ΠΡΟΘΕΣΗ- ΣΚΟΠΟΣ- ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ

Transcript

1

2 Η παρούσα ψηφιακή έκδοση «Θέμα Β Προθετικότητα (Ερωτήσεις-Απαντήσεις)» διατίθεται ελεύθερα από την ιστοσελίδα και επιτρέπεται η εκτύπωση και η χρήση της για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Το έργο χορηγείται με άδεια Creative Commons. Οποιοσδήποτε επιθυμεί να αναπαραγάγει ή να τροποποιήσει το εν λόγω έργο οφείλει να αναφέρει τον αρχικό δημιουργό (attribution). Η εμπορική χρήση του έργου απαγορεύεται (non commercial) και η διανομή του επιτρέπεται με τους όρους της αρχικής άδειας (share alike). Σιάτρα Άννα, Μπικάκης Μιχάλης Έκδοση: filologika.gr, Μάιος 2022 Το έργο χορηγείται με άδεια Creative Commons 2

3 Λίγα λόγια για την προσπάθειά μας Οι συντάκτες στην προσπάθειά τους να διευκολύνουν τους μαθητές και τις μαθήτριες στην προετοιμασία τους για τις Πανελλήνιες εξετάσεις συγκέντρωσαν στο παρόν αρχείο όσες περισσότερες εκφωνήσεις μπορούσαν οι οποίες σχετίζονται με την εξέταση του Θέματος Β στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας Λογοτεχνίας. Βασικός γνώμονας στη σύνταξη των ερωτήσεων είναι η κατάδειξη της πρόθεσης σκοπού του συντάκτη του εκάστοτε κειμένου και ο προσδιορισμός της επικοινωνιακής αποτελεσματικότητας των συγκεκριμένων επιλογών. Πολλές από τις ερωτήσεις προέρχονται από τις ενδεικτικές εκφωνήσεις που περιλαμβάνονται στις οδηγίες του ΙΕΠ, τον φάκελο υλικού της Γ Λυκείου, καθώς και την τράπεζα θεμάτων της Β Λυκείου. Οι ερωτήσεις παρουσιάζονται ομαδοποιημένες ανά κεφάλαιο για λόγους διευκόλυνσης των μαθητών/τριων στη μελέτη τους. Οι απαντήσεις είναι ενδεικτικές, και σε κάθε περίπτωση πρέπει να συνδυάζονται με τα δοθέντα κάθε φορά κείμενα. Ευελπιστούμε το παρόν αρχείο να ανταποκριθεί στον σκοπό συγγραφής του και να βοηθήσει τους μαθητές και τις μαθήτριες στην προετοιμασία τους για τις πανελλήνιες εξετάσεις. Οι συντάκτες Σιάτρα Άννα Μπικάκης Μιχάλης 3

4 Πίνακας Περιεχομένων Εισαγωγικό σημείωμα... 6 ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ... 6 Συνεκτικότητα... 6 Τρόποι ανάπτυξης... 6 ΓΛΩΣΣΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ... 8 Λειτουργία της γλώσσας (Ενδεικτικές εκφωνήσεις )... 8 Ενεργητική και παθητική σύνταξη... 9 Ρηματικά πρόσωπα... 9 Μακροπερίοδος- βραχυπερίοδος λόγος...10 Σύνδεση προτάσεων...11 Ευθύς και πλάγιος λόγος...12 Η χρήση ερωτήσεων στον λόγο...13 Ρηματικά- ονοματικά σύνολα...13 Σχήματα λόγου...14 Η χρήση των εγκλίσεων...15 Οι χρόνοι του ρήματος...16 Σημεία στίξης...16 Τροπικότητα...17 Ο ΤΙΤΛΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ...17 ΕΙΚΟΝΕΣ...18 ΥΦΟΣ...19 ΠΕΙΘΩ...20 ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ...22 ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ...23 ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ

5 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

6 Εισαγωγικό σημείωμα Σύμφωνα με τις οδηγίες διδασκαλίας του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας (Φ.Ε.Κ ) για το δεύτερο θέμα δεν δίνονται ερωτήσεις οι οποίες να στηρίζονται σε μεταγλωσσικούς όρους ή να ζητούν την αναπαραγωγή τους (π.χ. τρόποι ανάπτυξης παραγράφου, είδος συλλογισμών κ.ά.). Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να διδάσκονται οι μεταγλωσσικοί όροι, καθώς μπορεί να τεθούν σε ερωτήματα με διαφορετική διατύπωση με τα οποία ζητείται ο συσχετισμός ενός μεταγλωσσικού όρου με το θέμα, την πρόθεση του πομπού κ.ά. ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ Συνεκτικότητα 1. Ποια η νοηματική σχέση μεταξύ των x παραγράφων του κειμένου; Πώς η σχέση αυτή εξυπηρετεί την πρόθεση του συντάκτη; Ο μαθητής/ -τρια καλείται να εξετάσει τη σχέση νοήματος μεταξύ των παραγράφων, δηλαδή τον τρόπο υλοποίησης της συνεκτικότητάς τους. Οι σχέσεις που μπορεί να αναπτύσσονται μεταξύ παραγράφων είναι: Αιτιώδης σχέση (σχέση αιτίου- αποτελέσματος) Σχέση αντίθεσης Επεξηγηματική σχέση κ.ά. Η πρόθεση του συντάκτη εξαρτάται από τη νοηματική σχέση που εντοπίζει ο μαθητής- τρια. Νοηματική σχέση μεταξύ παραγράφων Αιτιώδης σχέση Σχέση αντίθεσης Επεξηγηματική σχέση (συνήθως υλοποιείται μέσω έκθεσης παραδειγμάτων) Πρόθεση του συντάκτη Πρόθεση του συντάκτη είναι να κατανοήσει ο αναγνώστης τα αποτελέσματα που μπορεί να επιφέρει μια αιτία, ένα φαινόμενο κ.λπ. Επιδιώκει, ανάλογα με το θέμα που θίγει, να προβληματίσει, να πληροφορήσει τον δέκτη σχετικά με το θέμα που θίγει. Ο συντάκτης επιδιώκει να παρουσιάσει ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα σε έννοιες, καταστάσεις κ.ά., παρουσιάζοντας διαφορετικές οπτικές για το θέμα, προκειμένου ο δέκτης να κατανοήσει το μήνυμα που θέλει να μεταδώσει. Με τον τρόπο αυτό παρουσιάζει τεκμηριωμένα μια άποψη και αναιρεί μια άλλη. Πρόθεση του συντάκτη είναι η επεξήγηση, διευκρίνιση των θέσεων που έχει παρουσιάσει. Συγχρόνως γίνεται πιο εύληπτο το μήνυμα που θέλει να μεταφέρει στον αναγνώστη. Εκτός από τη διευκρινιστική λειτουργία κάποιες φορές η έκθεση παραδειγμάτων έχει επιχειρηματολογικό ρόλο. Τρόποι ανάπτυξης 2. Ο συγγραφέας στη χ παράγραφο χρησιμοποιεί ως τρόπο ανάπτυξης Ποια είναι η πρόθεσή του; 3. Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στη συγκεκριμένη παράγραφο του κειμένου; Πώς ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να την αναπτύξει υπηρετεί την πρόθεση αυτή; (ΙΕΠ) 6

