ΑΚΑΓΖΜΗΑ ΔΜΠΟΡΗΚΟΤ ΝΑΤΣΗΚΟΤ ΜΑΚΔΓΟΝΗΑ ΥΟΛΖ ΠΛΟΗΑΡΥΩΝ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΜΑ : Ζ ΔΠΗΣΖΜΖ ΣΖ ΓΔΩΓΡΑΦΗΑ

Transcript

1 ΑΚΑΓΖΜΗΑ ΔΜΠΟΡΗΚΟΤ ΝΑΤΣΗΚΟΤ ΜΑΚΔΓΟΝΗΑ ΥΟΛΖ ΠΛΟΗΑΡΥΩΝ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΜΑ : Ζ ΔΠΗΣΖΜΖ ΣΖ ΓΔΩΓΡΑΦΗΑ ΠΟΤΓΑΣΖ : ΘΔΟΓΩΡΟ ΠΔΓΚΛΗΓΖ ΑΜ 3689 ΔΠΗΒΛΔΠΩΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ : ΚΩΝΣΑΝΣΑΚΖ ΓΔΩΡΓΗΟ NEA ΜΖΥΑΝΗΩΝΑ

2 2

3 Περίληψη Ο ζθνπφο απηήο ηεο εξγαζίαο είλαη λα παξνπζηάζεη θαη λα εμεηάζεη ηελ επηζηήκε ηεο γεσγξαθίαο. πσο ζα δνχκε, ε γεσγξαθία δελ πεξηνξίδεηαη απιά θαη κφλν ζηελ κειέηε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ησλ θπζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ αιιά κέζσ ησλ θιάδσλ ηεο, καο παξέρεη ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο γηα ην πψο, ην γηαηί θαη ην πφηε θάλνληαο επθνιφηεξε ηελ εξκελεία θαη ηελ θαηαλφεζε ηνπ θφζκνπ ζηνλ νπνίν δνχκε. Θα δνχκε πσο ε γεσγξαθία ρσξίδεηαη ζε εηδηθή θαη γεληθή, ε νπνία ρσξίδεηαη ζε ηξείο επηκέξνπο θιάδνπο αλάινγα κε ην αληηθείκελν κειέηεο ηνπο. ηελ Μαζεκαηηθή γεσγξαθία πνπ κε ηελ ζεηξά ηεο πεξηιακβάλεη ηελ αζηξνλνκηθή γεσγξαθία, ηελ γεσδαηζία, ηε γεσθπζηθή θαη ηε ραξηνγξαθία., ζηελ Φπζηθή γεσγξαθία πνπ ρσξίδεηαη ζηε γεσκνξθνινγία, ηελ θιηκαηνινγία θαη ηελ σθεαλνγξαθία θαη ζηελ βηνγεσγξαθία πνπ ρσξίδεηαη ζηε δσνγεσγξαθία, ζηε θπηνγεσγξαθία θαη ζηελ αλζξσπνγεσγξαθία. Θα κηιήζνπκε γηα ηελ Ηζηνξία ηεο γεσγξαθίαο, ηε ζεκαζία πνπ έρεη γηα ηνλ άλζξσπν θαη ζα θάλνπκε μερσξηζηή αλαθνξά ζηνπο επηκέξνπο θιάδνπο ηεο θαη ζηηο ππνδηαηξέζεηο ηνπο. Θα αλαθαιχςνπκε πσο νη ξίδεο ηνπο βξίζθνληαη ζηα αξραία ρξφληα θαη ηα αληηθείκελα κειέηεο ηνπο θέληξηδαλ αλέθαζελ ηελ πεξηέξγεηα ησλ αλζξψπσλ. Θα αλαθεξζνχκε επίζεο ζηελ Ναπηηθή θαη Ναπηηιηαθή γεσγξαθία ελψ ζα κηιήζνπκε γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ λαπηηθψλ ραξηψλ θαη γηα ηα ζπζηήκαηα απεηθνλίζεσο ειεθηξνληθψλ ραξηψλ θαη πιεξνθνξηψλ.( ECDIS) 3

4 Abstract The purpose of this report is to present and examine the science of geography. We are going to discover that geography is not limited to the mere study of natural environment and its characteristics but through its branches it provides us with valuable information concerning how, why and when, making the interpretation and the understanding of the world we live in easier. We are going to see that geography is divided into specific and general geography, which in turn is divided into three branches according to their subject of study; into mathematical geography that includes astronomical geography, geodesy, geophysics and cartography, into physical geography that includes geomorphology, climatology and oceanography and finally into biogeography which includes animal geography, plant geography and human geography. We are going to talk about the history of geography, its importance to people and offer separate insights into its branches and their sub-divisions. We are going to discover that they are deeply rooted in the past and the subjects of their studies have always provoked human curiosity. Also, in the final chapter of this report we are going to talk about maritime geography and navigational geography, the characteristics of charts and Electronic Chart Display and Information System( ECDIS) 4

5 Ζ ΔΠΗΣΖΜΖ ΣΖ ΓΔΩΓΡΑΦΗΑ «Έοικεν οσν μεηεωρολογική ηινι πραγμαηεία και γεωμεηρική ζσνήθθαι ηο ηης γεωγραθίας είδος, ηα επίγεια ηοις οσρανίοις ζσνάπηον εις εν, ως εγγσηάηω όνηα αλλά μη διεζηώηα ηοζούηον, όζον οσρανός από γαίης» Σηράβων, Γεωγραθικά Α,1,15 ΔΗΑΓΩΓΖ Ζ απαηειά απιή ιέμε «Γεσγξαθία» αγθαιηάδεη έλα βαζεηά ακθηζβεηνχκελν δηαλνεηηθφ πξφγξακκα κηαο κεγάιεο αξραηφηεηαο θαη εμαηξεηηθήο πνιππινθφηεηαο. ήκεξα δελ ππάξρεη έλαο κνλαδηθφο θαη ελνπνηεκέλνο ηνκέαο ηεο γεσγξαθίαο θαη είλαη επίζεο δχζθνιν λα δηαθξηζεί θάηη ηέηνην θαη ζην παξειζφλ. Αληίζηνηρα δελ ππάξρεη κηα ηζηνξία ηεο γεσγξαθίαο παξά κφλν κηα πνηθηιία δηαθνξεηηθψλ θαη ζπρλά αληαγσληζηηθψλ απφςεσλ γηα ην παξειζφλ πνπ δεκηνπξγνχλ ζχγρπζε. Οη θπζηθνί γεσγξάθνη γηα παξάδεηγκα ζεσξνχλ δηθαηνινγεκέλα πσο εξγάδνληαη ζε κηα εληειψο δηαθνξεηηθή ηζηνξηθή παξάδνζε απφ απηή πάλσ ζηελ νπνία εξγάδνληαη νη αλζξσπνγεσγξάθνη ελψ πνιιέο απφ ηηο απφςεηο πνπ πηνζεηνχληαη είηε απφ ηε κηα είηε απφ ηελ άιιε πιεπξά έρνπλ θαη απηέο ηηο ηδηαίηεξεο ηζηνξηθά «ηξνρηέο» ηνπο(glacken, 1967; Chorley et al., 1964; 1973; Beckinsale and Chorley, 1991; Livingstone, 1992). Μέρξη πξφζθαηα, ε ηζηνξία ηεο γεσγξαθίαο γξαθφηαλ ζε ζηελά πιαίζηα θαη ήηαλ απνηέιεζκα ηεο αλάγθεο λα δηθαηνινγεζνχλ νη δξαζηεξηφηεηεο θαη νη αληηιήςεηο δηάθνξσλ γεσγξαθηθψλ πεξηθεξεηψλ ζην παξφλ. Ζ ηζηνξία ηεο γεσγξαθίαο παξνπζηαδφηαλ ζε έλα «δηαλνεηηθφ θελφ» απνθνκκέλε απφ εμσηεξηθέο νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο, πνιηηηθέο ή πνιηηηζηηθέο δπλάκεηο. Ωζηφζν, πην πξφζθαηα ε ηζηνξία ηεο γεσγξαθίαο έρεη αξρίζεη λα παξνπζηάδεηαη κε ιηγφηεξν εζσζηξεθή θαη ηδηνηειή ηξφπν θαζψο έλαο αξηζκφο ινγίσλ πξνεξρφκελνη είηε απφ ην ηκήκα ηεο Γεσγξαθίαο, είηε ην ηκήκα ηεο Ηζηνξίαο ή ηεο Ηζηνξίαο ηεο Δπηζηήκεο ρξεζηκνπνηψληαο ηηο ηθαλφηεηεο, ηηο ηερληθέο θαη ηηο ηδέεο ηεο ηζηνξίαο ηεο επηζηήκεο έρνπλ απνθαιχςεη 5

6 πνιιά γηα ηα δηάθνξα είδε ηεο γεσγξαθίαο ζε δηαθνξεηηθά ηζηνξηθά θαη εζληθά πιαίζηα. Πιένλ δηαζέηνπκε ζεκαληηθή γλψζε ηζηνξηθήο έξεπλαο πνπ αθνξά ηελ εμέιημε ηεο γεσγξαθίαο ζηα παλεπηζηήκηα, ζηα ζρνιεία θαη ζηα επξχηεξα πνιηηηζηηθά θαη πνιηηηθά πεδία. ΠΡΩΣΟ ΚΔΦΑΛΑΗΟ Ζ γεσγξαθία είλαη ε κειέηε ησλ ηφπσλ θαη ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ θαη ησλ ρψξσλ πνπ ηνπο πεξηβάιιεη. Οη γεσγξάθνη κειεηνχλ ηφζν ηηο θπζηθέο ηδηφηεηεο ηεο επηθάλεηαο ηεο Γεο φζν θαη ηηο αλζξψπηλεο θνηλσλίεο πνπ εμαπιψλνληαη ζε απηήλ. Δπίζεο εμεηάδνπλ πσο ε αλζξψπηλε θνπιηνχξα αιιειεπηδξά κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη ηνλ αληίθηππν πνπ έρνπλ ζηνπο αλζξψπνπο νη δηάθνξεο ηνπνζεζίεο. Ζ γεσγξαθία πξνζπαζεί λα θαηαιάβεη πνπ βξίζθνληαη ηα πξάγκαηα, γηαηί βξίζθνληαη εθεί θαη πσο εμειίζζνληαη θαη κεηαβάιινληαη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. 1.1 ΗΣΟΡΗΚΖ ΑΝΑΓΡΟΜΖ Ο φξνο γεσγξαθία πξνέξρεηαη απφ ηνπο αξραίνπο Έιιελεο, νη νπνίνη ρξεηάδνληαλ κηα ιέμε γηα λα πεξηγξάςνπλ ηα γξαπηά θαη ηνπο ράξηεο πνπ ηνπο βνεζνχζαλ λα αληηιεθζνχλ ηνλ θφζκν ζηνλ νπνίν δνχζαλ. Οη Έιιελεο ρξεζηκνπνηψληαο ηελ γεσγξαθία αλέπηπμαλ έλα είδνο θαηαλφεζεο γηα ην πνπ βξηζθφηαλ ε παηξίδα ηνπο ζε ζρέζε κε άιια κέξε, πσο ήηαλ θαη πσο κνηξάδνληαλ νη άλζξσπνη θαη ηα πεξηβάιινληα. Απηέο νη αλεζπρίεο απνηεινχζαλ θαη απνηεινχλ ηνλ θεληξηθφ ππξήλα ηεο γεσγξαθίαο. Φπζηθά νη Έιιελεο δελ ήηαλ νη κφλνη πνπ ελδηαθέξνληαλ γηα ηελ γεσγξαθία. Καζφιε ηε δηάξθεηα ηεο Ηζηνξίαο ππήξμαλ ιανί πνπ ήζειαλ λα θαηαιάβνπλ θάηη ζρεηηθφ γηα ηε ζέζε ηνπο ζηνλ θφζκν, γηα ηνπο αλζξψπνπο θαη γηα ην πεξηβάιινλ γχξσ ηνπο. Πξάγκαηη είλαη πνιχ πηζαλφλ ε ραξηνγξάθεζε λα πξνυπήξμε ηεο γξαθήο ζε πνιιέο πεξηνρέο. Οη αξραίνη Έιιελεο γεσγξάθνη φκσο ήηαλ εθείλνη πνπ είραλ ηελ κεγαιχηεξε επίδξαζε. Γεκηνχξγεζαλ ιεπηνκεξείο ράξηεο ησλ πεξηνρψλ εληφο θαη εθηφο Διιάδνο ζπκπεξηιακβάλνληαο θαη ηκήκαηα ηεο Δπξψπεο, ηεο Αθξηθήο θαη ηεο Αζίαο. 6

