Της συντάξεως. Περιεχόμενα

Transcript

1 Της συντάξεως Στην εν πολλοίς αντιφατική εποχή μας παρατηρούμε και βιώνουμε τον θαυμασμό προς τον ελληνικό πολιτισμό, για την τέχνη του, την «τεχνολογία» του, τη φιλοσοφία, την Ιπποκρατική Ιατρική, την δημιουργία θεμελιώδους ορολογίας πολλών επιστημών, την ανάδειξη του λόγου, πολιτικού, επιστημονικού κλπ. Όμως παράλληλα, όχι μόνον ο «πλείστος όχλος» (ο πολύς λαός) αλλά και οι ειδήμονες, ερευνητές-μελετητές της Ελληνικής Γραμματείας, του ελληνικού τρόπου και πολιτισμού, ελάχιστα προσεγγίζουν βιωματικά τις θεμελιώδεις αντιλήψεις περί λόγου, περί αρετής, περί ελευθερίας, ευδαιμονίας, δημοκρατίας, όπως τουλάχιστον αυτές περιγράφονται και αναλύονται στην Ελληνική Γραμματεία. Υπάρχουν βέβαια εξαιρετικές μελέτες, που προβάλλουν τις παραπάνω αξίες και αναφέρω ως ενδιαφέρον παράδειγμα την πρόσφατη μελέτη του Christian Meier, Ένας πολιτισμός Ελευθερίας Η αρχαία Ελλάδα και οι απαρχές της Ευρώπης, έκδ.ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων (2019). Στο κεφάλαιο για τις απαρχές της φιλοσοφίας και της επιστήμης σχολιάζει μεταξύ άλλων τις αποφθεγματικές απόψεις του Ηράκλειτου, ο οποίος «αναζητούσε τον λόγον, τον νόμο που διείπε τα πάντα «ουκ εμού αλλά του λόγου ακούσαντας ομολογείν σοφόν εστιν έν πάντα είναι». Πρέπει λοιπόν κανείς ν ακούσει τον λόγο τον ίδιο. Τότε αντιλαμβάνεται ότι σε όλα αυτά τα απείρως πολλά και διαφορετικά, συχνά κινούμενα προς αντίθετες κατευθύνσεις, που συγκροτούν τον ορατό κόσμο, υπάρχει μια ενότητα, κάτι που τα συνδέει όλα. Και αυτό είναι το σημαντικό», επισημαίνει ο Meier, (ό.π ). Ο Ηράκλειτος βέβαια προέβη και σε άλλες λεπτές παρατηρήσεις και διατυπώσεις, μνημονεύουμε δε μία εξ αυτών, την οποία παραδίδει ο Ιωάννης Τζέτζης: «Εις Αριστοφάνους Πλούτον: τυφλόν δε τον Πλούτον ποιεί ως ουκ αρετής, κακίας δε παραιτίου. Όθεν και Ηράκλειτος ο Εφέσιος αρώμενος Εφεσίοις, ουκ επευχόμενος, μη επιλίποι υμάς πλούτος, έφη, Εφέσιοι, ίν εξελέγχησθε πονηρευόμενοι»! Η παράδοξη αυτή «αρά» του Ηρακλείτου για τους συμπατριώτες του προφανώς αποσκοπούσε να τους αφυπνίσει για ν απαλλαγούν από την φιλοχρηματία που για τους Ελληνες σοφούς ήταν δείγμα βαρβαρότητας. Οι αποφθεγματικές αυτές γνώμες του όμως έχουν απτή χρησιμότητα για εμάς σήμερα ή αποτελούν απλές υποκειμενικές στοχαστικές επισημάνσεις αμφιβόλου εγκυρότητας ή/και μη επιβεβαιούμενες από τους σύγχρονους μελετητές; Ι.Ν. Ηλιούδης, δ.φ Περιεχόμενα Φύλλο εργασίας για εκπαιδευτική επίσκεψη της Βασιλικής Κοσμάνου-Λιακατά, Εκπαιδευτικού στο Μουσικό Σχολείο Λάρισας, Μουσικολόγου (Α.Π.Θ.), ΜSc Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) - Σελ. 2-5 Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΘΑΥΜΑΤΟΣ ΣΤΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΤΗΣ Α/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Β/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (ΣΧ. ΕΤΟΥΣ ) του Θεοδώρου Κουτσιώρα, θεολόγου - Σελ. 6-9 Γραμματικοφιλοσοφική ερμηνεία περί της προελεύσεως των παραθετικών του επιθ.αγαθός του Ι.Ν.Ηλιούδη, δ.φ - Σελ elioudes@sch.gr Τεχνική Επιμέλεια: Ρούσσας Γεώργιος, καθηγητής Πληροφορικής Γυμνασίου Φαλάνης 1

