ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 2 Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «Να συγκρίνετε τις απόψεις του Βέμπερ με αυτές του Μάρξ σχετικά με την ηθική της εργασίας στον καπιταλισμό και στη συνέχεια να διατυπώσετε την άποψή σας σχετικά με τη δυνατότητα καπιταλιστικής ανάπτυξης έξω από το Δυτικό κόσμο» ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ 1.Στόχοι της εργασίας Ο στόχος της παρούσας εργασίας είναι να αποσαφηνίσουμε τις απόψεις του Μάρξ και του Βέμπερ σε σχέση με το καπιταλιστικό οικονομικό μοντέλο. Πιο συγκεκριμένα θα εξετάσουμε τις απόψεις των δυο διανοουμένων σε σχέση με την ηθική της εργασίας στο μοντέλο αυτό και τελικά θα δούμε τις συγκλήσεις και τις αποκλίσεις που είχαν. Στο δεύτερο σκέλος, θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε τη δυνατότητα της καπιταλιστικής ανάπτυξης εκτός του δυτικού κόσμου βασιζόμενοι σε ένα παράδειγμα εκτός του δυτικού καπιταλιστικού συστήματος. 2. Λέξεις-κλειδιά Καπιταλισμός, Ηθική της εργασίας, Προτεσταντική ηθική, Καπιταλιστική ανάπτυξη, Δυτικός κόσμος συνιστούν τις λέξεις κλειδιά της εργασίας. Σελίδα 1

2 3. Δομή της εργασίας Η εργασία μπορεί να χωριστεί σε τρία μέρη: Πρόλογος: Στον πρόλογο της εργασίας πρέπει να παρουσιάσουμε συνοπτικά τους δυο μεγάλους διανοουμένους. Θα πρέπει επίσης να καταστήσουμε σαφές εξ αρχής τις δυο διαφορετικές προσεγγίσεις που διατυπώνονται από αυτούς ως προς το καπιταλιστικό σύστημα σε σχέση με την εργασία. Τέλος θα αναφέρουμε τη σύγκριση που πρόκειται να ακολουθήσει (τα κοινά δηλαδή και τις διαφοροποιήσεις των δυο κοινωνικών θεωριών) καθώς και την αναφορά στο δεύτερο σκέλος της εργασίας που αφορά την τύχη της καπιταλιστικής ανάπτυξης εκτός του δυτικού κόσμου. Κυρίως θέμα: Στο κυρίως θέμα θα παρουσιαστούν με διεξοδικό τρόπο οι δυο απόψεις γύρω από την ηθική της εργασίας στο καπιταλιστικό μοντέλο. Από τη μια θα παρουσιαστεί συνοπτικά αλλά με καίριο τρόπο η άποψη του Κάρλ Μάρξ σε σχέση με το παραπάνω θέμα ενώ στη συνέχεια θα παρουσιαστεί με τον ίδιο τρόπο και η άποψη του Μάξ Βέμπερ κυρίως βάση εργασιών που έχουν εκπονηθεί από μελετητές του διανοούμενου και από το παράλληλο κείμενο του Collins. Εν συνεχεία θα περάσουμε στο δεύτερο σκέλος της εργασίας και θα απαντήσουμε μέσα από το παράδειγμα της Ασίας τη δυνατότητα ανάπτυξης του καπιταλιστικού μοντέλου εκτός του προπυργίου του που είναι ο δυτικός κόσμος. Επίλογος: Στον επίλογο, θα προσπαθήσουμε να εξάγουμε κάποια ασφαλή συμπεράσματα βάση της ανάπτυξης του κυρίου μέρους της εργασίας. Τα συμπεράσματα αυτά θα προκύπτουν από την ανάλυση των δύο θεωριών γύρω από την ηθική της εργασίας σε σχέση με το καπιταλιστικό σύστημα καθώς επίσης και από την δυνατότητα ανάπτυξης του καπιταλισμού στην Ασία. Σελίδα 2

