ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Α Τομέας Ιδιωτικού Δικαίου ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ: ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Της Ιωάννας Νικολάου Αλεξοπούλου (ΑΜ 1234) Η ΕΥΛΟΓΗ ΑΜΟΙΒΗ ΣΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ Επιβλέπoντες Διονυσία Καλλινίκου Παρασκευή Παπαρσενίου Παναγιώτης Νικολόπουλος Αθήνα 2016

2 Copyright, ΙΩΑΝΝΑ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ 2016 Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. All rights reserved. Απαγορεύεται η αντιγραφή, αποθήκευση και διανομή της παρούσας εργασίας, εξ ολοκλήρου ή τμήματος αυτής, για εμπορικό σκοπό. Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανομή για σκοπό μη κερδοσκοπικό, εκπαιδευτικής ή ερευνητικής φύσης, υπό την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή προέλευσης και να διατηρείται το παρόν μήνυμα. Οι απόψεις και θέσεις που περιέχονται σε αυτήν την εργασία εκφράζουν τον συγγραφέα και δεν πρέπει να ερμηνευθεί ότι αντιπροσωπεύουν τις επίσημες θέσεις του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 2

3 Η ΕΥΛΟΓΗ ΑΜΟΙΒΗ ΣΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 3

4 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΥΛΟΓΗΣ ΑΜΟΙΒΗΣ 1. Πεδίο εφαρµογής και δικαιολογητικό λόγος νοµοθετικής ρύθµισης της εύλογης αµοιβής είναι τελικά αναγκαία η ρύθµιση της εύλογης αµοιβής στον χώρο της πνευµατικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωµάτων; 2. Η νοµοθετική εξέλιξη της εύλογης αµοιβής η ισχύουσα ευρωπαϊκή (ενωσιακή), η διεθνής και η ελληνική ρύθµιση. 3. Το δικαίωµα της εύλογης αµοιβής περιεχόµενο, νοµική φύση, δικαιούχοι και οφειλέτες. ΙΙ. ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΡΟΣ: ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΛΟΓΗΣ ΑΜΟΙΒΗΣ Α Μ Ε Ρ Ο Σ : Εύλογη αµοιβή για ιδιωτική αναπαραγωγή στην πνευµατική ιδιοκτησία (άρ. 18 ν. 2121/1993, Οδ. 2001/29): 1. Η νοµοθετική ρύθµιση της εύλογης αµοιβής των δικαιούχων πνευµατικής ιδιοκτησίας για την ιδιωτική αναπαραγωγή των έργων τους. 2. Τεχνικά µέσα που υπόκεινται στην εύλογη αµοιβή για ιδιωτική αναπαραγωγή. 3.Υπολογισµός, ύψος εύλογης αµοιβής και χρόνος καταβολής της για ιδιωτική αναπαραγωγή. Β Μ Ε Ρ Ο Σ : Εύλογη αµοιβή από ραδιοτηλεοπτική µετάδοση/αναµετάδοση ή δηµόσια παρουσίας υλικού φορέα ήχου ή/ και εικόνας (άρ. 49, άρ. 35 παρ. 4, άρ. 46 παρ. 3 ν. 2121/1993, άρ. 12 ΔΣ Ρώµης, άρ. 15 Συνθήκης για ερµηνείες και φωνογραφήµατα): 1. Η περίπτωση του άρ. 49 του ν. 2121/ Η περίπτωση του άρ. 34 παρ. 3 και του άρ. 37 του ν. 2121/ Η περίπτωση του άρ. 46 παρ. 3 του ν. 2121/ Η ρύθµιση της Δ.Σ. Ρώµης και της Συνθήκης για ερµηνείες και φωνογραφήµατα Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 4

5 Γ Μ Ε Ρ Ο Σ : Ειδικά θέµατα της εύλογης αµοιβής στον ν. 2121/1993: 1. Δικονοµική µεταχείριση του δικαιώµατος εύλογης αµοιβής. 2. Η περίπτωση της διαφορετικής δικονοµικής µεταχείρισης της είσπραξης εύλογης αµοιβής. 3. Η λειτουργία της εύλογης αµοιβής ως αποζηµίωση λόγω προσβολής της πνευµατικής ιδιοκτησίας. ΙΙΙ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΙV. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 5

6 I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Πεδίο εφαρµογής και δικαιολογητικό λόγος νοµοθετικής ρύθµισης της εύλογης αµοιβής είναι τελικά αναγκαία η ρύθµιση της εύλογης αµοιβής στον χώρο της πνευµατικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωµάτων; Η εύλογη αµοιβή είναι, αυτό που εκτός νοµικής ορολογίας, θα χαρακτηρίζαµε ως η ανταµοιβή του δηµιουργού- δικαιούχου για το έργο του, ανταµοιβή που δεν σχετίζεται µε την ηθική ικανοποίηση αλλά µε την χρηµατική αποτίµηση ενός καλλιτεχνικού έργου για τον δηµιουργό του. Την προβληµατική γύρω από το θέµα της ανταµοιβής του δηµιουργού- δικαιούχου για το έργο του, επιχειρεί να αναπτύξει η παρούσα µελέτη, εστιάζοντας στο ερώτηµα που απασχολεί γενικότερα το δίκαιο της πνευµατικής ιδιοκτησίας, ήτοι το αν θέλουµε ή δεν θέλουµε να ρυθµίσουµε και συνεπώς να έχουµε προστατευτικό νοµικό πλαίσιο για αυτό που όλοι γνωρίζουµε σήµερα σαν πνευµατική ιδιοκτησία. Γενικότερα, το δίκαιο της πνευµατικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωµάτων αποτελεί κλάδο του ιδιωτικού δικαίου και έχει το χαρακτηριστικό γνώρισµα ότι ρυθµίζει την προστασία ενός αντικειµένου µε άυλη φύση. Με την πνευµατική ιδιοκτησία δεν προστατεύεται το έντυπο αυτό στο οποίο αποτυπώνεται το έργο καθεαυτό, αλλά το λογοτεχνικό ή επιστηµονικό έργο που αποτυπώνεται πάνω στο έντυπο 1. Η ισχύουσα σήµερα ελληνική νοµοθεσία για την πνευµατική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώµατα βασίζεται στις ρυθµίσεις του ν.2121/1993 (εφεξής και χάριν συντοµίας οικείος νόµος) 2. Σκοπός του βασικού νοµοθετήµατος της πνευµατικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωµάτων είναι η πληρέστερη και αποτελεσµατικότερη προστασία των πνευµατικών δηµιουργών και των συγγενικών δικαιούχων. Ακριβώς στο πλαίσιο αυτής της προστατευτικής 1 Καλλινίκου Δ., Πνευµατική Ιδιοκτησία & Συγγενικά Δικαιώµατα, εκδ. Αθήνα: Δίκαιο & Οικονοµία, Π. Ν. Σάκκουλας, 3 η έκδ., 2008, σελ Όπως αυτός έχει µεταγενέστερα τροποποιηθεί, κυρίως µε το ν.2435/1996 (άρθρα 3 και 10), το ν. 2557/1997 (άρθρο 8) και το ν. 2819/2000 (άρθρο 7). Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 6

7 λειτουργίας βρίσκει έδαφος η ρύθµιση της εύλογης αµοιβής και τα ζητήµατα που γεννώνται εξ αυτής της ρύθµισης. Άλλωστε, η αρχή αυτή της προστασίας των πνευµατικών δηµιουργών και των συγγενικών δικαιούχων, εκδηλώνεται και σε πολλές άλλες επιµέρους διατάξεις που δεν σχετίζονται µε την εύλογη αµοιβή, όπως για παράδειγµα στην προστασία του ηθικού δικαιώµατος του δηµιουργού, αλλά και στην αναγνώριση του κανόνα ότι µόνο φυσικά πρόσωπα µπορούν να θεωρηθούν πνευµατικοί δηµιουργοί κ.α.. Έτσι, το ηθικό δικαίωµα κατά το άρθρο 1 παρ. 1 του οικείου νόµου προστατεύει τον προσωπικό δεσµό του πνευµατικού δηµιουργού µε το έργο του και απαρτίζεται από τις εξουσίες που αναφέρονται ενδεικτικά στο άρθρο 4 του ίδιου νόµου 3, ενώ το περιουσιακό δικαίωµα είναι αυτό που εξασφαλίζει στο δηµιουργό τη δυνατότητα να εκµεταλλευθεί οικονοµικά το έργο του 4. Τέλος, όπως ήδη έγινε κατανοητό, πεδίο εφαρµογής της εύλογης αµοιβής υπάρχει και στα συγγενικά δικαιώµατα, που ρυθµίζονται στο Όγδοο Κεφάλαιο του ν. 2121/1993 και αφορούν την προστασία των ερµηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών, των παραγωγών υλικών φορέων ήχου ή/και εικόνας, καθώς και των ραδιοτηλεοπτικών οργανισµών. Περαιτέρω, ήδη, εξαρχής τονίζεται ότι, οι ερµηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες έχουν, γενικά, το δικαίωµα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν µόνο τις πράξεις εκείνες που προβλέπονται και περιγράφονται ρητά στο νόµο 5. Το ερώτηµα που γεννάται είναι, εποµένως, γιατί πρέπει να υπάρχει νοµοθετική πρόβλεψη για την εύλογη αµοιβή, άλλως γιατί εν τέλει πρέπει να ρυθµίζουµε την πνευµατική ιδιοκτησία. Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήµατα είναι η εξής ο δηµιουργός ενός έργου και αντίστοιχα ο συγγενικός δικαιούχος στις περισσότερες περιπτώσεις δεν έχει τη δυνατότητα να εκµεταλλευθεί ο ίδιος το έργο του. Για αυτόν, λοιπόν, τον λόγο αποτείνεται σε επιχειρηµατίες του θεάµατος, σε εκδότες, σε ραδιοτηλεοπτικούς οργανισµούς και εν γένει σε πολιτιστικές επιχειρήσεις που αναλαµβάνουν την οικονοµική αξιοποίηση και εκµετάλλευση του έργου του. Ειδικοτέρα, ο οικείος νόµος αναφορικά µε την οικονοµική εκµετάλλευση του έργου θεσπίζει γενικά: 3 Πρόκειται για την εξουσία δηµοσίευσης, την εξουσία αναγνώρισης της πατρότητας, την εξουσία περιφρούρησης της ακεραιότητας του έργου, την εξουσία προσπέλασης και την εξουσία υπαναχώρησης που είναι γνωστή και ως εξουσία µετάνοιας. 4 Το άρθρο 3 του ν. 2121/1993 απαριθµεί ενδεικτικά τις εξουσίες που απαρτίζουν το περιουσιακό δικαίωµα και αντιστοιχούν στους βασικότερους τρόπους εκµετάλλευσης του έργου. 5 Κουµάντος Γ., Πνευµατική Ιδιοκτησία, εκδ. Αθήνα, Αντ. Ν. Σάκκουλα, 8 η έκδ, 2002.σελ..420 επ. Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 7