2 Φύλλο εργασίας για εκπαιδευτική επίσκεψη της Βασιλικής Κοσμάνου-Λιακατά, Εκπαιδευτικού στο Μουσικό Σχολείο Λάρισας, Μουσικολόγου (Α.Π.Θ.), ΜSc Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) Καθώς η «περιπλάνηση» σε μουσεία, χώρους δράσης και μελέτης όχι μόνο δεν βοηθά τους μαθητές να αποκομίσουν οφέλη, αλλά συγχρόνως είναι βαρετή και άσκοπη, το παρακάτω φύλλο εργασίας αποτελεί μια πρόταση για τους εκπαιδευτικούς που υλοποιούν εκπαιδευτικά πολιτιστικά, αγωγής υγείας και περιβαλλοντικά προγράμματα, με σκοπό να οργανώσουν μια εκπαιδευτική επίσκεψη σε έναν ή περισσότερους χώρους, καθοδηγώντας τους μαθητές και τις μαθήτριες να προσεγγίσουν συγκεκριμένα αντικείμενα σε μουσειακούς χώρους. Κάθε ομάδα 3-4 μαθητών μπορούν να έχουν διαφορετικό φύλλο εργασίας και στο τέλος της «εκδρομής» να συγκεντρωθούν οι απαντήσεις και να προβληθούν σε διαφάνειες στην τάξη, ως αντικείμενο συζήτησης και διαδικασία ανατροφοδότησης. Φύλλο εργασίας Εκπαιδευτική επίσκεψη στον Δήμο Τεμπών (3 Μαΐου 2022) Σχολικό έτος ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ ΟΜΑΔΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΣΧΟΛΙΚΗ ΖΩΗ, ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΤΜΗΜΑ: Γ 1 ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ: Κοσμάνου Β., Τζόκα Β., Τσοτσάνη Ε. ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΗΝ ΟΜΑΔΑ: 1) 2) 3) 4) 2

3 Μουσείο Σχολικής Ζωής Γόννων 1η δραστηριότητα Τι απεικονίζουν οι δυο παραπάνω φωτογραφίες; 2η δραστηριότητα Εντοπίστε αυτό που απεικονίζεται στη φωτογραφία και περιγράψτε το με λίγες λέξεις. Πινακοθήκη Γόννων Ποιοι οι δημιουργοί της; Ποιος ο ξεναγός μας: 3η δραστηριότητα Εντοπίστε το παρακάτω αντικείμενο και περιγράψτε το (όνομα δημιουργού, τίτλος έργου, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, έτος δημιουργίας) 3

4 Λαογραφικό Μουσείο Γόννων Ποιος ο ξεναγός μας: 4η δραστηριότητα Βρείτε στο χώρο τα αντικείμενα της εικόνας. Τι είναι; Περιγράψτε τη γωνιά με λίγες λέξεις Λαογραφικό Μουσείο Αμπελακίων Ποιος ο ξεναγός μας: 5η δραστηριότητα Που βρίσκεται αυτή η γωνιά στο κτήριο του μουσείου; Τι μας απεικονίζει; Περιγράψτε με λίγες λέξεις Η Μανιάρειος Σχολή των Αμπελακίων 6η δραστηριότητα Μελετήστε το κείμενο Στην εικόνα αποτυπώνεται το περίφημο για την εποχή του κτίριο της Μανιαρείου Σχολής των Αμπελακίων. Ήταν ένα επιβλητικό σε μέγεθος και αρχιτεκτονικό σχέδιο κτίριο, το οποίο οικοδομήθηκε κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της τουρκοκρατίας, μοναδικό για τη Θεσσαλία την περίοδο εκείνη. Κτίσθηκε με χρήματα τα οποία διατέθηκαν από τον Αμπελακιώτη την καταγωγή Αδαμάντιο (Διαμαντή) Μάνιαρη, κάτοικο Ερμούπολης, σύμφωνα με την επιθυμία του, η οποία είναι αποτυπωμένη στη γενναιόδωρη διαθήκη που άφησε το 1870, λίγο πριν τον θάνατό του. Ο Διαμαντής Μάνιαρης γεννήθηκε στα Αμπελάκια το Πατέρας του ήταν ο Θωμάς Γ. Μάνιαρης, που ήταν ταμίας της Συντροφίας (Συνεταιρισμού) των Αμπελακίων, η οποία κατα-