7 Προκειμένου να απαντήσει επιτυχημένα στις παραπάνω ενδεικτικές εκφωνήσεις ο μαθητής/ -τρια καταγράφει τον τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου καθώς και τα αντίστοιχα χωρία. Στη συνέχεια επισημαίνει την πρόθεση/ σκοπό του συντάκτη με τη συγκεκριμένη επιλογή. Τρόπος ανάπτυξης παραγράφου Παραδείγματα Σύγκρισηαντίθεση Αιτιολόγηση Ορισμός Διαίρεση Αίτιο- αποτέλεσμα Αναλογία Προθετικότητα Με την αξιοποίηση παραδειγμάτων το μήνυμα καθίσταται πιο εύληπτο και κατανοητό από τον αναγνώστη. Τα παραδείγματα προσδίδουν παραστατικότητα στον λόγο και το μήνυμα μεταφέρεται αμεσότερα στον δέκτη. Η χρήση παραδειγμάτων λειτουργεί επιβεβαιωτικά της θεματικής περιόδου. Με την αξιοποίηση της σύγκρισης- αντίθεσης επιδιώκεται από τον συντάκτη να αναδείξει τις δύο πλευρές του θέματος με το οποίο ασχολείται. Απώτερος στόχος του είναι ο προβληματισμός του δέκτη σχετικά με τις έννοιες/ τα θέματα που θίγει καθώς «φωτίζει» το περιεχόμενο των όρων/ θέματος/ φαινομένων παρουσιάζοντας ομοιότητες και διαφορές. Με τη μέθοδο της σύγκρισης- αντίθεσης ο συντάκτης τεκμηριώνει μια άποψη και αναιρεί μια άλλη. Με τη μέθοδο της αιτιολόγησης ο συντάκτης του κειμένου επιδιώκει να τεκμηριώσει την αλήθεια της θεματικής περιόδου της παραγράφου με αξιόπιστα επιχειρήματα. Επικαλείται τη λογική του δέκτη. Η χρήση της μεθόδου αυτής προσδίδει πειστικότητα και κύρος στα λεγόμενα του συντάκτη. Πρόθεση του συντάκτη με τη χρήση ορισμού είναι να παρουσιάσει τα σημαντικότερα γνωρίσματα μιας έννοιας. Επιδιώκει να τονίσει τα χαρακτηριστικά της έννοιας αυτής, προκειμένου να γίνει κατανοητή από τον αναγνώστη. Με τη χρήση της διαίρεσης ο συντάκτης του κειμένου παρουσιάζει τα στοιχεία που απαρτίζουν μια έννοια. Μέσω της κατηγοριοποίησης πληροφορεί τον αναγνώστη για την έννοια/ το φαινόμενο που περιγράφει και τον βοηθά στην κατηγοριοποίηση των ιδεών που παρουσιάζει. Η χρήση του αιτίου- αποτελέσματος έχει ως στόχο να βοηθήσει τον αναγνώστη να κατανοήσει τα αποτελέσματα που μπορεί να επιφέρει μία ή πολλές αιτίες ενός φαινομένου. Παράλληλα, δείχνει την πρόθεση του συντάκτη να αποδείξει τις θέσεις του με επιχειρήματα. Μέσω της μεθόδου της αναλογίας ο συντάκτης του κειμένου διευκολύνει στην κατανόηση του θέματος, καθώς αντιπαραβάλλει μια άγνωστη στον αναγνώστη κατάσταση με μια γνωστή παρουσιάζοντας τα κοινά στοιχειά τους, τα οποία αρχικά μπορεί να μην είναι εμφανή και αντιληπτά από τον αναγνώστη. Καθώς η αναλογία αντιστοιχεί με χρήση μιας εκτεταμένης παρομοίωσης προσδίδει στην παράγραφο ζωντάνια και παραστατικότητα κεντρίζοντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη. 7

