ΕΧ-ΑΝΤΕ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑ - ΚΥΠΡΟΣ

Transcript

1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΥΔ ΠΚΠ Interreg III KYΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ REGIO ΕΧ-ΑΝΤΕ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑ - ΚΥΠΡΟΣ ΤΕΛΙΚΗ ΈΚΘΕΣΗ 1ο - 2o - 3o - 4o Παραδοτέο BCS ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΠΕ Θεσσαλονίκη, Mάιος 2007

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ EIΣΑΓΩΓΗ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ, ΣΥΝΟΨΗ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ 1 Ε.1. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 2 Ε.2. ΣΥΝΟΨΗ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ 4 Ε.3. EXECUTIVE SUMMARY ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΑΝΑΓΚΩΝ, ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ - ΑΔΥΝΑΜΙΩΝ - ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ - ΑΠΕΙΛΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ - ΑΔΥΝΑΜΙΩΝ - ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ - ΑΠΕΙΛΩΝ, ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ 22 ΑΝΑΓΚΩΝ 1.3. ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΩΝ, ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑ ΜΙΓΜΑΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΦΕΙΑΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΥΝΑΦΕΙΑ ΜΕ ΤΑ ΕΣΠΑ ΣΥΝΑΦΕΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΚΣΚΓ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΟΧΗ ΣΥΝΑΦΕΙΑ ΜΕ ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ, Ε.Π.Μ., ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ, 43 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ 3.4. ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗΣ ΑΞΙΑΣ 54

3 1 EIΣΑΓΩΓΗ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ, ΣΥΝΟΨΗ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ

4 2 Ε.1. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Το μεθοδολογικό πλαίσιο της Αξιολόγησης ορίζεται περιοριστικά από τις συμβατικές προδιαγραφές και τα σχετικά Έγγραφα Εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ειδική Εγκύκλιο του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών. Η Αξιολόγηση πρέπει, συνολικά, να απαντήσει στα ακόλουθα αξιολογικά ερωτήματα: Αντιπροσωπεύει το Πρόγραμμα μια κατάλληλη στρατηγική για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και την ικανοποίηση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ΠΠΣ; Είναι η στρατηγική επαρκώς καθορισμένη με σαφείς στόχους και προτεραιότητες και μπορούν αυτοί οι στόχοι να επιτευχθούν με τους οικονομικούς πόρους που διατίθενται στις διάφορες προτεραιότητες; Είναι η στρατηγική συναφής με τις πολιτικές σε περιφερειακό, εθνικό και κοινοτικό επίπεδο; Πώς η στρατηγική θα συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της Λισσαβόνας; Έχουν καθορισθεί οι κατάλληλοι δείκτες για τους στόχους που έχουν τεθεί και μπορούν αυτοί οι δείκτες και οι τιμές στόχοι τους να αποτελέσουν τη βάση για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της υλοποίησης; Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της προτεινόμενης στρατηγικής σε ποσοτικοποιημένους όρους; Είναι τα συστήματα εφαρμογής κατάλληλα για την επίτευξη των στόχων του προγράμματος ; Κατά συνέπεια, η Αξιολόγηση δομείται κατά τις ακόλουθες Ενότητες: Αξιολόγηση της κοινωνικοοικονομικής ανάλυσης και των προσδιορισθέντων αναγκών Αξιολόγηση της κοινωνικοοικονομικής ανάλυσης όπως αυτή περιγράφεται στο Πρόγραμμα. Είναι η κοινωνικό-οικονομική ανάλυση επαρκής και τεκμηριωμένη σε τέτοιο βαθμό ώστε να αποτελέσει μια ουσιαστική βάση για την κατάρτιση του προγράμματος και να θέσει ικανούς και εφικτούς στόχους; Η επιλεγμένη στρατηγική είναι σχετική με τις ανάγκες που προκύπτουν από την κοινωνικοοικονομική ανάλυση; Τεκμηριώνεται η σύνδεση των στόχων με SWOT; Αξιολόγηση των προσδιορισθεισών αναγκών. Σε ποιο βαθμό, οι ανάγκες που προσδιορίστηκαν και η ιεράρχηση τους ανταποκρίνονται στην ανάλυση της κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης; Αξιολόγηση της ανάλυσης αδυναμιών / δυνατών σημείων σε σχέση με την προηγούμενη ανάλυση. Αξιολόγηση των δυνατοτήτων διαφοροποίησης της στρατηγικής σε περίπτωση που οι ανάγκες αλλάξουν. Αξιολόγηση των εμπειριών από την υλοποίηση των υφιστάμενων Προγραμμάτων (αξιοποίηση των στοιχείων της ενδιάμεσης αξιολόγησης των Προγραμμάτων). Διατύπωση προτάσεων για βελτιώσεις. Προδιαγραφή συστήματος δεικτών και τιμών βάσης που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Αξιολόγηση της συνέπειας της στρατηγικής Σε βάθος ανάλυση των στόχων και προτεραιοτήτων. Ανταποκρίνονται στις ανάγκες που έχουν προσδιοριστεί και στην ιεράρχησή τους;

5 3 Αξιολόγηση της συνέπειας της στρατηγικής. Ανάλυση της σχέσης και της συμπληρωματικότητας των προτεραιοτήτων. Αξιολόγηση της καταλληλότητας του «μείγματος πολιτικής». Εκτίμηση της συμβολής κάθε προτεραιότητας στους τεθέντες στόχους. Εκτίμηση της επάρκειας των διαθέσιμων πόρων. Προτάσεις για βελτιώσεις που αφορούν στη στρατηγική του Προγράμματος. Εκτίμηση κινδύνων και δυσχερειών. Ανάδειξη πιθανών κινδύνων / δυσχερειών κατά την υλοποίηση των στρατηγικών και των προτεραιοτήτων που επελέγησαν. Ανάλυση μεθόδων ελαχιστοποίησης των κινδύνων. Αξιολόγηση της ισορροπίας μεταξύ «ευκολότερων τυποποιημένων» μέτρων και «επισφαλών» αλλά ενδεχομένως με μεγαλύτερες θετικές επιπτώσεις. Εξέταση της συνάφειας της στρατηγικής με τις περιφερειακές και εθνικές πολιτικές και τις κοινοτικές στρατηγικές κατευθύνσεις. Αξιολόγηση της συνάφειας και της συμβολής της στρατηγικής στους στόχους της Λισσαβόνας. Αξιολόγηση της συνάφειας της στρατηγικής με τις Κοινοτικές Στρατηγικές Κατευθύνσεις. Αξιολόγηση της συνάφειας των προτεραιοτήτων του Προγράμματος με το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς. Αξιολόγηση του πώς τα συμπεράσματα της Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης έχουν ληφθεί υπόψη στο Πρόγραμμα. Εκτίμηση για το εάν η ισότητα ευκαιριών μεταξύ ανδρών και γυναικών και τα θέματα μη-διάκρισης έχουν ληφθεί υπόψη κατάλληλα. Αξιολόγηση αναμενόμενων αποτελεσμάτων και επιπτώσεων Εξέταση της σαφήνειας της αιτιότητας μεταξύ εκροών, αποτελεσμάτων και επιπτώσεων του Προγράμματος. Κατά πόσον υπάρχουν άλλοι ισχυροί παράγοντες / κίνδυνοι που μπορούν να επηρεάσουν τα αποτελέσματα πέρα από τις παρεμβάσεις του Προγράμματος; Συμβολή στον καθορισμό των δεικτών ώστε να ποσοτικοποιηθούν οι επιπτώσεις, συνέπειες και τα αποτελέσματα και εκροές των προγραμμάτων. Εκτίμηση της σχετικότητας των προτεινόμενων δεικτών για τα τρία επίπεδα στόχων γενικοί, ειδικοί, επιχειρησιακοί. Συμβολή στην επίτευξη ικανοποιητικού επιπέδου ποσοτικοποίησης στόχων για το σκοπό της παρακολούθησης και αξιολόγησης. Συμβολή στον καθορισμό των δεικτών βάσης (baseline indicators). Εκτίμηση της ρεαλιστικότητας της ποσοτικοποίησης των στόχων. Εξέταση των προτεινομένων συστημάτων - διαδικασιών εφαρμογής Αξιολόγηση των μηχανισμών και συστημάτων εφαρμογής που προτείνονται για τη διαχείριση, παρακολούθηση, έλεγχο και αξιολόγηση του προγράμματος. Αξιολόγηση πιθανών κινδύνων και δυσχερειών που αφορούν στις διατάξεις εφαρμογής και συστάσεις για βελτιώσεις / ελαχιστοποίηση κινδύνων. Αξιολόγηση της συμβολής της Εταιρικής σχέσης στην ποιότητα της υλοποίησης και παρακολούθησης. Λοιπά θέματα Αξιολόγηση της συμβολής του Προγράμματος στη μεγιστοποίηση της κοινοτικής προστιθέμενης αξίας, με κριτήρια την οικονομική και κοινωνική συνοχή, την προστιθέμενη αξία της πολιτικής που εφαρμόζεται σε σχέση με τις κοινοτικές προτεραιότητες, την οικονομική προστιθέμενη αξία (από την άποψη της προσθετικότητας και της αύξησης της αποδοτικότητας κεφαλαίου (μόχλευση), την προστιθέμενη αξία του συστήματος των Διαρθρωτικών Ταμείων (συμπεριλαμβανομένης της συνεργασίας, του πολυετούς προγραμματισμού, της παρακολούθησης, της αξιολόγησης και της υγιούς οικονομικής διαχείρισης) και την προστιθέμενη αξία που προέρχεται από την ανταλλαγή των εμπειριών και τη δικτύωση σε διεθνές, εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο, με έμφαση στην χωρική διάσταση της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