7 1.2 ΑΡΥΑΗΟΗ ΔΛΛΖΝΔ ΓΔΩΓΡΑΦΟΗ ηελ αξραία Διιάδα ππήξραλ δπν είδε γεσγξαθηθψλ κειεηψλ: ε καζεκαηηθή θαη ε ινγνηερληθή. Δίλαη θνηλφ πηζηεχσ πσο ν κεξνο ήηαλ ν «παηέξαο ηεο γεσγξαθίαο» θαζψο ήηαλ εθείλνο πνπ έζεζε ηηο βάζεηο ηεο ινγνηερληθήο κειέηεο ηεο γεσγξαθίαο κέζσ ηεο Ηιηάδαο θαη ηεο Οδχζζεηαο. Πεξηέγξαςε ηνπο ηέζζεξηο αλέκνπο πνπ έξρνληαη απφ δηαθνξεηηθέο θαηεπζχλζεηο θαη ηνπο νλφκαζε Βνξέαο ( Βφξεηνο άλεκνο), Νφηνο ( Νφηηνο άλεκνο), Δχξνο ( Αλαηνιηθφο άλεκνο) θαη Εέθπξνο( δπηηθφο άλεκνο). Ο Θαιήο ήηαλ ν πξψηνο Έιιελαο θηιφζνθνο πνπ αζρνιήζεθε κε ηηο βαζηθέο ζεσξίεο ηεο γεσκεηξίαο θαη ν πξψηνο πνπ άξρηζε ηε κέηξεζε ηεο γεο, πνπ ζεσξνχζε πσο ήηαλ έλαο δίζθνο πνπ επέπιεε ζην λεξφ θαη ηεο ηνπνζεζίαο ησλ πξαγκάησλ ζηελ επηθάλεηά ηεο. Έηζη ν Θαιήο φρη κφλν έζεζε ηα ζεκέιηα ηεο καζεκαηηθήο κειέηεο ηεο γεσγξαθίαο αιιά θαη ηεο εκπεηξηθήο κειέηεο. Γειαδή κηα εμήγεζε κπνξεί λα ειεγρζεί κε επηηφπηεο παξαηεξήζεηο θαη κεηξήζεηο. Ο Αλαμίκαλδξνο ν Μηιήζηνο( π.υ) ζεσξείηαη πσο εηζήγαγε γηα πξψηε θνξά ηε ρξήζε ηνπ Γλψκνλα(εηθ.1), έλα φξγαλν απφ ηνπο Βαβπισλίνπο Δηθ.1 Ο Γλψκνλαο ηνπ Αλαμίκαλδξνπ 7

8 ζηελ Αξραία Διιάδα. Ο Γλψκνλαο ήηαλ έλαο θχιηλδξνο ηνπνζεηεκέλνο θάζεηα ζε κηα επίπεδε επηθάλεηα πάλσ ζηελ νπνία κπνξνχζε λα κεηξεζεί ε ζέζε ηνπ Ήιηνπ θαη ησλ άιισλ νπξάλησλ ζσκάησλ αλάινγα κε ηε θαηεχζπλζε ηεο ζθηάο ηνπ θπιίλδξνπ. Θεσξείηαη επίζεο πσο δεκηνχξγεζε έλαλ παγθφζκην ράξηε ζε θιίκαθα. Απηφο ν ράξηεο βαζίδεηαη ζε πιεξνθνξίεο πνπ είραλ ζπγθεληξψζεη νη νπκέξηνη. Δίλαη πνιχ ελδηαθέξνλ ην γεγνλφο πσο απηφο ν ράξηεο δείρλεη ηε γε λα πεξηβάιιεηαη απφ λεξφ.(εηθ.2) Δηθ.2 Ο ράξηεο ηνπ θφζκνπ ζχκθσλα κε ηνλ Αλαμίκαλδξν. Αλ ν Θαιήο θαη ν Αλαμίκαλδξνο έδσζαλ ην έλαπζκα γηα ηελ καζεκαηηθή κειέηε ηεο γεσγξαθίαο, ηφηε ν Δθαηαίνο έδσζε ην έλαπζκα γηα ηε ινγνηερληθή κειέηε. Ο Δθαηαίνο ( π.υ) ήηαλ έλαο Έιιελαο ιφγηνο ηνπ 6 νπ αη κε θαηαγσγή απφ ηελ Μίιεην, ην θέληξν ηεο κάζεζεο εθείλε ηελ επνρή. Ήηαλ έλαο πξσηνπφξνο ιφγηνο θαη έλαο απφ ηνπο πξψηνπο ζπγγξαθείο ηεο ειιεληθήο πξφδαο. Ήηαλ ν πξψηνο πνπ ηαμηλφκεζε ηηο πιεξνθνξίεο γηα ηνλ ηφηε γλσζηφ θφζκν θαη ηηο έθεξε ζηε Μίιεην. Σν έξγν ηνπ είλαη γλσζηφ σο «Γεο Πεξηήγεζηο» θαη απνηειεί ηελ πξψηε ζπζηεκαηηθή πεξηγξαθή ηνπ ηφηε γλσζηνχ θφζκνπ. Ο Δθαηαίνο ρψξηζε ην έξγν ηνπ ζε δχν θνκκάηηα: ζην πξψην θνκκάηη φπνπ αζρνιείηαη κε ηηο γεσγξαθηθέο πιεξνθνξίεο 8

9 ζρεηηθά κε ηελ Δπξψπε θαη ζην δεχηεξν θνκκάηη φπνπ αζρνιείηαη κε ηελ Ληβχε. Απηφ ην έξγν απνηειεί έλα κείγκα ινγνηερληθήο παξάδνζεο θαη ηνπνγξαθηθήονηθνινγηθήο παξάδνζεο. Ο Δθαηαίνο έδσζε γηα πξψηε θνξά δπν πξνζεγγίζεηο γηα ηελ κειέηε ηεο γεσγξαθίαο: α) ηε λνκνζεηηθή θαη β) ηελ πεξηγξαθηθή. Ο Δθαηαίνο δεκηνχξγεζε έλαλ παγθφζκην ράξηε πνπ βαζηδφηαλ θπξίσο ζηνλ ράξηε ηνπ Αλαμίκαλδξνπ. Ο Δθαηαίνο απιά ηνλ ηξνπνπνίεζε. Σνλ ρψξηζε ζε δπν ηκήκαηα ηξαβψληαο κηα γξακκή πνπ πεξλνχζε απφ ηνλ Διιήζπνλην, ηελ Καζπία ζάιαζζα θαη ηα βνπλά ηνπ Καπθάζνπ.( εηθ.3) Δηθ.3 Ο ράξηεο ηνπ θφζκνπ ζχκθσλα κε ηνλ Δθαηαίν Ο Ζξφδνηνο ήηαλ έλαο εμέρσλ ιφγηνο ηνπ 5 νπ αη π.ρ. Γελ ζα ήηαλ ππεξβνιηθφ λα πνχκε πσο ν Ζξφδνηνο ήηαλ ν παηέξαο ηεο ηζηνξίαο. Θεσξείηαη φηη απηφο είρε ηελ άπνςε πσο ε ηζηνξία πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη γεσγξαθηθά θαη ε γεσγξαθία πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη ηζηνξηθά. Αλαγλσξίδεηαη επίζεο σο παηέξαο ηεο εζλνγξαθίαο θαζψο παξνπζίαδε κε εμαηξεηηθή δσληάληα ηεο ζπλήζεηεο ησλ αλζξψπσλ πνπ ήηαλ άγλσζηνη ζηνπο Έιιελεο. Σα έξγα ηνπ βαζίδνληαλ ζηηο παξαηεξήζεηο πνπ ν ίδηνο είρε θάλεη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηαμηδηψλ ηνπ. Γελ ζα ήηαλ ππεξβνιή λα πνχκε πσο ζπλέβαιιε ζεκαληηθά ηφζν ζηε θπζηθή φζν θαη ζηελ αλζξψπηλε γεσγξαθία. Ήηαλ εθείλνο πνπ γηα πξψηε θνξά δηαηχπσζε ηελ άπνςε πσο νη άλεκνη θηλνχληαη απφ ηνπο θξχνπο ζε δεζηνχο ηφπνπο. Πξνζπάζεζε επίζεο λα κεηξήζεη ηελ ειηθία ηεο γεο κε 9

10 βάζε ην ξπζκφ θαζίδεζεο θαη θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα πσο ήηαλ 440 εθαηνκκχξηα ρξφληα. Ο Πιάησλαο( π.Υ ) θαη ν Αξηζηνηέιεο ( π.υ) είραλ επίζεο ζεκαληηθή ζπλεηζθνξά ζην ηνκέα ηεο Γεσγξαθίαο. Ο Πιάησλαο ζεσξείηαη ν πξψηνο πνπ πηνζέηεζε ηελ άπνςε πσο ε γε είλαη ζηξνγγπιή θαη βξίζθεηαη ζην θέληξν ηνπ ζχκπαληνο θαζψο άιια νπξάληα ζψκαηα θηλνχληαη γχξσ απφ απηή ζε θπθιηθή ηξνρηά. Ο Αξηζηνηέιεο ζπκθψλεζε κε ηελ άπνςε ηνπ Πιάησλα πσο ε γε είλαη ζθαηξηθή θαη πξνρψξεζε έλα βήκα παξαπάλσ ςάρλνληαο κηα εμήγεζε ζην γηαηί είλαη ζθαηξηθή. πλείζθεξε επίζεο ζηνλ θιάδν ηεο αλζξσπνγεσγξαθίαο φηαλ κίιεζε γηα ηηο δηαθνξνπνηήζεηο ζηελ θαηνηθεζηκφηεηα ζηελ επηθάλεηα ηεο γεο αλάινγα κε ην γεσγξαθηθφ πιάηνο. Πίζηεπε πσο νη πεξηνρέο πνπ ήηαλ πην θνληά ζηνλ Ηζεκεξηλφ φπσο θαη απηέο πνπ ήηαλ πην καθξηά απφ απηφλ ήηαλ αθαηνίθεηεο θαη φηη νη άλζξσπνη δνχζαλ ζηελ δψλε πνπ βξηζθφηαλ κεηαμχ απηψλ ησλ δπν πεξηνρψλ. Ο Δξαηνζζέλεο ζεσξείηαη ν «παηέξαο ηεο Γεσγξαθίαο» θαζψο είλαη απηφο πνπ θαζηέξσζε ηνλ φξν γεσγξαθία θαη απηφο έδσζε ηνλ νξηζκφ ηεο σο «ε κειέηε ηεο γεο ζαλ θαηνηθία ηνπ αλζξψπνπ». Αλαθέξεηαη απφ ηνλ Κιενκήδε ζην Περί ηης κσκλικής ηοσ κινήζεως ηων οσρανίων ζωμάηων φηη γχξσ ζην 240 π.υ ππνιφγηζε ηελ πεξηθέξεηα ηεο Γεο ρξεζηκνπνηψληαο ην χςνο ηνπ Ζιίνπ θαηά ην ζεξηλφ ειηνζηάζην ζε δχν δηαθνξεηηθά γεσγξαθηθά ζεκεία, πνπ φκσο βξίζθνληαλ ζηνλ ίδην (πεξίπνπ) κεζεκβξηλφ: θνληά ζηελ Αιεμάλδξεηα θαη ζηε λήζν Διεθαληίλε -φπνπ ν Ήιηνο ήηαλ ζην δελίζ ηνπ νπξαλνχ- θνληά ζηε πήλε (ζεκεξηλφ Αζνπάλ, Αίγππηνο). Ο Δξαηνζζέλεο ππνιφγηζε ηελ πεξηθέξεηα ηεο Γεο ζε ζηάδηα. Γελ μέξνπκε φκσο ηελ αθξίβεηα ηεο κέηξεζεο, θαζψο δελ μέξνπκε πνην είδνο ζηαδίνπ ρξεζηκνπνίεζε. Αλ ρξεζηκνπνίεζε ην αηηηθφ ζηάδην (184,98κ.), ηφηε ππνιφγηζε ηελ πεξηθέξεηα ζε ρηιηφκεηξα. Αλ ρξεζηκνπνίεζε ην νδνηπνξηθφ ζηάδην (157,50 κέηξα), ηφηε ηελ ππνιφγηζε ζε ρικ, πνπ είλαη αξθεηά θαιφο ππνινγηζκφο, κε δεδνκέλν φηη ζήκεξα ππνινγίδεηαη ζε ,86ρικ, ελψ ζηε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε είρε νξηζηεί λα είλαη ρικ. Γηα ηελ κέηξεζε ρξεζηκνπνίεζε ην ζεψξεκα ηνπ Θαιή: φηαλ δπν παξάιιειεο γξακκέο ηέκλνληαη δηαγψληα απφ κηα επζεία, νη απέλαληη γσλίεο είλαη ίζεο( εηθ. 4) 10

11 Δηθ.4 Τπνινγηζκφο ηεο πεξηθέξεηαο ηεο γεο απφ ηνλ Δξαηνζζέλε. Ήηαλ ν πξψηνο πνπ ππνζηήξημε φηη ε Γε είλαη κηα ζθαίξα πνπ βξίζθεηαη ζην θέληξν ηνπ χκπαληνο, ην νπνίν πεξηζηξέθεηαη κε ζπρλφηεηα εηθνζηηεζζάξσλ σξψλ. Δπηλφεζε επίζεο ην ζχζηεκα ησλ γεσγξαθηθψλ παξαιιήισλ θαη κέηξεζε δηαθνξεηηθά κήθε θαη πιάηε θαη δεκηνχξγεζε έλαλ παγθφζκην ράξηε( εηθ.5). Γηαηχπσζε ηελ ππφζεζε φηη είλαη δπλαηφ λα ηαμηδέςνπκε θαηά κήθνο κηαο γεσγξαθηθήο παξάιιεινπ μεθηλψληαο απφ ηελ Ηβεξία θαη λα θηάζνπκε έσο ηελ Ηλδία, δηαπιένληαο ηνλ Αηιαληηθφ Ωθεαλφ. Ο ηξάβσλ, πνπ δηέζσζε θαη καο κεηέθεξε ηελ ζεσξία απηή, πξνζέζεζε κάιηζηα, φηη ζην ηαμίδη απηφ ίζσο λα ζπλαληνχζακε λέα άγλσζηα κέξε μεξάο. Δηθ.5 Ο παγθφζκηνο ράξηεο ηνπ Δξαηνζζέλε. Ο ηξάβσλ, Έιιελαο ιφγηνο θαη ηαμηδεπηήο είρε επεξεαζηεί πνιχ απφ ηνλ κεξν, ηνλ Δθαηαίν θαη ηνλ Αξηζηνηέιε( Adhikari, 2010). Ζ κεγαιχηεξε ζπλεηζθνξά ηνπ ζην πεδίν ηεο γεσγξαθίαο ήηαλ ην κλεκεηψδεο έξγν «Γεσγξαθηθά» ην νπνίν 11

