Σελικι Ζκκεςθ Αποτελεςμάτων

Transcript

1 Σελικι Ζκκεςθ Αποτελεςμάτων Ερευνητικό Έργο VICTIMS ( ) An Indirect Harmful Effect of Violence: Victimizing the Child and Re-victimizing the Woman-Mother Through her Child s Exposure to Violence Against Herself Sensitizing and creating awareness through research-product material, both transnational and differential according to the partner-context. (Cyprus, Italy, Romania, Slovakia) Μια ζμμεςθ επιηιμια επίδραςθ τθσ βίασ: Θ κυματοποίθςθ του παιδιοφ και θ επανακυματοποίθςθ τθσ γυναίκασ-μθτζρασ μζςω τθσ ζκκεςθσ του παιδιοφ τθσ ςτθ βία που δζχεται θ ίδια. Ευαιςκθτοποιώντασ και ενθμερώνοντασ με βάςθ υλικά που παρουςιάηουν τα αποτελζςματα τθσ ζρευνασ ςε τοπικό και υπερεκνικό ςυγκείμενο (Κφπροσ, Ιταλία, Ρουμανία, λοβακία) (Funded by EU - Daphne III Programme & the University of Cyprus) (JLS/2008/DAP3/AG/1157) 1 Σ ε λ ί δ α

2 Ερευνθτικό Ζργο VICTIMS Η Σαυτότθτα του Ερευνθτικοφ Ζργου Σο ερευνθτικό ζργο VICTIMS (VI.C.T.I.MS = VIctimizing Children Through Injuring MotherS), το ςυντονιςμό του οποίου είχε το Πανεπιςτιμιο Κφπρου (υντονίςτρια: κακ. Μαίρθ Κουτςελίνθ), ςυγχρθματοδοτικθκε από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα DAPHNE III (επιχορθγιςεισ ) για τθν περίοδο Σο ζργο ζχει πραγματοποιθκεί ςτα πλαίςια των δραςτθριοτιτων τθσ ζδρασ UNESCO του Πανεπιςτθμίου Κφπρου για τθν Ιςότθτα και τθν Ενδυνάμωςθ των Φφλων, με τθ ςυμμετοχι ακόμθ τριϊν χωρϊν εταίρων (Ιταλίασ, Ρουμανίασ, και λοβακίασ) και ζχει ςτα αγγλικά τον εξισ τίτλο: An Indirect Harmful Effect of Violence: Victimizing the Child and Re-victimizing the Woman-Mother Through her Child s Exposure to Violence Against Herself. Sensitizing and creating awareness through research-product material, both transnational and differential according to the partner-context. Περίλθψθ Ζργου Σο ερευνθτικό ζργο VICTIMS ςχεδιάςτθκε και υλοποιικθκε ςε τζςςερισ ευρωπαϊκζσ χϊρεσ, ςτθν Κφπρο, Ιταλία, Ρουμανία και λοβακία, με τθ ςυγχρθματοδότθςθ του ευρωπαϊκοφ προγράμματοσ DAPHNE III (επιχορθγιςεισ ). Σο ερευνθτικό ζργο μελζτθςε ςτισ τζςςερισ ςυμμετζχουςεσ χϊρεσ και ςφγκρινε πϊσ επθρεάηονται τα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ και ποια θ ςυμπεριφορά και οι ςτάςεισ τουσ ςε διάφορα περιβάλλοντα, μεταξφ των οποίων και το περιβάλλον του ςχολείου. Ο ςκοπόσ του ερευνθτικοφ ζργου VICTIMS ιταν διπλόσ: Αρχικά να διερευνιςει το κζμαπρόβλθμα τθσ ζμμεςθσ επιηιμιασ επίδραςθσ τθσ βίασ κατά των γυναικϊν μθτζρων ςτα παιδιά τουσ, όταν αυτά εκτίκενται ςτθν ενδοοικογενειακι βία και το κζμα τθσ ενςυναίςκθςθσ των μθτζρων για τθν ζμμεςθ αυτι επίδραςθ τθσ βίασ ςτα παιδιά τουσ. Θ ζρευνα κάλυψε το κενό τθσ ζλλειψθσ ερευνθτικϊν δεδομζνων ςτο κζμα και τθσ ζλλειψθσ ευαιςκθτοποίθςθσ και δράςθσ. Ο διπλόσ αυτόσ ςκοπόσ του ζργου επιτεφχκθκε μζςω: α) τθσ ςυλλογισ δεδομζνων ςε ςχζςθ με τθν επίγνωςθ των μθτζρων για τθν ζμμεςθ επιηιμια επίδραςθ τθσ βίασ που δζχονται οι ίδιεσ ςτα παιδιά τουσ, όταν αυτά εκτίκενται ςε αυτιν, β) τθσ διερεφνθςθσ τθσ ζμμεςθσ επιηιμιασ επίδραςθσ τθσ βίασ αυτισ ςτα παιδιά και τθσ ςφγκριςθσ των αντιλιψεων των παιδιϊν αυτϊν για τθ βία και για τθν αυτοεικόνα τουσ με αυτζσ παιδιϊν που δεν ζχουν εκτεκεί ςε ςκθνζσ βίασ κατά τθσ μθτζρασ τουσ, γ) τθσ παραγωγισ υλικοφ με βάςθ τα αποτελζςματα όπωσ εγχειρίδια με κατευκυντιριεσ γραμμζσ (για γονείσ, εκπαιδευτικοφσ και κοινωνικοφσ λειτουργοφσ), ενθμερωτικό εκπαιδευτικό υλικό, τθλεοπτικό ςποτ με κοινωνικό μινυμα, δ) τθσ ςυνεχοφσ διαδικτυακισ επικοινωνίασ και ενθμζρωςθσ και ε) τθσ πολυεπίπεδθσ διάχυςθσ των αποτελεςμάτων του ζργου. Σο ζργο ιταν καινοτόμο από πλευράσ περιεχομζνου και ερευνθτικισ μεκοδολογίασ και τα αποτελζςματά του μποροφν να ςυνειςφζρουν κατά πολφ ςτισ υφιςτάμενεσ πρακτικζσ και τθν πολιτικι τθσ Ε.Ε. ςχετικά με το κζμα τθσ ζμμεςθσ επιηιμιασ επίδραςθσ τθσ βίασ 2 Σ ε λ ί δ α

3 κατά των γυναικϊν - μθτζρων ςτα παιδιά τουσ όταν αυτά εκτίκενται ωσ μάρτυρεσ ςε αυτιν. Εταίροι υμμετζχοντεσ ςτο Ζργο Κφπροσ, Πανεπιςτιμιο Κφπρου Ιταλία, University of Rome Tre Ρουμανία, University of Oradea λοβακία, University of Presov υνεργαηόμενοι Φορείσ Εταίροι ςτο Ζργο Κφπροσ - Γραφείο Χειριςμοφ Θεμάτων Βίασ ςτθν Οικογζνεια, Αρχθγείο Αςτυνομίασ - φνδεςμοσ για τθν Πρόλθψθ και Αντιμετϊπιςθ τθσ Βίασ ςτθν Οικογζνεια - Παγκφπρια Οργάνωςθ Ελλινων Δαςκάλων (ΠΟΕΔ) - Αρχι Ραδιοτθλεόραςθσ Κφπρου - οςιαλιςτικι Γυναικεία Κίνθςθ - Ερευνθτικό Κζντρο Ιςότθτασ Φφλου (ΕΚΙΦ) - Μεςογειακό Ινςτιτοφτο πουδϊν Φφλου - Παρατθρθτιριο Ιςότθτασ Κφπρου - Γραφείο Επιτρόπου Προςταςίασ Δικαιωμάτων του Παιδιοφ - Γραφείο Επιτρόπου Διοικιςεωσ Ρουμανία - School Inspectorate of Bihor County of Romania - Police Department of Bihor County of Romania - National Association of School Psychologists λοβακία - ASCEND - Common Interest Women Association Mymamy Ο κοπόσ του Ερευνθτικοφ Ζργου α) Να εξετάςει τθν ζμμεςθ επιηιμια επίδραςθ τθσ βίασ κατά των μθτζρων ςτα παιδιά τουσ, όταν αυτά γίνονται μάρτυρεσ τθσ βίασ ςτο οικογενειακό περιβάλλον, β) Να διερευνιςει το βακμό ςυνειδθτοποίθςθσ τθσ επίδραςθσ αυτισ εκ μζρουσ των μθτζρων, γ) Να ευαιςκθτοποιιςει όλουσ τουσ φορείσ που εμπλζκονται ςτθν ανάπτυξθ και ςτθν εκπαίδευςθ των παιδιϊν θλικίασ 9-11 με τθν παραγωγι ενθμερωτικοφ υλικοφ που κα βαςίηεται ςτα αποτελζςματα τθσ ζρευνασ. Σα Κφρια Ερευνθτικά Ερωτιματα του Ζργου α) Τπάρχουν διαφορζσ μεταξφ παιδιϊν δθμοτικοφ ςχολείου τα οποία ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ και άλλων παιδιϊν που δεν ζχουν εκτεκεί ςε βία, ωσ προσ τθ 3 Σ ε λ ί δ α