6 4 Λόγω του πολύ χαμηλού προϋπολογισμού του Προγράμματος (ακόμη και ως προς την προηγούμενη προγραμματική περίοδο), αυτό εξαρχής αναμένεται ότι θα δράσει συνοδευτικά και συμπληρωματικά ως προς τα παράλληλα περιφερειακά και τομεακά προγράμματα και ότι το σημαντικότερο όφελος που θα προκύψει από αυτό θα είναι η κινητοποίηση πρόσθετου αναπτυξιακού δυναμικού δια της συνεργασίας και της πρόκλησης συνεργιών. Η παρούσα Αξιολόγηση προσαρμόζεται αντιστοίχως, και κατά διαπραγματεύεται τα ανωτέρω αξιολογικά ερωτήματα στα πλαίσια της αρχής της αναλογικότητας, ακολουθώντας τη συμβατική διάρθρωση σε Ενότητες Αξιολόγησης. Οπως ζητείται από τις συμβατικές προδιαγραφές, στην Εκθεση επισημαίνονται οι βελτιωτικές προτάσεις της Αξιολόγησης που είχαν υποβληθεί με βάση προγενέστερη έκδοση του Προγράμματος και όσες εξ αυτών έγιναν αποδεκτές από την αρχή σχεδιασμού του Προγράμματος (με πλάγια γραφή). Λόγω των ειδικών συνθηκών, από πλευράς προθεσμιών υποβολής του Προγράμματος στην Ε.Ε., η παρούσα Εκθεση ενσωματώνει όλα τα Παραδοτέα της Σύμβασης, κατά την πρόβλεψη του σχετικού άρθρου 3. Ε.2. ΣΥΝΟΨΗ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ Κατά Ενότητα, τα ευρήματα της Αξιολόγησης έχουν ως ακολούθως. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Η Ανάλυση καλύπτει τις απαιτήσεις του Κανονισμού, του Aide-Memoire των υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της σχετικής 4ης Εγκυκλίου του ελληνικού Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, και εντοπίζει ή υποδεικνύει τα σημαντικότερα καίρια ζητήματα για την Περιοχή Προγραμματισμού - Συνεργασίας, όπως η «σύγκλιση» στο εσωτερικό της όσον αφορά στο ΑΕΠ κ.κ., ο καταλυτικός ρόλος του τριτογενή τομέα και ιδίως του τουρισμού, οι απειλές ανταγωνιστικότητας που δέχεται ο τουρισμός λόγω του μαζικού χαρακτήρα και της κυριαρχίας του προτύπου "ήλιος+θάλασσα", η διαφοροποίηση της παραγωγικής δομής και της απασχόλησης μεταξύ των επιλέξιμων περιοχών, το πρόβλημα της διαχείρισης των αυξημένων πληθυσμιακών ροών, το σημαντικό έλλειμμα στον τομέα της έρευνας και καινοτομίας, οι συνολικά θετικές αλλά κατά υπο-περιοχές διαφοροποιημένες επιδόσεις σε ό,τι αφορά στην απασχόληση, η μεγάλη σημασία που έχουν για την κοινή ανάπτυξη στην ΠΠΣ οι μεταφορικές υποδομές, το συγκριτικό πλεονέκτημα που συνιστούν ο πολιτισμός και το περιβάλλον, το πρόβλημα της εποχικότητας των δραστηριοτήτων που απειλεί να καταστήσει συγκεκριμένες υποπεριοχές σε ζώνες παραθέρισης. Κατ' αυτόν τον τρόπο προβάλλεται επαρκώς η κοινή "ταυτότητα" της Περιοχής Συνεργασίας στη βάση κοινών χαρακτηριστικών. Η ορθή και σε γενικές γραμμές πλήρης Ανάλυση θα μπορούσε να επικεντρωθεί εξαρχής περί τρεις τομείς: έρευνα και καινοτομία, δικτύωση επιχειρήσεων και δομές στήριξης ανταγωνιστικότητας και επιχειρηματικότητας, πολιτισμός και προστασία του περιβάλλοντος, καθώς αυτοί συνιστούν απαραίτητη προϋπόθεση για την ενίσχυση μιας ήδη υπαρκτής κοινής «ταυτότητας», συγκροτούν ένα προνομιακό πεδίο ανάπτυξης για όλες τις επιλέξιμες περιοχές και πρέπει οπωσδήποτε να αποτελέσουν το κινητήριο μέσον ανάπτυξης σε όλους τους παραγωγικούς τομείς, επί ποινή διαιώνισης των καθυστερημένων δομών και διεύρυνσης, σε συγκεκριμένες περιοχές, της σημερινής κατάστασης μη σύγκλισης. Επίσης, ορισμένα θέματα θα μπορούσαν να τονιστούν ιδιαίτερα, πάντοτε στα πλαίσια της αρχής της αναλογικότητας, όπως π.χ. οι διαφοροποιήσεις στη σύνθεση του Α.Π.Π. κατά νομούς και χωρικές ενότητες, η έκταση και η σημαντικότητα των περιοχών ειδικού περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, η συγκεκριμένη γεωγραφική και "θεματική" προέλευση των απειλών ανταγωνιστικότητας που δέχεται ο τουρισμός, το πρόβλημα του κορεσμού της φέρουσας ικανότητας στις τουριστικές περιοχές, η παραγωγικότητα της εργασίας, η εξωστρέφεια, η ενεργειακή ένταση και το μερίδιο του πληθυσμού που διατρέχει κίνδυνο φτώχειας πριν τις κοινωνικές παροχές. Η Αξιολόγηση υπέβαλε ενδιαμέσως ορισμένες πηγές και στοιχεία, και στην τελική έκδοση του Προγράμματος τονίζονται ο κινητήριος ρόλος που μπορεί να ασκήσει η ύπαρξη σημαντικών Πανεπιστημιακών και ερευνητικών κέντρων, τα προβλήματα τόσο του κορεσμού της φέρουσας ικανότητας και των συνεπειών στο περιβάλλον, το

7 5 πρόβλημα της έλλειψης υδατικών πόρων και ο κίνδυνος της απερήμωσης και των πλημμύρων, το ζήτημα της παραγωγικότητας. Δεν παρατίθενται στοιχεία αλλά περιγράφεται εκτενώς το ενεργειακό πρόβλημα της ΠΠΣ. Η Ανάλυση SWOT συνοψίζει µε πληρότητα την ανάλυση που προηγήθηκε και εντοπίζει τα κύρια ζητήματα. Κατά κατηγορία, κυριαρχούν οι αδυναµίες και έπονται οι απειλές, ως μία ρεαλιστική προσέγγιση που δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για μια ουσιαστική στρατηγική. Της Ανάλυσης SWOT προηγείται ειλικρινής αποτίμηση της προηγούμενης περιόδου, στην οποία εντοπίζονται η απουσία ένταξης σε ευρύτερο στρατηγικό πλαίσιο, τα μη ικανοποιητικά αποτελέσματα στην προσπάθεια ενίσχυσης μεμονωμένων επιχειρήσεων σε αντίθεση με τη συνεργασία μεταξύ φορέων, η ανάπτυξη εταιρικών σχέσεων ιδιαίτερα στους τομείς της επιχειρηματικότητας - ασφάλειας συνόρων - συνεργασίας ερευνητικών και πανεπιστημιακών ιδρυμάτων - περιβάλλοντος, και οι καλές πρακτικές που αξιοποιούνται στο νέο Πρόγραμμα. Σε ειδικό υποκεφάλαιο παρατίθενται οι προοπτικές της ΠΠΣ. Κατά την Αξιολόγηση θα ήταν χρησιμότερος ο εντοπισμός τους ως αναπτυξιακών αναγκών (περί αυτών εξάλλου πρόκειται) και η προτεραιοποίησή τους, ώστε να είναι ευχερέστερη η αναγνώριση του τρόπου δια του οποίου από την ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης οδηγούμαστε στις επιλογές της στρατηγικής. Συνολικά, το Πρόγραμμα διαθέτει τεκμηριωμένη κοινωνικο-οικονομική ανάλυση, ικανοποιητική σύνδεση της ανάλυσης με την SWOT, τεκμηριωμένη σύνδεση των στόχων με την SWOT, σχετικότητα της στρατηγικής με τις ανάγκες. Διατυπώθηκαν προτάσεις για βελτιώσεις και ορισμένες ελήφθησαν υπόψη. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ Το Πρόγραμμα αξιοποιεί συνοπτικά το ευρύτερο προγραμματικό πλαίσιο. Θα μπορούσε να προβάλει εντονότερα την επισήμανση ότι, λόγω μικρού μεγέθους, βέλτιστων πρακτικών που πρέπει να ενσωματωθούν και ανοιχτών διαδικασιών διαβούλευσης, δεν μπορεί να αποτελέσει αυτοτελή μοχλό ανάπτυξης, αλλά συμπληρωματικό καταλύτη για ενεργοποίηση του κοινωνικο-οικονομικού κεφαλαίου των επιλέξιμων περιοχών. Κατ αυτόν τον τρόπο, θα μπορούσε να προσδιοριστεί το Αναπτυξιακό Όραμα με λιγότερο φιλόδοξη ή ολιστική διατύπωση, π.χ. ως: "Ανάδειξη της περιοχής ως πόλου συνεργασίας για την επίτευξη αειοφόρου ανταγωνιστικής ανάπτυξης της Νοτιοανατολικής Μεσογείου". Η μετάβαση από το όραμα στους γενικούς στόχους είναι τεχνικά και λογικά ορθή και ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξειδίκευση σε ειδικούς στόχους του γενικού στόχου "Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας...", και του γενικού στόχου "Προστασία Φυσικών και Πολιτιστικών Πόρων...". Οι στόχοι υποστηρίζονται στα επόμενα από αναπτυξιακές παρεµβάσεις, και δεν προκύπτει κενό όσον αφορά στη ροή: ανάγκες -> στόχοι -> αναπτυξιακές προτεραιότητες. Η Αξιολόγηση έλεγξε τη συνέπεια της στρατηγικής με τη χρήση Μήτρας συνάφειας μεταξύ διαπιστώσεων SWOT και Αξόνων Προτεραιότητας. Ως προς τις Ευκαιρίες, η στρατηγική αξιοποιεί το σύνολό τους σχεδόν. Ως προς το βαθμό συμβολής των Α.Π. στην αντιμετώπιση των απειλών, σημαντικότερος είναι ο Α.Π.2 καθώς στη θεματική του εντάσσεται το μεγαλύτερο πλήθος των απειλών. Επακόλουθα μικρή συμβολή έχει ο Α.Π.1. Η στρατηγική ενισχύει σε σημαντικό βαθμό τα Ισχυρά Σημεία της περιοχής, απαντώντας στο σύνολό τους. Όσον αφορά στις Αδυναμίες που διαπιστώνονται στη SWOT, η στρατηγική συμβάλει στην άρση σχεδόν του συνόλου τους, με εξαίρεση την αντιμετώπιση της άναρχης χωροταξικής οργάνωσης. Γενικά, το Πρόγραµµα παρουσιάζει επαρκή εσωτερική συνοχή σε επίπεδο αξόνων και δράσεων και, σε συνδυασµό µε τις παραπάνω εκτιμήσεις, επιτρέπει το συµπέρασµα ότι το µίγµα πολιτικής που προωθεί αντιστοιχεί στις ανάγκες που έχουν προκύψει από την κοινωνικο-οικονοµική ανάλυση. Στη χρηματοδοτική βαρύτητα των Α.Π. σημαντικότερος εμφανίζεται ο Α.Π.3, ακολουθεί ο Α.Π.2 και στη συνέχεια ο Α.Π.1, αλλά βεβαίως πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, σε ό,τι αφορά τον στόχο της ανταγωνιστικότητας, δεν υπάρχει αμφιμονοσήμαντη αντιστοιχία μεταξύ αναγκών και στόχων αφενός και ειδικών παρεμβάσεων υπέρ του επιχειρηματικού τομέα αφετέρου, και επομένως σειρά παρεμβάσεων π.χ. στον τομέα των μεταφορικών υποδομών προφανώς αναμένεται να έχουν ισχυρή επίπτωση στη συνολική ανταγωνιστικότητα της οικονομίας στην ΠΠΣ.

