ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΨΥΧ ΧΟΛΟΓΙΑΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΨΥΧ ΧΟΛΟΓΙΑΣ"

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΣΤΕΛΕΧΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥ ΥΣΗΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΑΓΩΓΗΣ «ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ» «ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» Αναστασία Πορτοκαλλίδου, Α.E.Μ. 42 Η παρούσα Μεταπτυχιακή Εργασία Ειδίκευσης υποβλήθηκε ε στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης για την απόκτησηη του τίτλου μεταπτυχιακών σπουδών ειδίκευσης στις Επιστήμες της Αγωγής. ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Επιβλέπων καθηγητής: Αθανάσιος Καραφύλλης, Καθηγητής 2ο Μέλος: Πελαγία Στραβάκου, Επίκουρη Καθηγήτρια 3ο Μέλος: Μαρίνα Κουγιουρούκη, Επίκουρη Καθηγήτρια Αλεξανδρούπολη, Μάρτιος 2019

2 Πνευματικά δικαιώματα Copyright [Αναστασία Πορτοκαλλίδου 2019] Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. All rights reserved. Απαγορεύεται η αντιγραφή μέρους ή του συνόλου της παρούσας διατριβής. Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανομή για εκπαιδευτικό ή ερευνητικό σκοπό, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή προέλευσης. Η έγκριση της Μεταπτυχιακής Εργασίας Ειδίκευσης από το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης δε δηλώνει απαραιτήτως την αποδοχή των απόψεων του συγγραφέα. Υπεύθυνη Δήλωση Βεβαιώνω ότι είμαι συγγραφέας της παρούσας Μεταπτυχιακής Εργασίας Ειδίκευσης και ότι κάθε βοήθεια που προσφέρθηκε στην εκπόνησή της αναγνωρίζεται και αναφέρεται στο κείμενο. Επιπλέον, αναφέρονται όλες οι βιβλιογραφικές πηγές που αξιοποιήθηκαν, πρωτογενείς και δευτερογενείς, είτε η συμβολή τους παρατίθεται επακριβώς ως απόσπασμα είτε ως παράφραση. Η συγγραφέας της εργασίας [Υπογραφή] 2

3 DEMOCRITUS UNIVERSITY OF THRACE SCHOOL OF EDUCATIONALL SCIENCES PRIMARY EDUCATI ION DEPARTMENT SECTOR OF EDUCATION AND PSYCHOLOGY POSTGRADUATE COURSE: EDUCATION OFFICERS IN EDUCATION SCIENCESS MASTER DISSERTATION «The Greek Education» Enlightenment and their influence in Anastasia Portokallidou A thesis submitted in partial fulfilment of o the requirements for thee degree of Master in Education, Department of Primary Education, Democritus University of Thrace Supervisor: Athanasios Karafillis Member 2: Pelagia Stravakou Member 3: Marina Kougiourouki COMMITTEE OF EXAMINERS ALEXAN NDROUPOLIS,

4 All rights reserved Copyright [Anastasia Portokallidou, 2019] The approval of the Master s Dissertation by the Department of Primary Education, Democritus University of Thrace, does not necessarily indicate the acceptance of the views of the author. Statutory Declaration I certify that I am the author of this Master s Dissertation thesis and that all the help offered for its compilation is acknowledged and is clearly indicated in the text. Furthermore, all primary as well as secondary resources used as well as the materials appearing in it have been properly quoted and attributed. The author of the report [Signature] 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Περίληψη 8 2. Εισαγωγή.10 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. Οι ρίζες του Διαφωτισμού Η Εποχή του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού Οι Εκπρόσωποι του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού Τζον Λοκ Μοντεσκιέ Ζαν Ζακ Ρουσσώ Φρανσουά Μαρί Αρουέ Ιμμάνουελ Καντ Οι επιρροές του κινήματος του διαφωτισμού στον ελλαδικό χώρο- Νεοελληνικός Διαφωτισμός Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός στην Ελλάδα Τα χαρακτηριστικά του Νεοελληνικού Διαφωτισμού Η συμβολή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού στην παιδεία 37 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. Αφετηρία, σκοπός και στόχοι της έρευνας Μεθοδολογία της Έρευνας Ερευνητικό εργαλείο Δείγμα της έρευνας και συλλογή δεδομένων Αξιολόγηση..44 5

6 3. Βασικότεροι εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού Αδαμάντιος Κοραής Ιώσηπος Μοισιόδακας Ρήγας Φεραίος Δημήτριος Καταρτζής ή Φωτιάδης Ευγένιος Βούλγαρης Δημήτριος-Δανιήλ Φιλιππίδης, Γρηγόριος Κωνσταντάς Μεθόδιος Ανθρακίτης Νικόλαος Μαυροκορδάτος Αθανάσιος Ψαλίδας Θεόφιλος Καϊρης Κωνσταντίνος Κούμας Βενιαμίν Λέσβιος Ελληνικά σχολεία την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού Πατριαρχική Σχολή Κωνσταντινούπολης Αθωνιάδα σχολή Σχολή των Κυδωνιών Σχολές της Σμύρνης Ευαγγελική Φιλολογικό Γυμνάσιο Πατμιάδα Το Γυμνάσιο της Χίου Σχολή Μηλέων Πηλίου.96 6

7 4.8 Ελληνικά σχολεία της Μακεδονίας Κεντρική Σχολή της Αλιστράτης Επιστημονικό Γυμνάσιο της Αθήνας Επιφάνειος σχολή Ιωαννίνων Σχολεία Παροικιακού Ελληνισμού Σχολείο της Βιέννης Σχολείο της Τεργέστης Ελληνοεμπορική Σχολή Οδησσού Σχολές των Ηγεμονιών Σχολή Βουκουρεστίου Σχολή Ιασίου Ελληνικό Παρθεναγωγείο Βελιγραδίου Συμπεράσματα Βιβλιογραφία

8 Περίληψη Το θέμα που πραγματεύεται η παρούσα θεωρητική μελέτη είναι ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Κύριος σκοπός της εργασίας είναι η κατανόηση της συμβολής του Διαφωτισμού στον ελλαδικό χώρο. Αρχικά, μελετάμε τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό και κάποιος βασικούς εκπροσώπους του και στη συνέχεια, αναφερόμαστε στο πως επηρέασε στη διαμόρφωση του Νεοελληνικού διαφωτισμού. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας μας παραθέτουμε τους κύριους εκπροσώπους του νεοελληνικού διαφωτισμού με μια θεωρητική μελέτη γύρω από τη ζωή τους, τις ιδέες τους αλλά και τη δράση τους για τη διάδοση του Διαφωτισμού στην Ελλάδα. Λέξεις - Κλειδιά: ευρωπαϊκός διαφωτισμός, νεοελληνικός διαφωτισμός, φιλόσοφοι, εκπρόσωποι, ιστορικό πλαίσιο, κοινωνικό πλαίσιο 8

9 Abstract The subject addressed by this theoretical study is Modern Greek Enlightenment. The main purpose of the work is to understand the contribution of Enlightenment in Greece. At first, we are studying European enlightenment and some key representatives, and then we are referring to how it influenced the formation of Modern Greek Enlightenment. In the second part of our work we present the main representatives of modern Greek enlightenment with a theoretical study about their lives, their ideas and their actions for the dissemination of the Enlightenment in Greece. Key Words: European enlightenment, Greek enlightenment, philosophers, representatives, historical context, social context 9

10 Εισαγωγή Λέγοντας τον όρο διαφωτισμός, εννοούμε τις ιδέες και αξίες που κυριάρχησαν κατά τον αιώνα που προηγήθηκε της Γαλλικής Επανάστασης στα κράτη και τις κοινωνίες της βορειοδυτικής Ευρώπης. Οι εν λόγω ιδέες και αξίες επηρέασαν και τους λαούς που ήταν τότε υπό την οθωμανική κυριαρχία, όπως οι Έλληνες. Από αυτούς αναδείχθηκαν κατά την ίδια περίοδο, αλλά και λίγο μετά την Γαλλική Επανάσταση διαφωτιστές, οι οποίοι προσπάθησαν να προσεγγίσουν, να αποδεχθούν ή να απορρίψουν τα διάφορα ρεύματα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Οι ιδιαίτερες όμως συνθήκες κάτω από τις οποίες τελούσε ο ελληνισμός συνετέλεσαν σε πολλές διαφοροποιήσεις του νεοελληνικού διαφωτισμού από εκείνον της Ευρώπης. Σε γενικές γραμμές ο νεοελληνικός διαφωτισμός δεν εξαντλείται σε ορισμένες φιλοσοφικές αντιλήψεις, δεν υιοθέτησε μία ενιαία φιλοσοφία ούτε δημιούργησε πρωτότυπες ιδέες. Διέγραψε όμως κάποιες τάσεις και ιδεολογικά ρεύματα στα οποία «εντάχθηκαν» μερικοί από τους κυριότερους εκπροσώπους του. Με την παρούσα μελέτη γίνεται προσπάθεια να επισημανθούν οι εν λόγω τάσεις και τα ιδεολογικά ρεύματα, όπως αυτά διαμορφώθηκαν από τους κυριότερους εκπροσώπους του νεοελληνικού διαφωτισμού. Στο πρώτο μέρος της εργασίας μας θα μιλήσουμε για την εποχή του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και για τους εκπροσώπους της. Θα προσπαθήσουμε να αποδώσουμε το ιστορικό αλλά και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής εκείνης έτσι ώστε να κατανοήσουμε τη συμβολή του διαφωτισμού σε διάφορους τομείς. Στη συνέχεια, θα αναφερθούμε στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό και πως αυτός επηρεάστηκε από τον Ευρωπαϊκό. Ειδικότερα, θα παρουσιάσουμε την κατάσταση στην οποία βρισκόταν η Ελλάδα αλλά και τη συμβολή του στην διαμόρφωση της παιδείας. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας μας θα αναφερθούμε εκτενέστερα στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό και τους εκπροσώπους του με μια θεωρητική μελέτη γύρω από τη ζωή τους, τις ιδέες τους αλλά και τη δράση τους για τη διάδοση του Διαφωτισμού στην Ελλάδα. 10

11 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 11

12 1. Οι Ρίζες του Διαφωτισμού Η αγγλική βιομηχανική επανάσταση διαδόθηκε στη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες, οδηγώντας την αστική τάξη σε ανοδική πορεία. Ωστόσο, στην κεντρική, τη νότια και την ανατολική Ευρώπη εξουσίαζε στη συγκεκριμένη περίοδο η αριστοκρατία. Οι λαϊκές τάξεις, αγροτικές, ως επί το πλείστον, υπέφεραν εξαιτίας της οικονομικής αστάθειας και της επακόλουθης αύξησης των τιμών. Το αποτέλεσμα ήταν η διαφοροποίηση της βορειοδυτικής Ευρώπης, που άρχισε να εκσυγχρονίζεται και της υπόλοιπης ηπείρου που έμεινε στο περιθώριο. Η αγγλική αστική επανάσταση του 17ου αι., η Γαλλική του 18ου και ο πόλεμος ανεξαρτησίας των Η.Π.Α. στράφηκαν ενάντια σε ένα παρηκμασμένο πλέον φεουδαρχικό σύστημα, που αποτελούσε εμπόδιο στην αστική ανάπτυξη (Γκότσης & Προβατά, 2000, σσ ). Η βιομηχανική επανάσταση άλλαξε ριζικά την παραγωγική ικανότητα σε πολλά πεδία και τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, αλλάζοντας ριζικά τη μορφή των παραδοσιακών κοινωνιών και των οικονομιών του ευρωπαϊκού κόσμου. Κατόπιν η Γαλλική Επανάσταση προσέφερε το ιδεολογικό υπόβαθρο μιας διαφορετικής πολιτικής και κοινωνικής άποψης και έγινε η έμπνευση για έναν οικουμενικό, σχεδόν, ξεσηκωμό, με στόχο τον εθνικό αυτοπροσδιορισμό. Ο όρος οικουμενικός δικαιολογείται, αν ανατρέξει κανείς σε παγκόσμιους ιστορικούς χάρτες και δει πόσα απελευθερωτικά κινήματα διαδραματίστηκαν ανάμεσα στο 1811 και το 1840, παράλληλα με την παγκόσμια βρετανική οικονομική διείσδυση, που άντλησε τη δύναμή της από τη βιομηχανική επανάσταση (Hobsbawm, 2008, σσ ). Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, προϊόν πολιτισμικής διάχυσης, θα μπορούσε να αποτιμηθεί ως παρακλάδι του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Ο ίδιος ο όρος προέρχεται από τη μετάφραση των αντίστοιχων όρων της αγγλικής, γερμανικής και ιταλικής γλώσσας. Συνεπώς είναι σκόπιμο να γνωρίζει κανείς τι εννοούσαν οι ευρωπαίοι διανοητές με τον όρο διαφωτισμός (Αθήνη & Ξούριας, 2015, σσ ). Ως ιδεολογία του διαφωτισμού θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι ιδέες και οι αξίες που διαμορφώθηκαν από την παιδεία της βορειοδυτικής Ευρώπης κατά τον 18ο αιώνα, πριν από τη Γαλλική Επανάσταση. Η αφετηρία αυτής της νέας ιδεολογίας βρίσκεται στον αρχαιοελληνικό στοχασμό, τον οποίο οι εκπρόσωποί της μελέτησαν 12