4 ςυμπεριφορά που υιοκετοφν όταν εκτίκενται τα ίδια ςτθ βία και/ι όταν γίνονται μάρτυρεσ ςκθνϊν βίασ; Τιοκετοφν βίαιθ ι πακθτικι ςυμπεριφορά; β) Τπάρχουν διαφορζσ μεταξφ παιδιϊν δθμοτικοφ ςχολείου τα οποία ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ και άλλων παιδιϊν που δεν ζχουν εκτεκεί ςε βία, ωσ προσ τθν αυτοεικόνα τουσ και τθν αντίλθψι τουσ για τθ ςχολικι τουσ επίδοςθ; γ) Τπάρχουν διαφορζσ μεταξφ παιδιϊν δθμοτικοφ ςχολείου τα οποία ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ και άλλων παιδιϊν που δεν ζχουν εκτεκεί ςε βία, ωσ προσ τισ απόψεισ που εκφράηουν για τθ μθτζρα τουσ ωσ πρότυπο; Μεκοδολογία α) υλλογι και ανάλυςθ δεδομζνων από γραπτζσ μαρτυρίεσ που δόκθκαν από γυναίκεσ και παιδιά, κφματα ενδοοικογενειακισ βίασ. Κφπροσ: 28 από γυναίκεσ, 8 από παιδιά Ιταλία: 58 από γυναίκεσ Ρουμανία: 20 από γυναίκεσ λοβακία: 24 από γυναίκεσ β) υλλογι και ανάλυςθ δεδομζνων από θμιδομθμζνεσ ςυνεντεφξεισ με γυναίκεσ - μθτζρεσ κφματα βίασ. Κφπροσ: 17 ςυνεντεφξεισ Ιταλία: 30 ςυνεντεφξεισ Ρουμανία: 28 ςυνεντεφξεισ λοβακία: 30 ςυνεντεφξεισ γ) Καταςκευι, πιλοτικι εφαρμογι και εξωτερικι αξιολόγθςθ του κφριου ερευνθτικοφ εργαλείου (ερωτθματολόγιο με 14 ςενάρια). Καταςκευι εργαλείου: ςυνεργαςία από όλεσ τισ ςυμμετζχουςεσ χϊρεσ Πιλοτικι εφαρμογι: ςε όλεσ τισ ςυμμετζχουςεσ χϊρεσ Εξωτερικι αξιολόγθςθ: ςε 805 μακθτζσ από Ελλάδα και λοβενία δ) Κφρια ζρευνα ςε κάκε ςυμμετζχουςα χϊρα με χοριγθςθ 2 δοκιμίων ςε δφο ομάδεσ παιδιϊν Δ, Ε και τ δθμοτικοφ: α) 40 παιδιά που ζχουν εκτεκεί ςε βία ςτο ςπίτι και β) 40 παιδιά τυχαία επιλεγμζνα. Χοριγθςθ δοκιμίου για το/τθ μακθτι/τρια με 14 ςενάρια. Σα ςενάρια ανταποκρίνονταν ςε όλουσ τουσ προκακοριςμζνουσ ςτόχουσ τθσ ζρευνασ και μελετοφςαν ςυγκεκριμζνα 6 παραμζτρουσ: - τθν αντίδραςθ του παιδιοφ ςε μια κανονικι-ςυνθκιςμζνθ κατάςταςθ - τθν αντίδραςθ του παιδιοφ όταν εκτίκεται άμεςα ςε βία - τθν αντίδραςθ του παιδιοφ όταν είναι μάρτυρασ βίασ - τθν αντίλθψθ του παιδιοφ για τθ μθτζρα του ωσ πρότυπο - τθν αντίλθψθ του παιδιοφ για τθν αυτοεικόνα του - τθν άποψθ του παιδιοφ για τθ ςχολικι του επίδοςθ Χοριγθςθ δοκιμίου για το/τθ μακθτι/τρια «Πώσ Αντιλαμβάνομαι Σον εαυτό μου» (Harter, 1985) 4 Σ ε λ ί δ α

5 Χοριγθςθ δοκιμίου για τον/τθν εκπαιδευτικό «Πώσ Αντιλαμβάνομαι Σθ υμπεριφορά Σου/Σθσ Μακθτι/τριάσ Μου» (Harter, 1985) ε) Ποιοτικι και ποςοτικι ανάλυςθ δεδομζνων και παρουςίαςθ αποτελεςμάτων ςε κάκε ςυμμετζχουςα χϊρα. Διερεφνθςθ τθσ επίδραςθσ τθσ ζκκεςθσ των παιδιϊν ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ και ςφγκριςθ των αντιλιψεων και τθσ αυτοεικόνασ τουσ με τισ αντίςτοιχεσ αντιλιψεισ και αυτοεικόνα παιδιϊν που δεν ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ. ςτ) Παραγωγι και διάχυςθ ενθμερωτικοφ υλικοφ με ςκοπό τθν ευαιςκθτοποίθςθ και τθν ενθμζρωςθ του κοινοφ ςχετικά με το κζμα τθσ ζκκεςθσ των παιδιϊν ςτθ βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ Εγχειρίδια για εκπαιδευτικοφσ, κοινωνικοφσ λειτουργοφσ και γονείσ με τίτλο «Παιδιά μάρτυρεσ βίασ κατά τθσ μθτζρασ τουσ. Η αναγνώριςθ και θ αντιμετώπιςθ των αποτελεςμάτων τθσ κυματοποίθςθσ των παιδιών» ςε πζντε γλϊςςεσ (αγγλικά, ελλθνικά, ιταλικά, ρουμάνικα και ςλοβάκικα) Ενθμερωτικά φυλλάδια για το ερευνθτικό ζργο VICTIMS Διαφθμιςτικό κοινωνικό ςποτ 19 δευτερολζπτων Ανάλυςθ Δεδομζνων τθσ Κφριασ Ζρευνασ Για να απαντθκοφν τα ερευνθτικά ερωτιματα του ζργου χρθςιμοποιικθκαν τόςο ποςοτικζσ όςο και ποιοτικζσ μζκοδοι ζρευνασ. Για να μελετθκοφν οι διαφορζσ μεταξφ των δφο ομάδων παιδιϊν, χρθςιμοποιικθκαν Independent Sample T-Test και ANOVA παίρνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ αλλά και το φφλο ωσ ανεξάρτθτεσ μεταβλθτζσ. Για τα δεδομζνα που προζκυψαν από τισ 13 ανοιχτοφ τφπου ερωτιςεισ του ερωτθματολογίου των ςεναρίων, χρθςιμοποιικθκε αρχικά ανάλυςθ περιεχομζνου, ανάλυςθ λόγου και κεματικι ανάλυςθ, ενϊ ςτθ ςυνζχεια χρθςιμοποιικθκαν και ποςοτικζσ μζκοδοι. Για τα δεδομζνα από το ερωτθματολόγιο των ςεναρίων, ωσ εξαρτθμζνεσ μεταβλθτζσ χρθςιμοποιικθκαν οι παράμετροι που αναπτφχκθκαν για κάκε ομάδα ςεναρίων, ενϊ οι μζςοι όροι που υπολογίςτθκαν ιταν όλοι μικρότεροι ι ίςοι τθσ μονάδασ. Για τα δεδομζνα από το ερωτθματολόγιο τθσ Harter (1985) για το/τθ μακθτι/τρια, ωσ εξαρτθμζνεσ μεταβλθτζσ χρθςιμοποιικθκαν οι 6 κλίμακεσ - επιμζρουσ τομείσ αυτοαντίλθψθσ. Για τα δεδομζνα από το ερωτθματολόγιο τθσ Harter (1985) για τον/τθν εκπαιδευτικό χρθςιμοποιικθκαν οι 5 κλίμακεσ αξιολόγθςθσ του/τθσ μακθτι/τριασ. Οι ερωτιςεισ κάκε κλίμακασ βακμολογοφνταν με 1, 2, 3 ι 4, με τισ υψθλότερεσ τιμζσ να αντανακλοφν υψθλότερα επίπεδα αυτοεκτίμθςθσ και αξιολόγθςθσ γι αυτό και οι μζςοι όροι που υπολογίςτθκαν ιταν όλοι μικρότεροι ι ίςοι του 4. 5 Σ ε λ ί δ α