8 4. Στο κείμενο ο συγγραφέας χρησιμοποιεί παραδείγματα. Να τα εντοπίσετε, να επισημάνετε τη λειτουργία τους καθώς και το ύφος που προσδίδουν στο κείμενο. Για το πρώτο σκέλος της άσκησης ο μαθητής/ τρια διατρέχει με προσοχή το σύνολο του κειμένου, προκειμένου να εντοπίσει το επίμαχο απόσπασμα το οποίο παρουσιάζεται με παραδείγματα. Στη συνέχεια επισημαίνει τη λειτουργία τους καθώς και το ύφος που προσδίδουν. Η χρήση παραδειγμάτων από τον συντάκτη του κειμένου έχουν διευκρινιστική λειτουργία, καθώς μέσω αυτών εξηγεί τις απόψεις του για το θέμα Τα παραδείγματα καθιστούν το ύφος ζωντανό, άμεσο και παραστατικό, καθώς βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση των λεγομένων του συγγραφέα. 5. Στην χ παράγραφο του κειμένου ο συντάκτης, για να στηρίξει τον ισχυρισμό του ( ) χρησιμοποιεί μια αναλογία. Να την εντοπίσετε και να καταγράψετε τον ρόλο της ως προς το ύφος που προσδίδεται στον λόγο. Για το πρώτο σκέλος της άσκησης ο μαθητής/ τρια διατρέχει με προσοχή το σύνολο του κειμένου, προκειμένου να εντοπίσει το επίμαχο απόσπασμα το οποίο παρουσιάζεται με τη χρήση αναλογίας. Στη συνέχεια επισημαίνει σε τι εξυπηρετεί η επιλογή αυτή από τον συγγραφέα. Η χρήση της αναλογίας βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει το φαινόμενο που παρουσιάζεται στο κείμενο, καθώς αντιπαραβάλλοντας μια άγνωστη έννοια με μια γνωστή του γίνεται περισσότερο οικείο. Η αναλογία, που αποτελεί μορφή αναπτυγμένης παρομοίωσης προσελκύει το ενδιαφέρον του δέκτη, ενώ παράλληλα προσδίδεται ζωντάνια και παραστατικότητα στον λόγο. ΓΛΩΣΣΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Λειτουργία της γλώσσας (Ενδεικτικές εκφωνήσεις ) 6. Το παρακάτω απόσπασμα ( ) χαρακτηρίζεται για την αναφορική χρήση του λόγου. Ποια είναι η πρόθεση του συντάκτη με την αναφορική λειτουργία της γλώσσας; 7. Στα χ παραδείγματα ( ) η χρήση του λόγου είναι ποιητική. Ποιο είναι το επικοινωνιακό της αποτέλεσμα; 8. Να αναγνωρίσετε τη λειτουργία της γλώσσας στα παρακάτω αποσπάσματα (...) και να τη μετατρέψετε στην αντίθετή της. Ποια διαφορά παρατηρείτε ως προς το επικοινωνιακό αποτέλεσμα; Προκειμένου να απαντήσει επιτυχημένα στις παραπάνω ενδεικτικές εκφωνήσεις ο μαθητής/ -τρια αντλεί υλικό από τον παρακάτω πίνακα καταγράφοντας και τα αντίστοιχα χωρία. Λειτουργία της γλώσσας Αναφορική/ δηλωτική/ κυριολεκτική λειτουργία Ποιητική/ συνυποδηλωτική/ μεταφορική λειτουργία Πρόθεση του πομπού Με την αξιοποίηση της αναφορικής λειτουργίας της γλώσσας ο συντάκτης του κειμένου απευθύνεται στη λογική του δέκτη, καθώς αναφέρεται στον πραγματικό κόσμο. Επιδιώκει να πληροφορήσει τον αναγνώστη για το θέμα Η πληροφορικότητα του αποσπάσματος αυξάνεται, καθώς αυτό απεικονίζεται με ρεαλισμό. Με την αξιοποίηση της ποιητικής γλώσσας ο συντάκτης έχει ως στόχο να φορτίσει συναισθηματικά τον 8

9 αναγνώστη και να τον συγκινήσει σχετικά με Ο λόγος είναι υποκειμενικός. Ενεργητική και παθητική σύνταξη 9. Ο συγγραφέας του κειμένου στο χ χωρίο ( ) χρησιμοποιεί την ενεργητική σύνταξη. Ποια πιστεύετε ότι είναι η πρόθεσή του; Να μετασχηματίσετε το χωρίο στην αντίθετη σύνταξη και να επισημάνετε την αλλαγή ως προς το ύφος. 10. Ο συντάκτης του κειμένου στο χ χωρίο ( ) επιλέγει την παθητική σύνταξη. Ποιος είναι ο επικοινωνιακός σκοπός του; Προκειμένου να απαντήσει επιτυχημένα στις παραπάνω ενδεικτικές εκφωνήσεις ο μαθητής/ -τρια αντλεί υλικό από τον παρακάτω πίνακα καταγράφοντας και τα αντίστοιχα χωρία. Είδος σύνταξης Ενεργητική σύνταξη Παθητική σύνταξη Πρόθεση του πομπού Με τη χρήση της ενεργητικής σύνταξης ο συντάκτης του κειμένου δίνει έμφαση στο υποκείμενο που ενεργεί. Πρόθεση του είναι να καταστήσει το ύφος του περισσότερο οικείο και παραστατικό στον δέκτη. Ο λόγος καθίσταται εύληπτος στον αναγνώστη. Με την αξιοποίηση της παθητικής σύνταξης προσδίδεται έμφαση στο αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου. Το ύφος γίνεται απρόσωπο και σοβαρό. Ο λόγος καθίσταται πιο σύνθετος. Ρηματικά πρόσωπα 11. Ο συντάκτης του κειμένου στη χ παράγραφο ( ) χρησιμοποιεί το α ενικό ρηματικό πρόσωπο. Για ποιον λόγο καταφεύγει σε αυτήν την επιλογή; Τι επιτυγχάνεται ως προς το ύφος του κειμένου; 12. Στο χ απόσπασμα του κειμένου ( ) ο συντάκτης χρησιμοποιεί, κατά κύριο λόγο, το β ενικό πρόσωπο. Να μετασχηματίσεις το χωρίο χρησιμοποιώντας το γ ενικό. Ποια διαφορά παρατηρείς ως προς το ύφος; Προκειμένου να απαντήσει επιτυχημένα στις παραπάνω ενδεικτικές εκφωνήσεις ο μαθητής/ -τρια αντλεί υλικό από τον παρακάτω πίνακα καταγράφοντας και τα αντίστοιχα χωρία. Ρηματικά πρόσωπα α ενικό β ενικό Λειτουργία Η αξιοποίηση του α ενικού προσώπου καθιστά τον λόγο άμεσο, ζωντανό και παραστατικό. Ο συγγραφέας εκφράζει προσωπικές απόψεις και κρίσεις και κάποιες φορές ο τόνος γίνεται εξομολογητικός, καθώς εκθέτει προσωπικά βιώματα. Μέσω αυτών ενδέχεται να προκαλέσει συγκινησιακή φόρτιση στον αναγνώστη. Η χρήση του β ενικού προσώπου δημιουργεί ένα κλίμα επικοινωνίας μεταξύ πομπού (συγγραφέα) και δέκτη (αναγνώστη). Προσδίδεται ζωντάνια και παραστατικότητα στον λόγο. Ο συγγραφέας απευθύνεται στον αναγνώστη 9

