«ΤΟ ΝΟΥΜΕΡΟ 31328» Ηλίας Βενέζης

Transcript

1 «ΤΟ ΝΟΥΜΕΡΟ 31328» Ηλίας Βενέζης Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός χάρη στην τριλογία του που αναφέρεται στη Μικρασιατική καταστροφή: Το «Νούμερο 31328», τη «Γαλήνη» και την «Αιολική Γη». Αλλού περιγράφει τα ειδυλλιακά παιδικά του χρόνια στην Ανατολή και αλλού τις προσπάθειες της προσφυγιάς να ριζώσει σε καινούργιους τόπους μετά από την καταστροφή. Το έργο του διακρίνεται για την τρυφερότητα, τη νοσταλγία και τους χαμηλόφωνους τόνους. Λείπει κάθε πνευματική ή ιδεολογική ανησυχία, αφού η αντίληψή του για τη ζωή είναι καθαρά συναισθηματική. Στην πεζογραφία του υπάρχει κάτι γενικό και αφηρημένο, τα πρόσωπα τείνουν να γίνουν σύμβολα που εκφράζουν την ηθική αντίληψη που έχει ο Βενέζης για τη ζωή.

2 Η υπόθεση του έργου αναφέρεται στους μικρασιάτες Έλληνες που μετά την καταστροφή του 1922 αιχμαλωτίστηκαν και σύρθηκαν στα βάθη της Ασίας για να δουλέψουν στα «εργατικά τάγματα. Και ο ίδιος ο Βενέζης έζησε για δεκατέσσερις μήνες το δράμα της αιχμαλωσίας, συνεπώς όσα αφηγείται αποτελούν μια συγκλονιστική ιστορική μαρτυρία. Στο έργο αυτό δεν υπάρχει μόνο η αγριότητα, η οποία, βέβαια, καταδικάζεται, αλλά και η ανθρωπιά, η αλληλεγγύη. Πιο ειδικά στο απόσπασμα του βιβλίου, διαδραματίζονται τα εξής: Ανάμεσα στους μαφαζάδες, δηλαδή τους φύλακες, και τους κρατουμένους υπήρχε αρχικά ένας «τοίχος» εχθρότητας. Μια μέρα, όταν οι φύλακες έμαθαν ότι οι ηλικίες τους είχαν απολυθεί από το στρατό, ζήτησαν τη συμβουλή των κρατουμένων Ελλήνων. Αυτοί τους συμβούλεψαν να παρουσιαστούν στο διοικητή και να ζητήσουν απολυτήριο. Πράγματι, μια εξαμελής επιτροπή παρουσιάστηκε στο διοικητή, ο οποίος διέταξε να κλειστούν τα μέλη της σε κελί. Την επόμενη μέρα οι έξι Τούρκοι μαζί με τρεις Έλληνες βασανίστηκαν, τους χτυπούσαν με καμτσίκι από σκληρό σύρμα. Στη συνέχεια ο διοικητής έδωσε διαταγή να δουλέψουν οι έξι Τούρκοι μαζί με τους Έλληνες για δέκα μέρες. Το ίδιο βράδυ οι φυλακισμένοι βοήθησαν το φύλακα στρατιώτη, που είχε μαστιγώσει τους συντρόφους του, να πάρει πίσω το όπλο του, που ο επιλοχίας το είχε δώσει στον υπηρέτη του. Έτσι τον γλίτωσαν από πολύχρονη φυλακή. Όλα αυτά είχαν σαν αποτέλεσμα κρατούμενοι και φύλακες να πλησιάσουν τρώγανε μαζί και συμπεριφερόντουσαν μεταξύ τους πιο φιλικά και πιο ανθρώπινα από πριν. Οι κρατούμενοι, που επειδή δούλευαν είχαν κάποια χρήματα και αγόραζαν καπνό, έδιναν και στους εξαθλιωμένους φύλακες να καπνίσουν. Αυτοί καθόντουσαν καμιά φορά σε μια γωνιά και τραγουδούσαν νοσταλγικά τραγούδια της πατρίδας τους. Στο απόσπασμα αυτό παρακολουθούμε την εξέλιξη των σχέσεων των φυλακισμένων με τους φύλακές τους. Στην αρχή οι σχέσεις ήταν εντελώς εχθρικές, ενώ στο τέλος έγιναν φιλικές. Στην αλλαγή αυτή συντέλεσαν δυο γεγονότα: η συμβουλή των φυλακισμένων, που οδήγησε τελικά στα