8 α) τη δυνατότητα µεταβίβασης του περιουσιακού δικαιώµατος 6, β) την έννοια των συµβάσεων και αδειών εκµετάλλευσης και γ) κανόνες που συχνά περιορίζουν τη συµβατική ελευθερία του δηµιουργού για να τον προστατεύσουν έναντι του οικονοµικά πανίσχυρου αντισυµβαλλόµενου. Πιο συγκεκριµένα, το άρθρο 12 παρ. 1 του οικείου νόµου προβλέπει τη δυνατότητα µεταβίβασης του περιουσιακού δικαιώµατος µεταξύ ζώντων ή λόγω θανάτου (α). Επιπλέον, το άρθρο 13 του οικείου νοµοθετήµατος προβλέπει ειδικές ρυθµίσεις για τις συµβάσεις και άδειες εκµετάλλευσης (β) µε τις συµβάσεις εκµετάλλευσης, γενικά, ο αντισυµβαλλόµενος αναλαµβάνει την υποχρέωση να ασκήσει τις εξουσίες που απορρέουν από το περιουσιακό δικαίωµα, ενώ δεν έχει την υποχρέωση να εκµεταλλευθεί το έργο, απλά υποχρεούται να καταβάλει στο δηµιουργό την αντιπαροχή για τη σχετική εκµετάλλευση. Επίσης, το άρθρο 32 του ν.2121/1993 καθιερώνει ως γενικό κανόνα την ποσοστιαία αµοιβή για κάθε δικαιοπραξία που αφορά το περιουσιακό δικαίωµα (γ) 7. Επιπρόσθετα, στο προπεριγραφόµενο πλαίσιο της οικονοµικής εκµετάλλευσης του έργου, ο νόµος αναγνωρίζει ότι, για να συνεχίσουν τη δηµιουργική και καλλιτεχνική τους εργασία, οι δηµιουργοί ή οι ερµηνευτές και εκτελεστές καλλιτέχνες πρέπει να λαµβάνουν εύλογη αµοιβή για τη χρήση των έργων τους, όπως και οι παραγωγοί για να µπορούν να χρηµατοδοτούν αυτές τις δηµιουργίες 8. Σύµφωνα, λοιπόν, µε την παρ. 3 του άρθρου 18 του ν.2121/1993 προβλέπεται η καταβολή εύλογης αµοιβής στο δηµιουργό και σε ορισµένους δικαιούχους συγγενικών δικαιωµάτων ως αντιστάθµισµα της ελεύθερης αναπαραγωγής για ιδιωτική χρήση (γ), όταν αυτή γίνεται µε τεχνικά µέσα όπως συσκευές εγγραφής ήχου ή/και εικόνας, µαγνητικές ταινίες, χαρτί κατάλληλο για φωτοτυπίες, ηλεκτρονικοί υπολογιστές ή άλλοι υλικοί φορείς σχετικής χρήσης. Αντίστοιχα, δε, το άρθρο 49 παρ. 1 του οικείου νόµου αναγνωρίζει δικαίωµα εύλογης και ενιαίας αµοιβής υπέρ των παραγωγών και των ερµηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών, όταν ο 6 Και αντίστοιχα το αµεταβίβαστο του ηθικού δικαιώµατος. 7 Βάση για τον υπολογισµό του ποσοστού είναι «όλα ανεξαιρέτως τα ακαθάριστα έσοδα ή έξοδα ή τα συνδυασµένα ακαθάριστα έσοδα και έξοδα που πραγµατοποιούνται από τη δραστηριότητα του αντισυµβαλλόµενου και προέρχονται από την εκµετάλλευση του έργου» κατά το άρθρο 32 παρ. 1 εδ. β του ν. 2121/1993, ενώ η αρχή της ποσοστιαίας αµοιβής δεν εφαρµόζεται στα έργα που δηµιουργήθηκαν από µισθωτούς σε εκτέλεση σύµβασης εργασίας, στα προγράµµατα Η/Υ και σε κάθε είδους διαφήµιση (άρ. 32 παρ. 2 του ν.2121/93). 8 Βλ. και σκέψη 10 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ, Οδηγίατου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 29ης Μαΐου Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 8

9 υλικός φορέας ήχου ή/και εικόνας που έχει νόµιµα εγγραφεί χρησιµοποιείται για ραδιοτηλεοπτική µετάδοση ή για παρουσίαση στο κοινό. Συµπερασµατικά, οι παραπάνω ρυθµίσεις συνθέτουν την απόλυτη αναγκαιότητα ύπαρξης της εύλογης αµοιβής στην πνευµατική ιδιοκτησία και στα συγγενικά δικαιώµατα, ρυθµίσεις, που αφενός λόγω της πιο συχνής εµφάνισης του φαινοµένου της ιδιωτικής αναπαραγωγής και αφετέρου λόγω των αλµατωδών τεχνολογικών εξελίξεων, συνεπεία των οποίων ολοένα και αυξάνονται νέες τεχνικές πολλαπλασιασµού του καλλιτεχνικού έργου, γίνονται συνεχώς περισσότερο επίκαιρες και αναγκαίες, µιας και συνεκδοχικά µε τις παραπάνω εξελίξεις αυξάνεται, δίχως δε υπερβολή, πολλαπλασιάζεται η ανάγκη προστασίας ως προς την οικονοµική εκµετάλλευση του έργου του δηµιουργού και του συγγενικού δικαιούχου. 2. Η νοµοθετική εξέλιξη της εύλογης αµοιβής η ισχύουσα ευρωπαϊκή, η διεθνής και η ελληνική ρύθµιση. - Ιστορική εξέλιξη του δικαιώµατος σε «εύλογη αµοιβή»: Ποια ήταν πράγµατι η ανταµοιβή, άλλως η σηµερινή «εύλογη αµοιβή», του δηµιουργού ενός πνευµατικού έργου, όπως για παράδειγµα του θεατρικού συγγραφέα για το δηµιούργηµά του ή του συγγραφέα για το βιβλίου του, κατά το Μεσαίωνα; Στο παραπάνω ερώτηµα µία πρώτη ίσως εύλογη απάντηση, θα ήταν ότι κατά το Μεσαίωνα η οικονοµική αξιοποίηση και η εκµετάλλευση του έργου ήταν ελάχιστη ή/και µηδαµινή, διότι οι περιπτώσεις πολλαπλασιασµού του έργου και άρα οι πιθανότητες στοιχειοθέτησης της προσβολής του δικαιώµατος της πνευµατικής ιδιοκτησίας του δηµιουργού, όπως σήµερα την γνωρίζουµε περιορίζονταν µόνον σε περιπτώσεις, όπως η αντιγραφή του έργου από κάποιον γραµµατισµένο δούλο στην αρχαία Ρώµη ή από κάποιο καλόγερο κατά το Μεσαίωνα 9. Αδιαµφισβήτητα, λοιπόν, το ορόσηµο του δικαίου της πνευµατικής ιδιοκτησίας, άρα και της µετά αυτής έννοιας της εύλογης αµοιβής αποτελεί η εφεύρεση της τυπογραφίας και επιπλέον η εµφάνιση του δικαιώµατος της προσωπικότητας κατά την αναγεννησιακή εποχή, συνακόλουθο της οποίας (ενν. εµφάνισης) ήταν και η προστασία του δικαιώµατος του πνευµατικού δηµιουργού πάνω στο δηµιούργηµά του Κουµάντος Γ., όπ.π., σελ Κουµάντος Γ., όπ.π., σελ. 14. Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 9