10 γ ενικό α πληθυντικό β πληθυντικό γ πληθυντικό καθιστώντας τον μέτοχο στο ζήτημα που εκθέτει. Κάποιες φορές ο τόνος γίνεται διδακτικός και παραινετικός. Με την αξιοποίηση του γ ενικού προσώπου ο συγγραφέας παρουσιάζει το θέμα του με αντικειμενικότητα και ουδετερότητα. Το θέμα που εκθέτει το αντιμετωπίζει αποστασιοποιημένα και αμερόληπτα. Με αυτόν τον τρόπο προσδίδεται κύρος στον λόγο και καθολική ισχύς στα λεγόμενά του. Με τη χρήση α πληθυντικού προσώπου δημιουργείται ένα κλίμα επικοινωνίας μεταξύ του συγγραφέα και του αναγνώστη. Προσδίδεται αμεσότητα, ζωντάνια και παραστατικότητα στον λόγο. Το θέμα που θίγεται αποκτά καθολικότητα, καθώς τίθεται ως ένα ζήτημα που μας αφορά όλους. Με τη χρήση του β πληθυντικού προσώπου ο συγγραφέας επιδιώκει να δημιουργήσει ένα κλίμα επικοινωνίας με τον αναγνώστη. Απευθύνεται στον αναγνώστη επιδιώκοντας τον προβληματισμό του για το θέμα/ φαινόμενο που εξετάζει. Παράλληλα, το ύφος γίνεται ζωντανό και παραστατικό. Το γ πληθυντικό πρόσωπο χρησιμοποιείται, προκειμένου ο συγγραφέας να εκθέσει το θέμα του αμερόληπτα και αντικειμενικά. Παρουσιάζει τεκμηριωμένα τα επιχειρήματά του. Ο λόγος αποκτά κύρος και το ύφος καθίσταται απρόσωπο και ουδέτερο. Μακροπερίοδος- βραχυπερίοδος λόγος 13. Στο χ χωρίο του κειμένου ( ) ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μακροπερίοδο λόγο. Ποια πιστεύετε ότι είναι η πρόθεσή του; Η επιλογή του συγγραφέα να χρησιμοποιήσει μακροπερίοδο λόγο στο κείμενό του τον βοηθά να αποδώσει με συντομία το σύνολο της συλλογιστικής του πορείας. Η επιχειρηματολογία του είναι πειστική, καθώς παρουσιάζεται η πολυδιάστατη και πολυσύνδετη συσχέτιση των παρουσιαζόμενων εννοιών. Υφολογικά, ο λόγος αποκτά κύρος καθώς ο μακροπερίοδος λόγος αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό του σύνθετου ύφους. Παράλληλα, ο λόγος αποκτά ένταση και ρυθμό γεγονός που επιδρά θετικά στην δυναμική του. 14. Ποιο είναι το επικοινωνιακό αποτέλεσμα της χρήσης βραχυπερίοδου λόγου στο χ χωρίο ( ) του κειμένου; Η μικρή έκταση των περιόδων δίνει την δυνατότητα στον συγγραφέα να παρουσιάσει με άνεση και ευκρίνεια τις απόψεις του διευκολύνοντας με αυτόν τον τρόπο την κατανόηση του περιεχομένου εκ μέρους του αναγνώστη. Ο λόγος αποκτά ταχύτητα και αμεσότητα καθώς η επικοινωνία πραγματοποιείται με μηνύματα που διακρίνονται για την απλότητα αλλά και την πυκνότητα περιεχομένου. Το ύφος καθίσταται κοφτό και λιτό, ενώ τονίζεται η καθαρότητα και η αμεσότητα του λόγου. 15. Να εντοπίσεις στο χ απόσπασμα ( ) δύο περιπτώσεις μακροπερίοδου λόγου. Αφού τις καταγράψεις, να εξηγήσεις την επιλογή αυτή από τον συντάκτη του κειμένου. 10

11 Για το πρώτο σκέλος της άσκησης διατρέχουμε με προσοχή το σύνολο του κειμένου, προκειμένου να εντοπίσουμε το επίμαχο απόσπασμα. Για την αιτιολόγηση της επιλογής του συντάκτη επικαλούμαστε τη σχετική θεωρία, όπως αυτή παρουσιάστηκε στην ερώτηση Να εξαρτήσετε το απόσπασμα χ ( ) του κειμένου από τη φράση συνθέτοντας μακροπερίοδο λόγο. Ποιες αλλαγές παρατηρείτε ως προς το ύφος; Προκειμένου να απαντήσει επιτυχημένα στις παραπάνω ενδεικτικές εκφωνήσεις ο μαθητής/ -τρια αντλεί υλικό από τον παρακάτω πίνακα καταγράφοντας και τα αντίστοιχα χωρία. Είδος λόγου Μακροπερίοδος λόγος (υποτακτική σύνδεση προτάσεων, διαδοχική υπόταξη) Βραχυπερίοδος λόγος (σύντομες προτάσειςπαρατακτική σύνδεση) Πρόθεση του συντάκτη Ο μακροπερίοδος λόγος καταδεικνύει το υψηλό επίπεδο γλώσσας του πομπού. Ο μακροπερίοδος λόγος αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό του σύνθετου και επίσημου ύφους. Η χρήση βραχυπερίοδου λόγου προσδίδει αμεσότητα, οικειότητα και ζωντάνια. Ο λόγος αποκτά ταχύτητα. Το ύφος καθίσταται κοφτό και λιτό και το μήνυμα αποδίδεται με ευκρίνεια στον αναγνώστη. Σύνδεση προτάσεων 17. Στο χ χωρίο του κειμένου ( ) επιλέγεται η παρατακτική σύνδεση. Να μετατρέψετε την παρατακτική σύνδεση σε υποτακτική κάνοντας τις απαραίτητες αλλαγές και επισημαίνοντας το επικοινωνιακό αποτέλεσμα σε κάθε περίπτωση. Εντοπίζουμε τις προτάσεις οι οποίες μπορούν να εξαρτηθούν υποτακτικά από τις υπόλοιπες και με τη χρήση των κατάλληλων υποτακτικών συνδέσμων αναπροσαρμόζουμε την σύνταξη, σύμφωνα με τα ζητούμενα. Η παρατακτική σύνδεση προσδίδει στον λόγο αμεσότητα, καθιστώντας το μήνυμα σαφές και εύληπτο. Η υποτακτική σύνδεση, από την άλλη, καθιστά το ύφος επίσημο καθώς χρησιμοποιείται στην απόδοση πιο σύνθετων νοημάτων, ενώ ταυτόχρονα αποκαλύπτει τις αιτιακές ή χρονικές σχέσεις ανάμεσα στις προτάσεις. Με αυτόν τον τρόπο ο συντάκτης κατορθώνει να αποκαλύψει με συντομία τις υφιστάμενες συσχετίσεις στις παρουσιαζόμενες έννοιες. 18. Στην χ παράγραφο του κειμένου να εντοπίσετε το ασύνδετο σχήμα. Ποιος είναι ο σκοπός της χρήσης του από τον συντάκτη του κειμένου; Για το πρώτο σκέλος της άσκησης διατρέχουμε με προσοχή το υποδεικνυόμενο τμήμα του κειμένου, προκειμένου να εντοπίσουμε το επίμαχο απόσπασμα. Το ασύνδετο σχήμα προσδίδει ζωντάνια στον λόγο, καθώς ο συγγραφέας αποδίδει άμεσα και λιτά τις ιδέες του, καθιστώντας το κείμενό του παραστατικό. Ταυτόχρονα, αυξάνει την πληροφορικότητα του αποσπάσματος καθώς επιτρέπει την παρουσίαση διαφορετικών πληροφοριών από ετερόκλητα πεδία με συντομία. 19. Στο κείμενο κυριαρχεί η υποτακτική σύνδεση. Αφού εντοπίσεις χ χωρία στα οποία η σύνδεση των προτάσεων είναι υποτακτική, να επισημάνεις τι επιδιώκει με αυτήν την επιλογή ο συγγραφέας. 11