3 βασανιστήρια, και η βοήθεια των φυλακισμένων για να πάρει ο φύλακας πίσω το όπλο του. Αυτά τα δυο γεγονότα ήταν οι καταλύτες που βοήθησαν να γίνουν οι σχέσεις των Ελλήνων και των Τούρκων φιλικές. Η μοίρα των απλών ανθρώπων στον πόλεμο είναι κοινή. Όταν τα πάθη φουντώνουν και το μίσος δυναμώνει, δεν υπάρχουν νικητές και νικημένοι, όλοι χάνουν, όλοι ζημιώνονται. Η πρώτη ζημιά είναι ο «τοίχος» του μίσους που σηκώνεται ανάμεσα σε ανθρώπους που μέχρι χτες ζούσαν μαζί. Ακόμη, ο πόλεμος φέρνει τη δυστυχία και την εξαθλίωση σε τέτοιο βαθμό, ώστε καμιά φορά οι φυλακισμένοι να έχουν περισσότερα από τους φύλακές τους. Τέλος, η βία και η ωμότητα επικρατούν στις σχέσεις των ανθρώπων. Σε τελική όμως ανάλυση πάντα μένει χώρος για την ανθρωπιά και τη φιλία. Γιατί αυτά τα στοιχεία δεν μπορούν να σβηστούν από την καρδιά του ανθρώπου. Έτσι, ακόμη και στις πιο δύσκολες συνθήκες βρίσκουν τον τρόπο να επιστρέψουν. Έτσι, κρατούμενοι και φύλακες πλησιάζουν μεταξύ τους και γίνονται φίλοι και σύντροφοι.. Οι ενότητες του αποσπάσματος είναι οι εξής: 1η ενότητα: «Οι μαφαζάδες... τον κρύο οχτρό στο προσκήνιο»: Ανάμεσα στους μαφαζάδες (φύλακες) και τους κρατουμένους υπάρχει τοίχος. 2η ενότητα: «Μια μέρα οι μαφαζάδες... ήταν κι ένας Αράπης»: Η συμβουλή των κρατουμένων στους φύλακες. 3η ενότητα: «Σύμφωνα με τις οδηγίες μας... Τι μας νοιάζει;»: Η επιτροπή παρουσιάζεται στο διοικητή. 4η ενότητα: «Την άλλη μέρα... αυτός ήταν μαύρος»: Ο διοικητής βασανίζει τους έξι Τούρκους μαζί με τρεις κρατούμενους. 5η ενότητα: «Το ίδιο βράδυ... γυρίζει απότομα και φεύγει»: Οι κρατούμενοι βοηθούν τον φύλακα να πάρει πίσω το όπλο του.

4 6η ενότητα: «Έτσι με τον καιρό... κι εμείς. Λοιπόν;»: Οι φύλακες φέρονται με καλοσύνη προς τους φυλακισμένους. 7η ενότητα: «Όλοι τους είναι φουκαράδες... ακινητούν έτσι...»: Οι φυλακισμένοι δίνουν στους εξαθλιωμένους φύλακες να καπνίσουν. 8η ενότητα: «Ώρες-ώρες... μάτια τους»: Τα νοσταλγικά τραγούδια των μαφαζάδων τους θυμίζουν την πατρίδα τους. ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ Εικόνες: α) Η εικόνα του βασανισμού, β) η εικόνα του κοιμισμένου φύλακα, γ) οι κρατούμενοι δίνουν τσιγάρο στους φύλακες, δ) κρατούμενοι και φύλακες αναπαύονται μαζί, ε) οι φύλακες τραγουδούν νοσταλγικά τραγούδια της πατρίδας τους. Ειρωνεία: α) «Κι επειδή σε τέτοια ηλικία δεν ήταν πια βολετό να μάθουν να σκοτώνουν ανθρώπους πολιτισμένα». β) «Μονάχα ο Αράπης - ε, αυτός ήταν μαύρος». Ερωτήσεις: α) «Σε τι ξεχωρίζανε; Εμείς είμαστε γεσήρ, είμαστε δεμένοι». β) «Εμ αυτοί που ήταν λεύτεροι; Το αίμα αυλάκωνε και τα εννιά κορμιά - τι διαφορά είχε;» Λεξιλόγιο: Ο Βενέζης χρησιμοποιεί πολλές τουρκικές λέξεις. Αυτό είναι φυσικό, αφού τα γεγονότα διαδραματίζονται στην Τουρκία και οι πρωταγωνιστές είναι Τούρκοι ή μιλούν τουρκικά. Αφηγηματικές Τεχνικές: Ο αφηγητής της ιστορίας είναι δραματοποιημένος - ομοδιηγητικός, συμμετέχει δηλαδή στα αφηγούμενα γεγονότα. Η αφήγηση δίνεται σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, με τον αφηγητή να εντάσσει τον εαυτό του στο σύνολο των Ελλήνων αιχμαλώτων που βιώνουν από κοινού τις ίδιες εμπειρίες. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση ενισχύει την αίσθηση πως τα αφηγούμενα γεγονότα αποτελούν προσωπικά βιώματα του αφηγητή και τους προσδίδει έτσι την αλήθεια της προσωπικής εμπειρίας. Η διήγηση, αν και πρωτοπρόσωπη, οπότε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μίμηση, εμπλουτίζεται και με τη χρήση διαλόγου, οπότε έχουμε μεικτό τρόπο αφήγησης. Εκτός από τους διαλόγους, ο αφηγητής χρησιμοποιεί επίσης ελεύθερο πλάγιο λόγο. Στον ελεύθερο πλάγιο λόγο, οι λέξεις ή οι φράσεις ενός ήρωα μεταφέρονται από τον αφηγητή χωρίς την ύπαρξη κάποιου λεκτικού ρήματος

