτέλεσμα των 64

67 «στεγανοποιημένων» αντιλήψεων και πρακτικών που κυριαρχούν στους κόλπους της - μονοκλαδιακά προσανατολισμένης κεντρικής ελληνικής γραφειοκρατίας. Ωστόσο, οι «ανοικτές πόλεις» εγκαταλείφθηκαν γρήγορα, ενώ το Υπουργείο Εσωτερικών, χάρη και στους ισχυρούς δεσμούς του με τους ΟΤΑ, προώθησε στη συνέχεια με σχετική επιτυχία τον «δικό του» θεσμό, αφού από τις 585 «γεωγραφικές ενότητες» του ν. 1416/1994 ανταποκρίθηκαν τελικά οι τριακόσιοι εξήντα με 3168 ΟΤΑ. Ωστόσο, η θετική στάση ενός τόσο σημαντικού ποσοστού των κοινοτήτων και των δήμων δεν οδήγησε σε ανάλογη ακμή τους αναπτυξιακούς συνδέσμους που σχηματίσθηκαν. Το οργανωτικό σχήμα του ΝΠΔΔ που επελέγη από το νομοθέτη συνεπάγονταν αυτόματα την υπαγωγή σε αντίστοιχες διαδικασίες (λ.χ. δημ. λογιστικό) και περιορισμούς. Ιδιαίτερα επιζήμιες για την λειτουργία των νέων συνδέσμων αποδείχθηκαν έτσι στην συνέχεια οι αλλεπάλληλες αναστολές των προσλήψεων προσωπικού με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η στελέχωση και πολλοί αναπτυξιακοί σύνδεσμοι αναγκάστηκαν να υπολειτουργούν. Είναι μάλιστα χαρακτηριστική για τις δυσκολίες της αυτόβουλης διακοινοτικής συνεργασίας και η εντυπωσιακή αυτοσυγκράτηση που επέδειξαν σε αντίθεση με άλλους τομείς των δραστηριοτήτων τους οι ΟΤΑ ως προς την ίδρυση αντί ή παράλληλα με τους «δυσκίνητους» συνδέσμους διακοινοτικών επιχειρήσεων που δεν θα υπάγονταν στους προαναφερθέντες περιορισμούς: Μέχρι τις αρχές του 1997 μόλις 24 από τις 699, τότε, δημοτικές και κοινοτικές επιχειρήσεις, ήταν αποτέλεσμα της σύμπραξης περισσότερων ΟΤΑ. Οι αναπτυξιακοί σύνδεσμοι που ιδρύθηκαν σύμφωνα με το άρθρο 23 του Νόμου 1416/1984 αντιμετωπίστηκαν σε πολλές περιπτώσεις ως «πρόπλασμα» μελλοντικών συνενώσεων. Πράγματι, ο θεσμός αυτός σχεδιάστηκε ουσιαστικά ως ο πρόδρομος του «Καποδίστρια» και στόχευε, επί της αρχής, στην μετεξέλιξη των αναπτυξιακών συνδέσμων σε Δήμους. Tα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που απέδωσε στους αναπτυξιακούς συνδέσμους ο νομοθέτης ήταν: α. Η δημιουργία τους σε προκαθορισμένες γεωγραφικές ενότητες, βάσει χωροταξικού σχεδιασμού, σε αντίθεση με τους μέχρι τότε υπάρχοντες συνδέσμους, β. Η πρόβλεψη για ιδιαίτερο πρόγραμμα χρηματοδότησης των έργων των αναπτυξιακών συνδέσμων στο περιφερειακό ΠΔΕ, γ. Η επιχορήγησή των αναπτυξιακών συνδέσμων από το δημόσιο όχι μόνο για έργα, αλλά και για κάλυψη λειτουργικών δαπανών. Οι διατάξεις περί συνδέσμων στο νόμο 1416/1984 (άρθρα 21-22) τροποποιούσαν ορισμένα άρθρα του νόμου 1065/1980 «Περί Κυρώσεως Δημοτικού και Κοινοτικού Κώδικα» και προέβλεπαν, μεταξύ άλλων, ότι: εκτός από τις διατάξεις περί ταμειακής υπηρεσίας όλες οι υπόλοιπες διατάξεις περί δήμων εφαρμόζονται ανάλογα στους συνδέσμους (άρθρο 22, παρ. 5), ενώ στους αναπτυξιακούς συνδέσμους, πέρα των 65

68 ελάχιστων ιδιαίτερων διατάξεων που αφορούν τον χαρακτήρα τους ως αναπτυξιακών, εφαρμόζονται αναλογικά όλες οι διατάξεις περί συνδέσμων και δήμων. Με το Ν. 2218/1994 «Ίδρυση νομαρχιακής αυτοδιοίκησης, τροποποίηση διατάξεων για την πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση και την περιφέρεια και άλλες διατάξεις» δημιουργούνται τα Συμβούλια Περιοχής (άρθρο 48) και καταργούνται οι αναπτυξιακοί σύνδεσμοι που βρίσκονται εντός των ορίων τους, ενώ απαγορεύεται η δημιουργία νέων αναπτυξιακών συνδέσμων από 01/01/1995. Στα Συμβούλια περιοχής αποδίδονται μία σειρά συγκεκριμένες αρμοδιότητες, ενώ υποκαθιστούν τους αναπτυξιακούς συνδέσμους στο δημοκρατικό προγραμματισμό. Η διατύπωση της διάταξης άφηνε ασαφές το τι γίνεται με αναπτυξιακούς συνδέσμους που δεν βρίσκονταν εντός των ορίων συμβουλίου περιοχής. Με το νόμο 2307/1995 «Προσαρμογή νομοθεσίας αρμοδιότητας Υπουργείου Εσωτερικών στις διατάξεις για την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και άλλες διατάξεις» αφενός καταργήθηκε η πρόβλεψη για τη δημιουργία ειδικού προγράμματος για τους αναπτυξιακούς συνδέσμους στο περιφερειακό πρόγραμμα Δημοσίων επενδύσεων του νόμου 1416/1984 (άρθρο 2, παρ. 17) και αφ ετέρου, προκειμένου να επιλυθεί η ασάφεια του νόμου 2218/1994, προβλέπονταν ότι «Αναπτυξιακοί σύνδεσμοι των οποίων οι ΟΤΑ μέλη ανήκουν σε περισσότερα του ενός συμβούλια περιοχής εξακολουθούν να λειτουργούν ως σύνδεσμοι του άρθρου 190 του π.δ/τος 323/1989 και η χρονική τους διάρκεια λήγει με την εκπλήρωση του σκοπού τους» (άρθρο 2, παρ. 18). Αργότερα δημοσιεύεται το Π.Δ. 410/1995 «Κωδικοποίηση σε ενιαίο κείμενο νόμου με τίτλο «Δημοτικός και Κοινοτικός κώδικας» που ενσωματώνει, μεταξύ άλλων, τις μέχρι τότε τροποποιήσεις και συμπληρώσεις της νομοθεσίας. Ουσιαστικά δηλαδή με τη νομοθεσία αυτή οι αναπτυξιακοί σύνδεσμοι που δεν έπεσαν θύμα των Συμβουλίων Περιοχής, εξακολουθούν να λειτουργούν ως απλοί σύνδεσμοι, μέχρι την ολοκλήρωση των σκοπών τους. Επειδή βέβαια σκοπός τους είναι η ανάπτυξη της περιοχής αρμοδιότητάς τους, ουσιαστικά δεν λήγουν ποτέ. Το Π.Δ. 410/1995, με τις τροποποιήσεις του που όμως δεν αφορούσαν τους αναπτυξιακούς συνδέσμους, ίσχυσε μέχρι την έκδοση του νέου Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων, δηλ. του νόμου 3463/2006. Με το νόμο 2539/1997 «Συγκρότηση της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης» (Πρόγραμμα «Ι.Καποδίστριας») ο θεσμός των Συμβουλίων Περιοχής είχε εν τω μεταξύ καταργηθεί και τα υπάρχοντα Συμβούλια Περιοχής είτε καταργούνταν, αν περιέχονταν στα όρια ενός ΟΤΑ, είτε μετατρέπονταν σε απλούς Συνδέσμους (άρθρο 16, παρ. 6-8). Με το νέο ΚΔΚ (Νόμος 3463/2006), παρόλο που μέχρι τότε δεν είχε επέλθει κάποια αλλαγή στη νομοθεσία περί αναπτυξιακών συνδέσμων και αυτοί, με βάση τις διατάξεις του νόμου 2307/1995, εξακολουθούσαν να λειτουργούν ως απλοί Σύνδεσμοι, προστέθηκε διάταξη, στις μεταβατικές διατάξεις του κώδικα, που προβλέπει συνέχιση 66

69 της λειτουργίας των αναπτυξιακών συνδέσμων, μέχρι τη λήξη του αρχικού χρόνου λειτουργίας του χωρίς δυνατότητα παράτασης, ενώ ορίζει ότι αυτοί θα διέπονται από τις διατάξεις που ιδρύθηκαν. Η ασάφεια της διατύπωσης της διάταξης δημιούργησε πολλά προβλήματα στην ομαλή λειτουργία των αναπτυξιακών συνδέσμων, μιας και εμφανίζεται να ζητά την εφαρμογή νομοθεσίας που έχει καταργηθεί (Π.Δ. 76/1985), ενώ επί πολλά χρόνια οι αναπτυξιακοί σύνδεσμοι λειτουργούσαν σε όλα τα ζητήματα με την κάθε φορά ισχύουσα νομοθεσία (π.χ. Π.Δ. 323/1989, Π.Δ. 410/1995). Χάρτης III.1-1 Αναπτυξιακοί Σύνδεσμοι του Νομού Αττικής, 2001 Πηγή: «Αναδιάρθρωση της Διοίκησης Αυτοδιοίκησης στην Μητροπολιτική Περιοχή της Αθήνας Αττικής», 2001, Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού Στο Χάρτης III.1-1 παρουσιάζονται οι Αναπτυξιακοί Σύνδεσμοι του Νομού Αττικής όπως είχαν αποτυπωθεί στην μελέτη με τίτλο «Αναδιάρθρωση της Διοίκησης Αυτοδιοίκησης στην Μητροπολιτική Περιοχή της Αθήνας Αττικής» η οποία εκπονήθηκε το 2001 από το Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού, ύστερα από ανάθεση του Υπουργείου Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Στον χάρτη αυτόν παρουσιάζονται επίσης τα γεωγραφικά όρια του Αναπτυξιακού Συνδέσμου Δήμων Θριασίου Πεδίου και του Αναπτυξιακού Συνδέσμου Δήμων και Κοινοτήτων Λαυρεωτικής που ανήκουν στις Νομαρχίες Δυτικής και Ανατολικής Αττικής αντίστοιχα. 67