10 Εν συνεχεία 11, έµµεση µόνον σχέση µε την προστασία της πνευµατικής ιδιοκτησίας και την αντίστοιχη κατοχύρωση της εύλογης αµοιβής έχουµε από τον χώρο των λεγόµενων επαγγελµατικών και τοπικών προνοµίων παλαιότερο όλων το γνωστό προνόµιο του τυπογράφου Joannis de Spira, που του απονεµήθηκε στη Βενετία το 1469, υπό την έννοια ότι ο τυπογράφος αυτός εισήγαγε στη Βενετία την τυπογραφική σχέση και εξ αυτού πήρε το προνόµιο να εκµεταλλεύεται αποκλειστικά για χρόνια τη νέα εφεύρεση 12. Εφόσον, λοιπόν, τα παραπάνω δεν ήταν η απαρχή της κατοχύρωσης του δικαιώµατος της πνευµατικής ιδιοκτησίας, σηµατοδοτούµε την αρχή αυτή στην νοµική κατοχύρωση που έγινε το 1709 στην Αγγλία µε το νοµοθέτηµα 13 που όρισε ότι οι συγγραφείς έχουν το αποκλειστικό δικαίωµα να τυπώνουν τα έργα τους επί δεκατέσσερα χρόνια από την πρώτη δηµοσίευση και ότι το δικαίωµα αυτό παρατείνεται για άλλα δεκατέσσερα χρόνια, εφόσον ζει ο συγγραφέας. Την πρωτοπόρα αυτή ρύθµιση άργησαν να υιοθετήσουν οι χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης. Ειδικότερα, στην Γαλλία απαρχή προστασίας έχουµε το 1777 µε µία απόφαση του Conseild EtatduRoi σχετικά µε το εκδοτικό προνόµιο, για να έρθει πλέον η κατοχύρωση το 1791 συνεπεία της Γαλλικής Επανάστασης 14. Παράλληλα, στη Γερµανία όλο τον 18 ο και τον 19 ο αιώνα η προστασία της πνευµατικής ιδιοκτησίας στηριζόταν στη νοµική κατοχύρωση των επαγγελµατικών προνοµίων, ώσπου το 1871 εγκαθιδρύεται στο Γερµανικό Κράτος ενιαίος νόµος περί πνευµατικής ιδιοκτησίας Η διεθνής ρύθµιση: Στον 20 ο πλέον αιώνα η νοµοθετική προστασία της πνευµατικής ιδιοκτησίας και συνακόλουθα της εύλογης αµοιβής αποκτά σταθερά σηµεία αναφοράς, µιας και αναγνωρίζεται από τότε και στο εξής σε όλα τα αναπτυγµένα Κράτη. Διεθνώς, η πνευµατική ιδιοκτησία θα 11 Ξεπερνώντας χάριν συντοµίας της παρούσας ανάπτυξης, την ανάλυση της action in iurarium, ως τρόπος προστασίας της προσωπικότητας, συνεκδοχικά δε του δικαιώµατος της πνευµατικής ιδιοκτησίας, για την όποια βλ. µεταξύ άλλων, Κουµάντος Γ., όπ.π., σελ. 13, υποσηµ ΚουµάντοςΓ.,όπ.π., σελ Act 8 Anne C 19, βλ.cornish, William / Llewelyn, David, Intellectual Property, 5th Ed., Sweet & Maxwell, London 2003, p Με το νόµο του 1791 και εισηγητή τον Le Chapelier για το δικαίωµα των θεατρικών συγγραφέων και το νόµο του 1793 µε εισηγητή το Lakanal για το δικαίωµα της πνευµατικής ιδιοκτησίας γενικά, βλ. σχετικά:. 15 Για την ιστορική εξέλιξη του δικαιώµατος της πνευµατικής ιδιοκτησίας στο Γερµανικό Κράτος, βλ. : Nimmer, Melville / Nimmer, David, NimmeronCopyrightSetof 10 plussupplement MatthewBenderLooseLeaf March 1, 1963, p. 34 Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 10

11 µπορούσε να προστατευτεί αποτελεσµατικά µόνο υπό την οµπρέλα µίας σταθερής και οµοιόµορφης ρύθµισης, η οποία και δεν θα λειτουργούσε µε όρους εδαφικότητας, οι οποίοι άλλωστε και δεν αρµόζουν στην φύση του δικαιώµατος της πνευµατικής ιδιοκτησίας ως άυλου αγαθού. Ο χαρακτήρας του άυλου αγαθού της πνευµατικής ιδιοκτησίας θα έπρεπε να µην αλλοιωθεί, πράγµα που σηµαίνει ότι οι πνευµατικοί δηµιουργοί και οι καλλιτέχνες, ως αντιστοίχως και τα έργα αυτών, θα πρέπει να προστατεύονται ανεξαρτήτως χώρας καταγωγής και προέλευσης τους. Η λύση ήταν µία Διεθνής Σύµβαση και αυτή ήρθε ως αποτέλεσµα της πρωτοβουλίας ενδιαφερόµενων κύκλων που ίδρυσαν το σωµατείο Artistique Internationale (A.L.A.I) το οποίο και κατέληξε το 1886 στην Διεθνή Σύµβαση Βέρνης για την προστασία της πνευµατικής ιδιοκτησίας 16, ως αυτή ισχύει βάσει της τελευταίας αναθεώρησής της που έγινε το 1971 στο Παρίσι, η οποία και αναφέρεται ως Διεθνής Σύµβαση Βέρνης - Παρισίου (εφεξής ΔΣΒ). Βασικά χαρακτηριστικά της ΔΣΒ είναι οι τρεις µέθοδοι προστασίας που χρησιµοποιεί, ήτοι πρώτον η εξοµοίωση των ξένων έργων ή δηµιουργών, που προστατεύονται από αυτήν προς του υπηκόους της χώρας που ζητείται η προστασία, δεύτερον η προστασία των δηµιουργών, η λεγόµενη δηλαδή «απευθείας» ρύθµιση για περιπτώσεις που η εφαρµογή της ΔΣΒ θα οδηγούσε σε χαµηλού επιπέδου προστασία και τρίτον η ρύθµιση περί εφαρµοστέου δικαίου που ανήκει σύµφωνα µε τη ΔΣΒ στη χώρα που ζητείται η προστασία. Η εύλογη αµοιβή ρυθµίζεται στο άρθρο 9 παρ. 2 της ΔΣΒ, κατά το οποίο προϋπόθεση για να επιτρέπεται ελεύθερα η ιδιωτική αναπαραγωγή έργου είναι η καταβολή εύλογης αµοιβής. Η καθιέρωση της εύλογης αµοιβής για την ιδιωτική αναπαραγωγή αποτελεί υποχρέωση που επιβάλλεται από το παραπάνω άρθρο προκειµένου η αναπαραγωγή αυτή να µην εµποδίζει την εκµετάλλευση του έργου και να µη βλάπτει τα συµφέροντα των δηµιουργών (ή να την εµποδίζει και να την βλάπτει όσο γίνεται λιγότερο). Γιατί αλλιώς η ιδιωτική αναπαραγωγή µε τα σηµερινά τεχνολογικά δεδοµένα θα «έβλαπτε την κανονική εκµετάλλευση του έργου και θα προκαλούσε αδικαιολόγητη βλάβη στα νόµιµα συµφέροντα του δηµιουργού» (9 2) 17. Ωστόσο, όλα τα κράτη- µέλη της Ένωσης δεν συµβαδίζουν µε την παραπάνω άποψη και άρα πολλά από τα κράτη- µέλη ανέχονται την ιδιωτική αναπαραγωγή χωρίς να έχουν καθιερώσει την εύλογη αµοιβή ή κάποιον 16 Ροζάκης Χ., Η Διεθνής προστασία των καλλιτεχνών ερµηνευτών και το ελληνικό δίκαιο : Ο Νόµος 1075/1980 και η σύµβαση της Βέρνης για την προστασία των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων, εκδ. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, 1987, σελ Έλεγχος τριών σταδίων, βλ. µεταξύ άλλων, Μαρίνος Μ.-Θ., Κοινωνία των Πληροφοριών και Πνευµατική Ιδιοκτησία: Προσαρµογή της Ελληνικής Νοµοθεσίας, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα- Κοµοτηνή, 2003, σελ. 54επ. Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 11

12 άλλο ανάλογο τρόπο ανταµοιβής 18. Κατόπιν τούτου, ζήτηµα γεννάται ως προς την αρχή της εξοµοίωσης που η ΔΣΒ επιβάλλει 19 για τα θέµατα που αφορούν την πνευµατική ιδιοκτησία λόγω της διεθνούς αρχής της αµοιβαιότητας που λειτουργεί στις διεθνείς συµβάσεις. Περαιτέρω, διεθνώς έχει κατοχυρωθεί και η συµφωνία για τα δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας στον τοµέα του εµπορίου (TRIPs) και η Συνθήκη του Παγκόσµιου Οργανισµού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΠΟΔΙ) για τις ερµηνείες, τις εκτελέσεις και τα φωνογραφήµατα. Με τις Συµβάσεις µε τις οποίες όµως δεν υφίσταται άµεσο αποτέλεσµα. Οι διατάξεις της συµφωνίας για τα δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας στον τοµέα του εµπορίου, η οποία (ενν. συµφωνία) αποτελεί το παράρτηµα 1Γ της συµφωνίας για την ίδρυση του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου (συµφωνία TRIPs) και της συνθήκης του Παγκόσµιου Οργανισµού Διανοητικής Ιδιοκτησίας για τις ερµηνείες, τις εκτελέσεις και τα φωνογραφήµατα είναι εφαρµοστέες στην έννοµη τάξη της Ένωσης, χωρίς οι ιδιώτες να µπορούν να επικαλεστούν απευθείας ούτε την εν λόγω συµφωνία ούτε την προπαρατεθείσα συνθήκη Η ευρωπαϊκή ρύθµιση: Η βασική Οδηγία 29/ αντιµετωπίζει την αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση (για µη άµεσους ή έµµεσους εµπορικούς σκοπούς) ως περιορισµό της πνευµατικής ιδιοκτησίας χωρίς να διακρίνει αν γίνεται µε τεχνικά µέσα ή όχι, πράγµα που σηµαίνει ότι καλύπτεται από την Οδηγία τόσο η φωτοτυπική αναπαραγωγή όσο και η αναπαραγωγή για οποιαδήποτε χρήση και για µη άµεσους ή έµµεσους εµπορικούς σκοπούς -για ιδιωτική χρήση 22. Η παραπάνω Οδηγία επιτρέπει στα κράτη µέλη (ευχέρεια) να επιτρέψουν αυτή την αναπαραγωγή «υπό τον όρο ότι οι δικαιούχοι λαµβάνουν δίκαια αποζηµίωση» 23. Περαιτέρω, η Οδηγία χρησιµοποιεί τον όρο «δίκαια αποζηµίωση», αντί του όρου «εύλογη αµοιβή», ως µια µορφή συµβιβασµού µεταξύ της 18 Για το ζήτηµα βλ. αναλυτικά παρακάτω υπό ενότητα..., σελ. 19 Άρθρο 5 παρ. 2 ΔΣΒ 20 Σκέψη 56 Συνθήκης Για ειδικότερες ρυθµίσεις Οδηγίας 2001/29, βλ. Κεφάλαιο ΙΙ. Α.1 23 Άρθρο 5 παρ. 2 β' περίπτωση της Οδηγίας, που συνεκτιµά την εφαρµογή ή όχι των τεχνολογικών µέτρων του άρ. 6. Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 12