12 Για το πρώτο σκέλος της άσκησης διατρέχουμε με προσοχή το σύνολο του κειμένου προκειμένου να εντοπίσουμε το επίμαχο απόσπασμα. Για την αιτιολόγηση της επιλογής του συντάκτη επικαλούμαστε τη θεωρία του παρακάτω πίνακα. Είδος σύνδεσης Παρατακτική σύνδεση Υποτακτική σύνδεση Ασύνδετο σχήμα Σκοπός του συντάκτη Με την παρατακτική σύνδεση ο συντάκτης του κειμένου επιδιώκει να δώσει έμφαση στο πλήθος των πληροφοριών, ενώ παράλληλα ο λόγος καθίσταται εύληπτος από τον αναγνώστη. Με τη χρήση υποτακτικής σύνδεσης ο λόγος γίνεται πιο σύνθετος και το ύφος πιο επίσημο. Ο συντάκτης επιδιώκει να πείσει τον αναγνώστη μέσω της αναλυτικής παράθεσης πληροφοριών. Το ασύνδετο σχήμα προσδίδει έμφαση, ζωντάνια και παραστατικότητα στον λόγο. Ο λόγος γίνεται γοργός, ασθματικός και επιδιώκεται η συγκινησιακή φόρτιση του αναγνώστη. Ταυτόχρονα ενισχύεται η πληροφοριακή δύναμη του μηνύματος. Ευθύς και πλάγιος λόγος 20. Ποιο είναι το επικοινωνιακό αποτέλεσμα που δημιουργείται, κατά τη γνώμη σου, με τη χρήση ευθέος λόγου στο χ χωρίου του κειμένου ( ); Η χρήση ευθέος λόγου αυξάνει την αξιοπιστία των παρεχόμενων πληροφορίων καθώς μεταδίδονται άμεσα από την πηγή τους χωρίς την παρέμβαση τρίτων προσώπων τα οποία ενδέχεται να τις παραποιήσουν ή να τις παρερμηνεύσουν. Ο λόγος αποκτά αμεσότητα και ζωντάνια ενώ η χρήση πρώτου προσώπου δημιουργεί αίσθηση οικειότητας με τον πομπό και αυξάνεται η συγκινησιακή φόρτιση του δέκτη, αφού παρακολουθεί και βιώνει προσωπικά βιώματα του πομπού. 21. Να μετασχηματίσετε το χ χωρίο από ευθύ λόγο σε πλάγιο. Ποια αλλαγή παρατηρείτε ως προς το ύφος/ επικοινωνιακό αποτέλεσμα; Προκειμένου να απαντήσει επιτυχημένα στις παραπάνω ενδεικτικές εκφωνήσεις ο μαθητής/ -τρια αντλεί υλικό από τον παρακάτω πίνακα καταγράφοντας και τα αντίστοιχα χωρία. Είδος λόγου Ευθύς λόγος Πλάγιος λόγος Επικοινωνιακό αποτέλεσμα Ο ευθύς λόγος δημιουργεί οικειότητα μεταξύ πομπού και δέκτη. Ο λόγος γίνεται άμεσος, ενώ παράλληλα προσδίδεται ζωντάνια και παραστατικότητα στο κείμενο. Με τον ευθύ λόγο ο συντάκτης προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη καθώς τα λόγια μεταφέρονται άμεσα. Η αυτούσια μεταφορά καθιστά τον λόγο αξιόπιστο. Με τη χρήση του πλαγίου λόγου σκοπός του συντάκτη είναι να προσδώσει σοβαρότητα στον λόγο. 12