70 III.1.3 Άλλες συναφείς περιπτώσεις Συνδέσμων και δυνατότητες διαδημοτικής συνεργασίας μέσω συνδέσμων Οι περισσότεροι αναπτυξιακοί σύνδεσμοι καταργήθηκαν, μετά το Ωστόσο, ορισμένοι που δεν καλύπτονταν από τα όρια Συμβουλίου Περιοχής συνέχισαν την λειτουργία τους. Από αυτούς άλλοι ήταν σε νησιωτικές περιοχές όπου αργότερα, με το Πρόγραμμα «Καλλικράτης» εφαρμόστηκε η αρχή «ένα νησί ένας δήμος». Από τους αναπτυξιακούς συνδέσμους σε νησιωτικές περιοχές αξίζει να αναφερθούν ο Αναπτυξιακός Σύνδεσμος ΟΤΑ Ικαρίας-Φούρνων, ο Αναπτυξιακός Σύνδεσμος Ίου, ο Αναπτυξιακός Σύνδεσμος Αίγινας και ο Αναπτυξιακός Σύνδεσμος Σαλαμίνας. Από τις ηπειρωτικές περιοχές ο Αναπτυξιακές Σύνδεσμος «Σαμαρίνα» Ν. Μεσσηνίας, καθώς και οι Αναπτυξιακοί Σύνδεσμοι Τροιζηνίας (με αντικείμενο την προστασία του περιβάλλοντος, την διαχείριση των απορριμμάτων και των υδάτων) και Λαυρεωτικής ( αντίστοιχα, που εξακολούθησαν τη λειτουργία τους. Ο Αναπτυξιακός Σύνδεσμος Δυτικής Αθήνας (ΑΣΔΑ) ιδρύθηκε το 1989 μετά από κοινή απόφαση εννέα Δήμων της περιοχής και συγκεκριμένα των Δήμων Αγίας Βαρβάρας, Αγίων Αναργύρων, Αιγάλεω, Ζεφυρίου, Ιλίου, Καματερού, Περιστερίου, Πετρούπολης και Χαϊδαρίου, με σκοπό την αντιμετώπιση των υπερτοπικών και διαδημοτικών προβλημάτων της περιοχής για την οικολογική και βιώσιμη ανάπτυξή της. Στον ΑΣΔΑ συμμετείχε και ο Δήμος Κορυδαλλού, ο οποίος όμως αποχώρησε το Η Δυτική Αθήνα, αποτελεί μια γεωγραφική και αστική ενότητα που εκτείνεται από Βορειοδυτικά έως Δυτικά του Λεκανοπεδίου και ανήκει στο Δυτικό Λεκανοπέδιο. Καλύπτει μια έκταση εκταρίων και ο σημερινός πληθυσμός της ανέρχεται σε κατοίκους. Ενδιαφέρουσα περίπτωση αποτέλεσε και ο Αναπτυξιακός Σύνδεσμος Θριασίου Πεδίου, ο οποίος λειτουργούσε σε περιοχή με ιδιαίτερα οικονομικά-βιομηχανικά και οικιστικά-περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά. Ο Αναπτυξιακός Σύνδεσμος ΟΤΑ Θριασίου Πεδίου ιδρύθηκε λίγους μήνες πριν τον Αναπτυξιακό Σύνδεσμο Δυτικής Αθήνας (ΑΣΔΑ) με την 6339/ Νομαρχιακή Απόφαση του Γιώργου Ανανιάδη (ΦΕΚ Β ). Στο Σύνδεσμο αυτό συμμετείχαν οι δήμοι Ελευσίνας, Μάνδρας και Ασπροπύργου, καθώς και η Κοινότητα Μαγούλας. Μεταξύ των σκοπών του Συνδέσμου ήταν η παρακολούθηση της κατασκευής και ολοκλήρωσης του Γενικού Νοσοκομείου Ελευσίνας «Θριάσιο», η συνέχιση της λειτουργίας σταθμού ελέγχου ρύπανσης (ΣΕΛΕΡ), η ίδρυση και λειτουργία ραδιοφωνικού σταθμού, η κατασκευή οδού και κλειστού κολυμβητηρίου, η δημιουργία βιοτεχνικού πάρκου, η ανάπτυξη του περιαστικού πρασίνου, η αναδάσωση και η δημιουργία φυτωρίου, η μελέτη και κατασκευή αποχετευτικού δικτύου, η στέγαση αστέγων και η ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων σε 68

71 διάφορους τομείς. Όμως, ήδη το 2007 αποχώρησαν οι Δήμοι Ελευσίνας και Μάνδρας, ενώ με μεταγενέστερη απόφαση του Γ.Γ. Περιφέρειας Χαρ. Μανιάτη (αρ /4-1/2008, ΦΕΚ Β ) η δραστηριότητα του Συνδέσμου Θριασίου παρατάθηκε μέχρι και ορίστηκε ότι μέλη του ήταν οι Δήμοι Ασπροπύργου, Νέας Περάμου και Μαγούλας, ενώ προστέθηκαν σκοποί όπως η δημιουργία διαδημοτικού νεκροταφείου, η συμμετοχή στη διαχείριση του φυσικού αερίου, καθώς και η μελέτη και ο εμπλουτισμός του υδροφόρου ορίζοντα. Αργότερα (ΦΕΚ 1859Β / ) εκδόθηκε η απόφαση 41/2011 του Δ.Σ. για «Λήψη απόφασης για λύση του Αναπτυξιακού Συνδέσμου Θριασίου Πεδίου, σύμφωνα με παρ. 1, αρθ. 250 του Ν. 3463/2006 (ΚΔΚ)». Ενδιαφέρουσες περιπτώσεις αποτελούν ορισμένοι ειδικοί σύνδεσμοι ΟΤΑ που δραστηριοποιούνται στην Αττική, ιδίως δε αυτοί που ασχολούνται με τους ορεινούς όγκους και το περιβάλλον. Από αυτούς, πολύ γνωστός είναι ο ΣΠΑΠ. Το Σύνδεσμο Δήμων για την Προστασία και την Ανάπλαση του Πεντελικού σήμερα απαρτίζουν 12 Δήμοι της Αττικής, μετά και τις συνενώσεις δήμων και κοινοτήτων που προώθησε η εφαρμογή του προγράμματος «Καλλικράτης». Ο Σύνδεσμος Δήμων για την Προστασία και την Ανάπλαση και Προστασία του Πεντελικού έχει ιδρυθεί από τις 5 Φεβρουαρίου 1992 από τους δήμους Κηφισιάς, Νέας Ερυθραίας, Βριλησσίων, Μελισσίων και τις κοινότητες Πεντέλης, Νέας Πεντέλης και Εκάλης. Σταδιακά προστέθηκαν και άλλα μέλη ώστε το 2010, πριν τον Καλλικράτη, ο Σύνδεσμος είχε φτάσει να αριθμεί 23 δήμους και κοινότητες. Ο Σύνδεσμος Προστασίας & Ανάπτυξης Υμηττού (ΣΠΑΥ), ιδρύθηκε το 1992, με βασικό σκοπό την προστασία του δάσους του Υμηττού από φυσικές και ανθρωπογενείς απειλές και περιελάμβανε 9 ΟΤΑ μέλη και συγκεκριμένα τους Δήμους Αγ. Παρασκευής, Χολαργού, Παπάγου, Ζωγράφου, Καισαριανής, Βύρωνα, Ηλιούπολης, Αργυρούπολης, Γλυφάδας. Με την 273/ Απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής, εντάχθηκαν στον ΣΠΑΥ και οι υπόλοιποι Δήμοι που περιβάλλουν τον Υμηττό, δηλ. οι Δήμοι Βούλας, Βουλιαγμένης, Βάρης, Κρωπίας, Παιανίας και Γλυκών Νερών. Ο Σύνδεσμος Δήμων και Κοινοτήτων για την Προστασία και Ανάπτυξη της Πάρνηθας (Σ.Υ.Ν.Π.Α)» είχε ιδρυθεί από το 1994, μετά από σχετικές αποφάσεις των δημοτικών Συμβουλίων Ν. Ερυθραίας, Αυλώνας, Κηφισιάς, Αχαρνών, Μεταμόρφωσης, Ζεφυρίου. Το 2004 προστέθηκε στους σκοπούς του ΣΥΝΠΑ η αντιμετώπιση του προβλήματος «δημιουργίας και διαχείρισης νεκροταφείου» στο χώρο ευθύνης του συνδέσμου, ενώ το 2013 αποχώρησε ο Δήμος Κηφισιάς και το 2014 εντάχθηκε και ο Δήμος Ασπροπύργου στον ΣΥΝΠΑ. Σήμερα ο ΣΥΝΠΑ έχει έξι μέλη (Ασπρόπυργος, Αχαρνές, Διόνυσος, Μεταμόρφωση, Φυλή, Ωρωπός) 69