13 θέσης των περισσότερων κρατών που εφαρµόζουν το σύστηµα καταβολής εύλογης αµοιβής στην ιδιωτική αναπαραγωγή και των κρατών που δεν αναγνωρίζουν τέτοιο δικαίωµα 24. Ως προς την διαφορά των δύο εννοιών, η εύλογη αµοιβή εκφράζει την ιδέα ότι ο δηµιουργός και οι δικαιούχοι έχουν πάντα δικαίωµα εύλογης αµοιβής για κάθε χρήση του έργου, αντίθετα, δε, µε τον όρο δίκαια αποζηµίωση, επιτρέπεται σε ορισµένα κράτη να προβλέπουν κάποια άλλη µορφή αποζηµίωσης ανάλογα µε την ζηµιά και τις περιστάσεις (να προσδιορίζουν το είδος/ύψος της αποζηµίωσης) 25. Η οδηγία προστατεύει, συνεπώς, πρωτίστως το θεµελιώδες δικαίωµα του δηµιουργού να επιτρέπει ή να απαγορεύει την αναπαραγωγή των έργων του. Αν και δεν αφορά συµφωνίες παραχώρησης αδειών εκµετάλλευσης, λαµβάνει ως βάση το γεγονός ότι, οι δηµιουργοί είναι σε θέση να διαπραγµατευθούν µία αµοιβή ως αντάλλαγµα για την παραχώρηση άδειας αναπαραγωγής των έργων τους 26. Η αιτιολογική σκέψη 10 του προοιµίου αναφέρει ότι οι δηµιουργοί πρέπει να λαµβάνουν «εύλογη αµοιβή» για τη χρήση των έργων τους 27. Τα κράτη µέλη µπορούν ωστόσο να προβλέψουν, µε εξαντλητική απαρίθµηση, ορισµένες ή όλες τις εξαιρέσεις ή τους περιορισµούς στο δικαίωµα των δηµιουργών να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν την αναπαραγωγή - Η ελληνική ρύθµιση: Ήδη, όπως υποστηρίζεται 28, από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας η πνευµατική ιδιοκτησία είχε αρχίσει να αναγνωρίζεται εθιµικά σαν µία από τις γενικές αρχές του δικαίου µας. Ωστόσο, αδιαµφισβήτητο είναι το εναρκτήριο σηµείο νοµικής αντιµετώπισης της πνευµατικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα, το οποίο ανευρίσκεται το 1834 στον «Ποινικό Νόµο», ο οποίος και 24 Παραδείγµατος χάριν την Μ. Βρετανία, για την οποία βλ. παρακάτω αναλυτικά σελ Βλ. αιτιολογική σκέψη της Οδηγίας 29/ C- 457/2011, C-521/2011, ΤΝΠ Νόµος. 27 «Οι αιτιολογικές σκέψεις έχουν ως σκοπό τη συνοπτική αιτιολόγηση των βασικών διατάξεων του διατακτικού, χωρίς να αναπαράγεται ή να παραφράζεται το κείµενό τους. Δεν περιέχουν διατάξεις κανονιστικού χαρακτήρα ή πολιτικές επιθυµίες». Μολονότι οι εν λόγω κατευθυντήριες γραµµές δεν είναι νοµικά δεσµευτικές, πρέπει να θεωρηθεί ότι τα θεσµικά όργανα που τις εξέδωσαν µε κοινή συµφωνία (το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συµβούλιο και η Επιτροπή) τις ακολουθούν κατά τη σύνταξη της νοµοθεσίας, τα παραπάνω σύµφωνα µε το Σηµείο 10 της Διοργανικής Συµφωνίας για τις κοινές κατευθυντήριες γραµµές σχετικά µε την ποιότητα της διατύπωσης της κοινοτικής νοµοθεσίας, 28 Για την άποψη αυτή, βλ. Κουµάντος Γ., όπ.π. σελ 16. Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 13

14 περιείχε ορισµένες διατάξεις περί πνευµατικής ιδιοκτησίας 29. Κατόπιν τούτου και µετά την προσχώρηση της Ελλάδος στις παραπάνω αναφερόµενες διεθνείς συµβάσεις αλλά και µετά την υιοθέτηση σειράς νοµοθετικών κειµένων, η σταθερή και πάγια νοµοθετική ρύθµιση των ζητηµάτων της πνευµατικής ιδιοκτησίας έρχεται στις 4 Μαρτίου του 1993 µε τον ν. 2121/199330, ο οποίος και παραµένει ως ισχύει κατόπιν τροποποιήσεων 31 του ο βασικός νοµοθετικός πυλώνας των ζητηµάτων που τίθενται στην πνευµατική ιδιοκτησία και στα συγγενικά δικαιώµατα. Η εύλογη αµοιβή είναι έννοια που ενυπάρχει στον ν. 2121/1993 από την αρχή της θέσπισής του. Συγκεκριµένα, στο άρθρο 18 παρ. 3 ρυθµίζεται η εύλογη αµοιβή στη βασικότερη της έκφανση, ήτοι ως αποζηµιωτικό αντιστάθµισµα για την ελευθερία της ιδιωτικής αναπαραγωγής 32 καθώς και στην εύλογη αµοιβή των συγγενικών δικαιούχων του άρθρου 49 του οικείου νόµου. Η εύλογη αµοιβή συναντάται στον ν. 2121/1993 και σε ειδικότερες περιπτώσεις, όπως εκτίθενται στην παρούσα εργασία. Επιπλέον, σχετικά µε τη ΔΣΒ η Ελλάδα έχει κυρώσει αυτήν µε το ν. 100/1975 υιοθετώντας έτσι τη ΔΣΒ και µε την τελευταία αναθεώρησή της στο Παρίσι (1971). Πολλά κράτη όµως που έχουν υπογράψει τη ΔΣΒ δεν έχουν καθιερώσει εύλογη αµοιβή ή αντίστοιχο αντίτιµο για την ιδιωτική αναπαραγωγή, όπως ήδη αναφέρθηκε παραπάνω. Το ερώτηµα που τίθεται, εν προκειµένω, είναι αν τα εισπραττόµενα ποσά θα πρέπει να διανέµονται και στους υπηκόους των κρατών αυτών. Η αρχή εξοµοίωσης που επιβάλλει η ΔΣΒ των αλλοδαπών µε τους ηµεδαπούς αφορά καταρχήν µόνο θέµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας, πράγµα που καταρχήν σηµαίνει ότι δεν συµπεριλαµβάνεται σε αυτά η εύλογη αµοιβή. Ωστόσο, κατά την άποψη της Ελλάδας η εύλογη αµοιβή που εισπράττεται για την ιδιωτική αναπαραγωγή είναι θέµα πνευµατικής ιδιοκτησίας και άρα κατεξοχήν θέµα που εµπίπτει στο άρθρο 9 παρ. 2 της ΔΣΒ Καλλινίκου Δ., όπ.π., σελ ΦΕΚ Α 25/1993. Για την ιστορική εξέλιξη της νοµοθετικής ρύθµισης της πνευµατικής ιδιοκτησίας από το 1830, βλ. µεταξύ άλλων: Κουµάντος Γ., όπ.π., σελ Ειδικότερα οι (βασικότεροι ) νόµοι και Οδηγίες που επέφεραν στον ν. 2121/93 τροπολογίες ή/και προσθήκες ή αναστολή άρθρων του (προσωρινά): - ν. 2173/1993, 2218/1994, 2435/1996, 2438/1996, 2557/1997, 3049/2002, 3905/2010, 4212/2013 (Οδηγία 2011/77). - Οδηγίες: 93/83, 93/98,96/9, 2001/29 κα. 32 Το άρθρο 18 παρ.3 του ν.2121/1993, όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 14 παρ.1 του ν.3049/2002, ορίζει ότι εάν για την ελεύθερη αναπαραγωγή του έργου χρησιµοποιούνται τεχνικά µέσα (συσκευές εγγραφής ήχου ή εικόνας, φωτοτυπικά µηχανήµατα κ.ά.) οφείλεται εύλογη αµοιβή στο δηµιουργό του έργου και στους δικαιούχους συγγενικών δικαιωµάτων, βλ. Γεωργιάδη Απ., Η «εύλογη αµοιβή» του δηµιουργού και των δικαιούχων συγγενικών δικαιωµάτων κατά το άρθρο 18 παρ.3 του ν.2121/1993 για την πνευµατική ιδιοκτησία, ΧρΙΔ 2004/384, σελ Κουµάντος Γ., όπ.π., σελ Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 14