13 Η χρήση ερωτήσεων στον λόγο 22. Ο συντάκτης του κειμένου χρησιμοποιεί μια σειρά από ερωτήσεις στη χ παράγραφο του κειμένου ( ). Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο σκοπός της χρήσης τους; Με τη βοήθεια των ερωτήσεων ο συντάκτης του κειμένου καθιστά τον λόγο του άμεσο και ζωντανό. Δημιουργεί μια τεχνητή γέφυρα επικοινωνίας με τον δέκτη τον οποίο επιδιώκει να ενεργοποιήσει και να τον καταστήσει κοινωνό των απόψεών του. Οι ερωτήσεις, ειδικά οι ρητορικές, δεν αποσκοπούν στην ανακάλυψη μιας απάντησης, αλλά συμβάλουν στην έμμεση διατύπωση των ισχυρισμών του συντάκτη τους. 23. Ποιος είναι ο σκοπός της χρήσης πολλαπλών ερωτήσεων στο κείμενο/ στο χ απόσπασμα; Η χρήση ερωτήσεων προσδίδει ζωντάνια, αμεσότητα και παραστατικότητα στον λόγο. Ο συντάκτης επιδιώκει να δημιουργήσει μια «γέφυρα» επικοινωνίας με τον αναγνώστη και να προσελκύσει το ενδιαφέρον του. Ανάλογα με το θέμα που θίγεται οι ερωτήσεις μπορεί να προκαλέσουν τον προβληματισμό του αναγνώστη ή να τον ευαισθητοποιήσουν για το θέμα που τίθεται. 24. Τι πετυχαίνει ο συντάκτης του κειμένου με τη χρήση ερωτήματος στη χ παράγραφο του κειμένου ως προς την οργάνωση του κειμένου και ως προς την αντίδραση του αναγνώστη. (Πρόγραμμα Σπουδών). Ο μαθητής/-τρια εντοπίζει το σημείο στο οποίο βρίσκεται η ερώτηση, για να μπορέσει να προσδιορίσει τον ρόλο της ως προς την οργάνωση του κειμένου. Ερωτήσεις που βρίσκονται στην αρχή του κειμένου αποτελούν έναν τρόπο εισαγωγής στο θέμα που επιδιώκει να αναλύσει ο συγγραφέας. Προϊδεάζουν τον αναγνώστη και βοηθούν τον συντάκτη να μεταβεί ομαλά στο κύριο μέρος. Ερωτήσεις που εντοπίζονται στις παραγράφους του κυρίου μέρους του κειμένου ενδέχεται να συντελούν στη συνοχή και τη συνεκτικότητα του κειμένου. Ερωτήσεις με τις οποίες ο συντάκτης επιλέγει να ολοκληρώσει το κείμενό του και βρίσκονται στον επίλογο του κειμένου λειτουργούν ως ένας έμμεσος τρόπος διατύπωσης του συμπεράσματος του συντάκτη. Στη συνέχεια, αφού προσδιοριστεί ο ρόλος της ως προς την οργάνωση του κειμένου, επισημαίνεται η λειτουργία της ως προς την αντίδραση του αναγνώστη. Η ερώτηση στο κείμενο μπορεί να χρησιμοποιηθεί, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη για ένα θέμα, να προκαλέσει τον προβληματισμό του, να προσελκύσει το ενδιαφέρον του, να κινητοποιήσει τη σκέψη του. Πολλές φορές δημιουργείται αίσθηση διαλόγου ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη. Ρηματικά- ονοματικά σύνολα 25. Στο απόσπασμα που ακολουθεί να εντοπίσεις ένα ρηματικό σύνολο και να επισημάνεις τον επικοινωνιακό σκοπό του. Για το πρώτο σκέλος της άσκησης διατρέχουμε με προσοχή το υποδεικνυόμενο τμήμα του κειμένου, προκειμένου να εντοπίσουμε το επίμαχο απόσπασμα. Η χρήση ρηματικού συνόλου επιτρέπει στον συντάκτη να μεταφέρει το μήνυμά του άμεσα και με σαφήνεια. Η επικοινωνία καθίσταται γρήγορη και αποτελεσματική ανταποκρινόμενη στις ανάγκες κυρίως της προφορικής ανταλλαγής απόψεων. 13

14 26. Στη χ παράγραφο του κειμένου να καταγράψεις ένα ονοματικό σύνολο και στη συνέχεια να εξηγήσεις την πρόθεση του συντάκτη με αυτήν την επιλογή. Προκειμένου να απαντήσει επιστυχημένα στις παραπάνω ενδεικτικές εκφωνήσεις ο μαθητής/ -τρια αντλεί υλικό από τον παρακάτω πίνακα καταγράφοντας και τα αντίστοιχα χωρία. 27. Ονοματικό σύνολο Ρηματικό σύνολο Τι είναι; Το ουσιαστικό με τα συμπληρώματά του. Το ρήμα με τα συμπληρώματά του. Σκοπός της χρήσης του Το ονοματικό σύνολο χρησιμοποιείται για να διατυπωθεί με σύντομο και περιεκτικό τρόπο ένα μήνυμα. Το μήνυμα εκφράζει συνήθως μια καθολική θέση. Η χρήση του αποτελεί δείγμα υψηλού επιπέδου λόγου του πομπού. Χρησιμοποιείται σε επίσημες περιστάσεις, καθώς μπορεί να αποτυπώνει περίτεχνα νοήματα. Το ρηματικό σύνολο αποτυπώνει ένα συγκεκριμένο γεγονός. Προσδίδει στον λόγο παραστατικότητα. Το μήνυμα μεταφέρεται άμεσα και με σαφήνεια στον δέκτη. Το ύφος καθίσταται οικείο ανταποκρινόμενο στις ανάγκες της προφορικής ανταλλαγής απόψεων. Σχήματα λόγου 28. Ο συντάκτης του κειμένου στη χ παράγραφο ( ) χρησιμοποιεί μια σειρά από επαναλήψεις/ επαναλαμβάνει τη φράση. Ποιο είναι το επικοινωνιακό αποτέλεσμα της επανάληψης αυτής; Με την επανάληψη συγκεκριμένων φράσεων ή αποσπασμάτων του κειμένου ο συγγραφέας προσδίδει έμφαση στο επίμαχο σημείο της επιχειρηματολογίας του, προκαλώντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Με αυτόν τον τρόπο η προσοχή του αναγνώστη επικεντρώνεται στην επαναλαμβανόμενη φράση παρέχοντάς του τον αναγκαίο χρόνο για να εμβαθύνει στο σημασιολογικό ή συναισθηματικό περιεχόμενό της. 29. Ο συντάκτης του κειμένου στη χ παράγραφο χρησιμοποιεί μια μεταφορά. Τι επιδιώκει με τη χρήση της; Με τη χρήση της μεταφοράς ο συντάκτης προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη προσδίδοντας παραστατικότητα στον λόγο και κινητοποιώντας τη φαντασία του. παράλληλα, το ύφος γίνεται πιο ζωντανό. 30. Να δικαιολογήσετε την επανάληψη της λέξης στο τέλος του κειμένου σε σχέση με το θέμα του κειμένου και την πρόθεση του συντάκτη. Οι επαναλήψεις λέξεων/ φράσεων σε ένα κείμενο δηλώνουν την πρόθεση του πομπού να δώσει έμφαση στο στοιχείο που επαναλαμβάνει. Τονίζει, παράλληλα, τη σπουδαιότητα μιας κατάστασης. 31. Ο συντάκτης στη χ παράγραφο του κειμένου χρησιμοποιεί μια εκτεταμένη παρομοίωση. Ποια είναι η πρόθεσή του; / τι επιδιώκει με τη χρήση της; 14