3 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Από τις αρχές του 19 ου αιώνα και ύστερα πολλοί μελετητές, διανοούμενοι και φιλόσοφοι ασχολήθηκαν με τη γένεση και την ανάπτυξη του καπιταλιστικού φαινομένου. Οι πιο σημαντικές προσεγγίσεις ωστόσο προήλθαν από τους Γερμανούς διανοούμενους Karl Marx ( ) και Max Weber ( ). Μια από τις ουσιώδεις διαφορές στην προσέγγιση των δυο μελετητών είναι ότι ο Βέμπερ προσέγγισε το φαινόμενο κυρίως βάση της ιδεολογίας. Στο παρόν πόνημα θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε τις απόψεις των δυο μελετητών γύρω από το φαινόμενο του καπιταλισμού καθώς επίσης και τις μεταξύ τους διαφορές και συγκλίσεις. Επίσης θα μας απασχολήσουν δυο ερωτήματα. Πρώτον αν η θεώρηση του Βέμπερ επηρεάστηκε από τη μαρξιστική σκέψη και δεύτερον αν η προτεσταντική ηθική του Βέμπερ είναι μια διαφορετική πρόταση σε σχέση με τη θεωρία του Μάρξ ή απλά τη συμπληρώνει. Τέλος, θα εξετάσουμε - λαμβάνοντας υπόψη την άποψη του Βέμπερ- τη δυνατότητα καπιταλιστικής ανάπτυξης σε χώρες εκτός του δυτικού κόσμου και κάτω από ποιες προϋποθέσεις είναι αυτή εφικτή χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της Ασίας. ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ: 1. Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΜΑΡΞ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ Ο Μάρξ, στην προσπάθεια του να εξηγήσει το καπιταλιστικό σύστημα εισάγει την έννοια του ιστορικού υλισμού. Έτσι εξηγεί γιατί το καπιταλιστικό σύστημα αντικατέστησε αυτό της φεουδαρχίας. θεωρεί λοιπόν την οικονομία ως την υλική βάση πάνω στην οποία δομείται η κοινωνία και αυτό παρατηρείται στην ιστορική εξέλιξη της ανθρώπινης δραστηριότητας. Για τον Μάρξ η κοινωνική τάξη είναι συνυφασμένη με το είδος της εργασίας και ο ίδιος ξεχωρίζει δύο βασικές κοινωνικές τάξεις. Αφενός οι καπιταλιστές που εξορισμού εκμεταλλεύονται την υπεραξία των εργατών και από την άλλη οι εργάτες που πωλούν της εργασία τους έναντι αμοιβής. Για τον Μάρξ η εκμετάλλευση αυτή μπορεί να αλλάξει μόνο αν οι εργάτες κατανοήσουν τη σημασία της εργασίας τους προς τα αφεντικά τους κατά την Σελίδα 3

4 παραγωγική διαδικασία. Ο Μάρξ τέλος συνδέει και το ιδεολογικό εποικοδόμημα όπως εκφράζεται μέσω της θρησκείας, της νομικής και πολιτικής εξουσίας με τους κατόχους των μέσων παραγωγής δηλαδή τους καπιταλιστές. 2. Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΒΕΜΠΕΡ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ Ο Βέμπερ μέσα από την «προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού», προσπάθησε να εντοπίσει αλλά και να αναλύσει τις αιτίες γένεσης του καπιταλισμού. Ο μελετητής εστίασε κυρίως μέσω των θρησκευτικών σεχτών στη σχέση του καλβινισμού και του καπιταλισμού. Πράγματι στο έργο του αυτό, παρουσιάζει τις βασικές προτεσταντικές σέχτες και την ηθική που αιτούνται από τους πιστούς τους. Σκοπός του είναι να καταδείξει πως η επιβολή θρησκευτικών αρχών επιδρά στη ζωή του ατόμου, άρα και στο επαγγελματικό του γίγνεσθαι. Σύμφωνα με τον Weber ο τρόπος ζωής που διαμορφώνουν οι συγκεκριμένες