13 σε βάθος, αλλά στηρίχθηκε κυρίως στις σύγχρονες επιστημονικές ανακαλύψεις, με χαρακτηριστικούς εκπρόσωπους τον Γαλιλαίο και τον Νεύτωνα. Επιδίωξη των ευρωπαίων Διαφωτιστών ήταν η υπερίσχυση του σύγχρονου πνεύματος εις βάρος των κατεστημένων ιδεών της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας, του δογματισμού, της άγνοιας και της προκατάληψης. Η ριζική αμφισβήτηση των καθιερωμένων αυθεντιών, ο προβληματισμός γύρω από τη φύση, τις πηγές και τα όρια της γνώσης, η πίστη στην ανθρώπινη δυνατότητα παραγωγής γνώσης, ο ορθός λόγος και ο ελεύθερο στοχασμός είναι τα κύρια στοιχεία που διαμόρφωσαν το ιδεολογικό πλαίσιο του κινήματος του Διαφωτισμού (Αθήνη & Ξούριας, 2015, σσ. 25). 13

14 2. Η Εποχή του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού Ο Διαφωτισμός και οι συζητήσεις γύρω απ αυτόν ξεκινούν πριν από δύο αιώνες. Οι πρώτες απόπειρες να οριστεί ο Διαφωτισμός ξεκίνησαν το 18 αιώνα, όταν ο φιλόσοφος Moses Mendelssohn έθεσε δημόσια το Νοέμβριο του 1784 το ερώτημα του τι είναι Διαφωτισμός. Οργανώθηκε ένας διαγωνισμός στο περιοδικό Berlinische Monatsschrift και πολλοί διανοητές απάντησαν, ανάμεσα τους και ο Immanuel Kant. Ο ορισμός του Kant συμπυκνώνεται στα εξής λόγια: «Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητα του για την οποία φταίει ο ίδιος» (Kant, 1989, σ. 19) (Γκότσης & Προβατά, 2000, σσ ). Η έννοια του Διαφωτισμού (Enlightenment), σημαίνει το «φωτισμό» του ανθρώπου με την παροχή γνώσεων και γενικότερα παιδείας που προσελκύει το ενδιαφέρον και αφορά τους παιδαγωγούς. Ιστορικά, ο όρος Διαφωτισμός συνοψίζει την ευρωπαϊκή πνευματική κίνηση που εκδηλώθηκε το 18ο αιώνα, ως ολοκλήρωση του αναγεννησιακού ανθρωπιστικού πνεύματος και απέβλεπε στην απαλλαγή του ανθρώπου από το δογματισμό, τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες και στη διάδοση της επιστημονικής γνώσης με την καλλιέργεια του ορθού λόγου (Hankins, 1998, σσ. 3-4) (Βαλλιάνος, 2008, σσ ). Ο Διαφωτισμός παρατηρήθηκε αρχικά στη Γαλλία και αργότερα στις χώρες της Ευρώπης αλλά και έξω απ' αυτή, προετοιμάζοντας παράλληλα το έδαφος για τη Γαλλική Επανάσταση. Οι διαφωτιστές πρέσβευαν τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, αξιώνοντας αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης, στους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς, την οικονομία, την εκπαίδευση και τη θρησκεία. Τάχθηκαν υπέρ της ατομικής ελευθερίας και ενάντια στην τυραννική διακυβέρνηση και την καταπίεση που ασκούσε η Εκκλησία (Χρύσης, 2002, σσ ). Βασικός φορέας των νέων ιδεών που έφερε ο Διαφωτισμός ήταν η ανερχόμενη αστική τάξη που μέχρι εκείνη την εποχή παρέμενε αποκλεισμένη από το σύστημα της απολυταρχίας. Ανάμεσα στους σημαντικούς εκφραστές του Διαφωτισμού τοποθετούνται ο Βολταίρος και ο Μοντεσκιέ. Οι Διαφωτιστές Ντενί Ντιντερό, Ζαν λε Ροντ Nτ' Αλαμπέρ και Ζαν Ζακ Ρουσσώ συγκρότησαν το ιδεολογικό υπόβαθρο του Διαφωτισμού στην Εγκυκλοπαίδεια. Παράλληλα ο Τζον Λοκ διατύπωνε τη θεωρία του Κοινωνικού Συμβολαίου, προτρέποντας σε μια Ευρώπη 14

15 που θα υποστήριζε τα δικαιώματα του ανθρώπου Ροτζώκος, & Μαυρέας, 1999, σ. 30) (Μαργαρίτης, Μαρκέτος, Οι 16ος -18ος αιώνες είναι η εποχή κατά την οποία κυρίαρχο πολίτευμα στην Ευρώπη είναι η απόλυτη μοναρχία. Ο ανώτερος άρχοντας μονάρχης- συγκεντρώνει στα χέρια του κάθε μορφής εξουσία και όλοι οφείλουν να υπακούν σε αυτόν και στις εντολές του. Ο ίδιος είναι νομοθέτης, εκδίδει νόμους γενικούς και απρόσωπους οι οποίοι πρέπει να εφαρμόζονται. Μόνο ο ίδιος είναι υπεράνω των νόμων του. Επίσης, ο ίδιος είναι ανώτερος δικαστής. Οι αποφάσεις περί κήρυξης πολέμου, σύναψης ειρήνης ή άλλων συμβάσεων είναι αποκλειστικά και μόνο δικές του, ενώ ο ίδιος διορίζει τους υπαλλήλους και τους λειτουργούς του βασιλείου του (Κολιόπουλος, 2001, σσ ). Επίσης, πρόκειται για μια εποχή που μαστίζεται από θρησκευτικούς και εμφυλίους πολέμους, ενώ χαρακτηρίζεται και από την ανάδειξη μιας νέας τάξης της αστικής αρχικά, της βιομηχανικής αργότερα, καθώς και από την ανάπτυξη της εγχρήματης οικονομίας. Τα μέλη της αστικής τάξης, επιζητούν πρόσβαση στην εξουσία προς εκπροσώπηση των συμφερόντων τους ενώ ο λαός επιθυμεί τη δημιουργία κράτους, ικανού να του παρέχει εξωτερική αλλά και εσωτερική ασφάλεια, που θα έχει τη νομιμοποίησή του (Κονδύλης, 2004 α, σσ ). Την ίδια εποχή αναπτύσσεται το κίνημα του ανθρωπισμού με πίστη στις απεριόριστες δυνατότητες του ανθρώπου και σταδιακή στροφή προς τη μελέτη των κλασικών κειμένων. Η στροφή αυτή συνέβαλε στην ανάπτυξη του πολιτιστικού κινήματος της Αναγέννησης, το οποίο οδήγησε σε σταδιακή πνευματική απελευθέρωση και σε άνθηση της λογοτεχνίας, της επιστήμης, της τέχνης, της φιλοσοφίας αλλά και της πολιτικής επιστήμης (Κονδύλης, 2004 α, σσ ). Οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής, οδήγησαν σε πολιτικές αναζητήσεις και σε ανάπτυξη πολιτικών θεωριών που επηρέασαν καθοριστικά τις πολιτικές εξελίξεις τόσο της Ευρώπης όσο και της Αμερικής. Το 18ο αιώνα αναπτύχθηκε το πνευματικό κίνημα του Διαφωτισμού με σκέψεις και θεωρίες σε φιλοσοφικό, οικονομικό, πολιτικό, επιστημονικό, θρησκευτικό επίπεδο. Το κίνημα αυτό, που σε πολιτικό επίπεδο άσκησε κριτική στην άσκηση εξουσίας από ένα και μόνο άτομο καθώς και στην οργάνωση της κοινωνίας με κριτήριο την καταγωγή και 15

16 υποστήριζε τις αρχές της ελευθερίας και της κυριαρχίας των νόμων, αποτέλεσε το ιδεολογικό υπόβαθρο της Γαλλικής και της Αμερικανικής Επανάστασης. Οι επαναστάσεις αυτές, με τη σειρά τους, πυροδότησαν μια σειρά γεγονότων και επαναστάσεων, όπως και αυτή της Ελληνικής Επανάστασης, που μετέβαλαν τη πολιτική κατάσταση και μας πέρασαν στη σύγχρονη πολιτική ιστορία (Berstein & Milza, 1994, σσ ). Παρακάτω, θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε τις θεωρίες των John Locke, Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau, του Βολταίρου και του Ιμμάνουελ Καντ, φιλόσοφων του 18ου αιώνα εκπροσώπων του Διαφωτισμού που κατά την άποψή μας, υπήρξαν καθοριστικές αναφορικά με το θέμα που συζητούμε στην παρούσα εργασία, ενώ πάνω σε αυτές στηρίχτηκαν και οι πολιτικές θεωρίες άλλων πολιτικών φιλοσόφων τόσο εκείνης όσο και της μετέπειτα εποχής. Επίσης, θα δούμε πως οι θεωρίες και οι θέσεις των ανωτέρω συνέβαλαν στην ανάπτυξη του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. 2.1 Οι Εκπρόσωποι του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού Τζον Λοκ ( ) O John Locke, πολιτικός φιλόσοφος της εποχής του Διαφωτισμού, υποστήριξε πως αρχικά η ανθρωπότητα ήταν φιλειρηνική. Σε φιλοσοφικό επίπεδο ο Locke επηρεάζεται από την παράδοση του φυσικού δικαίου και του κοινωνικού συμβολαίου, θεωρία επικρατούσα στην Αγγλία του 17ου αιώνα με βάσεις που φτάνουν μέχρι τους σοφιστές και τον Αριστοτέλη. Αναγνωρίζει τη δυνατότητα των ανθρώπων μέσω του Λόγου να γνωρίσουν το φυσικό νόμο ο οποίος είναι αυτός που δείχνει τον καλύτερο δυνατό τρόπο σύμφωνα με τον οποίο οι άνθρωποι πρέπει να ζουν (Κιτρομηλίδης, 1999, σ. 13). Η μεγαλύτερη ίσως συνεισφορά του John Locke στον τομέα της φιλοσοφίας είναι η κριτική που άσκησε σε όσες φιλοσοφικές θεωρίες έκαναν αναφορά σε έμφυτες ιδέες, δίνοντας εκ νέου καθοριστική βαρύτητα στην εμπειρία. Στο «Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση» ο φιλόσοφος αρνείται την ύπαρξη έμφυτων ιδεών στο ανθρώπινο πνεύμα και κατασκευάζει μια γνωσιοθεωρία, βασισμένη στην εμπειρία από τη μια και την επενέργεια των νοητικών ικανοτήτων του ανθρώπου από την 16

17 άλλη. Με τον τρόπο αυτό, υπερβαίνει το σκεπτικισμό, καθιστώντας βασικό θεμέλιο των ιδεών μας και έσχατο κριτή των γνώσεών μας το Λόγο και τις διεργασίες του (Κιτρομηλίδης, 1999, σ. 13). Όταν ο άνθρωπος γεννιέται, η ψυχή του είναι ένα άδειο δωμάτιο, άγραφο χαρτί, άγραφος πίνακας (tabula rasa), πάνω στο οποίο με το πέρασμα του χρόνου και στο διάβα της ζωής του, η εμπειρία θα αποτυπώσει τα σημάδια της. Οι αισθήσεις επιτρέπουν τη διείσδυση σε αυτό το δωμάτιο και στη συνέχεια μέσω συνειρμού, καθορισμού και γενικού συνδυασμού των αισθήσεων παράγονται οι γνώσεις. Αντιλαμβανόμαστε πως για το φιλόσοφο τα αντικείμενα της εμπειρίας επιδρούν στα αισθητήρια όργανά μας και μέσω αυτής της διαδικασίας δημιουργούνται στο ανθρώπινο πνεύμα οι παραστάσεις, οι ιδέες, που αποτελούν το πραγματικό θεμέλιο της ανθρώπινης γνώσης (Reble, 2014, σσ ). Ο Locke διακρίνει δύο είδη αίσθησης, την εξωτερική και την εσωτερική. Ενώ η εξωτερική εμπειρία βασίζεται στα αισθητήρια όργανά μας, η εσωτερική σχετίζεται με τις ιδέες της γνώσης, του αμφιβάλλειν, του νοείν, του επιθυμεί κ.λπ., που πηγάζουν από τον ανθρώπινο νου. Αντίστοιχα οι ιδέες χωρίζονται σε απλές και σύνθετες, ανάλογα με το αν μπορούν να αναλυθούν περαιτέρω ή όχι (Παπάζογλου, 2011, σσ ). Ο νους του ανθρώπου μπορεί να συσχετίζει, να συνδέει τις απλές ιδέες και δημιουργεί με τον τρόπο αυτό νέες, τις σύνθετες ιδέες. Γενικά η γνώση που αποκτά ο άνθρωπος είναι το αποτέλεσμα των διεργασιών επεξεργασίας των ιδεών από το νου. «Η ψυχή είναι απλώς το πνεύμα ως γνωστική λειτουργία, το δε σώμα ταυτίζεται με την εμπειρία των προσφερομένων στις αισθήσεις φαινομένων» (Μπενιέ, 2001, σ. 197). Ο Locke ερευνά επιπλέον την ανθρώπινη φύση, χρησιμοποιεί την έννοια του φυσικού δικαίου και της φυσικής κατάστασης και καταδεικνύει το ρόλο της σύμβασης και τη σημασία της συναίνεσης για την είσοδο του ανθρώπου στην πολιτική κοινωνία. Οι άνθρωποι, στη φυσική τους κατάσταση δεν επενέβαιναν στη ζωή, την ελευθερία και την ιδιοκτησία των άλλων. Κατά το Locke, φυσική κατάσταση των ανθρώπων, η οποία είναι προσδιορισμένη από το Θεό, αποτελούν η ειρήνη, η ασφάλεια, η άνεση και προκειμένου ο άνθρωπος να μπορεί να βρίσκεται στη φυσική του κατάσταση, υπάρχει ο φυσικός νόμος, ο οποίος ορίζει τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Ο φυσικός νόμος είναι κατανοητός από κάθε έλλογο ον και 17