6 Αποτελζςματα Κφριασ Ζρευνασ ςε Κάκε υμμετζχουςα Χϊρα Κφπροσ Α) χετικά με τθν αντίδραςθ του παιδιοφ ςε μια κανονικι-ςυνθκιςμζνθ κατάςταςθ (π.χ. ςυμμετοχι ςε ομαδικό παιχνίδι), χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, προζκυψαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 1, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ επικετικισ ςυμπεριφοράσ (t=-6.46, p=0.000) και τθν υιοκζτθςθ εποικοδομθτικισ ςυμπεριφοράσ (t=7.19, p=0.000) ςε μια κανονικι - ςυνθκιςμζνθ κατάςταςθ. Σα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ εκφράςτθκαν με περιςςότερθ επικετικότθτα ςτισ απαντιςεισ τουσ (Mean=0.29) από ό,τι τα παιδιά που επιλζγθκαν τυχαία (Mean=0.00). Αντικζτωσ, τα παιδιά που δεν είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ μίλθςαν για πιο εποικοδομθτικοφσ τρόπουσ ςυμπεριφοράσ ςτισ απαντιςεισ τουσ (Mean=0.83) ςε ςχζςθ με τα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ (Mean=0.52). χετικά με τθν υιοκζτθςθ ανεκτικισ ςυμπεριφοράσ δεν βρζκθκαν ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν (t=- 0.99, p=0.322). Πίνακασ 1. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ αντίδραςή τουσ ςε μια κανονική-ςυνηθιςμζνη κατάςταςη παιδιών Υιοθέηηζη επιθεηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.29 (0.26) 0.00 (0.05) * Υιοθέηηζη ανεκηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.21 (0.20) 0.17 (0.14) Υιοθέηηζη εποικοδομηηικήρ 0.52 (0.23) 0.83 (0.14) * ζςμπεπιθοπάρ Β) χετικά με τθν αντίδραςθ του παιδιοφ όταν εκτίκεται άμεςα ςε βία (π.χ. εμπλοκι ςε καυγά), χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, βρζκθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 2, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ επικετικισ ςυμπεριφοράσ (t=-4.75, p=0.000) και τθν υιοκζτθςθ εποικοδομθτικισ ςυμπεριφοράσ (t=4.34, p=0.000). Πίνακασ 2. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ αντίδραςή τουσ, όταν εκτίθενται άμεςα ςε βία παιδιών Υιοθέηηζη επιθεηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.33 (0.29) 0.09 (0.10) * Υιοθέηηζη ανεκηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.31 (0.21) 0.35 (0.21) Υιοθέηηζη εποικοδομηηικήρ 0.40 (0.25) 0.62 (0.21) * ζςμπεπιθοπάρ 6 Σ ε λ ί δ α

7 Ζτςι, τα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ εκφράςτθκαν με περιςςότερθ επικετικότθτα ςτισ απαντιςεισ τουσ (Mean=0.33) από ό,τι τα παιδιά που επιλζγθκαν τυχαία (Mean=0.09). χετικά με τθν πικανι υιοκζτθςθ ανεκτικισ ςυμπεριφοράσ δεν βρζκθκαν ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν (t=0.77, p=0.444). Γ) χετικά με τθν αντίδραςθ του παιδιοφ όταν είναι μάρτυρασ βίασ (π.χ. βλζπει ζναν καυγά), χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, βρικαμε ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 3, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ επικετικισ ςυμπεριφοράσ (t=-5.33, p=0.000), τθν υιοκζτθςθ ανεκτικισ ςυμπεριφοράσ (t=-2.08, p=0.41) και τθν υιοκζτθςθ εποικοδομθτικισ ςυμπεριφοράσ (t=5.13, p=0.000). Σα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ εκφράςτθκαν με περιςςότερθ επικετικότθτα ςτισ απαντιςεισ τουσ (Mean=0.26) από ό,τι τα παιδιά που επιλζγθκαν τυχαία (Mean=0.02). Παρόλο που οι μζςοι όροι δεν διζφεραν πολφ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν ωσ προσ τθν πικανι υιοκζτθςθ ανεκτικισ ςυμπεριφοράσ, εντοφτοισ τα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ ιταν αυτά που εκφράςτθκαν με περιςςότερθ ανεκτικότθτα ςτισ απαντιςεισ τουσ. Πίνακασ 3. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ ωσ προσ την αντίδραςή τουσ, όταν είναι μάρτυρεσ βίασ παιδιών Υιοθέηηζη επιθεηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.26 (0.26) 0.02 (0.10) * Υιοθέηηζη ανεκηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.12 (0.15) 0.06 (0.11) * Υιοθέηηζη εποικοδομηηικήρ 0.65 (0.29) 0.92 (0.13) * ζςμπεπιθοπάρ Χρθςιμοποιϊντασ, επίςθσ, ANOVA με ανεξάρτθτεσ μεταβλθτζσ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ και το φφλο, βρζκθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των αγοριϊν και των κοριτςιϊν που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ επικετικισ (F=4.209, p=0.04) και εποικοδομθτικισ (F=4.780, p=0.03) ςυμπεριφοράσ. Ωςτόςο, το size effect για αυτζσ τισ διαφορζσ ιταν κάτω από το όριο του 0.06 για μια μζτρια επίδραςθ, γεγονόσ που δεν επιτρζπει τον εντοπιςμό διαφοράσ ι επίδραςθσ. Δ) χετικά με τθν αντίλθψθ του παιδιοφ για τθ μθτζρα ωσ πρότυπο, χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, βρικαμε ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 4, ωσ προσ τθν αντίλθψθ τθσ μθτζρασ ωσ μθ ιδανικοφ προτφπου (t=-2.05, p=0.043). Παρόλο που οι μζςοι όροι δεν διζφεραν πολφ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν ωσ προσ τθν αντίλθψθ τθσ μθτζρασ ωσ μθ ιδανικοφ προτφπου, εντοφτοισ τα παιδιά του δείγματοσ που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ είναι αυτά που τείνουν να μθ κεωροφν τθ μθτζρα τουσ ιδανικό πρότυπο ςε ςχζςθ με τα παιδιά που δεν ζχουν εκτεκεί ςε βία. 7 Σ ε λ ί δ α

8 Πίνακασ 4. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ ωσ προσ την αντίληψή τουσ για τη μητζρα τουσ ωσ πρότυπο παιδιών Μηηέπα υρ ιδανικό ππόηςπο 0.77 (0.28) 0.80 (0.25) Μηηέπα υρ μη ιδανικό ππόηςπο 0.10 (0.20) 0.02 (0.11) * Ανάγκη πποζηαζίαρ ηηρ μηηέπαρ 0.11 (0.21) 0.17 (0.24) Ε) χετικά με τισ απόψεισ του παιδιοφ για τθν αυτοεικόνα του, χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test με τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, βρζκθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν ωσ προσ τθ μεταβλθτι τθσ χαμθλισ αυτοεικόνασ (t=-3.05, p=0.003) και τθ μεταβλθτι τθσ υψθλισ αυτοεικόνασ (t=3.05, p=0.003), όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 5. Σα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ ζδειξαν χαμθλότερα επίπεδα αυτοεκτίμθςθσ ςτισ απαντιςεισ τουσ, ενϊ τα παιδιά που επιλζγθκαν τυχαία ζδειξαν μεγαλφτερο βακμό αυτοεκτίμθςθσ. Πίνακασ 5. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ τισ απόψεισ τουσ για την αυτοεικόνα τουσ παιδιών Φαμηλή αςηοεικόνα 0.23 (0.25) 0.08 (0.18) * Υτηλή αςηοεικόνα 0.76 (0.25) 0.92 (0.18) * τ) χετικά με τισ απόψεισ του παιδιοφ για τθ ςχολικι του επίδοςθ, χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και με τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν εντοπίςτθκαν, μόνο, ωσ προσ τθ μεταβλθτι τθσ χαμθλισ ςχολικισ επίδοςθσ και ςχολικισ αποτυχίασ (t=-3.64, p=0.000), όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 6. Πίνακασ 6. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ τισ απόψεισ τουσ για τη ςχολική τουσ επίδοςη παιδιών t P Άπιζηη ζσολική επίδοζη 0.21 (0.26) 0.26 (0.27) Πολύ καλή ζσολική επίδοζη 0.37 (0.25) 0.44 (0.21) Καλή ζσολική επίδοζη 0.46 (0.24) 0.48 (0.22) Φαμηλή ζσολική επίδοζη αποηςσία 0.12 (0.17) 0.01 (0.05) * 8 Σ ε λ ί δ α