5 που να τις εισάγει, χωρίς δηλαδή να υπάρχει ρήμα εξάρτησης, όπως στον πλάγιο λόγο. Για παράδειγμα, όταν ο αφηγητής λέει «Δεν ξέραν με τι τρόπο να μας φχαριστήσουν για την ορμήνια», αποδίδει ουσιαστικά τα λόγια των Τούρκων, ενσωματώνοντας τα στην αφήγησή του, χωρίς να τα δώσει σε ευθύ λόγο ή να τα εξαρτήσει από κάποιο λεκτικό ρήμα.επίσης, όταν σχολιάζει την αντίδραση του Διοικητή: «Τόσα χρόνια μπίνμπασης δε θυμόταν κάτι παρόμοια φοβερό», εντάσσει στην αφήγησή του λόγια που ειπώθηκαν από το Διοικητή. [Το σημείο αυτό είναι ένα παράδειγμα πως ο ελεύθερος πλάγιος λόγος μπορεί να δημιουργήσει την εντύπωση ότι ο αφηγητής παραβιάζει την εσωτερική εστίαση, λειτουργώντας ως παντογνώστης. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, ο αφηγητής δε γνωρίζει τις σκέψεις του άλλου προσώπου, απλώς μεταφέρει τα λόγια του, χωρίς όμως να χρησιμοποιήσει κάποιο ρήμα εξάρτησης που να δηλώνει ότι πρόκειται για μεταφορά πληροφορίας που εκφράστηκε λεκτικά από το άλλο πρόσωπο.] Στην αφήγηση εντοπίζουμε επίσης και σχόλια του αφηγητή. Για παράδειγμα στη φράση: «Μονάχα ο αράπης- ε, αυτός ήταν μαύρος», ό,τι ακολουθεί μετά την παύλα αποτελεί σχόλιο του αφηγητή. Η αφήγηση δίνεται με εσωτερική εστίαση, έχουμε δηλαδή περιορισμένη θέαση της πραγματικότητας και ο αφηγητής μας παρουσιάζει μόνο ό,τι αντιλήφθηκε και βίωσε ο ίδιος. Έτσι, στις διηγήσεις με εσωτερική εστίαση ο αφηγητής δε μπορεί να γνωρίζει τις μύχιες σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων προσώπων, όπως γίνεται στις διηγήσεις με μηδενική εστίαση, όπου ο αφηγητής είναι παντογνώστης. Τα γεγονότα της ιστορίας δίνονται με τη σειρά που έγιναν (γραμμική αφήγηση), χωρίς ο αφηγητής να κάνει αναδρομές στο παρελθόν ή αναφορές σε μελλοντικά γεγονότα.