8 6 Η Αξιολόγηση ελέγχει επίσης την εσωτερική συνέπεια της στρατηγικής εξετάζοντας τις συνέργιες μεταξύ Αξόνων Προτεραιότητας, στο επίπεδο των ειδικών στόχων: αυτή κρίνεται ικανοποιητική, με το χαμηλότερο βαθμό συνέργιας να εντοπίζεται στον Ε.Σ.6 «Ενίσχυση της Ασφάλειας Περιοχής». Είναι όμως θετικό το γεγονός ότι οι Ε.Σ. 1 και 2 από κοινού συγκεντρώνουν σχεδόν το 1 / 4 της κοινοτικής συνδρομής, σε αντιστοιχία με τις προτεραιότητες του Προγράμματος. Οσο για τον Ε.Σ. 5, η ισχυρότατη "προικοδότηση" του αιτιολογείται από τη σοβαρότητα του προβλήματος που καλείται να αντιμετωπίσει και λόγω του ό,τι, ως διασυνοριακό, το πρόβλημα που στοχεύει δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί επαρκώς από άλλα Προγράμματα. Τέλος, θετικό στοιχείο συνιστά το ότι στον κατάλογο των ενδεικτικών Παρεμβάσεων έχει αποφευχθεί η συνήθης πρακτική της παράθεσης του μέγιστου δυνατού πλήθους πιθανών δράσεων. Κατά Άξονα Προτεραιότητας διατυπώθηκαν βελτιωτικές προτάσεις, για αλλαγή - συμπλήρωση τίτλου Αξόνων και για μη περιγραφή συγκεκριμένων έργων και παρεμβάσεων. Στην τελική έκδοση του Προγράμματος, αναδιατυπώθηκαν οι ενδεικτικές δράσεις έτσι ώστε να μην οδηγούν μονοσήμαντα σε συγκεκριμένα έργα και αιτιολογήθηκε πληρέστερα η ισχυρή έμφαση στον τομέα "πρόληψη κινδύνων" στο κεφάλαιο "Ανάλυση..." του Προγράμματος. Λόγω του μικρού μεγέθους του Προγράμματος, της σημασίας των καλών πρακτικών που μπορούν ή πρέπει να αναπαραχθούν, και του κυρίαρχα "συνεργούντος" ως προς τα άλλα προγράμματα ρόλου του, η τελική καταλληλότητα του «μίγματος» πολιτικής, και η επικινδυνότητα και η επάρκεια πόρων δεν μπορούν να εκτιμηθούν ποσοτικά και με ακρίβεια στο παρόν στάδιο του σχεδιασμού. Κρίνοντας από την ευρύτητα των κοινών στόχων, θα απαιτούνταν περισσότεροι πόροι. Ορισμένοι κίνδυνοι είναι ήδη εντοπίσιμοι, αλλά κατά Άξονα Προτεραιότητας δεν εντοπίζονται δράσεις με ειδική υψηλή επικινδυνότητα. Kατά συνέπεια, η Αξιολόγηση εκτιμά ότι στο Πρόγραμμα υφίσταται επαρκής σύνδεση των στόχων με την ανάλυση SWOT και η επιλεγμένη στρατηγική είναι σχετική με τις ανάγκες, η συμβολή κάθε προτεραιότητας στους στόχους είναι επαρκής και η αλληλοσυμπληρωματικότητά τους δεν είναι μεν ισχυρή αλλά ούτε και ιδιαίτερα απαραίτητη, το «μείγμα πολιτικής» είναι κατάλληλο και οι πιθανοί κίνδυνοι/ δυσχέρειες κατά την υλοποίηση είναι περιορισμένοι και διαχειριστικής φύσεως, οι διαθέσιμοι πόροι είναι επαρκείς για τις συγκεκριμένες ενδεικτικές δράσεις αλλά προφανώς όχι για την επίτευξη του συνόλου των στρατηγικών ιδίως στόχων, και δεν τίθεται θέμα ισορροπίας μεταξύ «ευκολότερων τυποποιημένων» μέτρων και «επισφαλών» με μεγαλύτερες θετικές επιπτώσεις. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΦΕΙΑΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ Στο επίπεδο και στο βαθμό λεπτομέρειάς τους, οι στρατηγικοί και οι γενικοί στόχοι του Προγράμματος εμφανίζουν συνέπεια με τις προτεραιότητες των ΕΣΠΑ των δύο κρατών-μελών. Το συμπέρασμα προκύπτει από τη διαπραγμάτευση των δεδομένων σχετικών Μητρών συσχέτισης, ποιοτικής και ποσοτικής. Παρομοίως, ο έλεγχος σε ποιοτικούς και ποσοτικούς όρους της συνάφειας με τις Κοινοτικές Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραμμές υποδεικνύει συμβατότητα του Προγράμματος με αυτές, όπως και με τις Microeconomic Guidelines και Employment Guidelines. Τέλος, το Πρόγραμμα δεν εμφανίζει πρόβλημα συνάφειας με τα Εθνικά Προγράμματα Μεταρρυθμίσεων αλλά συμβάλλει εμμέσως σε αυτά. Η διαπραγμάτευση των ειδικών θεμάτων είναι επαρκής, κατά το κριτήριο της αναλογικότητας, για την πολιτική της ισότητας των φύλων και των ίσων ευκαιριών. Οσον αφορά στο θέμα της αειφορίας, το Πρόγραμμα καλύπτεται με την ύπαρξη διακριτού γενικού στόχου με ιδιαίτερη χρηματοδοτική βαρύτητα στο σύνολο του προϋπολογισμού του. Ειδικότερα για την Σ.Μ.Π.Ε. η Αξιολόγηση εκτιμά ότι, στο παρόν στάδιο εκπόνησής της, έχει εντοπίσει τις κύριες δυνατότητες και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Προγράμματος, έχει αποτιμήσει με ικανοποιητική πληρότητα την κατάσταση των περιβαλλοντικών τομέων στην ΠΠΣ και έχει καταρχήν αξιολογήσει, με μία αποδεκτή μεθοδολογία, τους Άξονες Προτεραιότητας ως προς την συμβολή τους στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων, με ποιοτική και όχι ποσοτική διερεύνηση των αναμενόμενων επιπτώσεων. Τέλος, οι συνέργιες με άλλα ΕΠ είναι σκόπιμο να προδιαγραφούν για πληρέστερη οργάνωσή τους στο επόμενο στάδιο της εξειδίκευσης εφαρμογής του Προγράμματος. Συνολικά, το Πρόγραμμα έχει συνάφεια με την Agenda της Λισσαβόνας αλλά η συμβολή του στους

