Οι Εμπορικές και Επενδυτικές σχέσεις της Κίνας με την Ευρωπαϊκή Ένωση

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ & ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Οι Εμπορικές και Επενδυτικές σχέσεις της Κίνας με την Ευρωπαϊκή Ένωση Καραγκούνη Βασιλική Α.Μ.: Επιβλέπων καθηγητής Κόντης Αντώνης ΑΘΗΝΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2018

2 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον καθηγητή μου Κόντη Α. για την συνεχή καθοδήγηση και βοήθειά του κατά την διάρκεια εκπόνησης αυτής της πτυχιακής, καθώς χωρίς την συμβολή του η συγγραφή της θα ήταν πολύ πιο δύσκολη. Σελίδα 2

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Περίληψη 5 Εισαγωγή 6 1. Αλληλεξάρτηση μεταξύ δύο δυνάμεων Οικονομική αλληλεξάρτηση Κίνας ΕΕ Η αλληλεξάρτηση ως πηγή σταθερότητας Η αλληλεξάρτηση ως πηγή σύγκρουσης 9 2. Κίνα μια νέα υπερδύναμη Η ανάδυση της Κίνας σε υπερδύναμη Η ένταξη της Κίνας στον ΠΟΕ Ο ρόλος της πολιτικής ελεύθερου εμπορίου στην στροφή της Κίνας προς την ΕΕ Οι πρώτες προσπάθειες συνεργασίας της Κίνας με την ΕΕ One belt and one road initiative Οι στόχοι των δύο πλευρών στην εξωτερική πολιτική Η εξωτερική πολιτική της Κίνας Οι επιδιώξεις της Κίνας από τη συνεργασία με την ΕΕ Η Κοινή Εξωτερική Πολιτική της ΕΕ Οι στόχοι των μελών της ΕΕ από την ευρωκινεζική συνεργασία Οι διαφορετικές στρατηγικές στην ενεργειακή και περιβαλλοντική πολιτική Η Εμπορική πολιτική Η θέση της ΕΕ και της Κίνας στην παγκόσμια κατάταξη Εμπορικές σχέσεις των ευρωπαϊκών κρατών με την Κίνα Οι σχέσεις της Κίνας με τα κράτη μέλη της ΕΕ Βασικά προϊόντα εισαγωγής και εξαγωγής ανάμεσα στις δύο πλευρές Το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην εμπορική πολιτική Η Επενδυτική πολιτική Επενδύσεις Κινεζικών επιχειρήσεων στην ΕΕ Επενδύσεις Ευρωπαϊκών εταιριών στην Κίνα Επενδύσεις ανά κράτος μέλος Επενδύσεις ανά τομέα 39 Σελίδα 3

4 5.5. Το ζήτημα των οικονομικών προτύπων και των πνευματικών δικαιωμάτων στην επενδυτική πολιτική Οι Πολιτικές και Πολιτισμικές διαφορές ως παράγοντας προβλημάτων στο χώρο του εμπορίου και των επενδύσεων Συζήτηση για το μέλλον 45 Συμπεράσματα 47 Βιβλιογραφία 49 Παραρτήματα 57 Σελίδα 4

5 Περίληψη Η παρούσα εργασία πραγματεύεται την ανάπτυξη εμπορικών και επενδυτικών σχέσεων ανάμεσα στην Κίνα και την ΕΕ. Ακολουθεί την πορεία των σχέσεων των δύο πλευρών από τη ένταξη της Κίνας στον ΠΟΕ μέχρι και σήμερα. Έμφαση δίνεται στις εμπορικές και επενδυτικές σχέσεις και πώς αυτές άλλαξαν με την πάροδο των ετών, ιδιαίτερα μετά την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης στην ΕΕ. Ακόμα γίνεται αναφορά στα περιβαλλοντικά μέτρα που ακολουθούν στη συνεργασία τους, καθώς και στις προβλέψεις για το θέμα των ανθρωπίνων και των πνευματικών δικαιωμάτων. Τέλος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ανάπτυξη επενδυτικών σχέσεων ανάμεσα στις δύο αυτές δυνάμεις, παρά τα προβλήματα, είχε θετικά αποτελέσματα και αναμένεται να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο τα επόμενα χρόνια. Σελίδα 5

6 Εισαγωγή Η ανάπτυξη ουσιαστικών σχέσεων ανάμεσα σε δύο χώρες με εντελώς διαφορετική νοοτροπία και ιστορία είναι μια δύσκολη και μακροχρόνια διαδικασία. Η συνεργασία είναι η καλύτερη τακτική για την επίτευξη φιλόδοξων στόχων. Η ιστορία έχει δείξει ότι τα κράτη που συνεργάζονται προοδεύουν περισσότερο και τρανό παράδειγμα αυτής της περίπτωσης είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, που αποτελεί την μεγαλύτερη ένωση κρατών παγκοσμίως και συνολικά έχει καταφέρει να είναι μια από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες δυνάμεις. Όταν η συζήτηση στρέφεται στον οικονομικό τομέα, οι σχέσεις μεταξύ κρατών αλλάζουν δραστικά, καθώς οι εποχές που η δύναμη μιας χώρας μετριόταν από την στρατιωτική της ισχύ έχουν περάσει προ πολλού. Πλέον μια χώρα για να μπορέσει να αναδειχθεί και να επικρατήσει στο διεθνές σύστημα πρέπει εκτός από στρατό να διαθέτει και μια ισχυρή οικονομία, που να υπερβαίνει τα όρια του κράτους και να εκτείνεται σε όλες τις ηπείρους. Για να το πετύχει αυτό όμως απαιτείται μια εξωτερική πολιτική με βλέψεις για το μέλλον που θα κατορθώσει να τη φέρει σε πλεονεκτική θέση, όποιες και αν είναι οι διεθνείς εξελίξεις. Τόσο η Κίνα όσο και η ΕΕ αντιλήφθηκαν αυτή την πραγματικότητα και αποφάσισαν να εξετάσουν πιο σοβαρά το ενδεχόμενο μιας οικονομικής συνεργασίας που θα ωφελούσε και τις δύο. Έτσι μέσα από μια σειρά συγκυριών και ευνοϊκών για την δημιουργία πιο ουσιαστικής συνεργασίας παραγόντων που θα αναλυθούν στη συνέχεια, οι δύο πλευρές αποφάσισαν να επανεξετάσουν τις μεταξύ τους σχέσεις και να θέσουν τα θεμέλια για αυτή την επικείμενη νέα πορεία ως συνεργατικά πλέον κράτη. Η πορεία προς την επίτευξη επιτυχούς συνεργασίας ανάμεσα στις δύο δυνάμεις ήταν δύσκολη και ακόμα δεν έχουμε δει τα αποτελέσματα της στο έπακρο. Για αυτό και η παρούσα εργασία κάνει μια προσπάθεια εξέτασης της μέχρι τώρα σταδιοδρομίας των οικονομικών τους σχέσεων και των αποτελεσμάτων που αναμένεται να επιφέρουν στο μέλλον. Επιπλέον ασχολείται με την οπτική και των δύο δυνάμεων σχετικά με την νέα αυτή σχέση και τις προσδοκίες τους από την επίτευξή της. Σελίδα 6

7 1. Αλληλεξάρτηση μεταξύ δυο δυνάμεων. Σκοπός του παρόντος κεφαλαίου είναι να αναδειχθεί η σχέση αλληλεξάρτησης που έχει αρχίσει να αναπτύσσεται ανάμεσα στην Κίνα και τις χώρες της ΕΕ, καθώς και να εξεταστεί πώς αυτή η αλληλεξάρτηση επηρεάζει τις δύο πλευρές Οικονομική αλληλεξάρτηση Κίνας - ΕΕ. Η ανάπτυξη ενός κράτους και η πορεία της εξέλιξης που θα επιδείξει, επηρεάζονται από πληθώρα παραγόντων, που διαφέρουν για το καθένα και συχνά εφαρμόζονται με πολύ διαφορετικά αποτελέσματα. Ένας τέτοιος παράγοντας που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των σχέσεων μεταξύ κρατών, καθώς κατέρριψε πολλά από τα όρια που είχαν τεθεί στις μέχρι τότε σχέσεις τους, είναι και η παγκοσμιοποίηση. (Wissenbach U., 2008) Όπως είναι φυσικό, η μεταβολή των κατεστημένων σχέσεων έφερε και μια νέα συμπεριφορά στην εξωτερική πολιτική. Πλέον οι χώρες στράφηκαν από απομονωμένη εξωτερική πολιτική σε πιο ανοιχτή και σε πολλές περιπτώσεις ανέπτυξαν σχέσεις αλληλεξάρτησης με κράτη που μέχρι τότε είχαν μόνο περιορισμένες επαφές. (Keohane R. και Nye J., 1977, σ ) Η έννοια της αλληλεξάρτησης είναι μια σχετικά καινούργια έννοια που εμφανίστηκε κατά της δεκαετία του 70. Μέχρι εκείνη την περίοδο η επικρατέστερη έννοια για την περιγραφή των διακρατικών σχέσεων ήταν αυτή της ενοποίησης, καθότι ταίριαζε περισσότερο στην αναπαράσταση της συνεργασίας ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη. Ωστόσο δύσκολα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την περιγραφή σχέσεων μεταξύ χωρών που ανήκουν σε διαφορετικές ηπείρους. (Τσινισιζέλης Μ., 2001, σ. 188) Πριν την περίοδο αυτή τα περισσότερα κράτη ακολουθούσαν πιο απομονωμένη πολιτική με αρκετά περιορισμένη συνεργασία, κάτι που οδήγησε και στην δυσκολία επίλυσης διαφορών. Μετά τα πολλά προβλήματα που προέκυψαν και ύστερα από δύο παγκόσμιους πολέμους που συγκλόνισαν την διεθνή σκηνή και άφησαν πολλά κράτη αποδυναμωμένα, κρίθηκε αναγκαία η προσπάθεια για πιο ουσιαστική επαφή ανάμεσα στα επιμέρους κράτη. (Keohane R. και Nye J., 1977, σ. 45 ). Η θεωρία της αλληλεξάρτησης είχε εκφραστεί πρώτα από τους πλουραλιστές που παρατήρησαν ότι όταν αλλάζει ένα μέρος του συστήματος, αμέσως παρατηρούνται συνέπειες και στο υπόλοιπο σύστημα, καθώς αυτό συνδέεται όλο και περισσότερο. Οι πρώτοι θεωρητικοί που εντρύφησαν στην περιγραφή αυτής της νέας έννοιας και από Σελίδα 7

8 πολλούς θεωρούνταν οι εκφραστές της ήταν οι Robert Keohane και Joseph Nye στο βιβλίο τους Power and Interdependence. Στο βιβλίο αυτό οι δύο θεωρητικοί εστίασαν στην σημασία της διαπραγμάτευσης για την επίτευξη της αλληλεξάρτησης. Συγκεκριμένα διέκριναν τρία στοιχεία που επέτρεπαν στα κράτη να επιδείξουν την ισχύ τους. Τα σημεία αυτά είναι τα ακόλουθα. (Baylish J., και συν, 2013, σ. 146). Αρχικά η στρατιωτική ισχύς δεν είναι πλέον βασικός παράγοντας των κρατικών σχέσεων, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν παίζει ρόλο. Επίσης οι προτιμήσεις των κρατών κατηγοριοποιούνται με χαλαρές ιεραρχήσεις και μπορούν να αλλάξουν ανά πάσα στιγμή, ενώ οι νέες διευρυμένες σχέσεις των κρατών συνεπάγονται και μεγαλύτερη ευθύνη στα υπουργεία εξωτερικών τους, καθώς η οργάνωση της εξωτερικής πολιτικής χωρίς εμπόδια γίνεται πιο περίπλοκη. (Keohane R. and Nye J., 1977, σ ). Η αλληλεξάρτηση ανάμεσα στην Κίνα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια κατάσταση που δεν υπήρχε ανέκαθεν. Αντίθετα η Κίνα είναι μια από τις χώρες που παραδοσιακά ακολουθεί μια πιο απομονωμένη εξωτερική πολιτική. Στο πλαίσιο όμως της παγκοσμιοποίησης αναγκάστηκε να αναθεωρήσει και να ακολουθήσει την γνωστή «Αρμονία χωρίς ομοιομορφία». Έτσι αποφάσισε να συσφίξει τις σχέσεις της με τα κράτη της ΕΕ και να αναπτύξει πιο ανοιχτή εξωτερική πολιτική. Αυτή η νέα σχέση αλληλεξάρτησης που προέκυψε βασίζεται σε τρεις βασικούς τομείς. Αυτοί είναι ο πολιτικός τομέας, ο οικονομικός - εμπορικός, και ο τομέας των διαπροσωπικών σχέσεων. Πάνω σε αυτούς βασίζεται όλη η συνεργασία των δύο ηπείρων μέχρι και σήμερα. (InBev-Baillet Latour Chair of European Union-China Relations, 2012, σ. 2) 1.2. Η αλληλεξάρτηση ως πηγή σταθερότητας. Η αλληλεξάρτηση μεταξύ δυο κρατών μπορεί να είναι μια πρακτική που μακροπρόθεσμα εκτός από εμπορικά και οικονομικά οφέλη θα προσφέρει και άλλα πλεονεκτήματα στα κράτη που συμμετέχουν. Στην προκειμένη περίπτωση το πρώτο και βασικότερο είναι ο συνεχής ανοιχτός διάλογος που αναπτύχθηκε ανάμεσα στην Κίνα και τα κράτη μέλη της ΕΕ μέσα από τις καθιερωμένες Σινοευρωπαϊκές συνόδους. Αυτή η δίοδος επικοινωνίας επιτρέπει στις δύο πλευρές να βρίσκονται σε Σελίδα 8

9 συνεχή επαφή και να αντιμετωπίζουν προκλήσεις που τυχόν προκύπτουν πολύ πιο γρήγορα και αποτελεσματικά. Έτσι, καταστάσεις που πριν την σύσφιξη των σχέσεων μπορεί να οδηγούσαν σε παρεξηγήσεις και αρνητικό κλίμα, τώρα μπορούν να αποφευχθούν με διάλογο. (Saarela A., 2017, σ. 41) Ταυτόχρονα η αλληλεξάρτηση ανάμεσα σε δυο οικονομικές δυνάμεις βοηθάει στην αμοιβαία ισορρόπηση και αλληλοστήριξή τους. Ειδικότερα, με το άνοιγμα των αγορών οι χώρες έχουν αρχίσει να συνδέονται οικονομικά όλο και περισσότερο, με αποτέλεσμα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η καθεμία να αφορούν άμεσα και τις υπόλοιπες. (Wissenbach, U., 2008) Έτσι όταν η οικονομία μια χώρας της ΕΕ αρχίζει να φθίνει, δεν επηρεάζονται πλέον μόνο τα κράτη μέλη της ΕΕ, αλλά και οι εμπορικοί της εταίροι, μεταξύ των οποίων κατατάσσεται τώρα και η Κίνα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να επιζητείται μεγαλύτερο μέγεθος εξωτερικού κεφαλαίου, για να βοηθήσει στην αποκατάσταση της οικονομίας, όπως συνέβη και στις χώρες που επλήγησαν περισσότερο από την οικονομική κρίση του 2008 και στράφηκαν στην Κίνα για βοήθεια. (InBev-Baillet Latour Chair of European Union-China Relations, 2012, σ. 3-4) Τέλος ένα ακόμα θετικό της αλληλεξάρτησης, αν και σε καμία περίπτωση το τελευταίο, είναι η πρακτική συμμετοχή της στην αποφυγή των συγκρούσεων κάθε είδους. Οι διαπληκτισμοί και οι εντάσεις ανάμεσα σε χώρες είναι πολύ πιο εύκολο να αποφευχθούν όταν αυτές θέλουν να προστατέψουν τα οικονομικά τους συμφέροντα και προτιμούν να βρουν μια μέση λύση, αντί να είναι αδιάλλακτοι. (Crescenzi M., 2005) Επιπρόσθετα, η αλληλεξάρτηση επιτρέπει την καλύτερη κατανόηση της κατάστασης που επικρατεί στο εσωτερικό της κάθε χώρας και την συνεργασία για την επίλυση ζητημάτων που πιθανόν να μην μπορούν να λυθούν εσωτερικά, όπως ανθρωπιστικά και περιβαλλοντικά. (Saarela A., 2017, σ ) 1.3. Η αλληλεξάρτηση ως πηγή σύγκρουσης. Παρά τα θετικά αποτελέσματα που μια αλληλεξάρτηση μπορεί να επιφέρει, υπάρχουν πάντα και κάποια ανεπιθύμητα στοιχεία που την συνοδεύουν και που πολλές φορές μπορούν να οδηγήσουν στην διάλυση της συνεργασίας. Στην προκειμένη περίπτωση η Κίνα και τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι πολύ διαφορετικοί παίκτες και είναι λογικό η Σελίδα 9

10 μεταξύ τους συνεργασία να μην είναι πάντα ομαλή. Και οι δύο προέρχονται από ηπείρους με μεγάλο πολιτισμό και ιστορία και συνεπώς έχουν ο καθένας τους δικούς του καθιερωμένους μηχανισμούς και κανόνες που ακολουθούν στις εμπορικές και λοιπές υποθέσεις τους. (Miike Y., 2104, σ ) Όπως είναι αναμενόμενο λοιπόν, προσδοκούν, πως και οι χώρες με τις οποίες θα συνάψουν σχέσεις, θα ακολουθήσουν και αυτές με τη σειρά τους τις ίδιες γραμμές και κανόνες. Αυτό όμως δεν συμβαίνει πάντα, με αποτέλεσμα πολλές φορές τα συμβαλλόμενα μέρη να οδηγούνται σε συγκρούσεις. (InBev-Baillet Latour Chair of European Union-China Relations, 2012, σ. 4-5) Η Σινοευρωπαϊκή συνεργασία δεν αποτελεί εξαίρεση. Αντίθετα, οι περιπτώσεις που οι δύο περιοχές έχουν διαφωνήσει για τον τρόπο που θα εκτελέσουν το μέρος της συμφωνίας είναι ουκ ολίγες και συχνά προκαλούν αβεβαιότητα για το κατά πόσο τελικά μια συνεργασία τέτοιου μεγέθους είναι εφικτή. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συμφωνία των πνευματικών δικαιωμάτων που η Κίνα φαίνεται να καταπατάει συστηματικά. Η ΕΕ έχει τονίσει, πως αν η ασιατική χώρα δεν συμμορφωθεί στα ευρωπαϊκά πρότυπα, θα υπάρξουν κυρώσεις. (Saarela A., 2017, σ. 43-5) Ταυτόχρονα, όπως αναφέρθηκε, η αλληλεξάρτηση επιτρέπει μεγαλύτερη εισχώρηση στα θέματα της συνεργάτιδας χώρας, κάτι που δεν είναι πάντα θεμιτό. Μπορεί η βοήθεια σε οικονομικά θέματα να είναι αποδεκτή, υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που η επέμβαση δεν είναι. Μια τέτοια περίπτωση είναι και αυτή της ΕΕ, η οποία λόγω της συνεργασίας με την Κίνα θεωρεί πως μπορεί να επεμβαίνει και σε εσωτερικά θέματα της δεύτερης. Χαρακτηριστικό είναι το θέμα της συχνής καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την Κίνα, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως το Θιβέτ και το Σιντσιάνγκ, όπου η ΕΕ επεμβαίνει και ζητάει την επίλυση τους. (InBev-Baillet Latour Chair of European Union-China Relations, 2012, σ. 5) Φυσικά η πιο ισχυρή περίπτωση σύγκρουσης έρχεται όταν η κάθε χώρα δεν τηρεί τους κανόνες πάνω στους οποίους βασίζεται η συνεργασία. Από τη μια η ΕΕ αναμένει η Κίνα να ακολουθήσει τα δυτικά πρότυπα στις επενδύσεις, ενώ απο την άλλη η Κίνα ήλπιζε η ΕΕ να είναι πιο διαλλακτική συνεργάτης από ότι είχε υπάρξει η Αμερική, αλλά γρήγορα κατάλαβε ότι κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό. (Micholski A. και Pan Z., 2017, σ. 612) Αυτό οδηγεί σε καχυποψία και συγκρούσεις και από τις δύο πλευρές, Σελίδα 10