15 Για τα κράτη, όµως, που δεν έχουν καθιερώσει εύλογη αµοιβή, τέτοια υποχρέωση δεν απορρέει από τη σύµβαση και το ζήτηµα βρίσκεται εκτός πνευµατικής ιδιοκτησίας 34. Εποµένως, η Ελλάδα καλώς αρνείται την συµµετοχή των υπηκόων αυτών στην εύλογη αµοιβή αφού µάλιστα δεν υπάρχον αντίστοιχες διατάξεις ώστε να συµµετέχουν οι Έλληνες υπήκοοι στην διανοµή των ποσών που θα εισπράττονται εκεί. Αναφορικά, τέλος, µε την Οδηγία 2001/29, τώρα, ζήτηµα γεννάται, όπως ήδη εκτέθηκε, ότι η εύλογη αµοιβή για ιδιωτική αναπαραγωγή προβλέπεται στην ελληνική έννοµη τάξη µόνο για την περίπτωση που γίνεται µε τεχνικά µέσα. Θεωρείται όµως ότι η χειροποίητη αναπαραγωγή είναι πράξη που βρίσκεται µέσα στα φυσικά όρια της πνευµατικής ιδιοκτησίας. Εποµένως το ότι επιτρέπεται ελεύθερα δεν παραβιάζει την οδηγία. 3. Το δικαίωµα της εύλογης αµοιβής περιεχόµενο, νοµική φύση, δικαιούχοι και οφειλέτες. - Περιεχόµενο του δικαιώµατος: Αν θέλαµε να αποτυπώσουµε τον ορισµό της έννοιας «εύλογη αµοιβή» στο πεδίο της πνευµατικής ιδιοκτησίας (και των συγγενικών δικαιώµατα) θα λέγαµε πως εύλογη αµοιβή είναι η αµοιβή που καταβάλλεται στο δηµιουργό ή στους δικαιούχους συγγενικών δικαιωµάτων, στις περιπτώσεις εκείνες που γίνεται νόµιµα χρήση των έργων ή/και των εισφορών τους χωρίς την άδειά τους 35. Επιπλέον, µε άλλες λέξεις, θα χαρακτηρίζαµε την εύλογη αµοιβή ως µία εξαίρεση στην απολυτότητα του δικαιώµατος της πνευµατικής ιδιοκτησίας ή του συγγενικού δικαιώµατος και κατ επέκταση στην εξουσία του δηµιουργού ή του δικαιούχου να ορίζει αυτός το ύψος και τις προϋποθέσεις αµοιβής του. Περαιτέρω, για να οριοθετήσουµε το περιεχόµενο του δικαιώµατος της εύλογης αµοιβής θα αρκούσε καταρχήν η παραποµπή µας στην κύρια νοµοθετική ρύθµιση, αυτήν της εύλογης αµοιβής στην ιδιωτική αναπαραγωγή, δηλαδή στην εύλογη αµοιβή που δίνεται για να αποζηµιώσει του δηµιουργούς και τους συγγενικούς δικαιούχους, καθώς και στην έννοια της εύλογης αµοιβής, όπως η τελευταία αποτυπώνεται στο άρ. 49 παρ. 1 του οικείου 34 Στην περίπτωση αυτή θα πρόκειται πιθανόν για είδος φόρου. 35 Κοριατοπούλου- Αγγέλη Π., Πνευµατική Ιδιοκτησία, Ληµµατογραφηµένη ερµηνεία- Βιβλιογραφία- Νοµολογία- Παράρτηµα νοµοθεσίας, εκδ. Νοµική Βιβλιοθήκη, 2008, σελ Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 15

16 νόµου σχετικά µε την ραδιοτηλεοπτική µετάδοση/αναµετάδοση ή δηµόσια παρουσίας υλικού φορέα ήχου ή/ και εικόνας. Ειδικότερα, το άρθρο 18 του ν. 2121/1993 στην παρ. 1 ορίζεται ότι, µε την επιφύλαξη των επόµενων παραγράφων επιτρέπεται, χωρίς την άδεια του δηµιουργού και χωρίς αµοιβή, η αναπαραγωγή ενός έργου, που έχει νοµίµως δηµοσιευθεί, εφόσον η αναπαραγωγή γίνεται για ιδιωτική χρήση εκείνου που την κάνει, ενώ, σύµφωνα µε την παράγραφο 3 του ίδιου άρθρου (όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 14 παρ.1 του ν.3049/2002) ορίζεται ότι, εάν για την ελεύθερη αναπαραγωγή του έργου χρησιµοποιούνται τεχνικά µέσα (συσκευές εγγραφής ήχου ή εικόνας, φωτοτυπικά µηχανήµατα κ.ά.) οφείλεται εύλογη αµοιβή στο δηµιουργό του έργου και στους δικαιούχους συγγενικών δικαιωµάτων 36. Με την παραπάνω ρύθµιση, καθιερώνεται εποµένως (καταρχήν) περιορισµός του περιουσιακού δικαιώµατος της πνευµατικής ιδιοκτησίας, αφού σύµφωνα µε την πρώτη παράγραφο αυτού επιτρέπεται η αναπαραγωγή ενός πνευµατικού έργου εφόσον γίνεται για ιδιωτική χρήση δίχως την καταβολή εύλογης αµοιβής. Επειδή όµως µε τις σύγχρονες µεθόδους αναπαραγωγής των έργων µπορεί να γίνεται µαζική αναπαραγωγή των έργων, την οποία δεν µπορούν να ελέγξουν οι δηµιουργοί, αποκαθίσταται η προστατευτική λειτουργία του δικαίου της πνευµατικής ιδιοκτησίας µε την θεσµοθέτηση στην παρ. 3 του ίδιου άρθρου της καταβολής σ` αυτούς εύλογης αµοιβής ως "αποζηµιωτικό" αντιστάθµισµα για την ελεύθερη ιδιωτική αναπαραγωγή (ΕφΑθ 551/2005 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ), η οποία υπολογίζεται επί της αξίας των αντικειµένων που είναι πρόσφορα για την αναπαραγωγή των έργων και καταβάλλεται από τα αναφερόµενα στην παράγραφο αυτή πρόσωπα (παραγωγούς, εισαγωγείς, εµπόρους) στους οργανισµούς συλλογικής διαχείρισης που το κατανέµουν σύµφωνα µε τους ορισµούς του νόµου 37. Η υποχρέωση καταβολής της αµοιβής δηλαδή δεν συνδέεται µε συντελεσµένη αναπαραγωγή έργων, αλλά απλώς αρκεί το πρόσφορο των αντικειµένων για αναπαραγωγή. Περαιτέρω, η εύλογη αµοιβή είναι και αυτή που καθιερώνεται µε το άρθρο 49 του ν. 2121/ ως ενιαία αµοιβή αναφορικά µε την ραδιοτηλεοπτική µετάδοση/αναµετάδοση ή 36 Το ίδιο άρθρο στην παρ. 3, πριν από την τροποποίηση του µε το άρθρο 14 του Ν. 3049/2002, όριζε ότι «..εάν για την ελεύθερη αναπαραγωγή του έργου χρησιµοποιούνται τεχνικά µέσα, όπως συσκευές εγγραφής ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, µαγνητικές ταινίες ή άλλοι υλικοί φορείς πρόσφοροι για την αναπαραγωγή ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, φωτοτυπικά µηχανήµατα, χαρτί κατάλληλο για φωτοτυπίες ή ηλεκτρονικοί υπολογιστές, οφείλεται εύλογη αµοιβή στο δηµιουργό του έργου και σε δικαιούχους συγγενικών δικαιωµάτων». 37 Κουµάντος Γ., Πνευµατική Ιδιοκτησία, όπ.π., σελ..καλλινίκου, Πνευµατική Ιδιοκτησία και Συγγενικά Δικαιώµατα, σελ Κοτσίρης, Δίκαιο Πνευµατικής Ιδιοκτησίας, Τέταρτη έκδοση, σελ , 38 Βλ. αναλυτικά τις περιπτώσεις της εύλογης αµοιβής στον ν. 2121/1993 παρακάτω υπό Κεφάλαιο Β.ΙΙ, σελ. Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 16

17 δηµόσια παρουσίας υλικού φορέα ήχου ή/ και εικόνας, υπό την έννοια ότι (ενν. η εύλογη αµοιβή) προσδιορίζεται στο συνολικό ποσό αυτής για όλες τις κατηγορίες δικαιούχων και πληρώνεται µια φορά από το χρήστη, κατανεµηµένη µεταξύ των δικαιούχων και δη µεταξύ αφενός των µουσικών και ερµηνευτών - εκτελεστών και αφετέρου των παραγωγών 39. Από την άλλη µεριά όµως µεριά, σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο και συγκεκριµένα στα υπό εξέταση νοµοθετικά κείµενα που ρυθµίζουν την πνευµατική ιδιοκτησία καθώς και οι συναφείς αυτών Οδηγίες 92/100/ΕΟΚ του και 2001/29/ΕΚ (σε εφαρµογή των οποίων εκδόθηκαν οι ως άνω νόµοι, αντιστοίχως), δεν προσδιορίζουν τον ορισµό της εύλογης αµοιβής και ούτε καθορίζουν κριτήριο προς καθορισµό της. Ωστόσο, το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στην υπόθεση SENA 40, αποφαινόµενο επί προδικαστικού ερωτήµατος του Δικαστηρίου Hoge Raadden Nederlanden, ως προς την ερµηνεία του άρθρου 8 παρ. 2 της ως άνω Οδηγίας 92/100/ΕΟΚ του Συµβουλίου, που ανέκυψε στο πλαίσιο δίκης µεταξύ των διαδίκων SENA (ιδρύµατος για την εκµετάλλευση των συγγενικών δικαιωµάτων) και NOS (ιδρύµατος ολλανδικής ραδιοτηλεόρασης), µε αντικείµενο τον καθορισµό της εύλογης αµοιβής, της καταβλητέας στους καλλιτέχνες ερµηνευτές ή εκτελεστές και στους παραγωγούς φωνογραφηµάτων για τη ραδιοφωνική ή τηλεοπτική µετάδοση των εν λόγω φωνογραφηµάτων, έκρινε ότι, ελλείψει κοινοτικού ορισµού της εύλογης αµοιβής, η έννοια αυτής πρέπει να αναλύεται από τον Εθνικό Δικαστή µε τον πλέον οµοιόµορφο, κατά το δυνατόν, τρόπο στο έδαφος της Κοινότητος, «υπό το φως των στόχων της Οδηγίας 92/100, όπως αυτοί προσδιορίζονται ιδίως µε τις αιτιολογικές σκέψεις της οδηγίας, ως ικανής να οδηγήσει στην επίτευξη δεούσης ισορροπίας µεταξύ του συµφέροντος των καλλιτεχνών ερµηνευτών ή εκτελεστών και των παραγωγών φωνογραφηµάτων να εισπράττουν αµοιβή λόγω της ραδιοφωνικής µεταδόσεως φωνογραφήµατος και του συµφέροντος των τρίτων να µπορούν να µεταδίδουν ραδιοφωνικούς το εν λόγω φωνογράφηµα υπό εύλογες προϋποθέσεις» και, περαιτέρω, ότι ο εύλογος χαρακτήρας της αµοιβής αυτής «αναλύεται», ιδίως, ενόψει της αξίας της συγκεκριµένης χρήσεως, στα πλαίσια των «οικονοµικών συναλλαγών». Ενόψει τούτων, συνάγεται ότι, ο καθορισµός του ύψους της εύλογης αµοιβής που δικαιούνται οι δικαιούχοι των συγγενικών δικαιωµάτων για τη χρησιµοποίηση των φωνογραφηµάτων τους από ραδιοφωνικούς σταθµούς, πρέπει να γίνει υπό το φως των στόχων της ως άνω οδηγίας και του προστατευτικού 39 ΕφΘεσ1810/2012, ΤΝΠ Νόµος. 40 C-245/2010, TNΠ Νόµος. Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 17