18 σύμφωνα μ αυτόν, οι άνθρωποι δεν έχουν μόνο δικαιώματα, αλλά και υποχρεώσεις (Παπάζογλου, 2011, σσ ). Άλλωστε η πολιτική θεωρία του φιλοσόφου προϋποθέτει ιστορικά τη θεωρία για το φυσικό δίκαιο και για το κοινωνικό συμβόλαιο. Παράλληλα, προσφέρει αναλύσεις για την ελευθερία και την ιδιοκτησία στη φυσική και την κοινωνική κατάσταση και παίρνει θέση υπέρ της θρησκευτικής ελευθερίας (Locke, 2010, σσ ). Εντύπωση όμως προκαλούν και οι άκρως διαφορετικοί τρόποι πρόσληψης της πολιτικής φιλοσοφίας του John Locke. Πολλοί μελετητές υποτιμούν την αξία των πολιτικών αναλύσεων του φιλοσόφου και εντάσσουν τα έργα του στην κατηγορία των προπαγανδιστικών κειμένων, επισημαίνοντας πως τα τελευταία προσπαθούν απλώς να δικαιώσουν την Επανάσταση του 1688 και πρέπει να εκλαμβάνονται επομένως απλώς ως πολιτική επιχειρηματολογία του κόμματος των Ουίγων. Όμως ακόμη και όσοι αναγνωρίζουν τη σημασία της πολιτικής φιλοσοφίας του Locke δε συμφωνούν όσον αφορά στους στόχους της και την κατεύθυνσή της. Οι αναλύσεις ποικίλλουν και ο φιλόσοφος παρουσιάζεται άλλοτε ως ο πατέρας του φιλελευθερισμού (ερμηνεία του Laski) και απολογητής της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης και των ταξικών διαφοροποιήσεων (ερμηνεία του Macpherson) και άλλοτε ως φορέας των πιο επαναστατικών ιδεών της εποχής του (ερμηνεία του Tully και του Ashcraft) (Locke, 2010, σσ ). Ο Locke, όπως και ολόκληρος ο Διαφωτισμός, αποδίδει μεγάλη σπουδαιότητα στην αγωγή. Έλεγε ότι τα 9/10 των ανθρώπων είναι αυτό που είναι εξαιτίας της αγωγής που δέχτηκαν. Θεωρούσε ότι η συνήθεια, το περιβάλλον, η συμπεριφορά, το παράδειγμα είναι πολύ σπουδαιότερα από τη διδασκαλία (Reble, 2014, σσ ). Ακόμη, πίστευε ιδανική την αγωγή που συνδυάζει τον φυσικό τρόπο ζωής, την σωματική αγωγή και την σκληραγωγία. Ο άνθρωπος πρέπει να μάθει να υπομένει τους πόνου, πρέπει να διαπαιδαγωγηθεί, ώστε να αποκτήσει σθεναρό χαρακτήρα. Πίστευε πως για την διαμόρφωση του χαρακτήρα σημασία έχει περισσότερο το γενικότερο περιβάλλον και η καθημερινή τριβή με τα άτομα παρά η συστηματοποιημένη διδασκαλία. Έδινε σημασία στην αγωγή του παιδιού μικρής ηλικίας, το οποίο πρέπει είναι κοντά στον φυσικό τρόπο ζωής και μακριά από την 18

19 χλιδή. Το πνεύμα του παιδιού, με άλλα λόγια, πρέπει να διατηρείται ζωντανό και ελεύθερο. Η διατήρηση της ζωντάνιας και της χαράς του παιδιού αποτελεί γι αυτόν ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της αγωγής (Reble, 2014, σσ ). Επιπλέον, παράλληλα με τις μοντέρνες γλώσσες και τα πραγματολογικά περιεχόμενα, παράλληλα με τον χορό, την ιππασία και τα ταξίδια εκτίμησε τη χειρωνακτική εργασία, ακόμη και για ανθρώπους ανώτερης κοινωνικής τάξης. Αυτό είναι για άλλη μια φορά ενδεικτικό της διαφωτιστικής χροιάς της παιδαγωγικής του σκέψης, γιατί ο Διαφωτισμός τάχθηκε με πάθος υπέρ του απλού, του άμεσου, του γνήσιου, του αδιάφθορου, υπέρ της αγροτικής ζωής και της απασχόλησης Ταξινόμησε τις παιδαγωγικές αξίες ως εξής (Reble, 2014, σ. 221): 1. Αρετή: όπου ανήκουν η θρησκευτικότητα, η αγάπη για την αλήθεια, η τάση προς το καλό 2. Σοφία: η ικανότητα να επιτευχθεί κάτι με ευφυΐα και προσοχή, η ορθή αξιολόγηση των πραγμάτων και των προσωπικών δυνάμεων του καθενός 3. Μόρφωση: με την οποία νοείται η καλοσύνη της ψυχής, η εσωτερική ελευθερία 4. Γνώσεις: οι οποίες αξίζουν μόνο όταν τις κατέχουν άνθρωποι με σωστή συμπεριφορά Μοντεσκιέ ( ) Ήταν Γάλλος συγγραφέας και φιλόσοφος του Διαφωτισμού. Η πολιτική και κοινωνική οργάνωση του σημερινού κόσμου βασίζεται ουσιαστικά στις φιλελεύθερες ιδέες του Μοντεσκιέ, και γι αυτό θεωρείται ως ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους της Ευρώπης (Κιτρομηλίδης, 1999, σ. 14). Ο Μοντεσκιέ υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Κατά το Montesquieu, ο άνθρωπος στη φυσική του κατάσταση είναι φιλειρηνικός, αδύναμος, δειλός κι έχει αυξημένο το αίσθημα της αυτοσυντήρησης. Επίσης, ο άνθρωπος στη φυσική του κατάσταση, διαθέτει νόηση και γνώσεις, τις οποίες δε διαθέτουν τα άλλα όντα, και αυτά είναι στοιχεία που τον 19

20 διακρίνουν από τα άλλα όντα. Αυτά τα φυσικά χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες του ανθρώπου, αποτελούν την αιτία που οι άνθρωποι οργανώθηκαν σε κοινότητες. Ο άνθρωπος προσπαθεί διαρκώς να επωφελείται από την κοινότητά του και να απολαμβάνει τα πλεονεκτήματα που αυτή διαθέτει, δηλαδή ασφάλεια, τροφή, αγαθά και άλλα, ενώ όντας μέσα σε κοινότητα προστατεύεται από επιδιώξεις ξένων κοινοτήτων που επιζητούν τα καλύτερα για τα μέλη τους. Δηλαδή, με την ένταξή του σε μία κοινότητα γίνεται ανταγωνιστικός ενώ τίθεται και σε μία διαρκή εμπόλεμη κατάσταση με τους ξένους. Τα όσα προαναφέρθηκαν, αποτελούν για το Montesquieu λόγους θέσπισης νόμων, οι οποίοι θα προστατεύουν τους ανθρώπους μιας κοινότητας από τους ξένους, θα ρυθμίζουν τις σχέσεις των κυβερνώντων με τους πολίτες ενώ θα ρυθμίζουν και τις σχέσεις μεταξύ των πολιτών. Επίσης, για το Montesquieu οι νόμοι εκφράζουν το ανθρώπινο λογικό που μόνο ο άνθρωπος διαθέτει, γι αυτό και μόνο ο άνθρωπος μπορεί να συγκροτήσει μία πολιτική κοινότητα και να υπάρξει μέσα σε αυτήν (Κιτρομηλίδης, 1999, σσ ). Περαιτέρω, «Ελευθερία είναι το δικαίωμα να κάνουμε κάθε τι που επιτρέπουν οι νόμοι», όπου πρόκειται για τον ορισμό που δίνει ο Montesquieu στον όρο «ελευθερία». Για να υπάρξει ελευθερία, κατά το Montesquieu, απαραίτητη είναι η εκπροσώπηση και η συμμετοχή στην άσκηση της εξουσίας όλων των κοινωνικών στρωμάτων που έχουν πολιτικά δικαιώματα. Μάλιστα, επειδή δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι τις ίδιες δυνατότητες και ικανότητες ο Montesquieu προτείνει την εκχώρηση μέρους της εξουσίας των πολιτών σε άξιους και έμπιστους εκπροσώπους τους, επιλεγμένους από αυτούς. Περαιτέρω, εφόσον, για τον ίδιο ως άνω φιλόσοφο, ο νόμος εκφράζει το ανθρώπινο λογικό δεν θα πρέπει να θεσπίζεται από ένα και μόνο άτομο. Εντοπίζουμε, θα λέγαμε, στο σημείο αυτό μία προσπάθεια διάκρισης ανάμεσα στο βασιλικό διάταγμα, το οποίο εκδίδεται από το μονάρχη κι εκφράζει τη βούλησή του, μέσω του οποίου ο μονάρχης ασκεί νομοθετική εξουσία, και στο νόμο, ο οποίος εκφράζει τη βούληση του λαού και θα πρέπει να θεσπίζεται από τους αντιπροσώπους του (Κιτρομηλίδης, 1999, σ. 20). Μάλιστα, ο Montesquieu, αναφέρθηκε και στη διάκριση των εξουσιών, η οποία θεωρεί πως υφίσταται σε όλα τα πολιτεύματα. Κάθε πράξη της κρατικής εξουσίας, είτε στα πλαίσια ενός απολυταρχικού πολιτεύματος είτε όχι, διακρίνεται σε νομοθετική, εκτελεστική ή δικαστική. Το θέμα είναι από ποιο όργανο του κράτους 20