11 καθώς όσο η Κίνα δεν τηρεί τα κριτήρια για την συνεργασία με την ΕΕ, η δεύτερη χρησιμοποιεί μεθόδους anti-dumping και ελέγχει προσεκτικά τις Κινεζικές εισαγωγές. (Saarela A., 2017, σ. 46) Από όσα ειπώθηκαν παραπάνω φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι η αλληλεξάρτηση της Κίνας με την ΕΕ βρίσκεται ακόμα στα αρχικά της στάδια. Από αυτή τη σχέση και οι δύο πλευρές ευελπιστούν να ωφεληθούν τόσο σε οικονομικό, όσο και σε διαπροσωπικό επίπεδο. Η αλληλεξάρτηση αυτή όμως εκτός από θετικά είναι λογικό να συνοδεύεται και από αρνητικά στοιχεία, για αυτό είναι σημαντικό να πραγματοποιείται προσεκτικά, ώστε να μην υπάρξουν αμφίπλευρες δυσαρέσκειες. 2. Κίνα μια νέα υπερδύναμη Στόχος του παρόντος κεφαλαίου είναι η εξέταση των χαρακτηριστικών που έφεραν την Κίνα σε θέση ισχύος και ο λόγος που αυτή αποφάσισε να στραφεί προς την Ευρώπη και να αναπτύξει σχέσεις με αυτήν Η ανάδυση της Κίνας σε υπερδύναμη. Για να χαρακτηριστεί μια χώρα ως υπερδύναμη πρέπει να διαθέτει ορισμένα χαρακτηριστικά που την διακρίνουν από τις υπόλοιπες. Τα βασικότερα από αυτά είναι ένας ισχυρός στρατός, δυνατή οικονομία, πυρηνική δύναμη και επιρροή στις γειτονικές τις χώρες. Η Κίνα είναι γνωστό πως αποτελεί την χώρα με τον μεγαλύτερο πληθυσμό στον πλανήτη, καθώς μέχρι σήμερα αριθμεί 1,388 δισεκατομμύρια κατοίκους.( Παρά το μέγεθος του πληθυσμού της όμως, η χώρα μέχρι πρόσφατα δεν κατατάσσονταν ανάμεσα στις ισχυρότερες του κόσμου. Οι λόγοι που την απέτρεπαν από το να αναπτυχθεί σε διεθνή δύναμη ήταν τόσο πολιτικοί όσο και πολιτισμικοί. Μπορεί λόγω του μεγέθους του πληθυσμού της η στρατιωτική της ισχύ να ήταν μεγάλη και να κατείχε κάποια πυρηνική δύναμη, στους άλλους τομείς όμως υστερούσε, με αποτέλεσμα να μένει πίσω σε θέματα ισχύος από χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία που μπορούν να θεωρηθούν ως υπερδυνάμεις. (Πετρόπουλος Σ. και Χουλιάρας Α., 2013, σ. 121) Παρά την μειονεκτική θέση στην οποία βρισκόταν, μετά από αρκετά χρόνια και εξαιτίας κάποιων βασικών σημείων, η χώρα έχει αρχίσει να αναδύεται σε μία από τις Σελίδα 11

12 επικείμενες υπερδυνάμεις του 21 ου αιώνα. Το πρώτο σημείο που την έφερε σε πλεονεκτική θέση ήταν οι πόλεμοι, που αποδυνάμωσαν αρκετές από τις μέχρι τότε μεγάλες δυνάμεις και άνοιξαν το δρόμο για την ανάδυση νέων χωρών που μέχρι εκείνη τη στιγμή βρίσκονταν υπό ανάπτυξη. Οι χώρες που ωφελήθηκαν περισσότερο, ήταν μαζί με την Κίνα, οι λεγόμενες BRICS 1.(Ignat I. και Bujanca G.V., 2013, σ. 1-3) Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας που συντέλεσε στην μετατόπιση της ισχύος από τις υπάρχουσες υπερδυνάμεις, ήταν η μεταβολή της οικονομικής και πολιτικής δύναμης από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό ωκεανό και την Ασία. (Ignat I. και Bujanca G.V., 2013, σ. 4) Ήδη από τον 20 ο αιώνα ξεκίνησε με μικρά βήματα η άνοδος της Κίνας σε υπερδύναμη και τον 21 ο επεκτάθηκε, καταφέρνοντας να ξεπεράσει πολλές ευρωπαϊκές χώρες και να φτάσει στην δεύτερη θέση το Την ανοδική της πορεία ενίσχυσε η εκμετάλλευση, με έξυπνο τρόπο, της οικονομικής κρίσης που έπληξε την Ευρώπη από το 2008 και μετά. (Gelber H., 2009, σ. 9-11) Η άνοδος της Κίνας σε μια από τις σύγχρονες υπερδυνάμεις ξεκίνησε καθοριστικά από το 2010, καθώς η Ευρώπη είχε επηρεαστεί από την οικονομική κρίση και δεν μπορούσε πλέον να αναπτυχθεί με τους ίδιους ρυθμούς, ενώ η Κίνα έχοντας μεγάλα αποθέματα ξένου νομίσματος, κατάφερε να εκμεταλλευτεί τα νέα δεδομένα. Σε επίπεδο ΑΕΠ, η χώρα κατόρθωσε μέσα σε λίγα χρόνια να ξεπεράσει την Ευρώπη και να φτάσει στη δεύτερη θέση πίσω από την Αμερική στην κατάταξη των ισχυρότερων οικονομιών του κόσμου, σύμφωνα με το ΔΝΤ. (Ignat I. και Bujanca G.V., 2013, σ. 6) Αν εξετάσουμε αυτό το τμήμα πιο αναλυτικά, βλέπουμε πως τα τελευταία τριάντα χρόνια ο ρυθμός της οικονομικής ανάπτυξης του ΑΕΠ της Κίνας ήταν μεγαλύτερος από τα φυσιολογικά επίπεδα χωρών με μεγάλο πληθυσμό και μεσαία προς χαμηλά εισοδήματα. Αυτή η ανοδική πορεία προβλέπεται να συνεχιστεί και στο μέλλον, αφού οι περισσότερες έρευνες θέλουν την Κίνα να γίνεται η πρώτη οικονομία στον κόσμο μέχρι το Η μεγάλη αύξηση του ΑΕΠ της χώρας, σε συνδυασμό με την μείωση των γεννήσεων, είναι παράγοντες που θα την βοηθήσουν να μειώσει το κενό με τις ανεπτυγμένες χώρες και σε λίγα χρόνια να τις φτάσει. (EU commission, trade china, 2016) 1 BRICS ( Brazil, Russia, India, China, South Africa ) Σελίδα 12

13 Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική που ακολουθούσε η χώρα, η μεγαλύτερη αλλαγή που έκανε και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην άνοδο της ως διεθνούς δύναμης, ξεκίνησε το 1980 με την στροφή προς τις εξαγωγές, αντί για την επιδίωξη της εσωτερικής αυτάρκειας που επικρατούσε μέχρι τότε. (Fallon T., 2014, σ. 185) Στόχος της ήταν η ενίσχυση της εγχώριας κατανάλωσης, με σκοπό την απόκτηση σε λίγα χρόνια μιας ισχυρής εγχώριας αγοράς. Το ενδιαφέρον της χώρας για τα μη ορυκτά καύσιμα και η συμφωνία που υπέγραψε με τη Ρωσία το 2014, είναι παράγοντες που προβλέπεται να την φέρουν σε πλεονεκτική θέση στις ενεργειακές εξαγωγές στις χώρες του δρόμου του μεταξιού. (Kamray N. και Jiang F., 2018) Η μεγάλη πρόοδος για την Κίνα έγινε με την οικονομική ύφεση του 2007, όπου φάνηκε η καλή μακροοικονομική διαχείριση που ασκούσε. Αν και οι εξαγωγές της μειώθηκαν 15%-18% με αποτέλεσμα να χάσουν πολλά εκατομμύρια άτομα την δουλειά τους, όταν η οικονομία ανέκαμψε, το 98% κατάφερε να βρει ξανά εργασία και το ποσοστό της ανεργίας έπεσε στο μόλις 4%. (Employment Facts, 2018) Ένα ακόμα σημείο που τονίζει την δύναμη της Κίνας, είναι το γεγονός ότι κατάφερε να επιβιώσει και να ξεπεράσει τρεις παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις. Εκτός από την κρίση του 2007 που ήδη αναφέρθηκε, η χώρα βίωσε την Ασιατική οικονομική κρίση και την Ιαπωνική πιστωτική επέκταση. (Kamray N. και Jiang F., 2018) Ένα από τα προβλήματα που δεν επέτρεπαν στην Κίνα να αναπτυχθεί σε υπερδύναμη, ήταν το μέγεθος του πληθυσμού της και το κατά κεφαλήν βιοτικό επίπεδό της. Προκειμένου να λύσει αυτό το ζήτημα, η χώρα εφάρμοσε μια πολιτική του ενός τέκνου, προκειμένου να μειώσει την αύξηση του πληθυσμού της μέχρι το Επιπλέον, προκειμένου να μειώσει τα ποσοστά φτώχειας, έλαβε σημαντικά μέτρα, που την κατέστησαν πρώτη στον κόσμο στην μείωση της φτώχειας. Αυτά περιλάμβαναν την προσέλκυση ξένων επενδύσεων και την συγκέντρωση πολλών οικονομικών στοιχείων στο Χονγκ Κονγκ και σε ζώνες ανάπτυξης. (Kamray N. και Jiang F., 2018) 2.2. Η ένταξη της Κίνας στον ΠΟΕ Στην προσπάθεια της να ξεπεράσει τις δυσκολίες και να φτάσει τις ανεπτυγμένες χώρες, η Κίνα αποφάσισε να στραφεί προς την δύση και να ακολουθήσει πιο ανοιχτή Σελίδα 13

14 πολιτική. Για το λόγο αυτό αποφάσισε να προσχωρήσει στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Η είσοδος της στον οργανισμό δεν έγινε αμέσως, αλλά οι συζητήσεις ξεκίνησαν το 1986, δηλαδή αρκετά χρόνια πριν την ένταξη της. (WΤΟ, 2011) Οι κανονισμοί του ΠΟΕ όσον αφορά την ένταξη των κρατών προβλέπουν «Κάθε κράτος ή τελωνειακό έδαφος που έχει πλήρη αυτονομία κατά την άσκηση των εμπορικών πολιτικών του είναι επιλέξιμο για προσχώρηση στον ΠΟΕ υπό τους όρους που συμφωνούνται μεταξύ αυτού και των μελών του ΠΟΕ». (Άρθρο XII της συμφωνίας του ΠΟΕ). Αυτό σημαίνει πως ένα κράτος δεν χρειάζεται να είναι ανεξάρτητο για να μπει στον οργανισμό, κάτι που εκμεταλλεύτηκε το Χονγκ Κονγκ και έγινε το πρώτο μέλος του οργανισμού σαν τελωνειακό έδαφος, ήδη από το Η Κίνα συνολικά σαν χώρα έκανε αρχικά αίτηση να αναγνωριστεί ως συμβαλλόμενο μέρος της GATT το Αφού μπήκε σε αυτήν, έκανε και επίσημο αίτημα για να γίνει μέλος του ΠΟΕ το Νοέμβριο του 1995 και έγινε δεκτή στον οργανισμό στις 11 Δεκεμβρίου (WΤΟ, 2011) Μετά την είσοδο της στον ΠΟΕ, η Κίνα προσάρμοσε την εμπορική πολιτική της στους κανόνες και τις προβλέψεις του οργανισμού. Κατάφερε να χρησιμοποιήσει όλες τις παροχές που αυτός προσφέρει και να κάνει ευνοϊκές εμπορικές συμφωνίες, μέχρι και να επεκταθεί σε τομείς που έως τότε δεν συμμετείχε. Παράλληλα, της δόθηκε η ευκαιρία να συμμετάσχει ενεργά, σε όλες τις δραστηριότητες του ΠΟΕ, καθώς και στο συμβούλιο και την επιτροπή σαν ενεργό μέλος. Μάλιστα έκανε και ένα βήμα ακόμα, προσπαθώντας να βοηθήσει και άλλες αναπτυσσόμενες χώρες σε διμερές και πολυμερές επίπεδο. (Wto.org, 2011) 2.3. Ο ρόλος της πολιτικής ελεύθερου εμπορίου στην στροφή της Κίνας προς την ΕΕ. Η Κίνα τα τελευταία χρόνια έχει υιοθετήσει μια πολιτική ελεύθερου εμπορίου που περιλαμβάνει πολλές χώρες, προκειμένου να μπορέσει να αποκτήσει πρόσβαση στις αγορές τους και να επεκτείνει την οικονομία της. (Casarini N., 2015, σ ) Οι συμφωνίες που υπέγραψε όμως, ακολουθούν κάποια συγκεκριμένα πρότυπα. Ειδικότερα, φαίνεται πως προτιμάει να συνεργάζεται σε εκτενέστερο επίπεδο με χώρες που έχουν παρόμοιο πολιτικό σύστημα, αρχές και αξίες με αυτή. Ένα δεύτερο Σελίδα 14

15 χαρακτηριστικό που επιζητά από την χώρα συνεργασίας είναι η ύπαρξη πλούσιων φυσικών πόρων, στους οποίους η Κίνα θα μπορέσει να αποκτήσει πρόσβαση. Το τελευταίο σημείο που επιδιώκει είναι η περιφερειακή και πολυμερής ελευθέρωση του εμπορίου. (Zeng Κ., 2016, σ. 2) Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η ανάπτυξη πολιτικών ελεύθερου εμπορίου άργησε πολύ στην Ασία συγκριτικά με τη δύση. Μάλιστα η Κίνα μπήκε στον ΠΟΕ χωρίς μέχρι τότε να έχει συμμετάσχει σε καμία τέτοια συμφωνία. Ο βασικός λόγος ήταν, ότι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της ήταν η Αμερική και έτσι δεν χρειαζόταν να επεκταθεί τόσο και σε άλλες χώρες. (Zeng Κ., 2016, σ. 3-4) Από το 2000 και μετά ωστόσο, άλλαξε την οπτική της στο θέμα, αφού κατάλαβε πως η περιφερειακή συνεργασία είναι θετική για την ανταγωνιστικότητα μιας χώρας. Για αυτό και αποφάσισε να προσχωρήσει στην συμφωνία ASEAN το 2004 και αργότερα να υπογράψει άλλες 13 συμφωνίες με 36 χώρες. (Κόντης Α., και Τσαρδανίδης Χ., 2012, σ ) Οι συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου της Κίνας είναι ποικίλες, παίρνουν πολλές μορφές και καλύπτουν πληθώρα πεδίων, ενώ ταυτόχρονα δεν είναι συγκεκριμένες σχετικά με τους όρους και τις διαδικασίες που θα ακολουθηθούν. Για το λόγο αυτό, πολλές φορές δεν αναφέρονται σε θέματα που δυσκολεύουν την συνεργασία, όπως το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος. Προκειμένου να μπορέσουν να αποφύγουν αυτές τις αποκλίσεις, προτιμούν να συνάπτουν εμπορικές συμφωνίες με χώρες που μοιράζονται κοινές πολιτικές ή που η διπλωματική συνεργασία μαζί τους θα τους επιφέρει κέρδη. (Zeng Κ., 2016, σ. 4-6) 2.4. Οι πρώτες προσπάθειες συνεργασίας της Κίνας με την ΕΕ. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η Κίνα για αρκετά χρόνια είχε υιοθετήσει πιο κλειστή πολιτική και μόλις το 1945 αποφάσισε να ανοιχτεί περισσότερο προς τη δύση. Και πάλι όμως οι σχέσεις της με την ΕΕ δεν ξεκίνησαν μέχρι το (European commission, press release database, 2018) Τότε έγιναν οι πρώτες επαφές, ενώ επίσημα η διεύρυνση των διμερών σχέσεων ανάμεσα στις δύο ηπείρους ξεκίνησε μία δεκαετία αργότερα, το 1985, οπότε και υπογράφηκε η συμφωνία εμπορικής και οικονομικής συνεργασίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας και της Σελίδα 15

16 Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. (Συμβούλιο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και Κυβέρνηση Λαϊκής Δημοκρατίας Κίνας, 1985) Ο διάλογος των δύο μερών ενισχύθηκε το 1994, αποκαθιστώντας ένα θεσμοποιημένο πλαίσιο σε επίπεδο υπουργών εξωτερικών, πρεσβευτών και εμπειρογνωμόνων. Τα νέα αυτά πλαίσια διαλόγου έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη καλύτερης επικοινωνίας ανάμεσα στις πολιτικές που ήταν σε ισχύ και στην σωστή εφαρμογή τους στις διεθνείς καταστάσεις. (European commission, press release database, 2018). Το 1990 έγιναν προβλέψεις για επαναπροσδιορισμό κάποιων μερών της συνεργασίας, όπως ένταξη νέων προγραμμάτων στους περισσότερους από αυτούς. Μια από τις δράσεις που προέβλεπε η συμφωνία εμπορίου και συνεργασίας, ήταν η παροχή ενός κονδυλίου, του λεγόμενου Β7-5020, σε κάποιες ευεργετούμενες χώρες. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο λοιπόν, σε μια προσπάθεια αύξησης της συνεργασίας, συμπεριέλαβε ξανά την Κίνα στον κατάλογο αυτό. 2 Οι νέες αποφάσεις έδωσαν τη δυνατότητα στην ΕΕ να συνεχίσει με την εφαρμογή προγραμμάτων που είχαν σταματήσει μετά τα γεγονότα του Οι νέες πρωτοβουλίες περιλάμβαναν μεταξύ άλλων προώθηση της καλής διακυβέρνησης και των οικονομικών μεταρρυθμίσεων, προβλέψεις για το περιβάλλον, τις οικονομικά ασθενείς περιφέρειες και τις μειονότητες. (European commission, press release database, 2018) Εκτός όμως από τη συμφωνία εμπορικής και οικονομικής συνεργασίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας και της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, οι δύο πλευρές έθεσαν τις βάσεις για τη συνεργασία τους με τη συμμετοχή τους στο Asia Europe Meeting (ASEM). Το 1996 η Κίνα έγινε από απλός σύμβουλος κανονικός συνεργάτης και μπορούσε να συμμετάσχει στο διάλογο. Από το 1997 και μετά ξεκίνησε η επίσημη συνεργασία μεταξύ της Κίνας και των γειτονικών χωρών στην ASEAN. (Baoyun Υ., 2005, σ ) Την 1 η Νοεμβρίου 1983 ξεκίνησαν επίσημα οι σχέσεις της Κίνας με την ΕΕ. 4 Ακολούθησε η εγκατάσταση του πρώτου γραφείου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο 2 Ενώ ήταν μέλος αφαιρέθηκε μετά από τα γεγονότα της πλατείας Tienanmen ( 1989) 3 Διαδηλώσεις για τη δημοκρατία που κατέληξαν σε θάνατο πολιτών 4 Τότε με τη μορφή της ΕΚΑΧ Σελίδα 16