72 Ο «Σύνδεσμος Δήμων για την Προστασία και Ανάπλαση των Τουρκοβουνίων» (ΣΠΑΤ), δημιουργήθηκε το 2008 και σε αυτόν συμμετέχουν οι Δήμοι Γαλατσίου, Νέας Ιωνίας και Φιλοθέης-Ψυχικού. Ο Περιβαλλοντικός Σύνδεσμος Δήμων Αθήνας Πειραιά (ΠΕΣΥΔΑΠ) ιδρύθηκε το 1983 με στόχο την μελέτη των διαδημοτικών προβλημάτων των περιοχών που καλύπτουν οι Δήμοι μέλη του, την παροχή συμβουλών σε θέματα περιβάλλοντος, τη διενέργεια μετρήσεων και την παρακολούθηση της κατάστασης του περιβάλλοντος, καθώς και την εκπόνηση μελετών, έργων και ερευνητικών προγραμμάτων σχετικών με το περιβάλλον. Σήμερα, ο ΠΕΣΥΔΑΠ έχει 18 δήμουςμέλη που είναι οι: Αγία Βαρβάρα, Άγ Ανάργυροι & Καματερό, Αθήνα, Αιγάλεω, Αχαρνές, Κερατσίνι & Δραπετσώνα, Κηφισιά, Κορυδαλλός, Λυκόβρυση - Πεύκη, Μοσχάτο & Ταύρος, Νέα Σμύρνη, Νέα Φιλαδέλφεια & Χαλκηδόνα, Νίκαια & Αγ. Ι. Ρέντης, Πειραιάς, Πέραμα, Περιστέρι, Σαλαμίνα, Χαϊδάρι. Ο ΠΕΣΥΔΑΠ καλύπτει συνολικά πληθυσμό περίπου κατοίκων και έχει εκπονήσει την Αναπτυξιακή Στρατηγική Πολύ πρόσφατα (ΦΕΚ Β 1215 της 6 ης Απριλίου 2017), ιδρύθηκε και «Σύνδεσμος Δήμων Νοτίου Αττικής (Συ.Δ.Ν.Α.)». Στον ΣΥΔΝΑ συμμετέχουν οι εξής Δήμοι της Περιφερειακής Ενότητας του Νότιου Τομέα Αττικής: Δήμος Καλλιθέας Δήμος Παλαιού Φαλήρου Δήμος Αλίμου. Σύμφωνα με την ιδρυτική του πράξη, σκοπός του ΣΥΔΝΑ είναι «η κοινή ανάπτυξη των Δήμων του παραλιακού μετώπου και των Δήμων της περιοχής, η περιβαλλοντική προστασία και αναβάθμιση τους, λόγω και της αυξημένης προσέλευσης πολιτών απ' όλη την Αττική για επίσκεψη στην παραλία και στους χώρους και τις εκδηλώσεις του Κέντρου Πολιτισμού «Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος»» Η λειτουργία των διαδημοτικών συνδέσμων στην Αττική καλύπτει ανάγκες και σημαντικά κενά που προκύπτουν από την διοικητική διάρθρωση και τη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης και της αυτοδιοίκησης στη μητροπολιτική περιοχή της Αττικής και ιδίως στο λεκανοπέδιο. Ειδικότερα, η δημιουργία της πολύ μεγάλης, αυτοδιοικούμενης, πλέον, μητροπολιτικής Περιφέρειας το 2011, η διατήρηση ενός σχετικά μεγάλου αριθμού δήμων, παρά τις συνενώσεις στο λεκανοπέδιο και οι δυσκολίες συντονισμού που προκύπτουν από την στεγανοποίηση πολλών κλαδικών κρατικών υπηρεσιών (λχ. των δασαρχείων) έναντι άλλων, αφήνουν ζωτικό χώρο για διαδημοτική δράση, η οποία αναπτύσσεται καλύπτοντας ένα κρίσιμο κενό μεταξύ Περιφέρειας και Δήμων, ενώ λειτουργεί και οριζόντια, σπάζοντας στεγανά και δημιουργώντας γέφυρες συνεργασίας μεταξύ «καθετοποιημένων» κλάδων της διοίκησης που δύσκολα συντονίζονται και συνεργάζονται με άλλους φορείς. 70

73 III Δυνατότητες συμμετοχής ενός συνδέσμου σε συμβάσεις διαδημοτικής ή διαβαθμιδικής συνεργασίας Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημανθούν οι δυνατότητες συμμετοχής ενός συνδέσμου σε συμβάσεις διαδημοτικής ή διαβαθμιδικής συνεργασίας. Έτσι, εκτός από τον παλιό και δοκιμασμένο θεσμό των προγραμματικών συμβάσεων (άρθρο 100 σήμερα του ν. 3852/2010 «Καλλικράτης») αξίζει να σημειωθούν οι ρυθμίσεις του άρθρου 99 του ίδιου νόμου: «Άρθρο 99 Συμβάσεις διαδημοτικής ή διαβαθμιδικής συνεργασίας 1. Δήμοι της ίδιας περιφέρειας ή όμοροι δήμοι μπορούν να συνάπτουν μεταξύ τους συμβάσεις, με τις οποίες αναλαμβάνουν την άσκηση αρμοδιότητας για λογαριασμό τους ή την υποστήριξη της άσκησής της. Στις συμβάσεις αυτές μπορεί να συμμετέχει και νομικό πρόσωπο Δημοσίου δικαίου του δήμου που αναλαμβάνει την αρμοδιότητα ή σύνδεσμος στον οποίον μετέχει ο δήμος που αναλαμβάνει την αρμοδιότητα. Οι συμβάσεις αυτές καλούνται «συμβάσεις διαδημοτικής συνεργασίας». 2. Δήμοι της ίδιας περιφέρειας και η οικεία περιφέρεια μπορούν να συνάπτουν μεταξύ τους συμβάσεις συνεργασίας, με τις οποίες αναλαμβάνουν την άσκηση αρμοδιότητας ή την υποστήριξη της άσκησής της, για λογαριασμό ενός ή περισσοτέρων των συμβαλλόμενων μερών. Στις συμβάσεις αυτές μπορεί να συμμετέχει και νομικό πρόσωπο Δημοσίου δικαίου ή σύνδεσμος στον οποίο μετέχει ο φορέας που αναλαμβάνει την αρμοδιότητα. Οι συμβάσεις αυτές καλούνται «συμβάσεις διαβαθμιδικής συνεργασίας». 3. Στις συμβάσεις των δύο προηγούμενων παραγράφων ορίζεται, ιδίως, ο τρόπος άσκησης της ανατιθέμενης αρμοδιότητας ή υποστήριξης της άσκησής της και οι υποχρεώσεις των συμβαλλόμενων μερών, και ειδικότερα: α) Ο σκοπός και η διάρκεια της σύμβασης. β) Η διάθεση του προσωπικού των συμβαλλομένων ή η σύσταση θέσεων προσωπικού ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου, με τον Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας (Ο.Ε.Υ.) του φορέα που αναλαμβάνει την άσκηση της αρμοδιότητας, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. γ) Η διάθεση μηχανολογικού εξοπλισμού, οχημάτων και άλλων τεχνικών μέσων ή ακινήτων και εγκαταστάσεων για την εξυπηρέτηση του σκοπού της σύμβασης. δ) Τα ποσά χρηματοδότησης των επενδυτικών και των λειτουργικών δαπανών για την εφαρμογή της σύμβασης. Τα έσοδα αυτά μπορούν να προέρχονται από τέλη, δικαιώματα και εισφορές, τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους (Κ.Α.Π.), τη Συλλογική Απόφαση Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Σ.Α.Τ.Α.) ή τα Αναπτυξιακά Προγράμματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. ε) Το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής της σύμβασης. στ) Το όργανο παρακολούθησης της εφαρμογής της σύμβασης. 4. Οι προβλεπόμενες στη σύμβαση δαπάνες εγγράφονται ως υποχρεωτικές στους προϋπολογισμούς των συμβαλλόμενων φορέων και αποδίδονται στον αναλαμβάνοντα την αρμοδιότητα φορέα. 71

74 5. Τα χρησιμοποιούμενα τεχνικά μέσα και εγκαταστάσεις μπορεί να φέρουν ως διακριτικό τον τίτλο «Διαδημοτική Συνεργασία...» ή «Διαβαθμιδική Συνεργασία», αντίστοιχα, που συμπληρώνεται με τα ονόματα των συμβαλλόμενων φορέων ή με άλλο όνομα δηλωτικό της γεωγραφικής ενότητας των φορέων αυτών. 6. Οι αποφάσεις των οικείων συμβουλίων για την έγκριση συμβάσεων διαδημοτικής ή διαβαθμιδικής συνεργασίας λαμβάνονται με την απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των μελών εκάστου. 7. Με απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης μπορεί να ρυθμίζεται κάθε αναγκαία λεπτομέρεια για την εφαρμογή του παρόντος άρθρου.» (οι υπογραμμίσεις είναι δικές μας). Είναι σαφές ότι οι εν λόγω συμβάσεις δεν περιορίζονται, όπως οι προγραμματικές συμβάσεις στη «μελέτη και εκτέλεση έργων και προγραμμάτων ανάπτυξης μιας περιοχής, καθώς και για την παροχή υπηρεσιών κάθε είδους» (άρθρο 100 παρ. 1 ν. 3852/2010) ή στην «παροχή υπηρεσιών με αντικείμενο τη βεβαίωση και είσπραξη τελών, δικαιωμάτων, εισφορών και προστίμων» (άρθρο 100 παρ. 6 ν. 3852/2010). Εν προκειμένω, οι συμβάσεις αυτές αφορούν άσκηση αρμοδιοτήτων ή υποστήριξη της άσκησής τους, είναι δε εμφανής που δίνεται η δυνατότητα σε συνδέσμους να αναλάβουν συναφή ρόλο βάσει μιας τέτοιας σύμβασης, και μάλιστα όχι μόνο ως προς αρμοδιότητες δήμου(ων), αλλά ακόμη και ως προς αρμοδιότητες της Περιφέρειας που θα μπορούσαν να ασκηθούν καλύτερα στο ιδιαίτερα κρίσιμο διαδημοτικό επίπεδο της μητροπολιτικής περιφέρειας. Σήμερα, στην Αττική λειτουργεί ως διαβαθμιδικός σύνδεσμος ο ΕΔΣΝΑ. Ο Ειδικός Διαβαθμιδικός Σύνδεσμος Νομού Αττικής συστάθηκε με την με αρ.52546/ απόφαση του Υφυπουργού Εσωτερικών σύμφωνα με την πρόβλεψη του άρθρου 211 του Ν. 3852/2010 Καλλικράτης περί Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Περιφέρειας Αττικής. Σύμφωνα με το άρθρο 211 του Ν. 3852/2010 (Καλλικράτης) στον Ειδικό Διαβαθμιδικό Σύνδεσμο Νομού Αττικής μετέχουν η μητροπολιτική περιφέρεια Αττικής και υποχρεωτικά όλοι οι δήμοι του Νομού Αττικής. Αποτελεί καθολικό διάδοχο της προγενέστερης μορφής του Συνδέσμου, του ΕΔΣΝΑ. Η ουσιώδης τροποποίηση που υπήρξε στη σύσταση του ήταν ότι μετατράπη σε διαβαθμιδικό, εκπροσωπούνται δηλαδή πλέον σε αυτόν και α' και ο β' βαθμός αυτοδιοίκησης. Η συνύπαρξη αυτή αποτυπώνεται στη σύνθεση των συλλογικών του οργάνων, του Διοικητικού Συμβουλίου και της Εκτελεστικής Επιτροπής. Σκοπός του Συνδέσμου είναι η προσωρινή αποθήκευση, η επεξεργασία, η μεταφόρτωση, η ανακύκλωση και η εν γένει αξιοποίηση και διάθεση των στερεών αποβλήτων, η λειτουργία σχετικών εγκαταστάσεων, η κατασκευή μονάδων επεξεργασίας και 72