9 Σα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ εκφράςτθκαν με περιςςότερα αιςκιματα αποτυχίασ ςτισ απαντιςεισ τουσ (Mean=0.12) ςε ςφγκριςθ με τα παιδιά που επιλζγθκαν τυχαία (Mean=0.01). Χρθςιμοποιϊντασ, επίςθσ, ANOVA και λαμβάνοντασ ωσ ανεξάρτθτεσ μεταβλθτζσ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ και το φφλο, ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των αγοριϊν και των κοριτςιϊν που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ βρζκθκαν, μόνο, ωσ προσ τθ μεταβλθτι τθσ καλισ ςχολικισ επίδοςθσ (F=12.503, p=0.001) με τα κορίτςια να ζχουν πιο κετικι αντίλθψθ για τθ ςχολικι τουσ επίδοςθ. Η) χετικά με τισ απόψεισ του παιδιοφ για τον εαυτό του, όπωσ εκφράςτθκαν ςτο ερωτθματολόγιο αυτοαξιολόγθςθσ τθσ Harter (1985), τα παιδιά του δείγματοσ που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ δεν είναι τόςο ευχαριςτθμζνα από τθ ςχολικι τουσ επίδοςθ (t=2.75, p=0.007), τθ ςυμπεριφορά τουσ (t=2.06, p=0.042), αλλά κι από τθν εξωτερικι τουσ εμφάνιςθ (t=2.00, p=0.049), όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 7. Πίνακασ 7. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ τισ απόψεισ τουσ για τον εαυτό τουσ ςτισ 6 κλίμακεσ - επιμζρουσ τομείσ αυτοαντίληψησ εκηεθεί ζε βία παιδιών Σσολική επίδοζη 2.87 (0.62) 3.25 (0.57) * Σσέζειρ με ζςνομήλικοςρ 2.98 (0.74) 3.12 (0.66) Αθληηική ικανόηηηα 2.99 (0.63) 2.97 (0.75) Εξυηεπική εμθάνιζη 2.87 (0.79) 3.19 (0.61) * Σςμπεπιθοπά 2.92 (0.55) 3.20 (0.59) * Αςηοεκηίμηζη 3.11 (0.69) 3.35 (0.62) Θ) Οι εκπαιδευτικοί των παιδιϊν του δείγματοσ αξιολόγθςαν τα παιδιά που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ με χαμθλότερθ ςχολικι επίδοςθ (t=3.26, p=0.002), τα παρουςίαςαν ωσ λιγότερο δθμοφιλι (t=2.31, p=0.024), ενϊ τουσ ζδωςαν χαμθλότερο ςκορ ςε επίπεδο ςυμπεριφοράσ (t=2.63, p=0.010) ςε ςφγκριςθ με τα παιδιά του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία, όπωσ φαίνεται από τον Πίνακα 8. Πίνακασ 8. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ την αξιολόγηςη του/τησ εκπαιδευτικοφ ςτισ 5 κλίμακεσ - επιμζρουσ τομείσ αξιολόγηςησ παιδιών Σσολική επίδοζη 2.58 (0.92) 3.20 (0.75) * Σσέζειρ με ζςνομήλικοςρ 2.76 (0.70) 3.17 (0.84) * Αθληηική ικανόηηηα 2.73 (0.59) 2.92 (0.86) Εξυηεπική εμθάνιζη 3.23 (0.63) 3.46 (0.64) Σςμπεπιθοπά 2.87 (0.87) 3.35 (0.77) * 9 Σ ε λ ί δ α

10 Είναι ςθμαντικό να τονιςτεί ότι, κατά τθ διάρκεια τθσ ζρευνασ που ζγινε ςτθν Κφπρο, οι εκπαιδευτικοί δεν ενθμερϊνονταν για το ποιοι μακθτζσ είχαν εντοπιςτεί με εμπειρίεσ ζκκεςθσ βίασ ςτο ςπίτι, ζτςι ϊςτε να μθν είναι προϊδεαςμζνοι είτε κετικά είτε αρνθτικά κατά τθ ςυμπλιρωςθ του ερωτθματολογίου για κάκε μακθτι/τρια. Ιταλία Α) χετικά με τθν αντίδραςθ του παιδιοφ ςε μια κανονικι-ςυνθκιςμζνθ κατάςταςθ (π.χ. ςυμμετοχι ςε ομαδικό παιχνίδι), χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, προζκυψαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 9, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ εποικοδομθτικισ ςυμπεριφοράσ (t=2.17, p=0.033) ςε μια κανονικι - ςυνθκιςμζνθ κατάςταςθ. Σα παιδιά που δεν είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ μίλθςαν για πιο εποικοδομθτικοφσ τρόπουσ ςυμπεριφοράσ ςτισ απαντιςεισ τουσ (Mean=0.68) ςε ςχζςθ με τα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ (Mean=0.56). χετικά με τθν υιοκζτθςθ ανεκτικισ και επικετικισ ςυμπεριφοράσ δεν βρζκθκαν ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν. Πίνακασ 9. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ αντίδραςή τουσ ςε μια κανονική-ςυνηθιςμζνη κατάςταςη παιδιών Υιοθέηηζη επιθεηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.28 (0.30) 0.19 (0.24) Υιοθέηηζη ανεκηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.18 (0.17) 0.13 (0.14) Υιοθέηηζη εποικοδομηηικήρ 0.56 (0.26) 0.68 (0.24) * ζςμπεπιθοπάρ Β) χετικά με τθν αντίδραςθ του παιδιοφ όταν εκτίκεται άμεςα ςε βία (π.χ. εμπλοκι ςε καυγά), χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, δεν βρζκθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 10, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ επικετικισ ςυμπεριφοράσ, τθν υιοκζτθςθ ανεκτικισ ςυμπεριφοράσ και τθν υιοκζτθςθ εποικοδομθτικισ ςυμπεριφοράσ. Πίνακασ 10. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ αντίδραςή τουσ, όταν εκτίθενται άμεςα ςε βία παιδιών Υιοθέηηζη επιθεηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.38 (0.27) 0.30 (0.22) Υιοθέηηζη ανεκηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.30 (0.20) 0.29 (0.20) Υιοθέηηζη εποικοδομηηικήρ 0.35 (0.21) 0.44 (0.21) ζςμπεπιθοπάρ 10 Σ ε λ ί δ α

11 Γ) χετικά με τθν αντίδραςθ του παιδιοφ όταν είναι μάρτυρασ βίασ (π.χ. βλζπει ζναν καυγά), χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, δεν βρζκθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 11, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ επικετικισ ςυμπεριφοράσ, τθν υιοκζτθςθ ανεκτικισ ςυμπεριφοράσ και τθν υιοκζτθςθ εποικοδομθτικισ ςυμπεριφοράσ. Πίνακασ 11. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ αντίδραςή τουσ, όταν είναι μάρτυρεσ βίασ παιδιών Υιοθέηηζη επιθεηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.27 (0.22) 0.18 (0.20) Υιοθέηηζη ανεκηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.17 (0.25) 0.14 (0.19) Υιοθέηηζη εποικοδομηηικήρ 0.60 (0.31) 0.65 (0.28) ζςμπεπιθοπάρ Δ) χετικά με τθν αντίλθψθ του παιδιοφ για τθ μθτζρα ωσ πρότυπο, χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, βρζκθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 12, ωσ προσ τθν αντίλθψθ τθσ μθτζρασ ωσ ιδανικοφ προτφπου (t=2.36, p=0.021) και ωσ προσ τθν ανάγκθ προςταςίασ τθσ μθτζρασ (t=-2.69, p=0.009). Σα παιδιά του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία τείνουν να κεωροφν τθ μθτζρα τουσ ιδανικό πρότυπο (Mean=0.80) ςε ςχζςθ με τα παιδιά που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ (Mean=0.64). Επίςθσ, ςτισ απαντιςεισ των παιδιϊν που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ διαφάνθκε πιο ζντονα θ ανάγκθ τουσ να προςτατζψουν τθ μθτζρα τουσ (Mean=0.27). Πίνακασ 12. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ ωσ προσ την αντίληψή τουσ για τη μητζρα τουσ ωσ πρότυπο παιδιών Μηηέπα υρ ιδανικό ππόηςπο 0.64 (0.32) 0.80 (0.29) * Μηηέπα υρ μη ιδανικό ππόηςπο 0.09 (0.22) 0.07 (0.18) Ανάγκη πποζηαζίαρ ηηρ μηηέπαρ 0.27 (0.28) 0.12 (0.22) * Ε) χετικά με τισ απόψεισ του παιδιοφ για τθν αυτοεικόνα του, χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test με τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, δε βρζκθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των παιδιϊν του δείγματοσ που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ και των παιδιϊν του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία. 11 Σ ε λ ί δ α