12 απνηειείην απφ 17 ηφκνπο θαη ήηαλ ε ζπιινγή ησλ γξαπηψλ ησλ πξνθαηφρσλ ηνπ. Απφ ηνπο 17 απηνχο ηφκνπο, νη 8 είλαη γηα ηελ Δπξψπε, νη 6 είλαη γηα ηελ Αζία θαη ν 1 είλαη γηα ηελ Αθξηθή( Αίγππηνο θαη Αηζηνπία). Οη δπν πξψηνη ηφκνη είλαη αθηεξσκέλνη ζηελ ηζηνξηθή αλαζθφπεζε ηεο εμέιημεο ηεο γεσγξαθίαο απφ ηελ επνρή ηνπ Οκήξνπ. 1.3 ΡΩΜΑΗΟΗ ΓΔΩΓΡΑΦΟΗ Ζ γεσγξαθηθή κειέηε ζηελ αξραία επνρή ζα ήηαλ εκηηειήο ρσξίο ηηο πξνφδνπο πνπ έγηλαλ ζηελ Ρσκατθή Απηνθξαηνξία. Παξφιν πνπ νη Ρσκαίνη δελ ζπλέβαιαλ ζε ηέηνην βαζκφ ψζηε λα ζπγθξηζνχλ κε ηνπο Έιιελεο, ηα γξαπηά θαη ε ζπκβνιή ηνπ Πηνιεκαίνπ δελ κπνξεί λα παξαβιεθηεί. Αλαβίσζε ηελ καζεκαηηθή παξάδνζε ηνπ Θαιή πνπ είρε πξν πνιινχ μεραζηεί. Γηα απηφλ ε γεσγξαθία ήηαλ κηα επηζηήκεο ηεο ηέρλεο ηεο ραξηνγξάθεζεο. Γαλείζηεθε απηή ηελ άπνςε απφ ηα έξγα ησλ αξραίσλ Διιήλσλ εηδηθά ηνπ Αξηζηνηέιε κε ηνλ νπνίν ζπκθσλνχζε πσο ε Γε είλαη ζθαηξηθή, βξίζθεηαη ζην θέληξν ηνπ ζχκπαληνο, είλαη ζηάζηκε θαη ηα νπξάληα ζψκαηα θηλνχληαη γχξσ ηεο ζε θπθιηθή ηξνρηά. Μηα άιιε ζεκαληηθή ζπλεηζθνξά ηνπ Πηνιεκαίνπ ήηαλ ζηνλ ηνκέα ηεο ραξηνγξάθεζεο. Βειηίσζε θαη ηξνπνπνίεζε πξνεγνχκελνπο ράξηεο ελψ ζε απηφλ νθείιεηαη ε ηππνπνίεζε λα νλνκάδεηαη ην πάλσ κέξνο Βνξάο θ.ν.θ ( εηθ.6) Δηθ.6 Ο παγθφζκηνο ράξηεο ηνπ Πηνιεκαίνπ. 12

13 1.4 ΜΔΑΗΩΝΑ Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ Μεζαίσλα ε Γεσγξαθία δελ πξνθαινχζε πιένλ κεγάιν επηζηεκνληθφ ελδηαθέξνλ ζηελ Δπξψπε. ζε πξφνδνο ζεκεηψζεθε ζηνλ ηνκέα ηεο γεσγξαθίαο πξνήιζε θπξίσο απφ επηζηήκνλεο ηνπ Ηζιακηθνχ θφζκνπ, θπξίσο ζηελ Αξαβηθή ρεξζφλεζν θαη Βφξεηα Αθξηθή. Οη γεσγξάθνη ηνπ ρξπζνχ Ηζιακηθνχ αηψλα δεκηνχξγεζαλ ηνλ πξψην νξζνγψλην παγθφζκην ράξηε ελψ Ηζιακηζηέο ιφγηνη εθήξκνζαλ ηελ κειέηε ηνπο ζε αλζξψπνπο θαη ηφπνπο θαη ζηελ γεσξγία νξίδνληαο πνηα θπηά θαη δψα ήηαλ θαηάιιεια κε βάζε ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν. Δθηφο απφ ηηο πξνφδνπο πνπ ζεκεηψζεθαλ ζηελ Μέζε Αλαηνιή θαη ε θηλέδηθε Απηνθξαηνξία ζηελ Αζία ζπλέβαιε θαζνξηζηηθά ζηελ γεσγξαθία. Μέρξη πεξίπνπ ην 1500, ε Κίλα ήηαλ ν πην αλεπηπγκέλνο πνιηηηζκφο ζηε Γε. Οη Κηλέδνη είραλ πξννδεχζεη ζεκαληηθά θπξίσο ζην πεδίν ηεο αζηξνλνκίαο ελψ γχξσ ζην 1000 είραλ ζεκεηψζεη κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο πξνφδνπο ζηελ ηζηνξία ηεο γεσγξαθίαο. Ήηαλ νη πξψηνη πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ ππμίδα. ηηο αξρέο ηνπ 1400 ν εμεξεπλεηήο Cheg Ho πξαγκαηνπνίεζε επηά ηαμίδηα ζηηο πεξηνρέο πνπ ζπλφξεπαλ κε ηελ θηλέδηθε ζάιαζζα θαη ηνλ Ηλδηθφ σθεαλφ ζηαζεξνπνηψληαο ηελ θπξηαξρία ηεο Κίλαο ζηελ λνηηναλαηνιηθή Αζία. 1.5 Ζ ΔΠΟΥΖ ΣΩΝ ΔΞΔΡΔΤΝΖΔΩΝ Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ 13 νπ αη. ηα ηαμίδηα ηνπ Ηηαινχ εμεξεπλεηή Μάξθν Πφιν ππήξμαλ πεγή γλψζεο γηα ηνπο Δπξσπαίνπο. Υάξε ζε απηά ηα ηαμίδηα νη Δπξσπαίνη έκαζαλ γηα ηα πινχηε ηεο Κίλαο. Ζ πεξηέξγεηα θαη ε επηζπκία λα έρνπλ ζπλαιιαγέο κε ηηο πινχζηεο θνπιηνχξεο ηεο Αζίαο ππήξμαλ ην θίλεηξν θαη αλαλέσζαλ ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ πεξαηηέξσ εμεξεχλεζε ηνπ θφζκνπ. Ζ πεξίνδνο κεηαμχ ηνπ 15 νπ θαη 17 νπ αη είλαη γλσζηή ζηε Γχζε σο ε επνρή ησλ εμεξεπλήζεσλ. Ζ απαξρή ησλ εμεξεπλήζεσλ ζήκαλε θαη ηελ αξρή ηεο αλαλεσκέλεο δεκνθηιίαο ηεο γεσγξαθίαο ζηελ Δπξψπε. Ζ εθεχξεζε ηεο ηππνγξαθίαο ζηα κέζα ηνπ 1400 ζπλέβαιε ζεκαληηθά ζην λα εμαπισζεί ε γεσγξαθηθή γλψζε θαζψο βνήζεζε ζην λα γίλνπλ δηαζέζηκνη ράξηεο αιιά θαη πιεξνθνξίεο πνπ κέρξη ηφηε ήηαλ ην πξνλφκην ησλ 13

14 ιίγσλ. Οη βειηηψζεηο πνπ έγηλαλ ζηελ θαηαζθεπή ησλ πινίσλ θαη ζηελ λαπζηπινΐα δηεπθφιπλαλ αθφκα πεξηζζφηεξν ηηο εμεξεπλήζεηο βειηηψλνληαο ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηελ αθξίβεηα ησλ ραξηψλ θαη ησλ γεσγξαθηθψλ πιεξνθνξηψλ. Ζ επξχηεξε γεσγξαθηθή θαηαλφεζε επέηξεςε ζηηο επξσπατθέο δπλάκεηο λα επεθηείλνπλ ηελ παγθφζκηα επηξξνή ηνπο. Καηά ηελ δηάξθεηα ηεο επνρήο ησλ εμεξεπλήζεσλ, ηα επξσπατθά θξάηε εγθαζίδξπζαλ παξνηθίεο ζε φινλ ηνλ θφζκν. Οη βειηηψζεηο ζηηο κεηαθνξέο, ζηελ επηθνηλσλία θαη ζηελ λαπηηθή ηερλνινγία επέηξεςε ζε ρψξεο φπσο ην Ζλσκέλν Βαζίιεην λα θπβεξλνχλ θαη λα ειέγρνπλ κε επηηπρία παξνηθίεο πνπ βξίζθνληαλ ζηελ Ακεξηθή, ζηελ Αζία, ζηελ Απζηξαιία θαη ζηελ Αθξηθή. Ωζηφζν, ε γεσγξαθία δελ ήηαλ απιά έλαο ηνκέαο πνπ βνήζεζε θαη ζηελ νπζία έθαλε πξαγκαηηθφηεηα ηελ απνηθηνθξαηία αιιά βνήζεζε θαη ηνπο αλζξψπνπο λα αληηιεθζνχλ πεξηζζφηεξα πξάγκαηα θαη ζηελ ηειηθή λα θαηαιάβνπλ ηνλ πιαλήηε ζηνλ νπνίν δνπλ. Γελ απνηειεί ινηπφλ έθπιεμε ην γεγνλφο πσο ε γεσγξαθία απνηέιεζε ζεκαληηθφ αληηθείκελν κειέηεο ηφζν ζηα ζρνιεία φζν θαη ζηα παλεπηζηήκηα. Ζ γεσγξαθία έγηλε επίζεο ζεκαληηθφ θνκκάηη άιισλ αθαδεκατθψλ ηνκέσλ φπσο ηεο ρεκείαο, ησλ νηθνλνκηθψλ θαη ηεο θηινζνθίαο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα θάζε αθαδεκατθφ κάζεκα έρεη θάπνηα γεσγξαθηθή ζρέζε. Οη ρεκηθνί γηα παξάδεηγκα κειεηνχλ πνπ κπνξεί λα βξεζνχλ δηάθνξα ρεκηθά ζηνηρεία φπσο ν ρξπζφο θαη ην αζήκη. Οη νηθνλνκνιφγνη εμεηάδνπλ πνηεο ρψξεο θάλνπλ ζπλαιιαγέο κεηαμχ ηνπο θαη ηη πξντφληα αληαιιάζζνπλ ελψ νη θηιφζνθνη αλαιχνπλ ηελ επζχλε πνπ πξέπεη λα αλαιάβνπλ νη άλζξσπνη γηα λα θξνληίζνπλ αιιά θαη λα πξνζηαηεχζνπλ ηε γε. 1.6 Ζ ΖΜΑΗΑ ΣΖ ΓΔΩΓΡΑΦΗΑ Οξηζκέλνη άλζξσπνη δπζθνιεχνληαη λα αληηιεθζνχλ ην πεδίν πνπ θαιχπηεη ν ηνκέαο ηεο γεσγξαθίαο θαη απηφ επεηδή, ζε αληίζεζε κε άιινπο ηνκείο, ε γεσγξαθία δελ νξίδεηαη απφ έλα ζπγθεθξηκέλν αληηθείκελν κειέηεο. Αληίζεηα, ε γεσγξαθία αζρνιείηαη κε πνιιά δηαθνξεηηθά αληηθείκελα-ηνπο αλζξψπνπο, ηνλ πνιηηηζκφ, ηελ πνιηηηθή, ηα θπηά, ηελ κνξθνινγία ηνπ εδάθνπο θαη πνιιά αθφκα. Απηφ πνπ 14