18 πνεύµατος των δικαιούχων συγγενικών δικαιωµάτων που διέπει το ν. 2121/1993. Το Δικαστήριο, στην ειδικότερη αυτή περίπτωση, καθορίζει το ύψος της εύλογης αµοιβής, σύµφωνα µε τα διδάγµατα της κοινής πείρας και τους κανόνες της λογικής 41. Εποµένως, ελλείψει κοινοτικού ορισµού της εύλογης αµοιβής, η έννοια αυτής πρέπει να αναλύεται από τον Εθνικό Δικαστή µε τον πλέον δυνατό οµοιόµορφο τρόπο για να µην υπάρχουν εκ διαµέτρου αντίθετες ερµηνείες στην Ένωση (βλ. ΜΠΘ 18762/2007, ΤΝΠ Νόµος). - Νοµική φύση του δικαιώµατος εύλογης αµοιβής: Από αστικής, τώρα, απόψεως το δικαίωµα της εύλογης αµοιβής είναι δίχως αµφιβολία αξίωση που πηγάζει από τον νόµο, δηµιουργεί δηλαδή µία ενοχή από τον νόµο και δεν θεµελιώνεται σε τέλεση αδικοπραξίας 42. Το δικαίωµα της εύλογης αµοιβής, λοιπόν, είναι ενοχική αξίωση (ΕφΑΘ 4438/2008 ΤΝΠ Νόµος), ενώ είναι δικαίωµα ανεκχώρητο και η είσπραξη και διαχείριση της εύλογης αµοιβής ανατίθεται υποχρεωτικά εκ του νόµου στους Οργανισµούς Συλλογικής Διαχείρισης (εφεξής ΟΣΔ). Η υποχρέωση καταβολής εύλογης αµοιβής, ως ενοχή εκ του νόµου και ως δικαίωµα υπό την έννοια της γέννησης αξίωσης και αντιστοίχως υποχρέωσης, δεν είναι αντίθετη στις συνταγµατικές διατάξεις και ειδικότερα αντίθετη στην αρχή της ισότητας (άρ. 4 παρ. 1) ενώπιον του νόµου, στην αρχή της οικονοµικής ελευθερίας ως έκφανση της προσωπικότητας (άρ. 5 παρ.1), διότι ρυθµίζει κατά τρόπο γενικό και αντικειµενικό την υποχρέωση των οφειλετών για καταβολή εύλογης αµοιβής στους δικαιούχους της πνευµατικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωµάτων 43. Επιπρόσθετα το δικαίωµα της εύλογης αµοιβής εξυπηρετεί λόγους δηµοσίου και γενικότερου κοινωνικού συµφέροντος 44. Περαιτέρω, δε, εφόσον πρόκειται για ενοχική αξίωση, αναφορικά µε την παραγραφή της αξίωσης ατυής στο ν. 2121/1993 δεν υφίσταται διάταξη προβλέπουσα την παραγραφή της Εφθεσ 843/2010, Εφθεσ 929/2010, ΕφΑΘ 915/2010, ΤΝΠ Νόµος 42 Βαγενά Ε., Παρατηρήσεις στην ΜΠΘ 11989/2012, ΔιΜΕΕ 2012/214, σελ Κοτσίρης Λ. Στουµατούδη Ε., Πνευµατική ιδιοκτησία, κατ` άρθρο ερµηνεία, έκδ. Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη, 2009, σελ Όπ.π. 45 Βαγενά Ε., Παρατηρήσεις στην ΜΠΘ 11989/2012, όπ.π. σελ Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 18

19 Ειδικότερα, η αξίωση αυτή πηγάζει απευθείας από το νόµο 46 οφείλεται και καταβάλλεται άπαξ και άρα συνιστά µία ενιαία οφειλή, µε αποτέλεσµα να µην εµπίπτει στην έννοια των περιοδικά επαναλαµβανόµενων παροχών, αφού τέτοιες είναι εκείνες που πηγάζουν διαδοχικά από έννοµη σχέση, οφείλονται δε κατά ορισµένα χρονικά διαστήµατα, µε µόνη την πάροδο του χρόνου, χωρίς να απαιτούνται νεότερα περιστατικά και χωρίς η γένεση ή η άσκηση τους να εξαρτάται από αίρεση. Δεν αποτελούν εποµένως «περιοδικές παροχές» οι απλές δόσεις που προβλέπονται είτε από το νόµο είτε από τη σύµβαση για την καταβολή µιας ενιαίας οφειλής, η οποία εξοφλείται τµηµατικά 47. Συνεπώς, από όλα τα παραπάνω και ενόψει της νοµικής φύσης του δικαιώµατος της εύλογης αµοιβής ως ενοχική αξίωση, η οποία δεν έχει τα εννοιολογικά γνωρίσµατα της περιοδικής παροχής, δεν εµπίπτει δηλαδή στο πεδίο εφαρµογής του άρθρου 250 αρ. 17 ΑΚ και εποµένως η παραγραφή αυτής είναι η συνήθης εικοσαετής παραγραφή κατά την ΑΚ Μάλιστα, έχει νοµολογιακώς κριθεί ότι, δεν είναι καταχρηστική η αξίωση που ασκείται µετά από 10ετία, καθώς µόνο η πάροδος µεγάλου χρονικού διαστήµατος χωρίς κάποια ειδικότερη συµπεριφορά του δικαιούχου δεν συνεπάγεται την απώλεια της αξίωσης Δικαιούχοι και οφειλέτες: Αµέσως παραπάνω αναφερθήκαµε στην νοµική φύση του δικαιώµατος της εύλογης αµοιβής ως ενοχικής αξίωσης που εισπράττεται για τις περισσότερες των περιπτώσεων εµφάνισης της εύλογης αµοιβής, υποχρεωτικά από τους ΟΣΔ 50. Ανακύπτει, λοιπόν, το ερώτηµα ποιος είναι ο δικαιούχος της εύλογης αµοιβής, σε ποιον ανήκει το δικαίωµα να την εισπράττει, ποιος την εισπράττει, επιπλέον, δε, ποιος την οφείλει και ενόψει όλων των ανωτέρω ποια η θέση του δηµιουργού, καλλιτέχνη, ερµηνευτή στο παραπάνω σχήµα δικαιούχου- οφειλέτη- είσπραξης της εύλογης αµοιβής. 46 Εφθεσ 1002/2008 ΤΝΠ Νόµος. 47 Βλ. σχετικά ΑΠ 1365/2010 ΤΝΠ Νόµος. 48 ΕφΘεσσ1810/2012 ΤΝΠ Νόµος. 49 ΕφΘεσσ1002/2008, ΕφΘεσσ954/2008, ΤΝΠ Νόµος. 50 Τασίκας Απ., Συλλογική διαχείριση συγγενικών δικαιωµάτων των εκτελεστών και ερµηνευτών µουσικών έργων και των παραγωγών υλικών φορέων ήχου- Δικονοµικά προνόµια κατά τον προσδιορισµό και επιδίκαση της εύλογης αµοιβής, ΕφΑΔ 2009/316. Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 19