15 Η χρήση της παρομοίωσης βοηθά στην κατανόηση του θέματος από τον αναγνώστη, καθώς αντιπαραβάλλεται μια άγνωστη κατάσταση με μια γνωστή παρουσιάζοντας ένα κοινό στοιχείο ανάμεσά τους. Παράλληλα, προσδίδεται ζωντάνια και παραστατικότητα στο κείμενο, καθώς αυτό εμπλουτίζεται από την εκφραστική δύναμη της παρομοίωσης. Τέλος, το ύφος καθίσταται πιο οικείο στον αναγνώστη. 32. Ο συντάκτης στη χ παράγραφο του κειμένου χρησιμοποιεί προσωποποίηση. Ποια είναι η πρόθεσή του; / τι επιδιώκει με τη χρήση της; Η χρήση της προσωποποίησης προσφέρει ζωντάνια και παραστατικότητα στον λόγο. Αποδίδοντας ανθρώπινες ιδιότητες σε αφηρημένες έννοιες η γραφή καθίσταται ιδιαίτερα και έντονα δραστική. (λεξικό λογοτεχνικών όρων, σελ.154) 33. Ο συντάκτης στη χ παράγραφο του κειμένου χρησιμοποιεί μια υπερβολή. Ποια είναι η πρόθεσή του; / τι επιδιώκει με τη χρήση της; Με τη χρήση της υπερβολής ο συντάκτης του κειμένου αποδίδει με έντονο τρόπο μια κατάσταση, προκειμένου να προσδώσει έμφαση, ζωηρότητα και ζωντάνια στον λόγο προκαλώντας ισχυρές εντυπώσεις. Η χρήση των εγκλίσεων 34. Ο συντάκτης του κειμένου στη χ παράγραφο ( ) χρησιμοποιεί την Οριστική έγκλιση. Τι επιδιώκει με τη χρήση της; Η Οριστική έγκλιση χρησιμοποιείται για τη δήλωση πληθώρας μηνυμάτων: Το πραγματικό, π.χ. «κάνει ζέστη σήμερα». Το βέβαιο, π.χ. «έφυγε ακριβώς στις δέκα το πρωί». Το πιθανό, π.χ. «θα πέρασε από το σπίτι σου αλλά δε θα σε βρήκε». Το δυνατό, π.χ. «αυτή η ζέστη δεν αντέχεται». Ανεκπλήρωτη ευχή, π.χ. «μακάρι να μην τον άκουγα». Ό,τι και η προστακτική, π.χ. «αν τύχει και αργήσω, με περιμένεις λίγο;», Παράκληση, π.χ. «πού είσαι, Γιάννη, να πήγαινες μέχρι το περίπτερο». Για τον λόγο αυτό, απαιτείται ενδελεχής μελέτη του εξεταζόμενου χωρίου για τον εντοπισμό της ακριβούς σημασίας της. 35. Ο συγγραφέας ολοκληρώνει το κείμενό του με μια προτροπή. Ποια είναι η πρόθεσή του; Σκοπός του συντάκτη με τη χρήση της προτροπής είναι να προβληματιστεί τον αναγνώστη για το χ... θέμα που θίγει στο κείμενό του και να τον παρακινήσει να καταλήξει σε συγκεκριμένες αποφάσεις ή να προβεί σε ορισμένες ενέργειες. ΕΓΚΛΙΣΗ Οριστική Υποτακτική Προστακτική ΠΡΟΘΕΣΗ ΠΟΜΠΟΥ Η χρήση της Οριστικής έγκλισης δηλώνει κάτι το αναμφισβήτητο και πραγματικό. Ο συντάκτης με τη χρήση της προσδίδει αντικειμενικότητα και κύρος στα λεγόμενά του. Η Υποτακτική έγκλιση δηλώνει κάτι το πιθανό, το ενδεχόμενο. Συνήθως χρησιμοποιείται από τον πομπό, προκειμένου να προτρέψει ή να διδάξει. Η χρήση της Προστακτικής εκφράζει απαγόρευση, ευχή ή προτροπή. 15

16 Οι χρόνοι του ρήματος 36. Ο συντάκτης του κειμένου στη χ παράγραφο χρησιμοποιεί χρόνο Ενεστώτα. Για ποιον λόγο καταφεύγει σε αυτήν την επιλογή; Ο Ενεστώτας χρησιμοποιείται για να δηλώσει πως κάτι συμβαίνει στο παρόν. Ανάλογα με το απόσπασμα, μπορεί να χρησιμοποιείται για να δηλώσει την επικαιρικότητα του παρουσιαζόμενου γεγονότος ή την διαχρονικότητά του. Ο ιστορικός Ενεστώτας, όταν χρησιμοποιείται χαρίζει στην αφήγηση ζωντάνια, παραστατικότητα και ενίοτε δραματικό τόνο. Ο αναγνώστης δημιουργεί την εντύπωση ότι τα γεγονότα εκτυλίσσονται μπροστά του. 37. Σε ορισμένες περιόδους λόγου ( ) ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τον Αόριστο. Ποια η πρόθεσή του; Ο Αόριστος χρησιμοποιείται για να δηλώσει κάτι που έγινε στο παρελθόν με τρόπο συνοπτικό. Αν ο Αόριστος είναι γνωμικός πρόθεση του πομπού είναι να εκφράσει μια γενική αλήθεια. Σημεία στίξης 38. Στις παρακάτω προτάσεις του κειμένου ( ) να σχολιάσετε τη χρήση των σημείων στίξης ως προς τον σκοπό που εξυπηρετούν. Προκειμένου να απαντήσει επιτυχημένα στις παραπάνω ενδεικτικές εκφωνήσεις ο μαθητής/ -τρια αντλεί υλικό από τον παρακάτω πίνακα καταγράφοντας και τα αντίστοιχα χωρία. ΣΗΜΕΙΟ ΣΤΙΞΗΣ Θαυμαστικό Παρένθεση Εισαγωγικά Διπλή παύλα ΠΡΟΘΕΣΗ ΠΟΜΠΟΥ Έκπληξη Θαυμασμό Επιδοκιμασία Φόβο Λύπη Ειρωνεία Στην παρένθεση περιέχονται πληροφορίες οι οποίες επεξηγούν και συμπληρώνουν τα λεγόμενα του συντάκτη. Μπορούν, ωστόσο, να παραλειφθούν, χωρίς να αλλοιώνεται το αρχικό μήνυμα. Χρησιμοποιούνται για ποικίλους λόγους από τον συντάκτη. Ειδικότερα: Μπορούν να προσδώσουν ειρωνικό περιεχόμενο. Μεταφέρουν αυτούσια τα λόγια κάποιου προσώπου. Χρησιμοποιούνται για ειδικές ορολογίες. Προσδίδουν έμφαση. Χρησιμοποιούνται για να δηλωθεί η μεταφορική λειτουργία της γλώσσα. Εντός της διπλής παύλας τοποθετούνται πληροφορίες που επεξηγούν και διασαφηνίζουν τα λεγόμενα του συντάκτη και θεωρούνται απαραίτητες για τη νοηματική πληρότητα του κειμένου. 16