15 δηαρσξίδεη ηελ γεσγξαθία θαη ηελ θάλεη λα μερσξίδεη είλαη ην γεγνλφο πσο πξνζεγγίδεη ην θάζε αληηθείκελν κε έλαλ ζπγθεθξηκέλν ηξφπν, κε κηα ζπγθεθξηκέλε νπηηθή γσλία. Ζ γεσγξαθία θάλεη εξσηήζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ ρψξν-πσο θαη γηαηί ηα αληηθείκελα έρνπλ δηακνηξαζηεί ή ηνπνζεηεζεί κε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν ζηελ επηθάλεηα ηεο γεο. Δμεηάζεη απηνχ ηνπ είδνπο ηηο θαηαηάμεηο θαη ηνπνζεηήζεηο απφ πνιιέο δηαθνξεηηθέο ζθνπηέο. Δπίζεο θάλεη εξσηήζεηο ζρεηηθά κε ην πψο ε αιιειεπίδξαζε ησλ αλζξψπσλ θαη ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο ζηελ επηθάλεηα ηεο γεο δηακνξθψλνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θφζκνπ ζηνλ νπνίν δνχκε. Ζ γεσγξαθία πξνζπαζεί λα θαηαιάβεη πνπ βξίζθνληαη ηα πξάγκαηα θαη γηαηί είλαη παξφληα ζε ζπγθεθξηκέλεο ηνπνζεζίεο, πσο ηα αληηθείκελα πνπ βξίζθνληαη ζηνλ ίδην ή ζε απνκαθξπζκέλν ρψξν επεξεάδνπλ ην έλα ην άιιν κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. Σέινο, ε γεσγξαθία πξνζπαζεί λα θαηαιάβεη πσο ηα κέξε θαη νη άλζξσπνη πνπ δνπλ ζε απηά εμειίζζνληαη θαη κεηαβάιινληαη κε ζπγθεθξηκέλνπο ηξφπνπο. Απηέο νη εξσηήζεηο απνηεινχλ ηνλ ππξήλα ηεο γεσγξαθηθήο αληίιεςεο. Ζ εμεξεχλεζε πάληα απνηεινχζε ζεκαληηθφ θνκκάηη ηεο γεσγξαθίαο. κσο πιένλ εμεξεχλεζε δελ ζεκαίλεη απιά πεγαίλσ ζε ηφπνπο πνπ δελ έρσ μαλαπάεη. εκαίλεη απφ ηε κηα πιεπξά θαηαγξάθσ θαη πξνζπαζψ λα εμεγήζσ ηηο δηαθνξνπνηήζεηο πνπ ππάξρνπλ ζηελ επηθάλεηα ηεο γεο θαη απφ ηελ άιιε πξνζπαζψ λα αληηιεθζψ ηε ζεκαζία απηψλ ησλ δηαθνξνπνηήζεσλ γηα ην κέιινλ. Ζ αξραία πξαθηηθή ηεο ρξήζεο ραξηψλ παίδεη αθφκα ζεκαληηθφ ξφιν ζε απηνχ ηνπ είδνπο ηελ εμεξεχλεζε αιιά ε εμεξεχλεζε κπνξεί λα γίλεη είηε κε ηελ ρξήζε εηθφλσλ απφ ηνπο δνξπθφξνπο είηε κε ηελ ζπιινγή πιεξνθνξηψλ απφ δηάθνξεο ζπλεληεχμεηο. Αλαθαιχςεηο κπνξεί λα γίλνπλ ρξεζηκνπνηψληαο ππνινγηζηέο γηα λα ραξηνγξαθήζνπκε θαη λα αλαιχζνπκε ηε ζρέζε κεηαμχ ησλ πξαγκάησλ ζηνλ γεσγξαθηθφ ρψξν ή ελψλνληαο ηηο πνιιαπιέο δπλάκεηο θνληηλέο θαη καθξηλέο πνπ δηακνξθψλνπλ ηνλ ηξφπν πνπ κεηαβάιιεηαη θάζε ηφπνο. Ζ εθαξκνγή ηεο γεσγξαθηθήο πξννπηηθήο δείρλεη πσο ε γεσγξαθία δελ αζρνιείηαη κφλν κε ην πνπ βξίζθνληαη ηα πξάγκαηα αιιά θαη κε ην γηαηί εθεί-έλαο ζχληνκνο αιιά εμαηξεηηθά ρξήζηκνο νξηζκφο ηνπ ζεκείνπ πνπ επηθεληξψλεηαη ε γεσγξαθία. Σα απνηειέζκαηα πνπ πξνήιζαλ απφ ηελ γεσγξαθηθή έξεπλα απνδεηθλχνπλ πφζν ζεκαληηθέο είλαη νη εξσηήζεηο ηνπ ηχπνπ γηαηί εθεί. Γηα παξάδεηγκα, νη γεσγξαθηθέο 15

16 κειέηεο πνπ ζπλέθξηλαλ ηα θπζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ επείξσλ θαη ζηηο δπν πιεπξέο ηνπ Αηιαληηθνχ σθεαλνχ δηακφξθσζαλ ηελ άπνςε πσο ε επηθάλεηα ηεο γεο απνηειείηαη απφ κεγάιεο θηλνχκελεο πιάθεο-ηηο ηεθηνληθέο. Οη κειέηεο πάλσ ζηελ γεσγξαθηθή θαηαλνκή ησλ αλζξψπσλ έδεημαλ πσο νη νηθνλνκηθέο δπλάκεηο θαη νη ηξφπνη κεηαθνξάο επεξεάδνπλ ηελ ηνπνζεζία ησλ πφιεσλ. Γηα παξάδεηγκα, ε γεσγξαθηθή αλάιπζε έδεημε ηνλ ζεκαληηθφ ξφιν πνπ δηαδξακάηηζε ν δηαπνιηηεηαθφο απηνθηλεηφδξνκνο ζηελ Ακεξηθή θαη ε αχμεζε ζηνλ αξηζκφ ησλ ηδηνθηεηψλ απηνθηλήησλ ζηελ άλζηζε ηεο Ακεξηθαληθήο πεξηθέξεηαο κεηά ηνλ δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν. Ζ γεσγξαθηθή νπηηθή βνήζεζε ζην λα γίλεη αληηιεπηφ πνπ κεηαθφκηδαλ νη Ακεξηθάλνη, γηαηί κεηαθφκηδαλ εθεί θαη πσο ν λένο ηφπνο θαηνηθίαο επεξέαδε ηηο δσέο ηνπο, ηηο ζρέζεηο κε ηνπο άιινπο θαη ηελ αιιειεπίδξαζή ηνπο κε ην πεξηβάιινλ. Οη γεσγξαθηθέο αλαιχζεηο ηεο εμάπισζεο ησλ αζζελεηψλ έρνπλ δείμεη ηηο ζπλζήθεο πνπ επηηξέπνπλ ηελ αλάπηπμε θαη ηελ εμάπισζε ζπγθεθξηκέλσλ αζζελεηψλ. Ο ράξηεο ρνιέξαο ηνπ Dr John Snow απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα. ηαλ ην 1854 μέζπαζε ρνιέξα ζην Λνλδίλν ν Snow απεηθφληζε ζε ράξηε ηνλ αξηζκφ ησλ ζαλάησλ ζε θάζε ζπίηη(εηθ.7). Υξεζηκνπνηψληαο απηφλ ηνλ ράξηε, ν Snow θαηάθεξε λα βξεη ηελ πεγή ηεο αζζέλεηαο. Δπξφθεηην γηα κηα αληιία λεξνχ ζηελ γσλία ησλ δξφκσλ Broad θαη Cambridge. Ζ γεσγξαθηθή πξννπηηθή βνήζεζε ζην λα αλαγλσξηζηεί ε αηηία ηνπ πξνβιήκαηνο θαη επέηξεςε ζηνπο αλζξψπνπο λα απνθχγνπλ ηελ αζζέλεηα. 16

17 Δηθ 7 Ο ράξηεο ηνπ Snow Οη έξεπλεο πνπ αθνξνχλ ηνλ γεσγξαθηθφ αληίθηππν πνπ έρνπλ νη αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο έρνπλ αλαδείμεη ηνλ ξφιν πνπ δηαδξακαηίδνπλ νη άλζξσπνη ζηελ κεηακφξθσζε ηεο επηθάλεηαο ηεο γεο, θαλεξψλνληαο ην κέγεζνο απεηιψλ φπσο ε κφιπλζε ηνπ λεξνχ εμαηηίαο ησλ αλζξψπηλσλ απνβιήησλ. Γηα παξάδεηγκα, ε γεσγξαθηθή έξεπλα έρεη δείμεη πσο κηα κεγάιε κάδα κηθξψλ αληηθεηκέλσλ πνπ πιέεη ζηνλ Δηξεληθφ σθεαλφ έρεη πεξίπνπ ην κέγεζνο ηνπ Σέμαο. Απηά ηα παξαδείγκαηα ηεο δηαθνξεηηθήο ρξήζεο ηεο γεσγξαθηθήο πξννπηηθήο βνεζνχλ ζην λα εμεγήζνπκε γηαηί ε γεσγξαθηθή κειέηε θαη έξεπλα είλαη ηφζν ζεκαληηθέο θαζψο εξρφκαζηε αληηκέησπνη κε πνιιέο πξνθιήζεηο ηνπ 21 νπ αη φπσο ε κφιπλζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ε θηψρεηα, ε πείλα θαη νη πνιηηηθέο ή εζληθέο ζπγθξνχζεηο. ΓΔΤΣΔΡΟ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2. ΟΗ ΓΗΑΚΡΗΔΗ ΣΖ ΓΔΩΓΡΑΦΗΑ Αλάινγα κε ηελ αξρή πνπ ρξεζηκνπνηεί ε Γεσγξαθία γηα ηελ ηαμηλφκεζε ησλ γεσγξαθηθψλ θαηλνκέλσλ θαη θαηαζηάζεσλ δηαηξείηαη ζε δπν θχξηνπο θιάδνπο. Α) ηελ εηδηθή Γεσγξαθία ή Υσξνινγία ή Πεξηνρηθή Γεσγξαθία, θαη β) ζηε Γεληθή Γεσγξαθία. Α. Ζ Διδική Γεωγραφία εμεηάδεη κεκνλσκέλα ηκήκαηα ηεο γήηλεο επηθάλεηαο ζε ζρέζε κε φια ηα γεσγξαθηθά θαηλφκελα. Γειαδή ιακβάλεη ππφςε ηφζν ηα θπζηθά θαηλφκελα, φζν θαη ηα αλζξψπηλα δεκηνπξγήκαηα πνπ έρνπλ θάπνηα γεσγξαθηθή ζρέζε θαη εμεηάδεη ηε δνκή ηνπ γεσγξαθηθνχ ρψξνπ. Δίλαη ηδηνγξαθηθή επηζηήκε θαη ε ηδηαηηεξφηεηα ηνπ ρψξνπ έρεη κεγάιε ζεκαζία γηα απηή, π.ρ. Ζ Δηδηθή Γεσγξαθία ελδηαθέξεηαη γηα ηε ζηεππηθή δψλε, πνπ είλαη έλαο ηδηαίηεξνο θπζηθφο ρψξνο θαη 17

18 μερσξίδεη απφ άιιεο δψλεο ηεο επηθάλεηαο ηεο Γεο. Δλδηαθέξεηαη φκσο θαη γηα ηηο ρψξεο πνπ βξίζθνληαη ζ' απηήλ (Ηζξαήι, Σνπξθία θιπ.), πνπ είλαη απφιπηα θαζνξηζκέλα αλζξψπηλα δεκηνπξγήκαηα, ηα νπνία εκθαλίδνληαη κφλν κία θνξά ζηελ επηθάλεηα ηεο Γεο θαη ε χπαξμε ηνπο νθείιεηαη ζε κία εηδηθή ζχκπησζε θαη ζε κία ηζηνξηθν-πνιηηηθν-γεσγξαθηθή ηχρε. Β. Ζ Γενική Γεωγραφία εμεηάδεη ηα δηάθνξα κεκνλσκέλα γεσγξαθηθά θαηλφκελα πνπ ζπκβαίλνπλ ζηε «Γεψζθαηξα», ηα νκαδνπνηεί κε ηε βνήζεηα ηεο γεσγξαθηθήο ζχγθξηζεο θαη πξνζπαζεί λα απνθαιχςεη ηηο βαζηθέο θπζηθέο λνκηκφηεηεο ή ηηο θνηλσληθέο αηηίεο πνπ ηζρχνπλ γηα φιε ηελ επηθάλεηα ηεο Γεο. αλ παξάδεηγκα αλαθέξνπκε φηη νη λφκνη πνπ δηέπνπλ ην ζρεκαηηζκφ θαη ηελ εμέιημε ελφο πνηακνχ είλαη νη ίδηνη, αλεμάξηεηα απφ ηελ πεξηνρή ηεο Γεο πνπ βξίζθεηαη ν πνηακφο. Ζ Γεληθή Γεσγξαθία, δειαδή, επηδηψθεη λα θαζνξίζεη ηχπνπο θαη λα δηαηππψζεη λφκνπο θαη αδηαθνξεί γηα ηα ηπραία θαη κεκνλσκέλα γεγνλφηα. Κάζε ηκήκα ηεο γήηλεο επηθάλεηαο είλαη έλα ηφζν πνιχπινθν ζχζηεκα, ψζηε ζα πξέπεη λα εμεηάδεηαη απφ δηαθνξεηηθέο απφςεηο. Ζ Γεληθή Γεσγξαθία ζήκεξα έρεη δηαηξεζεί ζε κία ζεηξά απφ επηκέξνπο εηδηθνχο θιάδνπο γηα λα κπνξεί λα εμεηάδεη θάζε ηκήκα ηεο Γεο αλάινγα κε ην εθάζηνηε αληηθείκελν έξεπλαο, ην ζηφρν έξεπλαο θαη ηηο εθάζηνηε αηηηψδεηο ζρέζεηο. Σα αληηθείκελα ηα νπνία ππαθνχνπλ θαη βξίζθνληαη θάησ απφ ηε θπζηθή λνκνηέιεηα εμεηάδνληαη απφ ηε Μαζεκαηηθή θαη Φπζηθή Γεσγξαθία. Σα αληηθείκελα πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηνλ άλζξσπν, ηα δψα θαη ηα θπηά εμεηάδνληαη απφ ηε βηνγεσγξαθία. πσο αλαθέξακε ήδε, ε Γεληθή Γεσγξαθία δηαηξείηαη ζε ηξεηο κεγάινπο θιάδνπο, ηε Μαζεκαηηθή Γεσγξαθία, ηε Φπζηθή Γεσγξαθία θαη ηε Βηνγεσγξαθία. Κάζε έλαο απφ απηνχο ηνπο θιάδνπο δηαηξείηαη ζε επηκέξνπο θιάδνπο. 2.1 ΜΑΘΖΜΑΣΗΚΖ ΓΔΩΓΡΑΦΗΑ Ζ καζεκαηηθή γεσγξαθία έρεη σο αληηθείκελν κειέηεο ην ζρήκα θαη ην κέγεζνο ηεο γεο θαζψο θαη ηε ζέζε απηήο ζην ειηαθφ ζχζηεκα. Γηαηξείηαη ζε ηέζζεξηο επηκέξνπο θιάδνπο ζηνπο νπνίνπο ζα γίλεη μερσξηζηή αλαθνξά. 18