5 σκεύαζε και διακινούσε σε όλη την Ευρώπη τα κόκκινα ανεξίτηλα νήματα. Τα βασικά γράμματα τα έμαθε στα Αμπελάκια και επιθυμία του πατέρα του ήταν να σπουδάσει ιατρική. Το 1807 ταξίδεψε στη Βιέννη κοντά σε συγγενείς του, οι οποίοι όμως τον μετέπεισαν και τον προέτρεψαν να ασχοληθεί με το εμπόριο, αφού θα είχε πλούσια την υποστήριξή τους. Αρχικά εργάσθηκε σε πολλές εταιρείες και από το 1816 άρχισε κι ο ίδιος να διακινεί εμπορικά τα κόκκινα νήματα Το 1821 κατατάχθηκε στον Ιερό Λόχο του Αλεξάνδρου Υψηλάντη και πήρε μέρος σε πολλές μάχες. Μουσείο Θεσσαλικής Ζωής στην Ελάτεια Λάρισας Ποιος ο ξεναγός μας: 7η δραστηριότητα Που βρίσκεται αυτό το δωμάτιο στο κτήριο του μουσείου; Τι μας απεικονίζει; Περιγράψτε με λίγες λέξεις. 5

6 Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΘΑΥΜΑΤΟΣ ΣΤΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΤΗΣ Α/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Β/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (ΣΧ. ΕΤΟΥΣ ) του Θεοδώρου Κουτσιώρα, θεολόγου Η παρουσία του θαύματος στο μάθημα των θρησκευτικών συνδέεται άμεσα με την παρουσία του αληθινού Θεού μέσα στην Ιστορία και ταυτόχρονα προσδίδει την απαιτούμενη υπεροχή της Ορθόδοξης αποκαλυμμένης πίστης, έναντι οποιασδήποτε επινοημένης ή καλύτερα ειδωλολατρικής πίστης και θρησκείας. Ο δάσκαλος στο Δημοτικό Σχολείο, όταν χρειάζεται να προσεγγίσει κάποιο θαύμα της Χριστιανικής πίστης στο μάθημα θρησκευτικών κάποιας τάξης, για ευνόητους λόγους, βρίσκεται συνήθως σε κάποια αναμενόμενη σύγχυση και αμηχανία. Αποτελεί πια δεδομένο ότι οι παιδαγωγικές Σχολές της Ελλάδας, στην πράξη, αδυνατούν να καλύψουν το κομμάτι της παιδείας που αφορά την Ορθόδοξη παράδοση και Ιστορία. Επομένως, οι εκπαιδευτικοί που καλούνται να διδάξουν το μάθημα των θρησκευτικών στις τέσσερις τάξεις του Δημοτικού Σχολείου τις περισσότερες φορές είναι λογικό να αισθάνονται γενική Ορθόδοξη ανεπάρκεια και ιδιαίτερα όταν πρόκειται να αναφερθούν στην ανάλυση κάποιου θαύματος. Μπορούμε να φανταστούμε στις περιπτώσεις αυτές τις επιλογές των εκπαιδευτικών. Άλλες φορές, κατά τη διδασκαλία, το θαύμα ανάγεται στο χώρο του θρύλου, άλλες φορές παραποιείται, άλλες φορές υπάρχει η αποσιώπησή του, άλλες φορές πάλι γίνεται βάση πλήρους απόρριψης της Ορθόδοξης διδασκαλίας και πίστης, ιδίως όταν ο εκπαιδευτικός αντιμετωπίζει το υπερφυσικό αυτό φαινόμενο με κομματικά και ιδεολογικά κριτήρια. Πρέπει, ωστόσο, να παραδεχτούμε ότι σίγουρα υπάρχουν και Ορθόδοξοι εκπαιδευτικοί στην Α/θμια Εκπαίδευση οι οποίοι έχουν εγκυκλοπαιδικά την απαιτούμενη επάρκεια, ώστε να αντιμετωπίσουν πιο αξιόπιστα και αντικειμενικά την πραγματικότητα των Ορθόδοξων θαυμάτων. Κάπως καλύτερη φαίνεται να είναι η κατάσταση στους Θεολόγους εκπαιδευτικούς της Β/θμιας Εκπαίδευσης, αφού στις Θεολογικές Σχολές έχουν προσεγγίσει το ζήτημα των θαυμάτων στην Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη και υποτίθεται ότι διαθέτουν τη σχετική συγκρότηση. Στη συνέχεια, μετά από μια σύντομη καταγραφή για τα θαύματα στα βιβλία θρησκευτικών Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου, θα παραθέσουμε μια συνοπτική Ορθόδοξη αναφορά στο ζήτημα των θαυμάτων και θεωρούμε ότι αυτό θα συμβάλλει θετικά στην πνευματική επάρκεια κάθε φιλότιμου εκπαιδευτικού Α/θμιας ή Β/θμιας Εκπαίδευσης. 6