9 7 στόχους της θα είναι, εκ των πραγμάτων, περιορισμένη. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Ποιοτικά, τα αναμενόμενα αποτελέσματα εντοπίζονται στο Πρόγραμμα. Ως προς το ποσοτικό σκέλος, το Πρόγραμμα διαθέτει σύστημα 13 δεικτών, που είναι λιτό, αποφεύγει τον πειρασμό της ποσοτικοποίησης των πάντων και είναι σε συμφωνία με τα Έγγραφα Εργασίας της Ε.Ε. Επιτροπής. Το σύστημα δεικτών είναι συνεκτικό ως προς τους κεντρικούς δείκτες των ΕΣΠΑ και τους θεματικούς και κεντρικούς δείκτες των Εγγράφων Εργασίας. Συνολική παρατήρηση της Αξιολόγησης ήταν αρχικώς ότι απουσίαζε η περιγραφή της μέτρησης σε κάθε δείκτη και η αναφορά της πηγής των δεδομένων που θα χρησιμοποιηθούν για τον υπολογισμό των τιμών. Άξια λόγου ειδική παρατήρηση ήταν ότι ο δείκτης «θέσεις εργασίας που δημιουργούνται κατά την υλοποίηση», στον Άξονα Προτεραιότητας 1 "Ανταγωνιστικότητα" θα μπορούσε να συμπληρωθεί με το δείκτη: δημιουργούμενες νέες θέσεις. Στην τελική έκδοση του Προγράμματος τίθεται ως πηγή για τις τιμές το Σύστημα Παρακολούθησης του ΔΠ και στον Άξονα Προτεραιότητας 1 προστέθηκε ο σχετικός δείκτης. Οι δείκτες εκροών «καλύπτουν» 76% του προϋπολογισμού του Προγράμματος, και είναι επαρκώς «αντιπροσωπευτικοί», ιδίως στον Α.Π. 3 αλλά και στους άλλους δύο Άξονες. «Αντιπροσωπευτικοί» είναι και οι δείκτες αποτελέσματος, καθώς καλύπτουν» 77% του προϋπολογισμού του Προγράμματος. Οπωσδήποτε, η έλλειψη Συμπληρώματος Προγραμματισμού και ο «ενδεικτικός χαρακτήρας» των έργων καθιστούν αόριστο (uncertain) το αποτέλεσμα της ποσοτικοποίησης, ενώ η δυνατότητα που δίνεται για ετήσια τροποποίηση ενδέχεται να ακυρώσει τη στοχοθέτηση ειδικά στο επίπεδο των δεικτών «εκροών». Ο προσδιορισμός τιμών των δεικτών είναι εφικτός, κατά την πρόοδο της διαβούλευσης bottom-up του Προγράμματος. Γενικά, είναι σαφής στο Πρόγραμμα η αιτιότητα μεταξύ εκροών και των αποτελεσμάτων και δεν φαίνεται να υπάρχουν άλλοι ισχυροί παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τα αποτελέσματα, δεν είναι αναγκαίος ο καθορισμός λεπτομερέστερων δεικτών ή τιμών βάσης, οι δείκτες είναι σχετικοί με τα επίπεδα στόχων και δεν υπάρχει λόγος ειδικότερης ποσοτικής εκτίμησης της πιθανής επίπτωσης της στρατηγικής στην επίτευξη των στόχων της Λισσαβόνας. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Το Σύστημα Εφαρμογής εξειδικεύει το σχετικό Κανονισμό και λαμβάνει υπόψη τους αντίστοιχους μηχανισμούς εφαρμογής των ΕΣΠΑ Ελλάδος (κατά κύριο λόγο) και Κύπρου. Η τελική του μορφή προκύπτει επαρκής και κατάλληλη, αξιοποιώντας την εμπειρία από την προηγούμενη προγραμματική περίοδο. Ως προς τη Διαχειριστική Αρχή του Προγράμματος, την Αρχή Πιστοποίησης και Πληρωμών, την Αρχή Ελέγχου και την Επιτροπή Παρακολούθησης, δεν υπάρχουν ιδιαίτερες παρατηρήσεις. Θετικά κρίνεται η λειτουργία της διεθνικής σύνθεσης, Δημοσιονομικής Ομάδας Ελεγκτών. Η συγκρότηση της Κοινής Τεχνικής Γραμματείας είναι θετικό βήμα, αλλά, έχοντας την αρμοδιότητα κατάρτισης και υποστήριξης στην εφαρμογή των κριτηρίων επιλογής Πράξεων, αναγορεύεται σε κεντρικό μηχανισμό εφαρμογής του Προγράμματος. Η δημιουργία της Επιτροπής Επιλογής Πράξεων καλύπτει την απαίτηση για κοινή συμφωνημένη επιλογή τους, αλλά προφανώς αφαιρεί αρμοδιότητα από την Δ.Α., την Τεχνική Γραμματεία και την Επιτροπή Παρακολούθησης. Ο ορισμός της ΜΟΔ Α.Ε. ως Ενδιάμεσου Φορέα Διαχείρισης της Τεχνικής Υποστήριξης Εφαρμογής του Προγράμματος εκτιμάται ως θετικό βήμα. Ως προς τις διαδικασίες χρηματοδότησης, αυτές εκτιμώνται ως θετικές, εφόσον ολοκληρώνεται εκάστοτε χωρίς προβλήματα ή καθυστερήσεις η μεταφορά της δημόσιας δαπάνης από κάθε Εθνικό Φορέα στην Αρχή Πιστοποίησης. Οι διατάξεις για την Πληροφόρηση και δημοσιότητα, την Ανταλλαγή ηλεκτρονικών δεδομένων, τη Διασφάλιση της εταιρικής σχέσης και την Προαγωγή της ισότητας των φύλων και της αρχής της μη διάκρισης, κρίνονται επαρκείς και σύμφωνες με τον Κανονισμό. Ειδικότερο ζήτημα συνιστά η διαδικασία αξιολόγησης των έργων που θα προταθούν προς ένταξη. Δεδομένου του ρόλου «καταλύτη» που θα ασκήσει το Πρόγραμμα, ιδίως στον Άξονα Προτεραιότητας

10 8 1, βασικό κριτήριο θα πρέπει να είναι η εξασφάλιση συνέργιας με παράλληλες δράσεις των ΕΣΠΑ και ΕΠ. Κρίνεται σκόπιμο, στα πλαίσια της Τεχνικής Υποστήριξης του Προγράμματος, να εκτελείται εκτων-προτέρων αξιολόγηση, ειδικά ως προς το ζήτημα αυτό, των προτεινόμενων Πράξεων. Τέλος, η πρόβλεψη για τη διενέργεια ετησίων Εκθέσεων Αξιολόγησης θα πρέπει να συμπληρωθεί με ειδικότερη προδιαγραφή όσον αφορά στην παρακολούθηση - έλεγχο εξασφάλιση των συνεργιών του Διασυνοριακού Προγράμματος με τα τομεακά ΕΠ και τα ΠΕΠ. Συνολικά η Αξιολόγηση εκτιμά ότι το Πρόγραμμα δεν αναμένεται να αντιμετωπίσει ιδιαίτερα ειδικά προβλήματα και κινδύνους που να αφορούν στις διατάξεις εφαρμογής του. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗΣ ΑΞΙΑΣ Η επιδίωξη μεγιστοποίησης της Κοινοτικής Προστιθέμενης Αξίας διατρέχει το σύνολο του Προγράμματος: η οικονομική και κοινωνική συνοχή απετέλεσε βασικό στοιχείο της προβληματικής κατά την κοινωνικο-οικονομική ανάλυση και έχει αποτυπωθεί, άμεσα αλλά και έμμεσα, στη στρατηγική, η συνάφεια με τι κοινοτικές προτεραιότητες είναι σημαντική, και από τη φύση του, ως διασυνοριακού, το Πρόγραμμα δημιουργεί προστιθέμενη αξία από την ανταλλαγή εμπειριών και τη δικτύωση. Συνοπτικά, οι επισημάνσεις - προτάσεις της Αξιολόγησης αντιμετωπίστηκαν από την τελική έκδοση του Προγράμματος ως ακολούθως: Επισημάνσεις - προτάσεις Αξιολόγησης Αντιμετώπιση στο Πρόγραμμα ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ, ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΑΝΑΓΚΩΝ, SWOT Ιδιαίτερος τονισμός: συμπληρωματικότητα παραγωγικού ιστού και δυνατότητα συγκρότησης κοινών παραγωγικών δικτύων, διαφοροποιήσεις στη σύνθεση του Α.Π.Π. (κατά νομούς και χωρικές ενότητες με ειδικά παραγωγικά χαρακτηριστικά), έκταση και η σημαντικότητα περιοχών ειδικού περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, συγκεκριμένη γεωγραφική και "θεματική" προέλευση των απειλών ανταγωνιστικότητας που δέχεται ο μαζικός τουρισμός, "κινητήριες" δυνατότητες που θα μπορούσε να προσφέρει, στον τομέα της καινοτομίας η σχετικά καλή θέση ως προς την Έρευνα και την Καινοτομία της Περιφέρειας Κρήτης, πρόβλημα κορεσμού της φέρουσας ικανότητας στις τουριστικές περιοχές, ειδικό στρώμα του εργατικού δυναμικού όπου φαίνονται να εντοπίζονται τα κενά στο επίπεδο εκπαίδευσης. Διαπραγμάτευση ζητημάτων και σχολιασμός δεικτών: παραγωγικότητα της εργασίας, εξωστρέφεια, ενεργειακή ένταση, μερίδιο πληθυσμού που διατρέχει κίνδυνο φτώχειας πριν τις κοινωνικές παροχές Τονίζεται ο κινητήριος ρόλος που μπορεί να ασκήσει η ύπαρξη στην ΠΠΣ σημαντικών Πανεπιστημιακών και ερευνητικών κέντρων. Δεν ποσοτικοποιούνται μεν αλλά τονίζονται σε διάφορα σημεία τα προβλήματα του κορεσμού της φέρουσας ικανότητας, των συνεπειών στο περιβάλλον και της άναρχης επέκτασης της παραθεριστικής κατοικίας. Τονίζονται το πρόβλημα της έλλειψης υδατικών πόρων και ο κίνδυνος της απερήμωσης και των πλημμύρων. Αναλύεται το ζήτημα της παραγωγικότητας, επισημαίνεται το χαμηλό επίπεδο ως προς την ΕΕ-25 και εντοπίζονται οι κυριότεροι ανασταλτικοί παράγοντες. Απουσιάζει μεν η διαπραγμάτευση του εξωτερικού εμπορίου αλλά αναλύεται η σημασία του τουρισμού, τομέα που συμβάλλει σημαντικότατα στην εξωστρέφεια. Δεν παρατίθενται στοιχεία αλλά περιγράφεται εκτενώς το ενεργειακό πρόβλημα της ΠΠΣ.