19 Ζ γεσγξαθία είλαη ε επηζηήκε πνπ πεξηγξάθεη ηε γε. Αιιά ε θαηάζηαζε ηεο γεο βαζίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηνλ ήιην, επεξεάδεηαη απφ ηνλ θεγγάξη θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ απφ ηα άιια νπξάληα ζψκαηα. Δπνκέλσο, ε βάζε ηεο γεσγξαθίαο βξίζθεηαη ζηελ αζηξνλνκία. Απηή ε επηζηήκε αληηκεησπίδεη ηε γε θαη ηα νπξάληα ζψκαηα σο έλα. Έηζη έλα θνκκάηη ηεο γεσγξαθίαο είλαη αζηξνλνκία θαη έλα θνκκάηη ηεο αζηξνλνκίαο είλαη γεσγξαθία. Καη απηά ηα δπν θνκκάηηα απφ ηελ θάζε επηζηήκε ζπλζέηνπλ ηελ αζηξνλνκηθή γεσγξαθία. Ζ αζηξνλνκηθή γεσγξαθία ινηπφλ έρεη σο αληηθείκελν ηελ πεξηγξαθή ηεο γεο σο θηλνχκελν νπξάλην ζψκα θαη πεξηζηξεθφκελν γχξσ απφ ηνλ ήιην πνπ απνηειεί ην θέληξν θαη ησλ ππφινηπσλ νπξάλησλ ζσκάησλ. 2.2 ΓΔΩΓΑΗΗΑ Ζ γεσδαηζία είλαη ε Γεσ-επηζηήµε πνπ αζρνιείηαη µε παξαηεξήζεηο, κεηξήζεηο θαη ππνινγηζκνχο, µε ζθνπφ λα πξνζδηνξίζεη ην ζρήµα (µνξθή), ην µέγεζνο (δηαζηάζεηο) θαη ην πεδίν βαξχηεηαο ηεο γεο θαη ηηο µεηαβνιέο ηνπο ζην ρξφλν. Ωο ζρήµα ηεο γεο ζηελ πεξίπησζε απηή ζεσξείηαη ην ζρήµα ηνπ γεσεηδνχο, πνπ νξίδεηαη σο ε ηζνδπλαµηθή επηθάλεηα ηνπ γήηλνπ πεδίνπ βαξχηεηαο πνπ πξνζαξµφδεηαη θαιχηεξα ζηε µέζε ζηάζµε ησλ ζαιαζζψλ. Δπίζεο µεηξά θαη απεηθνλίδεη πεξηνρέο ηεο Φπζηθήο Γήτλεο Δπηθάλεηαο µε φια ηα θπζηθά θαη ηερλεηά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο. Απφ ηνλ νξηζµφ θαίλεηαη φηη ε Γεσδαηζία ζρεηίδεηαη άµεζα µε ηελ Αζηξνλνµία θαη ηε Γεσθπζηθή, θαζψο θαη µε ηελ Υαξηνγξαθία, επηζηήµεο µε ηηο νπνίεο έρεη αξθεηέο επηθαιχςεηο. Καη επέθηαζε θαιχπηεη, ζε φηη αθνξά απηνχο ηνπο γλσζηηθνχο ηνµείο, θαη ηε ειήλε θαη ηνπο άιινπο πιαλήηεο. Ζ Γεσδαηζία έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηελ αξραηφηεηα, φηαλ νη αξραίνη θάηνηθνη ηεο Αηγχπηνπ θαη ηεο Μεζνπνηακίαο αλαγθαζκέλνη λα επαλαπξνζδηνξίζνπλ ηηο ηδηνθηεζίεο ηνπο απφ ηηο πιεκκχξεο ησλ πνηαµψλ Νείινπ, Δπθξάηε θαη Σίγξε αληίζηνηρα, έθαλαλ ηηο πξψηεο γεσδαηηηθέο εξγαζίεο. Απφ πνιχ παιηά επίζεο νη Αξραίνη Έιιελεο αζρνιήζεθαλ µε ηελ Γεσδαηζία πξνζπαζψληαο λα πξνζδηνξίζνπλ ην ζρήµα θαη ην µέγεζνο ηεο Γεο. Οη πξψηεο αλαθνξέο μεθηλνχλ απφ ηελ επνρή ηνπ Οµήξνπ ( π.υ.) πνπ πίζηεπε φηη ε γε είλαη έλαο θπξηφο δίζθνο πνπ πεξηβάιιεηαη απφ ηνπο σθεαλνχο. Ο Ππζαγφξαο θαη ε ζρνιή ηνπ, π.υ. ζεσξνχληαη νη πξψηνη πνπ πίζηεςαλ ζε µηα ζθαηξηθή γε. Ο Φηιφιανο αξγφηεξα 19

20 δηαηχπσζε φηη ε γε είλαη έλαο πιαλήηεο πνπ πεξηζηξέθεηαη φπσο θαη ηα άιια νπξάληα ζψµαηα γχξσ απφ µία εζηία (θεληξηθή θσηηά). Ο Πιάησλ παξαδέρζεθε φηη ε γε είλαη ζηξνγγπιή, πνιχ µεγάιε, απνµνλσµέλε θαη αθίλεηε ζην θέληξν ηνπ θφζµνπ. Ο Αξηζηνηέιεο ( π.υ) µαζεηήο ηνπ Πιάησλα, ππνζηήξημε ηε ζεσξία ηνπ Πιάησλα µε επηρεηξήκαηα πνπ δηαηχπσζε ζην έξγν ηνπ «Πεξί Οπξαλνχ», µεηά απφ παξαηεξήζεηο γηα ην θπθιηθφ ζρήµα ηεο ζθηάο ηεο γεο, πνπ δηαγξάθεηαη ζηε ζειήλε, θαηά ηε δηάξθεηα µηάο έθιεηςεο, θαη ηηο µεηαβνιέο ησλ ζέζεσλ ηνπ ήιηνπ θαη ησλ άζηξσλ πνπ δηαπίζησζαλ φζνη ηαμίδεπαλ µε θαηεχζπλζε βνξξά-λφηνπ. Ο ηίηινο φµσο ηνπ παηέξα ηεο γεσδαηζίαο απνδίδεηαη ζηνλ Δξαηνζζέλε ( π.υ.) πνπ είλαη ν πξψηνο πνπ πξνζδηφξηζε ην µέγεζνο ηεο γεο, απφ µεηξήζεηο ζεσξψληαο ηελ ζθαίξα Ο Δξαηνζζέλεο παξαηήξεζε φηη (ρ.1.1) θαηά ην ζεξηλφ ειηνζηάζην νη αθηίλεο ηνπ ήιηνπ πέθηνπλ θάζεηα ζ έλα πεγάδη ηεο ηήλεο (ζεµεξηλφ Αζζνπάλ) ελψ ηελ ίδηα µέξα ζηελ Αιεμάλδξεηα, πνπ βξίζθεηαη πεξίπνπ ζηνλ ίδην µεζεµβξηλφ µε ηελ ηήλε, νη αθηίλεο ηνπ ήιηνπ πέθηνπλ ππφ γσλία 7ν 12 ζ έλα πχξγν, ηελ νπνία ππνιφγηζε µε ηε βνήζεηα ηεο ζθηάο ηνπ πχξγνπ.. Ζ απφζηαζε µεηαμχ ησλ δχν ζεµείσλ εθηηµήζεθε φηη είλαη 5000 ζηάδηα ππνινγίδνληαο ηελ µ έλα θαξαβάλη θαµήισλ ή θαηά άιιε εθδνρή εθηηµψληαο ηελ απφ Αηγππηηαθνχο θηεµαηνινγηθνχο ράξηεο, πνπ βαζίδνληαλ ζε βεµαηφµεηξα. Δπίζεο αµθηβνιίεο ππάξρνπλ σο πξνο ην πνηφ ζηάδην ρξεζηµνπνίεζε ζαλ µνλάδα µήθνπο, ην Αηγππηηαθφ ή ην Αηηηθφ. Έηζη ε αθηίλα ηεο γεο θαηά Δξαηνζζέλε έρεη ηηµέο 6267 km θαη 7380 km ρξεζηµνπνηψληαο αληίζηνηρα, ην Αηγππηηαθφ ζηάδην = m ή ην Αηηηθφ = 185 m, θαη µε απνρέο µφιηο 2% θαη % αληίζηνηρα απφ ηε µέζε αθηίλα θαµππιφηεηαο ηεο γεο (6371 km). Αξγφηεξα, 1670 µ.υ., ν Γάιινο Αζηξνλφµνο Picard ( ) εθαξµφδνληαο ηελ ίδηα µέζνδν ζηε Γαιιία θαη ρξεζηµνπνηψληαο πξψηνο ηειεζθφπην µε ζηαπξφλεµα έδσζε ηηµή γηα ηελ αθηίλα ηεο γεο 6372km µε απνρή +0.01% απφ ηελ Rm. Ζ ηηµή απηή ηεο αθηίλαο ηεο γεο βνήζεζε αξγφηεξα ηνλ Newton λα επαιεζεχζεη ην λφµν ηεο βαξχηεηαο. Οη πξψηεο αµθηβνιίεο γηα ην ζθαηξηθφ ζρήµα ηεο γεο, μεθηλνχλ ηελ ίδηα επνρή (1672) απφ ηηο ζεµαληηθέο παξαηεξήζεηο ηνπ Γάιινπ Αζηξνλφµνπ I. Richer, φηη ην µήθνο ηνπ εθθξεµνχο πνπ µεηξνχζε ηα δεπηεξφιεπηα ήηαλ πην µηθξφ θαηά 2.8mm 20

21 ζηελ Gayenne (Γαιιηθή Γνπτάλα, Ν. Αµεξηθή, 5ν Βφξεην Πιάηνο) απ φηη ήηαλ ζην Παξίζη, γηα λα έξζεη 15 ρξφληα αξγφηεξα ν Newton λα δηαηππψζεη ηελ άπνςε φηη ην ζρήµα ηεο γεο είλαη έλα πεπιαηπζµέλν ζηνπο πφινπο ειιεηςνεηδέο εθαξµφδνληαο ηνπο λφµνπο ηεο βαξχηεηαο θαη ηεο θίλεζεο. Έηζη, ηα πξψηα µνληέια ηεο γεο, πεπιαηπζµέλα ζηνπο πφινπο, αλήθνπλ ζηνλ Newton ( ) θαη Huygens ( ) (δηαηχπσζε ησλ αξρψλ ηεο θπγφθεληξεο δχλαµεο) πνπ έδσζαλ ηηµέο γηα ηελ επηπιάηπλζε αληίζηνηρα 1/230θαη 1/578, ελψ ζήµεξα ε ηηµή ηεο επηπιάηπλζεο πνπ έρεη πξνθχςεη απφ δνξπθνξηθέο παξαηεξήζεηο είλαη πεξίπνπ 1/298. Οη Baeyer θαη Bessel µέηξεζαλ έλα ηφμν ινμφ πξνο ηνλ µεζεµβξηλφ, ζηελ Αλαηνιηθή Πξσζία ( ), γηα λα ππνινγίζεη ν Bessel (1840) ηηο δηαζηάζεηο γηα ην ειιεηςνεηδέο πνπ θέξεη ην φλνµά ηνπ, a= ,155m θαη f=1/ Σν ειιεηςνεηδέο απηφ ρξεζηκνπνηήζεθε ζηελ Διιάδα ζην παιηφ Γεσδαηηηθφ χζηεµα Αλαθνξάο. Σα ηέιε ηνπ 19νπ θαη νη αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα ραξαθηεξίδνληαη σο ε πεξίνδνο ηνπ γεσεηδνχο, γηαηί ήηαλ πηα δπλαηφλ (µεηά απφ επηλφεζε λέσλ νξγάλσλ γηα αζηξνλνκηθέο, γεσδαηηηθέο θαη βαξπηνµεηξηθέο εξγαζίεο) λα πξνζδηνξίδνληαη ην γεσεηδέο θαη νη απνρέο ηνπ απφ ηα ειιεηςνεηδή αλαθνξάο. Σα θπξηφηεξα ειιεηςνεηδή αλαθνξάο εθείλεο ηεο επνρήο είλαη : ηνπ µεγάινπ Γεξµαλνχ γεσδαίηε Helmert (1907) µε δηαζηάζεηο α= m θαη f=1/298.3 θαη ηνπ J.F. Hayford (1909) µε δηαζηάζεηο α= m θαη f=1/ Δπεηδή φµσο θάζε ρψξα ρξεζηκνπνηνχζε ην δηθφ ηεο ειιεηςνεηδέο, επηθξάηεζε θάπνηα ζχγρπζε ζηε ζχγθξηζε ησλ γεσδαηηηθψλ απνηειεζµάησλ ζηα ζχλνξα ησλ δηαθφξσλ ρσξψλ. Γη απηφ ε δηεζλήο Έλσζε Γεσδαηζίαο θαη Γεσθπζηθήο (IUGG) απνθάζηζε λα θαζηεξψζεη (1924) ην ειιεηςνεηδέο ηνπ Hayford σο ηεζλέο Διιεηςνεηδέο γηα παγθφζµηα αλαθνξά. Σν ειιεηςνεηδέο απηφ ρξεζηµνπνηήζεθε ζηνλ πξψην εληαίν Δπξσπατθφ Σξηγσληζµφ (Δπξσπατθφ Datum 1950, E.D.50), µε αξρή ην Potsdam. Αληίζηνηρα µεηά ηηο παξαηεξήζεηο ζε ηερλεηνχο δνξπθφξνπο εγθξίζεθε ην GRS 1967, ελψ ζήµεξα ρξεζηµνπνηείηαη ην ειιεηςνεηδέο GRS 1980 µε α= m θαη f=1/ Μεγάιεο εμειίμεηο ζηε γεσδαηζία ζεµεηψζεθαλ µεηά ην 1950, χζηεξα απφ ηελ ηερλνινγηθή εμέιημε θαη εθαξµνγή ησλ ειεθηξνµαγλεηηθψλ θπµάησλ θαη ηεο Μηθξνειεθηξνληθήο, πνπ επέηξεςαλ ηελ δεµηνπξγία λέσλ γεσδαηηηθψλ νξγάλσλ γηα 21