17 Πεκίνο το 1988, ενώ το 1994 δημιουργήθηκε ο Σινοευρωπαϊκός διάλογος. Εν συνεχεία, το 1998, πραγματοποιήθηκε η πρώτη Σινοευρωπαϊκή συνάντηση στο Λονδίνο και από τότε και στο εξής οι σχέσεις των δύο ηπείρων άρχισαν να αναπτύσσονται πιο δυναμικά. (Baoyun Υ., 2005, σ. 347, European Council on Foreign Relations, 2009) Ειδικότερα, το 2002, η Κίνα κατάφερε να γίνει για πρώτη φορά ο τρίτος πιο σημαντικός εμπορικός εταίρος της ΕΕ. Δύο χρόνια αργότερα κατάφερε να ανέβει στη δεύτερη θέση, ενώ η ΕΕ έγινε ο πρώτος εμπορικός εταίρος του ασιατικού τίγρη. Οι σχέσεις τους επεκτάθηκαν σε πολλούς τομείς, όχι μόνο εμπορικούς, αλλά και τεχνολογικούς, όταν το 2000 πραγματοποιήθηκε το πρώτο Σινοευρωπαϊκό συνέδριο επιστήμης και τεχνολογίας στις Βρυξέλλες. Άλλοι τομείς συνεργασίας περιλαμβάνουν την εκπαίδευση προσωπικού, τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις, το μάρκετινγκ και την περιβαλλοντική προστασία. (Baoyun Υ., 2005, σ. 349) Όσον αφορά την ποιότητα της ASEM, η Κίνα από την αρχή της εισόδου της στην συνεργασία αυτή ήταν θετικά διακείμενη, καθώς την έβλεπε ως την βάση της συνεργασίας με την Ευρώπη και την ανάπτυξη οικονομικών και εμπορικών σχέσεων με αυτή. Μάλιστα, ήταν και η χώρα που πήρε την πρωτοβουλία για αυτή τη σχέση, καθώς πίστευε ότι η συνάντηση των δύο ηπείρων σε μια σύνοδο ήταν ένα καλό βήμα για την επίλυση ζητημάτων που υπήρχαν ή πιθανών να προέκυπταν. (Baoyun Υ., 2005, σ. 350) Τα αποτελέσματα της πρώτης Ασιατικοευρωπαϊκής συνάντησης λειτούργησαν ως τα θεμέλια για τις μελλοντικές σχέσεις των δύο ηπείρων. Πιο συγκεκριμένα, στη συνάντηση αυτή καθορίστηκαν πέντε στόχοι πάνω στους οποίους επρόκειτο να στηριχθεί η μελλοντική συνεργασία. Αυτοί ήταν: 1) Αμοιβαίος σεβασμός και ίση μεταχείριση, 2) Έμφαση στις κοινότητες και ανοχή του διαφορετικού, 3) Προώθηση αμοιβαίας κατανόησης και εμπιστοσύνης, 4) Ώθηση σε αμοιβαία οφέλη και βοήθεια, 5) Εστίαση σε μελλοντικά σχέδια για την επίτευξη συνολικής ανάπτυξης. (Ελληνική δημοκρατία -Υπουργείο εξωτερικών, Συνάντηση Ασίας - Ευρώπης, 2016, σ. 2 ) Με την επίτευξη των παραπάνω στόχων οι δύο πλευρές σκοπεύουν να συνεχίσουν την εποικοδομητική συνεργασία σε πολλούς τομείς μέσα από διμερείς διαβουλεύσεις, κυρίως με την άρση των εμπορικών δασμών και περιορισμών. Ένα τέτοιο βήμα έγινε στο ζήτημα των όπλων, όπου οι δύο πλευρές συμφώνησαν σε μια συνθήκη έλεγχου Σελίδα 17

18 των όπλων και αναγνώρισης η μία της άλλης ως στρατηγικό εταίρο. Παρόμοια βήματα πάρθηκαν και σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περιβάλλοντος για τα οποία όμως θα μιλήσουμε στη συνέχεια. (Baoyun Y., 2005, σ. 354) 2.5. One belt and one road initiative Η Κίνα πριν αρχίσουν τα δύσκολα χρόνια ήταν μια ένδοξη χώρα που επέκτεινε την επικράτεια της μέσα από τον λεγόμενο «Δρόμο του μεταξιού». Στην προσπάθειά της να στραφεί προς την δύση και να αποκτήσει επενδυτικές σχέσεις με αυτή, πήρε μια μεγάλη πρωτοβουλία. Αποφάσισε να φτιάξει έναν νέο δρόμο του μεταξιού, που θα περνάει μέσα από κεντρικά σημεία της δύσης και θα επιτρέπει πρόσβαση της Κίνας σε αυτήν. (Jinchen Τ., 2016) Αυτή η πρόταση έγινε το 2013 από την κυβέρνηση του προέδρου Xi Jinping. Ο νέος αυτός δρόμος θα περιλαμβάνει ένα μεγάλο δίκτυο από σιδηροδρομικές γραμμές, δρόμους και γραμμές αγωγών μεταξύ άλλων, που στόχο έχουν να ενώσουν την Κίνα με την Κεντρική και Δυτική Ασία, καθώς και μέρη της Νότιας. Αυτή η πρωτοβουλία ονομάστηκε «One belt and one road initiative», ( 一帶一路 ) και έχει σκοπό να δημιουργήσει την μεγαλύτερη πλατφόρμα για οικονομική συνεργασία που έχει υπάρξει ποτέ. Μέσω αυτού του δρόμου, η Κίνα σκοπεύει όχι μόνο να ευνοηθεί η ίδια, αλλά και όλες οι χώρες που θα έχουν επαφή με αυτόν. (Jinchen Τ., 2016) Υπεύθυνο για το στρατηγικό σχεδιασμό του έργου αυτού, έχει οριστεί το Συμβούλιο Επικρατείας της Κίνας. Στο διαδικαστικό σκέλος οι αποφάσεις του Συμβουλίου ανακοινώνονται με γνωμοδοτήσεις. Επιπλέον, για την επίτευξη της αποτελεσματικότερης λειτουργίας του έργου, συστάθηκε και μια μικρή κεντρική ομάδα που ασχολείται μόνο με το στρατηγικό σχεδιασμό του νέου δρόμου και κάνει σποραδικές δηλώσεις για την πρόοδο του. Το γραφείο προγραμματισμού της Κίνας ελέγχει την γραμματεία και στη συνέχεια μεμονωμένα υπουργεία και τράπεζες μεταφράζουν τις οδηγίες για να ταιριάξουν με την πολιτική τους. (Holslag J., 2017, σ. 47) Όσον αφορά τον ίδιο το δρόμο, αυτός χωρίζεται σε δύο επιμέρους τμήματα. Το πρώτο ονομάζεται Silk Road Economic Belt και αποτελείται από χερσαίες διόδους που θα ενώνουν την Κίνα με την Ευρώπη και θα διασχίζουν την κεντρική Ασία και Σελίδα 18

19 την Μέση Ανατολή. Το δεύτερο τμήμα ονομάζεται 21st Century Maritime Silk Road και πρόκειται για το νέο θαλάσσιο δρόμο που θα συνδέει την νότια ακτή της Κίνας με την ανατολική ακτή της Αφρικής και την Μεσόγειο. 5 (Phillips Τ., 2017) Οι βασικοί στόχοι του Νέου δρόμου του μεταξιού είναι τρεις. Αρχικά να μπορέσει η Κίνα να συμβαδίσει με το νέο και ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον. Στη συνέχεια να προωθήσει τα συμφέροντα της χώρας και την πολιτική καλής θέλησης, μέσω οικονομικής ολοκλήρωσης και διαφάνειας. Για το λόγο αυτό, ένα βασικό μέλημα είναι τόσο η βελτίωση των σχέσεων των Κινεζικών εταιριών μεταξύ τους, όσο και η επίτευξη του καλύτερου δυνατού συντονισμού και η μείωση του μεταξύ τους ανταγωνισμού. Σκοπός είναι οι εταιρίες να συνεργάζονται για να εξυπηρετούν το εθνικό συμφέρον και να μην στοχεύουν μόνο στο ατομικό τους κέρδος. Τέλος, μέσα από τον νέο δρόμο του μεταξιού, η ασιατική χώρα έχει στόχο να προωθήσει την παραγωγή κατασκευαστικών αγαθών. (Holslag J., 2017, σ ) Ένας λόγος ανησυχίας από την πλευρά της Κίνας είναι, ότι εξαιτίας της οικονομικής κρίσης που έπληξε την δύση, επικράτησε μια παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση που εμποδίζει τις εξαγωγές και έτσι δυσκολεύει την ανάπτυξη των φτωχών επαρχιών της. Οι περισσότερες χώρες πλέον ακολουθούν πιο προστατευτικές πολιτικές και επιβάλλουν δασμούς στο εμπόριο. (Holslag J., 2017, σ. 53) Παρά τις ανησυχίες, η Κίνα εξακολουθεί να εστιάζει στην πραγματοποίηση αυτού του φιλόδοξου έργου. Ο βασικός λόγος που ο νέος δρόμος είναι τόσο σημαντικός για αυτήν, είναι ότι με το άνοιγμα των αγορών που επιδιώκει να πετύχει, θα επιτρέψει στην χώρα την μεταφορά τεχνολογικών και άλλων προϊόντων στο εξωτερικό, ακόμα και σε περιόδους οικονομικής επιβράδυνσης. Με αυτό τον τρόπο, αλλά και με τη μεταφορά κάποιων εργοστασίων σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, προβλέπεται η ενίσχυση της οικονομίας των λιγότερο ανεπτυγμένων περιοχών, μέσω της σύνδεσης τους με τις γειτονικές χώρες. Βέβαια, ένα τέτοιο εγχείρημα θα ενισχύσει γενικότερα το κύρος της χώρας και θα την καταστήσει ανταγωνιστική σε σχέση με άλλες υπερδυνάμεις και κυρίως την Αμερική. (Bennett V., 2017) Όσον αφορά την αποδοχή αυτής της πρωτοβουλίας από άλλους λαούς, οι αντιδράσεις είναι ανάμεικτες. Ειδικότερα, οι λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας είναι εξαιρετικά δεκτικές ως προς το εγχείρημα αυτό, καθώς μόνο να 5 Βλέπε παράρτημα πίνακα 1 Σελίδα 19

20 ωφεληθούν μπορούν. Άλλες πάλι χώρες, όπως για παράδειγμα η Ινδία, ανησυχούν μην γίνουν υποχείρια του Πεκίνου και τις εκμεταλλευτούν για τα γεωγραφικά τους πλεονεκτήματα, όπως λιμάνια και πρόσβαση σε ωκεανούς. Ακόμα όμως και οι ανεπτυγμένες δυτικές χώρες της Ευρώπης, έχουν εκφράσει τις αμφιβολίες τους για τους πραγματικούς σκοπούς της Κίνας. (Phillips Τ., 2017) Με τη σειρά της, η Κίνα σκοπεύει να γίνει μια μεγάλη δύναμη με επιρροή σε όλα τα μέρη του κόσμου. Στην ουσία, μέσα από τον νέο αυτό δρόμο, η χώρα μπαίνει δυναμικά στον αγώνα για το άνοιγμα νέων αγορών. Τα μέσα που θα χρησιμοποιήσει για να αποκτήσει έδαφος, αφορούν τις ήδη υπάρχουσες μεγάλες και διεθνώς αναγνωρισμένες κινεζικές εταιρίες, τεράστιους όγκους πίστωσης, μεταφορές και επικοινωνίες, μέσα από νέους δρόμους επικοινωνίας, που εκτείνονται σε όλες τις περιοχές και φυσικά συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου με την ΕΕ, μεταξύ άλλων χωρών, που όμως ήταν δύσκολες λόγω της οικονομικής κρίσης του (Holslag J., 2017, σ. 9-13, Gelber H., 2009) Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι η Κίνα τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται σε μια υπερδύναμη, γεγονός που αποδεικνύεται από τις κινήσεις που έχει κάνει μέχρι τώρα στην εξωτερική της πολιτική. Τόσο η ένταξη της στον ΠΟΕ, όσο και η νέα πρωτοβουλία της «One belt and one road», είναι τρανά παραδείγματα της στροφής προς την Ευρώπη και της πρόθεσης να συσφίξει τις σχέσεις της με την γηραιά ήπειρο. 3. Οι στόχοι των δύο πλευρών στην εξωτερική πολιτική. Το παρόν κεφάλαιο επιδιώκει να αναδείξει τις πολιτικές που ακολουθούν η Κίνα και η Ευρωπαϊκή Ένωση στην εξωτερική τους πολιτική, καθώς και τα πλεονεκτήματα που ευελπιστούν να αποκτήσουν μέσα από την εφαρμογή τους Η εξωτερική πολιτική της Κίνας Με την άνοδο της παγκοσμιοποίησης σταδιακά μειώθηκαν τα εμπόδια ανάμεσα στα έθνη και άνοιξαν οι αγορές. Αυτή τη νέα κατάσταση και το ανοιχτό διεθνές οικονομικό σύστημα που τη διαδέχτηκε, αποφάσισε να εκμεταλλευτεί και η Κίνα. Η στρατηγική που ακολουθεί η χώρα στην εξωτερική πολιτική, είναι ως επί το πλείστον χαμηλών τόνων και αποσκοπεί στην σταθερή, αλλά ταυτόχρονα ομαλή άνοδό της στο διεθνές σύστημα. Με το άνοιγμα των αγορών επιδιώκει να διατηρήσει την ίδια Σελίδα 20

21 τάση, αλλά να αποκτήσει ταυτόχρονα σχέσεις με χώρες που μέχρι πρότινος δεν είχε οικονομικές συναλλαγές και να ενισχύσει τις ήδη υπάρχουσες. (Πετρόπουλος Σ. και Χουλιαράς Α., 2013, σ. 124) Όταν μιλάμε για ήπια εξωτερική πολιτική, αναφερόμαστε σε στρατηγική που είναι μεν επεκτατική, αλλά όχι επιθετική. Η χώρα προσπαθεί να αναπτυχθεί με σταθερά βήματα, χωρίς όμως να επιφέρει ανησυχία στις ήδη υπάρχουσες διεθνείς δυνάμεις, που να οδηγήσει σε συσπείρωση εναντίον της. Αντίθετα, ακολουθεί ειρηνική άνοδο, με κύρια επιδίωξη την οικονομική ανάπτυξη, που όμως δεν θα θυσιάσει κανένα από τα εθνικά της συμφέροντα. (Πετρόπουλος Σ. και Χουλιαράς Α., σ ) Την ήπια αυτή εξωτερική πολιτική, η χώρα ξεκίνησε να την ακολουθεί ήδη από το 2002, υπό την προεδρία του Hu Jintao. Από το 2012 και μετά, την εξουσία ανέλαβε ο Xi Jinping, ενώ η πολιτική που εφάρμοσε είναι παρόμοια με του Hu Jintao και την ονόμασε «Το κινέζικο όνειρο». Αυτή έχει ως στόχο την βιώσιμη ανάπτυξη, με προτεραιότητα στην οικονομία και την αύξηση των κονδυλίων για στρατιωτικό εξοπλισμό. Ταυτόχρονα όμως, όπως και οι προκάτοχοί του, ευελπιστεί να αποφύγει πολιτικές που θα διακινδυνεύσουν να προκαλέσουν σοβαρές εντάσεις και ρήξεις με άλλες δυνάμεις. (Πετρόπουλος Σ. και Χουλιαράς Α., 2013, σ ) Ένα από τα βασικά κίνητρα της εξωτερικής πολιτικής της Κίνας είναι να ενισχύσει τις σχέσεις της με την ΕΕ, με σκοπό να αποκτήσει πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά. Προκειμένου να μπορέσει να πετύχει αυτόν της τον στόχο, ακολουθεί τις εξής τρεις τακτικές. Αρχικά, εκμεταλλεύεται στο έπακρον την ανοιχτή αγορά της ΕΕ, για να μπορέσει να επεκταθεί οικονομικά σε αυτή και ταυτόχρονα να προστατέψει την δική της οικονομία με βιομηχανικές πολιτικές και περιορισμένη πρόσβαση ξένων επενδυτών. (Fox J. και Godement F., 2009, σ ) Η δεύτερη τακτική της, έχει να κάνει με την αποφυγή των επιζήμιων για αυτήν όρων των συνθηκών που συνάπτει με την ΕΕ. Ειδικότερα, όταν γίνονται οι επίσημοι διάλογοι ανάμεσα στις δύο πλευρές και προκύπτουν θέματα που δυσκολεύουν την Κίνα, αυτή τα ξεπερνάει με το να αποδέχεται τους όρους που θέτει η Ένωση την δεδομένη στιγμή. Αργότερα όμως, όταν έρχεται η ώρα να συμμορφωθεί με αυτούς, Σελίδα 21

22 τους παρουσιάζει σαν ασαφή σημεία και δεν τους τηρεί. (Fox J. και Godement F., 2009, σ. 34) Η τρίτη και τελευταία τακτική που ακολουθεί η χώρα είναι στρατηγικού χαρακτήρα και έχει να κάνει με το κλίμα που επικρατεί στην ίδια την Ένωση. Συγκεκριμένα η ΕΕ αποτελείται από πολλά διαφορετικά κράτη, που είναι λογικό να μην μπορούν να συμβαδίζουν σε όλα τα θέματα μεταξύ τους. Η Κίνα λοιπόν, γνωρίζοντας αυτό το μειονέκτημα, δεν διστάζει να εκμεταλλευτεί προς όφελος της την διάσταση μεταξύ των κρατών μελών και να συνάψει συμφωνίες με επιμέρους κράτη ανάλογα με το συμφέρον της. (Fox J. και Godement F., 2009, σ. 35) 3.2. Οι επιδιώξεις της Κίνας από τη συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση Μέχρι πρότινος ο βασικός εμπορικός εταίρος της Κίνας ήταν οι ΗΠΑ. Για αυτό το λόγο και η εξωτερική πολιτική της χώρας ήταν προσανατολισμένη προς τα εκεί. Με την άνοδο όμως της παγκοσμιοποίησης τα πράγματα άλλαξαν και η ασιατική τίγρης αποφάσισε να αλλάξει και αυτή προκειμένου να αναπτυχθεί περεταίρω. Έτσι στράφηκε προς την Ευρώπη, ώστε να ενισχύσει τις σχέσεις της με την γηραιά ήπειρο. Αυτή η νέα προσέγγιση της ΕΕ ανέτρεψε τα δεδομένα και πλέον η Κίνα προσπαθεί να χρησιμοποιήσει τη νεοαποκτηθείσα σχέση της με αυτή ως αντίβαρο για τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ. (Πετρόπουλος Σ. και Χουλιάρας Α., 2013, σ ) Η αρχική αφορμή για αυτή την στροφή ήταν η πεποίθηση της Κίνας πως η ΕΕ θα υιοθετούσε διαφορετικές πολιτικές στα θέματα που η Αμερική αποτελούσε τροχοπέδη. Γρήγορα παρόλα αυτά κατάλαβε πως και η ΕΕ ακολουθούσε παρόμοιες πολιτικές, όταν η δεύτερη έθεσε εμπάργκο όπλων. 6 Επιπλέον, έγινε φανερό, πως ήταν ευκολότερη η προσέγγιση μεμονωμένων κάθε φορά κρατών αντί για το σύνολο της ΕΕ. Αυτή την μεμονωμένη προσέγγιση ακολούθησε από το 2005 και μετά με σκοπό να αποκτήσει πιο εκτεταμένες διμερείς σχέσεις με κράτη μέλη της ένωσης. (Zhao C., 2015, σ. 4-6) Η συγκεκριμένη στρατηγική γίνεται έντονα αντιληπτή στις επενδύσεις που επιλέγει να κάνει η Κίνα, δίνοντας σε χώρες όπως Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία, το 30% των συνολικών της επενδύσεων, παρόλο που αυτές οι χώρες δεν 6 Το εμπάργκο στις πωλήσεις όπλων επιβλήθηκε στο Πεκίνο από την ΕΕ μετά την αιματηρή καταστολή των διαδηλώσεων που έλαβαν χώρα τον Ιούνιο του 1989 στην πλατεία Tienanmen και επιδίωκαν την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Σελίδα 22