21 πρέπει να ασκείται η κάθε ξεχωριστή εξουσία ώστε να μπορεί να υπάρχει έλεγχος και εξισορρόπηση μεταξύ των εξουσιών. Θα λέγαμε, στο σημείο αυτό, πως ο Montesquieu αναζητά έναν τρόπο αυτοπεριορισμού της εξουσίας από τον ίδιο της τον εαυτό. Στα απολυταρχικά πολιτεύματα κάθε εξουσία πηγάζει και ασκείται από το μονάρχη ενώ κατά τη θεωρία του Montesquieu κάθε ξεχωριστή εξουσία πρέπει να ασκείται από ξεχωριστά όργανα του κράτους ώστε να διασφαλίζεται η ελευθερία και η ασφάλεια των πολιτών τόσο μεταξύ αυτών (πολιτών) όσο και μεταξύ των πολιτών και της κυβερνητικής εξουσίας, από τη διαφθορά και την κατάχρηση της ίδιας της εξουσία. Έτσι η νομοθετική εξουσία θα πρέπει να ασκείται από κοινού από ένα σώμα ευγενών και από ένα σώμα εκλεγμένο από το λαό. Η εκτελεστική εξουσία θα πρέπει να ασκείται από το μονάρχη, ο οποίος θα έχει όμως το δικαίωμα άρνησης κύρωσης νόμου ή ακύρωσης απόφασης της νομοθετικής εξουσίας ενώ, τέλος, η δικαστική εξουσία θα πρέπει να ασκείται από πρόσωπα εκλεγμένα από το λαό, με την κάθε κοινωνική τάξη να δικάζεται από δικαστές της δικής της κοινωνικής τάξης. (Κιτρομηλίδης, 1999, σσ ). Επομένως, διακρίνουμε στις προθέσεις του Montesquieu μία διάθεση να διακρίνει τις διαφορετικές εξουσίες στις οποίες ωστόσο δε δίνει ισότιμη αξία. Κατά τη θεωρία, λοιπόν, του Montesquieu οι δικαστές δεν είναι τίποτα παραπάνω από απλούς εφαρμοστές των νόμων που η νομοθετική εξουσία εξέδωσε. Η ισχύς της νομοθετικής εξουσίας είναι μεγαλύτερη από αυτή της δικαστικής, όχι όμως και από αυτήν της εκτελεστικής, μιας και ο μονάρχης έχει το δικαίωμα της μη κύρωσης νόμων ή ακύρωσης των αποφάσεων της νομοθετικής εξουσίας. Το αξιοσημείωτο στη θεωρία αυτή είναι, παρά την υποστήριξη της διάκρισης των εξουσιών και της άσκησής τους από διαφορετικά κρατικά όργανα, η εμπλοκή της εκτελεστικής εξουσίας στη νομοθετική μέσω του δικαιώματος του μονάρχη να αρνείται την κύρωση των ψηφισμένων από τη νομοθετική εξουσία νόμων. Επίσης, αξίζει να σημειώσουμε πως η Βουλή, που ασκεί την κύρια νομοθετική λειτουργία, ασκεί και εκτελεστικά καθήκοντα καθώς και κάποια δικαστικά. Λόγου χάριν οι ευγενείς, που συμμετέχουν στη Βουλή, συμμετέχουν και ως δικαστές στη σύνθεση των δικαστηρίων που συγκροτούνται προς εκδίκαση των υποθέσεων της τάξης τους. Πρόκειται για μία εμπλοκή της μίας εξουσίας στην άλλη την οποία συναντούμε και στα ελληνικά συντάγματα. Λόγου χάριν η ελληνική Βουλή ασκεί δικαστική αρμοδιότητα με το δικαίωμά της να αποφασίζει περί της δίωξης ή μη υπουργών, η 21

22 εκτελεστική εξουσία δύναται να προτείνει νομοσχέδια καθώς και να εγείρει διώξεις κατά δικαστών. Περαιτέρω, η ύπαρξη διαφορετικών εξουσιών και η μεταξύ τους εμπλοκή, κατά την άποψή μας, αποτρέπει σε μεγάλο βαθμό την κατάχρηση εξουσίας, την καταπάτηση των ελευθεριών και την απολυταρχική διακυβέρνηση. Μάλλον γι' αυτό αργότερα υποστηρίχτηκε τούτο το μοντέλο από τους πολέμιους του απολυταρχικού πολιτεύματος και υποστηρικτές της συνταγματικής μοναρχίας ή της δημοκρατίας. Μάλιστα η θεωρία τούτη είναι μία από τις θεωρίες στις οποίες στηρίχτηκαν οι πρωτεργάτες και οι ηγέτες τόσο της Γαλλικής (1789) όσο και της Αμερικανικής Επανάστασης ( ) που ακολούθησαν (Κιτρομηλίδης, 1999, σ. 26) Ζαν Ζακ Ρουσσώ ( ) Το μεγάλο συλλεκτικό, ενθουσιαστικό και επαναστατικό πνεύμα την εποχή του Διαφωτισμού, που χαίρεται το φαινόμενο της αγωγής και τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες ιδιαίτερα στον παιδαγωγικό τομέα, είναι ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ (Συριάτου & Γκότσης, 2001, σ. 114). Ο Ρουσσώ είχε βαθιά επίδραση στην ιστορία της σύγχρονης ευρωπαϊκής διανόησης. Ως μεγάλος διανοητής του 18ου αιώνα δημιούργησε σημαντικά έργα σε ένα ευρύ πεδίο θεμάτων και ειδών συγγραφής. Κατόρθωσε να γράψει με μεγάλο πάθος και ευγλωττία. Επιπλέον κατάφερε με τη ζωή και το έργο του να συναρπάσει αλλά και να αναστατώσει βαθιά την κοινή γνώμη. Ο Ρουσσώ είναι ίσως ο μοναδικός ανάμεσα στους πρωτοπόρους του Διαφωτισμού, ο οποίος με την εμπνευσμένη κριτική του επηρέασε σημαντικά τα κυρίαρχα πνεύματα της εποχής του. Η φιλοσοφία του Ρουσσώ ήταν εκείνη που κυρίως εδραίωσε την πίστη των ηγετών της Γαλλικής Επανάστασης, προκειμένου να επιχειρήσουν την ανατροπή της πολιτικής πράξης και θεωρίας της εποχής τους (Συριάτου & Γκότσης, 2001, σσ ). Ως φιλόσοφος της εξομολόγησης ή ως στοχαστής αν και θεωρήθηκε πρόωρος ρομαντικός συγγραφέας, τελικά επιβλήθηκε η εμμονή του στην αυθεντικότητα, η απαίτησή του να συνδεθεί η ηθική με την πολιτική, τον κατέστησαν άξιο να μπει στο πάνθεο των φιλοσόφων (Γρηγοροπούλου, 2002, σσ ). Ακόμη, αποτελεί το μεγάλο προφήτη και δάσκαλο και ως «άγγελος του ευαγγελίου της ελευθερίας, της φύσης και της καρδιάς, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων 22

23 και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας» είναι μία από τις κινητήριες φυσιογνωμίες στην ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος. Οι βασικές του θέσεις προκύπτουν από τη φιλοσοφική προσπάθειά του για συνδυασμό του Χριστιανισμού με τον ορθολογισμό και το ματεριαλισμό, από την πολιτική του θεωρία περί «Κοινωνικού Συμβολαίου» και από τις παιδαγωγικές απόψεις που διατύπωσε περί «φυσικής εκπαίδευσης». Ο Ρουσσώ έδρασε σε τεράστιο βάθος πολιτικά ως πρωτοπόρος της Γαλλικής επανάστασης αναπτύσσοντας τις απόψεις που αποτέλεσαν τη βάση των αιτημάτων της ισότητας. Λογοτεχνικά και φιλοσοφικά πάνω στο κίνημα Θύελλα και Ορμή, στο ρομαντισμό και σε κάθε κριτική του πολιτισμού. Παιδαγωγικά κυρίως στην παιδαγωγική του Διαφωτισμού καθώς και στο κίνημα της παιδαγωγικής μεταρρύθμισης γύρω στα Η μεγάλη επίδραση που άσκησε με το πολυδιάστατο έργο του οφείλεται στη λάμψη της γλώσσας του, στο επαναστατικό του πάθος, στην αποστασιοποίησή του από τις προκαταλήψεις, τα παραδεδομένα και τις συμβατικότητες της εποχής καθώς και στην πνευματική του ευρύτητα. Ενδεικτικό του ριζοσπαστικού τρόπου σκέψης του Ρουσσώ αποτέλεσε η άποψή του ότι ο σκοπός της κυβέρνησης θα πρέπει να είναι οπωσδήποτε η εξασφάλιση της ελευθερίας, της ισότητας και της ισονομίας (Γκότσης & Προβατά, 2000, σσ ). Επίκεντρο των θεωρητικών ενδιαφερόντων του διανοητή αποτέλεσαν τα προβλήματα της προέλευσης της κοινωνίας, της κοινωνικής ανισότητας και της επίδρασης του πολιτισμού στην ανάπτυξη της ανθρωπότητας. Όντας υπέρμαχος της ελευθερίας και της ισότητας του ατόμου στην κοινωνία όπου δρα και αναπτύσσεται, εισηγείται την επιστροφή στη «φυσική κατάσταση», επικρίνοντας κάθε πολιτισμό, κοινωνία, επιστήμη και κρατική τάξη πραγμάτων ως συμπτώματα φθοράς που οδηγούν σε ανελευθερία και δεσποτισμό. Απορρίπτει οτιδήποτε αντιστρατεύεται τη φυσική εξέλιξη των πραγμάτων και αποτελεί σύμβαση που επιφέρει τη μετάβαση από το φυσικό στο ανελεύθερο. Παράλληλα υπερασπίζεται τη λαϊκή κυριαρχία και ενστερνίζεται αρχές και θεωρίες που αποτέλεσαν τη βάση της κοσμοθεωρίας και της δραστηριότητας των Ιακωβίνων και είχαν τεράστια επίδραση στην ανάπτυξη της δημοκρατικής ιδεολογίας στην Ευρώπη (Γκότσης & Προβατά, 2000, σσ ). Οι παιδαγωγικές απόψεις του Ρουσσώ που θα μπορούσαν να συνοψιστούν με τον όρο «φυσική αγωγή», αγωγή δηλαδή του παιδιού έξω από την κοινωνία, στο ύπαιθρο και κοντά στην φύση, που περιέχουν προοδευτικά για την εποχή τους 23

24 στοιχεία όπως ο σεβασμός στην προσωπικότητα του παιδιού, ο υπολογισμός των ιδιαιτεροτήτων του και των ατομικών του κλίσεων, συνηγορούν στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων που αυτοπροσδιορίζονται και δρουν αυτόνομα και ανεξάρτητα από κοινωνικές και άλλες σκοπιμότητες και περιορισμούς. Άλλωστε και ο ίδιος αποτέλεσε με τη ζωή του παράδειγμα φυσικής εκπαίδευσης, όπου η ήπια εξέλιξή του τον επέτρεψε να γίνει ένας ώριμος ενήλικας. Κατά τη γνώμη του Ρουσσώ, το παιδί είναι από τη γέννησή του μια ιδιόμορφη ολότητα και αποστολή του παιδαγωγού είναι να δημιουργήσει τις πιο ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη των φυσικών του «ολοκληρωμένων» βάσεων απορρίπτοντας τις τιμωρίες και τα ηθικά αποφθέγματα. Επομένως, η παιδαγωγική του Ρουσσώ απορρίπτει κάθε μορφή εξουσίας (δικαστική, εκτελεστική, θρησκευτική) και κάθε μορφή εκπαιδευτικής ειδίκευσης σε οποιονδήποτε επιστημονικό κλάδο. Στο τρίτο βιβλίο του Αιμίλιου, όπου αναφέρεται στην επιλογή του επαγγέλματος για το μαθητή του, υπογραμμίζει ότι σκοπός του παιδαγωγού δεν είναι να καθοδηγήσει τον μαθητή προς ένα κοινωνικά ανώτερο επάγγελμα, όπως αυτό του δικαστή ή του στρατιώτη, αλλά να διδάξει σε αυτόν να είναι πρώτα απ όλα (Γρηγοροπούλου, 1999, σσ ). Οι εκπρόσωποι του αναγνωρίζουν το ρόλο της εκπαίδευσης και γενικότερα της παιδείας. Δίνουν μεγάλη σημασία στα θέματα της αγωγής, καθώς πιστεύουν στην πλαστικότητα της ανθρώπινης φύσης: ο άνθρωπος θεωρείται φύσει κάλος, όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι και επομένως έχουν όλοι τα ίδια απαράγραπτα και νόμιμα δικαιώματα. Το έργο Αιμίλιος ή Περί Αγωγής του Rousseau (1762) διαμορφώνει μια νέα παιδαγωγική αντίληψη. Με το έργο αυτό δίνεται το μήνυμα της μελέτης των φυσικών τάσεων του παιδιού και της αγωγής σύμφωνα με αυτές. Η αγωγή είναι η διευκόλυνση του παιδιού να εκδηλώσει τις φυσικές, εγγενείς τάσεις του. Την περίοδο αυτή «οι Ευρωπαίοι στοχαστές και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι αναθεωρούν τα προγράμματα σπουδών, εναρμονίζοντας το περιεχόμενο μαθημάτων, που παραδοσιακά κατείχαν σημαντική θέση σ' αυτά, με τις απαιτήσεις της νέας κοινωνικής πραγματικότητας, προσφέροντας πλέον όχι θεωρητική, σχολαστική και απομακρυσμένη από την καθημερινή εμπειρία γνώση, αλλά ουσιαστική και θεμελιωμένη στις ανάγκες της νέας κοινωνικής και πνευματικής πραγματικότητας (Συριάτου & Γκότσης, 2001, σσ ). 24