20 Δικαιούχοι: Σε όλες τις περιπτώσεις της εύλογης αµοιβής 51 η αµοιβή καταβάλλεται καταρχήν στο δηµιουργό ή στους δικαιούχους συγγενικών δικαιωµάτων µε τις ειδικότερες ρυθµίσεις που ισχύουν για κάθε περίπτωση της εύλογης αµοιβής, όπως θα αναλυθεί στον οικείο τόπο. Άρα σε κάθε περίπτωση που προβλέπεται στο νόµο καταβολή εύλογης αµοιβής δικαιούχος είναι ο δηµιουργός ή ο συγγενικός δικαιούχος 52. Δηλαδή το δικαίωµα της εύλογης αµοιβής συναντάται στις εξής τρεις«κατηγορίες» δικαιούχων 53: α. δικαίωµα των δηµιουργών και εκδοτών εντύπων, β. το δικαίωµα των δηµιουργών, ερµηνευτών/ εκτελεστών και των παραγωγών φωνογραφηµάτων και γ. το δικαίωµα των δηµιουργών, ερµηνευτών εκτελεστών και παραγωγών οπτικοακουστικών έργων. Περαιτέρω, οφείλουµε ήδη εδώ πριν την ανάλυση των εκάστοτε δικαιούχων ανάλογα µε την περίπτωση εύλογης αµοιβής να αναφερθούµε στην περίπτωση των συνδικαιούχων. Συγκεκριµένα, οι πνευµατικοί δηµιουργοί στους οποίους περιλαµβάνονται οι λογοτέχνες, οι θεατρικοί συγγραφείς, οι µουσικοί κ.α., είναι συνδικαιούχοι και µεταξύ τους υπάρχει κοινωνία δικαιώµατος, όπου και εφαρµόζονται ανάλογα οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα (785 επ.). Για την διανοµή της αµοιβής σε τέτοιες περιπτώσεις διορίζεται διαχειριστής του κοινού δικαιώµατος, ενώ αν τελικά δεν επιτευχτεί συµφωνία µεταξύ των διαφόρων υποκατηγοριών δικαιούχων έως την 1 η Απριλίου κάθε έτους, η κατανοµή καθορίζεται µε σχετική απόφαση του Οργανισµού Πνευµατικής Ιδιοκτησίας (εφεξής ΟΠΙ) 54. Αναφορικά δε µε τη διάρκεια συµµετοχής στην παραπάνω διανοµή της εύλογης αµοιβής αρκεί να σηµειώσουµε τα εξής: για τους δηµιουργούς και τους κληρονόµους τους ισχύει η διάρκεια ζωής δηµιουργού και 70 χρόνια µετά το θάνατό του (άρ. 29 ν. 2121/93). Ωστόσο, ζήτηµα τίθεται σχετικά µε 51 Βλ. αναλυτικά παρακάτω υπό. 52 Υπήρχε µάλιστα στο νόµο η δυνατότητα έκδοσης Προεδρικού Διατάγµατος, το οποίο θα ρύθµιζε τις λεπτοµέρειες καταβολής και διανοµής της εύλογης αµοιβής στους δικαιούχους. Βέβαια η έκδοση του παραπάνω π.δ. δεν ήταν ποτέ αναγκαία προϋπόθεση για την εφαρµογή της εύλογης αµοιβής και πιθανά κενά που θα προέκυπταν θα µπορούσαν να συµπληρωθούν και από τα δικαστήρια. (ΜΠΑ 3860/2001 ΤΝΠ Νόµος). Επιπλέον το π.δ. προέβλεπε ότι θα µπορούσε να προβλέψει την διάθεση των εισπραττόµενων ποσών ή µέρους αυτών για κοινωνικούς ή πολιτιστικούς λόγους, διάταξη που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και διεγράφη, βλ. σχετικά σε Καλλινίκου Δ.,Πνευµατική Ιδιοκτησία & Συγγενικά Δικαιώµατα, όπ.π., σελ Γεωργιάδη Απ.,όπ.π., σελ Κοριατοπούλου- Αγγέλη Π., όπ.π., σελ Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 20

21 τους δικαιούχους συγγενικών δικαιωµάτων, αφού η διάρκεια των συγγενικών δικαιωµάτων ορίζεται ανάλογα µε την πράξη που θεµελιώνει το δικαίωµα αυτό κατά το άρ. 52 περ. δ του ν. 2121/93. Η συµµετοχή όµως στη διανοµή δεν σχετίζεται µε ορισµένη πράξη, άρα η διάρκεια συµµετοχής για τους παραγωγούς ισχύει όσο διατηρούν αυτή την ιδιότητα 55. Επιπλέον, για τους ερµηνευτές και τους εκτελεστές η διάρκεια συµµετοχής ταυτίζεται µε όσο ζουν.περαιτέρω, είναι δυνατόν ο ενιαίος οργανισµός συλλογικής διαχείρισης να διαχειρίζεται συγγενικά δικαιώµατα µε σκοπό την είσπραξη της εκ του άρθρου 49 1 του ν. 2121/1993 εύλογης και ενιαίας αµοιβής, όχι µόνο ελλήνων φορέων, αλλά και αλλοδαπών 56. Για το σκοπό αυτόν οι ηµεδαποί οργανισµοί συλλογικής διαχείρισης δικαιούνται, σύµφωνα µε το άρθρο 72 3 του ν. 2121/1993, να συνάπτουν συµβάσεις αµοιβαιότητας µε τους αντίστοιχους οργανισµούς συλλογικής διαχείρισης της αλλοδαπής. Με τις συµβάσεις αυτές, οι αλλοδαποί οργανισµοί συλλογικής διαχείρισης παρέχουν πληρεξουσιότητα ή µεταβιβάζουν στους ηµεδαπούς οργανισµούς τα δικαιώµατα που έχουν οι πρώτοι προς το σκοπό της διαχείρισής τους στην Ελλάδα και οι τελευταίοι αναθέτουν κατά αποκλειστικότητα στον ενιαίο οργανισµό συλλογικής διαχείρισης την εξουσία να διαπραγµατεύεται, να συµφωνεί το ύψος της αµοιβής, να προβάλλει τις σχετικές αξιώσεις για την καταβολή, να προβαίνει σε κάθε δικαστική ή εξώδικη ενέργεια και να εισπράττει από τους χρήστες τη σχετική αµοιβή και για τους αλλοδαπούς δικαιούχους συγγενικών δικαιωµάτων, ήτοι τους αλλοδαπούς εκτελεστές, µουσικούς, ερµηνευτές, τραγουδιστές και παραγωγούς υλικών φορέων ήχου, για τη χρήση του καλλιτεχνικού ρεπερτορίου τους στην ηµεδαπή, και µε βάση τις διατάξεις της Διεθνούς Σύµβασης της Ρώµης «περί της προστασίας των ερµηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών, των παραγωγών φωνογραφηµάτων και των οργανισµών ραδιοτηλεόρασης», η οποία κυρώθηκε µε ν. 2054/1992 και αποτελεί, πλέον αναπόσπαστο µέρος του εσωτερικού µας δικαίου 57. Το γεγονός αυτό έχει ως 55 Κουµάντος Γ., Πνευµατική Ιδιοκτησία, όπ.π., σελ ΜΠΚεφ 5/2014, ΤΝΠ Νόµος. 57 Για τα συγγενικά δικαιώµατα αλλοδαπών, την αρχή της αµοιβαιότητας, τη ΔΣ Ρώµης αλλά και την ταυτόσηµη ρύθµιση για την Αµερική βλ.: ΕφΘεσ929/2010, ΠΠΑθ 2903/2009, ΜΠΑ 25197/2008, ΕιρΝικ 32/2008, ΠΠΑθ 1320/2010, ΤΝΠ Νόµος. Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 21

22 συνέπεια όλα σχεδόν τα αλλοδαπής προέλευσης µουσικά έργα να καλύπτονται από την προστασία που παρέχει η Διεθνής Σύµβαση της Ρώµης και συνακόλουθα και το ελληνικό δίκαιο, ακόµα και αν τα έργα αυτά προέρχονται από µη συµβαλλόµενο κράτος, όπως, µεταξύ άλλων, είναι και οι Η.Π.Α., αφού λόγω της ραγδαίας εξέλιξης και τελειότητας των σύγχρονων µέσων επικοινωνίας, τα µουσικά έργα και ιδίως εκείνα που προέρχονται από τις µουσικά αναπτυγµένες χώρες, επιτυγχάνουν, κατά τα διδάγµατα της κοινής πείρας, την ταχεία και οπωσδήποτε την πριν από την πάροδο της τριακονθήµερης προθεσµίας δηµοσίευση και παρουσίασή τους, ιδιαίτερα στις χώρες της αναπτυγµένης µουσικά Ευρώπης, συµπεριλαµβανοµένης και της Ελλάδας. Οφειλέτες: Οι οφειλέτες της εύλογης αµοιβής είναι αυτοί που καταβάλλουν την αµοιβή και δύνανται να επιλεχθούν από τους δικαιούχους, µιας και ο νοµοθέτης δίνει στους τελευταίους την ευχέρεια να επιλέξουν τον χρόνο καταβολής της αµοιβής και τον οφειλέτη τους. Η αµοιβή µπορεί να αναζητηθεί όχι µόνο από τον τελικό χρήστη αλλά από τους παραγωγούς ή τους εισαγωγής ή οι έµποροι των επίµαχων συσκευών και µέσων που χρησιµοποιούνται για τον πολλαπλασιασµό του έργου 58. Αυτονόητα η επιλογή της µίας κατηγορίας οφειλέτη αποκλείει την άλλη 59. ΟΣΔ: Η καταβολή της εύλογης αµοιβής δεν γίνεται απευθείας από τους οφειλέτες στους δικαιούχους, αλλά γίνεται αποκλειστικά και µόνο µέσω των Οργανισµών Συλλογικής Διαχείρισης (ΟΣΔ), στους οποίους οι δικαιούχοι δίνουν σχετική εντολή (κατά βάση υποχρεωτική ανάθεση)και οι οποίοι παρουσιάζουν ένα ελάχιστο όριο αντιπροσωπευτικότητας της κατηγορίας για την οποία ενεργούν 60. Η άσκηση συλλογικής διαχείρισης είναι υποχρεωτική για τις εξής περιπτώσεις: α) την είσπραξη της εύλογης αµοιβής για την ιδιωτική αναπαραγωγή (άρθρο 18 ν. 2121/1993), β) την είσπραξη της εύλογης αµοιβής που οφείλεται στους ερµηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες και στους παραγωγούς υλικών φορέων ήχου, όταν ο σχετικός υλικός φορέας χρησιµοποιείται για ραδιοτηλεοπτική µετάδοση ή 58 Κοριατοπούλου- ΑγγέληΠ.,όπ.π., σελ Για τις ειδικότερες κατηγορίες οφειλέτη που δηµιουργούνται αναλόγως της περίπτωσης της εύλογης αµοιβής βλ. παρακάτω στο οικείο κεφάλαιο των περιπτώσεων. 60 Κουµάντος Γ., Πνευµατική Ιδιοκτησία, όπ.π., σελ Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 22