23 συμβάλλουν τόσο στο ευρωπαϊκό εμπόριο. (Πετρόπουλος Σ. και Χουλιάρας Α., 2013, σ ) Η κάθε κίνηση που κάνει η Κίνα σε σχέση με την ΕΕ είναι μελετημένη και αποσκοπεί στην ενίσχυση των σχέσεων της με αυτή. Τα θεμέλια αυτής της συνεργασίας τα εναποθέτει στην ανάπτυξη οικονομικών και εμπορικών σχέσεων. Ταυτόχρονα αποσκοπεί στην συνδρομή βοήθειας από την Ένωση για την διαχείριση κάποιων εσωτερικών της προβλημάτων, όπως το ζήτημα των μειονοτήτων και της μεγάλης πολιτιστικής διαφοράς στις διάφορες περιοχές της. Ελπίζει, ότι υπό την αιγίδα της ΕΕ, θα μπορέσει να αναπτύξει την κοινωνία των πολιτών της και να γίνει μια χώρα με βιώσιμη ανάπτυξη και ανοιχτό προς όλους κοινωνικό και οικονομικό μοντέλο. (Council of the European Union, σ. 3-5) 3.3. Η Κοινή Εξωτερική πολιτική της ΕΕ Οι χώρες που ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάστηκαν αρκετά χρόνια μέχρι να εγκαθιδρύσουν ένα ομαλό σύστημα συνεργασίας. Μετά από μια περίοδο αναταραχών και συνεχών πολέμων, ξεκίνησαν οι προσπάθειες για την δημιουργία μιας ενωμένης Ευρώπης. Η πρώτη επίσημη κίνηση που έγινε προς αυτό το στόχο, ήταν η υπογραφή της Συνθήκης του Maastricht το 1993, που θεσμοθέτησε την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας γνωστή και ως ΚΕΠΠΑ. Οι αρχές που υποστήριζε, έμειναν ίδιες στη βασική τους δομή, αλλά η ίδια η ΚΕΠΠΑ πέρασε διάφορα στάδια μέχρι να φτάσει στη μορφή που είναι σήμερα. (Ελληνική Δημοκρατία -Υπουργείο εξωτερικών, Συνάντηση Ασίας - Ευρώπης, 2016, σ. 2) Τελικά μετά από αρκετά χρόνια και πολλές παραλλαγές, αυτή καθιερώθηκε επίσημα το 2009 με τη Συνθήκη της Λισαβόνας. Οι αρχές που καθιερώθηκαν και ισχύουν μόνιμα από τότε είναι: η αρχή της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, και η αρχή του κράτους δικαίου. Όλες μαζί διαιωνίζουν την νέα φάση στη διαδικασία μιας διαρκώς στενότερης ένωσης των λαών της Ευρώπης. (Πασσάς Α.Γ., 2007, σ. 356) Με βάση αυτές τις αρχές, η ΕΕ λειτουργεί συλλογικά στην εξωτερική πολιτική και επιδιώκει να επιτύχει στόχους, όπως η διαφύλαξη των κοινών αξιών, η βελτίωση της ασφάλειας της ένωσης, η διατήρηση της ειρήνης, η ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας, Σελίδα 23

24 η προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και η ανάπτυξη της δημοκρατίας, με σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου. (Πασσάς Α.Γ., 2007, σ. 358) Στην εξωτερική πολιτική της ΕΕ συμπεριλαμβάνεται τόσο η σύναψη διπλωματικών και εμπορικών σχέσεων με τις άλλες χώρες, όσο και η θέσπιση κανόνων για τις ομαλές μεταξύ τους σχέσεις. Επιπρόσθετα, η ίδια πολιτική περιλαμβάνει και την ασφάλεια και διατήρηση ομαλών σχέσεων με τα άλλα κράτη, την επίλυση των διαφορών και την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας, στην επίτευξη των οποίων συχνά συμβάλλουν παράγοντες όπως το εμπόριο, η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και η άμυνα. Όλες αυτές τις πτυχές της εξωτερικής πολιτικής, η ΕΕ τις έχει εφαρμόσει στις σχέσεις της με την Κίνα σε διάφορες περιστάσεις. (Europa.eu, Εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας, 2016) Ένας από τους λόγους που η ΕΕ είναι σε θέση να βοηθήσει χώρες με εσωτερικά προβλήματα, αλλά και να πρωτοστατήσει στην σύσφιξη των σχέσεων ανάμεσα στα κράτη, είναι γιατί η συγκέντρωση και συνεργασία εικοσιοκτώ κρατών την καθιστούν την μεγαλύτερη εμπορική δύναμη παγκοσμίως, με το ευρώ, το δεύτερο ισχυρότερο νόμισμα. (Troszczyńska-van Genderen W., 2016) Όταν η ένωση αποφασίζει για θέματα εξωτερικής πολιτικής, οι αποφάσεις είναι συνήθως κοινές και για τις εικοσιοκτώ χώρες και συνεπώς έχουν πολύ μεγάλη βαρύτητα και πεδίο εφαρμογής. Τα θέματα που περιλαμβάνουν εκτείνονται σε πολλούς τομείς των διεθνών σχέσεων, όπως το περιβάλλον, η ασφάλεια και η άμυνα, τα ανθρώπινα δικαιώματα η εγκληματικότητα κλπ. (Europa.eu, Εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας, 2016) 3.4. Οι στόχοι των μελών της ΕΕ από την ευρωκινεζική συνεργασία Τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιδιώκουν να ωφεληθούν σε οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο τόσο από τη συμμετοχή τους σε αυτή, όσο και από την σύναψη σχέσεων με άλλα κράτη, με αφορμή την ιδιότητα τους αυτή ως μέλη της ΕΕ. Με το ίδιο κίνητρο προσεγγίζουν και την συνεργασία τους με την μεγαλύτερη αναδυόμενη ασιατική δύναμη, που δεν είναι άλλη από την Κίνα. Μέσα από την ενίσχυση των σχέσεων των δύο ηπείρων τα πλεονεκτήματα που θα προκύψουν αναμένονται να είναι μεγάλα και για τα δύο μέρη. (European commission, 2016) Σελίδα 24

25 Ειδικότερα, η ΕΕ από την πλευρά της, επιδιώκει η συνεργασία με την Κίνα να γίνει στα πλαίσια αμοιβαίας κατανόησης και κοινών στόχων σε όλα τα επίπεδα, με βασική αρχή την διατήρηση των προτύπων της ΕΕ. Αυτά εκτείνονται σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πνευματικών δικαιωμάτων, περιβάλλοντος, εργασιακών συνθηκών κλπ. Με άλλα λόγια, η ΕΕ θα βοηθήσει την ασιατική χώρα να αναπτυχθεί και να αποκτήσει σχέσεις με τη δύση, υπό την προϋπόθεση ότι αυτή θα συμμορφωθεί με τα διεθνή πρότυπα και αρχές. (Council of the European Union, Council conclusions EU Strategy on China, 2016, σ. 3-5) Επιπλέον τα μέλη της ΕΕ στοχεύουν, μέσα από την σύσφιξη των σχέσεων τους με την Κίνα, να αποκτήσουν πρόσβαση σε μια μεγάλη αγορά εργασίας, που μέχρι τώρα ήταν ως επί το πλείστον κλειστή για τα περισσότερα από αυτά. Αυτό το άνοιγμα με τη σειρά του θα επιτρέψει και την προώθηση ποικίλων αγαθών, από ορυκτά καύσιμα, μέχρι μηχανήματα και εξοπλισμό μεταφορών. Ακόμα θα ενισχύσει τη βιώσιμη ανάπτυξη και την διεθνή ασφάλεια. Συνάμα, τα μέλη της ΕΕ αποζητούν την εξασφάλιση ίσων ευκαιριών από και προς την Κίνα με άμεση πρόσβαση σε ερευνητικά προγράμματα. (European commission, 2016) Στην προσέγγιση της η Ένωση δεν αμελεί να λάβει υπό όψιν της και τα ζητήματα που αφορούν την Κίνα και μπορούν να προκαλέσουν εντάσεις και προβλήματα στην εμπορική συνεργασία, όπως το θέμα με τις μειονότητες του Θιβέτ και του Χονγκ Κονγκ. (Ely M., 2008, σ ) Για αυτό ακολουθεί και την λεγόμενη «One China» πολιτική, που αναγνωρίζει την Κίνα ως μια χώρα με δύο πολιτικά συστήματα για το Χονγκ Κονγκ και το Μακάο. Βασική της προτεραιότητα είναι η σύναψη μιας συμφωνίας για τις επενδύσεις, που θα επικεντρώνεται στο να ενισχύσει και να ισορροπήσει τις σχέσεις με την Κίνα. Αυτό θα κάνει τις πολιτικές ελεύθερου εμπορίου να διαρκούν για μεγαλύτερα διαστήματα κάθε φορά. Αργότερα, αν οι σχέσεις με την Κίνα πετύχουν, η ΕΕ ευελπιστεί να επεκταθεί στο Χονγκ Κονγκ, καθώς και να ενισχύσει τις σχέσεις της με την Ταϊβάν. (Council of the European Union, Council conclusions EU Strategy on China, 2016, σ. 4) Μέσα από την ευρωκινεζική συνεργασία η ΕΕ θέλει να βελτιώσει και τις μεταφορές, τις υπηρεσίες και τις υποδομές μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, μια στρατηγική που συμμερίζεται και η Κίνα μέσα από τον νέο δρόμο του μεταξιού που έχει σχεδιάσει. Επιπλέον η ΕΕ επιδιώκει να θίξει και άλλα ζητήματα και να προωθήσει τον διάλογο Σελίδα 25

26 σε θέματα αφοπλισμού, καταπολέμησης της τρομοκρατίας, μετανάστευσης και την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. (Bastian J., 2017) Όσον αφορά το θέμα του εμπάργκο των όπλων η στάση της είναι αμετάκλητη. Η προσέγγιση της Κίνας θα γίνει από μια ενωμένη ένωση και η συμμόρφωση αυτής θα ελέγχεται τακτικά από το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων. (Council of the European union, 2016, σ. 3-5) 3.5. Οι διαφορετικές στρατηγικές στην ενεργειακή και περιβαλλοντική πολιτική Ένα ζήτημα που απασχολεί κάθε κράτος, καθώς επηρεάζει μεγάλο φάσμα των εξελίξεών του, είναι η κλιματική αλλαγή και γενικά το περιβάλλον και η προστασία του. Η στρατηγική που κάθε κράτος ακολουθεί για την προστασία του περιβάλλοντος είναι σημαντικός παράγοντας για το είδος των σχέσεων που θα αναπτύξει με τα άλλα κράτη. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ασυμφωνία σε θέματα περιβαλλοντικής προστασίας έχει προκαλέσει εντάσεις ανάμεσα στα κράτη. Η ΕΕ ανέκαθεν έχει υπάρξει υπέρμαχος της προστασίας του περιβάλλοντος και πήρε την πρωτοβουλία για πολλές δράσεις προς τη διάσωσή του. Με αυτή την εμπειρία λοιπόν αποφάσισε να βοηθήσει και την Κίνα που αντιμετωπίζει τεράστιο πρόβλημα περιβαλλοντικής μόλυνσης, προκειμένου να μπορέσει να ανταπεξέλθει στις εξωτερικές απαιτήσεις. Αυτό το πετυχαίνει μέσα από διαλόγους περιβαλλοντικού περιεχομένου, συνέδρια κλπ. (Yang Y., 2016, σ. 3-4) Για την περιβαλλοντική συνεργασία οι δύο πλευρές σταδιακά έβαλαν σε εφαρμογή τρία προγράμματα. Το πρώτο ονομάζεται EGP, εφαρμόστηκε από το 2011 μέχρι το 2015 και αφορούσε την ενίσχυση της περιβαλλοντικής διακυβέρνησης στην Κίνα, με ενισχυμένη διοίκηση και παροχή δημόσιας πρόσβασης σε περιβαλλοντικές πληροφορίες, με άμεση συμμετοχή των πολιτών. Το πρόγραμμα αυτό είναι το πιο πετυχημένο από τα τρία, καθώς το βασικό του επίτευγμα είναι η προώθηση της περιβαλλοντικής προστασίας και η ενίσχυση της ενημέρωσης των πολιτών για την σημασία της προστασίας του περιβάλλοντος. (Yang Y., 2016, σ. 8,13) Το δεύτερο πρόγραμμα ονομάζεται ESP (EU -China environmental sustainability programme), ξεκίνησε το 2012 και περιλαμβάνει την περιβαλλοντική ενίσχυση, μέσω βελτίωσης της ποιότητας του νερού και μείωσης της Σελίδα 26

27 ποσότητας βαρέων μετάλλων που περιλαμβάνονται σε αυτό. Το τελευταίο πρόγραμμα ονομάζεται CEWP (China Europe Water Platform) και σχετίζεται με την αφομοίωση διαφορετικών προσεγγίσεων για τη διαχείριση του νερού. (Yang Y., 2016, σ. 7-8) Για να πετύχει η περιβαλλοντική πολιτική στην Κίνα, δεν αρκεί η συνεργασία με την ΕΕ. Αντίθετα απαιτείται η συμμετοχή των πολιτών. Ωστόσο για να καταστεί κάτι τέτοιο δυνατό, πρέπει να υπάρξει η απαραίτητη πρόβλεψη από το κράτος για ενημέρωση των νέων στα σχολεία και στα πανεπιστήμια. Η Κίνα είναι αναγκαίο να συνεργαστεί με την ΕΕ για τη δημιουργία μιας πράσινης οικονομίας και για την αύξηση των επιπέδων αποδοτικότητας της ενέργειας, όπως έκανε το 2015 με τη Σύνοδο του Παρισιού. Η αποτυχία της προηγούμενης συνόδου της Κοπεγχάγης για την κλιματική αλλαγή, που είχε γίνει το 2009, δεν πρέπει να αποδίδεται μόνο στην Κίνα και με τη σειρά της αυτή χρειάζεται να γίνει πιο δεκτική στις συζητήσεις για ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων που θίγουν οι ευρωπαϊκές χώρες. (147th Bergedorf Round Table, 2010, σ ) Συνοπτικά, τα μέτρα στα οποία συμφώνησαν οι δύο πλευρές είναι τα εξής. Αρχικά, να δημιουργήσουν μια οικονομία χαμηλού κόστους που θα χρησιμοποιεί λιγότερες ποσότητες άνθρακα, να αναπτύξουν περισσότερο την πολιτική για την κλιματική αλλαγή, καθώς και το διάλογο για πιο πράσινη και αποτελεσματική πολιτική. Επίσης αποφάσισαν να ενισχύσουν τις ήδη υπάρχουσες προβλέψεις για την μείωση των επιβλαβών πόρων και τον έλεγχο του άνθρακα, όπως και να μεριμνήσουν για την παροχή ενέργειας, καθώς και την μετρίαση και αποδοτικότητάς της. Ένα ακόμη σημαντικό σημείο που επιδιώκεται, είναι η ενίσχυση της έρευνας για θέματα κλιματικής αλλαγής, καθώς και τεχνολογικής καινοτομίας, που να αναπτύσσει ενέργεια με χαμηλή απόδοση άνθρακα για την ατμόσφαιρα. Στόχοι είναι η μείωση των ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, η αναδάσωση, που θα βοηθήσει στην μείωση του άνθρακα και η λήψη μέτρων για τη μείωση των υδροφθορανθράκων. (EU-China Joint Statement on Climate Change, 2015) Άλλα θέματα που οι δύο πλευρές προσπαθούν να αντιμετωπίσουν, είναι η παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, η αποδοτικότητα της ενέργειας, και οι κανονισμοί για την ενέργεια. (Cañete M. και Bekri Ν., 2016) Το σχέδιο για το οποίο δουλεύουν από κοινού είναι μια βιώσιμη περιβαλλοντική διακυβέρνηση. Την ίδια στιγμή η Κίνα Σελίδα 27

28 αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα μόλυνσης υδάτων, εδάφους και αέρα, με ταυτόχρονη αύξηση της αστικοποίησης που επιδεινώνει την κατάσταση. Τα προγράμματα που έχουν αναφερθεί παραπάνω είναι παραδείγματα επιτυχημένης περιβαλλοντικής συνεργασίας από τις δύο πλευρές. (EU-China relations, 2017, σ. 4) Συμπερασματικά, γίνεται κατανοητό πως τόσο η ΕΕ, όσο και η Κίνα έχουν επιλέξει να ακολουθήσουν μια πιο ανοικτή εξωτερική πολιτική, που θα επιτρέψει τη μεταξύ τους συνεργασία σε πληθώρα τομέων. Μέσα από αυτή, ευελπιστούν να αναδειχθούν σε παγκόσμιες υπερδυνάμεις και να γίνουν βασικοί παίκτες του διεθνούς οικονομικού συστήματος. 4. Η Εμπορική πολιτική Στόχος του παρόντος κεφαλαίου είναι η εξέταση της εξέλιξης της μέχρι σήμερα διαμόρφωσης των εμπορικών σχέσεων ανάμεσα στην Κίνα και τα κράτη μέλη της ΕΕ. Ταυτόχρονα κρίνεται αναγκαίο να αναφερθούν τα προϊόντα που συναλλάσσονται περισσότερο, καθώς και οι χώρες που έχουν τις καλύτερες εμπορικές σχέσεις με την Κίνα Η θέση της ΕΕ και της Κίνας στην παγκόσμια κατάταξη. Η ΕΕ και η Κίνα κατατάσσονται στις τρεις πιο μεγάλες οικονομίες παγκοσμίως, με τα στοιχεία να δείχνουν πως οι ΗΠΑ εξακολουθούν να κατέχουν τη πρώτη θέση, με 20.4 τρισ. δολ. ΑΕΠ 7. Η Κίνα ακολουθεί με 14 τρισ. δολ. και η Ιαπωνία έρχεται τρίτη με 5.1 τρισ. δολ. Η ΕΕ όμως, αν υπολογιστεί σαν σύνολο, περνάει την Κίνα και καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση με 17,6 τρισ. δολ. Όσον αφορά συγκεκριμένα τις εισαγωγές και τις εξαγωγές μεμονωμένα, τα στοιχεία δείχνουν την Κίνα να βρίσκεται στην πρώτη θέση, ως ο μεγαλύτερος εξαγωγέας παγκοσμίως με 17% και την ΕΕ στην δεύτερη με το 16% του παγκόσμιου εμπορίου. Αντίστοιχα, στις εισαγωγές η ΕΕ βρίσκεται πάλι στη δεύτερη θέση με 15% και η Κίνα πέφτει στην τρίτη με 12%. 8 (Eurostat, EU - China trade agreement, 2017) 7 ΑΕΠ: Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν 8 Βλέπε παράρτημα Πίνακας 2 Σελίδα 28

29 4.2. Εμπορικές σχέσεις των ευρωπαϊκών κρατών με την Κίνα. Οι εμπορικές σχέσεις των ευρωπαϊκών κρατών με την Κίνα έχουν περάσει αρκετές διακυμάνσεις και τα τελευταία χρόνια έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο. Παλαιότερα η ΕΕ προτιμούσε να συνάπτει εμπορικές σχέσεις κυρίως με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες και την Αμερική, καθώς σε αυτές το κέρδος ήταν μεγαλύτερο και τα προβλήματα μέχρι την επίτευξη συμφωνίας μικρότερα. Αντίθετα, οι συναλλαγές με την Κίνα ήταν δύσκολες καθώς δεν υπήρχαν συνθήκες που να τις προστατεύουν και συχνά συναντούσαν εμπόδια. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει κατά πολύ. Αν κοιτάξουμε συνολικά τα στοιχεία των εμπορικών συναλλαγών της ΕΕ σε παγκόσμιο επίπεδο, βλέπουμε ότι η Κίνα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους της Ένωσης. (Mangelsdorf A., 2011) Από την πλευρά της και η Κίνα δεν επιδίωκε πάντα να συνάψει εμπορικές σχέσεις με την ΕΕ. Η αρχική στροφή της προς την Ευρώπη και η επιλογή της να αυξήσει τις σχέσεις της με την γηραιά ήπειρο οφείλεται τόσο στην στάση της Αμερικής, όσο και στην φύση των εμπορικών σχέσεων που προσφέρει η Ευρώπη. Πιο συγκεκριμένα, με την νέα πολιτική που ακολουθούν οι ΗΠΑ στις εξωτερικές τους σχέσεις, έχουν αρχίσει να κλείνουν την πρόσβαση στην Κίνα, με αποτέλεσμα αυτή να αναζητά νέες αγορές για εμπορικές συναλλαγές. Με αυτή την αφορμή στράφηκε στην Ευρώπη, καθώς η σύναψη εμπορικών σχέσεων με μια ευρωπαϊκή χώρα, της επιτρέπει αυτόματα πρόσβαση και σε όλες τις άλλες. (Dreger C., Schüler-Zhou Y. και Schüller M., 2017, σ. 2) Αυτό το νέο θετικό κλίμα και από τις δύο πλευρές οδήγησε στην σύσφιξη των εμπορικών τους σχέσεων τα τελευταία χρόνια. Πιο ειδικά, σήμερα η Κίνα κατέχοντας το 11% των συνολικών εξαγωγών της ΕΕ, αποτελεί τον δεύτερο πιο σημαντικό της εξαγωγέα, ενώ στην πρώτη θέση βρίσκεται η Αμερική με το 20%. Στις εισαγωγές δε, η ασιατική τίγρης βρίσκεται στην πρώτη θέση με 20%. 9 (Eurostat, ext_lt_introle, Share of EU in the World Trade) Αν θέλουμε να το δούμε με αριθμούς, την περίοδο Ιανουάριο Απρίλιο 2018, η Κίνα πραγματοποίησε εισαγωγές ύψους 64,5 εκατ. ευρώ από την ΕΕ και με τη σειρά της εξήγαγε στην Ευρώπη 121,4 εκατ. ευρώ την ίδια περίοδο. (European commission, Trade with China, 2017) 9 Βλέπε παράρτημα πίνακα 3, 4 Σελίδα 29