12 Πίνακασ 13. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ τισ απόψεισ τουσ για την αυτοεικόνα τουσ παιδιών Υτηλή αςηοεικόνα 0.76 (0.23) 0.79 (0.26) Φαμηλή αςηοεικόνα 0.24 (0.23) 0.19 (0.25) τ) χετικά με τισ απόψεισ του παιδιοφ για τθ ςχολικι του επίδοςθ, χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και με τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, δεν εντοπίςτθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των παιδιϊν του δείγματοσ που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ και των παιδιϊν του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία. Πίνακασ 14. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ τισ απόψεισ τουσ για τη ςχολική τουσ επίδοςη παιδιών t P Άπιζηη ζσολική επίδοζη 0.22 (0.30) 0.29 (0.29) Πολύ καλή ζσολική επίδοζη 0.29 (0.24) 0.34 (0.25) Καλή ζσολική επίδοζη 0.51 (0.27) 0.48 (0.23) Φαμηλή ζσολική επίδοζη αποηςσία 0.12 (0.18) 0.07 (0.13) Εντοφτοισ, με βάςθ το πϊσ εκφράςτθκαν τα παιδιά ςτο ερωτθματολόγιο αυτοαξιολόγθςθσ τθσ Harter (1985), τα παιδιά του δείγματοσ που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ φαίνεται να μθν είναι τόςο ευχαριςτθμζνα από τθ ςχολικι τουσ επίδοςθ (t=2.26, p=0.027) ςε ςφγκριςθ με τα παιδιά που επιλζγθκαν τυχαία, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 15. Πίνακασ 15. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ τισ απόψεισ τουσ για τον εαυτό τουσ ςτισ 6 κλίμακεσ - επιμζρουσ τομείσ αυτοαντίληψησ εκηεθεί ζε βία παιδιών Σσολική επίδοζη 2.57 (0.50) 2.87 (0.66) * Σσέζειρ με ζςνομήλικοςρ 2.74 (0.57) 2.92 (0.65) Αθληηική ικανόηηηα 2.77 (0.48) 2.68 (0.56) Εξυηεπική εμθάνιζη 2.80 (0.72) 2.85 (0.84) Σςμπεπιθοπά 2.65 (0.58) 2.70 (0.62) Αςηοεκηίμηζη 3.02 (0.54) 3.09 (0.65) Η) χετικά με τισ απόψεισ του παιδιοφ για τον εαυτό του ωσ προσ τισ υπόλοιπεσ ψυχομετρικζσ κλίμακεσ του ερωτθματολογίου αυτοαξιολόγθςθσ τθσ Harter (1985), δεν 12 Σ ε λ ί δ α

13 εντοπίςτθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των παιδιϊν του δείγματοσ που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ και των παιδιϊν του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 15. Θ) Οι εκπαιδευτικοί των παιδιϊν του δείγματοσ αξιολόγθςαν τα παιδιά που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ με χαμθλότερθ ςχολικι επίδοςθ (t=2.96, p=0.004), τα παρουςίαςαν ωσ λιγότερο δθμοφιλι (t=4.03, p=0.000), ενϊ τουσ ζδωςαν χαμθλότερο ςκορ ςε επίπεδο ςυμπεριφοράσ (t=3.41, p=0.001) αλλά και ςε επίπεδο ακλθτικϊν δεξιοτιτων (t=3.88, p=0.000) ςε ςφγκριςθ με τα παιδιά του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία, όπωσ φαίνεται από τον Πίνακα 16. Πίνακασ 16. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ την αξιολόγηςη του/τησ εκπαιδευτικοφ ςτισ 5 κλίμακεσ - επιμζρουσ τομείσ αξιολόγηςησ παιδιών Σσολική επίδοζη 2.28 (0.89) 2.90 (0.96) * Σσέζειρ με ζςνομήλικοςρ 2.58 (0.90) 3.32 (0.71) * Αθληηική ικανόηηηα 2.50 (0.78) 3.08 (0.53) * Εξυηεπική εμθάνιζη 3.09 (0.77) 3.27 (0.70) Σςμπεπιθοπά 2.52 (1.07) 3.27 (0.87) * Ρουμανία Α) χετικά με τθν αντίδραςθ του παιδιοφ ςε μια κανονικι-ςυνθκιςμζνθ κατάςταςθ (π.χ. ςυμμετοχι ςε ομαδικό παιχνίδι), χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, προζκυψαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 17, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ επικετικισ ςυμπεριφοράσ (t=-2.11, p=0.037) και τθν υιοκζτθςθ εποικοδομθτικισ ςυμπεριφοράσ (t=2.60, p=0.011) ςε μια κανονικι - ςυνθκιςμζνθ κατάςταςθ. Πίνακασ 17. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ αντίδραςή τουσ ςε μια κανονική-ςυνηθιςμζνη κατάςταςη παιδιών T p Υιοθέηηζη επιθεηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.20 (0.18) 0.11 (0.17) * Υιοθέηηζη ανεκηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.17 (0.19) 0.11 (0.15) Υιοθέηηζη εποικοδομηηικήρ 0.65 (0.26) 0.78 (0.21) * ζςμπεπιθοπάρ Ζτςι, τα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ εκφράςτθκαν με περιςςότερθ επικετικότθτα ςτισ απαντιςεισ τουσ (Mean=0.20) από ό,τι τα παιδιά που 13 Σ ε λ ί δ α

14 επιλζγθκαν τυχαία (Mean=0.11). Αντικζτωσ, τα παιδιά που δεν είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ μίλθςαν για πιο εποικοδομθτικοφσ τρόπουσ ςυμπεριφοράσ ςτισ απαντιςεισ τουσ (Mean=0.78) ςε ςχζςθ με τα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ (Mean=0.65). χετικά με τθν υιοκζτθςθ ανεκτικισ ςυμπεριφοράσ δεν βρζκθκαν ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν (t=-1.51, p=0.135). B) χετικά με τθν αντίδραςθ του παιδιοφ όταν εκτίκεται άμεςα ςε βία (π.χ. εμπλοκι ςε καυγά), χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, δε βρζκθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 18, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ επικετικισ ςυμπεριφορά, τθν υιοκζτθςθ ανεκτικισ ςυμπεριφοράσ και τθν υιοκζτθςθ εποικοδομθτικισ ςυμπεριφοράσ. Πίνακασ 18. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ αντίδραςή τουσ, όταν εκτίθενται άμεςα ςε βία εκηεθεί ζε βία παιδιών Υιοθέηηζη επιθεηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.17 (0.20) 0.13 (0.18) Υιοθέηηζη ανεκηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.43 (0.21) 0.39 (0.20) Υιοθέηηζη εποικοδομηηικήρ 0.43 (0.23) 0.52 (0.25) ζςμπεπιθοπάρ Γ) χετικά με τθν αντίδραςθ του παιδιοφ όταν είναι μάρτυρασ βίασ (π.χ. βλζπει ζναν καυγά), χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, βρζκθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 19, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ ανεκτικισ ςυμπεριφοράσ (t=-2.43, p=0.017) και τθν υιοκζτθςθ εποικοδομθτικισ ςυμπεριφοράσ (t=2.12, p=0.037). Σα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ εκφράςτθκαν με περιςςότερθ ανεκτικότθτα ςτισ απαντιςεισ τουσ (Mean=0.19) από ό,τι τα παιδιά που επιλζγθκαν τυχαία (Mean=0.10). Αντικζτωσ, τα παιδιά που δεν είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ μίλθςαν για πιο εποικοδομθτικοφσ τρόπουσ ςυμπεριφοράσ ςτισ απαντιςεισ τουσ (Mean=0.79) ςε ςχζςθ με τα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ (Mean=0.69). χετικά με τθν υιοκζτθςθ επικετικισ ςυμπεριφοράσ όταν το παιδί είναι μάρτυρασ βίασ δεν βρζκθκαν ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν (t=0.71, p=0.482). Πίνακασ 19. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ αντίδραςή τουσ, όταν είναι μάρτυρεσ βίασ παιδιών Υιοθέηηζη επιθεηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.10 (0.15) 0.12 (0.16) Υιοθέηηζη ανεκηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.19 (0.19) 0.10 (0.14) * Υιοθέηηζη εποικοδομηηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.69 (0.24) 0.79 (0.19) * 14 Σ ε λ ί δ α

15 Δ) χετικά με τθν αντίλθψθ του παιδιοφ για τθ μθτζρα ωσ πρότυπο, χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, δεν προζκυψαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των παιδιϊν του δείγματοσ που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ και των παιδιϊν του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία. Πίνακασ 20. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ ωσ προσ την αντίληψή τουσ για τη μητζρα τουσ ωσ πρότυπο παιδιών Μηηέπα υρ ιδανικό ππόηςπο 0.73 (0.29) 0.78 (0.27) Μηηέπα υρ μη ιδανικό ππόηςπο 0.06 (0.19) 0.00 (0.00) Ανάγκη πποζηαζίαρ ηηρ μηηέπαρ 0.21 (0.27) 0.22 (0.27) Ε) χετικά με τισ απόψεισ του παιδιοφ για τθν αυτοεικόνα του, χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test με τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, δεν βρζκθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των παιδιϊν του δείγματοσ που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ και των παιδιϊν του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία, όπωσ φαίνεται από τον Πίνακα 21. Πίνακασ 21. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ τισ απόψεισ τουσ για την αυτοεικόνα τουσ παιδιών Υτηλή αςηοεικόνα 0.71 (0.28) 0.78 (0.23) Φαμηλή αςηοεικόνα 0.28 (0.28) 0.22 (0.23) Στ) χετικά με τισ απόψεισ του παιδιοφ για τθ ςχολικι του επίδοςθ, χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και με τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, δεν εντοπίςτθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των παιδιϊν του δείγματοσ που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ και των παιδιϊν του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία, όπωσ φαίνεται κι από τον Πίνακα 22. Πίνακασ 22. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ τισ απόψεισ τουσ για τη ςχολική τουσ επίδοςη παιδιών t P Άπιζηη ζσολική επίδοζη 0.22 (0.31) 0.33 (0.32) Πολύ καλή ζσολική επίδοζη 0.31 (0.22) 0.38 (0.25) Καλή ζσολική επίδοζη 0.52 (0.23) 0.44 (0.26) Φαμηλή ζσολική επίδοζη αποηςσία 0.11 (0.15) 0.05 (0.15) Σ ε λ ί δ α