75 αξιοποίησης, καθώς και η αποκατάσταση υφισταμένων χώρων εναπόθεσης (ΧΑΔΑ) εντός της χωρικής αρμοδιότητας της Περιφέρειας Αττικής. Σημαντικό πρόβλημα ως προς τη λειτουργία του ΕΔΣΝΑ σήμερα αποτελεί η υπεραντιπροσώπευση της Περιφέρειας Αττικής στα όργανά του, με δεδομένο το γεγονός ότι και στην Αττική οι Δήμοι είναι αυτοί που έχουν την ευθύνη για το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής και εν γένει διαχείρισης των απορριμμάτων, ενώ αυτοί είναι και οι φορείς που χρηματοδοτούν τον ΕΔΣΝΑ με σημαντικό μέρος των τελών που καταβάλουν οι δημότες τους. Από τις πολλές άλλες μορφές διαδημοτικής συνεργασίας στην Αττική που αφορούν δημόσιες λειτουργίες των δήμων, αξίζει να αναφερθεί το Διαδημοτικό Δίκτυο Υγείας Ο.Τ.Α. στο οποίο συμμετείχαν οι Δήμοι Αγίας Παρασκευής, Αγ. Αναργύρων, Αλίμου, Αργυρούπολης, Βύρωνα, Γαλατσίου, Δάφνης, Ελληνικού, Ζωγράφου, Καισαριανής, Κηφισιάς, Λυκόβρυσης, Μελισσίων, Μεταμόρφωσης, Ν. Ιωνίας, Ν. Φιλαδέλφειας, Παλλήνης, Πετρούπολης, Πεύκης, Πόρου, Χαϊδαρίου, Χαλανδρίου, Ψυχικού και Κορυδαλλού. Σημαντικές ήταν επίσης οι διαδημοτικές πρωτοβουλίες σε θέματα εξαρτήσεων και προαγωγής της υγείας με τη δημιουργία κέντρων, τα περισσότερα από τα οποία λειτούργησαν με την συνεργασία του Ο.ΚΑ.ΝΑ και είχαν ως σκοπό έχουν την παροχή πληροφόρησης και την παροχή συνδρομής σε εξαρτημένα άτομα σε συνεργασία με εξειδικευμένο προσωπικό. Σήμερα, αν δεν συνυπολογιστεί ο ΕΔΣΝΑ (όπου συμμετέχουν υποχρεωτικά όλοι οι δήμοι), μόλις 13 από τους 66 δήμους της Αττικής δεν συμμετέχουν σε κάποιον ενεργό και σημαντικό σύνδεσμο. Αξίζει να σημειωθεί ιδιαίτερα πάντως και η αποχή των νησιωτικών δήμων της Αττικής από τη δημιουργία και τη λειτουργία ενεργών συνδέσμων διαδημοτικής συνεργασίας. Οι περισσότεροι σύνδεσμοι ασχολούνται με περιβαλλοντικά ζητήματα διαδημοτικού χαρακτήρα, ενώ αισθητά μικρότερη είναι η διαδημοτική συνεργασία μέσω συνδέσμων σε κοινωνικά ζητήματα (αν και υπάρχει σημαντική συνεργασία διαμέσου περισσότερο ευέλικτων μορφών), καθώς και σε ζητήματα τεχνικών υπηρεσιών και γενικότερα συντήρησης υποδομών όπως σχολεία, παιδικοί σταθμοί, αστικός εξοπλισμός, οδοποιία κ.ά. Βέβαια είναι γνωστό ότι γενικότερο πλαίσιο που διαγράφουν η πολυαρχία, ο κατακερματισμός, η έλλειψη συντονισμού οι αλληλοσυγκρουόμενες αρμοδιότητες η έλλειψη συμπληρωματικότητας και συνέργειας και ο «συνωστισμός» στην περιοχή της Αθήνας ενός μεγάλου αριθμού φορέων τόσο του κράτους όσο και της αυτοδιοίκησης που έχουν διαφορετικά (εν όλω ή εν μέρει) γεωγραφικά πεδία αρμοδιότητας και διαφορετική εμβέλεια ως προς το εύρος των δραστηριοτήτων τους, υπονομεύει στην πράξη τις όποιες φιλότιμες προσπάθειες καταβάλλονται για την επίλυση των οξυμένων προβλημάτων στους τομείς της 73

76 ανάπτυξης, της ποιότητας ζωής, του περιβάλλοντος και της κοινωνικής αλληλεγγύης. Ωστόσο είναι σαφές ότι ανάμεσα στο επίπεδο των 66 δήμων της Αττικής και σε εκείνο της Περιφέρειας των 4 εκατομμυρίων κατοίκων, υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για αποφασιστική συμβολή των διαδημοτικών συνδέσμων στην συνεργασία και ολοκλήρωση των πολιτικών με υπέρβαση της πολυαρχίας και της αποσπασματικότητας και ειδικότερα Στην δημιουργία νέων αναπτυξιακών δυνατοτήτων, στην παροχή αποτελεσματικών και καλύτερης ποιότητας υπηρεσιών στον πολίτη, καθώς και στην συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των φορέων της Κοινωνίας των Πολιτών στην διαδικασία λήψης αποφάσεων και στην διατύπωση προτάσεων στοχεύοντας στον μέγιστο βαθμό πολιτικής και κοινωνικής νομιμοποίησης. III.2 Διοικητική υποστήριξη III.2.1 Το θεσμικό πλαίσιο της διοικητικής υποστήριξης Η μεταφορά μεγάλου όγκου αρμοδιοτήτων στους δήμους με την μεταρρύθμιση του «Καλλικράτη» έθεσε, όπως ήταν αναμενόμενο, επί τάπητος τις δυσκολίες ανταπόκρισης πολλών από τους δήμους στα νέα τους καθήκοντα. Ιδιαίτερα απαιτητικές σε ειδικευμένο προσωπικό και οργανωτικούς πόρους ήταν οι αρμοδιότητες πολεοδομικών εφαρμογών καθώς και αρμοδιότητες σχετικά με την αναγνώριση δικαιούχων και την καταβολή επιδομάτων στο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής. Ο νομοθέτης του «Καλλικράτη» κατέφυγε, για μια μεταβατική, όπως αναμενόταν τότε, περίοδο, στη λύση της διοικητικής υποστήριξης από διοικητικά ισχυρότερους δήμους και ιδίως από δήμους που «κληρονομούσαν» ειδικευμένο προσωπικό και άλλους πόρους (κτίρια, εξοπλισμό κλπ.) από τις καταργούμενες νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις. Έτσι, σύμφωνα με το άρθρο 95 του ν. 3852/2010 με τίτλο «Άσκηση πρόσθετων αρμοδιοτήτων από τους δήμους» ορίζεται ότι : «1.α) Από 1ης Ιανουαρίου 2011 ασκούνται, από τους δήμους, οι πρόσθετες αρμοδιότητες που τους απονέμονται, σύμφωνα με τις παραγράφους 1 (υπ αριθμούς 11 έως και 26), 2 (υπ αριθμούς 15 έως και 28), 3 (υπ αριθμούς Β7 έως και 25), 4, 5 (υπ αριθμούς 1 έως και 7) και 6 του προηγούμενου άρθρου. β) Η έναρξη άσκησης των λοιπών πρόσθετων αρμοδιοτήτων που περιλαμβάνονται στις παραγράφους 1 (υπ αριθμούς 27 έως και 29), 2 (υπ αριθμούς 29 έως και 39), 3 (υπ αριθμούς Β26 έως και 34) και 5 (υπ αριθμούς 8 έως 69) του προηγούμενου άρθρου πραγματοποιείται από την 1η Ιανουαρίου Αν σε δήμους του ίδιου νομού, δεν υφίστανται υπηρεσίες, με επάρκεια υλικοτεχνικής υποδομής και προσωπικού, προς άσκηση των πρόσθετων αρμοδιοτήτων που απονέμονται σε αυτούς με το άρθρο 94, περιλαμβανομένων και των τεχνικών υπηρεσιών, για τις σχετικές αρμοδιότητες παρέχεται, υποχρεωτικώς, διοικητική υποστήριξη από το δήμο της έδρας του νομού ή από άλλο εγγύτερο δήμο, όπως αυτός 74

77 ορίζεται με απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας, η οποία εκδίδεται μέχρι Για την έκδοση της προηγούμενης απόφασης, σχετικά με τον προσδιορισμό του εγγύτερου δήμου, απαιτείται προηγούμενη εισήγηση του δήμου που θα εξυπηρετηθεί διοικητικά, η οποία παρέχεται εντός μηνός αφότου ζητηθεί. Αποφασιστικές ή γνωμοδοτικές αρμοδιότητες, οι οποίες προβλέπονται από την κείμενη νομοθεσία για τα μονομελή ή συλλογικά αιρετά όργανα ασκούνται από τον οικείο δήμο. 3. Ο δήμος της έδρας του νομού παρέχει, επίσης, διοικητική υποστήριξη για την έκδοση οικοδομικών αδειών. Εάν η οικεία αρμοδιότητα έχει απονεμηθεί με σχετικό προεδρικό διάταγμα, που εκδόθηκε κατ εξουσιοδότηση του άρθρου 61 του ν. 947/1979 (ΦΕΚ 69 Α ) σε άλλους δήμους του ίδιου νομού, οι δήμοι αυτοί εξακολουθούν να την ασκούν. 4. Η διοικητική υποστήριξη για την άσκηση των αρμοδιοτήτων των προηγούμενων παραγράφων από το δήμο της έδρας του νομού παρέχεται μέχρι (έχει πλέον επεκταθεί έως 31/12/2016) Μέχρι την ίδια ημερομηνία οι λοιποί δήμοι του ίδιου νομού υποχρεούνται να έχουν οργανώσει αντίστοιχες υπηρεσιακές μονάδες. 5. Σε όσους δήμους λειτουργούν αποκεντρωμένες υπηρεσίες των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων με αρμοδιότητες της παραγράφου 1α του παρόντος οι υπηρεσίες αυτές καταργούνται και οι αρμοδιότητές τους, από , ασκούνται από τους αντίστοιχους δήμους. Η στελέχωση των οικείων υπηρεσιών των ανωτέρω δήμων γίνεται με μετάταξη των υπαλλήλων των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων που υπηρετούν στις καταργούμενες κατά το προηγούμενο εδάφιο υπηρεσίες. Το προσωπικό τους μετατάσσεται στον αντίστοιχο δήμο, όπου λειτουργούσε η καταργούμενη αποκεντρωμένη νομαρχιακή υπηρεσία, με ανάλογη εφαρμογή της διαδικασίας που ορίζεται στις παραγράφους 1 έως και 7 του άρθρου 257 του παρόντος νόμου.» (οι υπογραμμίσεις είναι δικές μας) Αργότερα εκδόθηκε η από Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΦΕΚ 256 Α ) με την οποία και ειδικότερα στο άρθρο 1 αυτής ορίζεται ότι: «1. Ο χρόνος έναρξης άσκησης από τους δήμους των αρμοδιοτήτων των άρθρων 94 και 204 του ν. 3852/2010 (Α 87), που τους μεταβιβάζονται στο πλαίσιο των οριζομένων στη περ.β της παρ.1 του άρθρου 95 και στο πρώτο εδάφιο της παρ.1 του άρθρου 206 του ιδίου νόμου, κατά τη διάρκεια εφαρμογής του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής , ως ισχύει, καθορίζεται αναλόγως με σχετικές αποφάσεις του Υπουργού Εσωτερικών και του Υπουργού Οικονομικών σε ζητήματα αρμοδιότητάς του, καθώς και κάθε άλλου καθ ύλην αρμόδιου Υπουργού, όπου συντρέχει περίπτωση, έπειτα από γνώμη της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ). 2. Mε όμοιες αποφάσεις του Υπουργού Εσωτερικών, καθορίζεται αναλόγως ο χρόνος έναρξης άσκησης από τους δήμους των αρμοδιοτήτων που μεταβιβάστηκαν σε αυτούς στο πλαίσιο των οριζομένων στην περ.α, της παρ.1, του άρθρου 95 του ν.3852/2010, για τις οποίες παρέχεται διοικητική υποστήριξη. Μέχρι την έκδοση των σχετικών αποφάσεων, συνεχίζουν να έχουν εφαρμογή οι ρυθμίσεις των παρ. 2,3 και 4 και της περ. α της παρ. 6 του άρθρου 95 και του δεύτερου εδαφίου της παρ. 1 του άρθρου 206 του ανωτέρω νόμου, κατά παρέκκλιση της προβλεπόμενης σε αυτά σχετικής προθεσμίας. Κάθε γενική ή ειδική διάταξη που ρυθμίζει αντίθετα με τα ανωτέρω καταργείται από της Δημοσιεύσεως του παρόντος..». Η ανωτέρω ρύθμιση κοινοποιήθηκε στους Δήμους της Χώρας με την αριθμ. 532/ εγκύκλιο του Υπουργείου Εσωτερικών, με την οποία δόθηκαν επεξηγήσεις επί της 75