11 9 Η ανάλυση SWOT μπορεί να ξεκινά από την επισήμανση των απειλών και να καταλήγει σε αυτήν των προοπτικών (ως προς το εξωτερικό περιβάλλον), αντιστοιχίζοντας σε αυτές τις συγκεκριμένες δυνατότητες και αδυναμίες της περιοχής (εσωτερικό περιβάλλον). Χρησιμότερος ο εντοπισμός των "Προοπτικών της ΠΠΣ" ως συγκεκριμένων αναπτυξιακών αναγκών και ακολούθως η προτεραιοποίησή τους, ώστε να είναι ευχερέστερη η αναγνώριση του τρόπου δια του οποίου από την ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης οδηγούμαστε στις επιλογές της στρατηγικής. Δεν κρίθηκε χρήσιμη. Δεν κρίθηκε αναγκαία. ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ Να προσδιοριστεί το Αναπτυξιακό Όραμα έτσι ώστε να μην οδηγεί σε φιλόδοξη διατύπωση. Π.χ. ως εξής: "Η ανάδειξη της περιοχής ως πόλου συνεργασίας για την επίτευξη αειφόρου αλλά και ανταγωνιστικής ανάπτυξης της Νοτιοανατολικής Μεσογείου" Στην αρχική διατύπωση προστέθηκε ο όρος της "ανταγωνιστικότητας". Απουσιάζουν ενδείξεις για παρεμβάσεις στις "χωρικές απειλές και αδυναμίες" της συσσώρευσης οικονομικών δραστηριοτήτων στα αστικά και τουριστικά κέντρα και του διάσπαρτου μοντέλου ανάπτυξης οικιστικών και οικονομικών χρήσεων. Στον Α.Π. 1, ο τίτλος «Ανταγωνιστικότητα» μπορεί να αντικατασταθεί από τον τίτλο «Συνεργασία για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων», με αντίστοιχη αναδιατύπωση των Ειδικών Στόχων". Στον Α.Π. 2, ο τίτλος μπορεί να αντικατασταθεί π.χ. από τον τίτλο «Συνεργασία για την προστασία και διαχείριση του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος ως του βασικότερου στοιχείου της κοινής ταυτότητας της Περιοχής Συνεργασίας". Στα ενδεικτικά έργα του Ειδικού Στόχου «Περιβαλλοντική Προστασία και Πρόληψη Κινδύνων», δεν ήταν επαρκώς τεκμηριωμένη η ισχυρή προτεραιότητα στον τομέα «πρόληψη κινδύνων». Στον Α.Π. 3, ο τίτλος μπορεί να αντικατασταθεί από τίτλο που θα υποστηρίζει τη λειτουργία της συνεργασίας, ενώ αντίστοιχη αναδιατύπωση μπορεί να γίνει για τον Ειδικό Στόχο 7 (με έμφαση στον εκσυγχρονισμό και ολοκλήρωση των δικτύων με χρήση ΤΠΕ). Ο τίτλος παραμένει "Ανταγωνιστικότητα" αλλά αναφέρεται και πληρέστερα ως "Βελτίωση της Ανταγωνιστικότητας στην Περιοχή Συνεργασίας". Αναδιατυπώθηκαν οι δράσεις ώστε να μην οδηγούν μονοσήμαντα σε συγκεκριμένα έργα Η αναδιατύπωση των ενδεικτικών παρεμβάσεων καλύπτει την παρατήρηση. Η έμφαση στον τομέα "πρόληψη κινδύνων" αιτιολογήθηκε πληρέστερα στο κεφάλαιο "Ανάλυση...". Αναδιατυπώθηκε ο Ειδικός Στόχος. ΣΥΝΑΦΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ Οι συνέργιες με άλλα ΕΠ να προδιαγραφούν για πληρέστερη οργάνωση τους κατά την εξειδίκευση εφαρμογή του.

12 10 ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Στην αρχική έκδοση του Προγράμματος δεν ήταν σαφές από τον ορισμό του δείκτη εκροών 2.3 αν περιλαμβάνει μόνο παρεμβάσεις πρόληψης και ελέγχου ρύπανσης. Δεν οριζόταν δείκτης για παρακολούθηση των παρεμβάσεων στο ανθρώπινο δυναμικό. Ο δείκτης «θέσεις εργασίας... κατά την υλοποίηση», στον Άξονα Προτεραιότητας 1 "Ανταγωνιστικότητα" να συμπληρωθεί με τον δείκτη: "δημιουργούμενες νέες θέσεις απασχόλησης". Να οριστούν η περιγραφή της μέτρησης σε κάθε δείκτη και η αναφορά της πηγής των δεδομένων που θα χρησιμοποιηθούν για τον υπολογισμό των τιμών τους. Στον Άξονα Προτεραιότητας 1 "Ανταγωνιστικότητα" προστέθηκε ο δείκτης "δημιουργούμενες νέες θέσεις απασχόλησης". Τίθεται ως πηγή για τις τιμές των δεικτών το Σύστημα Παρακολούθησης του ΔΠ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Η Επιτροπή Επιλογής Πράξεων καλύπτει την απαίτηση για κοινή συμφωνημένη επιλογή Πράξεων, αλλά αφαιρεί αρμοδιότητα από την Δ.Α. και την Τεχνική Γραμματεία. Ειδικότερη προσοχή στην διαδικασία αξιολόγησης των προς ένταξη έργων λόγω του ρόλου «καταλύτη» που θα ασκήσει το Πρόγραμμα, ιδίως στον Άξονα Προτεραιότητας 1. Βασικό κριτήριο αξιολόγησης να είναι η εξασφάλιση συνέργιας με παράλληλες δράσεις ΕΣΠΑ και ΕΠ. Λόγω μικρού μεγέθους Προγράμματος, αποκτά ιδιαίτερη σημασία η εξασφάλιση της συνέργιας με παράλληλα προγράμματα κατά την εφαρμογή. Η διενέργεια ετησίων Εκθέσεων Αξιολόγησης να συμπληρωθεί με προδιαγραφή για παρακολούθηση - έλεγχο εξασφάλιση των συνεργιών. Ε.3. EXECUTIVE SUMMARY By Section, the findings of the Evaluation are as follows: ANALYSIS OF THE SOCIO-ECONOMIC SITUATION The Analysis covers the needs of the Regulation, the Aide-Memoire of the European Commission s services and the relevant 4 th Circular of the Greek Ministry of Economy and Finance, and locates or indicates the most important issues for the Programming Cooperation Area, like the convergence in its interior regarding the GNP per capita, the decisive role of the tertiary sector and especially tourism, the competitiveness threats towards tourism due to the mass nature of the model sea+sun, the differentiation of the productive structure and employment among the eligible areas, the management problem of increased population flow, the significant deficiency in the research and innovation sector, the overall positive but in sub-areas differentiated performances regarding employment, the great importance of the transport infrastructure to the common development in the PCA, the comparative advantage of culture and the environment, the problem of seasonal activities that threatens to render certain sub-areas into vacation zones. Thus the common identity of the cooperation area is projected on the basis of common features. The correct and in general terms complete Analysis could be focused in three sections: research and

13 11 innovation, networking of enterprises and support structures of competitiveness and entrepreneurship, culture and protection of the environment, as these constitute a necessary prerequisite for the promotion of an already existing common identity, they form a preferential field of development for all the eligible areas and must in any case constitute the driving means of development in all the productive sectors under pain of prolongation of the delayed structures and expansion, in certain areas, of the present situation of non convergence. Certain issues could also be particularly highlighted, always in the framework of the proportionality principle, like for example the differentiations in the structure of the GRP by prefecture and territorial area, the size and importance of the regions of particular environmental interest, the specific geographic and thematic origin of the competitiveness threats towards tourism, the problem of saturation of the bearing capacity in the tourist regions, the productivity of employment, the extroversion, the energy intensity and the percentage of population at risk of poverty before the social benefits. The Evaluation submitted, meanwhile, certain sources and data, and in the final version of the programme the following are stressed: the driving role, that the existence of important university and research centres can exercise, the problems of saturation of the bearing capacity and the consequences on the environment, the lack of water resources, and the danger of desertification and floods, the issue of productivity. There are no data cited but there is a thorough description of the energy problem in the PCA. The SWOT analysis summarizes thoroughly the anteceding analysis and identifies the main issues. Per category the weaknesses prevail followed by the threats, as a realistic approach that creates the circumstances for a substantial strategy. There is an honest assessment of the previous period, that was made before the SWOT analysis, according to which the main problems were the absence of accession in a broader strategic framework, the non satisfactory results in the effort to promote single enterprises in contrast to the cooperation among concerned bodies, the development of partnerships especially in the fields of entrepreneurship border security cooperation of research and university institutions - environment, and the sound practices that are utilized in the new Programme. The prospects of the PCA are presented in a specific subchapter of the Programme. During the Evaluation the determination of the prospects as specific development needs and their prioritisation would be more useful. Thus the identification of the method through which the analysis of the present situation led to the strategic choices, in the following chapters, will be easier. Overall, the Programme bears a well-founded socio-economic analysis, a satisfactory connection of the analysis to the SWOT, a well-founded connection of the objectives to the SWOT, relevance of the strategy to the needs. Certain proposals for improvement were made and some were taken into consideration. EVALUATION OF THE STRATEGY CONSISTENCY The Programme utilizes briefly the broader programming framework. It could stress strongly that, due to the small size of the Program, best practices that have to be integrated, open procedures of consultation and the need for flexibility, it cannot constitute an independent instrument of development in the area, but a complementary catalyst for the activation of the socio-economic resources of the eligible areas. Thus the development vision could be determined with a less ambitious and holistic wording, for example as: Promotion of the area as a cooperation pole for the achievement of sustainable competitive development of the Southeast Mediterranean. The transition from the vision to the general objectives is technically and logically correct and there is a particular interest of the specialization into specific objectives of the general objective. Improvement of the competitiveness and of the general objective Protection of the Natural and Cultural Resources The objectives are supported by developmental interventions and there is no gap regarding the flow: needs -> objectives -> developmental priorities. The Evaluation has controlled the strategy consistency through the use of a correlation matrix among the findings of the SWOT analysis and the Priority Axes. The strategy utilizes almost all of the Opportunities. Regarding the level of contribution of the P.A. in the handling of the threats, P.A. 2 is the most significant as the highest number of threats is integrated in its thematic. Consecutively, P.A.