16 Η) χετικά με τισ απόψεισ του παιδιοφ για τον εαυτό του ωσ προσ τισ 6 ψυχομετρικζσ κλίμακεσ του ερωτθματολογίου αυτοαξιολόγθςθσ τθσ Harter (1985), δεν εντοπίςτθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των παιδιϊν του δείγματοσ που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ και των παιδιϊν του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία. Πίνακασ 23. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ τισ απόψεισ τουσ για τον εαυτό τουσ ςτισ 6 κλίμακεσ - επιμζρουσ τομείσ αυτοαντίληψησ εκηεθεί ζε βία παιδιών Σσολική επίδοζη 2.34 (0.39) 2.41 (0.41) Σσέζειρ με ζςνομήλικοςρ 2.29 (0.51) 2.29 (0.47) Αθληηική ικανόηηηα 2.32 (0.36) 2.46 (0.43) Εξυηεπική εμθάνιζη 2.40 (0.42) 2.51 (0.33) Σςμπεπιθοπά 2.25 (0.41) 2.24 (0.37) Αςηοεκηίμηζη 2.29 (0.52) 2.34 (0.30) Θ) Οι εκπαιδευτικοί των παιδιϊν του δείγματοσ αξιολόγθςαν τα παιδιά που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ με χαμθλότερθ ςχολικι επίδοςθ (t=2.39, p=0.019), αλλά τα παρουςίαςαν ωσ πιο δθμοφιλι (t=-2.90, p=0.005) και με καλφτερο επίπεδο ςυμπεριφοράσ (t=-5.27, p=0.000) ςε ςφγκριςθ με τα παιδιά του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία, όπωσ φαίνεται από τον Πίνακα 24. Είναι ςθμαντικό να τονιςτεί ότι, κατά τθ διάρκεια τθσ ζρευνασ που ζγινε ςτθ Ρουμανία, οι εκπαιδευτικοί ιταν ενιμεροι για το ποιοι μακθτζσ είχαν εντοπιςτεί με εμπειρίεσ ζκκεςθσ βίασ ςτο ςπίτι και άρα πικανόν να επθρεάςτθκαν κατά τθ ςυμπλιρωςθ του ερωτθματολογίου για κάκε μακθτι/τρια. Πίνακασ 24. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ την αξιολόγηςη του/τησ εκπαιδευτικοφ ςτισ 5 κλίμακεσ - επιμζρουσ τομείσ αξιολόγηςησ παιδιών Σσολική επίδοζη 2.45 (0.40) 2.65 (0.38) * Σσέζειρ με ζςνομήλικοςρ 2.60 (0.39) 2.34 (0.43) * Αθληηική ικανόηηηα 2.33 (0.34) 2.30 (0.37) Εξυηεπική εμθάνιζη 2.23 (0.28) 2.12 (0.24) Σςμπεπιθοπά 3.00 (0.62) 2.37 (0.48) * λοβακία Α) χετικά με τθν αντίδραςθ του παιδιοφ ςε μια κανονικι-ςυνθκιςμζνθ κατάςταςθ (π.χ. ςυμμετοχι ςε ομαδικό παιχνίδι), χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, προζκυψαν 16 Σ ε λ ί δ α

17 ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 25, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ ανεκτικισ ςυμπεριφοράσ (t=-2.93, p=0.004) και τθν υιοκζτθςθ εποικοδομθτικισ ςυμπεριφοράσ (t=2.46, p=0.016) ςε μια κανονικι - ςυνθκιςμζνθ κατάςταςθ. Σα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ εκφράςτθκαν με περιςςότερθ ανεκτικότθτα ςτισ απαντιςεισ τουσ (Mean=0.24) από ό,τι τα παιδιά που επιλζγθκαν τυχαία (Mean=0.13). Αντικζτωσ, τα παιδιά που δεν είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ μίλθςαν για πιο εποικοδομθτικοφσ τρόπουσ ςυμπεριφοράσ ςτισ απαντιςεισ τουσ (Mean=0.76) ςε ςχζςθ με τα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ (Mean=0.64). χετικά με τθν υιοκζτθςθ επικετικισ ςυμπεριφοράσ δεν βρζκθκαν ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν (t=- 0.42, p=0.674). Εντοφτοισ, ςυγκρίνοντασ τισ απόψεισ αγοριϊν και κοριτςιϊν τθσ ομάδασ παιδιϊν του δείγματοσ που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ, τα αγόρια φαίνεται να είναι πιο επικετικά. Πίνακασ 25. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ αντίδραςή τουσ ςε μια κανονική-ςυνηθιςμζνη κατάςταςη παιδιών Υιοθέηηζη επιθεηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.12 (0.17) 0.11 (0.16) Υιοθέηηζη ανεκηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.24 (0.20) 0.13 (0.13) * Υιοθέηηζη εποικοδομηηικήρ 0.64 (0.25) 0.76 (0.20) * ζςμπεπιθοπάρ Β) χετικά με τθν αντίδραςθ του παιδιοφ όταν εκτίκεται άμεςα ςε βία (π.χ. εμπλοκι ςε καυγά), χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, δεν προζκυψαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 26, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ επικετικισ ςυμπεριφοράσ, τθν υιοκζτθςθ ανεκτικισ ςυμπεριφοράσ και τθν υιοκζτθςθ εποικοδομθτικισ ςυμπεριφοράσ. Πίνακασ 26. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ αντίδραςή τουσ, όταν εκτίθενται άμεςα ςε βία παιδιών Υιοθέηηζη επιθεηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.15 (0.17) 0.14 (0.14) Υιοθέηηζη ανεκηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.39 (0.23) 0.37 (0.16) Υιοθέηηζη εποικοδομηηικήρ 0.46 (0.22) 0.52 (0.19) ζςμπεπιθοπάρ Χρθςιμοποιϊντασ, επίςθσ, ANOVA με ανεξάρτθτεσ μεταβλθτζσ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ και το φφλο, βρζκθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των αγοριϊν και των κοριτςιϊν που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ 17 Σ ε λ ί δ α

18 επικετικισ ςυμπεριφοράσ (F=4.005, p=0.049). Ωςτόςο, το size effect για αυτζσ τισ διαφορζσ ιταν κάτω από το όριο του 0.06 για μια μζτρια επίδραςθ, γεγονόσ που δεν επιτρζπει τον εντοπιςμό διαφοράσ ι επίδραςθσ. τατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των αγοριϊν και των κοριτςιϊν που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ βρζκθκαν και ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ εποικοδομθτικισ ςυμπεριφοράσ (F=5.840, p=0.018) με τα κορίτςια να επιλζγουν πιο εποικοδομθτικζσ ςυμπεριφορζσ όταν εκτίκενται άμεςα ςε βία. Γ) χετικά με τθν αντίδραςθ του παιδιοφ όταν είναι μάρτυρασ βίασ (π.χ. βλζπει ζναν καυγά), χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, δεν προζκυψαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 27, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ επικετικισ ςυμπεριφοράσ, τθν υιοκζτθςθ ανεκτικισ ςυμπεριφοράσ και τθν υιοκζτθςθ εποικοδομθτικισ ςυμπεριφοράσ. Πίνακασ 27. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ αντίδραςή τουσ, όταν είναι μάρτυρεσ βίασ παιδιών Υιοθέηηζη επιθεηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.13 (0.14) 0.12 (0.17) Υιοθέηηζη ανεκηικήρ ζςμπεπιθοπάρ 0.19 (0.15) 0.16 (0.15) Υιοθέηηζη εποικοδομηηικήρ 0.67 (0.19) 0.72 (0.21) ζςμπεπιθοπάρ Χρθςιμοποιϊντασ, επίςθσ, ANOVA με ανεξάρτθτεσ μεταβλθτζσ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ και το φφλο, βρζκθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των αγοριϊν και των κοριτςιϊν που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ, ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ επικετικισ ςυμπεριφοράσ (F=11.461, p=0.001) όταν είναι μάρτυρεσ βίασ με τα αγόρια να εκφράηονται με εντονότερο κυμό και επικετικότθτα ςτισ απαντιςεισ τουσ. τατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των αγοριϊν και των κοριτςιϊν που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ βρζκθκαν και ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ εποικοδομθτικισ ςυμπεριφοράσ (F=7.134, p=0.009) με τα κορίτςια να επιλζγουν πιο εποικοδομθτικζσ ςυμπεριφορζσ όταν είναι μάρτυρεσ βίασ. Δ) χετικά με τθν αντίλθψθ του παιδιοφ για τθ μθτζρα ωσ πρότυπο, χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και λαμβάνοντασ τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, βρζκθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν, όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 28, ωσ προσ τθν ανάγκθ προςταςίασ τθσ μθτζρασ (t=-2.10, p=0.039). τισ απαντιςεισ τουσ, τα παιδιά του δείγματοσ που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ εξζφραςαν πιο ζντονα τθν ανάγκθ τουσ να προςτατζψουν τθ μθτζρα τουσ (Mean=0.17) ςε ςχζςθ με τα παιδιά του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία. 18 Σ ε λ ί δ α