30 4.3. Οι σχέσεις της Κίνας με τα κράτη μέλη της ΕΕ Από τα κράτη μέλη της ΕΕ, το 2017, έξι είναι αυτά που μαζί συγκέντρωσαν πάνω από τα τρία τέταρτα των συνολικών εισαγωγών της ΕΕ με την Κίνα. Αυτά είναι η Ολλανδία, η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία, η Γαλλία και η Ισπανία. Από αυτές, η χώρα που είναι ο μεγαλύτερος συνεργάτης της Κίνας είναι η Γερμανία. Ειδικότερα, το 2017, η Γερμανία ήταν η ευρωπαϊκή χώρα που έλαβε τις περισσότερες εισαγωγές από την Κίνα με εκ. δολ. Αντίστοιχα στις εξαγωγές προς αυτήν, είχε μακράν την μεγαλύτερη συμβολή από κάθε άλλο ευρωπαϊκό κράτος με εκ. δολ. 10 (Eurostat, 2018, International trade in goods in 2017.) Αν κοιτάξουμε τα στατιστικά στοιχεία των εισαγωγών και των εξαγωγών των ευρωπαϊκών κρατών με την Κίνα παρατηρούμε τα εξής. Αρχικά, μιλώντας μόνο για τις εξαγωγές που έκανε η Κίνα προς την ΕΕ το 2017, βλέπουμε, ότι ο μεγαλύτερος αποδέκτης είναι η Ολλανδία με 83,057 εκ. δολ., ακολουθεί η Γερμανία που έλαβε 72,347 εκατ. δολ. προϊόντων και τρίτο έρχεται το Ηνωμένο Βασίλειο με 52,618 εκ. δολ. Από τις εικοσιοκτώ χώρες της ΕΕ μόνο έξι συνολικά συμπλήρωσαν εισαγωγές άνω των 20 εκατ. δολ. και αυτές είναι μετά από τις ήδη αναφερθείσες η Ιταλία, η Γαλλία, και η Ισπανία. 11 (Eurostat, online data code: DS , Fung K. C., 2015) Όσον αφορά τις εξαγωγές των κρατών μελών της ΕΕ προς την Κίνα, οι μεγαλύτερες από αυτές διεξάγονται πάλι από τα ίδια κράτη. Ειδικότερα, την πρώτη θέση ως το μεγαλύτερο εξαγωγέα, όπως είδη αναφέρθηκε, καταλαμβάνει η Γερμανία με εκατ. δολ. το Στη δεύτερη θέση με σχεδόν τετραπλάσια διαφορά βρίσκεται η Μεγάλη Βρετανία, με μόλις , και στενά πίσω της είναι η Γαλλία με εκ. δολ. Στην τέταρτη θέση έρχεται η Ιταλία με εκ και στην πέμπτη η Ολλανδία με εκ. 12 (Eurostat, online data code: DS ) Από τα παραπάνω στοιχεία μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι υπάρχει μια πολύ μεγάλη απόκλιση στα μεγέθη των εισαγωγών και των εξαγωγών. Πιο συγκριμένα, η Κίνα φαίνεται να εξαγάγει πολύ περισσότερα προϊόντα στην Ευρώπη από ότι οι ευρωπαϊκές χώρες στην Κίνα. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί η Γερμανία, που έρχεται πρώτη από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες σε εμπορικές συναλλαγές με την ασιατική 10 Βλέπε παράρτημα πίνακα 5, 6 11 Βλέπε παράρτημα πίνακα 5 12 Βλέπε παράρτημα πίνακα 6 Σελίδα 30

31 χώρα και συνολικά κατατάσσεται στην έκτη θέση των εμπορικών της εταίρων. Η ΕΕ σαν σύνολο βρίσκεται στη δεύτερη θέση. (Fung K. C., 2015) Η Κίνα από την μεριά της εκμεταλλεύεται όσο πιο καλά μπορεί αυτή τη νέα δίοδο προς την Ευρώπη, που άνοιξε με την οικονομική κρίση του 2007, με τη μορφή εξαγωγών σε διάφορους τομείς. Από τους πίνακες που παρατίθενται γίνεται φανερό ότι τα μεγέθη είναι μεγάλα στις εισαγωγές από την Κίνα (φτάνουν τα 20 δις στις πρώτες έξι χώρες). Αντίθετα, οι ευρωπαϊκές εξαγωγές είναι πολύ μικρότερες, με μόνη διαφορά την Γερμανία, που οι εξαγωγές της ξεπερνούν τις εξαγωγές της Κίνας σε οποιαδήποτε ευρωπαϊκή χώρα. 13 (Eurostat, online data code: DS ) Προκειμένου οι εμπορικές σχέσεις ανάμεσα στην Κίνα και στην ΕΕ να γίνουν ακόμη πιο κατανοητές, θα εξετάσουμε το εμπορικό ισοζύγιο με την Κίνα ανά κράτος μέλος για το Από τις εικοσιοκτώ χώρες της ΕΕ μόνο τρεις παρουσιάζουν θετικό ισοζύγιο και αυτές είναι φυσικά η Γερμανία, με εκ. δολ. και πολύ πίσω ακολουθούν η Φιλανδία, με εκ. δολ. και η Ιρλανδία, με εκ. δολ. Οι υπόλοιπες εικοσιπέντε χώρες παρουσιάζουν αρνητικό ισοζύγιο σύμφωνα με τα στοιχεία της eurostat για το Από αυτές το μεγαλύτερο έλλειμμα παρουσιάζουν η Ολλανδία, με εκ. δολ., η Αγγλία, με εκ. δολ. και η Ισπανία, με εκ. δολ. Αυτή η διαφορά προκύπτει, καθώς, ενώ η Κίνα επενδύει μεγάλα ποσά στις ευρωπαϊκές χώρες, οι περισσότερες από αυτές δεν είναι σε θέση να κάνουν τόσο μεγάλο εμπορικό άνοιγμα στην Κίνα, αφού ακόμα βιώνουν τις συνέπειες της χρηματοπιστωτικής κρίσης. 14 (Eurostat, online data code: DS ) Τα παραπάνω στοιχεία κάνουν εμφανή αυτή τη στροφή των εμπορικών συναλλαγών ανάμεσα στην Κίνα και στις χώρες της ΕΕ. Πλέον οι δύο πλευρές κατέχουν κεντρικό ρόλο η μία στην οικονομία της άλλης και αυτές οι σχέσεις προβλέπεται να αυξηθούν τα επόμενα χρόνια, ιδιαίτερα μετά την εφαρμογή του σχεδίου «one belt one road» που έχουν βάλει σε εφαρμογή οι Κινέζοι. 13 Βλέπε παράρτημα πίνακες 5,6,7 14 Βλέπε παράρτημα πίνακα 7 Σελίδα 31

32 4.4. Βασικά προϊόντα εισαγωγής και εξαγωγής ανάμεσα στις δύο πλευρές. Όσον αφορά τα προϊόντα που εμπορεύονται τα κράτη, αυτά διαφέρουν τόσο από το 2008 μέχρι το 2018, όσο και στο μέγεθος και στα είδη. Αν συγκρίνουμε τις εισαγωγές και τις εξαγωγές από και προς την Κίνα τα έτη 2008 και 2017, το πρώτο πράγμα που παρατηρούμε, είναι μια ραγδαία αύξηση και των δύο το Αρχικά να αναφέρουμε, ότι τα προϊόντα εξωτερικού εμπορίου σε μεγαλύτερο βαθμό είναι τα ακατέργαστα υλικά, τρόφιμα και ποτά, κάρβουνο, ενέργεια, όπως πετρέλαιο και φυσικό αέριο, χημικά, μηχανικός εξοπλισμός και οχήματα, αυτοκίνητα και άλλα καταναλωτικά αγαθά. 15 (Brown K., 2012, σ. 7) Από αυτές τις κατηγορίες αγαθών το μεγαλύτερο ποσοστό, τόσο το 2008, όσο και το 2017, κατέχουν οι μηχανικοί εξοπλισμοί και τα οχήματα μαζί με τα χημικά. Συγκριμένα το 2008, οι εξαγωγές μηχανικού εξοπλισμού και οχημάτων προς την Κίνα ήταν 46,6 εκατ. δολ., ενώ το 2017 έφτασαν τα 107,6 εκατ. δολ. Αντίστοιχα, οι εισαγωγές του ίδιου προϊόντος από την Κίνα το 2008 ανήλθαν σε 115,3 εκατ. δολ. και το 2017 σε 195 εκατ. δολ. 16 Ταυτόχρονα στις εισαγωγές μεγάλο ήταν το μέγεθος των εμπορεύσιμων αγαθών με 116 εκατ. δολ. το 2008 και 151,2 εκατ. δολ. το (Eurostat, China-EU international trade in goods statistics, 2017) Παρόλο που έγινε αναφορά στα βασικά προϊόντα που συναλλάσσονται ανάμεσα στην Κίνα και την ΕΕ, κρίνεται αναγκαίο να αναφερθούν λίγο πιο αναλυτικά τα εμπορεύσιμα αγαθά που καταλαμβάνουν τη δεύτερη θέση τόσο στις εισαγωγές, όσο και στις εξαγωγές. Σε αυτή την κατηγορία προϊόντων, την πρώτη θέση στις εισαγωγές κατέχουν οι εξοπλισμοί τηλεπικοινωνιών, που φτάνουν τα 57.2 εκατ.. δολ. το 2017, ενώ οι αντίστοιχες εξαγωγές είναι μόλις 2,7 εκ. δολ. Η δεύτερη μεγαλύτερη κατηγορία στις εισαγωγές είναι οι αυτόματες μηχανές επεξεργασίας δεδομένων που φτάνουν τα 35,5 εκ. δολ. (Eurostat, China-EU international trade in goods statistics, 2017) Από τις υπόλοιπες εισαγωγές της κατηγορίας αυτής των εμπορεύσιμων αγαθών, λίγο μεγαλύτερο ποσό υπήρξε στις εισαγωγές ηλεκτρικών μηχανημάτων και συσκευών και παιδικών καροτσιών. Αντίστοιχα, οι εξαγωγές από την ΕΕ έγιναν σε άλλα προϊόντα, με πρώτες να έρχονται οι εξαγωγές αυτοκινήτων και μηχανοκίνητων οχημάτων 15 Βλέπε παράρτημα πίνακα 8 16 Βλέπε παράρτημα πίνακα 8 Σελίδα 32

33 κυρίως από τη Γερμανία, που έφτασαν τα 22,3 εκ. δολ., ενώ σημαντικές είναι και οι εξαγωγές εξαρτημάτων αυτοκινήτων (11,1 εκ. δολ.), αεροσκαφών και συναφών εξοπλισμών (10,6 εκ.) 17 (Eurostat, China-EU international trade in goods statistics, 2017) Με άλλα λόγια, οι συναλλαγές ανάμεσα στις δύο πλευρές γίνονται για να αποκτήσουν πρόσβαση στα προϊόντα που έχουν έλλειψη ή που τους είναι δύσκολο να παραγάγουν από μόνοι τους. Έτσι η Κίνα προμηθεύεται κυρίως αυτοκίνητα και μηχανοκίνητα οχήματα, καθώς δεν τα παράγει η ίδια. Αντίστοιχα τα κράτη μέλη της ΕΕ εισάγουν μεγάλες ποσότητες κάρβουνου, πετρέλαιο και φυσικό αέριο καθώς και βασικά καταναλωτικά αγαθά στα οποία η Κίνα παράγει με πλεόνασμα Το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην εμπορική πολιτική. Το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι από τα πιο πολυσυζητημένα στην συνεργασία της Κίνας με την ΕΕ. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η ΕΕ και η Κίνα ακολουθούν πολύ διαφορετικές πολιτικές στους περισσότερους τομείς και η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν αποτελεί εξαίρεση. Αυτές οι διαφορές όμως τείνουν να προκαλούν προβλήματα στις εμπορικές σχέσεις των δύο πλευρών. Στην προκειμένη περίπτωση, η τήρηση διαφορετικών στάνταρ για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θεωρείται ως σημαντικό εμπόδιο στις εμπορικές σχέσεις. Αυτό συμβαίνει κυρίως, γιατί οι χώρες της ΕΕ, όταν συναλλάσσονται με άλλα κράτη, περιμένουν το εργατικό δυναμικό τους και οι επενδύσεις τους να αντιμετωπιστούν με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζουν και οι ίδιες τις ξένες επενδύσεις και το προσωπικό. (Freeman D. και Geeraerts G., 2011, σ. 17 ) Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η ΕΕ έχει αναπτύξει ένα σύστημα που θεωρεί την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κρίσιμη για την εύρυθμη λειτουργία της, ενώ είναι σθεναρός υποστηρικτής αυτών και θα εξακολουθεί να παλεύει για την προστασία τους σε διμερές και πολυμερές επίπεδο. Από την άλλη, η Κίνα παρουσιάζει μια πολιτική στο θέμα που ανησυχεί την Ευρώπη, καθώς δεν συνάδει με τις αρχές της. (Jonathan Holslag, European Foreign Affairs Review, 2006) 17 Βλέπε παράρτημα πίνακα 9, 10 Σελίδα 33

34 Ειδικότερα, η ασιατική χώρα, λόγω της έκτασής της και των εσωτερικών της διαφορών σε επίπεδο πολιτισμού, αντιμετωπίζει πολύ σοβαρά προβλήματα στο θέμα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. (Freeman D. και Geeraerts G., 2011, σ ) Για το λόγο αυτό αποφάσισε να συνεργαστεί στενά με την ΕΕ, προκειμένου να λύσει τα πιο σημαντικά από αυτά τα ζητήματα. Η συγκεκριμένη συνεργασία λαμβάνει χώρα στα πλαίσια του διαλόγου για τα ανθρώπινα δικαιώματα ανάμεσα στην ΕΕ και την Κίνα που διεξάγεται κάθε χρόνο. Ταυτόχρονα, όπως είναι αναμενόμενο, οι δύο πλευρές ακολουθούν πολύ διαφορετικά πολιτικά και νομικά συστήματα, με αποτέλεσμα να φτάνουν στον επιθυμητό στόχο με άλλους ρυθμούς. Προκειμένου να συντονιστούν καλύτερα λοιπόν, προχώρησαν στην ίδρυση ενός φόρουμ νομικών υποθέσεων, ώστε να λύνουν τα θέματα που προκύπτουν. (EU-China relations, 2017, σ. 3) Παράλληλα, κάποια από τα βασικότερα ζητήματα που θίγονται στον ετήσιο ευρωκινεζικό διάλογο, είναι μεταξύ άλλων αυτό των δικαιωμάτων των προσφύγων και των μεταναστών, η ελευθερία έκφρασης και πίστης, το δικαίωμα προσωπικών δεδομένων και η προστασία των μειονοτήτων σε αυτόνομες περιοχές όπως το Θιβέτ και το Σιντσιάνγκ. Με το νέο αυτό διάλογο η ΕΕ μπόρεσε να αναφερθεί σε περιπτώσεις παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων που είχαν παραβλεφθεί από την Κινέζικη κυβέρνηση και έρχονταν σε σύγκρουση με την υπόσχεση της χώρας να προστατέψει τα ανθρώπινα δικαιώματα. (EEAS και SEAE, 2017, σ. 2) Συμπερασματικά στο παρόν κεφάλαιο έγινε μια εξέταση των εμπορικών σχέσεων ανάμεσα στην Κίνα και τα κράτη μέλη της ΕΕ. Κατέστη σαφές πως οι σχέσεις αυτές έχουν βελτιωθεί πολύ τα τελευταία χρόνια, με την Κίνα να είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της ΕΕ και η ΕΕ ο πρώτος της Κίνας. Ταυτόχρονα, η Γερμανία είναι η ευρωπαϊκή χώρα που εκμεταλλεύεται περισσότερο αυτή τη νέα εμπορική σχέση, κυρίως μέσα από τον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας, στον οποίο διαπρέπει και πλέον απέκτησε νέο σημείο εξαγωγών. Παρά την καλή θέληση για εμπορική συνεργασία όμως, τα εσωτερικά προβλήματα, όπως το σημαντικό ζήτημα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εξακολουθούν να αποτελούν μαύρο σύννεφο πάνω από την σύναψη πιο στενών εμπορικών σχέσεων. Σελίδα 34

35 5. Η Επενδυτική πολιτική Καθότι μιλήσαμε για τις εμπορικές σχέσεις της ΕΕ με την Κίνα, σε αυτό το κεφάλαιο κρίνεται αναγκαίο να εξετάσουμε πιο αναλυτικά και τις επενδυτικές σχέσεις που ανέπτυξαν οι δύο πλευρές Επενδύσεις Κινεζικών επιχειρήσεων στην ΕΕ Οι κινεζικές επενδύσεις στην ΕΕ ξεκίνησαν σε μεγάλη κλίμακα από το 2008 και συνεχίζονται δυναμικά μέχρι σήμερα, με το μέγεθος τους να έχει φτάσει επίσημα τα 318 δις δολάρια, ενώ υπολογίζονται ακόμα 13,3 δις, που δεν λαμβάνονται υπό όψιν από τις επίσημες λίστες, καθώς δεν περιλαμβάνουν ξεκάθαρους όρους συνεργασίας. (Tartar A., Rojanasakul M. και Diamond J. S., 2018) Οι βασικοί λόγοι που οδήγησαν στην αύξηση των επενδύσεων της Κίνας είναι τρεις. Ο πρώτος αφορά την πολιτική που αποφάσισε να ακολουθήσει η χώρα και που είναι προσανατολισμένη στη διεθνή οικονομία. Η εκροή επενδύσεων ξεκίνησε το 2000 από την Κινέζικη κυβέρνηση και συνεχίστηκε με τρία πενταετή σχέδια που έβαλαν την Κίνα στους κορυφαίους πέντε επενδυτές παγκοσμίως μέχρι το (Shantong L. και συν, 2016) Ταυτόχρονα και οι ίδιες οι εταιρίες είχαν κίνητρα για να επενδύσουν στην Ευρώπη, καθώς επιδίωκαν να κάνουν γνωστό το όνομα τους και να βελτιώσουν τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούσαν. Επιπλέον επιδίωκαν να στηρίξουν τα συμφέροντα των κινεζικών εταιριών στο εξωτερικό και να περάσουν τα εμπόδια που αντιμετώπιζαν στο εμπόριο με την δύση. (Brown K., 2012, σ. 8-10) Ο δεύτερος παράγοντας που ώθησε την Κίνα να επενδύσει περισσότερο στην ΕΕ ήταν η οικονομική κρίση του Η κρίση αυτή άνοιξε τους ορίζοντες σε μια πληθώρα οικονομικών ευκαιριών στους κινέζους επενδυτές, που οι άλλες χώρες δεν ήταν σε θέση να αδράξουν. Αυτό συνέβη γιατί, ενώ άνοιξαν πολλά μέτωπα για επενδύσεις, λίγοι ήταν αυτοί που είχαν τους οικονομικούς πόρους και την προθυμία να ρισκάρουν επενδύσεις σε μια τόσο ασταθή οικονομία. Ταυτόχρονα αυξήθηκε η παροχή κεφαλαίων και ακινήτων, καθώς οι χώρες της ΕΕ προκειμένου να επιβιώσουν στην κρίση, άρχισαν να ιδιωτικοποιούν κρατικά περιουσιακά στοιχεία για να μειώσουν τα ελλείμματα και το δημόσιο χρέος. (Meunier S., 2014, σ ) Ο λόγος που η Κίνα μπόρεσε να εκμεταλλευτεί αυτή την κατάσταση είναι το μεγάλο μέγεθος του συναλλαγματικού αποθέματος που είχε συλλέξει (σχεδόν 3,4 τρις). Σελίδα 35