78 διαδικασίας και του χρόνου έναρξης άσκησης των πρόσθετων αρμοδιοτήτων από τον κάθε Δήμο. Σύμφωνα επομένως με όλα τα ανωτέρω, ο χρόνος έναρξης άσκησης από τον κάθε Δήμο, των πρόσθετων μεταβιβαζόμενων αρμοδιοτήτων και για τις οποίες ήδη παρέχεται διοικητική υποστήριξη (ή ασκούνται ακόμα από υπηρεσίες του δήμου της έδρας του νομού ή άλλου εγγύτερου δήμου), δεν άρχεται από τις προθεσμίες του άρθρου 95 του Ν.3852/2010, αλλά καθορίζεται αναλόγως με αποφάσεις του υπουργού Εσωτερικών και κάθε άλλου αρμόδιου υπουργού, είτε μεμονωμένα είτε κατά τομείς. Επιπλέον με τις εν λόγω αποφάσεις του υπουργού καθορίζεται και ο χρόνος λήξης παροχής της διοικητικής υποστήριξης, καθώς και λοιπά θέματα προσωπικού, απόδοσης πόρων και υλικοτεχνικής υποδομής. Επομένως και μέχρι την έκδοση των υπουργικών αποφάσεων εξακολουθούν οι ρυθμίσεις του άρθρου 95 του Ν.3852/2010, ήτοι η παροχή διοικητικής υποστήριξης άρα και ο τρόπος άσκησης των πρόσθετων αρμοδιοτήτων μέχρι τώρα, κατά παρέκκλιση κάθε τιθέμενης προθεσμίας. Τέλος με τον ν. 4257/2014 (ΦΕΚΑ 93) και στο άρθρο 31 του ν. 4257/2014 ορίζεται ότι «1. Στο τέλος της παρ. 1 του άρθρου 1 της, από , πράξης νομοθετικού περιεχομένου, όπως κυρώθηκε με το άρθρο 1 του ν. 4147/2013, προστίθεται εδάφιο, ως εξής: «Μέχρι την έκδοση των σχετικών αποφάσεων, συνεχίζουν να έχουν εφαρμογή οι ρυθμίσεις της περίπτωσης α της παρ. 6 του άρθρου 95 και του δεύτερου εδαφίου της παρ. 1 του άρθρου 206 του ανωτέρω νόμου, κατά παρέκκλιση της προβλεπόμενης σε αυτά σχετικής προθεσμίας.» 2. Η παρ. 2 του άρθρου 1 της, από , πράξης νομοθετικού περιεχομένου, όπως κυρώθηκε με το άρθρο 1 του ν. 4147/2013 αντικαθίσταται, ως εξής: «2. Χρόνος έναρξης άσκησης από τους δήμους των αρμοδιοτήτων που μεταβιβάστηκαν σε αυτούς στο πλαίσιο των οριζόμενων στην περίπτωση α της παρ. 1 του άρθρου 95 του ν. 3852/2010, για τις οποίες παρέχεται διοικητική υποστήριξη, ορίζεται το τέλος της διάρκειας εφαρμογής του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής Μέχρι το τέλος της διάρκειας εφαρμογής του ανωτέρω Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου συνεχίζουν να έχουν εφαρμογή οι ρυθμίσεις των παραγράφων 2, 3 και 4 του άρθρου 95 του ν. 3852/2010, κατά παρέκκλιση της προβλεπόμενης σε αυτά σχετικής προθεσμίας. Από τον συνδυασμό όλων των ανωτέρω νομοθετημάτων προκύπτει ότι ο ν. 3852/2010 (Πρόγραμμα «Καλλικράτης») προέβλεψε για τους νεοσύστατους Δήμους στους οποίους κατά την σύστασή τους δεν υπήρχαν υπηρεσίες με επάρκεια υλικοτεχνικής υποδομής και προσωπικού για την άσκηση των μεταβιβαζόμενων με τον ως άνω νόμο, νέων πρόσθετων αρμοδιοτήτων την δυνατότητα της διοικητική υποστήριξης τους από τον Δήμο της έδρας του νομού ή άλλο εγγύτερο Δήμο όπως αυτός θα ορίζονταν με απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης η οποία θα εκδίδονταν μέχρι την , ενώ η διοικητική υποστήριξη αυτών θα παρέχονταν μέχρι την Η 76

79 δε έκδοση της π.ν.π. ουσιαστικά και τυπικά παρέτεινε την καταληκτική προθεσμία της διοικητικής υποστήριξης που ήδη παρέχεται από την απαρχή του ν. 3852/2010 (Πρόγραμμα «Καλλικράτης»). Εν τω μεταξύ βέβαια δόθηκε και νέα παράταση της διοικητικής υποστήριξης, για τελευταία φορά με το άρθρο 77 ν. 4445/2016 έως τις Άλλωστε και το ίδιο το Υπουργείο Εσωτερικών με την με αριθμό 523/ εγκύκλιο του έχει διευκρινίσει ότι η ρύθμιση θεμάτων άσκησης από τους Δήμους των μεταφερόμενων με τα άρθρα 94 και 204 του ν. 3852/2010 αρμοδιοτήτων από την π.ν.π. αφορούν «α) τις αρμοδιότητες για τις οποίες ως χρόνος έναρξης άσκησής τους από τους δήμους οριζόταν η 1η Ιανουαρίου 2013 (άρθρα 95, παρ. 1β και 206) και ασκούνται τώρα από τις περιφέρειες και β) τις αρμοδιότητες που έχουν ήδη μεταφερθεί στους δήμους, για τις οποίες όμως παρέχεται διοικητική υποστήριξη (άρθρο 95, παρ. 2)». Ως εκ τούτου καθίσταται σαφές ότι με την έκδοση της π.ν.π. και μέχρι την έκδοση του ν. 4257/2014 ο νομοθέτης παρέτεινε ένα εγκαθιδρυμένο καθεστώς που δημιουργήθηκε από την απαρχή του ν.3852/2010 (Πρόγραμμα «Καλλικράτης»). Σχετικώς, η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ 4779/2014 ) έκρινε τα εξής: «Ειδικότερα, στους ανωτέρω δήμους ανατέθηκε η άσκηση των εν λόγω αρμοδιοτήτων στην κτηματική τους περιφέρεια οριστικά, ενώ η άσκηση των αυτών αρμοδιοτήτων στην περιφέρεια των λοιπών δήμων που δεν έχουν επάρκεια προσωπικού και υλικοτεχνικής υποδομής και τους οποίους προηγουμένως εξυπηρετούσαν οι πολεοδομικές υπηρεσίες των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων ανατέθηκε στους ίδιους δήμους προσωρινά και έως , με τη μορφή της παροχής «διοικητικής υποστήριξης». Στη συνέχεια, με το άρθρο 1 της από Π.Ν.Π. ορίσθηκε ότι οι δήμοι οι οποίοι είναι αρμόδιοι για τα προαναφερθέντα θέματα συνεχίζουν να παρέχουν διοικητική υποστήριξη μέχρι το τέλος του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2013?2016, εκτός αν στον οικείο δήμο, προς τον οποίο παρέχεται διοικητική υποστήριξη, ανατέθηκε η άσκηση των σχετικών αρμοδιοτήτων με τη διαδικασία που προβλέφθηκε αρχικώς στο άρθρο 1 παρ. 2 της από Π.Ν.Π.,..Περαιτέρω, οι ρυθμίσεις της από Π.Ν.Π., με τις οποίες παρατάθηκε η άσκηση των εν λόγω αρμοδιοτήτων από τους δήμους που παρέχουν διοικητική υποστήριξη κατά το άρθρο 95 του ν. 3852/2010, δεν αντιβαίνουν προς το άρθρο 102 του Συντάγματος, διότι η υποχρέωση για την παροχή διοικητικής υποστήριξης ορίσθηκε για μεταβατικό χρονικό διάστημα και μέχρι την ολοκλήρωση του μεσοπρόθεσμου πλαισίου Δημοσιονομικής στρατηγικής , ώστε να καταστεί εφικτή η οργάνωση των αναγκαίων υπηρεσιών και η πρόσληψη του απαιτουμένου προσωπικού για την ανάληψη των προαναφερθεισών αρμοδιοτήτων από όλους τους δήμους της Χώρας. Άλλωστε, για τον σκοπό αυτό οι οικείοι δήμοι, που παρέχουν διοικητική υποστήριξη στους ανωτέρω τομείς, ενισχύθηκαν με τη μετάταξη του προσωπικού που υπηρετούσε στις πολεοδομικές υπηρεσίες των νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων» (οι υπογραμμίσεις είναι δικές μας) Το εν λόγω καθεστώς παροχής διοικητικής υποστήριξης προϋπέθετε, για την έναρξη εφαρμογής τους και την τήρηση μιας συγκεκριμένης διαδικασίας μετάβασης που 77