7 ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΣΤΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙ- ΚΩΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Στα εγχειρίδια θρησκευτικών Γ, Δ, Ε, και ΣΤ Δημοτικού οι μαθητές συναντούν το θαύμα στην Παλαιά Διαθήκη (όπως η Γέννηση του Ισαάκ και η διάβαση της Ερυθράς θάλασσας). Συναντούν το θαύμα στην Καινή Διαθήκη (όπως η Γέννηση του Χριστού εκ Πνεύματος Αγίου, η σύλληψη του Προδρόμου, τα θαύματα του Κυρίου και των αγίων Αποστόλων, η μεταστροφή του Αποστόλου Παύλου). Οι μαθητές συναντούν επίσης και το Ορθόδοξο θαύμα μέσα στην Ιστορία (όπως το όραμα του Μ. Κωνσταντίνου, το υπάκουο λιοντάρι του αγίου Γερασίμου και αναφορά στις θαυματουργές εικόνες της Παναγίας) ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΣΤΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙ- ΚΩΝ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Στα εγχειρίδια θρησκευτικών των τριών τάξεων του Γυμνασίου θα συναντήσουμε θαύματα της Παλαιάς Διαθήκης, τα μοναδικά θαύματα της Καινής Διαθήκης και θαύματα που έχουν σχέση με την πορεία της Εκκλησίας μέσα στην Ιστορία (όπως το θαύμα που έγινε στον βασιλιά της Οσροηνής Άβγαρο της άνω Μεσοποταμίας και τα πάμπολλα θαύματα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού). Στο Γυμνάσιο οι μαθητές θα μάθουν επίσης ότι τα θαύματα του Κυρίου που ονομάζονται και «σημεία» αποκαλύπτουν τη Θεότητά του και οδηγούν τους ανθρώπους στην αιωνιότητα. Επιπλέον δηλώνεται ότι η σωτηρία έχει σχέση όχι τόσο με το θαύμα, αλλά με την υπακοή του πιστού στις θεϊκές εντολές. Γίνεται ακόμα αναφορά στα παραπλανητικά θαύματα των εσχάτων καιρών. ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΣΤΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙ- ΚΩΝ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Εδώ οι μαθητές μαθαίνουν ότι τα θαύματα του Κυρίου ανήκουν στη Β φάση της θείας Οικονομίας και γίνεται αναφορά στα ιστορικά θαύματα του Αγίου Διονυσίου, του Αγίου Νεκταρίου και στα θαύματα που γίνονταν από τον άγιο Σεραφείμ του Σάρωφ, όπως η θεραπεία του Νικολάου Μοτοβίλωφ (1831). Να σημειώσουμε ότι στο εγχειρίδιο της Β Λυκείου γίνεται μια αναφορά στον Ιερό Χρυσόστομο, ο οποίος μιλά για την Α Χριστιανική κοινότητα των Ιεροσολύμων 1 και προσθέτει ότι ο υψηλός τρόπος ζωής των Χριστιανών είναι πιο ισχυρός και από τα τελούμενα θαύματα (σ.57). Αυτός ο αγγελικός τρόπος ζωής των Χριστιανών μπορεί να φέρει ολόκληρη την οικουμένη κοντά στη Χριστιανική διδασκαλία. ΜΙΑ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΑΝΑ- ΦΟΡΑ ΣΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑ- ΤΩΝ ΟΡΙΣΜΟΣ Θαύμα στην Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη είναι κάθε τι το υπερφυσικό, στο οποίο δεν υπάρχει λογική εξήγηση. ΕΙΔΗ ΘΑΥΜΑΤΩΝ Υπάρχουν τριών ειδών θαύματα: 1. Τα «φυσικά» που ανάγονται στον αληθινό Θεό. 2. Τα εξωχριστιανικά, μαγικά ή δαιμονικά που ανάγονται στον Πονηρό και 3. Τα θαύματα του Θεού που αναφέρονται στην Αγία Γραφή και στην Ιστορία. ΤΑ «ΦΥΣΙΚΑ» ΘΑΥΜΑΤΑ: Τα «φυσικά» θαύματα θεωρούνται από επιπολαιότητα ότι έγιναν στην τύχη, αλλά είναι θαύματα του αληθινού Θεού. Τέτοια «φυσικά» θαύματα είναι η παρουσία του σύμπαντος, η θέσπιση των φυσικών νόμων, η προέλευση της ζωής, η παρουσία του φυτικού και ζωικού βασιλείου, η δημιουργία των ανθρώπων κ. ά. ΤΑ ΕΞΩΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΜΑΓΙΚΑ Η ΔΑΙΜΟ- ΝΙΚΑ «ΘΑΥΜΑΤΑ» Ονομάζονται και έργα του Διαβόλου, γιατί πίσω από τέτοιου είδους «θαύματα» κρύβεται ο ίδιος ο Διάβολος. Τα συναντούμε σε ειδωλολατρικές θρησκείες, σε χριστιανικές αιρέσεις, σε σταθερούς ή περιφερόμενους μάγους, σε δαιμονισμένους, σε αποκρυφιστές και γενικά σε υπηρέτες του Διαβόλου. Τα «θαύματα» αυτά είναι συνήθως φαντα-