25 Από τον 18ο αιώνα η Παιδαγωγική ξεπέρασε τα παλαιά φιλοσοφικά πλαίσια και στάθηκε κοντά στις ανάγκες της ζωής. Έτσι, το σχολείο σταμάτησε να βρίσκεται υπό την εξάρτηση και τον έλεγχο της Εκκλησίας. Με τη διαφοροποίηση των παιδαγωγικών ιδεών, την αυτονόμηση της από τη φιλοσοφία και την εξέλιξη των διαφόρων παιδαγωγικών μεθόδων, η Παιδαγωγική έγινε ιδιαίτερη και ανεξάρτητη επιστήμη (Συριάτου & Γκότσης, 2001, σσ ). Διαφαίνεται από τα παραπάνω ότι οι απόψεις του Ρουσσώ για την αγωγή παρουσιάζουν μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον. Αναμφισβήτητα χαίρουν μεγάλης αποδοχής ακόμα και σήμερα, καθώς αναγνωρίζονται οι απόψεις του περί αγωγής του σώματος και των αισθήσεων, περί εποπτείας, αυτενέργειας, ελευθερίας, περί σεξουαλικής αγωγής και περί των δικαιωμάτων της παιδικής ηλικίας (Γρηγοροπούλου, 1999, σσ ) Φρανσουά Μαρί Αρουέ ( ) Eυρύτερα γνωστός με το ψευδώνυμο Βολταίρος, ήταν αδιαμφισβήτητα ένας από τους κύριους πρωταγωνιστές και θεμελιωτές του κινήματος του Διαφωτισμού. Βαθιά ποτισμένος με τα ιδεώδη περί ανεξιθρησκίας και δημοκρατίας, πολέμησε για την εδραίωση τους στον ευρύτερο κόσμο, μέχρι την εσχάτη στιγμή της ζωής του (Γκότσης & Προβατά, 2000: 24). Όσον αφορά την προέλευση του ψευδωνύμου του, οι απόψεις διίστανται. Επικρατέστερη άποψη είναι ότι πρόκειται για αναγραμματισμό του ονόματος του στα Λατινικά «Arouet». Άλλοι υποστηρίζουν ότι έπειτα από τις συγκρούσεις που είχε με την οικογένεια του, λόγω της προαναφερθείσας φιλοδοξίας να ασχοληθεί με τη Νομική, άλλαξε το όνομα του ως ένδειξη απαξίωσης προς αυτή. Αν και υπάρχουν και άλλες εκδοχές, κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος, αφού ο Βολταίρος δεν διευκρίνισε ποτέ την προέλευση του ψευδωνύμου του (Γκότσης & Προβατά, 2000, σσ ). Το συγγραφικό του έργο, προκάλεσε σε πολύ μεγάλο βαθμό αντιδράσεις. Aμφισβήτησε την ποιότητα των θεσμών που αποτελούσαν τη βάση των τότε κοινωνιών όπως τη θρησκευτική οργάνωση και τη δικαιοσύνη, και προώθησε αξίες όπως την ανεξιθρησκία και τον ορθολογισμό (Κονδύλης, 2004 β, σσ ). 25

26 Στη φιλοσοφία του, βασισμένη στο σκεπτικισμό και τον ορθολογισμό, ήταν βαθιά επηρεασμένος από το Λοκ (Locke) καθώς επίσης και από τους Montaigne και Bayle. Παρά το πάθος του για τη σαφήνεια και τη λογική, συχνά υπήρξε ανακόλουθος προς τον εαυτό του. Έτσι ενώ αρχικά υποστήριζε ότι η ανθρώπινη φύση ήταν τόσο αμετάβλητη όσο αυτή των ζώων αργότερα εξέφρασε την πεποίθηση για εξέλιξη και βαθμιαίο εξανθρωπισμό της κοινωνίας μέσω της δράσης των τεχνών, των επιστημών και του εμπορίου. Στην πολιτική υποστήριζε τη μεταρρύθμιση αλλά ένιωθε φρίκη για την αμάθεια και τον πιθανό φανατισμό των ανθρώπων καθώς και για τη βία της επανάστασης (Κονδύλης, 2004 β, σσ ). Η ανεξιθρησκία, η οποία αποτελεί μέχρι και σήμερα βασικό θεσμό στα σύγχρονα κράτη, ήταν μία από τις βασικές ιδέες που ο Βολταίρος υποστήριξε μέχρι τέλους. Αναλυτικότερα, θεωρούσε ότι εάν υπήρχαν πολλές θρησκείες σε ένα κράτος θα μπορούν να συμβιώσουν καλύτερα, και δεν θα υπήρχε ο κίνδυνος αυτοκυριαρχίας κάποιας. Κατανοούμε, λοιπόν, ότι ο διαφωτιστής αυτός ανέπτυξε μια από τις πλέον διαχρονικές ιδέες, την ανεξιθρησκία, αν και αμφισβήτησε στο έπακρο θρησκείες που συνεχίζουν να υπάρχουν με το πέρασμα των αιώνων (Κονδύλης, 2004 β, σ. 32). Επίσης, μίλησε για τον Άνθρωπο των Γραμμάτων και εξήγησε ότι η λέξη γραμματικός στην δική του εποχή πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις από ότι στην αρχαιότητα από τους Αρχαίους Έλληνες και τους Ρωμαίους. Ένας άνθρωπος για να θεωρείται γραμματικός δεν φτάνει μόνο να γνωρίζει καλά ελληνικά και λατινικά, αλλά πρέπει να είναι γνώστης και άλλων γλωσσών όπως ισπανικά, ιταλικά και αγγλικά. Επιπρόσθετα δίνει έμφαση στο ότι για τους άντρες της εποχής του, το μεγάλο πλεονέκτημα ήταν ότι λόγω της πολύπλευρης εκπαίδευσης τους, είχαν τη δυνατότητα να κρίνουν ένα βιβλίο μεταφυσικής με ένα θεατρικό έργο. Με τη δήλωση του αυτή επιδιώκει να παρουσιάσει το βασικό κριτήριο για να θεωρείται κάποιος άνθρωπος των γραμμάτων, που είναι η μόρφωση σε όλα τα επίπεδα, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι η γνώση δεν δίνεται σε ένα άνθρωπο που καλλιεργεί μόνο ένα είδος, αναφερόμενος σε είδη βιβλίων. Στη συνέχεια συμπληρώνει ότι ο πραγματικός άνθρωπος των γραμμάτων έχει για κινητήριο δύναμη τη φαντασία, η οποία τον βοηθά να εξελιχθεί και να οδηγηθεί σε αλλιώτικους κόσμους, οι οποίοι θα τον αποστασιοποιήσουν από την ασφάλεια του συνηθισμένου. Οι προαναφερθείσες απόψεις του Βολταίρου μπορούμε να πούμε ότι ταυτίζονται σε μεγάλο βαθμό με τον 26

27 «καθολικό άνθρωπο» της Αναγέννησης και κατά αυτό τον τρόπο υποδεικνύεται η επίδραση της στο Διαφωτισμό (Γκότσης & Προβατά, 2000, σ. 29). Ακόμη, ο Βολταίρος ήταν υπέρ της ελεύθερης σκέψης και ήταν από τους διαφωτιστές που υποστήριξε με ζήλο το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να εκφράζει ελεύθερα αυτό που σκέφτεται και πρεσβεύει. Μια ιδέα που αποτελεί αδιαμφισβήτητα τη βάση όλων των δημοκρατικών πολιτευμάτων, που αποτέλεσε δικαίωμα το οποίο είτε αργότερα είτε προγενέστερα πολλοί λαοί διεκδίκησαν έναντι των τυραννικών ή δικτατορικών καθεστώτων τους, καθώς και δικαίωμα που πολλοί δικτάτορες - και όχι μόνο- της εποχής εκείνης, αλλά και αργότερα αφαίρεσαν από τους ανθρώπους, γνωρίζοντας πολύ καλά την ισχύ του (Γκότσης & Προβατά, 2000, σ. 30). Καθοριστική υπήρξε η συμβολή του στην Ελληνική Επανάσταση. «Υπερασπισθείτε την Ελλάδα, διότι σε αυτήν οφείλουμε τα φώτα μας, τις επιστήμες, τις τέχνες και όλες τις αρετές μας», είχε γράψει ο Βολταίρος. Στη φράση του αυτή εμπερικλείεται, λοιπόν, η εκτίμηση και ο σεβασμός που τρέφει ο Βολταίρος στον ελληνικό πολιτισμό. Επιπρόσθετα φαίνεται η επιθυμία να βοηθηθεί η Ελλάδα, ούτως ώστε να απελευθερωθεί από τον τουρκικό ζυγό. Άλλωστε μέσα από πολλές επιστολές του, αφού είχε μελετήσει το Ανατολικό ζήτημα, έκανε εμφανή την ανάγκη υπεράσπισης και ενίσχυσης της. Επομένως μπορούμε να αντιληφθούμε την επιρροή που ασκούσε μέσω των επιστολών του, αλλά και τη συσχέτιση επαναστάσεων που έπονται, όπως η ελληνική, με τον Διαφωτισμό και τους εκπροσώπους του (Γκότσης & Προβατά, 2000, σ. 32). Κατή άποψη μας πολλές από τις ιδέες του Βολταίρου εδραίωσαν τα σύγχρονα καθεστώτα, και στάθηκαν η αφορμή για λαϊκές εξεγέρσεις και επαναστάσεις. Συνεπώς είναι ένας άνθρωπος αξιόλογος του οποίου τα έργα αξίζουν να μελετούνται και να αφομοιώνονται, αφού οι θεωρίες και τα διδάγματα του τείνουν να είναι διαχρονικά. Το γεγονός ότι συνεργάστηκε και με άλλους διαφωτιστές και δεν παρέμεινε στα δικά του δεδομένα τον βοήθησε να προοδεύσει Ο Ιμμάνουελ Καντ ( ) Ο Ιμμάνουελ Κάντ ( Immanuel Kant ) εκτός από μεγάλος κλασικός της Φιλοσοφίας θεωρείται και κλασικός της Παιδαγωγικής, μολονότι η αγωγή δεν 27

28 αποτελεί κύριο αντικείμενο του έργου του. Εκτός από τη θεωρητική ενασχόληση που είχε με την αγωγή, ο Καντ ασχολήθηκε και με πρακτικά Παιδαγωγικά ζητήματα. Έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις νέες παιδαγωγικές ιδέες με αποτέλεσμα να χαρακτηρισθεί «παιδαγωγικός επαναστάτης» (Δεληκωσταντής, 2005, σ. 51). Yπήρξε σπουδαίος Γερμανός φιλόσοφος του 18ου αιώνα με πλήρη και συστηματική δουλειά σε ποικίλα κομμάτια της φιλοσοφίας, όπως η ηθική, η αισθητική και η επιστημολογία. Αποτελεί αναμφίβολα σταθμό στην παγκόσμια ιστορία της φιλοσοφικής σκέψης, καθώς επηρέασε με το έργο του πληθώρα μεταγενέστερων φιλοσόφων (Δεληκωσταντής, 2005, σσ ). Έζησε σε μια εποχή όπου το γενικότερο φιλοσοφικό τοπίο είχε διαμορφωθεί γύρω από δύο αντιμαχόμενους πόλους, το ρασιοναλισμό του Ντεκάρτ από τη μία, και τον εμπειρισμό των Άγγλων εμπειριστών (Λοκ, Χιουμ, Μπέικον, Χομπς) από την άλλη. Ο πρώτος έβαζε τη λογική και το νου σε πρώτη προτεραιότητα, ενώ ο δεύτερος τις αισθήσεις. Ο Καντ κατόρθωσε κάτι πολύ σημαντικό. Επηρεασμένος και από τις δύο προαναφερθείσες τάσεις, πέτυχε τη σύζευξή τους (Πρελορέντζος, 2000, σσ ). Ο Καντ επισημαίνει ορισμένες a priori έννοιες, όπως ο χώρος, ο χρόνος και η αιτιότητα. Οι έννοιες αυτές είναι a priori διότι προηγούνται της ανθρώπινης εμπειρίας. Ενυπάρχουν, δηλαδή, στον ανθρώπινο εγκέφαλο και είναι ανεξάρτητες από την εμπειρία. A priori, αλλά συνδεδεμένες με τα εμπειρικά δεδομένα είναι οι επονομαζόμενες από τον Καντ κατηγορίες. Ο φιλόσοφος διακρίνει τέσσερα ήδη κατηγοριών, που χρήζουν αναφοράς. Πρόκειται για την κατηγορία της ποιότητας, της ποσότητας, της αναφοράς και του τρόπου. Μέσω των συγκεκριμένων κατηγοριών ο άνθρωπος, ερχόμενος σε επαφή με ποικίλα εμπειρικά δεδομένα, δύναται να κατακτήσει την γνώση. Tαυτίζει το όριο της ανθρώπινης γνώσης με εκείνο της ανθρώπινης εμπειρίας. Ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίσει όσα εξερευνά με τις αισθήσεις του, ενώ όλα τα υπόλοιπα, την ύπαρξη των οποίων δεν απορρίπτει ο Καντ, προσεγγίζονται μέσω της σκέψης (Πρελορέντζος, 2000, σ. 145). Επίσης, κεντρικό ρόλο τόσο στη φιλοσοφία όσο και στην ίδια τη ζωή του Καντ διαδραμάτιζε αναμφίβολα η ηθική. Ο ηθικός νόμος είχε βαρυσήμαντη αξία μέσα στη συνείδηση του φιλοσόφου και ήταν κάτι το απαράβατο. Επομένως, το 28