19 Πίνακασ 28. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ ωσ προσ την αντίληψή τουσ για τη μητζρα τουσ ωσ πρότυπο παιδιών Μηηέπα υρ ιδανικό ππόηςπο 0.71 (0.32) 0.80 (0.29) Μηηέπα υρ μη ιδανικό ππόηςπο 0.11 (0.24) 0.12 (0.25) Ανάγκη πποζηαζίαρ ηηρ μηηέπαρ 0.17 (0.24) 0.07 (0.18) * Ε) χετικά με τισ απόψεισ του παιδιοφ για τθν αυτοεικόνα του, χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test με τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, βρζκθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των 2 ομάδων παιδιϊν ωσ προσ τθ μεταβλθτι τθσ χαμθλισ αυτοεικόνασ (t=-2.516, p=0.014) και τθ μεταβλθτι τθσ υψθλισ αυτοεικόνασ (t=2.850, p=0.006), όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 29. Σα παιδιά που είχαν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ ζδειξαν χαμθλότερα επίπεδα αυτοεκτίμθςθσ ςτισ απαντιςεισ τουσ, ενϊ τα παιδιά που επιλζγθκαν τυχαία ζδειξαν μεγαλφτερο βακμό αυτοεκτίμθςθσ. Πίνακασ 29. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ τισ απόψεισ τουσ για την αυτοεικόνα τουσ εκηεθεί ζε βία παιδιών Υτηλή αςηοεικόνα 0.67 (0.27) 0.83 (0.25) * Φαμηλή αςηοεικόνα 0.32 (0.28) 0.17 (0.25) * Στ) χετικά με τισ απόψεισ του παιδιοφ για τθ ςχολικι του επίδοςθ, χρθςιμοποιϊντασ Independent samples T-test και με τθν ζκκεςθ ςε βία κατά τθσ μθτζρασ ωσ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι, δεν προζκυψαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των παιδιϊν του δείγματοσ που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ και των παιδιϊν του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία, όπωσ φαίνεται κι από τον Πίνακα 30. Πίνακασ 30. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ τισ απόψεισ τουσ για τη ςχολική τουσ επίδοςη παιδιών t P Άπιζηη ζσολική επίδοζη 0.18 (0.27) 0.23 (0.26) Πολύ καλή ζσολική επίδοζη 0.31 (0.24) 0.32 (0.21) Καλή ζσολική επίδοζη 0.52 (0.25) 0.51 (0.22) Φαμηλή ζσολική επίδοζη αποηςσία 0.11 (0.18) 0.08 (0.16) Σ ε λ ί δ α

20 Η) χετικά με τισ απόψεισ του παιδιοφ για τον εαυτό του, όπωσ εκφράςτθκαν ςτο ερωτθματολόγιο αυτοαξιολόγθςθσ τθσ Harter (1985), τα παιδιά του δείγματοσ που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ δεν είναι τόςο ευχαριςτθμζνα από τθ ςχολικι τουσ επίδοςθ (t=3.652, p=0.000), αιςκάνονται λιγότερο κοινωνικά αποδεκτά και δθμοφιλι (t=3.823, p=0.000), ενϊ ζχουν και χαμθλι αυτοεκτίμθςθ και δεν είναι ευχαριςτθμζνα με τον τρόπο που ηουν (t=2.462, p=0.016), όπωσ φαίνεται ςτον Πίνακα 31. Πίνακασ 31. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ τισ απόψεισ τουσ για τον εαυτό τουσ ςτισ 6 κλίμακεσ - επιμζρουσ τομείσ αυτοαντίληψησ εκηεθεί ζε βία παιδιών Σσολική επίδοζη 2.49 (0.55) 2.93 (0.51) * Σσέζειρ με ζςνομήλικοςρ 2.55 (0.43) 2.96 (0.53) * Αθληηική ικανόηηηα 2.59 (0.50) 2.68 (0.53) Εξυηεπική εμθάνιζη 2.91 (0.65) 3.09 (0.60) Σςμπεπιθοπά 2.67 (0.50) 2.74 (0.54) Αςηοεκηίμηζη 2.85 (0.49) 3.13 (0.50) * Θ) Οι εκπαιδευτικοί των παιδιϊν του δείγματοσ αξιολόγθςαν τα παιδιά που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ με χαμθλότερθ ςχολικι επίδοςθ (t=5.227, p=0.000), τα παρουςίαςαν ωσ λιγότερο δθμοφιλι (t=5.011, p=0.000) και λιγότερο ευπαρουςίαςτα (t=3.654, p=0.000), ενϊ τουσ ζδωςαν χαμθλότερο ςκορ ςε επίπεδο ακλθτικϊν δεξιοτιτων (t=2.632, p=0.010) και ςυμπεριφοράσ (t=4.452, p=0.000) ςε ςφγκριςθ με τα παιδιά του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία, όπωσ φαίνεται από τον Πίνακα 32. Πίνακασ 32. φγκριςη παιδιϊν που ζχουν εκτεθεί ςε βία κατά τησ μητζρασ και παιδιϊν τυχαίου δείγματοσ, ωσ προσ την αξιολόγηςη του/τησ εκπαιδευτικοφ ςτισ 5 κλίμακεσ - επιμζρουσ τομείσ αξιολόγηςησ παιδιών Σσολική επίδοζη 2.47 (0.82) 3.39 (0.71) * Σσέζειρ με ζςνομήλικοςρ 2.63 (0.83) 3.50 (0.71) * Αθληηική ικανόηηηα 2.66 (0.81) 3.13 (0.78) * Εξυηεπική εμθάνιζη 3.05 (0.86) 3.71 (0.72) * Σςμπεπιθοπά 2.52 (1.00) 3.45 (0.80) * 20 Σ ε λ ί δ α