36 Επίσης με την κρίση αντιλήφθηκε ότι έπρεπε να γίνει πιο ευέλικτη και να επενδύσει και στο ευρώ εκτός από το δολάριο, καθώς η συγκέντρωση όλων των περιουσιακών της στοιχείων σε κάποια συγκεκριμένα νομίσματα μπορούσε να την καταστήσει ευάλωτη. (Brown K., 2012, σ ) Ένας τρίτος λόγος για τη στροφή των κινεζικών επενδύσεών προς την Ευρώπη, είναι η θέσπιση πιο χαλαρών κριτηρίων από την πλευρά της ΕΕ για την σύναψη ΑΞΕ 18 με την Κίνα. Πλέον τα ίδια τα ευρωπαϊκά κράτη δημιούργησαν ευκαιρίες για επενδύσεις εντός των συνόρων τους και προσπάθησαν να προσελκύσουν κινεζικές επιχειρήσεις να επενδύσουν. Ταυτόχρονα επέτρεψαν στην Κίνα να εξαιρεθεί από την φορολογία και παρείχαν κρατική βοήθεια στους επενδυτές. Η κρίση μείωσε την πολιτική αντίσταση ενάντια στην επενδυτική προέλαση της Κίνας στην Ευρώπη. Έτσι, οι χώρες που άρχισαν να στοχεύουν περισσότερο οι κινέζοι επενδυτές είναι πρωτίστως αυτές με τις δυνατότερες οικονομίες, δηλαδή η Γερμανία, η Γαλλία και η Μ. Βρετανία. (Brown K., 2012, σ. 7, 18) Σημαντική είναι η διαμόρφωση μιας πιο σφαιρικής εικόνας των επενδυτικών σχέσεων της Κίνας με την ΕΕ, όπως αυτές εξελίχθηκαν από το 2008, που ξεκίνησε η χρηματοπιστωτική κρίση μέχρι και το Όσον αφορά τις μεγαλύτερες επενδύσεις ανά έτος από το 2008, βλέπουμε πως αυτές αυξάνονται σταθερά, με το 2016 να αποτελεί το έτος με τις περισσότερες κινεζικές επενδύσεις στην Ευρώπη από κάθε άλλη χρονιά, καθώς ξεπέρασαν τα 95 εκατ. δολ. (Tartar A., Rojanasakul M. και Diamond J. S., 2018) Αν μάλιστα εξετάσουμε κάθε έτος χωριστά, βλέπουμε, ότι το 2008 οι μεγαλύτερες επενδύσεις έγιναν στην αγγλική εταιρία εξορύξεων Rio Tinto Plc και έφτασαν τα 14,1 εκατ. δολ., το 2009 στην Ελβετία με ,3 εκατ. δολ. και το 2010 στην Αγγλία με 3,819.3 εκατ. δολ. Το 2011 οι κινεζικές επενδύσεις στράφηκαν στη Γαλλία με 3,574.0 εκατ. δολ., και το 2012 πάλι στην Αγγλία με 3,924.7 εκατ. δολ. Το 2013 οι πιο μεγάλες επενδύσεις έγιναν στην Ιταλία με 4,335.8 εκατ. δολ., το 2014 στην Αγγλία με 4,040.8 εκατ δολ. και το 2015 στην Ιταλία με 9,499.1 εκατ δολ. Το 2016 ήταν η χρονιά με τις υψηλότερες επενδύσεις και τις περισσότερες από αυτές στην Ελβετική εταιρία Syngenta AG που είναι παραγωγός φυτοφαρμάκων και την οποία αγόρασε εξολοκλήρου η Κίνα για 43.6 εκατ δολ. Το 2017 οι επενδύσεις στράφηκαν πάλι στην 18 ΑΞΕ : Άμεσες Ξένες Επενδύσεις Σελίδα 36

37 Αγγλία με επένδυση 13.8 εκατ δολ. στην μεσιτική εταιρία Logicor Europe Ltd. Προς το παρόν, το 2018, η μεγαλύτερη κινεζική επένδυση έγινε στην Ισπανία με 1,119.7 εκατ. δολ. (Tartar A., Rojanasakul M. και Diamond J. S., 2018) 5.2. Επενδύσεις Ευρωπαϊκών εταιριών στην Κίνα Οι επενδύσεις ευρωπαϊκών εταιριών στην Κίνα είναι ένα σχετικά καινούργιο φαινόμενο που ξεκίνησε από τα μέσα του 2000 και έχει ενταθεί στις μέρες μας, αλλά ταυτόχρονα αντιμετωπίζει ακόμα αρκετές δυσκολίες. Οι λόγοι που οδήγησαν τους ευρωπαίους να επενδύσουν στην Κίνα παρά τις δυσκολίες, ήταν το χαμηλό κόστος εργασίας, η πρόσβαση στην πιο γρήγορα αναπτυσσόμενη καταναλωτική αγορά στον κόσμο, καθώς και μια πληθώρα κερδοφόρων επενδυτικών ευκαιριών. (Dekeyser H., Orbie J. και Jacobs T., 2017, σ. 22) Για το πρώτο μισό του 2018 οι ευρωπαϊκές χώρες που αναδείχθηκαν οι μεγαλύτεροι επενδυτές ΑΞΕ στην Κίνα είναι: η Γερμανία με 38,5 δισ. ευρώ, η Γαλλία με 16,5 δισ. ευρώ, η Ιταλία με 10,6 δισ. ευρώ, το Ηνωμένο Βασίλειο με 8,7 δισ. ευρώ και η Ολλανδία με 6,7 δισ. ευρώ. Το 2016 οι κινεζικές επενδύσεις στην Ευρώπη έδειξαν μια αύξηση των ΑΞΕ 77% σε σχέση με το Αντίστοιχα την ίδια περίοδο παρατηρήθηκε μείωση των ευρωπαϊκών ΑΞΕ προς την Κίνα, κάτι που προκάλεσε ανησυχία για τις μελλοντικές επενδυτικές σχέσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές. Αυτή η μείωση των ευρωπαϊκών επενδύσεων οφείλεται κυρίως στα διαφορετικά κριτήρια που ισχύουν για τις επενδύσεις στην Κίνα και που προκαλούν προβλήματα στους ευρωπαίους επενδυτές. (Dekeyser H., Orbie J. και Jacobs T., 2017, σ. 23) Δεν είναι λίγα τα προϊόντα και οι τομείς επενδύσεων που είναι κλειστοί για τους ευρωπαίους στην Κίνα, αλλά επιτρέπονται στις ευρωπαϊκές χώρες. Προκειμένου οι δύο πλευρές να αναπτύξουν αμοιβαία εμπιστοσύνη, που στη συνέχεια θα επέτρεπε το άνοιγμα των αγορών και προστασία των επενδύσεων, εξέφρασαν την επιθυμία να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις για την εφαρμογή διμερούς επενδυτικής συμφωνίας. Επίσημα οι συζητήσεις για την δημιουργία αυτής της συμφωνίας ξεκίνησαν στα τέλη του 2013 και οδήγησαν στην εφαρμογή της από το Η νέα αυτή επενδυτική συμφωνία προέβλεπε την καλύτερη πρόσβαση στις αγορές, με ίσες ευκαιρίες για όλες τις εταιρίες, ανεξαρτήτου χώρας και χωρίς διακρίσεις. Ταυτόχρονα, έγιναν Σελίδα 37

38 προβλέψεις για θέματα όπως η διαφάνεια στις επενδύσεις, η προστασία των επενδυτών και των επενδύσεων τους και των εργασιακών συνθηκών των ξένων επενδύσεων. (European Comission, EU and China agree on scope of the future investment deal, 2016) 5.3. Επενδύσεις ανά κράτος μέλος Η Eurostat παρέχει τα στοιχεία των συνολικών Κινεζικών ΑΞΕ στην Ευρώπη, αλλά δεν τα χωρίζει ανά κράτος. Αυτά μπορούν να βρεθούν από ανεξάρτητες στατιστικές εταιρίες, όπως η Γερμανική Rhodium Group, που εντόπισε μια μεγάλη διαφορά στην κατανομή των κινεζικών επενδύσεων στις ευρωπαϊκές χώρες. Ειδικότερα, οι χώρες που δέχονται τις περισσότερες επενδύσεις είναι με διαφορά η Γερμανία, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία. Συγκεκριμένα το 2015 πέντε χώρες συγκέντρωσαν τα τρία τέταρτα της ροής των κινεζικών επενδύσεων. Εκτός από τις τρεις βασικές που ήδη αναφέρθηκαν, σημαντικές επενδύσεις σημειώθηκαν στην Ιταλία και την Ολλανδία. Μια σημαντική επενδυτική κίνηση από την πλευρά της Κίνας εκείνη την περίοδο ήταν η εξαγορά ύψους 7,1 δισ. ευρώ, της Ιταλικής εταιρίας Pirelli από την κινεζική Chem China. (Dekeyser H., Orbie J. και Jacobs T., 2017, σ. 23) Το 2016 οι κινεζικές επενδύσεις στους τρεις μεγάλους ευρωπαϊκούς συνεργάτες της, έφτασαν τα 7,8 δισ. ευρώ και το 53% των συνολικών επενδύσεων στην Ευρώπη για το Την ίδια χρονιά έγιναν και αξιοσημείωτες επενδύσεις στην νοτιοανατολική Ευρώπη, με σημαντικότερη την εξαγορά του 51% του ελληνικού λιμανιού «Πειραιάς» από την ναυτιλιακή εταιρία COSCO, στις 10 Αυγούστου Σε μια σφαιρική παρατήρηση, οι κινεζικές επενδύσεις στην Ευρώπη παραμένουν στο κέντρο, ενώ είναι αρκετά περιορισμένες στην ανατολική Ευρώπη. (Dekeyser H., Orbie J. και Jacobs T., 2017, σ. 23) Ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες, η Γερμανία είναι αυτή που προσελκύει τις περισσότερες επενδύσεις, ενώ η Αγγλία συγκεντρώνει τα μεγαλύτερα ποσά συνολικά. Συγκεκριμένα, κινεζικές επιχειρήσεις κατέχουν την πλειοψηφία σε 14 εταιρίες του Λονδίνου και το αεροδρόμιο του Χίθροου και έχουν κάνει επενδύσεις που φτάνουν τα 70 δις δολ. Οι χώρες BENELUX 19 έχουν με τη σειρά τους προσελκύσει 19 Belgium, Netherlands, Luxembourg Σελίδα 38

39 αξιοσημείωτες ροές επενδυτικού κεφαλαίου, ακολουθούμενες από τις χώρες της βόρειας Ευρώπης. Βέβαια, οι χώρες χωρίζονται και με βάση το είδος της επένδυσης που είναι πιο προσοδοφόρο στην κάθε μια. Έτσι οι βόρειες χώρες επιλέγονται για επενδύσεις στην τεχνολογία, στις οικονομικές και λογιστικές υπηρεσίες και τις καταναλωτικές αγορές τους. Αντίθετα οι ανατολικές και νότιες ευρωπαϊκές χώρες επιλέγονται για επενδύσεις στο χώρο των υποδομών. 20 (Dekeyser H., Orbie J. και Jacobs T., 2017, σ ) 5.4. Επενδύσεις ανά τομέα Οι κλάδοι στους οποίους επενδύει η Κίνα στην Ευρώπη ποικίλουν από αεροδρόμια, λιμάνια και ακίνητα, μέχρι πετρελαϊκές πηγές, ηλιακή και αιολική ενέργεια, πυρηνικά, ακόμα και ποδοσφαιρικές ομάδες. Υπολογίζεται πως μέχρι σήμερα κινεζικές εταιρίες έχουν πάρει τον έλεγχο 360 περίπου ευρωπαϊκών εταιριών κάθε είδους. Από τις νέες κινεζικές επενδύσεις, ανησυχία προκαλεί στους ευρωπαίους πολιτικούς η συνεχώς αυξανόμενη απόκτηση δημόσιων υπηρεσιών, όπως λιμανιών και αεροδρομίων. Ειδικότερα, μέχρι σήμερα, η ασιατική χώρα έχει αποκτήσει πλήρη ή μερική ιδιοκτησία τεσσάρων αεροδρομίων και έξι λιμανιών στην Ευρώπη. (Tartar A., Rojanasakul M. και Diamond J. S., 2018) Όπως είναι αναμενόμενο, οι τομείς που προτιμούν να επενδύουν οι χώρες διαφέρουν ανάλογα με το έτος και σχετίζονται με τις ελλείψεις σε αγαθά και υπηρεσίες που παρουσιάζονται, καθώς και τις ευκαιρίες που προκύπτουν. Έτσι οι επενδύσεις του 2007 με του 2017 παρουσιάζουν μεγάλη απόκλιση, όπως και για παράδειγμα του 2015 με του Συγκριμένα, το 2015 δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας και των ακινήτων και μειώθηκαν οι επενδύσεις στην ενέργεια. Αντίθετα το 2016 έγινε στροφή των ΑΞΕ στον τομέα της ενέργειας, κυρίως με τη μορφή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, των υποδομών, των μεταφορών, με ταυτόχρονη κατακόρυφη μείωση στις επενδύσεις ακινήτων. Συνολικά, οι τομείς που αποδέχονται τη μεγαλύτερη ροή επενδύσεων τα τελευταία δέκα χρόνια, είναι αυτοί της ενέργειας, των ακινήτων, της αγροτικής παραγωγής, της βιομηχανοποίησης και 20 Βλέπε παράρτημα 11 Σελίδα 39

40 των οικονομικών και τεχνολογίας της πληροφορικής. (Dekeyser H., Orbie J. και Jacobs T., 2017, σ ) Όσον αφορά τη μορφή των επενδύσεων, αυτές ποικίλουν. Οι περισσότερες από τις κινεζικές ΑΞΕ που φτάνουν στην Ευρώπη είναι με τη μορφή συγχωνεύσεων και εξαγορών. Αξιοσημείωτη είναι η αύξηση των επενδύσεων εκ του μηδενός την περίοδο και η μείωση των εξαγορών σε σύγκριση με άλλες περιοχές. Αν θέλουμε να είμαστε πιο συγκριμένοι για τις επενδύσεις εκ του μηδενός, αυτές εστιάστηκαν κυρίως στον τομέα των κατασκευών και των υπηρεσιών, με παραδείγματα εταιρίες όπως η Huawei Technologies και η ZTE. Επιπλέον, οι περισσότερες επενδύσεις προς την Ευρώπη γίνονται από ιδιωτικές επιχειρήσεις, αλλά οι δημόσιες εταιρίες έχουν επενδύσει συνολικά μεγαλύτερα ποσά. (Dekeyser H., Orbie J. και Jacobs T., 2017, σ. 26) 5.5. Το ζήτημα των οικονομικών προτύπων και των πνευματικών δικαιωμάτων στην επενδυτική πολιτική. Από την παραπάνω ανάλυση των επενδυτικών σχέσεων ανάμεσα στην Κίνα και την Ευρώπη γίνεται ξεκάθαρο ένα πράγμα. Οι σχέσεις της Κίνας με την ΕΕ άρχισαν να αναπτύσσονται σταδιακά και να αυξάνονται όσο περνούν τα χρόνια. Κάποιες χρονιές πήγαν καλύτερα από άλλες και μόλις πρόσφατα έφτασαν να αποτελούν σημαντικό οικονομικό στοιχείο και για τις δύο πλευρές. Αυτή η σταδιακή εξέλιξη των επενδυτικών σχέσεων οφείλεται σε διάφορους παράγοντες που σχετίζονται με τα κριτήρια για τις επενδύσεις που εφαρμόζει η κάθε χώρα και τις αξίες και πρακτικές που αναμένει να τηρούν οι εμπορικοί εταίροι της. (Mangelsdorf A., 2011, σ. 2) Παράλληλα στην Ευρώπη, αν και έχουν καταργηθεί οι δασμοί, οι επενδυτικοί και εμπορικοί εταίροι πρέπει να πληρούν τα κριτήρια και τους κανόνες της Ένωσης προκειμένου να συνεργαστούν με αυτή. Η εν λόγω πρακτική όμως αποτελεί εμπόδιο για τους κινέζους επενδυτές, που είναι γνωστό, ότι καθυστερούν να προσαρμόσουν την παραγωγή τους στα διεθνή πρότυπα. Συνήθως προτιμάται οι εταιρίες να πληρούν τα διεθνή στάνταρ στις επενδύσεις, ώστε να έχουν μεγαλύτερη απήχηση και να χρησιμοποιούν τα εθνικά στάνταρ ως γραμμή ελέγχου. Αυτό συμβαίνει, γιατί τα διεθνή πρότυπα χαίρουν ευρύτερης αποδοχής σε σχέση με τα εθνικά, που Σελίδα 40

41 αντανακλούν τα στάνταρ της κάθε μεμονωμένης χώρας και πολλές φορές καταλήγουν να αποτελούν τροχοπέδη στις εξωτερικές επενδύσεις. Στην περίπτωση της ΕΕ, ακριβώς γιατί τα κράτη συμμετέχουν σε μια ένωση χωρών, τα συμφέρει περισσότερο να τηρούν τα πρότυπα της ένωσης. (Mangelsdorf A., 2011, σ. 2-8) Χαρακτηριστικό παράδειγμα τήρησης των διεθνών στάνταρ σε αντιδιαστολή με τα εθνικά, είναι το ζήτημα της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων. Κάθε επένδυση, μικρή ή μεγάλη, κρατική ή ιδιωτική, που γίνεται σε χώρα άλλη από την χώρα προέλευσης, πρέπει να συνοδεύεται από κάποια δεδομένα δικαιώματα, με πρώτα και βασικά τα πνευματικά. Αυτά τίθενται τόσο για την προστασία του επενδυτή, όσο και για να γίνονται οι επενδύσεις πιο ελκυστικές σε άλλες χώρες. Η συμμόρφωση με τους βασικούς κανόνες πνευματικών δικαιωμάτων μπορεί να συνεισφέρει στην εισροή επενδύσεων στα κράτη. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όλες οι χώρες είναι πρόθυμες να συμμορφωθούν και να τηρήσουν αυτούς τους κανόνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα χώρας που δυσκολεύεται να ακολουθήσει τα διεθνή πρότυπα, είναι η Κίνα. (Hasmath R. και Wyzycka N., 2017, σ ) Τόσο η Κίνα όσο και η ΕΕ είναι χώρες μέλη του World Intellectual Property Organization (WIPO), ενός οργανισμού που δημιουργήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη με στόχο την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Παρά την συμμετοχή τους στον ίδιο οργανισμό, το σύστημα που η κάθε μία ακολουθεί είναι διαφορετικό. Συγκριμένα, στην Κίνα είναι προστατευμένα μόνο τα δηλωμένα πνευματικά δικαιώματα και έτσι αν δεν έχουν δηλωθεί, δεν μπορούν να προστατευτούν. Αντίθετα στην ΕΕ, υπό κάποιες προϋποθέσεις, είναι δυνατή η επιβολή πνευματικών δικαιωμάτων που δεν έχουν δηλωθεί από πριν. Στην Κίνα η προστασία αρχίζει από την ημέρα που βγαίνει η επίσημη εγγραφή, ενώ στην ΕΕ αρχίζει από την στιγμή που γίνεται η αίτηση. Ωστόσο μπορεί να καταργηθεί, αν τελικά η αίτηση δεν περάσει την εξέταση. Επιπλέον και στις δύο πλευρές, οι κανόνες πνευματικών δικαιωμάτων ισχύουν στο έδαφος της χώρας που κατατέθηκαν και δεν μπορούν να εφαρμοστούν σε άλλες χώρες. (China IPR SME Helpdesk, 2015, σ. 2) Εκτός από την δήλωση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, οι χώρες πρέπει να δηλώνουν τις πατέντες, τα trade marks του κάθε προϊόντος, τα δικαιώματα του σχεδίου, την λογοκλοπή σε άρθρα και βιβλία, τα μυστικά του εμπορίου, τους γεωγραφικούς δείκτες και την δυνατότητα χρησιμοποίησης από αυτές πλαστών ή Σελίδα 41