29 κομμάτι της ηθικής δε θα μπορούσε να απουσιάζει από το φιλοσοφικό του έργο. Εισήγαγε στην ηθική φιλοσοφία τον όρο της κατηγορικής προσταγής. Η προσταγή αυτή ισχύει πάντοτε και είναι απόλυτη. Αυτό σημαίνει ότι δεν επηρεάζεται από τις συνθήκες, τις σκοπιμότητες και τις επιθυμίες που μπορεί να προκύψουν ανά πάσα χρονική στιγμή. Έρχεται σε αντίθεση με την υποθετική προσταγή, η οποία δεν έχει καθολική ισχύ, αλλά εφαρμόζεται μόνον υπό προϋποθέσεις (Kant, 2004, σσ ). Επιπλέον, διατυπώνει την αναγκαιότητα της αγωγής και την ουσιαστική σημασία της για τον άνθρωπο με μοναδικό τρόπο: «Ο άνθρωπος είναι το μοναδικό ον που πρέπει να διαπαιδαγωγηθεί». Το ενδιαφέρον του για την παιδαγωγική δεν είναι περιστασιακό και δεν εκδηλώνεται μόνο σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο της ζωής του. Αποδεικνύεται από το γεγονός ότι εργάστηκε ως παιδαγωγός και είχε αρκετή επιτυχία στη δραστηριότητα του αυτή. Οι παιδαγωγικές αυτές εμπειρίες του, συνέβαλαν ουσιαστικά στη διαμόρφωση των απόψεων του περί αγωγής (Kant, 2004, σσ ). Κάτι ακόμη που χρήζει αναφοράς είναι ο όρος εκπολιτισμός, τον οποίο χρησιμοποιεί ο Καντ για να αποδώσει μία ακόμη λειτουργία που επιτελείται μέσω της αγωγής. Ο εκπολιτισμός του Καντ σημαίνει ό, τι περίπου εννοεί κανείς σήμερα με την κοινωνικοποίηση. Μέσα από τη διαδικασία της διαπαιδαγώγησης, λοιπόν, το παιδί μαθαίνει τη σημασία της επικοινωνίας. Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κοινωνικό ον και η αγωγή αναπτύσσει τις επικοινωνιακές του δεξιότητες και του διδάσκει πώς να συμβιώνει αρμονικά μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο, πώς να μοιράζεται τις σκέψεις και τα συναισθήματά του (Πρελορέντζος, 2000, σ. 139). Τέλος, αξίζει να τονιστεί το ότι οι παιδαγωγικές του απόψεις, πέρα από το γεγονός ότι προήλθαν από ενδελεχή μελέτη, υπήρξαν και ιδιαίτερα καινοτόμες και ρηξικέλευθες. Ιδιαίτερα στο κομμάτι της θρησκευτικής αγωγής, δε δίστασε να διατυπώσει ιδέες που συγκρούονταν άμεσα με το θρησκευτικό και εκκλησιαστικό κατεστημένο. Επιπλέον, παρατηρείται ότι ιδέες όπως η επικριτική στάση απέναντι στο σπαργάνωμα, στις ανέσεις και σε ένα γενικότερο υπερπροστατευτικό κλίμα για τα παιδιά υπήρξαν πρωτοποριακές για την εποχή του (Kant, 2004, σσ ). 29

30 3. Οι επιρροές του κινήματος του διαφωτισμού στον ελλαδικό χώρο Νεοελληνικός Διαφωτισμός Στον ελλαδικό χώρο, ήδη από τις αρχές του 15ου αιώνα, εποχή κατά την οποία η βυζαντινή αυτοκρατορία βρισκόταν στα πρόθυρα της οριστικής κατάρρευσής της, η αναζήτηση διεξόδου προς αποφυγή της οριστικής καταστροφής της αυτοκρατορίας οδήγησε σε μία μεταστροφή της φιλοσοφίας από την αριστοτελική στην πλατωνική. Η μεταστροφή αυτή συνέβαλε στην διαμόρφωση της ιδέας να δημιουργηθεί μία ελληνική πολιτεία κατά τα πρότυπα της πολιτείας του Πλάτωνα, σύμφωνα με τους Νόμους του Πλάτωνα. Προς επίτευξη της ιδέας αυτής απαιτούνταν κοινωνικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις με αποτέλεσμα οι διανοούμενοι της εποχής να επιχειρήσουν τον προσδιορισμό της ταυτότητας των βυζαντινών με βάση την ελληνική γλώσσα, την κλασική ελληνική παιδεία, το κλασικό ελληνικό πνεύμα καθώς και τη χριστιανική λατρεία. Οι χριστιανοί της Δύσης μιλούσαν κυρίως τη λατινική γλώσσα και απείχαν πολύ από το κλασικό ελληνικό πνεύμα ενώ οι βάρβαροι της Ανατολής δεν μιλούσαν την ελληνική γλώσσα και δεν ήταν χριστιανοί. Έτσι άρχισε η ζύμωση της ιδέας για διαμόρφωση μιας νέας ελληνικής συνείδησης κι ενός νέου ελληνικού έθνους κατά τα πρότυπα των εθνών που είχαν αρχίσει να διαμορφώνονται στη Δυτική Ευρώπη και που μετέπειτα διαμορφώθηκαν σε έθνη κράτη. Ωστόσο, η άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453 μ.χ.) που ακολούθησε, οδήγησε στην οριστική διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και στη θέση των ελληνικών πληθυσμών υπό την οθωμανική κυριαρχία με αποτέλεσμα η υλοποίηση της προαναφερόμενης ιδέας να μην επιτευχθεί (Ταμπάκη, 2004, σσ ). Λόγω της οθωμανικής κατάκτησης οι Έλληνες διανοούμενοι της εποχής μετακινήθηκαν προς τη Δύση, με αποτέλεσμα μόνοι μορφωμένοι της Ανατολής να παραμείνουν οι άνθρωποι της εκκλησίας. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην εκ νέου μεταστροφή της φιλοσοφίας προς την αριστοτελική, αφού αυτή ήταν η φιλοσοφία πάνω στην οποία στηριζόταν το χριστιανικό δόγμα. Μάλιστα οι άνθρωποι της εκκλησίας χρησιμοποιούνταν στην οθωμανική διοίκηση και απολάμβαναν προνόμια από αυτήν, με αποτέλεσμα την πνευματική στασιμότητα της πρώην βυζαντινής αυτοκρατορίας για ενάμιση περίπου αιώνα, την εποχή που η Δύση διένυε την περίοδο της Αναγέννησης (Ταμπάκη, 2004, σσ ). 30

31 Ωστόσο, από το 17ο αιώνα κι έπειτα αρχίζει να διαφαίνεται μία σταδιακή πνευματική ανάπτυξη. Στην ανάπτυξη αυτή συνέβαλαν οι βενετοκρατούμενες ελληνικές περιοχές, όπως η Χίος, η Κρήτη, τα Ιόνια νησιά και η Κύπρος καθώς και οι ελληνικές παροικίες στις ιταλικές πόλεις. Ελλείψει ανώτερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στον ελληνικό χώρο της οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι Έλληνες των βενετοκρατούμενων ελληνικών περιοχών μετέβαιναν για σπουδές στη Δύση και κυρίως στα ιταλικά πανεπιστήμια. Τα ανωτέρω είχαν ως αποτέλεσμα την επαφή των νέων με τους διανοούμενους της Δύσης οι οποίοι βίωναν έναν πνευματικό οργασμό (Αναγέννηση, πνευματική χειραφέτηση, ουμανισμός) καθώς και την ίδρυση πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και σε περιοχές όπου ήταν έντονο το ελληνικό στοιχείο, όπως στην Κωνσταντινούπολη, στη Χίο, στην Πάτμο και αλλού (Δημαράς, 1998, σσ ). Επίσης, περί των μέσων του 17ου αιώνα εμφανίζεται μία νέα κοινωνική ομάδα, αυτή των Φαναριωτών. Οι Φαναριώτες, που ζούσαν στο Φανάρι της Κωνσταντινούπολης, απέκτησαν μεγάλη οικονομική δύναμη μέσω του εμπορίου, γεγονός που τους επέτρεπε τη μετάβασή τους στη Δύση με στόχο τη μόρφωσή τους. Ως μορφωμένοι, λοιπόν, χρησιμοποιήθηκαν και αυτοί στην οθωμανική διοίκηση, ενώ ηγήθηκαν και στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, οι οποίες εξελίχθηκαν στο κυριότερο κέντρο του Διαφωτισμού στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Οι Φαναριώτες ήθελαν να βρίσκονται στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας ενώ ήθελαν να αποτελούν και μία ομάδα των γραμμάτων με αποτέλεσμα να έρχονται όλο και πιο κοντά με τα συγγράμματα και τους διανοούμενους της Δύσης. Για την Ευρώπη είναι η εποχή της πνευματικής και φιλοσοφικής απελευθέρωσης ενώ αρχίζει να αναπτύσσεται και το κίνημα του Διαφωτισμού (Δημαράς, 1998, σσ ). Στις αρχές 18ου αιώνα στην ελληνική ανατολή η πνευματική ελευθερία δεν αποτελεί αναζήτηση μόνο των Φαναριωτών αλλά και άλλων ελληνικών πληθυσμών όπως αυτών των Ιωαννίνων, της Καστοριάς, της Θεσσαλονίκης ή των Ιονίων νησιών. Οι περιοχές αυτές βρίσκονται μακριά από το κέντρο της οθωμανικής διοίκησης και πολύ κοντά στη Δυτική Ευρώπη, συνεπώς είναι ευκολότερη η επαφή τους με τους διανοούμενους της Δυτικής Ευρώπης και η επιρροή τους από αυτούς (Δημαράς, 1998, σσ ). 31

Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ 17 ο ΚΑΙ 18 ο ΑΙΩΝΑ

Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ 17 ο ΚΑΙ 18 ο ΑΙΩΝΑ Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ 17 ο ΚΑΙ 18 ο ΑΙΩΝΑ Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ αύξηση πληθυσμού αγροτική επανάσταση (μεγάλα αγροκτήματα νέες μέθοδοι εισαγωγή μηχανημάτων) ανάπτυξη εμπορίου α. Ευρώπη Αφρική Αμερική (τριγωνικό

Διαβάστε περισσότερα

Η εποχή του Διαφωτισμού

Η εποχή του Διαφωτισμού ΟΜΑΔΑ 1 Σοφία Μαρία Χριστίνα Χρύσα - Ιωάννα ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Η εποχή του Διαφωτισμού Ομαδική εργασία μαθητών Γ2 (13-10-2015) Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17 ο και 18 ο αιώνα Αύξηση του πληθυσμού Αύξηση του

Διαβάστε περισσότερα

Η εποχή του Διαφωτισμού

Η εποχή του Διαφωτισμού Ομαδική εργασία μαθητών Γ1 (12-01-2015) ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Η εποχή του Διαφωτισμού ΟΜΑΔΑ 1 Κωνσταντίνος Σταύρος Χρήστος - Γιάννης Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17 ο και 18 ο αιώνα Οικονομικές μεταβολές Αγροτική

Διαβάστε περισσότερα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 3 ο μάθημα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 3 ο μάθημα Διαφωτισμός και Επανάσταση 3 ο μάθημα 24.10.2018 Διαφωτισμός Τι πρεσβεύουν οι Διαφωτιστές; 1. τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, 2. αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης (στους πολιτικοκοινωνικούς

Διαβάστε περισσότερα

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός http://users.uoa.gr/~dhatziha/ Διαφάνεια:

Διαβάστε περισσότερα

Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας

Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Η παιδαγωγική διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (μάθημα επιλογής) Α τάξη Γενικού Λυκείου Α) Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιλογής «Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός»,

Διαβάστε περισσότερα

1. ΔΙΑΦΩΣΙΜΟ. υμπλήρωση κενών. Πολλαπλής επιλογής

1. ΔΙΑΦΩΣΙΜΟ. υμπλήρωση κενών. Πολλαπλής επιλογής 1. ΔΙΑΦΩΣΙΜΟ υμπλήρωση κενών Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις ακόλουθες λέξεις /φράσεις (τρεις περισσεύουν): Μοντεσκιέ, Ανθρωπισμός, κοινωνικό συμβόλαιο,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1 Η εποχή του Διαφωτισμού

Ενότητα 1 Η εποχή του Διαφωτισμού Ενότητα 1 Η εποχή του Διαφωτισμού Ιστορία Γ Γυμνασίου Συγκέντρωση στο σαλόνι της Μαντάμ Ζεοφρέν,Gabriel Lemonnier Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17ο και 18ο αιώνα (1) Σημαντική αύξηση του πληθυσμού Αγροτική