14 12 1 has a small contribution. The strategy reinforces substantially the Strengths of the area by responding to all of them. Regarding the weaknesses determined in the SWOT analysis, the strategy contributes almost to their elimination, except for the handling of the anarchic land use organization. In general, the Programme presents a sufficient internal cohesion in the level of axes and actions and, in combination to previous estimates, allows the conclusion that the policy mix it promotes, corresponds to the emerged needs of the socio-economic analysis. There is a minor disparity of the P.A., as P.A. 3 appears to be the most significant, followed by P.A.2 and P.A.1, thus there is an inversion with regard to the strategic importance, but it should be considered that in what concerns the competitiveness objective, there is no univocal correspondence between needs and objectives on one hand and special interventions for the business sector on the other, and a line of interventions in the transport infrastructure sector i.e. could have a strong impact in the overall competitiveness of the economy in the PCA. The Evaluation also controls the internal consistency of the strategy by examining the synergies between Priority Axes, at the level of special objectives: these are considered satisfactory, and the lowest level of synergy is located in S.O.6 Reinforcement of the Area Security. It is however positive that S.O.1 and 2 constitute together the ¼ of the community contribution, in correspondence to the priorities of the Programme. Regarding the S.O.5, its high endowment is justified by the gravity of the problem that is called to handle and due to its cross-border character, the problem it targets cannot be sufficiently handled by other Programmes. Finally, a positive element is the fact that in the list of indicative Interventions the usual practice of listing of the maximum possible number of potential actions was avoided. Per Priority Axis several improvement proposals were formulated, for change-completion of the Axis title and the description of specific projects and interventions. In the final version of the Programme the indicative actions were reformulated so that they would not lead univocally to specific projects and the strong emphasis on the sector risk prevention in chapter Analysis of the Programme was thoroughly justified. Due to the small size of the Programme, the importance of good practices that could or should be reproduced and it s dominantly catalytic role in comparison to other programmes, the final adequacy of the policy mix, the risk and the sufficiency of resources cannot be quantitatively and precisely appreciated at the present stage of the planning. Certain risks can already be located, but per Priority Axis there are no actions bearing a special high risk. Consequently, the Evaluation estimates that there is a sufficient connection of the Programme s objectives to the SWOT analysis and the chosen strategy is relevant to the needs, the contribution of each priority to the objectives is sufficient and their interconnection is not strong nor is it particularly necessary, the policy mix is adequate and the possible risks/difficulties during implementation are limited and of administrative nature, the available resources are sufficient for the specific indicative actions but apparently not for the achievement of all the strategic mainly targets and there is no question for the ability to differentiate the strategy in case the needs change nor is there a question of balance between easier standard measures and unstable but probably with higher positive consequences. EVALUATION OF THE STRATEGY CONSISTENCY On a detailed level and degree, the strategic and general objectives of the Programme are consistent to the Priorites of the NSRF of the two member states. The conclusion derives from the negotiation of the given relevant correlation matrixes, both qualitative and quantitative. Similarly, the control in qualitative and quantitative terms of the consistency to the Community Strategic Guidelines shows that the Programme is compatible to the guidelines, as well as to the Microeconomic Guidelines and Employment Guidelines. Finally, the Programme does not present a consistnency problem to the National Reform Programmes but contributes to them indirectly. The negotiation of the special issues is sufficient, according to the principle of proportionality, concerning the gender equality and equal opportunities policy. Regarding the issue of sustainability, the Programme is covered by the existence of a distinct general objective with a specific financial

15 13 gravity in the entire budget. Particularly for the S.E.A., the Evaluation estimates that, at the present stage of its elaboration, it has indicated the main abilities and particular characteristics of the Programme, it has satisfactorily assessed the situation of the environmental sectors in the PCA and has mainly evaluated through an acceptable methodology the Priority Axes regarding their contribution to the achievement of environmental objectives, with a qualitative and not a quantitative research of the expected results. Finally the synergies to other OP should be specified at the next stage of their specialization implementation of the Programme, in order to be better organised. Overall, the Programme correlates to the Lisbon Agenda but its contribution to the objectives will be de facto limited. EVALUATION OF EXPECTED RESULTS AND IMPACT Regarding the qualitative part, the expected results are detected in the Programme. Regarding the quantitative part, the Programme disposes of a 13-indicator system, which is concise, avoids the temptation of overall quantification and is in accordance to the Working Papers of the European Commission. The indicators system is cohesive regarding the central indicators of the NSRF and the thematic and central indicators of the Working Papers. An overall observation of the Evaluation at the beginning was the absence of the measurement description in each indicator and the reference of the data source that will be used for the calculation of the values. It is worth mentioning the remark that the indicator work places created during implementation, in the Priority Axis 1 Competitiveness could be completed with the indicator: created new places. In the final version of the Programme the source for the values is the Monitoring System of the Progamme and in the Priority Axis 1 the relevant indicator was added. The output indicators cover 76% of the Programme s budget and are sufficiently representative, especially in the P.A.3 but also in the other two Axes. Similarly, the result indicators are also representative, as they cover 77% of the Programme s budget. In any case, the lack of a Programming Complement and the indicative nature of the projects render the result of the quantification of the targets uncertain, whereas the possibility for annual modification of the Programme might annul the targeting especially at the indicator output level. The definition of more detailed indicators is possible, as the bottom-up construction of the Programme progresses. Generally, the causality between output and results is clear and there do not seem to be any other strong factors that can influence the results; the determination of detailed baseline indicators or values is not necessary, the indicators are relevant to the objectives level and there is no reason for a more specific quantitative evaluation of the possible consequence of the strategy to the achievement of the Lisbon objectives. EVALUATION OF THE IMPLEMENTATION SYSTEM AND PROCEDURES The Implementation System specializes the relevant Regulation and considers the respective implementation mechanisms of the NSRF Greece (mainly) and Cyprus. The final form of the system appears sufficient and adequate, by utilizing the experience from the previous programming period. Regarding the Management Authority of the Programme, the Certification and Payments Authority, the Control Authority and the Monitoring Committee, there are no particular observations. The functioning of a transnational Financial Auditors Group is seen in a positive way. The establishemnt of the Joint Technical Secretariat constitutes a positive step, but, having the competence of the creation and support in the implementation of the Acts selection criteria, the Secretariat constitutes a central mechanism of the Programme s implementation. The creation of an Acts Selection Committee covers the demand for a joint agreed selection, but it obviously takes competences away from the M.A, the Technical Secretariat and the Monitoring Committee. The appointment of MOU S.A. as the Intermediary Management Body of the Technical Support of the Programme s Implementation is considered as a positive step. Regarding the financing procedures,

16 14 these are considered positive, given that the transfer of the public expenditure from each National Authority to the Certification Authority is completed without problems or delays. The provisions for Information and Publicity, the Exchange of Electronic Data, the Safeguard of Partnership and the Promotion of the gender equality and the non-discrimination principle, are considered sufficient and in accordance to the Regulation. A particular issue is the evaluation procedure of the projects that will be proposed for acceptance. Given the catalyst role that the Programme will exercise, especially in the Priority Axis 1, a basic criterion should be the securing of synergy to parallel actions of NSRF and OP. It is considered worthwhile, within the scope of the Technical Support Programme, for an evaluation to be performed ex-ante on each big budget project proposed. Finally, the prediction for the conduct of an annual Evaluation Report should be completed by a particular specification regarding the monitoring control securing of synergies between the Cross-border Programme and the sectoral OPs and ROPs. Overall the Evaluation estimates that the Programme is not expected to face particular specific risks concerning its implementations provisions. EVALUATION OF THE COMMUNITY VALUE ADDED The pursue of maximization of the Community Added Value goes through the entire Programme: the economic and social cohesion comprised a basic element of the problematic during the socioeconomic analysis and was imprinted, directly and indirectly, in the strategy; the consistency with the community priorities is important, and due to its nature as cross-border, the Programme creates added value from the exchange of experiences and networking.