42 αντιγράφων. Σε περίπτωση που τα πνευματικά δικαιώματα παραβιαστούν, ο θύτης επενδυτής έχει τη δυνατότητα λήψης ορισμένων μέτρων. Στην Κίνα ο επενδυτής μπορεί να συγκεντρώσει μόνος του στοιχεία της παραβίασης και να τα παρουσιάσει στο δικαστήριο. Στη συνέχεια το δικαστήριο καθορίζει τα χρονικά όρια μέσα στα οποία μπορούν να παραδοθούν τα στοιχεία αυτά και επίσης επιτρέπει να εφαρμοστούν τα επενδυτικά μυστικά στο δικαστήριο, μετά από την έγκριση της αρμόδιας αρχής. Στην ΕΕ από την άλλη, οι επενδυτές μπορούν να παρουσιάσουν μόνοι τους τα αποδεικτικά στοιχεία της παραβίασης των δικαιωμάτων τους, αλλά δεν έχουν χρονικό πλαίσιο που να τους περιορίζει, ενώ αυτή η εφαρμογή γίνεται μόνο στο δικαστήριο. (China IPR SME Helpdesk, 2015, σ. 5-7) Συμπερασματικά γίνεται κατανοητό πως οι επενδυτικές σχέσεις ανάμεσα στην Κίνα και στις χώρες της ΕΕ, ακολουθούν παρόμοια τάση με το εμπόριο και βρίσκονται υπό ανάπτυξη. Ταυτόχρονα οι δύο πλευρές καταβάλουν προσπάθειες να παρακάμψουν τις διαφορές τους και να συνεργαστούν όσο πιο αρμονικά γίνεται, ώστε να μπορέσουν να εκμεταλλευτούν αυτό το νέο κλίμα ελεύθερων αγορών στο έπακρον. 6. Οι πολιτικές και πολιτισμικές διαφορές ως παράγοντας προβλημάτων στο χώρο του εμπορίου και των επενδύσεων Στόχος αυτού του κεφαλαίου είναι να εξετάσουμε πώς οι πολιτικές και πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα στη Κίνα και την ΕΕ μπορούν να αποτελέσουν πρόβλημα για την οικονομική τους συνεργασία. Οι σχέσεις της Κίνας με την ΕΕ στον εμπορικό τομέα επηρεάζονται από πληθώρα παραγόντων, αρκετοί από τους οποίους δεν σχετίζονται άμεσα με τον οικονομικό τομέα. Όπως είναι φυσικό, όταν δύο χώρες ή στην προκειμένη περίπτωση δυο δυνάμεις, αποφασίζουν να συνεργαστούν, πάντα υπάρχουν δυσκολίες, καθώς η κάθε μία ακολουθεί διαφορετικές αρχές και πρότυπα, έχει άλλο πολιτικό σύστημα και συχνά αντιμετωπίζει πληθώρα εσωτερικών προβλημάτων που την οδηγούν στην υιοθέτηση συγκεκριμένων τακτικών κατά την διάρκεια των εξωτερικών συναναστροφών της με τα άλλα κράτη. Έτσι λοιπόν, η ΕΕ και η Κίνα αντιμετωπίζουν αρκετές διαφορές, οι περισσότερες πολιτικές και πολιτισμικές, που προκαλούν προβλήματα στις μεταξύ τους Σελίδα 42

43 οικονομικές σχέσεις. Αρχικά, όσον αφορά το πολιτικό επίπεδο, οι σχέσεις των δύο πλευρών βρέθηκαν αντιμέτωπες με διαφορές σε θέματα εσωτερικής διακυβέρνησης. Παράδειγμα είναι η συνάντηση του Σαρκοζί με το Δαλάι Λάμα το 2008, που οδήγησε σε ματαίωση της συνάντησης κορυφής που είχε προγραμματιστεί για το ίδιο έτος και κατά συνέπεια στη ψύχρανση για κάποιο διάστημα των σχέσεων της Κίνας με τη Γαλλία. (Πετρόπουλος Σ. και Χουλιάρας Α., 2013, σ ) Ένα δεύτερο επίπεδο των πολιτικών σχέσεων που επηρεάζουν τις εμπορικές και επενδυτικές τους συναναστροφές, είναι θέματα περιφερειακού ενδιαφέροντος και αφορούν κυρίως τις διενέξεις της Κίνας με τις γειτονικές της χώρες. Όταν η Κίνα αντιμετωπίζει προβλήματα με χώρες όπως η Ιαπωνία 21 και η Ταιβάν 22, είναι λογικό η ΕΕ να είναι πιο προσεκτική στις μεταξύ τους σχέσεις, ώστε η συναναστροφή της με την Κίνα να μην εμποδίσει τις εμπορικές και επενδυτικές της σχέσεις με τις άλλες χώρες. (Πετρόπουλος Σ. και Χουλιάρας Α., 2013, σ ) Ένα τρίτο σημείο στο οποίο οι πολιτικές σχέσεις της Κίνας με την ΕΕ επηρεάζουν τις επενδύσεις, έχει να κάνει με θέματα παγκόσμιου επιπέδου. Πιο συγκεκριμένα, τα τελευταία χρόνια η Κίνα έχει αρχίσει να αναδύεται από απλός παρατηρητής, σε σημαντικό παίκτη της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής. Αυτή η άνοδος την έφερε σε θέση να συζητάει υπό ίσους όρους με τις χώρες της ΕΕ και σε πολλές περιπτώσεις να έχει και το πλεονέκτημα. Συγκριμένα, η εμπλοκή της σε πληθώρα σημαντικών γεγονότων που αφορούσαν άλλες χώρες, όπως ο χειρισμός της κρίσης στο Ιράν και στη Βόρεια Κορέα, η διείσδυση στην Αφρική και το ψήφισμα για τη Λιβύη, την κατέστησαν μια σημαντική δύναμη και στερέωσαν τη θέση της στη διεθνή σκηνή. Η δυνατότητα της να παίζει καθοριστικό ρόλο στα εσωτερικά θέματα της Αφρικής, κάτι που η ΕΕ δεν μπορεί να κάνει, την βοηθάει να οργανώνει τις επενδύσεις της με πιο σφαιρικό τρόπο και της δίνει μεγαλύτερες διόδους για να αναπτύξει το εμπόριο της. Έτσι, η συναναστροφή της με την ΕΕ γίνεται με προδιαγραφές που θέτει η ίδια και σχετίζονται με την πολιτική που ακολουθεί. (Zhao C., 2015, σ. 2-13) Ένας ακόμη παράγοντας που παίζει καθοριστικό ρόλο στις επενδυτικές και εμπορικές σχέσεις δύο χωρών και δεν είναι οικονομικού περιεχομένου, είναι και οι πολιτισμικές διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα τους. Ειδικότερα, είναι γεγονός ότι η Κίνα είναι μια 21 Ιαπωνική κατοχή κατά τον ΒΠΠ 22 Συχνές συγκρούσεις που ήταν και η αφορμή για την ΕΕ να ορίσει εμπάργκο όπλων Σελίδα 43

44 χώρα με μεγάλη εσωτερική διασπορά, με την έννοια ότι υπάρχουν μέρη που είναι πιο αστικοποιημένα και οι ρυθμοί ζωής πιο εντατικοί, ενώ ταυτόχρονα μεγάλο μέρος της χώρας είναι ακόμα στα όρια της φτώχιας και ο πληθυσμός δεν έχει αστικοποιηθεί. Αυτή η πολιτισμική διαφορά μπορεί να επιφέρει προβλήματα στην εμπορική συνεργασία, καθώς οι επενδυτές δεν είναι σίγουροι για την ασφάλεια της επένδυσης τους και για το πώς θα μπορέσει να επιφέρει κέρδη σε ένα πληθυσμό που δεν είναι εξολοκλήρου έτοιμος να την δεχτεί. (Kunzmann K. R., 2015, σ ) Το πρόβλημα αυτό παρουσιάζεται συχνά ακόμα και μέσα στα κράτη της ίδιας της ΕΕ. Για αυτό, και το γεγονός ότι κατάφερε να ενώσει σε ένα σύστημα τόσα διαφορετικά κράτη, που το καθένα είχε διαφορετικό πολιτισμό, πολιτικό σύστημα και ρυθμό ανάπτυξης και να τα κάνει να δουλέψουν, ως επί το πλείστον αρμονικά, την καθιστά έναν από τους καλύτερους συμβούλους για θέματα επίτευξης εσωτερικής συνοχής. Η Κίνα λοιπόν, ως χώρα με πρόβλημα εσωτερικής συνοχής, στρέφεται στην ΕΕ για βοήθεια στην επίτευξη αστικοποίησης, που θα της επιτρέψει την συνοχή. Ο λόγος που η ασιατική χώρα θεώρησε ότι πρέπει να αστικοποιηθεί περεταίρω, είναι, γιατί αυτός ήταν ο μόνος τρόπος να ανταπεξέλθει στην παγκοσμιοποίηση και στην γρήγορη αλλαγή της οικονομίας. Η αστικοποίηση προωθείται λοιπόν τόσο από την κρατική πολιτική, όσο και από τις αγορές και τις επιχειρηματικές προοπτικές. (Zhao C., 2015, σ. 2-13) Η απόφαση της ΕΕ να βοηθήσει την Κίνα να αστικοποιηθεί, πάρθηκε με απώτερο κίνητρο να ωφεληθεί η ίδια. Πιο συγκεκριμένα, η ΕΕ, όπως αναφέρθηκε, βλέπει την Κίνα σαν ένα πολλά υποσχόμενο εμπορικό εταίρο και για αυτό η ευημερία και η εύρυθμη λειτουργία της χώρας είναι κάτι που τη συμφέρει. Η σύναψη εμπορικών και επενδυτικών σχέσεων με μια χώρα που διακρίνεται από εσωτερική πολιτική και πολιτισμική συνοχή, είναι πολύ πιο θεμιτή, καθώς ενδέχεται να φέρει μεγαλύτερο κέρδος στον επενδυτή και στην προκειμένη περίπτωση στην ΕΕ. Όσο η Κίνα αντιμετωπίζει εσωτερικά προβλήματα, οι ευρωπαίοι επενδυτές δεν μπορούν να είναι σίγουροι ότι οι επενδύσεις τους είναι ασφαλείς και θα έχουν κέρδος. Αυτός είναι και ο λόγος που αποφάσισαν να συμβάλλουν στην καλύτερη εξασφάλιση τους παρέχοντας την απαραίτητη βοήθεια στην ασιατική χώρα. (Men J., 2008, σ. 4-9) Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό, ότι εκτός από τους καθαρά οικονομικούς παράγοντες, οι εμπορικές και επενδυτικές σχέσεις της Κίνας με την ΕΕ επηρεάζονται Σελίδα 44

45 και από άλλα γεγονότα. Αυτά μπορεί να είναι τόσο πολιτικά και να αφορούν την στάση που επέλεξε να κρατήσει η κάθε χώρα με τους συμμάχους της, όσο και πολιτιστικά. Σε κάθε περίπτωση, πριν την σύναψη επενδυτικών σχέσεων, οι χώρες λαμβάνουν υπό όψιν τους και τους αστάθμητους αυτούς παράγοντες, ώστε να μην προκύψουν προβλήματα στο μέλλον. 7. Συζήτηση για το μέλλον Στο παρόν κεφάλαιο θα επιχειρήσουμε να εξετάσουμε πώς προβλέπεται από τους ειδικούς να εξελιχθούν οι επενδυτικές και εμπορικές σχέσεις της Κίνας με την ΕΕ στο μέλλον. Η συζήτηση για την εξέλιξη των σχέσεων της Κίνας με την ΕΕ στο μέλλον είναι δύσκολη και για να βγουν τεκμηριωμένα και έγκυρα αποτελέσματα, χρειάζεται να ληφθούν υπό όψιν μια πληθώρα παραγόντων. Αυτοί οι παράγοντες ποικίλουν, από την εξέλιξη της οικονομικής κρίσης, μέχρι το πόσο θα έχει ενισχυθεί η δύναμη της Κίνας και πόσο θα έχει διεισδύσει στη δύση, αν θα εφαρμοστούν με επιτυχία οι μέχρι τώρα αποφάσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές και ποιές θα είναι οι πολιτικές εξελίξεις. Ο Τζεν Βιτζιάν, όταν ρωτήθηκε για το μέλλον της Κίνας στο δυτικό κόσμο, απάντησε, ότι βλέπει μια ειρηνική άνοδό της. Η Κίνα πρέπει να συνεχίσει να επιδιώκει πρωτίστως την οικονομική ανάπτυξη, χωρίς να θυσιάσει κάποιο από τα εθνικά της συμφέροντα. ( Πετρόπουλος Σ. και Χουλιάρας Α., 2013, σ. 131) Η εξέλιξη των μέχρι τώρα σχέσεων της ασιατικής χώρας με την ΕΕ ήταν δύσκολη και μακροχρόνια. Για αυτό και η πρόβλεψη του πώς αυτές οι σχέσεις θα επεκταθούν και θα διατηρηθούν στο επίπεδο που είναι σήμερα, είναι αρκετά επίφοβη και παρουσιάζει μεγάλες δυσκολίες. Αυτές εκτείνονται από το πώς θα είναι η ΕΕ μετά την κρίση, μέχρι την μεγάλη ανομοιογένεια στο εσωτερικό της Κίνας και τον τρόπο με τον οποίο η νέα Κινεζική ηγεσία θα την αντιμετωπίσει. (Zhang Z., 2016, σ. 53) Αν η Κίνα και η ΕΕ συνεχίσουν να συνεργάζονται όπως σήμερα, έχουν την δυνατότητα να δώσουν λύσεις σε πολλά κοινωνικά, πολιτικά και άλλα ζητήματα, όπως το θέμα της τρομοκρατίας, της μετανάστευσης και της κλιματικής αλλαγής. Παρόλο που οι δύο πλευρές δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα μεταξύ τους και είναι Σελίδα 45

46 φιλικά διακείμενες η μία προς την άλλη, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα καταφέρουν να επεκτείνουν τις σχέσεις τους πέρα από κάποιες συμφωνίες. Αν και κανείς θα θεωρούσε λογικό να αυξήσουν την συνεργασία τους, αυτό δεν είναι κάτι που μπορεί να προβλεφθεί με σιγουριά. Βασικός παράγοντας είναι οι πολιτικές, πολιτισμικές και λειτουργικές διαφορές τους, οι διαφορετικές αξίες, τα οικονομικά μοντέλα που εφαρμόζουν και οι απόψεις τους για τα σημαντικά ζητήματα κλπ. Ανέκαθεν ήταν πολύ πιο εύκολο για την ΕΕ να συνεργαστεί με τις ΗΠΑ από ότι ήταν η συνεργασία με την Κίνα εξαιτίας των παραπάνω παραγόντων. (Zhang Z., 2016, σ. 54) Παρόλα αυτά, δεν πρέπει να ξεχάσουμε το γεγονός, ότι οι δύο πλευρές, παρά τις διαφορές τους, δεν παύουν να έχουν κοινούς στόχους, όπως την επιθυμία να επικρατεί πολυμερισμός στην παγκόσμια διακυβέρνηση. Ταυτόχρονα, οι μεταξύ τους σχέσεις δεν πρέπει να φανούν ως εμπόδιο στις σχέσεις τους με άλλες χώρες και κυρίως την Αμερική, που είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της ΕΕ και της Κίνας, κάτι που δεν προβλέπεται να αλλάξει για τα επόμενα χρόνια. Ένας ακόμη παράγοντας που ενδέχεται να επηρεάσει τις σχέσεις των δύο πλευρών είναι το Brexit, που αναμένεται να ταρακουνήσει τις οικονομικές ισορροπίες. (Chen L., 2016, σ ) Μια ασφαλής πρόβλεψη είναι το μέγεθος των επενδύσεων της Ευρώπης στην Κίνα και το αντίστροφο. Συγκεκριμένα, όλα δείχνουν, πως η οικονομική άνοδος της Κίνας δεν έχει φτάσει ακόμα στο ζενίθ, αλλά προβλέπεται ότι θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο. Μάλιστα μέχρι το 2030, η Κίνα αναμένεται να είναι η πρώτη οικονομία παγκοσμίως. Η πρωτοβουλία της για το «One Belt One Road» άνοιξε ένα ξεκάθαρο δρόμο για την περεταίρω εισχώρηση της ασιατικής χώρας στον δυτικό κόσμο. Παρόλα αυτά, η πρόβλεψη των μελλοντικών σχέσεων των δύο πλευρών εξακολουθεί να είναι αδύνατον να πραγματοποιηθεί με ακρίβεια, καθώς κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον. (Zhang Ζ., 2016, σ ) Σελίδα 46

47 Συμπεράσματα Ανακεφαλαιώνοντας, μπορούμε να πούμε πως οι σχέσεις της Κίνας με την ΕΕ δεν έχουν παγιωθεί ακόμα, αλλά βρίσκονται στο στάδιο της εξέλιξης. Μέσα από την οικονομική τους συνεργασία ωφελούνται και οι δύο πλευρές και για αυτό προσπαθούν, παρά τις δυσκολίες, να ξεπεράσουν τις διαφορές τους και να συνεργαστούν αρμονικά. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως κάτι τέτοιο είναι εύκολο. Η Κίνα είναι μια χώρα που λειτουργούσε αυτόνομα για πολλά χρόνια και έχει καθιερώσει πολιτικές, αρχές και αξίες που είναι δύσκολο να αλλάξουν για να συμβαδίσει με τα πρότυπα της δύσης. Η ΕΕ με τη σειρά της είναι μια ένωση που βασίζεται στη συνεργασία και για αυτό θεωρεί ότι η τήρηση των αρχών και των κανόνων που έχει θέσει από τα κράτη μέλη της είναι καίρια για την εύρυθμη λειτουργία της. Την ίδια συμμόρφωση λοιπόν επιθυμεί και από τις χώρες με τις οποίες επιλέγει να συνεργαστεί, κάτι που όμως δεν είναι πάντα εφικτό. Στην σχέση της με την Κίνα, έχει βρεθεί συχνά αντιμέτωπη με την άρνηση της ασιατικής χώρας να ακολουθήσει τις δεδομένες για την Ευρώπη πρακτικές σε σημαντικά θέματα, όπως η προστασία του περιβάλλοντος και των ανθρώπινων και πνευματικών δικαιωμάτων. Παρά την κοινή συμμετοχή τους σε διεθνείς οργανισμούς όπως ο Π.Ο.Ε., η Κίνα έχει αποτελέσει έναν δύσκολο συνεργάτη. Την ίδια στιγμή όμως, αυτή η συνεργασία, παρά τις δυσκολίες που παρουσίασε, έφερε και κέρδος στις δύο πλευρές. Η Κίνα μπόρεσε να επεκτείνει την επιρροή της στη δύση και να αναδυθεί σε έναν σημαντικό οικονομικό παράγοντα με τον οποίο πολλά κράτη θέλουν να συνεργαστούν. Η πρωτοβουλία της να δημιουργήσει το νέο δρόμο του μεταξιού, παρά την ανησυχία με την οποία αντιμετωπίζεται από αρκετά κράτη, αναμένεται να εδραιώσει την Κίνα σε μια παγκόσμια υπερδύναμη που θα κατέχει κεντρικό ρόλο στις παγκόσμιες εξελίξεις τις επόμενες δεκαετίες. Η χώρα, παρά τη διστακτική της συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΠΟΕ και τα Ηνωμένα Έθνη, αποφάσισε, ότι η ένταξη της σε αυτούς ήταν η καλύτερη επιλογή της, για να μπορέσει να ακολουθήσει τα διεθνή πρότυπα. Ταυτόχρονα, η αύξηση των επενδύσεων στην ΕΕ σε μια περίοδο που καμία άλλη χώρα δεν ήταν πρόθυμη να πάρει το ρίσκο, την κατέστησε το δεύτερο μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Ένωσης και έθεσε τα θεμέλια για μια πιο ισχυρή συνεργασία στο μέλλον. Σελίδα 47