Διαβάστε περισσότερα

Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα. 1. Το Σύνταγμα ως αντικείμενο των πολιτειακών επιστημών

Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα. 1. Το Σύνταγμα ως αντικείμενο των πολιτειακών επιστημών Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα Διάγραμμα του μαθήματος της Δευτέρας 2/11/2015

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ Απαντήσεις

ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ Απαντήσεις Σελίδα 1 από 5 Απαντήσεις Β.1 Το συγκεκριμένο απόσπασμα αντλήθηκε από το 8 ο βιβλίο των Πολιτικών του Αριστοτέλη, που έχει ως θέμα του την παιδεία. Ήδη, από την πρώτη φράση του αποσπάσματος (ὅτι μέν οὖν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

«ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ

«ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο η εξουσία πηγάζει από το λαό, ασκείται από τον λαό και υπηρετεί τα συμφέροντά του. Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η λήψη αποφάσεων με ψηφοφορία

Διαβάστε περισσότερα

στις οποίες διαμορφώθηκαν οι ιστορικοί και οι πολιτισμικοί όροι για τη δημοκρατική ισότητα: στη δυτική αντίληψη της ανθρώπινης οντότητας, το παιδί

στις οποίες διαμορφώθηκαν οι ιστορικοί και οι πολιτισμικοί όροι για τη δημοκρατική ισότητα: στη δυτική αντίληψη της ανθρώπινης οντότητας, το παιδί 160 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Τα δικαιώματα του παιδιού και οι συνέπειες της αναγνώρισής τους σε διεθνές επίπεδο αντιπροσωπεύουν μια τεράστια αλλαγή των αντιλήψεων και των νοοτροπιών για το παιδί, γεγονός που συνοδεύτηκε

Διαβάστε περισσότερα

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ 1.2.1 1)α)Σε ποιους, ας τους πούμε κλάδους, διαιρούσε ο Αριστοτέλης τη Φιλοσοφία (6 μονάδες); β)ποιο ήταν το περιεχόμενο κάθε κλάδου από αυτούς; β)ποιος από αυτούς ασχολούνταν, έστω και έμμεσα, με την

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ορθολογισμός έχει βασικό κριτήριο γνώσης την ανθρώπινη νόηση και όχι την εμπειρία.η νόηση με τις έμφυτες και τους λογικούς νόμους αποτελεί αξιόπιστη πηγή γνώσης. Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Αγωγή α) Σύνολο από σκόπιμες, προγραμματισμένες και μεθοδευμένες ενέργειες και επιδράσεις (β) Διαδικασίες και επιδράσεις του ευρύτερου κοινωνικο-πολιτιστικού περιβάλλοντος

Διαβάστε περισσότερα

Συντάχθηκε απο τον/την Άννα Φραγκουδάκη - Τελευταία Ενημέρωση Κυριακή, 26 Σεπτέμβριος :28

Συντάχθηκε απο τον/την Άννα Φραγκουδάκη - Τελευταία Ενημέρωση Κυριακή, 26 Σεπτέμβριος :28 Άννα Φραγκουδάκη Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος (Και το απαραίτητο μεσογειακό περιεχόμενό της) Είναι σημαντική προϋπόθεση για τη δημοκρατία και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης η καλλιέργεια της ευρωπαϊκής

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Παιδαγωγική

Εισαγωγή στην Παιδαγωγική Εισαγωγή στην Παιδαγωγική ΤΜΗΜΑ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Χειμερινό εξάμηνο 2016-2017 Διδάσκουσα: Μαρία Δασκολιά Επίκουρη καθηγήτρια Τμήμα Φ.Π.Ψ. Θεματική του μαθήματος Έννοια και εξέλιξη της Παιδαγωγικής

Διαβάστε περισσότερα

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός κεφάλαιο 6 ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΧΩΡΩΝ ΩΣ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ (1453-1648) 2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός Ορισμός Πρόκειται για μια γενικότερη πνευματική

Διαβάστε περισσότερα

<<Ευρωπαϊκός ιαφωτισµός>>

<<Ευρωπαϊκός ιαφωτισµός>> Κατά τον 17 ο και 18 ο αιώνα συντελέστηκαν στην Ευρώπη σηµαντικές µεταβολές, οι οποίες στιγµάτισαν την πορεία της ανθρωπότητας στο πέρασµα των χρόνων. Οι µεταβολές αυτές αφορούν

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ο λόγος που ο Αριστοτέλης μελέτησε την έννοια της αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια είναι γιατί αυτή αποτελεί προϋπόθεση όχι μόνο για την ευδαιμονία του ατόμου αλλά και ολόκληρης

Διαβάστε περισσότερα

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/2008 Διάγραμμα του

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ Ο ρόλος της Δια βίου Μάθησης στην καταπολέμηση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Τοζήτηματωνκοινωνικώνανισοτήτωνστηνεκπαίδευσηαποτελείένα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΗΓΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ

ΟΔΗΓΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ 0009364186 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΟΔΗΓΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ, 2016 ΔΠΘ/ ΠΤΔΕ: Οδηγός Συγγραφής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος και τον τόνο της αποτίμησης γ) τα στοιχεία της ιστορικής

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα 1 από 5. Τ

Σελίδα 1 από 5. Τ Σελίδα 1 από 5 ΔΕΟ 10 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ- ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΤΟΜΟΙ Α & Α1 & Β ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ 1. Τι είναι κράτος; Κράτος: είναι η διαρκής σε νομικό πρόσωπο οργάνωση λαού

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Θέµα Α1 Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα ονόµατα των φιλοσόφων (στήλη Α) και δίπλα την έννοια (στήλη Β) που συνδέεται µε τον καθένα: Α

Διαβάστε περισσότερα

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις Έργο: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» Επιμορφωτικό Σεμινάριο Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα

Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα Ενότητα 8: Κοινωνική και διανοητική ιστορία της Ελλάδας, και γυναικείο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ εμφανίζεται ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΙΤΑΛΙΑ Επηρεάζεται από το ελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ Αξία στον ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ ΣΑΙΞΠΗΡ ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΣ Άνθρωπο ΜΙΧΑΗΛ

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org Ιδρυτική Διακήρυξη 1. 2. 3. Το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών - ΕΝΑ ενεργοποιείται σε μια κρίσιμη για την Ελλάδα περίοδο. Σε μια περίοδο κατά την οποία οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί λειτουργούν

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Θέµα Α1 Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα ονόµατα των φιλοσόφων (στήλη Α) και δίπλα την έννοια (στήλη Β) που συνδέεται µε τον

Διαβάστε περισσότερα

Το Δίκαιο, η Νομική Επιστήμη και η σημασία τους για τις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές. Αναλυτικό διάγραμμα του μαθήματος της Δευτέρας 5/10/2015

Το Δίκαιο, η Νομική Επιστήμη και η σημασία τους για τις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές. Αναλυτικό διάγραμμα του μαθήματος της Δευτέρας 5/10/2015 ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Αθ. Κανελλοπούλου-Μαλούχου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το Δίκαιο, η Νομική Επιστήμη και η σημασία

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 Η ιστορία της φιλοσοφίας από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία αναζήτησης μιας απάντησης στο ερώτημα, «τι είναι γνώση;» Οι Δυτικοί φιλόσοφοι

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε.Π.ΠΑΙ.Κ.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε.Π.ΠΑΙ.Κ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε.Π.ΠΑΙ.Κ. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΕ. Λ. ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ Διδάσκων στην ΑΣΠΑΙΤΕ / Παράρτημα

Διαβάστε περισσότερα

«Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος»

«Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος» «Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος» 1 Είναι σημαντική προϋπόθεση για τη δημοκρατία και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης η καλλιέργεια της ευρωπαϊκής ταυτότητας δίπλα στις εθνικές ταυτότητες των πολιτών

Διαβάστε περισσότερα

2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ 2. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ Συμπλήρωση κενών ακόλουθες λέξεις (τρεις λέξεις περισσεύουν): βιβλιοθήκη, Βαλκανική, ανθρωπιστικός, πανεπιστήμιο, χειρόγραφο, Ιταλική, τυπογραφία, σπάνιος. Η Αναγέννηση και

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ 21o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΑΥΓΕΤΟΥ 60, 11255 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 2102020224 2102114500 email: mail@21lyk-athin.att.sch.gr ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2017-2018 Αντιπροσωπία

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας. Άννα Κουκά

Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας. Άννα Κουκά Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας Άννα Κουκά Μοντέλα για τη διδασκαλία της Χημείας Εποικοδομητική πρόταση για τη διδασκαλία «Παραδοσιακή»

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα)

ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα) Ενότητα 4: Ομάδες και Φορείς Κοινωνικοποίησης Αναστασία Κεσίδου

Διαβάστε περισσότερα

Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας. κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014

Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας. κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014 Θέμα Α1 Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α) Με τη βιομηχανική επανάσταση καθώς η κατοχή γης έπαυε προοδευτικά να είναι πηγή εξουσίας

Διαβάστε περισσότερα

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α.

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. Θέµατα & Ασκήσεις από: www.arnos.gr 2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22 ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύµφωνα µε τη θεωρία του εµπειρισµού

Διαβάστε περισσότερα

Ηθική ανά τους λαούς

Ηθική ανά τους λαούς Ηθική ανά τους λαούς Ηθική ως όρος Όταν μιλάμε για ηθική, εννοούμε κάθε θεωρία που θέτει αντικείμενο θεωρητικής εξέτασης την πρακτική συμπεριφορά του ανθρώπου. Η φιλοσοφική ηθική διακρίνεται επομένως τόσο

Διαβάστε περισσότερα

«ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια»

«ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια» «ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια» 1 ο Γενικό Λύκειο Πάτρας Ερευνητική Εργασία Β Τάξης Σχολικού έτους 2012-2013 Ομάδα Ε Ας φανταστούμε μία στιγμή το σχολείο των ονείρων μας.

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΟ ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑΔΑ A') ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΤΡΙΤΗ 22 ΜΑΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

Α. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Α. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Α. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗ / ΙΣΤΟΡΙΚΟ 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η φιλοσοφία. Έννοια και περιεχόμενο 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η εξέλιξη της φιλοσοφίας και η οντολογία Ι. Εισαγωγή... 25 ΙΙ. Η προσωκρατική φιλοσοφία...

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες;

Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες; Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες; Δρ. Δημήτριος Γκότζος 1. ΟΡΙΣΜΟΣ Αξία: Θα ήταν ουτοπικό να δοθεί

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

Κοινή Γνώμη. Κολέγιο CDA ΔΗΣ 110 Κομμωτική Καρολίνα Κυπριανού 11/02/2015

Κοινή Γνώμη. Κολέγιο CDA ΔΗΣ 110 Κομμωτική Καρολίνα Κυπριανού 11/02/2015 Κοινή Γνώμη Κολέγιο CDA ΔΗΣ 110 Κομμωτική Καρολίνα Κυπριανού 11/02/2015 Έννοια, ορισμός και ανάλυση Κοινής Γνώμης Κοινή γνώμη είναι η γνώμη της πλειοψηφίας των πολιτών, πάνω σε ένα ζήτημα που αφορά την

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Κλασικών Σπουδών και Φιλοσοφίας

Τμήμα Κλασικών Σπουδών και Φιλοσοφίας Τμήμα Κλασικών Σπουδών και Φιλοσοφίας Γραφεία: Κτήριο Αποστολίδη, Καλλιπόλεως και Ερεσού 1 T.K. 20537, 1678 Λευκωσία, Τηλ.: + 357 22893850, Τηλομ.: + 357 22 894491 Παρουσίαση 26 Ιανουαρίου 2014 2. ΣΚΟΠΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΠΟ32 ΔΥΟ ΘΕΣΜΟΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΤΕΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ - ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΟΔΩΡΗΣ ΣΟΛΔΑΤΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2010 1560 ΛΕΞΕΙΣ Εκφώνηση εργασίας: Αναλύστε τις ιδιαίτερες κοινωνικοοικονομικές

Διαβάστε περισσότερα

Τζων Λοκ. Λήδα Ευαγγελινού

Τζων Λοκ. Λήδα Ευαγγελινού Τζων Λοκ Λήδα Ευαγγελινού Στην Αγγλία του 17 ου αιώνα εμφανίζονται τα προιόντα της Ένδοξης Επανάστασης κατά του βασιλειά : ο δημοκρατικός ριζοσπαστισμός των Ισοπεδωτών (Levellers) και ο κουμμουνισμός των

Διαβάστε περισσότερα

Το μυστήριο της ανάγνωσης

Το μυστήριο της ανάγνωσης Βενετία Αποστολίδου Το μυστήριο της ανάγνωσης Γιατί κάποιοι διαβάζουν και κάποιοι όχι; Είναι σημαντική η ανάγνωση; Γιατί μας αρέσει η ανάγνωση; Τι είναι η φιλαναγνωσία; Τα σημερινά παιδιά διαβάζουν; Η