17 15 1. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΑΝΑΓΚΩΝ, ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ - ΑΔΥΝΑΜΙΩΝ - ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ - ΑΠΕΙΛΩΝ

18 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Στο κείμενο του Προγράμματος, η Ανάλυση της κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης καλύπτει τις απαιτήσεις του Κανονισμού, του Aide-Memoire των υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της σχετικής 4ης Εγκυκλίου του ελληνικού Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, και εντοπίζει ή υποδεικνύει πολλά από τα σημαντικότερα καίρια ζητήματα για την Περιοχή Προγραμματισμού - Συνεργασίας (ΠΠΣ), όπως τα ακόλουθα: Η «σύγκλιση» στο εσωτερικό της όσον αφορά στο ΑΕΠ κ.κ., το οποίο παρουσιάζει μικρές διακυμάνσεις μεταξύ των επιλέξιμων περιοχών (από +6% έως -7%) περί το μέσο 70% του επιπέδου της ΕΕ-25. Το γεγονός αυτό, συνδυαζόμενο με τις διαπιστώσεις της Ανάλυσης για τη συγκεκριμένη σύνθεση της παραγωγικής δομής και τον συνολικά και παντού υψηλότερο από το μέσο όρο της ΕΕ-25 ρυθμό ανάπτυξης, καταδεικνύει την ύπαρξη βάσης για μια κοινή παραγωγική «ταυτότητα» στην ΠΠΣ, παρά το γεγονός ότι δύο από τις επιλέξιμες περιοχές εντάσσονται στον Στόχο "Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα και Απασχόληση" και δύο στον Στόχο "Σύγκλιση". Ο καταλυτικός ρόλος του τριτογενή τομέα και ιδίως του τουρισμού. Το γεγονός αυτό, συνδυαζόμενο με τα ειδικά χαρακτηριστικά των τοπικών επιχειρήσεων (μικρό μέγεθος, χαμηλός βαθμός οργάνωσης, υστέρηση στην τεχνολογική και εταιρική καινοτομία) προφανώς συνεπάγεται έναν αυξημένο βαθμό δυσκολίας στην ενσωμάτωση των στόχων της Agenda της Λισσαβόνας στην αναπτυξιακή στρατηγική για τις επιλέξιμες περιοχές.

19 17 Τα δεδομένα του χάρτη υποδεικνύουν ότι η Κύπρος εμφανίζει υψηλή συνολική επίδοση σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο λαμβάνοντας υπόψη ένα σύνολο 7 κριτηρίων, το Νότιο Αιγαίο μέση και οι άλλες δύο ελληνικές Περιφέρειες (Κρήτη Βόρειο Αιγαίο) χαμηλή. Σε άλλη όμως ανάλυση (επόμενος χάρτης), επικεντρωμένη στους στοχοδείκτες (benchmarks) της Λισσαβόνας, η Κύπρος παραμένει σε υψηλή θέση, η Κρήτη ανέρχεται σε μέση θέση και οι άλλες ελληνικές Περιφέρειες σε χαμηλή. Οικονομικοί δείκτες Λισσαβόνας Επίδοση περιφερειών >3 Υψηλή απόδοση 1 ως ως -3 < -3 χαμηλή απόδοση Συνολική εκτίμηση βάση 7 δεικτών (έτος 2000): κ.κ.αεπ (ΜΑΔ) Παραγωγικότητα εργασίας Ποσοστό απασχόλησης (ηλικίες 16-64) Ποσοστό απασχόλησης (ηλικίες 55-64) Δαπάνες σε Ε&Τ ως ποσοστό του ΑΕΠ Ενδοπεριφερειακές αποκλίσεις του ρυθμού ανεργίας Μακροχρόνιοι άνεργοι ως ποσοστό επί του συνόλου της εργατικής δύναμης Πηγή: ESPON, επεξαργασία BCS Επομένως, το Πρόγραμμα δεν θα είναι σε θέση να συμβάλει, αυτοτελώς στην επίτευξη των στοχοδεικτών της Λισσαβόνας στην ΠΠΣ και κατά συνέπεια θα αρκεστεί σε έναν ρόλο «καταλύτη» των άλλων παρεμβάσεων ως προς τις προτεραιότητες της Agenda. Δεν πρόκειται για αδυναμία αλλά για πιο συγκεκριμένη γενική στοχοθέτηση του Προγράμματος. Οι απειλές ανταγωνιστικότητας που δέχεται ο τουρισμός της ΠΠΣ, λόγω του μαζικού χαρακτήρα του και της κυριαρχίας του προτύπου "ήλιος+θάλασσα". Η, παρά τη γενικευμένη κυριαρχία του τουρισμού, διαφοροποίηση της παραγωγικής δομής και της δομής της απασχόλησης μεταξύ των επιλέξιμων περιοχών. Σχετικώς εντοπίζονται π.χ. η σημαντική παρουσία του δευτερογενούς τομέα στο Β. Αιγαίο αλλά και, στο εσωτερικό των επιλέξιμων περιοχών, σημαντικών διαφοροποιήσεων, π.χ. μεταξύ νησιών. Αποτέλεσμα είναι η επιβίωση ορεινών - απομακρυσμένων μικρο-περιοχών στο εσωτερικό των επιλέξιμων περιοχών. Το πρόβλημα της διαχείρισης των αυξημένων πληθυσμιακών ροών, που εντείνεται από τις δυσκολίες ενσωμάτωσης των οικονομικών μεταναστών. Το σημαντικό έλλειμμα στον τομέα της έρευνας και καινοτομίας. Το γεγονός αυτό, συνδεόμενο με τη σημερινή εξειδίκευση της βιομηχανίας σε δραστηριότητες χαμηλής προστιθέμενης αξίας, συνιστά μια εξαιρετικά δυσμενή συνθήκη για την επίτευξη (ενδοευρωπαϊκής) σύγκλισης της ΠΠΣ στον τομέα αυτό και συνακόλουθα στο πεδίο της συνολικής ανταγωνιστικότητάς της. Οι συνολικά θετικές αλλά κατά υπο-περιοχές έντονα διαφοροποιημένες επιδόσεις σε ό,τι αφορά στην απασχόληση.

20 18 Δημιουργείται πρόβλημα από το ότι εντοπίζεται ένα συνολικά χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης (με σχετική εξαίρεση στην Κύπρο). Το γεγονός προφανώς μπορεί να αποδοθεί στην κυριαρχία του τουρισμού και στις στρεβλώσεις που αυτή προκαλεί στην αγορά εργασίας (π.χ. ημιαπασχόληση και ουσιαστικώς "επιδοτούμενη" ασυνεχής - περιοδική απασχόληση). Η μεγάλη σημασία που έχουν για την κοινή ανάπτυξη στην ΠΠΣ οι μεταφορικές υποδομές. Στις μεταφορές συντελείται σημαντική πρόοδος και εξάλλου αυτές συνιστούν και κοινή Ευρωπαϊκή προτεραιότητα. Το συγκριτικό πλεονέκτημα που συνιστούν για την ΠΠΣ ο πολιτισμός και το περιβάλλον, με τα σε μεγάλη έκταση κοινά πολιτιστικά στοιχεία και τη μεγάλη έκταση των περιοχών περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος Το πρόβλημα της εποχικότητας των δραστηριοτήτων, γεγονός που προφανώς απειλεί να καταστήσει συγκεκριμένες υπο-περιοχές σε ζώνες παραθέρισης. Κατ' αυτόν τον τρόπο προβάλλεται επαρκώς η κοινή "ταυτότητα" της Περιοχής Συνεργασίας στη βάση κοινών χαρακτηριστικών. Λαμβάνοντας υπόψη την αρχή της αναλογικότητας και δεδομένου του μικρού μεγέθους του Προγράμματος αλλά και του «μη κυρίαρχου» ρόλου που αναμένεται να παίξει για την ανάπτυξη των επιλέξιμων περιοχών, δεν θα ήταν σκόπιμη μια διάρθρωση της Ανάλυσης κατ' απόλυτη αντιστοιχία προς τους Διαρθρωτικούς Δείκτες ή προς τις Κοινοτικές Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραμμές για τη Συνοχή, να είναι δηλαδή μία απολύτως ΕU objectives driven analysis. Σε μία τέτοια περίπτωση, το Πρόγραμμα θα εκλαμβάνονταν εξαρχής ως μία απλή συμπληρωματική πηγή χρηματοδότησης ως προς τα αντίστοιχα Προγράμματα, κίνδυνος ήδη υπαρκτός λόγω του βήματος bottom-up (προτάσεις φορέων) που περιλαμβάνεται στη συνολική διαδικασία σχεδιασμού του. Κατά την εκτίμηση της Αξιολόγησης, η ορθή και σε γενικές γραμμές πλήρης Ανάλυση θα μπορούσε να δομηθεί περί τους τρεις τομείς: έρευνα και καινοτομία, λόγω της προφανούς αναγκαιότητας για να δημιουργηθεί ένα επαρκές και βιώσιμο οικονομικό αντίβαρο στον τουρισμό αλλά και λόγω της διαπιστούμενης ανάγκης για κλαδική διαφοροποίηση και για αναβάθμιση των άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων προς την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλότερης προστιθέμενης αξίας δικτύωση επιχειρήσεων και δομές στήριξης ανταγωνιστικότητας και επιχειρηματικότητας, λόγω των σημερινών σημαντικών ελλείψεων στον τομέα της επιχειρηματικότητας, στην ΠΠΣ πολιτισμός και προστασία του περιβάλλοντος, λόγω της μεγάλης σημασίας που διαπιστώνεται ότι έχουν στη συγκρότηση της "κοινής ταυτότητας" της ΠΠΣ, καθώς αυτοί: συνιστούν απαραίτητη προϋπόθεση για την ενίσχυση μιας ήδη σε μεγάλο βαθμό υπαρκτής κοινής «ταυτότητας» συγκροτούν ένα προνομιακό πεδίο ανάπτυξης για όλες τις επιλέξιμες περιοχές πρέπει οπωσδήποτε να αποτελέσουν το κινητήριο μέσον ανάπτυξης της οικονομικής δραστηριότητας σε όλους τους παραγωγικούς τομείς, επί ποινή διαιώνισης των καθυστερημένων δομών και διεύρυνσης, σε συγκεκριμένες υπο-περιοχές, της σημερινής κατάστασης μη σύγκλισης. Πέραν των ανωτέρω, η Αξιολόγηση εκτιμά ότι ορισμένα θέματα θα μπορούσαν είτε να αναλυθούν περαιτέρω είτε να τονιστούν ιδιαίτερα, πάντοτε στα πλαίσια της αρχής της αναλογικότητας και επομένως με παραπομπή σε διαθέσιμες μελέτες και έρευνες και όχι με πρωτογενή ανάλυση. Επίσης, η επιπλέον ανάλυση θα μπορούσε είτε να περιλαμβάνεται σε κάθε σχετικό Άξονα Προτεραιότητας είτε