6 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ στις ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ του Σχ. βιβλίου Ο συγγραφέας λέει ότι κανονικά πρέπει να μισούν τους Τούρκους σκοπούς. Εντούτοις προσπαθούν να τους βοηθήσουν. Τι είναι αυτό που τους συνδέει; Αυτό που συνδέει Έλληνες και Τούρκους είναι η κοινή μοίρα, τα κοινά βάσανα, η δυστυχία και η εξαθλίωση που έφερε μαζί του ο πόλεμος. Όλα αυτά ήταν κοινά για τους φύλακες και τους κρατουμένους τους. Στον πόλεμο τα βάσανα είναι η κοινή μοίρα κάθε ανθρώπου. Έτσι ενώ κανονικά θα έπρεπε στις σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων να υπάρχει μίσος συνέβαινε το αντίθετο. Ο ένας καταλάβαινε τον πόνο του άλλου και αυτή η αμοιβαία κατανόηση και συμπάθεια τους έφερε πιο κοντά και τους οδήγησε στην αλληλοβοήθεια. Να επισημάνετε χωρία του κειμένου στα οποία ο συγγραφέας τονίζει τα κοινά σημεία που υπάρχουν ανάμεσα στους σκλάβους και τους φύλακες. - Η νοσταλγία των μαφαζάδων για την πατρίδα: «Αχ, μεμλεκέτ». - Το επεισόδιο με την επιτροπή των Τούρκων που ύστερα από συμβουλή Ελλήνων ζήτησαν απολυτήριο, αλλά βασανίστηκαν. - «Σε τι ξεχωρίζουνε... τι διαφορά είχε;» - Οι μαφαζάδες και οι κρατούμενοι κάνουν παρέα, - «Ετσι, με τον καιρό, χωρίς να το καταλαβαίνουμε... Λέμε μαζί τα βάσανά μας... θερμότητα και καλοσύνη: - Αρκαντάς (σύντροφε)». - «-Τι να κάνουμε, αρκαντάς; Ο Θεός να μας λυπηθεί, κι εσάς κι εμάς... τη δική τους και τη δική μας... κι εμείς». - «Όλοι τους είναι φουκαράδες..» Τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε α) από το επεισόδιο με την επιτροπή και β) από το επεισόδιο με το όπλο του σκοπού; α) Το επεισόδιο με την επιτροπή: -Φαίνεται ότι οι Έλληνες ήξεραν καλύτερα τα δικαιώματά τους και μπορούσαν να τα διεκδικήσουν, που είναι δείγμα πολιτισμού. - Στον τουρκικό στρατό υπήρχε βία και αυθαιρεσία. Οι αξιωματικοί μπορούσαν να κάνουν ό,τι ήθελαν. - Η τιμωρία για τη διεκδίκηση δικαιωμάτων είναι σκληρή, βάναυση, πρωτόγονη. Οι βασανισμοί θυμίζουν μεσαίωνα. - Ο αγώνας για τα δικαιώματα των ανθρώπων «ανοίγει» τα μάτια και μαθαίνει πολλά για τη ζωή. β) Το επεισόδιο με το όπλο του σκοπού: - Οι φύλακες είναι φουκαράδες και αξιολύπητοι, γεγονός που τους κάνει να πλησιάζουν τους κρατούμενους. - Οι κρατούμενοι συμπαθούν τους φύλακες και πρόθυμα τους βοηθούν και τους προστατεύουν από τους αξιωματικούς. - Φύλακες και κρατούμενοι αισθάνονται το ίδιο καταπιεσμένοι από τους αξιωματικούς, οι οποίοι με το παραμικρό αυθαιρετούν.

7 Ποια είναι η συναισθηματική διάθεση που κυριαρχεί σ αυτό το κεφάλαιο του βιβλίου; Το απόσπασμα χαρακτηρίζεται από ανθρωπιά και από νοσταλγία της ειρηνικής ζωής. Ο πόνος που φέρνει ο πόλεμος είναι κοινός για νικητές και νικημένους. Ο συγγραφέας τους λυπάται όλους, αισθάνεται συμπόνια, οίκτο για κάθε ανθρώπινο πλάσμα που υποφέρει, ανεξάρτητα από την εθνότητα στην οποία ανήκει, ακόμα κι αν είναι εχθρός. Ακόμα και οι εχθροί είναι θύματα της βίας που φέρνει ο πόλεμος και της αυθαιρεσίας των ανωτέρων, που νομίζουν ότι μπορούν να διαχειρίζονται, όπως θέλουν τη ζωή των κατωτέρων τους και θεωρούν ότι μπορούν να καταπατούν συνεχώς την αξιοπρέπειά τους. Συνεπώς, τα βάσανα είναι κοινά και φέρνουν κοντά τους ανθρώπους, ακόμη και τους εχθρούς. Αυτό είναι το μήνυμα του αποσπάσματος, ένα μήνυμα αντιπολεμικό και φιλειρηνικό. Και πάνω απ όλα ανθρώπινο! Αξίζει να διαβάσεις %CE%BD%CE%BF%CF%8D%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%BF %CE%97%CE%BB%CE%AF%CE%B1%CF%82- %CE%92%CE%B5%CE%BD%CE%AD%CE%B6%CE%B7%CF%82