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Διδάσκουσα: Μαρία Δασκολιά Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Φ.Π.Ψ. Εαρινό εξάμηνο 2018-2019 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Η επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού

Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού Η εκπαίδευση ως θεσμός κοινωνικοπολιτισμικής μεταβίβασης δομολειτουργισμός και ως θεσμός κοινωνικού μετασχηματισμού κριτική

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΟΛΥΞΕΝΗΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΟΛΥΞΕΝΗΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΟΛΥΞΕΝΗΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗ 1. Παπαδάκη Πολυξένη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, γνωστικό αντικείμενο «Γενική Πολιτειολογία», Φ.Ε.Κ. διορισμού: 1/ 11-1-2016. 2. Διοικητική θέση στο Πανεπιστήμιο: Πρόεδρος του

Διαβάστε περισσότερα

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Μαθητικό Συνέδριο Ιστορίας "Το Βυζάντιο ανάμεσα στην αρχαιότητα και τη σύγχρονη Ελλάδα" ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Η επίδραση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας στο Βυζαντινό Πολιτισμό Μαθητική Κοινότητα

Διαβάστε περισσότερα

Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο;

Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο; 15 Ιανουαρίου 2019 Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο; Θρησκεία / Κοινωνικά θέματα Γεώργιος Παύλος, Καθηγητής Φυσικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο και Δρ Φιλοσοφίας Α.Π.Θ. Βεβαίως η Εκκλησιαστική

Διαβάστε περισσότερα

Η διατύπωση του ερωτήματος κρίνεται ως ασαφής και μάλλον ασύμβατη με το

Η διατύπωση του ερωτήματος κρίνεται ως ασαφής και μάλλον ασύμβατη με το ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ Β ΚΥΚΛΟΥ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 13 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ: ΚΑΡΑΡΓΥΡΗ ΓΙΟΥΛΑ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 2: Κοινωνιολογία - πολιτισμός - κουλτούρα. Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

Επιμέλεια : Πάνου Εμμανουήλ ( )

Επιμέλεια : Πάνου Εμμανουήλ ( ) Επιμέλεια : Πάνου Εμμανουήλ (1054843) Ο όρος «Παιδαγωγική» αφορά την επιστήμη της αγωγής των παίδων κατά την αρμόζουσα ανατροφή και μόρφωση αυτών. Παιδαγωγική παιδί + αγωγή Η Παιδαγωγική ορίζει την αγωγή

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804)

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ - ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ 1 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) (Η σύντομη περίληψη που ακολουθεί και η επιλογή των αποσπασμάτων από την πραγματεία του Καντ για την ανθρώπινη γνώση,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης ί>ηγο^η 26 Επιστήμες της Αγωγής 26 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Νικόλαος Χ. Μπέκας Greek classroom of Masterστην "Κοινωνική Παιδαγωγική και μάχη ενάντια στη νεανική

Διαβάστε περισσότερα

15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ

15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ 15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ 2015-16 ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ ΘΕΜΑ: «ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ», ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη συγκεκριμένη εργασία επιχειρείται

Διαβάστε περισσότερα

VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας

VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας Παραδείγματα διδακτικής αξιοποίησης video στο μάθημα των Αρχών Φιλοσοφίας (Β Λυκείου Γενική Παιδεία) 3 ο ΓΕ.Λ. ΠΕΙΡΑΙΑ 27 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015 Μαλεγιαννάκη

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α )

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α ) 29 Μαΐου 2014 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α ) Α1. Ο συγγραφέας του κειμένου αναφέρεται στη σημασία του δημιουργικού σχολείου στη

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Υπαπαντή του Κυρίου «θα είναι σημείο αντιλεγόμενο, για να φανερωθούν οι πραγματικές διαθέσεις πολλών» (Λουκ. 2, 34-35) Διχογνωμία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε.Π.ΠΑΙ.Κ.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε.Π.ΠΑΙ.Κ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε.Π.ΠΑΙ.Κ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ Διδάσκων στην ΑΣΠΑΙΤΕ / Παράρτημα Β. Αιγαίου Θεολόγος Καθηγητής στο Πειραματικό ΓΕ. Λ.

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Α1 Ο συγγραφέας διευκρινίζει τη σημασία των όρων παιδεία και εκπαίδευση. Η παιδεία είναι μία ευρεία έννοια. Η λέξη απαντάται σε αρχαιοελληνικά κείμενα

Διαβάστε περισσότερα

www.themegallery.com LOGO

www.themegallery.com LOGO www.themegallery.com LOGO 1 Δομή της παρουσίασης 1 Σκοπός και στόχοι των νέων ΠΣ 2 Επιλογή των περιεχομένων & Κατανομή της ύλης 3 Ο ρόλος μαθητή - εκπαιδευτικού 4 Η ΚΠΑ στο Δημοτικό & το Γυμνάσιο 5 Η Οικιακή

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία Γ Γυμνασίου. Διαγώνισμα στο 1 ο Κεφάλαιο

Ιστορία Γ Γυμνασίου. Διαγώνισμα στο 1 ο Κεφάλαιο Ιστορία Γ Γυμνασίου Διαγώνισμα στο 1 ο Κεφάλαιο Ενότητα 1 1. Να δώσετε σύντομους ορισμούς για τις παρακάτω έννοιες: αγροτική επανάσταση, βιομηχανική επανάσταση, κίνημα του Διαφωτισμού. Αγροτική Επανάσταση

Διαβάστε περισσότερα

2.5. ΗΘΙΚΗ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ

2.5. ΗΘΙΚΗ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ 2.5. ΗΘΙΚΗ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ [94] ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΜΕΤΑΒΙΒΑΖΟΝΤΑΙ υλικές-οικονομικές πολιτικές πνευματικές ηθικές κοινωνικές αισθητικές θρησκευτικές ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ Οικογένεια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Θ.Ε.: ΕΠΟ 11 Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Θ.Ε.: ΕΠΟ 11 Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Θ.Ε.: ΕΠΟ 11 Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης 2 η εργασία 2012 13 ΘΕΜΑ: «Στις παραμονές της λεγόμενης βιομηχανικής επανάστασης,

Διαβάστε περισσότερα

Τσικολάτας Α. (2018). Η Επικαιρότητα και η Αναγκαιότητα του θρησκευτικού μαθήματος

Τσικολάτας Α. (2018). Η Επικαιρότητα και η Αναγκαιότητα του θρησκευτικού μαθήματος Τσικολάτας Α. (2018) Η επικαιρότητα και η αναγκαιότητα του θρησκευτικού μαθήματος. Αθήνα Η Επικαιρότητα και η Αναγκαιότητα του θρησκευτικού μαθήματος Καθηγητής: Δρ. Παύλου Νικόλαος Επιμορφούμενος: Τσικολάτας

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία The project Εισαγωγή ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και διδασκαλία Στόχοι Να κατανοήσετε τις έννοιες της κοινωνικοπολιτισμικής ετερότητας και ένταξης στο χώρο της

Διαβάστε περισσότερα

Δίκτυα Κειμένων Νεοελληνικής Γλώσσας Ο προσανατολισμός της εκπαίδευσης ΥΛΙΚΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΚΕΙΜΕΝΑ

Δίκτυα Κειμένων Νεοελληνικής Γλώσσας Ο προσανατολισμός της εκπαίδευσης ΥΛΙΚΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΚΕΙΜΕΝΑ ΔΙΚΤΥΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ 1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών Δίκτυα Κειμένων Νεοελληνικής Γλώσσας 12.2. Ο προσανατολισμός της εκπαίδευσης Συντάκτης: Γιάννης Ι. Πασσάς ΥΛΙΚΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ Πηγές: 12.2.,

Διαβάστε περισσότερα

ΖΑΝ ΖΑΚ ΡΟΥΣΣΩ. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ «ΑΙΜΙΛΙΟΣ ή ΠΕΡΙ ΑΓΩΓΗΣ»

ΖΑΝ ΖΑΚ ΡΟΥΣΣΩ. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ «ΑΙΜΙΛΙΟΣ ή ΠΕΡΙ ΑΓΩΓΗΣ» ΖΑΝ ΖΑΚ ΡΟΥΣΣΩ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ «ΑΙΜΙΛΙΟΣ ή ΠΕΡΙ ΑΓΩΓΗΣ» Αν είναι αλήθεια ότι ο άνθρωπος γεννιέται καλός και γίνεται μοχθηρός μόνο μέσα από την κακή επιρροή της κοινωνίας στην οποία ζει, η μεταρρύθμιση

Διαβάστε περισσότερα

Νέα Ελληνική Γλώσσα. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελλαδικών Εξετάσεων Ημερησίων & Εσπερινών Γενικών Λυκείων Α1.

Νέα Ελληνική Γλώσσα. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελλαδικών Εξετάσεων Ημερησίων & Εσπερινών Γενικών Λυκείων Α1. 8 Ιουνίου 2018 Νέα Ελληνική Γλώσσα Απαντήσεις Θεμάτων Πανελλαδικών Εξετάσεων Ημερησίων & Εσπερινών Γενικών Λυκείων Α1. Το θέμα του κειμένου αφορά τον συσχετισμό «παιδείας» και «εκπαίδευσης». Αρχικά, η

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών ΕΛΠΟΛ Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό Θεματική Ενότητα ΕΛΠ42

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΤΑΞΗ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΤΑΞΗ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Σ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 3 ΙΟΥΛΙΟΥ 2002 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4) ΚΕΙΜΕΝΟ Η πρώτη λέξη του

Διαβάστε περισσότερα

Μάριος Βρυωνίδης Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου Εθνικός Συντονιστής Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας

Μάριος Βρυωνίδης Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου Εθνικός Συντονιστής Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας Μάριος Βρυωνίδης Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου Εθνικός Συντονιστής Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας Χριστίνα Παπασολομώντος Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου Μέλος Ομάδας Συντονισμού για Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ Ημερομηνία 10/3/2016 Μέσο Συντάκτης Link http://www.in.gr Τζωρτζίνα Ντούτση http://www.in.gr/entertainment/book/interviews/article/?aid=1500064083 Νικόλ Μαντζικοπούλου: Το μυστικό για την επιτυχία είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: B ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Ημερομηνία: Σάββατο 5 Ιανουαρίου 2019 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο συγγραφέας αναφέρεται στη φυσιογνωμία και στον ρόλο

Διαβάστε περισσότερα

12 Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ στην εκπαιδευση

12 Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ στην εκπαιδευση προλογοσ Το βιβλίο αυτό αποτελεί καρπό πολύχρονης ενασχόλησης με τη θεωρητική μελέτη και την πρακτική εφαρμογή του παραδοσιακού χορού και γράφτηκε με την προσδοκία να καλύψει ένα κενό όσον αφορά το αντικείμενο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ. ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ. ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 Η ιστορία της φιλοσοφίας από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία αναζήτησης

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΗΣ ΑΣΛΑΝΙΔΗΣ Φυσικός, M.Ed. Εκπαιδευτικός-Συγγραφέας

ΑΡΗΣ ΑΣΛΑΝΙΔΗΣ Φυσικός, M.Ed. Εκπαιδευτικός-Συγγραφέας ΑΡΗΣ ΑΣΛΑΝΙΔΗΣ Φυσικός, M.Ed. Εκπαιδευτικός-Συγγραφέας Ομιλία με θέμα: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ & ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ Εκδήλωση αριστούχων μαθητών: Οι μαθητές συναντούν τη Φυσική και η Φυσική

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΧΡ. ΜΠΟΥΡΑΣ Σκοπός του Μαθήματος Σκοπός του μαθήματος είναι η εισαγωγή στη

Διαβάστε περισσότερα

Ατομική Ψυχολογία. Alfred Adler. Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ.

Ατομική Ψυχολογία. Alfred Adler. Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ. Ατομική Ψυχολογία Alfred Adler Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ. Μαλικιώση- Λοΐζου Ατομική Ψυχολογία Τονίζει τη μοναδικότητα της προσωπικότητας

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ 4.1 Η πολιτική 4.1 Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ 1/21 Η λέξη πολιτική

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΩΣ ΜΟΡΦΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΑΓΑΘΟ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΩΣ ΜΟΡΦΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΑΓΑΘΟ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Το πρόγραμμα Το Πρόγραμμα με τίτλο «Το θέατρο ως μορφοπαιδευτικό αγαθό και καλλιτεχνική έκφραση στην εκπαίδευση και την κοινωνία» υλοποιείται μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου

Διαβάστε περισσότερα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 2 ο μάθημα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 2 ο μάθημα Διαφωτισμός και Επανάσταση 2 ο μάθημα 10.10.2018 Τι είναι ο Διαφωτισμός; Διαφωτισμός Τι πρεσβεύουν οι Διαφωτιστές; 1. τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, 2. αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης

Διαβάστε περισσότερα