προτεσταντικές εκκλησίες στηρίζεται στην δογματική τήρηση της έννοιας του «προκαθορισμού». Η αποδοχή αυτού του δόγματος οδήγησε τους πιστούς σε μια ψυχολογική κατάσταση η οποία τους ώθησε στο να προχωρήσουν στην υιοθέτηση «ενός μοντέλου ορθολογικά ρυθμισμένης διαβίωσης με την ενεργητική και αδιάλειπτη επιδίωξη ενός στόχου και την αποφυγή όλων των μαγικών αποδράσεων». Τέλος κατά τον Βέμπερ η συνάθροιση αυτών των «πιστεύω», οδήγησε σε μια γενικευμένη αποδοχή του καπιταλισμού. 3. ΣΥΓΚΛΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ Σε κάθε περίπτωση οι αποκλίσεις είναι περισσότερες. Αυτό που μπορούμε να πούμε για να είμαστε πιο σαφείς είναι πως οι συγκλίσεις δεν είναι τόσο εμφανείς. Σε αυτό που διαπιστώνεται εμφανής σύγκληση ωστόσο είναι η προσπάθεια και των δυο να ερμηνεύσουν το φαινόμενο του καπιταλισμού. Αυτό που θα πρέπει να σημειωθεί ωστόσο είναι πως παρόλο που ο Βέμπερ μελέτησε σε βάθος τα κείμενα τόσο του Μάρξ οσο και των μελετητών του φαίνεται να έχει περισσότερο στο «στόχαστρο» του περισσότερο τους δεύτερους παρά τον ίδιο τον Μάρξ. Τέλος συγκλίνουν οι απόψεις τους ως προς τις πρώτες μορφές του καπιταλισμού καθώς επίσης και στους λόγους που αυτές δεν ευδοκίμησαν. Σελίδα 4

5 4. ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ Οι βασικές αποκλίσεις των δυο προσεγγίσεων, εστιάζονται κυρίως στους παρακάτω τομείς. 1. Μεθοδολογία.Ο Μάρξ λαμβάνει υπόψη του μόνο ένα παράγοντα, την οικονομία σε αντίθεση με τον Βέμπερ όπου στον άνθρωπο ως υποκείμενο. 2. Οπτική για τον καπιταλισμό. Ο Βέμπερ ενδιαφέρεται περισσότερο για τις αιτίες γένεσης του φαινομένου σε αντίθεση με τον Μάρξ που ενδιαφέρεται κυρίως για τις επιπτώσεις του φαινομένου. 3. Ανορθολογισμός του καπιταλισμού και οι αιτίες που τον προκάλεσαν. Ο Μάρξ θεωρεί ότι ο ανορθολογισμός είναι ενδογενές χαρακτηριστικό και προέρχεται από την αλλοτρίωση. Ο Βέμπερ αντίθετα θεωρεί ότι ο ανορθολογισμός του καπιταλισμού είναι μία έξω-κοινωνική κατάσταση. 4. Κοινωνικές τάξεις. ο Βέμπερ αν και αναγνώριζε την σημασία των ταξικών συγκρούσεων ωστόσο πίστευε ότι δεν είναι τόσο σημαντικές. 5. Ιδεολογία έναντι του υλισμού. Ο Βέμπερ δεν αρνείται τον ιστορικό υλισμό αλλά απορρίπτει την ολιστική προσέγγιση του Μάρξ. Ο Μάρξ αντιθέτως μέσω της θεώρησης του δίνει βάση στις υλικές συνθήκες που αποτελούν την βασική προϋπόθεση για την διαμόρφωση της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. 6. Απόψεις για το μέλλον του καπιταλισμού. Ο Μάρξ θεωρούσε πιθανή την κατάρρευση του καπιταλιστικού συστήματος μέσω της προλεταριακής επανάστασης. Αντίθετα ο Βέμπερ πίστευε ότι ο καπιταλισμός ως οικονομικό σύστημα έχει απεριόριστες δυνατότητες. 5. Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΥΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ- ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΣΙΑΣ Η σημερινή πραγματικότητα φανερώνει ότι ουσιαστικά το παραπάνω ερώτημα έχει ήδη απαντηθεί. Θα μπορούσε ωστόσο να δοθεί μια ενδιαφέρουσα απάντηση εάν το ερώτημα ήταν λίγο διαφορετικό. Ποιοί ήταν οι παράγοντες που απέτρεψαν την ανάπτυξη και εδραίωση του καπιταλισμού αλλού και ποιοί αυτοί που σε άλλες χώρες τον εδραίωσαν. Ενδιαφέρουσα είναι η άποψη του Μάρξ που λέει πως οι παράγοντες ανάπτυξης του καπιταλισμού είναι παντού οι ίδιοι. Η ειδοποιός διαφορά απλά είναι ότι σε κάποιες χώρες συνυπάρχουν και παράγοντες εκείνοι που παίζουν αποτρεπτικό ρόλο στην ανάπτυξη του καπιταλισμού. Ο Kim Kyong-Dong εξετάζει την καπιταλιστική ανάπτυξη σε σχέση με τον κομφουκιανισμό στην περιοχή της ανατολικής Ασίας. Ο Σ. Κονιόρδος, δέχεται την ύπαρξη δύο βασικών θεωριών για την επιτυχία του καπιταλισμού στην ανατολική Ασία. Ο Kim Kyong-Dong, Σελίδα 5

6 εξετάζοντας τη σχέση καπιταλισμού και κομφουκιανισμού, προσπαθεί να διευκρινίσει επακριβώς, τα σημεία επαφής ανάμεσα στο κομφουκιανό ηθικό πλαίσιο που επικρατεί στην ανατολική Ασία και στην καπιταλιστική ανάπτυξη. Ο Kim Kyon-Dong τέλος, εξετάζει την πορεία προς τον καπιταλισμό πέντε χωρών της ανατολικής Ασίας που στηρίζονται στην κληρονομιά του Κομφούκιου. Δε στηρίζονται όμως μόνο σε αυτή κ έτσι δε μπορούμε να αποδώσουμε της εργασιακή ηθική αυτών των χωρών μόνο στον κομφουκιανισμό. Τελικά ο Kim καταλήγει στο συμπέρασμα πως η διδασκαλία του Κομφούκιου συμβαδίζει περισσότερο με την προτεσταντική ηθική όπως είχε προσπαθήσει να την αποδώσει ο Βέμπερ. Έτσι οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως τα κράτη αυτά οδηγήθηκαν στον καπιταλισμό λόγω της μεγάλης αλληλεπίδρασης που είχαν με τις δυτικές δυνάμεις που ήδη ακολουθούσαν ένα καπιταλιστικό σύστημα. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι Οι Weber και Marx κοινό σκοπό είχαν μέσα από τα γραπτά τους να αναλύσουν το φαινόμενο του καπιταλισμού τόσο δομικά όσο και ιστορικά χρησιμοποιώντας ωστόσο διαφορετικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Το έργο του Βέμπερ ωστόσο επηρεάζεται από αυτό του Μάρξ αλλά και λειτουργεί επικριτικά απέναντι του. Ο Βέμπερ θεωρεί ότι η ιδεολογία έτσι όπως διαμορφώνεται μέσα από την προτεσταντική θρησκεία έχει σημαντικότερο ρόλο στην γέννηση του καπιταλιστικού φαινομένου σε αντίθεση με τον Μάρξ που θεωρεί ότι το καπιταλιστικό φαινόμενο είναι απόρροια του οικονομικού συστήματος που έχουν εφαρμόσει οι λίγοι εις βάρος των πολλών. Επίσης η ανάπτυξη του καπιταλισμού σε χώρες εκτός του Δυτικού κόσμου είναι αναντίρρητο γεγονός. Παραμένει όμως το ερώτημα πως ένα οικονομικό σύστημα με συγκεκριμένα πολιτισμικά χαρακτηριστικά, μπορεί να εδραιωθεί και να λειτουργήσει σε περιβάλλοντα με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Στην περίπτωση της ανατολικής Ασίας το καπιταλιστικό μοντέλο προσαρμόζεται στις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες της χώρας λειτουργώντας συμπληρωματικά σε παράγοντες που μέχρι να παρουσιασθεί έλειπαν. Σελίδα 6