80 προέβλεπε και οργάνωσε ο νόμος. Η σχετική διαδικασία και οι ενέργειες για την παροχή διοικητικής υποστήριξης αναφέρονται αναλυτικά τόσο με την υπουργική απόφαση 74532/2010 όσο και με την εγκύκλιο 3/ του Υπουργείου Εσωτερικών. Στην ανωτέρω Εγκύκλιο 3 αναφέρεται ότι: «Έκδοση διοικητικών πράξεων -Στέγαση υπηρεσιών και λειτουργία πρωτοκόλλου. Οι διοικητικές πράξεις που εκδίδονται στο πλαίσιο της διοικητικής υποστήριξης, εκδίδονται από το δήμο που παρέχει τη διοικητική υποστήριξη. Σε κάθε πράξη πρέπει να αναφέρεται ειδικά στο προοίμιό της, ότι εκδίδεται βάσει της διάταξης του άρθρου 95 παρ. 2 του ν.3852/2010, καθώς και ο δήμος ή η δημοτική ενότητα για την οποία εκδίδεται.» Εξάλλου, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 3 της υπ αριθμ /2010 ΥΑ, οι αιτήσεις των πολιτών για αρμοδιότητες για τις οποίες παρέχεται διοικητική υποστήριξη (πολεοδομία, πρόνοια, τεχνικές υπηρεσίες) κατατίθενται στους Δήμους που παρέχουν την διοικητική υποστήριξη. Με την προϊούσα αποψίλωση των δημοτικών υπηρεσιών από ειδικευμένο προσωπικό, ανάγκες διοικητικής υποστήριξης μπορούν βέβαια να προκύψουν και μετά τον Καλλικράτη, για άλλους δήμους. Μια τέτοια περίπτωση παροχής διοικητικής στήριξης μετά το 2011 προς τους δήμους που αντιμετωπίζουν εκ των υστέρων ελλείψεις προσωπικού δεν καλύπτεται από τις διατάξεις των παρ. 2 και 3 του άρθρου 95 παρ. 2 και 3 του ν. 3852/2010. Πράγματι, οι διατάξεις αυτές του νόμου του «Καλλικράτη» αφορούσαν τους δήμους οι οποίοι δεν ήταν σε θέση να ασκήσουν τις πρόσθετες αρμοδιότητες του άρθρου 94 του ν. 3852/2010 από και για το λόγο αυτό επελέγη η προσωρινή και μεταβατική λύση της παροχής διοικητικής υποστήριξης σε αυτούς τους αδυνατούντες δήμους, από τους δήμους της έδρας του νομού (ή από άλλους εγγύτερους δήμους, βλ. παραπάνω). Η προβλεπόμενη από την παρ. 4 του άρθρου 95 ν.3852/2010, για τις περιπτώσεις αυτές, προθεσμία παροχής διοικητικής υποστήριξης έως τις παρατάθηκε μάλιστα σταδιακά και για τελευταία φορά, όπως ήδη τονίσθηκε, με το άρθρο 77 ν. 4445/2016 έως τις Η παροχή διοικητικής υποστήριξης προς δήμους που αντιμετωπίζουν εκ των υστέρων (δηλ. μετά την εφαρμογή του Καλλικράτη) πρόβλημα έλλειψης ειδικευμένου προσωπικού προβλέφθηκε για πρώτη φορά με την παρ. 3 του άρθρου 2 της υπουργικής αποφάσεως 74532/ (ΦΕΚ Β 2013) η οποία αναφέρεται για πρώτη φορά (στις παρ. 2 και 3 του εν λόγω άρθρου 2) και σε τέως αποκεντρωμένες υπηρεσίες των ΝΑ οι οποίες ορίζεται ότι παρέχουν διοικητική υποστήριξη και αυτές (και όχι μόνον οι έδρες των νομών ή οι «εγγύτεροι δήμοι» όπως κατά την παρ. 2 του άρθρου 95 ν. 3852/2010) αλλά και ότι σε περίπτωση έλλειψης προσωπικού μπορούν και οι ίδιες (οι τέως 78

81 αποκεντρωμένες υπηρεσίες των ΝΑ) να ζητήσουν πλέον από την πλευρά τους διοικητική υποστήριξη από το δήμο της έδρας του νομού που περιορίζεται εν προκειμένω σε ανάθεση αρμοδιότητας σε συγκεκριμένους υπαλλήλους του δήμου της έδρας του νομού ώστε να υποστηριχθεί διοικητικά με προσωπικό η τέως αποκεντρωμένη υπηρεσία της ΝΑ: «Άρθρο 2 1. Ο δήμος της έδρας της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης (ΝΑ), στον οποίο έχει μεταταγεί το προσωπικό των υπηρεσιών της, σύμφωνα με το άρθρο 257 του Ν. 3852/2010, παρέχει υποχρεωτικά διοικητική υποστήριξη σε δήμους και σε δημοτικές ενότητες που δεν διαθέτουν τις αντίστοιχες υπηρεσίες με επάρκεια υλικοτεχνικής υποδομής και προσωπικού, κατά τις ειδικότερες ρυθμίσεις των επόμενων άρθρων. 2. Διοικητική υποστήριξη παρέχεται και από τις καταργούμενες αποκεντρωμένες υπηρεσίες των ΝΑ σε δήμους που υπάγονταν στην χωρική αρμοδιότητα τους την 31/12/2010, είτε αυτοί έχουν συνενωθεί στο πλαίσιο του άρθρου 1 του Ν. 3852/2010, και αποτελούν δημοτικές ενότητες δήμων, είτε δεν έχουν συνενωθεί. 3. Υπηρεσίες της προηγούμενης παραγράφου, εάν για την άσκηση συγκεκριμένης αρμοδιότητας δεν διαθέτουν υπαλλήλους του οικείου κλάδου ή ειδικότητας, σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία, μπορούν να ζητήσουν διοικητική υποστήριξη από το δήμο της έδρας του νομού, η οποία συνίσταται στην ανάθεση άσκησης της ανωτέρω αρμοδιότητας σε υπαλλήλους του. 4. Ο δήμος της έδρας του νομού παρέχει διοικητική υποστήριξη, για την άσκηση των πρόσθετων αρμοδιοτήτων του άρθρου 94 του Ν. 3852/2010, σε δήμους οι οποίοι δεν διαθέτουν το απαιτούμενο προσωπικό του οικείου κλάδου ή ειδικότητας προς συγκρότηση συλλογικών οργάνων, που προβλέπονται από τη σχετική νομοθεσία. Η ανωτέρω υποστήριξη συνίσταται στον ορισμό υπαλλήλων που μετέχουν στα ανωτέρω συλλογικά όργανα. 5. Δήμοι που ασκούσαν την αρμοδιότητα έκδοσης οικοδομικών αδειών, σύμφωνα με το εδ. 2 της παρ. 3 του άρθρου 95 του Ν. 3852/2010, εξακολουθούν να την ασκούν εντός των ίδιων διοικητικών ορίων. Προκειμένου για δήμους που έχουν συνενωθεί κατά το άρθρο 1 του Ν. 3852/2010, με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου, με την οποία διαπιστώνεται ότι συντρέχει επάρκεια υλικοτεχνικής υποδομής και προσωπικού, η άσκηση της ανωτέρω αρμοδιότητας μπορεί να καλύψει τις ανάγκες και των λοιπών δημοτικών ενοτήτων. Με την ίδια απόφαση, η οποία Δημοσιοποιείται με κάθε πρόσφορο μέσο, καθορίζεται η ημερομηνία έναρξης άσκησης των αρμοδιοτήτων αυτών.» Είναι σαφές ότι και η διάταξη της παρ. 3 του άρθρου 2 της ΥΑ 74532/2010 θεσπίζει νέα και διακριτή περίπτωση παροχής διοικητικής υποστήριξης προσδιορίζοντας μάλιστα ειδικότερα και περιορίζοντας το περιεχόμενό της σε «ανάθεση άσκησης» σε συγκεκριμένους υπαλλήλους του Δήμου που παρέχει την υποστήριξη. Η εν λόγω ΥΑ 74532/ επικαλείται, ως εξουσιοδοτικό της έρεισμα, τη σχετική εξουσιοδοτική διάταξη της παρ. 7 του άρθρου 95 του ν. 3852/1997, η οποία έχει ως εξής: 79

82 «Άρθρο Με απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης ρυθμίζεται κάθε ειδικό, τεχνικό και λεπτομερειακό ζήτημα, το οποίο σχετίζεται με την άσκηση των πρόσθετων αρμοδιοτήτων, την παροχή διοικητικής υποστήριξης και τη μεταφορά εξοπλισμού από τις υπηρεσίες που ασκούσαν αρμοδιότητες μεταβιβαζόμενες στους δήμους.» Ωστόσο, είναι αμφίβολο κατά πόσο η εν λόγω εξουσιοδοτική διάταξη της παρ. 7 του άρθρου 95 σαφέστατα παρέχει εξουσιοδότηση για την καθιέρωση νέων περιπτώσεων παροχής διοικητικής υποστήριξης, πέραν αυτών που ήδη καθιερώνονται σε προηγούμενες παραγράφους του ίδιου άρθρου του ν. 3852/2010. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί η επιβολή υποχρεώσεως για παροχή διοικητικής υποστήριξης αποτελεί σημαντικότατη παρέμβαση στη συνταγματικά κατοχυρωμένη τοπική αυτοδιοίκηση του επιβαρυνόμενου με τα αντίστοιχα καθήκοντα δήμου και ιδίως στη διοικητική του αυτοτέλεια (αφού υποχρεούται να διαθέτει δικό του προσωπικό για τα καθήκοντα διοικητικής υποστήριξης). Συνεπώς είναι αμφίβολο κατά πόσο ένας τέτοιος περιορισμός μπορεί να προβλεφθεί με υπουργική απόφαση. Πάντως, ανεξαρτήτως τούτου, στην προκείμενη περίπτωση είναι σαφές ότι η εν λόγω διατάξεις της ΥΑ 74532/ καθιερώνουν νέα περίπτωση διοικητικής υποστήριξης. III.2.2 Το κόστος της διοικητικής υποστήριξης Η παροχή διοικητικής υποστήριξης σε άλλους δήμους συνεπάγεται, βέβαια, διοικητικό κόστος για το δήμο που παρέχει υποστήριξη. Έτσι, ανακύπτουν σοβαρά ζητήματα που αφορούν, καταρχήν, την οικονομική αυτοτέλεια των δήμων και τις σχετικές ρυθμίσεις του Συντάγματος. Στο Σύνταγμα της Ελλάδας και συγκεκριμένα στο άρθρο 102 παρ. 5 προβλέπονται τα εξής: «5. Το Κράτος λαμβάνει τα νομοθετικά, κανονιστικά και Δ.ιονομικά μέτρα που απαιτούνται για την εξασφάλιση της οικονομικής αυτοτέλειας και των πόρων που είναι αναγκαίοι για την εκπλήρωση της αποστολής και την άσκηση των αρμοδιοτήτων των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης με ταυτόχρονη διασφάλιση της διαφάνειας κατά τη διαχείριση των πόρων αυτών. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την απόδοση και κατανομή, μεταξύ των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, των φόρων ή τελών που καθορίζονται υπέρ αυτών και εισπράττονται από το Κράτος. Κάθε μεταβίβαση αρμοδιοτήτων από κεντρικά ή περιφερειακά όργανα του Κράτους προς την τοπική αυτοδιοίκηση συνεπάγεται και τη μεταφορά των αντίστοιχων πόρων. Νόμος ορίζει τα σχετικά με τον καθορισμό και την είσπραξη τοπικών εσόδων απευθείας από τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης.» Περαιτέρω, στο άρθρο 9 παρ. 2 του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας που έχει κυρωθεί με το: Ν. 1850/89 (ΦΕΚ 114 Α') : Κύρωση του Ευρωπαϊκού Χάρτη της Τοπικής 80