48 Η ΕΕ με τη σειρά της είδε την συνεργασία με την Κίνα ως ένα νέο δρόμο επενδύσεων στην Ασία και ως ένα φάρο ελπίδας για την έξοδο από την κρίση. Ειδικότερα, με τις επενδυτικές ροές από την Κίνα, πολλές ευρωπαϊκές χώρες κατάφεραν να ανακάμψουν οικονομικά, σε κάποιο τουλάχιστον βαθμό, μετά την οικονομική κρίση του 2008 και ταυτόχρονα να αποκτήσουν πρόσβαση στη μέχρι τότε δυσπρόσιτη Κινεζική αγορά. Με την νέα πολιτική των ανοιχτών αγορών που εφάρμοσε η Κίνα, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν πλέον τη δυνατότητα να επενδύσουν κεφάλαια και να προωθήσουν τα προϊόντα τους σε μια μεγάλη αγορά, με πολλές προοπτικές για ανάπτυξη. (Chaban N. και συν., 2015) Η οικονομική αλληλεξάρτηση που ανέπτυξαν οι δύο πλευρές, φαίνεται πως θα συνεχίσει να αποτελεί κεντρικό ρόλο στην διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής τους. Αυτό γίνεται αντιληπτό τόσο από τις συνθήκες που έχουν υπογράψει, όσο και από τα μεμονωμένα σχέδια. Η Κίνα εφαρμόζει το δωδέκατο πενταετές πρόγραμμα για την πολιτική που σκοπεύει να ακολουθήσει με τις άλλες χώρες και η ΕΕ μιλάει για στροφή προς την Ασία και περεταίρω ενίσχυση των σχέσεων της με αυτή. Εν κατακλείδι, γίνεται φανερό πως οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη. Κάποιος μπορεί να πει ότι έχουν περάσει τα αρχικά στάδια συνεργασίας και οδεύουν προς μια πιο ουσιαστική εμπλοκή, που θα λάβει υπό όψιν της, τις επιθυμίες και τις επιδιώξεις της κάθε πλευράς και θα προσπαθήσει να φέρει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Η ακριβής πρόβλεψη της έκτασης και ποιότητας των μελλοντικών σχέσεων της Κίνας και της ΕΕ είναι εξαιρετικά περίπλοκη και επίφοβη. Το μόνο σίγουρο είναι, ότι και οι δύο πλευρές προς το παρόν διάκεινται θετικά στην περεταίρω συνεργασία και έχουν λάβει μέτρα για να διατηρήσουν ακόμα και να ενισχύσουν τις μεταξύ τους σχέσεις. Μόνο ο χρόνος όμως θα δείξει ποια μορφή θα πάρουν αυτές και πως θα εξελιχθούν. Σελίδα 48

49 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Algieri, F. (2002), EU Economic Relations with China: An Institutionalist Perspective, The China Quarterly, Cambridge University Press, τόμος 169, τεύχος 1, σελ Baoyun Y. (2005), China and Asia-Europe Cooperation, στο περιοδικό International studies, τόμος 42, τεύχος 3&4, σ Bastian, J. (2017), The potential for growth through Chinese infrastructure investments in Central and South-Eastern Europe along the Balkan Silk Road, Αθήνα/Λονδίνο: European Bank for Reconstruction and Development. Baylish, J., Smith, S. and Qwens, P. (2018), Η παγκοσμιοποίηση της διεθνούς πολιτικής. 5 η έκδοση. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο Bennett, V. What China s Belt and Road Initiative means for the Western Balkans. Ebrd.com. στο: (ημερομηνία πρόσβασης 25 Νοεμβρίου 2017, ώρα 20:00) Bergedorf Round Table -147 th, (2010), Global Governance: How Can China and Europe Work Together?, Πεκίνο: Korber - Stiftung. Brown K. (2012), China's Overseas Investment in the European Union, στο περιοδικό The International Spectator, τόμος 47, τεύχος 2, σ Cañete, M. and Bekri, Ν. (2016), EU-China Roadmap on energy cooperation ( ). Casarini N. (2015) China s Rebalancing towards Europe, στο περιοδικό The International Spectator, τόμος 50, τεύχος 3, σ Chaban N., Holland M. και Chaban N. (2015), Europe and Asia, Λονδίνο: Bloomsbury Publishing. Chen L. (2016), China the EU and the Fragile World Order,στο περιοδικό Journal of Common Market Studies τόμος 54, τεύχος 4, σ Σελίδα 49

50 China IPR SME Helpdesk (2015), Intellectual Property Systems: China / Europe Comparison. Council of the European Union, (2016), Council conclusions EU Strategy on China, Brussels Crescenzi M. (2005), Economic interdependence and conflict in world politics, Lanham, Md.: Lexington Books. Dekeyser H., Orbie J. και Jacobs T. (2017), Chinese investments in Europe : Bargain hunt or salvation for the European economy?, UGent. Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen. Vakgroep PS03 Dreger C., Schüler-Zhou Y. και Schüller M. (2017), Determinants of Chinese direct investments in the European Union, στο περιοδικό Applied Economics, τόμος 49, τεύχος 42, σ Ely M. (2008), Η κινέζικη επανάσταση και το Θιβέτ, Αθήνα: Εκτός των Τειχών EU - China Relations Factsheet (2017), στο: (ημερομηνία πρόσβασης 19 Ιουνίου 2018, ώρα 13:27) European Commission (2016), Countries and Regions: China, Europa, Βρυξέλες. στο: regions/countries/china/, (ημερομηνία πρόσβασης 25 Μαρτίου 2018, ώρα 20:00) European Commission (2016), Joint Communication to the European Parliament and the Council. Elements for a new EU strategy on China, στο: uropean_parliament_and_the_council_- _elements_for_a_new_eu_strategy_on_china.pdf, Βρυξέλες. (ημερομηνία πρόσβασης 9 Απριλίου 2018, ώρα 21:10) European Commission, China - Trade - European Commission. στο: Βρυξέλες. (ημερομηνία πρόσβασης 25 Νοεμβρίου 2017, ώρα 20:00) Σελίδα 50

51 European Council on Foreign Relations (2009), A Power Audit of EU-China Relations. London. European Council, EU-China Joint Statement on Climate Change, (2015), στο: (ημερομηνία πρόσβασης 7 Ιουνίου 2018, ώρα 18:07) European External Action Service (2017). Human Rights Dialogue between the European Union and China. στο: (ημερομηνία πρόσβασης 10 Απριλίου 2018, ώρα 17 :43) Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική Διεύθυνση Επικοινωνίας (2014), Η Ευρωπαϊκή Ένωση με απλά λόγια: Διεθνής συνεργασία και ανάπτυξη. Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης Eurostat (2018), International trade in goods in στο: (ημερομηνία πρόσβασης 26 Ιουνίου 2018, ώρα 11 :26) Facts, E. (2018), Topic: Employment in China. στο: (ημερομηνία πρόσβασης 13 Μαΐου 2017, ώρα 20:09) Fallon T. (2014), China's Pivot to Europe, στο περιοδικό American Foreign Policy Interests, τόμος 36, τεύχος 3, σ Fox, J. and Godement, F. (2009), A power audit of EU-China relations, ECFR, Λονδίνο: European Council on Foreign Relations Freeman D. and Geeraerts G. (2011), Europe, China, and Expectations for Human Rights, στο περιοδικό The Chinese Journal of International Politics, τόμος 4, τεύχος 1, σ Fung K. C., (2015), Europe, Germany and the German Model: Economic Links and Implications for China,στο περιοδικό Global Economic Review, τόμος 44, τεύχος 4 Σελίδα 51

52 García-Herrero A., Kwok K., Xiangdong L., Summers T. and Yansheng Z., (2017), EU China Economic Relations to 2025 Building a Common Future. A Joint Report by Bruegel, Chatham House, China Center for International Economic Exchanges and The Chinese University of Hong Kong. Λονδίνο: Chatham House Gaenssmantel F. (2015), Interpreting change: International challenges and variations in foreign policy beliefs as explanations for shifts in China s policy towards the European Union, στο περιοδικό International Relations, τόμος 29, τεύχος 3, σ Gelber H. (2009), Κίνα, ο Δράκος της Ασίας, Αθήνα: Ψυχογιός. Hasmath, R. and Hsu J. (2007), Big Business, NGOs and Labor Standards in Developing Nations, στο περιοδικό Asian Journal of Social Policy, τόμος 3, τεύχος 1, σ Hasmath R. and Wyzycka N. (2017), The impact of the European Union s policy towards China s intellectual property regime, στο περιοδικό International Political Science Review, τόμος 38, τεύχος 5, σ Holslag J. (2017), How China s New Silk Road Threatens European Trade, στο περιοδικό The International Spectator, τόμος 52, τεύχος 1, σ Holslag J., (2006), The European Union and China: The Great Disillusion European Foreign Affairs Review, στο: Kluwer Law International, τόμος 11, τεύχος 4, σ Ignat I. και Bujanca G.V. (2013), Power - swifts in the global economy. Transitions towards a multipolar world order, στο περιοδικό The USV Annals of Economics and Public Administration, τόμος 13, τεύχος 2, σ InBev-Baillet Latour Chair of European Union-China Relations (2012), EU- China Observer, τόμος 1, τεύχος 5, σ.6-18 Jinchen, T. (2016), One Belt and One Road : Connecting China and the world., McKinsey & Company. στο: (ημερομηνία πρόσβασης 14 Απριλίου 2018, ώρα 22:09) Σελίδα 52

53 Καθημερινή, Η Κίνα, δεύτερος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ε.Ε. ( ), στο: (ημερομηνία πρόσβασης 25 Νοεμβρίου 2017, ώρα 20:00) Kamrany N. and Jiang F. (02/02/2015), China's Rise to Global Economic Superpower, HuffPost. στο: (ημερομηνία πρόσβασης 15 Απριλίου 2018, ώρα 20:18) Keohane R. and Nye J. (1977), Power and interdependence: world politics in transition, 4 η έκδοση, Michigan: Little Brown. Κόντης Α. και Τσαρδανίδης Χ. (2012), Διεθνής πολιτική οικονομία, Αθήνα, εκδόσεις Παπαζήση Kunzmann K. R. (2015), Urbanization in China: learning from Europe? A European perspective, στο περιοδικό International Journal of Urban Sciences, τόμος 19, τεύχος 2, σ Lungu A., (2017), A New G2: China and the EU?, The Diplomat. Στο (ημερομηνία πρόσβασης 25 Νοεμβρίου 2017, ώρα 20:00) Mangelsdorf A. (2011), The role of technical standards for trade between China and the European Union, στο περιοδικό Technology Analysis & Strategic Management, τόμος 23, τεύχος 7, σ Μαραβέγιας Ν. και Τσινισιζέλης Μ. (2007), Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση οργάνωση και πολιτικές 50 χρόνια, Αθήνα: Θεμέλιο Men, J. (2008), EU-China Relations: Problems and Promises. Στο περιοδικό The Jean Monnet/Robert Schuman Paper Series, τόμος 8, τεύχος 13, σ.4-9. Men J. (2016), Chinese media in Brussels and EU China relations, στο περιοδικό The International Communication Gazette, τόμος 78, τεύχος 1-2, σ Σελίδα 53

54 Meunier S. (2014), Beggars can t be Choosers : The European Crisis and Chinese Direct Investment in the European Union, στο περιοδικό Journal of European Integration, τόμος 36, τεύχος 3, σ Micholski A. και Pan Z. (2017), Role Dynamics in a Structured Relationship: The EU China Strategic Partnership, στο περιοδικό Journal of Common Market Studies, τόμος 55, τεύχος 3 σ Miike Y. (2104), Harmony without Uniformity": An Asiacentric Worldview and Its Communicative Implications, στο: /Miike-2012-Harmony%20without%20uniformity-An%20asiacentric.pdf, (ημερομηνία πρόσβασης 7 Ιουνίου 2018, ώρα 17:09) Νταβαρίνου Ξ. (2017), Δύσκολη, αλλά απαραίτητη η δημιουργία πλαισίου για τις κινεζικές επενδύσεις στην Ευρώπη, στο (ημερομηνία πρόσβασης 25 Νοεμβρίου 2017, ώρα 20:00) Παπαρούνα, Π. (2017), Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης: Από το «πνεύμα της Σαγκάης» στο πνεύμα του «λευκού τίγρη» (;), Αθήνα: Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Παυλόπουλος Γ. (2018), Θα κατακτήσουν οι Κινέζοι την Ευρώπη;, Φιλελεύθερος, σ Πετρόπουλος Σ. και Χουλιάρας Α. (2013), Η Κίνα και οι άλλοι. Οι σχέσεις της Κίνας με την Ευρώπη και τον κόσμο, Αθήνα: Παπαζήση. Phillips, T. (2017). The $900bn question: What is the Belt and Road initiative?. The Guardian. στο: (ημερομηνία πρόσβασης 25 Απριλίου 2018, ώρα 13:07) Pomeranz K. (2012), The great divergence, Princeton (N.J.): Princeton University Press. Σελίδα 54

55 Posaner, J. and Paravicini, G. Enter the dragon, POLITICO, Στο: (ημερομηνία πρόσβασης 20 Μαρτίου 2018, ώρα 20:07) Saarela, A. (2017), Transformation of China and global economic interdependence., European Parliament, Policy Department, Directorate- General for External Policies. Seaman, J., Mikko, H. and Otero-Iglesias, M. (2017), Chinese Investment in Europe. A Country-Level Approach, European Think-tank Network on China (ETNC), europe-country-level-approach, (1 Μαρτίου 2018). Shantong Li, Huijiong Wang and JianWu He, (2016), Analysis of implementation of China ' s 12th Five Year Plan and prospects of its next five years, στο περιοδικό Journal of Chinese Economic and Foreign Trade Studies, τόμος 9, τεύχος 1, σ Συμβούλιο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και Κυβέρνηση Λαϊκής Δημοκρατίας Κίνας (1985), Συμφωνία εμπορικής και οικονομικής συνεργασίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας και της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, αριθ. L 250 της 19/09/1985, σ Tartar A., Rojanasakul M. and Diamond J. S., (2018), How China Is Buying Its Way Into Europe, Bloomberg, στο: (ημερομηνία πρόσβασης 10 Ιουνίου2018, ώρα 19:57) Troszczyńska-van Genderen W. Εξωτερική πολιτική: στόχοι, μέσα και επιτεύγματα Θεματολογικά δελτία της ΕΕ, European Parliament στο: _6.1.1.html (ημερομηνία πρόσβασης 11 Απριλίου 2018, ώρα 10:09) Τσινισιζέλης Μ. (2001), Quo Vadis Europa?, Αθήνα: Σύγχρονες Ακαδημαϊκές και Επιστημονικές Εκδόσεις. Σελίδα 55

56 Wissenbach, U. (2008), The EU and China reconciling interests and values in an age of interdependence., Delegation of the EU European Commission to Korea, στο: (ημερομηνία πρόσβασης 18 Απριλίου 2017, ώρα 16:18) Womack B. (2017), International Crises and China s Rise: Comparing the 2008 Global Financial Crisis and the 2017 Global Political Crisis, στο περιοδικό The Chinese Journal of International Politics, τόμος 10, τεύχος 1, σ WTO (2011), China in the WTO: Past, Present and Future. στο: (ημερομηνία πρόσβασης 7 Απριλίου 2018, ώρα 16:19) Yang Y. (2017), How do EU norms diffuse? Rule of law promotion in EU China cooperation on environmental governance, στο περιοδικό Journal of European Integration, τόμος 39, τεύχος 1, σ Υπουργείο Εξωτερικών (2016), Διαπεριφερειακή Συνεργασία: Συνάντηση Ασίας - Ευρώπης (Europe-Asia Metting / ASEM). στο: (ημερομηνία πρόσβασης 16 Μαιου 2018, ώρα 19:12) Zeng K. (2016), China s Free Trade Agreement Diplomacy, στο περιοδικό The Chinese Journal of International Politics, τόμος 9, τεύχος 3, σ Zhang Z. (2016), A narrative future for Europe China economic relations after the financial crisis, στο περιοδικό Global Media and China, τόμος 1, τεύχος 1-2, σ Zhao, C. (2015), An Evaluation of the EU-China Political Relationship: Comparisons with the Transatlantic Relationship, Working Paper Series on European Studies Institute of European Studies Chinese Academy of Social Sciences, τόμος 9, τεύχος 4, σ th Bergedorf Round Table (2010). Global Governance: How Can China and Europe Work Together?. Beijing: Bergedorfer Gesprächskreis - Körber Stiftung, pp Σελίδα 56

57 Πίνακας 1 : One Belt One Road Map Παράρτημα Πηγή: Bloomberg, 20 Ιουλίου 2018, 11:29 Πίνακες εμπορίου Πίνακας 2 : Η θέση της Κίνας στις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου Πηγή : Eurostat, (ext_lt_introle), Share of EU in the World Trade Σελίδα 57

58 Πίνακας 3 : Εξέλιξη του εμπορίου Κίνας - ΕΕ την περίοδο China exports China imports EU-28 exports EU-28 imports Πηγή: Eurostat (online data code: ext_lt_introle) Πίνακας 4 : Η θέση της Κίνας στους βασικούς εμπορικούς εταίρους της ΕΕ 2017 Εξαγωγές Εισαγωγές Κατάταξη Χώρα Μερίδιο% Κατάταξη Χώρα Μερίδιο% 1 United States 20,0 1 China 20,2 2 China 10,5 2 United States 13,8 3 Switzerland 8,0 3 Russia 7,8 4 Russia 4,6 4 Switzerland 5,9 5 Turkey 4,5 5 Norway 4,2 Other 52,3 Other 48,1 Πηγή: Eurostat (online data code: ext_lt_maineu) Σελίδα 58

59 Πίνακας 5: Εισαγωγές από την Κίνα ανά κράτος μέλος της ΕΕ το 2017 Σελίδα 59

60 Πίνακας 6 : Εξαγωγές από την Κίνα ανά κράτος μέλος της ΕΕ το 2017 Πίνακας 7 : Εμπορικό ισοζύγιο με την Κίνα ανά κράτος μέλος, 2017 Χώρα EUR million Germany Finland Ireland Luxembourg -104 Malta -133 Latvia -306 Estonia -469 Bulgaria -472 Cyprus -525 Croatia -582 Σελίδα 60

61 Lithuania -643 Slovenia -874 Austria Portugal Sweden Denmark Slovakia Greece Romania Hungary Belgium Czech Republic France Poland Italy Spain United Kingdom Netherlands Πηγή: Eurostat (online data code: DS ) Πίνακας 8 :ΕΕ(28) εξαγωγές και εισαγωγές από και προς την Κίνα 2008, 2017 Food & drink Raw materials Energy Million EUR Expor t 2008 Import 2008 Million EUR Expor t 2017 Import 2017 Share by product group Expor t 2008 Import 2008 Share by product group Expor t 2017 Import ,3 3,6 10,1 5,1 1,7 1,4 5,1 1,4 5,3 2,9 11,6 3,1 6,7 1,2 5,8 0,8 0,2 1,0 5,6 0,4 0,2 0,4 2,8 0,1 Chemicals 8,4 9,3 25,0 18,2 10,7 3,8 12,6 4,9 Other manufactured goods 14,4 116,0 34,9 151,2 18,4 46,6 17,6 40,4 Machinery & vehicles 46,6 115,3 107,6 195,0 59,5 46,3 54,3 52,1 Other goods Total 1,4 0,6 1,3 0,8 1,8 0,2 0,7 0,2 78,3 249,1 198,2 374,6 100,0 100,0 100,0 100,0 Πηγή: Eurostat (online data code: DS ) Σελίδα 61

62 Πίνακας 9 : Τα πιο ανταλλάξιμα προϊόντα με την Κίνα το 2017 Πηγή : Eurostat,(online data code: DS ) Σελίδα 62

63 Πίνακας 10: Εμπορικές ροές κατά την SITC τα έτη Trade flows by SITC section Imports Value Mio Exports Value Mio Total 302, , , , , , , ,200 0 Food and live animals 4,194 4,703 4,798 5,001 4,312 6,357 7,456 7,729 1 Beverages and tobacco ,324 1,737 1,985 2,357 2 Crude materials, inedible, except 2,710 2,856 2,731 2,995 8,923 9,549 9,298 11,363 fuels 3 Mineral fuels, lubricants and ,117 1,964 3,580 5,557 related materials 4 Animal and vegetable oils, fats and waxes Chemicals and related prod, n.e.s. 14,273 16,265 16,054 18,228 18,789 21,030 21,898 25,058 6 Manufactured goods classified 40,370 45,360 44,121 46,598 13,996 13,358 13,582 16,220 chiefly by material 7 Machinery and transport 146, , , ,018 95,845 89,403 92, ,570 equipment 8 Miscellaneous manufactured 92, , , ,791 13,123 14,793 15,898 18,701 articles 9 Commodities and transactions ,155 10,813 2,154 1,484 n.c.e. Other ,087 1,122 1,909 Πηγή : Eurostat Comext - Statistical regime 4 Σελίδα 63

64 Πίνακας 11: ΑΞΕ Κίνας στην ΕΕ την περίοδο Πηγή : Rhodium Group, _2017_0001_AC.pdf, 20 Ιουλίου 2018, 11:47 Σελίδα 64

65 Παράρτημα 12: Βασικές ευρωπαϊκές οικονομίες που προσεγγίζουν κινεζικές επενδύσεις Πηγή : Rhodium Group, 20 Ιουλίου 2018, 11:58 Σελίδα 65