22 ηελ αθξηβή µέηξεζε απνζηάζεσλ, ηελ αλάπηπμε ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ αιιά θαη ηελ εθηφμεπζε ηερλεηψλ δνξπθφξσλ, πνπ απνηέιεζαλ έλα λέν γεσδαηηηθφ εξγαιείν µε λέεο µεζνδνινγίεο θαη ηέηνηεο δπλαηφηεηεο, ψζηε ν λένο θιάδνο ηεο νξπθνξηθήο Γεσδαηζίαο λα µπνξεί ζήµεξα λα ζπµβάιεη απνθαζηζηηθά ζηηο ηξέρνπζεο γεσδαηηηθέο εξγαζίεο αιιά θαη ζηε µειέηε πξνβιεµάησλ ηεο Γεσδπλαµηθήο θαη ηεο Γεσθπζηθήο, φπσο νη µεηαθηλήζεηο ηνπ ζηεξενχ θινηνχ ηεο Γεο. Γηα λα επηηχρεη ηνπο ζθνπνχο ηεο ε γεσδαηζία µεηξά γεσµεηξηθά θπξίσο µεγέζε φπσο δηεπζχλζεηο θαη γσλίεο, µήθε, πςφµεηξα θαη πςνµεηξηθέο δηαθνξέο θαζψο θαη δπλαµηθά µεγέζε, φπσο έληαζε θαη δηεχζπλζε ηνπ δηαλχζµαηνο ηνπ πεδίνπ βαξχηεηαο ηεο γεο. Ζ θιαζζηθή γεσδαηζία ρξεζηµνπνηεί ηηο µεηξήζεηο απηέο γηα λα πξνζδηνξίζεη ηηο ζέζεηο ελφο µεγάινπ αξηζµνχ ζεµείσλ (γεσδαηηηθά ζεµεία) ρσξίδνληαο ηε γεσδαηηηθή δηαδηθαζία ηφζν ησλ µεηξήζεσλ φζν θαη ησλ ππνινγηζµψλ ζε νξηδνληηνγξαθία θαη πςνµεηξία. Οη κέζνδνη πνπ αθνινπζνχληαη ζηελ νξηδνληηνγξαθία είλαη ηνπ ηξηγσληζµνχ ή/θαη ηνπ ηξηπιεπξηζµνχ, ελψ ζηελ πςνµεηξία ηεο ρσξνζηάζµεζεο. Αληίζηνηρα πινπνηνχληαη δίθηπα νξηδνληίνπ ή θαηαθνξχθνπ ειέγρνπ, (θιαζζηθφο δηαρσξηζµφο), ελψ ζήµεξα ηα γεσδαηηηθά δίθηπα πινπνηνχληαη ζην ρψξν, µε ηειηθφ ζθνπφ ηελ ίδξπζε θαη πινπνίεζε ελφο Γεσδαηηηθνχ πζηήµαηνο Αλαθνξάο. Οη ζέζεηο ησλ ζεµείσλ ζην ρψξν µπνξνχλ λα εθθξαζηνχλ θαη απηέο ρσξηζηά γηα ηελ νξηδνληηνγξαθία θαη ηελ πςνµεηξία. Κάζε ζεµείν πξνβάιιεηαη θάζεηα πάλσ ζ έλα ειιεηςνεηδέο εθ πεξηζηξνθήο πνπ επηιέγεηαη έηζη ψζηε λα πξνζαξµφδεηαη θαιχηεξα ζην γεσεηδέο πνπ µε ηθαλνπνηεηηθή πξνζέγγηζε ηαπηίδεηαη µε ηε µέζε ζηάζµε ησλ ζαιαζζψλ. Ζ ζέζε ελφο ζεµείνπ πάλσ ζην ειιεηςνεηδέο (νξηδνληηνγξαθία) νξίδεηαη µε ην γεσδαηηηθφ ( ή γεσγξαθηθφ) πιάηνο (θ) θαη ην γεσδαηηηθφ ή (γεσγξαθηθφ) µήθνο (ι). Ζ ηξίηε δηάζηαζε ην πςφµεηξν (h) νξίδεηαη µε ηελ απφζηαζε ηνπ ζεµείνπ απφ ην ειιεηςνεηδέο. Ζ επηινγή ελφο Γεσδαηηηθνχ πζηήµαηνο Αλαθνξάο θαη ν πξνζδηνξηζµφο ησλ γεσδαηηηθψλ ζπληεηαγµέλσλ θ,ι,h ησλ ζεµείσλ ζ απηφ απνηειεί ηελ θχξηα πξαθηηθή εθαξµνγή ηεο Γεσδαηζίαο θαη γίλεηαη µε επζχλε θξαηηθψλ ππεξεζηψλ. 22

23 Με ηηο µεζφδνπο ηεο Κιαζζηθήο Γεσδαηζίαο δελ ήηαλ δπλαηφλ λα θαιπθζνχλ πνιχ µεγάιεο εθηάζεηο ηεο Γεο, αθνχ ήηαλ απαξαίηεην λα ππάξρεη αµνηβαία νξαηφηεηα αλάµεζα ζηα δηάθνξα γεσδαηηηθά ζεµεία γηα λα µπνξνχλ λα γίλνπλ µεηξήζεηο. Απηφ είρε σο επαθφινπζν ε θάζε ρψξα λα έρεη αλεμάξηεην γεσδαηηηθφ δίθηπν θαη δηθφ ηεο γεσδαηηηθφ ζχζηεµα αλαθνξάο. Ζ ρξήζε φµσο ησλ ηερλεηψλ δνξπθφξσλ θαη ε ρξήζε ζπζηεµάησλ µεηξήζεσλ απνζηάζεσλ µε αθηίλεο Laser θαζψο θαη ε θαζηέξσζε ηνπ ζπζηήµαηνο GPS (Global Positioning System) επέηξεςε µεηξήζεηο πνιχ µεγάισλ απνζηάζεσλ θαη ηε δεµηνπξγία ηξηζδηάζηαησλ γεσδαηηηθψλ δηθηχσλ, ελψ ε αλάπηπμε ησλ Ζ/Τ ηελ εληαία επίιπζε (ππνινγηζµφο ζπληεηαγµέλσλ ησλ θνξπθψλ ηνπ δηθηχνπ) ζην ρψξν γηα ηηο ζέζεηο ησλ γεσδαηηηθψλ ζεµείσλ πνπ µπνξνχλ λα εθθξάδνληαη ηψξα µε θαξηεζηαλέο ζπληεηαγµέλεο (X,Y,Z) ή θαη ειιεηςνεηδείο (θ,ι,h) ζε έλα παγθφζµην χζηεµα Αλαθνξάο. Λφγσ ησλ ζρεηηθψλ θηλήζεσλ ησλ ηεθηνληθψλ πιαθψλ ηνπ ζηεξενχ θινηνχ ηεο γεο µαδί µε ηηο ζπληεηαγµέλεο ηνπ ζεµείνπ δίλεηαη θαη ν ρξφλνο παξαηήξεζεο (ρψξνο 4 δηαζηάζεσλ). Ζ νινθιήξσζε µηάο γεσδαηηηθήο εξγαζίαο πεξλάεη θαηά θαλφλα απφ ην ζηάδην ηεο απιήο ή ζχλζεηεο µέηξεζεο (εξγαζία ππαίζξνπ) γηα λα θαηαιήμεη ζην απνηέιεζµα, ζπλήζσο µεηά απφ µία ππνινγηζηηθή ή θαη ζρεδηαζηηθή δηεξγαζία (εξγαζία γξαθείνπ). Σν απνηέιεζµα µπνξεί λα δνζεί µε ηε µνξθή ελφο απινχ δηαγξάµµαηνο, ελφο ζχλζεηνπ ράξηε πάλσ ζε έλα επίπεδν ραξηί, ή µε ηε µνξθή αξηζµεηηθψλ απνηειεζµάησλ πηλαθνπνηεµέλσλ ή απνζεθεπµέλσλ ζηελ µλήµε θάπνηνπ Ζιεθηξνληθνχ Τπνινγηζηή ή αθφµα µπνξεί λα δνζεί θαη ζε µηθηή µνξθή. Αλάινγα µε ην αληηθείµελν, ηελ επηδεηνχµελε ηειηθή αθξίβεηα, ηελ έθηαζε µίαο εξγαζίαο θαη ηελ επηθάλεηα αλαθνξάο πνπ ρξεζηµνπνηείηαη γηα ηελ αλαγσγή ησλ γεσδαηηηθψλ µεηξήζεσλ θαη ηνπο ππνινγηζµνχο, ππάξρεη νλνµαζηηθφο δηαρσξηζµφο ηνπ µέξνπο ηεο γεσδαηζίαο πνπ αλαθέξεηαη ζ απηφ. Έηζη ην µέξνο ηεο γεσδαηζίαο πνπ αζρνιείηαη µε µεηξήζεηο θαη ππνινγηζµνχο πνπ αλαθέξνληαη ζε πεξηνξηζµέλεο εθηάζεηο ηεο θ.γ.ε., θαη πνπ σο επηθάλεηα πξνβνιήο ηεο (επηθάλεηα αλαθνξάο) ρξεζηµνπνηεί έλα (νξηδφληην) επίπεδν, ζπλήζσο νλνµάδεηαη «Σνπνγξαθία». Αληίζεηα, ην µέξνο ηεο Γεσδαηζίαο πνπ αζρνιείηαη µε µεηξήζεηο θαη ππνινγηζµνχο πνπ αλαθέξνληαη ζε µεγαιχηεξα ηµήµαηα ηεο θ.γ.ε., ή θαη νιφθιεξεο ηεο γεο θαη πνπ ρξεζηµνπνηεί σο επηθάλεηα αλαθνξάο έλα ειιεηςνεηδέο εθ πεξηζηξνθήο, ζπλήζσο 23

24 νλνµάδεηαη «Διιεηςνεηδήο Γεσδαηζία», ελψ ην µέξνο ηεο Γεσδαηζίαο πνπ αζρνιείηαη µε ην γήτλν πεδίν βαξχηεηαο, νλνµάδεηαη «Φπζηθή Γεσδαηζία».Δπίζεο ε Σερληθή Γεσδαηζία αζρνιείηαη µε ηελ επίιπζε ηερληθψλ ζεµάησλ απνηχπσζεο, ράξαμεο ή 10 ειέγρνπ θαηαζθεπψλ, ρξεζηµνπνηψληαο µεζφδνπο θαη φξγαλα πςειήο αθξίβεηαο ζπλήζσο ζε πεξηνξηζµέλν ρψξν. Ζ ρξήζε ηεο ηαζηεµηθήο Σερλνινγίαο θαη ησλ ηερλεηψλ νξπθφξσλ γηα γεσδαηηηθνχο ζθνπνχο δεµηνχξγεζε ηε «Σξηζδηάζηαηε ή νξπθνξηθή Γεσδαηζία» (ή ηαζηεµηθή Γεσδαηζία) πνπ µε ηα φξγαλα θαη ηηο µεζφδνπο πνπ ρξεζηµνπνηεί, άιιαμε θαη βειηίσζε δξαµαηηθά ηηο δηαδηθαζίεο ησλ µεηξήζεσλ θαη ηα απνηειέζµαηα θαη δηεχξπλε ηηο γεσδαηηηθέο επηδηψμεηο αξρηθά µε ην ζχζηεµα δνξπθφξσλ TRANSIT θαη µεηά µε ηνπο δνξπθνξηθνχο δέθηεο ηνπ ζπζηήµαηνο GPS, νη νπνίνη ήδε επξέσο ρξεζηµνπνηνχληαη ζηηο γεσδαηηηθέο εξγαζίεο. Σέινο ε Θαιάζζηα Γεσδαηζία θαη ε Τδξνγξαθία αζρνινχληαη µε ηελ εθαξµνγή ηεο γεσδαηηηθήο ηερλνγλσζίαο ζην ζαιάζζην ρψξν. 2.3 ΓΔΩΦΤΗΚΖ Ζ γεσθπζηθή σο αληηθείκελν ηεο θπζηθήο επηζηήκεο αζρνιείηαη κε ηηο θπζηθέο δηαδηθαζίεο ηεο γεο θαη ηνπ δηαζηεκηθνχ πεξηβάιινληνο πνπ ηελ πεξηβάιιεη ρξεζηκνπνηψληαο πνζνηηθέο κεζφδνπο γηα ηελ αλάιπζή ηνπο. Μεξηθέο θνξέο ν φξνο γεσθπζηθή αλαθέξεηαη κφλν ζε γεσινγηθέο εθαξκνγέο φπσο ην ζρήκα ηεο γεο, ηα καγλεηηθά πεδία θαη ηα πεδία βαξχηεηαο, ηελ εζσηεξηθή δνκή θαη ζχλζεζε ηεο, ηε δπλακηθή ησλ ηεθηνληθψλ πιαθψλ, ηε δεκηνπξγία κάγκαηνο, εθαηζηεηαθήο ιάβαο θαη ηε δεκηνπξγία ησλ πεηξσκάησλ. Ωζηφζν νη ζχγρξνλνη γεσθπζηθνί νξγαληζκνί ρξεζηκνπνηνχλ έλαλ επξχηεξν νξηζκφ πνπ πεξηιακβάλεη ηνλ θχθιν ηνπ λεξνχ ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ ρηνληνχ θαη ηνπ πάγνπ, ηελ δπλακηθή ησλ σθεαλψλ θαη ηεο αηκφζθαηξαο, ηνλ ειεθηξηζκφ θαη καγλεηηζκφ ζηελ ηνλφζθαηξα θαη καγλεηφζθαηξα φπσο επίζεο ηα πξνβιήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ην θεγγάξη θαη ηνπο άιινπο πιαλήηεο 24