83 Αυτονομίας και έχει υπερνομοθετική ισχύ κατά το άρθρο 28 παρ. 2 του Συντάγματος προβλέπονται τα εξής; «2. Οι οικονομικοί πόροι των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης πρέπει να είναι ανάλογοι με τις αρμοδιότητες που προβλέπονται από το Σύνταγμα ή το νόμο.» Σχετικώς αξίζει να σημειωθεί ότι το Συμβούλιο Επικρατείας, με σειρά αποφάσεών του δικαίωσε δήμους που είχαν προσφύγει ενώπιόν του ενώπιον πράξεων που τους επέβαλαν άσκηση αρμοδιοτήτων χωρίς τους αναλογούντες πόρους (ΣτΕ 389/2009, 506/2010, 2599/2011). Ως προς την παροχή διοικητικής υποστήριξης με τον ν. 3852/2010 ο νομοθέτης δεν προέβλεψε την άσκηση των μεταβιβαζόμενων αρμοδιοτήτων ως μονόπλευρη υποχρέωση του Δήμου που παρέχει την υποστήριξη αλλά φρόντισε κατά την μεταβατική αυτή περίοδο το καθεστώς της διοικητικής υποστήριξης να συνεκτιμάται στην κατανομή των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων που γίνεται με ΚΥΑ των Υπουργών Εσωτερικών και Οικονομικών. Σύμφωνα με το άρθρο 259 παρ. 4 όπως τροποποιήθηκε και ισχύει με το άρθρο 9 παρ. 12 του ν.4071/2012 στο οποίο ορίζεται ότι: «Με κοινή απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών και Οικονομικών, η οποία εκδίδεται κατ` έτος ύστερα από γνώμη της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ), καθορίζονται το ύψος των εσόδων που προορίζονται για την κάλυψη επενδυτικών, καθώς και λειτουργικών και λοιπών γενικών δαπανών των δήμων, όπως επίσης τα κριτήρια και η διαδικασία κατανομής τους, επί τη βάσει ιδίως των δημογραφικών γεωμορφολογικών, διοικητικών, οικονομικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών εκάστου. Στα χαρακτηριστικά αυτά συνεκτιμάται το στοιχείο της διοικητικής υποστήριξης που παρέχεται από δήμο προς εξυπηρέτηση λειτουργικών αναγκών άλλων δήμων και σταθμίζονται ιδιαίτερα οι πάγιες ανάγκες εξυπηρέτησης των νησιωτικών και ορεινών δήμων.». Σύμφωνα με το άρθρο 259 του ν. 3852/2010 όπως ισχύει : 1) Η κατανομή των ΚΑΠ γίνεται με ΚΥΑ των Υπουργών Εσωτερικών και Οικονομικών, 2) Για την έκδοση της απαιτείται η γνώμη της ΚΕΔΕ, 3) Η γνώμη αυτή κατά τον νομοθέτη είναι προϋπόθεση αλλά όχι δεσμευτική για τους Υπουργούς Εσωτερικών και Οικονομικών. Σημειώνεται πάντως ότι σε υπουργικές αποφάσεις κατανομής ΚΑΠ δεν διακρίνεται σαφώς πως κατά πόσο συνυπολογίστηκε, η επιβάρυνση από την παροχή διοικητικής υποστήριξης. Εξάλλου, και από το ιστορικό των σχετικών διαδικασιών αυτών διαπιστώνονται τα ακόλουθα. 81

84 Το 2013 η ΕΕΤΑ κατάρτισε μελέτη για λογαριασμό της ΚΕΔΕ στην οποία προσδιορίζονται τα κριτήρια για την εκτίμηση του ελάχιστου κόστους λειτουργίας των Δήμων. Σχετικά με το κριτήριο της διοικητικής υποστήριξης η μελέτη αναφέρει τα ακόλουθα: Διοικητική υποστήριξη: Πρωτεύουσες νομών - επαρχείων - έδρες Ν.Δ. Το ελάχιστο κόστος λειτουργίας τους είναι αυξημένο λόγω της διοικητικής υποστήριξης που παρέχουν στους άλλους Δήμους και των εξωτερικών επιβαρύνσεων που συνεπάγεται η διοικητική τους θέση. Έγινε ταξινόμηση των δήμων που ασκούν διοικητική εξυπηρέτηση σε πέντε κατηγορίες ανάλογα με το επίπεδο της διοικητικής εξυπηρέτησης. Χρηματοδότηση με συγκεκριμένο ποσό, ανάλογα με την κατηγορία για την κάλυψη των γενικών εξόδων και μετακινήσεων (το κόστος προσωπικού στις περισσότερες περιπτώσεις καλύπτεται από το ΓΛΚ - πολεοδομία, προνομιακά κλπ). ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ Α κατηγορία Β κατηγορία Γ κατηγορία Δ κατηγορία Ε κατηγορία Η συνολική στάθμιση του κριτηρίου ανέρχεται σε 0,75%. Παρά την πρόβλεψη του κριτηρίου αυτού τόσο η δημοσιευμένη μελέτη όσο και η συνακόλουθη γνώμη της ΚΕΔΕ αλλά και η πραγματική κατανομή ΚΑΠ δεν περιλαμβάνουν αναλυτικά τους Δήμους για τους οποίους έχει προσμετρηθεί το κριτήριο αυτό και σε ποια κατηγορία (ποσό). Η πληροφορία αυτή που θα έπρεπε να είναι διαθέσιμη και διαχειρίσιμη στο Υπουργείο Εσωτερικών, βρίσκεται στα αρχεία του υλικού της μελέτης που διαθέτει η ΕΕΤΑ Εξάλλου, η γνώμη της ΚΕΔΕ η οποία εκφράστηκε με την απλή υιοθέτηση της μελέτης της ΕΕΤΑ το 2013 και υιοθετείται εξ ολοκλήρου στις αποφάσεις κατανομής ΚΑΠ από το 2014, αναφέρεται στην εκτίμηση των παραμέτρων που προσδιορίζουν το ελάχιστο κόστος λειτουργίας των Δήμων στατικά, δηλαδή με βάση τα στοιχεία του χρόνου σύνταξης της μελέτης και όχι με βάση μεταγενέστερες μεταβολές κάποιων κριτηρίων και πάντως δεν εξηγείται με ακριβή στοιχεία ποσοτικά και ανά δήμο το υπολογιζόμενο κόστος της διοικητικής 82

85 υποστήριξης και το αντίστοιχο ποσό αύξησης των ΚΑΠ προς τον παρέχοντα διοικητική υποστήριξη δήμο. III.2.3 Η παροχή διοικητικής υποστήριξης και η χωροταξική οργάνωση στην Αττική Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρατίθενται στην πρόσφατη Πρόταση Αναθεώρησης του Θεσμικού Πλαισίου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που επεξεργάστηκε για το Υπουργείο Εσωτερικών η Επιτροπή του άρθρου 5 Ν. 4368/2016, στην Αττική παρέχουν σήμερα διοικητική υποστήριξη έντεκα δήμοι. Ειδικότερα: Για τις πολεοδομικές αρμοδιότητες, οι υπηρεσίες δόμησης 10 (δέκα) Δήμων (Αιγάλεω, Αγίας Παρασκευής, Νέας Ιωνίας, Ελευσίνας, Παλλήνης, Μαρκοπούλου-Μεσογαίας, Αθηναίων, Ελληνικού-Αργυρούπολης, Πειραιά, Πόρου) παρέχουν διοικητική υποστήριξη σε 32 δήμους και 4 δημοτικές ενότητες δήμων (ΔΕ Εκάλης στην Κηφισιά, ΔΕ Δροσιάς στο Διόνυσο, ΔΕ Γλυκών Νερών και ΔΕ Παιανίας στην Παιανία). Δεκαοκτώ δήμοι ούτε παρέχουν ούτε δέχονται διοικητική υποστήριξη για πολεοδομικές αρμοδιότητες σε καμία δημοτική τους ενότητα Στον τομέα κοινωνικής πολιτικής, 7 (επτά) δήμοι (Αγία Παρασκευή, Αθηναίων, Αιγάλεω, Ελευσίνας, Καλλιθέας, Παλλήνης, Πειραιώς) παρέχουν διοικητική υποστήριξη σε 56 δήμους. Μόλις τρεις δήμοι (Αχαρνών, Νίκαιας-Αγ.Ιωάννη-Ρέντη και Σαλαμίνας) ούτε δέχονται ούτε παρέχονται διοικητική υποστήριξη στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής. Οι παραπάνω δήμοι που παρέχουν διοικητική υποστήριξη στους δύο εν λόγω τομείς, έχουν οριστεί ως υπεύθυνοι υποστήριξης κυρίως επειδή είχαν διατελέσει έδρες νομαρχιών ή/και διέθεταν ήδη οργανωμένες πολεοδομικές ή κοινωνικές υπηρεσίες. Ωστόσο, πέραν αυτής της πρακτικής (υφιστάμενο προσωπικό, αρχεία, κτίρια και εξοπλισμός) και ιστορικής λογικής, δεν υπήρξε κάποια προσπάθεια για εναρμόνιση με το χωροταξικό σχεδιασμό και το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αττικής ή έστω την υφιστάμενη βάσει του Καλλικράτη, εσωτερική διοικητική υποδιαίρεση της Περιφέρειας Αττικής. Ειδικότερα, ως προς τη χωροταξική-ρυθμιστική διαίρεση της Αττικής και την ειδικότερη θέση ορισμένων δήμων, τις κεντρικές ή υπο-κεντρικές τους λειτουργίες και το ρόλο τους ως «πόλων» ανάπτυξης της Αττικής το Ρυθμιστικό Σχέδιο (ν. 4277/2014 Ρυθμιστικό Σχέδιο) προβλέπει τα εξής: «Άρθρο 8 Χωροταξική οργάνωση Kαθορίζονται τέσσερις (4) Χωρικές Ενότητες, με διάκριση σε επιμέρους Χωρικές Υποενότητες, για τη βέλτιστη χωροταξική οργάνωση, με βάση τη γεωγραφική διάρθρωση και τα επιμέρους φυσιογνωμικά τους χαρακτηριστικά, λαμβάνοντας υπόψη τη νέα 83