8 στικά, επιδεικτικά, αδύναμα, ανούσια, εκφοβιστικά, παραπλανητικά, περίεργα και ανωφελή. Στόχος των δαιμονικών αυτών «θαυμάτων» είναι η παραπλάνηση, ο εντυπωσιασμός, η σύγχυση και η απομάκρυνση των ανθρώπων από τον αληθινό Θεό. Οφείλονται στις φυσικές ικανότητες του Διαβόλου, ο οποίος τις εκμεταλλεύεται για να παρουσιάζεται ως «Θεός» στους ανθρώπους και να τους περνά την ιδέα ότι, αν συμμαχήσουν μαζί του, θα τους κάνει να έχουν δήθεν υπεράνθρωπες δυνατότητες! Ο Ορθόδοξος Χριστιανός θεωρεί αυτού του είδους τα «θαύματα», παγίδες του Πονηρού και, για να μην εξαπατηθεί, είναι καθήκον του να τα περιφρονεί. Τέτοια παραπλανητικά και παραπειστικά «θαύματα» θα επιτελεί, σύμφωνα με τις Ορθόδοξες προφητείες και ο Αντίχριστος κατά τους έσχατους καιρούς. ΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΛΗΘΙΝΟΥ ΘΕΟΥ Σ αυτά ανήκουν τα θεωρούμενα ως «φυσικά» θαύματα, τα θαύματα της Παλαιάς Διαθήκης, τα θαύματα του Χριστού, τα θαύματα των Αγγέλων, τα θαύματα της Θεοτόκου, τα θαύματα των Αποστόλων και τα θαύματα των αγίων της Εκκλησίας μας. ΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ Γίνονται από τον Θεό άμεσα ή έμμεσα. Έχουμε αναστάσεις νεκρών, προφητείες, αποκάλυψη και ερμηνεία ονείρων, θεραπείες αρρώστων, διάσωση ανθρώπων, «τιμωρητικά» θαύματα και άλλα. ΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Η ζωή του Κυρίου υπήρξε ένα συνεχές θαύμα. Οι προφητείες χιλιάδων ετών πριν γεννηθεί, η ίδια η γέννησή Του και η παρουσία των Αγγέλων για χάρη Του το φανερώνουν. Τα θαύματα της δημόσιας δράσης του Χριστού: Γίνονται πάντα άμεσα, αποδεικνύοντας τη Θεότητά του. Είναι θαύματα πρωτοφανή. Φανερώνουν την αγάπη του Θεού στα πραγματικά προβλήματα των ανθρώπων. Βεβαιώνουν ότι ο Χριστός εξουσιάζει απόλυτα τη δημιουργία, τους νόμους της, την αρρώστια, τα δαιμονικά πνεύματα και τον ίδιο το θάνατο. Οδηγούν τους ανθρώπους στη θεογνωσία. Έχουν προϋπόθεση την εμπιστοσύνη των ανθρώπων στο πρόσωπό του Χριστού και την ενισχύουν. Συνδυάζονται με προφητείες της Π. Διαθήκης, αποκαλύπτοντας την μεσσιανική του ιδιότητα. Όταν αμφισβητούνται τα θαύματα του Χριστού είναι σημάδι υποκρισίας, εμπάθειας και αμαρτίας. Αν τα θαύματα του Χριστού συγκριθούν με την εφαρμογή της διδασκαλίας Του από τους πιστούς, τότε είναι υποδεέστερα. Τα θαύματα χρησιμοποιήθηκαν από τον Χριστό για να επιβεβαιωθεί: Η θεϊκή του φύση Η ορθότητα της διδασκαλίας Του Η πραγματικότητα της κόλασης Η συγχώρηση των αμαρτιών και Η ανταμοιβή των πιστών στην ουράνια Βασιλεία. Είναι εντυπωσιακό το παρακάτω κείμενο του Αγίου Πρόκλου, Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως (+ 437), πάνω στα θαύματα του Κυρίου. Το παραθέτουμε με την αντίστοιχη νεοελληνική απόδοση. «Βλέπω τά θαύματα ἀνακηρύττω τήν Θεότητα. Ορῶ τά πάθη καί οὐκ ἀρνοῦμαι τήν ἀνθρωπότητα.» 