25 Παξφιν πνπ ε γεσθπζηθή αλαγλσξίζηεθε σο μερσξηζηφ πεδίν κφιηο ηνλ 19 αη. νη ξίδεο ηεο βξίζθνληαη ζηα αξραία ρξφληα. Οη πξψηεο καγλεηηθέο ππμίδεο δεκηνπξγήζεθαλ απφ καγλεηίηε ελψ νη πην ζχγρξνλεο καγλεηηθέο ππμίδεο έπαημαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ ηζηνξία ηεο λαπζηπινΐαο. Σν πξψην φξγαλν θαηαγξαθήο ζεηζκνχ θαηαζθεπάζηεθε ην 132 π.υ ελψ ν Ηζαάθ Νηνχηνλ εθήξκνζε ηε κεραληθή ηνπ ζεσξία ζηηο παιίξξνηεο. Σνλ 20 ν αη αλαπηχρζεθαλ γεσθπζηθέο κέζνδνη γηα ηελ εμεξεχλεζε απνκαθξπζκέλσλ πεξηνρψλ ηεο γεο θαη ησλ σθεαλψλ ελψ ε γεσθπζηθή ππήξμε δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ εμέιημε ηεο ζεσξίαο ησλ ηεθηνληθψλ πιαθψλ. Ζ γεσθπζηθή έρεη εθαξκνγή ζηηο θνηλσληθέο αλάγθεο φπσο νη νξπθηνί πφξνη, ε κείσζε ησλ θπζηθψλ θηλδχλσλ θαη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Σα δεδνκέλα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ γεσθπζηθή έξεπλα ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα αλαιπζνχλ πηζαλά απνζέκαηα πεηξειαίνπ θαη νξπθηψλ, λα εληνπηζηνχλ ππφγεηεο πεγέο, λα θαζνξηζηεί ην πάρνο ησλ παγφβνπλσλ θαη ηνπ εδάθνπο θαη λα αμηνινγεζνχλ πνηεο πεξηνρέο ρξεηάδνληαη πεξηβαιινληηθή απνθαηάζηαζε. Ζ γεσθπζηθή πξνήιζε απφ ηνπο θιάδνπο ηεο θπζηθήο θαη ηεο γεσινγίαο θαη δελ ππάξρνπλ μεθάζαξα φξηα λα ηελ δηαρσξίδνπλ απφ θαλέλα απφ απηνχο ηνπο δπν θιάδνπο. Ζ ρξήζε ηεο θπζηθήο γηα ηελ κειέηε ηνπ εζσηεξηθνχ ηεο γεο απφ ηελ επηθάλεηα ηεο σο ηνλ ππξήλα ηεο είλαη γλσζηή σο γεσθπζηθή ηεο ζηεξεάο γεο. Ζ γεσθπζηθή ηεο ζηεξεάο γεο ρσξίδεηαη ζηελ παγθφζκηα γεσθπζηθή θαη ζηελ εθαξκνζκέλε γεσθπζηθή. Ζ παγθφζκηα γεσθπζηθή είλαη ε κειέηε νιφθιεξνπ ηνπ πιαλήηε ή ηκεκάησλ ηνπ. Οη γεσθπζηθέο κέζνδνη κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ ζε κηα επξεία θιίκαθα εξεπλψλ απφ ηελ κειέηε νιφθιεξεο ηεο γεο σο ηελ εμεξεχλεζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρήο φπσο ησλ ηεθηνληθψλ πιαθψλ. Ζ εθαξκνζκέλε γεσθπζηθή είλαη ε κειέηε ηνπ θινηνχ ηεο γεο θαη ηεο επηθάλεηαο ηεο κε ζθνπφ είηε ηελ επίηεπμε νηθνλνκηθνχ ζηφρνπ ή κε ηελ κέηξεζε θαη εξκελεία κεηξήζεσλ ησλ θπζηθψλ ηδηνηήησλ ηεο γεο ηνλ θαζνξηζκφ ησλ ππφγεησλ ζπλζεθψλ ζπλήζσο γηα νηθνλνκηθνχο ζθνπνχο. Ζ αξρή ηεο ηζηνξίαο ηεο γεσθπζηθήο έγηλε κε ηελ αλαθάιπςε ηνπ Gilbert ν νπνίνο δήισζε πσο ε γε ζπκπεξηθέξεηαη ζαλ έλαο ηεξάζηηνο καγλήηεο θαη ηελ ζεσξία βαξχηεηαο ηνπ Newton. Σν πξψην βήκα γηα ηελ εθαξκνγή ηεο γεσθπζηθήο ζηελ 25

26 έξεπλα γηα ηελ εχξεζε νξπθηψλ έγηλε ην 1843 απφ ηνλ Von Warde ν νπνίνο ρξεζηκνπνίεζε καγλεηηθφ ζενδφιηρν γηα λα αλαθαιχςεη νξπθηά ζψκαηα. Σν 1879 ν Robert Thalen δεκνζίεπζε ην βηβιίν ηνπ «Ζ εμέηαζε ησλ θνηηαζκάησλ ζηδήξνπ κε καγλεηηθέο κεζφδνπο» ελψ ηελ ίδηα πεξίνδν θαηαζθεπάζηεθε ζηελ νπεδία ην πξψην καγλεηφκεηξν κε ηελ νλνκαζία καγλεηφκεηξν Thalen-Tiberg. Σα ηειεπηαία ρξφληα, ε γεσθπζηθή ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο ζηελ εμεχξεζε πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ ελψ έρνπλ αλαπηπρζεί πνιιέο γεσθπζηθέο κέζνδνη γηα ηελ αλίρλεπζε θαη θαηαγξαθή αζέαησλ θνηηαζκάησλ. Ζ εμέιημε ηεο επηζηήκεο ηεο γεσθπζηθήο ηα ηειεπηαία ρξφληα ππήξμε ξαγδαία θπξίσο ράξε ζηελ εμέιημε λέσλ ειεθηξνληθψλ ζπζθεπψλ γηα ηελ επηηφπηα έξεπλα θαη ςεθηαθψλ εθαξκνγψλ γηα ηελ αλάιπζε ησλ γεσθπζηθψλ δεδνκέλσλ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο πνιιέο απφ ηηο ζπζθεπέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηψξα νη γεσθπζηθνί πξνέξρνληαη απφ κεζφδνπο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ 2 παγθνζκίσλ πνιέκσλ γηα ηνλ εληνπηζκφ φπισλ, ππνβξπρίσλ θαη αεξνπιάλσλ. 2.4 ΥΑΡΣΟΓΡΑΦΗΑ Υαξηνγξαθία είλαη ε δεκηνπξγία ραξηψλ θαη λαπηηθψλ ραξηψλ- ε δηαθνξά ηνπο είλαη πσο νη κελ είλαη γηα ηε ζηεξηά θαη νη άιινη γηα ηελ ζάιαζζα. Ζ παξάδνζε ηεο ραξηνγξαθίαο πάεη ηνπιάρηζηνλ 4000 ρξφληα πίζσ θαη είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηελ γεσγξαθία ηνπιάρηζηνλ φζνλ αθνξά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο θαζψο θαίλεηαη πσο ηνλ 20 αη δηαθνξνπνηήζεθε θαη θαίλεηαη λα ζρεηίδεηαη πεξηζζφηεξν κε ηνλ ζχγρξνλν ςεθηαθφ θφζκν. Παξά ηελ έιεπζε ηνπ GIS φκσο ηα δπν απηά πεδία ηεο ραξηνγξαθίαο θαη ηεο γεσγξαθία δελ ζπλαγσλίδνληαη αιιά ζπκπιεξψλνπλ ην έλα ην άιιν. Γελ πξφθεηηαη απιά γηα ηε δηαδηθαζία ηεο ραξηνγξάθεζεο αιιά θαη ηεο ηζηνξίαο ησλ ραξηψλ. Πνηνο δελ αξέζθεηαη λα βιέπεη πσο ήηαλ ηα ζχλνξα ηνπ θφζκνπ ή αθφκα θαη ε πεξηνρή ηνπ πξηλ 100 ρξφληα. Απνηειεί κηα πνιχηηκε πεγή γηα πνιινχο αθαδεκατθνχο ηνκείο. Ο ράξηεο ζηεξίδεηαη ζηα δηθά ηνπ δεδνκέλα αιιά κπνξεί επίζεο λα δψζεη πνιχηηκεο πιεξνθνξίεο γηα ηνπο αλζξψπνπο πνπ ζρεδίαζαλ ηνλ ράξηε. Γηαηί ηνλ ζρεδίαζαλ, πσο ηνλ ζρεδίαζαλ, πνηνο ήηαλ ν ζθνπφο ηνπο, αλ ηνλ 26

27 σξαηνπνίεζαλ θαη πσο. Ίζσο απνηειέζεη έθπιεμε ην γεγνλφο πσο νη ράξηεο κπνξεί θαη έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί γηα πνιηηηθή πξνπαγάλδα θαζψο πεξηέρνπλ πιεξνθνξίεο πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα λα καο πνπλ νη άλζξσπνη απηφ πνπ ζέινπλ απηνί λα κάζνπκε. Ηζηνξηθά, ε ραξηνγξαθία ζηνπο πξψηνπο πνιηηηζκνχο ηεο Μεζνπνηακίαο θαη ηεο Αηγχπηνπ ζρεηηδφηαλ κε ηελ αζηξνλνκία θαη κε φηη γλψξηδαλ εθείλε ηε πεξίνδν γηα ηα αζηέξηα, ηε γεσκεηξία θαη ηελ έξεπλα. Απηνχ ηνπ είδνπο νη πιεξνθνξίεο ήηαλ πνιχ ζεκαληηθέο θαη φρη κφλν γηα ηνπο ράξηεο. Ζ ραξηνγξαθία θαίλεηαη πσο άιιαμε ειάρηζηα ζηα ρξφληα πνπ κεζνιάβεζαλ απφ ηφηε κέρξη ηελ επνρή ησλ αξραίσλ Διιήλσλ θαη Ρσκαίσλ. Ζ ραξηνγξαθία έθηαζε ζην απνθνξχθσκά ηεο κε ηνλ ράξηε ηνπ Πηνιεκαίνπ πνπ απεηθφληδε ηνλ ξσκατθφ θφζκν θαη κε ηελ έθδνζε ηνπ βηβιίνπ ηνπ «Geographike Hyphygesis» πνπ ζεσξείην απζεληία ζηελ Δπξψπε ηα επφκελα 1400 ρξφληα. Μεγάια βήκαηα έγηλαλ επίζεο ζηελ Κίλα θαη ζηνλ Ηζιακηθφ θφζκν αιιά ν ιφγνο γηα ηελ δεκηνπξγία ραξηψλ ήηαλ ν ίδηνο κε εθείλνλ ηεο Δπξψπεο, πνιηηηθφο. Γηα λα αλαδεηρηεί ε ζπνπδαηφηεηα ηνπ αλζξψπνπ, ηεο ρψξαο ζηελ νπνία θαηνηθνχζαλ, γηα λα απνηππσζεί ε ρψξα ή νη άλζξσπνη ζε ζρέζε κε ηνλ ππφινηπν θφζκν ή γηα λα απνδεηρηεί ε θπξηαξρία ζε ζρέζε κε ηα ζξεζθεπηηθά θέληξα. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο Ηζιακηθήο εμάπισζεο ζηελ Ηζπαλία γηα παξάδεηγκα, νη ράξηεο ζηνλ Ηζιακηθφ θφζκν έδεηρλε πφζν θνληά ζηελ Υξηζηηαληθή Δπξψπε είρε εμαπισζεί ε ζξεζθεία ηνπ Ηζιακηζκνχ. Δηδηθή αλαθνξά πξέπεη λα γίλεη ζηελ Κίλα φπνπ ην 1579 δεκηνπξγήζεθε έλα εηδηθφ ζχζηεκα ζρεδηαζκνχ ραξηψλ νη νπνίνη ήηαλ εμαηξεηηθά αθξηβείο ζε ζρέζε κε ηνπο ράξηεο ηεο επνρήο ζηελ Δπξψπε θαη ηνλ Ηζιακηθφ θφζκν. ηελ Δπξψπε παξαδείγκαηνο ράξε, ε Ηεξνπζαιήκ ζα ήηαλ ηνπνζεηεκέλε ζην θέληξν ηνπ θαη ε αλαηνιή ζα ήηαλ ηνπνζεηεκέλε ζηελ θνξπθή θαη απηφ ζπλέβαηλε γηα ζξεζθεπηηθνχο ιφγνπο θαζψο ε αλαηνιή ζεσξείην πσο βξηζθφηαλ πην θνληά ζην Θεφ θαη ε Ηεξνπζαιήκ βξηζθφηαλ αλαηνιηθά ησλ πεξηζζνηέξσλ επξσπατθψλ δπλάκεσλ φπσο ε Ηζπαλία, ε Γαιιία θαη ε Αγγιία. Απηφ απνηειεί θαη έλα παξάδεηγκα πσο νη θνηλσληθέο δνμαζίεο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηε ραξηνγξαθία. Καηά ηελ Αλαγέλλεζε ε ραξηνγξαθία παξνπζηάδεη πξαγκαηηθή έθξεμε γηα πνιινχο ιφγνπο. Καηαξρήλ παξφιν πνπ παξακέλεη αθφκα ππνθεηκεληθή νδεχεη ζην λα γίλεη επηζηήκε θαη νη ρξήζεηο ηεο αλαγλσξίδνληαη ζε κεγάιν βαζκφ. Ζ αλαθάιπςε ηνπ λένπ θφζκνπ ππήξμε «πεδίν κάρεο» γηα ηηο δπλάκεηο πνπ επηζπκνχζαλ λα 27