21 Γενικά Αποτελζςματα του Ζργου τθν Κφπρο ςυγκεκριμζνα φάνθκε ότι τα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν να υιοκετοφν επικετικι ςυμπεριφορά ςε τρεισ περιπτϊςεισ, ςε μια κανονικι ςυνθκιςμζνθ κατάςταςθ (π.χ. ςυμμετοχι ςε ομαδικό παιχνίδι), όταν εκτίκενται ςε βία (π.χ. εμπλοκι ςε καυγά) και όταν γίνονται μάρτυρεσ ςκθνϊν βίασ (π.χ. βλζπουν ζναν καυγά). Όταν μάλιςτα τα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ γίνονται μάρτυρεσ ςκθνϊν βίασ, τείνουν να είναι επίςθσ και ανεκτικά ςε αντίκεςθ με τα παιδιά που δεν ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ, τα οποία τείνουν και ςτισ τρεισ περιπτϊςεισ να επιλζγουν πιο εποικοδομθτικοφσ τρόπουσ ςυμπεριφοράσ. Θ διαφορά μεταξφ των δφο ομάδων παιδιϊν ωσ προσ τθν υιοκζτθςθ πιο εποικοδομθτικϊν τρόπων ςυμπεριφοράσ φάνθκε και ςτθν Ιταλία, μόνο όμωσ ςτθν περίπτωςθ μιασ κανονικισ ςυνθκιςμζνθσ κατάςταςθσ. Αντικζτωσ, ςτθ Ρουμανία τα αποτελζςματα ζδειξαν ότι τα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν να υιοκετοφν επικετικι ςυμπεριφορά ςε μια κανονικι ςυνθκιςμζνθ κατάςταςθ (π.χ. ςυμμετοχι ςε ομαδικό παιχνίδι), ενϊ όταν γίνονται μάρτυρεσ ςκθνϊν βίασ (π.χ. βλζπουν ζναν καυγά) τείνουν να είναι πιο ανεκτικά. Σζλοσ, ςτθ λοβακία τα αποτελζςματα ζδειξαν ότι τα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν να υιοκετοφν πιο ανεκτικζσ ςυμπεριφορζσ ςε μια κανονικι ςυνθκιςμζνθ κατάςταςθ, ενϊ δεν εντοπίςτθκαν διαφορζσ ςτισ άλλεσ δφο περιπτϊςεισ. χετικά με τθν αντίλθψθ του παιδιοφ για τθ μθτζρα ωσ πρότυπο, ςτθν Κφπρο ιδιαίτερα φάνθκε ότι τα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν να κεωροφν τθ μθτζρα τουσ ωσ μθ ιδανικό πρότυπο ςε ςχζςθ με τα παιδιά που δεν ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ. τθν Ιταλία, δε, φάνθκε ότι τα παιδιά που επιλζγθκαν τυχαία τείνουν να κεωροφν τθ μθτζρα τουσ ιδανικό πρότυπο, ενϊ τα παιδιά που εκτίκενται ςε βία τείνουν να νιϊκουν ότι πρζπει να προςτατζψουν τθ μθτζρα τουσ. Θ ανάγκθ των παιδιϊν που εκτίκενται ςε βία να προςτατζψουν τθ μθτζρα τουσ φάνθκε και ςτθν λοβακία, ενϊ ςτθ Ρουμανία δεν εντοπίςτθκαν διαφορζσ μεταξφ των δφο ομάδων παιδιϊν ωσ προσ τθν αντίλθψι τουσ για τθ μθτζρα τουσ ωσ πρότυπο. τθν Κφπρο επίςθσ τα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν να ζχουν χαμθλότερα επίπεδα αυτοεκτίμθςθσ και αυτοεικόνασ, κακϊσ αιςκάνονται λιγότερο δθμοφιλι από άλλα παιδιά τθσ θλικίασ τουσ. Ακόμθ, τα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν να μθν είναι ευχαριςτθμζνα από τθ ςυμπεριφορά τουσ και τθν εξωτερικι τουσ εμφάνιςθ, ενϊ τα παιδιά που δεν ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν να ζχουν γενικά υψθλότερα επίπεδα αυτοεικόνασ. τθν Ιταλία και ςτθ Ρουμανία δεν εντοπίςτθκαν τζτοιεσ διαφορζσ, ενϊ ςτθ λοβακία τα αποτελζςματα ιταν ίδια με αυτά τθσ Κφπρου. χετικά με τισ απόψεισ των παιδιοφ για τθν ςχολικι τουσ επίδοςθ, ςτθν Κφπρο ςυγκεκριμζνα φάνθκε ότι τα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ ζχουν τθν τάςθ να μθν είναι ευχαριςτθμζνα από τθ ςχολικι τουσ επίδοςθ αξιολογϊντασ τουσ εαυτοφσ τουσ ωσ αποτυχθμζνουσ. Αντικζτωσ, τα παιδιά που δεν ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν να κεωροφν ότι τα πθγαίνουν πολφ καλά ςτο ςχολείο αξιολογϊντασ τουσ εαυτοφσ τουσ με υψθλά ςκορ ςτθν παράμετρο τθσ ςχολικισ επίδοςθσ. 21 Σ ε λ ί δ α

22 Σο ίδιο αποτζλεςμα προζκυψε και ςτθν Ιταλία κακϊσ τα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν να μθν είναι ευχαριςτθμζνα από τθ ςχολικι τουσ επίδοςθ. τθ Ρουμανία δεν εντοπίςτθκαν τζτοιεσ διαφορζσ μεταξφ των δφο ομάδων παιδιϊν, ενϊ ςτθ λοβακία επίςθσ τα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν να μθν είναι ευχαριςτθμζνα από τθ ςχολικι τουσ επίδοςθ. Σζλοσ, ςτθν Κφπρο οι εκπαιδευτικοί αξιολόγθςαν τα παιδιά που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ με χαμθλότερθ ςχολικι επίδοςθ, τα παρουςίαςαν ωσ λιγότερο δθμοφιλι, ενϊ τουσ ζδωςαν χαμθλότερο ςκορ ςε επίπεδο ςυμπεριφοράσ ςε ςφγκριςθ με τα παιδιά του δείγματοσ που επιλζγθκαν τυχαία. τθν Ιταλία, εκτόσ από τα χαμθλά ςκορ ςε αυτοφσ τουσ τομείσ, οι εκπαιδευτικοί αξιολόγθςαν τα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ και ωσ λιγότερο ικανά ςε επίπεδο ακλθτικϊν δεξιοτιτων. Αντικζτωσ, ςτθ Ρουμανία, ενϊ οι εκπαιδευτικοί αξιολόγθςαν τα παιδιά που ζχουν εκτεκεί ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ με χαμθλότερθ ςχολικι επίδοςθ, εντοφτοισ τα παρουςίαςαν ωσ πιο δθμοφιλι και με καλφτερο επίπεδο ςυμπεριφοράσ ςε ςφγκριςθ με τα παιδιά που επιλζγθκαν τυχαία. τθ λοβακία, οι εκπαιδευτικοί δεν ζδωςαν ςτα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ υψθλό ςκορ ςε κανζνα από τουσ επιμζρουσ τομείσ αξιολόγθςθσ, κακϊσ τα παρουςίαςαν ωσ λιγότερο καλοφσ μακθτζσ, λιγότερο δθμοφιλι και λιγότερο ευπαρουςίαςτα, ενϊ τουσ ζδωςαν χαμθλότερο ςκορ ςε επίπεδο ακλθτικϊν δεξιοτιτων και ςυμπεριφοράσ ςε ςφγκριςθ με τα παιδιά που επιλζγθκαν τυχαία. Λαμβάνοντασ υπόψθ τα αποτελζςματα του ζργου ςε κάκε ςυμμετζχουςα χϊρα, τα γενικά αποτελζςματα του ερευνθτικοφ ζργου VICTIMS ςε όλεσ τισ χϊρεσ είναι τα ακόλουκα: α) Σα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν να επιλζγουν επικετικι ςυμπεριφορά, τόςο όταν εκτίκενται ςε βία (π.χ. εμπλοκι ςε καυγά), όςο και όταν γίνονται μάρτυρεσ ςκθνϊν βίασ (π.χ. βλζπουν ζναν καυγά). Σα αγόρια είναι αυτά που τείνουν να είναι περιςςότερο επικετικά και να εξωτερικεφουν με πιο ζντονο τρόπο ςυναιςκιματα κυμοφ, β) Σα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν επίςθσ να επιδεικνφουν περιςςότερθ ανεκτικότθτα και να επιλζγουν πιο πακθτικζσ ςυμπεριφορζσ ςε κακθμερινζσ καταςτάςεισ (π.χ. ςυμμετοχι ςε παιχνίδι), αλλά και όταν γίνονται μάρτυρεσ ςκθνϊν βίασ (π.χ. βλζπουν ζναν καυγά). Σα κορίτςια είναι αυτά που τείνουν να υιοκετοφν πιο ανεκτικζσ ςυμπεριφορζσ και να μθν εξωτερικεφουν τα ςυναιςκιματά τουσ, γ) Σα παιδιά που εκτίκενται ςε βία ςε βάροσ τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν να ζχουν χαμθλότερα επίπεδα αυτοεκτίμθςθσ και αυτοεικόνασ. Αιςκάνονται λιγότερο αποδεκτά από τουσ ςυνομθλίκουσ τουσ και λιγότερο δθμοφιλι ανάμεςα ςτουσ ςθμαντικοφσ άλλουσ δαςκάλουσ, ςυμμακθτζσ, φίλουσ, δ) Σα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν να μθν είναι ευχαριςτθμζνα με τον τρόπο που ηουν, ε) Σα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ τείνουν να πιςτεφουν ότι δεν ζχουν και τόςο καλι ςχολικι επίδοςθ. Σείνουν να πιςτεφουν ότι ζχουν φτωχι επίδοςθ ςτο ςχολείο και αξιολογοφν τουσ εαυτοφσ τουσ ωσ αποτυχθμζνουσ, και ςτ) Οι εκπαιδευτικοί αξιολογοφν τα παιδιά που εκτίκενται ςε βία κατά τθσ μθτζρασ τουσ με χαμθλότερθ ςχολικι επίδοςθ, ενϊ τείνουν να τα παρουςιάηουν ωσ λιγότερο δθμοφιλι και με όχι τόςο καλι ςυμπεριφορά. Θ κρίςθ βζβαια των εκπαιδευτικϊν επθρεάηεται κάκε φορά από το κατά πόςο γνωρίηουν ότι τα παιδιά ζχουν εμπειρίεσ βίασ ςτο ςπίτι ι όχι. 22 Σ ε λ ί δ α