2 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ Όταν μελετώ τα θαύματα του Χριστού, τότε διαπιστώνω ότι είναι Θεός. Όταν βλέπω να δέχεται μαρτύρια από τους ανθρώπους, διαπιστώνω ότι είχε και την ανθρώπινη φύση. ΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ, ΤΗΣ ΘΕΟΤΟ- ΚΟΥ, ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ Οι Άγγελοι, η Θεοτόκος, οι Απόστολοι και οι Άγιοι της Εκκλησίας μας έχουν το χάρισμα της θαυματουργίας, αλλά πάντα έμμεσα, ζητώντας την επέμβαση του Θεού για χάρη των ανθρώπων. Ο Θεός για τη θεάρεστη ζωή τους ικανοποιεί τα αιτήματά τους και αυτή η χάρη τους απλώνεται σε όλη την Εκκλησία ανά τους αιώνες. 8

9 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ - ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Γ ΤΑΞΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, ΑΝΑΚΑΛΥ- ΠΤΟΥΜΕ ΕΙΚΟΝΕΣ, ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ, ΕΚ- ΔΟΣΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Δ ΤΑΞΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, ΑΝΑΚΑΛΥ- ΠΤΟΥΜΕ ΕΙΚΟΝΕΣ, ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ, ΕΚ- ΔΟΣΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Ε ΤΑΞΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, ΑΝΑΚΑΛΥ- ΠΤΟΥΜΕ ΚΕΙΜΕΝΑ, ΜΝΗΜΕΙΑ,ΤΟΠΟΥΣ ΚΑΙ ΓΕΓΟ- ΝΟΤΑ, ΕΚΔΟΣΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΣΤ ΤΑΞΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, ΑΝΑΚΑΛΥ- ΠΤΟΥΜΕ ΚΕΙΜΕΝΑ, ΜΝΗΜΕΙΑ, ΤΟΠΟΥΣ ΚΑΙ ΓΕΓΟ- ΝΟΤΑ, ΕΚΔΟΣΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΖΩΗΣ Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΔΙΗΓΗΣΕΙΣ, ΕΚΔΟΣΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ: ΠΟ- ΡΕΙΑ ΖΩΗΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΕΚΔΟΣΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΟΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ, ΕΚΔΟΣΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ, ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ, ΕΚΔΟΣΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ, ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΑ, ΕΚΔΟΣΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, ΕΚΔΟΣΗ ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Β, S. Proclus, Homilia de incarnatione 9

10 Γραμματικοφιλοσοφική ερμηνεία περί της προελεύσεως των παραθετικών του επιθ.αγαθός του Ι.Ν. Ηλιούδη, δ.φ. Στις Γραμματικές της Αρχ.Ελληνικής και τα σχετικά εγχειρίδια διδάσκεται ότι τα παραθετικά του επιθ.αγαθός είναι βασικά τρία (αμείνων-άριστος, βελτίων-βέλτιστος,κρείττων-κράτιστος) και το σπανιώτερο λώων-λώστος 1. Εγείρεται το εύλογο ερώτημα γιατί. Κατά τη γνώμη μας το πρόβλημα έχει σχέση με την περί ψυχής και την περί αρετής αντίληψη των αρχ. Ελλήνων φιλοσόφων. Ισχυρίζεται λοιπόν ο Αριστοτέλης (κ.