23 παρουσίαση στο κοινό (άρθρο 49 ν. 2121/1993) και γ) τη διαχείριση της δευτερεύουσας καλωδιακής µετάδοσης ραδιοτηλεοπτικών προγραµµάτων (άρθρο 54 παρ. 2 ν. 2121/1993). Ωστόσο, η ανάθεση της διαχείρισης από τους δικαιούχους συγγενικών δικαιωµάτων σε έναν οργανισµό είναι δυνητική. Οι βασικές αρµοδιότητες που έχουν οι ΟΣΔ είναι να διαχειρίζονται τα δικαιώµατα που τους έχουν ανατεθεί, να ελέγχουν τη χρήση των έργων, να διαπραγµατεύονται τους όρους χρήσης των έργων, να δίνουν την άδεια χρήσης, να εισπράττουν την αµοιβή από τους χρήστες και να προβαίνουν στη διανοµή των αµοιβών στους δικαιούχους 61.Συνεπώς, οι ΟΣΔ είναι και αυτοί που τελικώς επιλέγουν τον οφειλέτη. Η συλλογική διαχείριση επιβάλλεται λόγω της άυλης φύσης των πνευµατικών δηµιουργηµάτων, της ανάπτυξης της τεχνολογίας και της γρήγορης διακίνησης των έργων στο εσωτερικό και διεθνή χώρο, που καθιστούν πρακτικά αδύνατο στους δικαιούχους να παρακολουθήσουν όλες τις περιπτώσεις χρήσης των έργων τους ανά τον κόσµο, να διαπραγµατεύονται τους όρους για τη χρήση και να εισπράττουν τη σχετική αµοιβή. Για το σκοπό αυτό αναθέτουν τη διαχείριση και την προστασία του περιουσιακού δικαιώµατος ή ορισµένων εξουσιών από αυτό στους οργανισµούς συλλογικής διαχείρισης. Τέλος, οι οργανισµοί αυτοί λειτουργούν µε οποιαδήποτε εταιρική µορφή, ενώ µέλη των οργανισµών συλλογικής διαχείρισης των ερµηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών είναι οι ερµηνευτές- εκτελεστές 62, φυσικά πρόσωπα για τα οποία ο νόµος καθιερώνει και το ηθικό δικαίωµα αναγνωρίσεως της πατρότητας και της περιφρούρησης της ερµηνείας τους (άρ. 50 ν. 2121/93). Όσον αφορά τους οργανισµούς των παραγωγών µέλη τους είναι οι επιχειρήσεις µε τη µορφή συνήθως νοµικού προσώπου 63. ΙΙ. ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΡΟΣ: ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΛΟΓΗΣ ΑΜΟΙΒΗΣ 61 ΠΠΑθ 815/2005 ΤΝΠ Νόµος 62 ΠΠΑθ 815/2005 ΤΝΠ Νόµος. 63 Βλ. µεταξύ άλλων για τη µορφή των ΟΣΔ, τη λειτουργία τους και τους υπάρχοντες ΟΣΔ σε: Σπινάσα Ρ., Οργανισµοί συλλογικής διαχείρισης συλλογικών δικαιωµάτων και δηµόσια εκτέλεση, Μελέτη σε ΝοΒ 56/1160, Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 23

24 Α Μ Ε Ρ Ο Σ : Εύλογη αµοιβή για ιδιωτική αναπαραγωγή (άρ. 18 ν. 2121/1993, Οδ. 2001/29): 1. Η νοµοθετική ρύθµιση της εύλογης αµοιβής δηµιουργών και συγγενικών δικαιούχων για την ιδιωτική αναπαραγωγή των έργων τους. Στην εισαγωγή της παρούσας µελέτης αναφερθήκαµε στις εκφάνσεις της προστατευτικής λειτουργίας της πνευµατικής ιδιοκτησίας, όπως αυτή εκδηλώνεται κατεξοχήν στην κατοχύρωση του ηθικού και έτι σπουδαιότερο του περιουσιακού δικαιώµατος του δηµιουργού. Ωστόσο, το περιουσιακό δικαίωµα πνευµατικής ιδιοκτησίας δεν είναι απόλυτο, αλλά υπόκειται σε περιορισµούς, που προβλέπονται στα άρθρα 18 28Γ του οικείου νόµου, περιορισµοί που έχουν τεθεί για λόγους κοινωνικού συµφέροντος. Ο πιο βασικός περιορισµός του περιουσιακού δικαιώµατος είναι ο περιορισµός αναφορικά µε την αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση, µε βάση τον οποίο επιτρέπεται, χωρίς την άδεια του δηµιουργού και χωρίς αµοιβή, η αναπαραγωγή ενός έργου, που έχει νοµίµως δηµοσιευθεί εφόσον η αναπαραγωγή γίνεται για ιδιωτική χρήση εκείνου που την κάνει (άρθρο 5 2β της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ, άρθρο 18 1 ν. 2121/1993). Εντούτοις, κατά τα ήδη γνωστά και εκτεθέντα στην παρούσα, ο νόµος αναγνωρίζει ότι, για να συνεχίσουν τη δηµιουργική και καλλιτεχνική τους εργασία, οι δηµιουργοί ή οι ερµηνευτές και εκτελεστές καλλιτέχνες πρέπει να λαµβάνουν εύλογη αµοιβή για τη χρήση των έργων τους, όπως και οι παραγωγοί για να µπορούν να χρηµατοδοτούν αυτές τις δηµιουργίες 64. Ως αντάλλαγµα, λοιπόν, για την αναγνώριση στους χρήστες της ελευθερίας ιδιωτικής αναπαραγωγής προστατευόµενων πνευµατικών έργων, ο νόµος παρέχει στους δικαιούχους το δικαίωµα να λαµβάνουν δίκαιη και επαρκή αποζηµίωση για τη χρήση των προστατευόµενων έργων τους όταν αυτή γίνεται µε τεχνικά µέσα, άλλως ειπείν το εµπράγµατο δικαίωµα του δηµιουργού επί του έργου του, µεταβάλλεται σε ενοχικό και του παρέχεται αξίωση προς αποζηµίωση λόγω του έργου του 65. Στην ρύθµιση αυτή, εµπίπτουν οι περιπτώσεις της εύλογης αµοιβής των δηµιουργών και των συγγενικών δικαιούχων για την ιδιωτική αναπαραγωγή. Ειδικότερα, όπως ορίστηκε στην εισηγητική έκθεση του ν. 2121/1993, η καταβολή της ανωτέρω επιβάρυνσης είναι το 64 σκέψεις 10 και 38 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ. 65 ΜΠΑ 4292/2013, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 24

25 αντιστάθµισµα για την ελευθερία της αναπαραγωγής για ιδιωτική χρήση, υπό την προϋπόθεση ότι η αναπαραγωγή γίνεται από τον ίδιο τον χρήστη και δεν εµποδίζει την κανονική εκµετάλλευση του έργου, όπως για παράδειγµα συµβαίνει όταν, αναπαράγεται το σύνολο του ή ουσιώδη τµήµατα του, εξαιρουµένης της αναπαραγωγής για τους «µεγάλους χρήστες» επιχειρήσεις, δηµόσιες υπηρεσίες κ.ο.κ., που χρειάζονται την άδεια των δηµιουργών ή δικαιούχων συγγενικών δικαιωµάτων, ιδιωτική δε είναι η χρήση, που γίνεται από τον κάτοχο του υλικού υποστρώµατος του έργου ή ενός αντιτύπου του, είτε ατοµικά, είτε µέσα στο χώρο όπου από το νόµο ορίζεται ως ιδιωτικός και που περιλαµβάνει το στενό κύκλο της οικογένειας του και το άµεσο κοινωνικό περιβάλλον 66. Περαιτέρω, η εξαίρεση της ελεύθερης ιδιωτικής αναπαραγωγής «περνάει» τον έλεγχο των τριών σταδίων, δηλαδή να µην θεωρείται ότι εµποδίζεται η κανονική εκµετάλλευση του έργου και βλάπτονται τα συµφέροντα των δηµιουργών. Έτσι, στον οικείο νόµο, η παρ. 3 του άρθρου 18 του ν. 2121/1993, όπως αντικαταστάθηκε µε την παρ. 1 του άρθρου 14 του Ν. 3049/2002, ορίζει σχετικά µε την καταβολή εύλογης αµοιβής για ιδιωτική αναπαραγωγή ότι «εάν για την ελεύθερη αναπαραγωγή του έργου χρησιµοποιούνται τεχνικά µέσα, ήτοι συσκευές εγγραφής ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, συσκευές ή εξαρτήµατα µη ενσωµατωµένα ή ενσωµατώσιµα στην κύρια µονάδα ηλεκτρονικών υπολογιστών που λειτουργούν σε συνάρτηση µε αυτούς και χρησιµοποιούνται αποκλειστικά για την ψηφιακή αντιγραφή ή για την ψηφιακή µετεγγραφή από ή προς αναλογικά µέσα (εξαιρουµένων των εκτυπωτών), µαγνητικές ταινίες ή άλλοι υλικοί φορείς πρόσφοροι για την αναπαραγωγή ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, συµπεριλαµβανοµένων των υλικών φορέων ψηφιακής αντιγραφής, όπως CD-RW, CD-R, φορητοί οπτικοί µαγνητικοί δίσκοι χωρητικότητας άνω των 100 εκατοµµυρίων ψηφίων (άνω των 100 Mbytes), αποθηκευτικά µέσα/δισκέτες κάτω των 100 εκατοµµυρίων ψηφίων (κάτω των 100 Mbytes), φωτοτυπικά µηχανήµατα, χαρτί κατάλληλο για φωτοτυπίες, οφείλεται αµοιβή στο δηµιουργό του έργου και στους κατά την παρούσα διάταξη δικαιούχους συγγενικών δικαιωµάτων, εξαιρουµένων των προς εξαγωγή ειδών. Η αµοιβή ορίζεται σε 6% της αξίας των συσκευών εγγραφής ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, συµπεριλαµβανοµένων [.].Σε κάθε περίπτωση ο υπολογισµός της αξίας γίνεται κατά την εισαγωγή ή τη διάθεση από το εργοστάσιο. Η αµοιβή καταβάλλεται από τους εισαγωγείς ή από τους παραγωγούς των αντικειµένων αυτών [..]. Η αµοιβή που εισπράττεται από την εισαγωγή ή 66 Γ. Κουµάντος, ό.π., σελ Εύλογη Αμοιβή στην Πνευματική Ιδιοκτησία Σελίδα! 25