28 δηεθδηθήζνπλ φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξε γε. Ζ ηππνγξαθία δηεπθφιπλε ηελ έθδνζε ραξηψλ θαζψο παιηφηεξα θάζε ράξηεο έπξεπε λα αλαπαξαρζεί κε ην ρέξη. Σέινο απηνί πνπ ήηαλ ζηελ εμνπζία θαηάιαβαλ πφζν ρξήζηκνη ήηαλ νη ράξηεο ζηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα επεξεάζνπλ ηφζν ηνπο κνξθσκέλνπο φζν θαη ηνπο ακφξθσηνπο. Ωο νπηηθφ κέζν, ν αληίθηππνο ησλ ραξηψλ ήηαλ άκεζνο. πσο ιέεη θαη ην γλσκηθφ κηα εηθφλα αμίδεη ρίιηεο ιέμεηο. Αλάινγα κε ηηο ηδηφηεηεο ησλ ραξηψλ θαη ηνπο πηζαλνχο ζπλδπαζκνχο ηνπο, ην πιήζνο ησλ ραξηψλ είλαη εμαηξεηηθά κεγάιν. Γηα λα δηεπθνιπλζεί ινηπφλ ε κειέηε ηνπο ηαμηλνκνχληαη α) κε βάζε ηελ θιίκαθα φπνπ εθεί έρνπκε ηνπο ράξηεο κηθξήο θαη κεγάιεο θιίκαθαο β) κε βάζε ηε ιεηηνπξγία φπνπ έρνπκε ηνπο ράξηεο γεληθήο αλαθνξάο, ηνπο ζεκαηηθνχο ράξηεο θαη ηα δηαγξάκκαηα θαη γ) κε βάζε ην πεξηερφκελν φπνπ έρνπκε ηνπο ηνπνγξαθηθνχο, ηνπο λαπηηθνχο, ηνπο αεξνλαπηηθνχο, ηνπο βαζπκεηξηθνχο, ηνπο γεσινγηθνχο, ηνπο γεσκνξθνινγηθνχο, ηνπο θηεκαηνινγηθνχο, ηνπο ράξηεο πφιεσλ, ηνπο πνιηηηθνχο, ηνπο ηνπξηζηηθνχο, ηνπο πιεζπζκηαθνχο, ηνπο θιηκαηνινγηθνχο, ηνπο νηθνλνκηθνχο, ηνπο ζηαηηζηηθνχο θαη άιινπο. ΣΡΗΣΟ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3.1 ΦΤΗΚΖ ΓΔΩΓΡΑΦΗΑ Ζ θπζηθή γεσγξαθία επηθεληξψλεηαη ζηνλ ραξαθηήξα θαη ζηηο δηαδηθαζίεο πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ επηθάλεηα ηεο γεο θαη ην πεξίβιεκα ηεο, δίλεη έκθαζε ζηηο ρσξηθέο δηαθνξνπνηήζεηο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζε απηήλ θαη ηηο πξφζθαηξεο αιιαγέο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα λα θαηαλνήζνπκε ηα ζχγρξνλα πεξηβάιινληα ηεο γεο. Π ζθνπφο ηεο είλαη λα θαηαλνήζνπκε πσο ην θπζηθφ πεξηβάιινλ ηεο γεο είλαη ε βάζε θαη ηαπηφρξνλα επεξεάδεηαη απφ ηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα. Ζ θπζηθή γεσγξαθία ρσξίδεηαη ζηελ γεσκνξθνινγία, ηελ θιηκαηνινγία θαη ηελ σθεαλνγξαθία. Υξεζηκνπνηεί καζεκαηηθά θαη ζηαηηζηηθά κνληέια, αλαπηχζζεη έξεπλα γηα λε ελεκεξψζεη ηε πεξηβαιινληηθή δηαρείξηζε θαη ην πεξηβαιινληηθφ ζρέδην θαη επσθειείηαη απφ ηε ζπλεξγαζία κε άιινπο επηζηεκνληθνχο θιάδνπο φπσο ε βηνινγία( θπξίσο ε νηθνινγία), ε γεσινγία θαη ε κεραληθή. Ωζηφζν, ζχκθσλα κε R. Inkpen, δελ ππάξρεη κηα κφλν ηζηνξία ηεο θπζηθήο γεσγξαθίαο. 28

29 Μεηαμχ ηνπ 1850 θαη ηνπ 1950 νη βαζηθέο ηδέεο πνπ είραλ ζεκαληηθή επίδξαζε ζηνλ θιάδν ηεο θπζηθήο γεσγξαθίαο ήηαλ ε εμέιημε, ε εμεξεχλεζε θαη ε έξεπλα θαη ε δηαηήξεζε θαη πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Σν 1960 άξρηζε λα αλαδχεηαη έλα λέν είδνο θπζηθήο γεσγξαθίαο πνπ έδηλε έκθαζε ζηηο αλεζπρίεο ζρεηηθά κε ηηο δπλακηθέο δηαδηθαζίεο ησλ ζπζηεκάησλ ηεο γεο. Απηή ε θαηλνχξγηα πξνζέγγηζε, ε νπνία εμειίρζεθε ζην παξφλ, βαζίδεηαη ζε θπζηθέο, ρεκηθέο θαη βηνινγηθέο αξρέο θαη ρξεζηκνπνηεί ζηαηηζηηθή θαη καζεκαηηθή αλάιπζε. Σα ηειεπηαία πελήληα ρξφληα, νη θπζηθνί γεσγξάθνη νη νπνίνη πάληα γλψξηδαλ πσο ηα ζπζηήκαηα πνπ κειεηνχλ είλαη πνιχπινθα, έρνπλ ζηξαθεί ζε λέεο ηδέεο ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο ζε ζρέζε κε κε γξακκηθά ζπζηήκαηα γηα λα εμεξεπλήζνπλ ηε ζρεηηθφηεηα απηψλ ησλ ηδεψλ ζηελ θαηαλφεζε ησλ θπζηθψλ θαη γεσγξαθηθψλ θαηλνκέλσλ. Ζ πξφνδνο πνπ έρεη ζεκεησζεί ζηα ζπζηήκαηα ζπιινγήο γεσγξαθηθψλ πιεξνθνξηψλ θαη ζην ηερλνινγηθφ ηνκέα επέηξεςαλ κηα πην ζθαηξηθή πξνζέγγηζε. Δπηπιένλ ππήξμε θαη κηα πην πνιηηηζηηθή πξνζέγγηζε κέζσ πνιιψλ θιάδσλ ηεο θπζηθήο γεσγξαθίαο. πσο είπακε ήδε, βαζηθή επηδίσμε ηεο θπζηθήο γεσγξαθίαο είλαη λα εμεγήζεη ηε κνξθνινγία ηνπ εδάθνπο ηεο γεο θαη ηηο γεσκνξθνινγηθέο, αηκνζθαηξηθέο, θξπνζθαηξηθέο, πεηξνινγηθέο θαη βίν-γεσγξαθηθέο δηαδηθαζίεο πνπ δηαθνξνπνηνχληαη κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ. Παξφια ην κέγεζνο ηνπ αλζξσπίλνπ απνηππψκαηνο ζε απηφ ηνλ πιαλήηε απνηειεί πξφθιεζε γηα ηνπο θπζηθνχο γεσγξάθνπο θαζψο πξέπεη λα δψζνπλ κεγαιχηεξε πξνζνρή ζηνλ ξφιν πνπ έρεη ν άλζξσπνο ζηελ πεξηβαιινληηθή αιιαγή φπσο επίζεο θαη ζηελ αιιειεπίδξαζή ηνπ κε ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν. 3.2 ΓΔΩΜΟΡΦΟΛΟΓΗΑ Ζ γεσκνξθνινγία απνηειεί θιάδν ηεο θπζηθήο γεσγξαθίαο θαη αληηθείκελφ ηεο είλαη ε επηζηεκνληθή κειέηε ηεο θαηαγσγήο θαη εμέιημεο ησλ ηνπνγξαθηθψλ θαη βαζπκεηξηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ δεκηνπξγήζεθαλ απφ θπζηθέο, ρεκηθέο ή βηνινγηθέο δηαδηθαζίεο θνληά ή πάλσ ζηελ επηθάλεηα ηεο γεο. Οη γεσκνξθνιφγνη 29

30 πξνζπαζνχλ λα θαηαιάβνπλ γηαηί ηα ηνπία έρνπλ ηε κνξθή πνπ έρνπλ, λα θαηαιάβνπλ ηελ ηζηνξία θαη ηελ δπλακηθή ηνπο θαη λα πξνβιέςνπλ ηπρφλ αιιαγέο κέζσ ελφο ζπλδπαζκνχ επηηφπησλ παξαηεξήζεσλ θαη θπζηθψλ πεηξακάησλ. Οη γεσκνξθνιφγνη δνπιεχνπλ κέζσ ησλ πεδίσλ ηεο θπζηθήο γεσγξαθίαο, ηεο γεσινγίαο, ηεο γεσδαηζίαο, ηεο κεραληθήο γεσινγίαο, ηεο αξραηνινγίαο, ηεο θιηκαηνινγίαο θαη ηεο γεσηερληθήο κεραληθήο. Απηή ε επξεία βάζε ελδηαθεξφλησλ ζπλεηζθέξεη ζηελ χπαξμε δηαθνξεηηθψλ εξεπλεηηθψλ ηχπσλ κέζα ζην ίδην πεδίν. Πέξα απφ θάπνηεο εμαηξέζεηο ζηελ αξραηφηεηα, ε γεσκνξθνινγία είλαη κηα ζρεηηθά λέα επηζηήκε θαζψο εκθαλίζηεθε ζηα κέζα ηνπ 19 νπ αη. Ζ κειέηε ηεο κνξθνινγίαο ηνπ εδάθνπο θαη ηεο εμέιημεο ηεο επηθάλεηαο ηεο γεο ρξνλνινγείηαη ζηελ Αξραία Διιάδα. Ο Ζξφδνηνο κεηά απφ παξαηεξήζεηο ηνπ εδάθνπο, ππνζηήξημε πσο ν Νείινο θαηαιήγεη ηελ Μεζφγεην θαη ππνιφγηζε ηελ ειηθία ηνπ. Ο Αξηζηνηέιε δηαηχπσζε ηελ ππφζεζε πσο εμαηηίαο ηεο κεηαθνξάο ρψκαηνο ζηε ζάιαζζα, απηέο νη ζάιαζζεο ζην ηέινο ζα γέκηδαλ θαη ε ζηεξηά ζα ρακήισλε. Απηφ, ζχκθσλα κε ηνλ Αξηζηνηέιε ζήκαηλε πσο ε ζηεξηά θαη ην λεξφ ζα άιιαδαλ ζέζεηο θαη ε δηαδηθαζία απηή ζα άξρηδε απφ ηελ αξρή ζε έλαλ αέλαν θχθιν. Μηα άιιε πξψηκε ζεσξία ηεο γεσκνξθνινγίαο πξνέξρεηαη απφ ηνλ πνιπκαζή θηλέδν επηζηήκνλα θαη πνιηηηθφ Shen Kuo( AD). Ζ ζεσξία ηνπ πξνήιζε απφ ηε παξαηήξεζε ηνπ πσο ππήξραλ ππνιείκκαηα θνρπιηψλ ζηελ πιαγηά ελφο βνπλνχ πνπ βξηζθφηαλ εθαηνληάδεο κίιηα καθξηά απφ ηνλ Δηξεληθφ Ωθεαλφ. Τπέζεζε πσο ε πιαγηά απνηεινχζε πξντζηνξηθή ηνπνζεζία κηαο αθηήο, ε νπνία ιφγσ ηεο κεηαθνξάο ρψκαηνο είρε αιιάμεη κνξθή. Ο φξνο γεσκνξθνινγία θαίλεηαη πσο ρξεζηκνπνηήζεθε πξψηε θνξά απφ ηνλ Laumann ην 1858 ζε έλα έξγν ηνπ γξακκέλν ζηα γεξκαληθά. Ο Keith Tinkler ζεσξεί πσο απηφο ν φξνο άξρηζε λα ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο ζηα αγγιηθά, γεξκαληθά θαη γαιιηθά αθνχ ηνλ ρξεζηκνπνίεζαλ ζην Γηεζλέο Γεσινγηθφ πλέδξην ην 1891 νη John Wesley Powell θαη W.J. McGee. O John Edward Marr ζεσξνχζε πσο ην βηβιίν ηνπ «The scientific study of Scenery» απνηεινχζε εηζαγσγή ζηελ γεσκνξθνινγία, έλα πεδίν πνπ πξνέθπςε απφ ηελ έλσζε ηεο γεσινγίαο θαη ηεο γεσγξαθίαο. 30