ά. φιλόσοφοι) ότι η ψυχή είναι τριμερής (λογιστικόν, θυμικόν, επιθυμητικόν) και οι βασικές αρετές είναι τέσσερες (φρόνηση, ανδρεία, σωφροσύνη δικαιοσύνη) αξίζει να σημειώσουμε ότι η άποψη αυτή δεν αμφισβητείται στη Βυζαντινή Γραμματεία. Και η μεν φρόνηση αντιστοιχεί-υπάρχει στο λογιστικόν, η δε ανδρεία στο θυμικόν, η δε σωφροσύνη στο επιθυμητικόν, ενώ η δικαιοσύνη «εν πάσι τούτοις τοις μέρεσι γίνεται»: «Διαιρείται δε η ψυχή εις τρία (μέρη). Έστι γαρ αυτής έν μεν λογιστικόν, έν δε θυμικόν, έν δε επιθυμητικόν. Έστι δε το μεν λογιστικόν, ώ λογιζόμεθα, το δε επιθυμητικόν, ώ τας επιθυμίας αναλαμβάνομεν, το δε θυμικόν, ώ θυμούμεθα και οργιζόμεθα και θαρσούμεν και αμυνόμεθα και τα άλλα τα τοιαύτα Διαιρείται η αρετή εις τέσσαρα. Έστι γαρ αυτής έν μεν φρόνησις έν δε δικαιοσύνη, έν δε ανδρεία, έν δε σωφροσύνη. Έστι δε η μεν φρόνησις εν τω λογιστικώ, η δε δικαιοσύνη εν πάσι τούτοις τοις μέρεσι γίνεται, η δε ανδρεία εν τω θυμικώ, η δε σωφροσύνη εν τω επιθυμητικώ» 2. Και αλλαχού «Η ψυχή διαιρείται εις τρία. Το μεν γαρ αυτής εστι λογιστικόν, το δε επιθυμητικόν, το δε θυμικόν. Τούτων δε το μεν λογιστικόν εστιν αίτιον του βουλεύεσθαί τε και λογίζεσθαι και διανοείσθαι και πάντων των τοιούτων. Το δ επιθυμητικόν μέρος εστί της ψυχής αίτιον του επιθυμείν φαγείν και του πλησιάσαι και των τοιούτων πάντων. Το δε θυμικόν μέρος αίτιόν εστι του θαρρείν και ήδεσθαι και λυπείσθαι και οργίζεσθαι Της τελείας αρετής είδη τέτταρα: Έν μεν φρόνησις, έν δε δικαιοσύνη, άλλο δ ανδρεία, τέταρτον σωφροσύνη. Τούτων η μεν φρόνησις αιτία του πράττει ορθώς τα πράγματα, η δε δικαιοσύνη του εν ταις κοινωνίαις και τοις συναλλάγμασι διακαιοπραγείν, η δε ανδρεία του εν τοις κινδύνοις και φοβεροίς μη εξίστασθαι ποιείν αλλά μένειν. Η δε σωφροσύνη του κρατείν των επιθυμιών και υπό μηδεμιάς ηδονής δουλούσθαι αλλά κοσμίως ζην» 3. Το επίθετο αγαθός λοιπόν, ως γνωστόν, σημαίνει ενάρετος. Άλλωστε «καλός καγαθός» είναι ο ωραίος στο σώμα και ενάρετος (ανδρείος, φρόνιμος, σώφρων, δίκαιος) κατά την ψυχή, όπως επισημαίνει ο παλαιός λεξικογράφος: «Αγαθός ο φρόνιμος, ουκ επ ίσης δε ο φρόνιμος και ο αγαθός, επί πλέον γαρ ο αγαθός. Αγαθός γαρ ο σώφρων, ο ανδρείος και οι λοιποί» 4. Ηδη στα Ομηρικά έπη διαφαίνεται η σημασιολογική ταύτιση του αγαθός και του ενάρετος: «Τον δ απαμειβόμενος προσέφη κρείων Αγαμέμνων/ μη δ ούτως αγαθός περεών θεοείκελ Αχιλλεύ, κλέπτε νόω»(α ). Ο Αγαμέμνων δια του αγαθός θέλει να τονίσει τον γενικότερα ενάρετο χαρακτήρα του Αχιλλέα και όχι μόνο την πολεμική του ανδρεία. Παρομοίως και στη φράση του Νέστορα «μη συ τόνδ αγαθός περ εών αποαίρεο κούρην»(α275), την οποία απευθύνει προς τον Αγαμέμνονα, είναι φανερό ότι ο Νέστωρ δια του αγαθός ονομάζει ενάρετο, δηλ. κυρίως φρόνιμο και σώφρονα, τον Αγαμέμνονα, ώστε να μην αφαιρέσει την Βρυσηίδα από τον Αχιλλέα και προκαλέσει την οργή του και τις δυσμενείς συνέπειες για όλους τους Αχαιούς. Τα παραθετικά 10

11 λοιπόν του αγαθός αντιστοιχούν στις τρεις βασικές αρετές, οι οποίες ενυπάρχουν στο αγαθός, ήτοι: α. Στην ανδρεία αντιστοιχεί το αμείνων-άριστος. Διακρίνεται δε τούτο σαφέστατα στον λόγο του Αγαμέμνονα προς τον Μενέλαο, με τον οποίο (λόγο) τον απέτρεπε να μονομαχήσει με τον Εκτορα τον «αμείνονα», δηλ. πιο ανδρείο, με τον οποίο μάλιστα και ο Αχιλλέας, ο οποίος είναι «σέο πολλόν αμείνων» (από σένα πολύ πιο ανδρείος), εντούτοις «έρριγ αντιβολήσαι»! «Μήδ έθελ εξ έριδος σευ αμείνονι φωτί μάχεσθαι / Έκτορι Πριαμίδηι, τόντε στυγέουσι και άλλοι / και δ Αχιλλεύς τούτω γε μάχη ένι κυδιανείρη / έρριγ αντιβολήσαι, ό περ σέο πολλόν αμείνων» (Ιλ.