86 διοικητική διάρθρωση, όπως αυτή ορίζεται στη διάταξη της παρ. 3 του άρθρου 3 του ν. 3852/2010 (Α 90), όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. Συγκεκριμένα καθορίζονται ως εξής: α) Χωρική Ενότητα Αθήνας Πειραιά, η οποία αποτελείται από τις Χωρικές Υποενότητες Κεντρικής Αθήνας, Βόρειας Αθήνας, Νότιας Αθήνας, Δυτικής Αθήνας και Πειραιά. Ειδικότερα: αα) Η Χωρική Υποενότητα Κεντρικής Αθήνας περιλαμβάνει τους Δήμους Αθηναίων, Φιλαδέλφειας Χαλκηδόνας, Γαλατσίου, Ζωγράφου, Καισαριανής, Βύρωνα, Ηλιούπολης και Δάφνης Υμηττού. ββ) Η Χωρική Υποενότητα Βόρειας Αθήνας περιλαμβάνει τους Δήμους Πεντέλης, Κηφισιάς, Μεταμορφώσεως, Πεύκης Λυκόβρυσης, Αμαρουσίου, Ψυχικού Φιλοθέης, Χολαργού Παπάγου, Νέας Ιωνίας, Ηρακλείου, Βριλησσίων, Αγ. Παρασκευής και Χαλανδρίου. γγ) Η Χωρική Υποενότητα Νότιας Αθήνας περιλαμβάνει τους Δήμους Γλυφάδας, Ελληνικού Αργυρούπολης, Αλίμου, Νέας Σμύρνης, Μοσχάτου Ταύρου, Καλλιθέας, Παλαιού Φαλήρου και Αγίου Δημητρίου. δδ) Η Χωρική Υποενότητα Δυτικής Αθήνας περιλαμβάνει τους Δήμους Αιγάλεω, Περιστερίου, Πετρούπολης, Χαϊδαρίου, Αγίας Βαρβάρας, Ιλίου και Αγ. Αναργύρων Καματερού. εε) Η Χωρική Υποενότητα Πειραιά περιλαμβάνει τους Δήμους Πειραιώς, Κορυδαλλού, Νίκαιας Αγ. Ιωάννη Ρέντη, Κερατσινίου Δραπετσώνας και Περάματος. β) Χωρική Ενότητα Ανατολικής Αττικής, η οποία αποτελείται από τις Χωρικές Υποενότητες Μεσογείων, Λαυρεωτικής και Βόρειας Αττικής. Ειδικότερα: αα) Η Χωρική Υποενότητα Μεσογείων περιλαμβάνει τους Δήμους Ραφήνας Πικερμίου, Παλλήνης, Παιανίας, Σπάτων Αρτέμιδας, Κρωπίας, Μαρκοπούλου Μεσογαίας και Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης. ββ) Η Χωρική Υποενότητα Λαυρεωτικής περιλαμβάνει τους Δήμους Λαυρεωτικής και Σαρωνικού, καθώς και τη νήσο Μακρόνησο του Δήμου Κέας. γγ) Η Χωρική Υποενότητα Βόρειας Αττικής περιλαμβάνει τους Δήμους Ωρωπού, Μαραθώνα, Διονύσου και Αχαρνών. γ) Χωρική Ενότητα Δυτικής Αττικής, η οποία αποτελείται από τις υποενότητες Θριασίου και Μεγαρίδας. Ειδικότερα: αα) Η Χωρική Υποενότητα Θριασίου περιλαμβάνει τους Δήμους Ελευσίνας, Ασπροπύργου, Φυλής. ββ) Η Χωρική Υποενότητα Μεγαρίδας περιλαμβάνει τους Δήμους Μεγάρων, Μάνδρας Ειδυλλίας. δ) Χωρική Ενότητα Νησιωτικής Αττικής, η οποία περιλαμβάνει τους Δήμους Αίγινας, Τροιζηνίας, Αγκιστρίου, Σαλαμίνας, Σπετσών, Ύδρας, Πόρου και Κυθήρων, καθώς και την κοινότητα Αντικυθήρων. 84

87 ..Άρθρο 10 Οικιστικό Δίκτυο και Δίκτυο Πολεοδομικών Κέντρων 3. Το Οικιστικό Δίκτυο, το οποίο διαμορφώνεται στη βάση των αρχών της ισόρροπης ανάπτυξης και συμπληρωματικότητας, οργανώνεται σε τρία ιεραρχικά επίπεδα: Μητροπολιτικά Κέντρα, Διαδημοτικά Κέντρα Ευρείας Ακτινοβολίας, Δημοτικά Κέντρα Μητροπολιτικά Κέντρα Αθήνας Πειραιά Τα κέντρα αυτά αποτελούν διπολικό σύστημα και λειτουργούν ταυτόχρονα σε τρία ιεραρχικά επίπεδα: ως Μητροπολιτικό Κέντρο του εθνικού χώρου, της Περιφέρειας Αττικής και ως κέντρο της Χωρικής Ενότητας Αθήνας Πειραιά Διαδημοτικά Κέντρα Ευρείας Ακτινοβολίας Τα Διαδημοτικά Κέντρα Ευρείας Ακτινοβολίας αποτελούν τα δευτερεύοντα κέντρα ή συστήματα κέντρων της Χωρικής Ενότητας Λεκανοπεδίου που συγκεντρώνουν πολυδιάστατη ανάπτυξη και έχουν σημαντική εμβέλεια μέσα στη Χωρική Ενότητα στην οποία ανήκουν, αναδεικνύοντας τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της και μπορεί να περιλαμβάνουν και ορισμένες συμπληρωματικές δραστηριότητες μητροπολιτικής ακτινοβολίας. Συνιστούν δίκτυο συμπληρωματικών κέντρων πολλαπλών δραστηριοτήτων, τα οποία διατηρούν ταυτόχρονα τη λειτουργική τους αυτοτέλεια και ετερογένεια, προωθώντας την εσωτερική συνοχή και την ισόρροπη ανάπτυξη. Τα κέντρα αυτά κατηγοριοποιούνται με βάση πολλαπλά κριτήρια, όπως η γεωγραφική θέση στο ευρύτερο οικιστικό δίκτυο, η βέλτιστη διασύνδεση με εθνικές και διαπεριφερειακές μεταφορές, το επίπεδο παρεχομένων υπηρεσιών διοίκησης, πρόνοιας, εκπαίδευσης, το πληθυσμιακό μέγεθος, το επίπεδο απασχόλησης, το επίπεδο κοινωνικής συνοχής, η πολυλειτουργικότητα, οι προοπτικές ανάπτυξης χρήσης κατοικίας και η προσβασιμότητα στα μέσα σταθερής τροχιάς. Τα Διαδημοτικά Κέντρα Ευρείας Ακτινοβολίας εντός Χωρικής Ενότητας Λεκανοπεδίου είναι οι Δήμοι Καλλιθέας, Γλυφάδας, Αμαρουσίου, Νέας Ιωνίας και Περιστερίου, καθώς και οι δημοτικές ενότητες Κηφισιάς, Κερατσινίου και Δραπετσώνας. Αντίστοιχα, τα Διαδημοτικά Κέντρα Ευρείας Ακτινοβολίας εκτός Χωρικής Ενότητας Λεκανοπεδίου είναι οι Δήμοι Παλλήνης, Κρωπίας, Ραφήνας, Λαυρίου, Αχαρνών και Αιγίνης, καθώς και οι 85

88 δημοτικές ενότητες Ωρωπού, Ελευσίνας, Ασπροπύργου, Μεγάρων και η δημοτική ενότητα Αγ. Στεφάνου του Δήμου Διονύσου III.2.4 Δημοτικά Κέντρα Για τα Δημοτικά Κέντρα, τα οποία συνιστούν έδρες Καλλικρατικών Δήμων κατεύθυνση είναι η ενίσχυση της επάρκειάς τους για την κάλυψη των τοπικών αναγκών σε υπηρεσίες και αγαθά «(οι υπογραμμίσεις είναι δικές μας) Επισημαίνεται, ότι η κατηγοριοποίηση και ορισμός δήμων-κέντρων που υιοθετήθηκε στο νόμο 4277/2014 για το Ρυθμιστικό της Αττικής, παρουσιάζει κάποιες ομοιότητες με σχετικές προτάσεις που είχε επεξεργαστεί το ΕΜΠ σε σχετική του μελέτη για το «Στρατηγικό Πλαίσιο Χωρικής Ανάπτυξης για την Αθήνα-Αττική» (βλ. Χάρτης III.2-1 & Error! Reference source not found.). Χάρτης III.2-1 Χωρικές ενότητες Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας (ν. 4277/14) Πηγή: Νέο Ρυθµιστικό Σχέδιο Αθήνας Αττικής και άλλες διατάξεις (ν.4277/14, ΦΕΚ Α /08/2014), 86

89 Χάρτης III.2-2 Πρόταση Διοικητικής Αναδιάρθρωσης, 2004 Πηγή: «Στρατηγικό Πλαίσιο Χωρικής Ανάπτυξης για την Αθήνα-Αττική», 2004, ΕΜΠ Ωστόσο, οι παραπάνω διατάξεις του Ρυθμιστικού 2014 (πολύ λιγότερο βέβαια οι προτάσεις της παραπάνω μελέτης του ΕΜΠ) είναι αρκετά λεπτομερέστερες (χωρίς πάντως να έρχονται σε σύγκρουση) από την υποδιαίρεση της Περιφέρειας Αττικής σε 8 περιφερειακές ενότητες στην οποία είχε προχωρήσει ο «Καλλικράτης», χωρίς να ορίζει δήμους- έδρες για τις τελευταίες, με το άρθρο 3 παρ. 3 θ του Ν. 3852/2010 ως εξής (όπως ισχύει σήμερα): «θ. Η περιφέρεια Αττικής, η οποία περιλαμβάνει το Νομό Αττικής. Έδρα της περιφέρειας Αττικής είναι η Αθήνα. Η περιφερειακή ενότητα Κεντρικού Τομέα Αθηνών περιλαμβάνει τους δήμους Αθηναίων, Φιλαδελφείας Χαλκηδόνας, Γαλατσίου, Ζωγράφου, Καισαριανής, Βύρωνος, Ηλιούπολης και Δάφνης Υμηττού. Η περιφερειακή ενότητα Νοτίου Τομέα Αθηνών περιλαμβάνει τους δήμους Γλυφάδας, Ελληνικού Αργυρούπολης, Αλίμου, Νέας Σμύρνης, Μοσχάτου Ταύρου, Καλλιθέας, Παλαιού Φαλήρου και Αγίου Δημητρίου. 87