21 19 να προδιαγράφεται σε αυτόν, για το στάδιο της μελλοντικής εξειδίκευσής του. Ως τέτοια θέματα αναφέρονται: Η συμπληρωματικότητα του παραγωγικού ιστού και η δυνατότητα συγκρότησης κοινών παραγωγικών δικτύων, αλλά και το γεγονός ότι δύο από τις επιλέξιμες περιοχές εντάσσονται στον Στόχο "Περιφερειακή Ανταγωνιστικότητα και Απασχόληση" και άλλες δύο στον Στόχο "Σύγκλιση", που κανονικά συνεπάγεται διαφορετική βαρύτητα κατά τομέα στην ανάλυση καθώς θα είναι διαφορετική τελικώς και η βαρύτητα στην πρόταση. Η ανάλυση τους ενδεχομένως θα επέτρεπε να οριστούν πιο συγκεκριμένα, σε επόμενο κεφάλαιο του Προγράμματος, τα πεδία συνεργασίας στις αντίστοιχες ενδεικτικές παρεμβάσεις κατά Άξονα Προτεραιότητας. Οι διαφοροποιήσεις στη σύνθεση του Α.Π.Π. (κατά νομούς και χωρικές ενότητες με ειδικά παραγωγικά χαρακτηριστικά). Η ανάλυση τους θα επιτρέψει να οριστούν πιο συγκεκριμένα, σε επόμενο κεφάλαιο του Προγράμματος, οι περιοχές όπου κατά προτεραιότητα θα μπορούσαν να εφαρμοστούν οι αντίστοιχες ενδεικτικές δράσεις συνεργασίας κατά Άξονα Προτεραιότητας. Η έκταση και η σημαντικότητα των περιοχών ειδικού περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, με την αξιοποίηση - παρουσίαση ενδεχομένως και χαρτών. Σχετικά συμπεράσματα θα μπορούσαν να εξαχθούν π.χ. από τον ακόλουθο χάρτη και από αντίστοιχους για την Κύπρο: Πηγή: Πίνακες ΥΠΕΧΩΔΕ, επεξεργασία BCS. Η συγκεκριμένη γεωγραφική και "θεματική" προέλευση των απειλών ανταγωνιστικότητας που δέχεται ο μαζικός τουρισμός της ΠΠΣ. Το σύνολο της ΠΠΣ προφανώς αντιμετωπίζει εντοπισμένες απειλές από γειτονικούς τουριστικούς προορισμούς που διαθέτουν ίδια χαρακτηριστικά προσφοράς αλλά συγκριτικό πλεονέκτημα όσον

22 20 αφορά στη ζήτηση (τιμές) 1. Οι "κινητήριες" δυνατότητες που θα μπορούσε να προσφέρει, στον τομέα της καινοτομίας, η σχετικά καλή θέση ως προς την Έρευνα και την Καινοτομία της Περιφέρειας Κρήτης. Το πρόβλημα του κορεσμού της φέρουσας ικανότητας στις τουριστικές περιοχές 2. Το ειδικό στρώμα του εργατικού δυναμικού όπου φαίνονται να εντοπίζονται τα κενά στο επίπεδο εκπαίδευσης. Αν και η συμβολή του Προγράμματος στην επίτευξη των στόχων της Agenda της Λισσαβόνας θα είναι προφανώς πολύ μικρή, για ουσιαστικούς λόγους θα ήταν χρήσιμη η διαπραγμάτευση ζητημάτων και ο σχολιασμός δεικτών, όπως: η παραγωγικότητα της εργασίας (ΑΠΑ ανά απασχολούμενο) η εξωστρέφεια (% εξαγόμενης παραγωγής ως προς το ΑΕΠ) η ενεργειακή ένταση (αν και τα διαθέσιμα στοιχεία είναι ανεπίκαιρα) το μερίδιο του πληθυσμού που διατρέχει κίνδυνο φτώχειας πριν τις κοινωνικές παροχές. Ειδικά για την εξωστρέφεια, είναι παραστατικοί οι ακόλουθοι χάρτες. Οι χάρτες υποδεικνύουν ότι η Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου χαρακτηρίζονται από χαμηλότατο βαθμό εξωστρέφειας του παραγωγικού τους δυναμικού, αν και με αυξητικές τάσεις σε Κρήτη και Νότιο Αιγαίο, και ότι παρ' όλα αυτά το Βόρειο Αιγαίο εμφανίζει ένα σχετικά "υγιές" ισοζύγιο ενώ οι άλλες Περιφέρειες καλύπτουν από ελάχιστο έως μικρό μέρος των εισαγωγών τους με εξαγωγές. και 1 2 Ανεξαρτήτως πολιτικών θέσεων και προβληματισμών, ο ανταγωνισμός με τις τουριστικές περιοχές της δυτικής και νότιας Ανατολίας είναι και προφανής και έντονος. Bλ. ΕΟΤ, Μελέτη Τουριστικής Ανάπτυξης της Περιφέρειας Κρήτης, κεφ. 3.3, και Μελέτη Τουριστικής Ανάπτυξης της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, κεφ. Α.3.3, Μελέτη Τουριστικής Ανάπτυξης της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, Α' Φάση κεφ. 7, Αθήνα 2003.

23 21 Στην τελική έκδοση του Προγράμματος: τονίζεται ο κινητήριος ρόλος που μπορεί να ασκήσει η ύπαρξη στην ΠΠΣ σημαντικών Πανεπιστημιακών και ερευνητικών κέντρων (Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Πολυτεχνείο Κρήτης, Πανεπιστήμιο Κύπρου, κλπ) για την ανάπτυξη έρευνας και τεχνολογίας προσβάσιμης στη παραγωγική διαδικασία και τις κοινωνικές ανάγκες δεν ποσοτικοποιούνται αλλά τονίζονται σε διάφορα σημεία τα προβλήματα τόσο του κορεσμού της φέρουσας ικανότητας και των συνεπειών στο περιβάλλον όσο και της άναρχης επέκτασης της παραθεριστικής κατοικίας τονίζονται εξαιρετικά (και δικαίως) το πρόβλημα της έλλειψης υδατικών πόρων (ιδίως η Κύπρος έχει επισήμως χαρακτηριστεί ως περιοχή με ανεπαρκείς υδατικούς πόρους - scarce water resources) και ο κίνδυνος της απερήμωσης και των πλημμύρων, που συνιστούν τα βασικά αντιμετωπίσιμα ζητήματα σε ό,τι αφορά το περιβάλλον στην ΠΠΣ. αναλύεται το ζήτημα της παραγωγικότητας, επισημαίνεται το χαμηλό επίπεδο ως προς την ΕΕ-25 και εντοπίζονται οι κυριότεροι ανασταλτικοί παράγοντες: χαμηλή αξιοποίηση των ΤΠΕ, μη επαρκής αξιοποίηση καινοτομίας και σύγχρονων μεθόδων διεύθυνσης, παραγωγής και εμπορίας λόγω μικρού μεγέθους των επιχειρήσεων, ελλείψεις δεξιοτήτων και διαρθρωτικές αδυναμίες στην αγορά εργασίας αν και απουσιάζει η διαπραγμάτευση του εξωτερικού εμπορίου, αναλύεται η σημασία του τουρισμού, τομέας ο οποίος προφανώς συμβάλλει στον σημαντικότερο από όλους βαθμό στην εξωστρέφεια της οικονομίας της ΠΠΣ δεν παρατίθενται στοιχεία αλλά περιγράφεται εκτενώς το ενεργειακό πρόβλημα της ΠΠΣ, με την υψηλή και εποχικά άνιση ζήτηση ενέργειας, το δυσανάλογο ως προς τις χερσαίες περιοχές κόστος εξυπηρέτησης της ζήτησης και κατασκευής μονάδων και υποδομών και την υψηλή εξάρτηση από τις εισαγωγές πετρελαίου και αδυναμία προσφυγής στο φυσικό αέριο (ιδίως στην Κύπρο), αλλά παράλληλα και τις δυνατότητες που υπάρχουν και τα βήματα που γίνονται για προώθηση των ΑΠΕ (ιδίως στην Κρήτη αλλά και στο Νότιο Αιγαίο) και εξοικονόμηση ενέργειας, πολιτική που θα ελκύσει ιδιωτικές επενδύσεις, θα δημιουργήσει νέες δραστηριότητες και θα έχει θετικά αποτελέσματα σε άλλους τομείς (καινοτομία, τουρισμός, «πράσινη ανάπτυξη», πεδίο ένταξης τεχνολογιών στο χώρο της Μεσογείου και Μ. Ανατολής).