Η ). Η αντίθεση δειλού και «αμείνονος» (ανδρείου) είναι ολοφάνερη και στον Θέογνη: «Εν πενίη δ ό τε δειλός ανήρ ό τε πολλόν αμείνων φαίνεται» 5. Ότι δε το άριστος σημαίνει ανδρείος σε υπερθετικό βαθμό φαίνεται στο λόγο του Πατρόκλου προς τους Μυρμιδόνες: «μνήσασθε θούριδος αλκής / ως αν Πηλείδην τιμήσομεν, ος μέγ άριστος / Αργείων γνω δε και Ατρείδης ην άτην ό τ άριστον Αχαιών ουδέν έτισεν» (Π ). β. Στη φρόνηση αντιστοιχεί το βελτίων-βέλτιστος. Διακρίνεται δε τούτο και στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη: «πριν εαυτού επιμεληθείη, όπως ως βέλτιστος και φρονιμώτατος έσοιτο» 6 λέγει ο Πλάτων στην Απολογία Σωκράτους και σαφέστατα ταυτίζει το βέλτιστος και φρονιμώτατος. Είδαμε επίσης πιο πάνω ότι κατά τον Αριστοτέλη «το λογιστικόν εστιν αίτιον του βουλεύεσθαί τε και λογίζεσθαι διανοείσθαι», δηλ. των λειτουργιών της φρονήσεως. Ακόμη, στον Πρωταγόρα o Πλάτων αναφερόμενος στην εκπαίδευση των παιδιών στην Αθήνα σημειώνει: «Επειδάν θάττον συνιή τις (παις) τα λεγόμενα, και τροφός και μήτηρ και παιδαγωγός και αυτός ο πατήρ περί τούτου διαμάχονται, όπως βέλτιστος γενήσεται ο παις, παρ έκαστον έργον και λόγον διδάσκοντες και ενδεικνύμενοι ότι το μεν δίκαιον, τοδε άδικον, και τόδε μεν καλόν, τόδε δε αισχρόν και τόδε μεν όσιον, τόδε δε ανόσιον» 7. Αρα,καλλιεργούσαν στο λογιστικό της ψυχής η φρόνηση, διά της οποίας διακρίνεται το δίκαιο από το άδικο, το όσιο από το ανόσιο κλπ. γ. Στη σωφροσύνη αντιστοιχεί το κρείττωνκράτιστος. Διακρίνεται δε και τούτο από τον παραπάνω ορισμό της σωφροσύνης από τον Αριστοτέλη: «Η δε σωφροσύνη (αιτία) του κρατείν των επιθυμιών και υπό μηδεμιάς ηδονής δουλούσθαι αλλά κοσμίως ζην». Προφανώς το κράτιστος εκ του κρατ(είν), κράτ(ος). Συναφώς διατυπώνει τη γνώμη του ο Ξενοφών: «την εγκράτειαν αρετής είναι κρηπίδα» 8. δ. Όσον αφορά στο λώων, λώστος, τα παραθετικά αυτά μάλλον ταυτίζονται με τα βελτίωνβέλτιστος, όπως τουλάχιστον επισημαίνουν οι παλαιοί λόγιοι: «λώων βελτίων» 9, «λώστος βέλτιστος» 10. «Το δε λώων γέγονεν από του λώ, το θέλω, ό γαρ νοεί τις εαυτώ συμφέρον, τούτο και θέλει» 11. Αυτό λοιπόν το επιστημονικό αντικείμενο, που σήμερα ονομάζουμε Ψυχολογία, κατά τους αρχαίους σοφούς υπάγεται στη Φιλοσοφία, η οποία είχε ως αντικείμενο και την τριμερή ψυχή του ανθρώπου. Εάν δε ενυπαρχουν σε αυτήν οι παραπάνω αρετές (ανδρεία, φρόνηση, σωφροσύνη), ο άνθρωπος είναι δίκαιος, «εν δε δικαιοσύνη συλλήβδην πάσ αρετή εστι / πας δε τ ανήρ αγαθός, Κύρνε, δίκαιος εών» 12. Σημειώσεις 1 Μιχ.Χ.Οικονόμου,Γραμματική της Αρχ.Ελληνικής,ΟΕΔΒ,Αθήνα 2006,124,Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ Γυμνασίου, Διόφαντος ΙΤΥΕ,Αθήνα 2016,19. 2 Αristoteles et Corpus Aristotelicum Phil.: Divisiones Aristoteleae 15-16col1 3 Ό.π. και Diogenes Laertius Biogr.: Vitae Philosophorum Zonaras Lexicogr.Pseudo-: Lexicon 5 Theognis Eleg.: Elegiae Platonis Opera,(Stephanus) v1,36.c8. 7 Plato,Protagoras 325c-326c,πρβλ.Αρχαία Ελληνική Γλώσσα (Α Γυμν.)ΙΤΥΕ2018,σ Xenophon Hist.: Memoralia Herodianus et Pseudo-Herodianus, Peri Orthographias 10 Hesychius Lexicogr., Lexicon lamda Epimerismi Homeric, Zonaras Lexicogr., Pseudo- : Lexicon lamda Theognis Eleg.,:Elegiae