17 Τροπικότητα 39. Στο χ απόσπασμα του κειμένου η συντάκτρια πιθανολογεί για το θέμα Για ποιον λόγο, κατά τη γνώμη σας, έκανε αυτήν την επιλογή; Ο μαθητής καλείται να βρει εκφράσεις που δηλώνουν πιθανότητα, δηλαδή να σχολιάσει συνδυαστικά με το περιεχόμενο του κειμένου τον πιθανολογικό χαρακτήρα του θέματος. Οι λόγοι που επιλέγει να πιθανολογήσει μπορεί να σχετίζονται με την επιλογή του να τηρήσει μετριοπαθή στάση απέναντι στο θέμα ή αποτελεί έμμεση παραδοχή του για την απουσία βεβαιότητάς του σχετικά με το εξεταζόμενο θέμα. Τέλος, μπορεί να επιδιώκει να προβληματίσει τον αναγνώστη. Την ακριβή απάντηση θα την δώσει η ενδελεχής μελέτη του κειμένου. 40. Ο ομιλητής δείχνει πολύ βέβαιος για τις απόψεις του. Με ποιες γλωσσικές επιλογές φαίνεται αυτό; Οι ομιλητές μπορούν να εκφράζονται με ποικιλία στις προσωπικές τους τοποθετήσεις. Μπορούν να παρουσιάσουν αυτό που θέλουν αποστασιοποιημένα και ουδέτερα ή εκφράζοντας την προσωπική τους θέση. Ο σχολιασμός του μηνύματος με την έκφραση της υποκειμενικής θέσης του ομιλητή ονομάζεται τροπικότητα. (Γραμματική της Νέας Ελληνικής, σελ.466) Η επιστημική τροπικότητα καλύπτει μια κλίμακα διαβαθμίσεων βεβαιότητας του πομπού για όσα αναφέρει. Αναλυτικότερα: Διαβαθμίσεις βεβαιότητας Δυνατότητα Πιθανότητα Βεβαιότητα Γλωσσικές επιλογές Εκφράσεις: μπορεί να, ίσως να, άραγε να, λες να Εγκλίσεις: Υποτακτική Εκφράσεις: φαίνεται να, μάλλον, πρέπει να Εκφράσεις: σίγουρα, βέβαια, ασφαλώς, βέβαιο Έγκλιση: Οριστική Η δεοντική τροπικότητα αναφέρεται σε ενέργειες ή καταστάσεις που ο ομιλητής παρουσιάζει ως αναγκαίο να πραγματοποιηθούν. Ειδικότερα: Επιθυμία Ευχή Πρόθεση Ανάγκη/ υποχρέωση Γλωσσικές επιλογές Εκφράσεις: θέλει να, θα ήθελε να, επιθυμεί να κ.ά. Εκφράσεις: μακάρι να, πως θα ήθελε να, εύχεται να κ.λπ. Εκφράσεις: σκοπεύει να, προτίθεται να, στοχεύει να + υποτακτική. Εκφράσεις: πρέπει να, είναι ανάγκη να, είναι απαραίτητο να, είναι υποχρεωμένος να κ.ά. Ο ΤΙΤΛΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ 41. Να σχολιάσετε τα χαρακτηριστικά του τίτλου του χ κειμένου καθώς και το επικοινωνιακό του αποτέλεσμα. Για την ολοκληρωμένη απάντηση της παραπάνω ερώτησης προσεγγίζουμε μια σειρά από στοιχεία: Μήκος του τίτλου Παρουσία σημείων στίξης και την επίδρασή τους στο νοηματικό περιεχόμενο του τίτλου Χρήση συναισθηματικά φορτισμένων όρων 17

18 Χρήση επιστημονικών όρων Χρήση συνθηματικής γλώσσας Χρήση σολοικισμών -βαρβαρισμών Παρουσία νεολογισμών Επιλογή ονοματικής ή ρηματικής φράσης Η παρουσία ή ο επιτυχημένος συνδυασμός τριών ή παραπάνω στοιχείων από τα προαναφερθέντα έχει θετικό αντίκτυπο στην επικοινωνιακή διάσταση του τίτλου. 42. Να εξετάσετε τον τίτλο του κειμένου Χ ως προς την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητά του και στη συνέχεια, να συντάξετε έναν δικό σας τίτλο. Στοιχεία που μπορεί ο μαθητής/-τρια να σχολιάσει ως προς τα χαρακτηριστικά του τίτλου είναι αν είναι ελλειπτικός (απουσιάζουν άρθρα κ.λπ.), αν χρησιμοποιεί μεταφορική ή κυριολεκτική γλώσσα, αν εμπεριέχει κάποιο σχήμα λόγου, αν είναι ειρωνικός/ χιουμοριστικός, αν αποδίδει το σχόλιο του συντάκτη με κάποιο συγκεκριμένο σημείο στίξης ή με κάποια συγκεκριμένη συντακτική επιλογή. Ένας τίτλος είναι αποτελεσματικός επικοινωνιακά, όταν είναι περιεκτικός και παρουσιάζει με εύστοχο τρόπο το περιεχόμενο του κειμένου (πληροφοριακός). Παράλληλα, επιτυγχάνεται η επικοινωνία με τον αναγνώστη, όταν ο συντάκτης μέσω του τίτλου διεγείρει το ενδιαφέρον του και τον προϊδεάζει για αυτό που θα ακολουθήσει. ΕΙΚΟΝΕΣ 43. Να εντοπίσετε στο κείμενο ένα παράδειγμα εικονοπλαστικού λόγου και να εξηγήσετε την πρόθεση του συντάκτη με αυτήν την επιλογή. Για το πρώτο σκέλος της άσκησης διατρέχουμε με προσοχή το σύνολο του κειμένου, προκειμένου να εντοπίσουμε το επίμαχο απόσπασμα. Η παρουσία της εικόνας αποσκοπεί στην ενεργοποίηση της φαντασίας του αναγνώστη, προκειμένου να τον βοηθήσει να αντιληφθεί με μεγαλύτερη επιτυχία την προβαλλόμενη ιδέα του συγγραφέα. Ενίοτε ο εικονοπλαστικός λόγος συντελεί και στην εμβάθυνση σε συγκεκριμένες πτυχές του εξεταζόμενου θέματος λόγω της ιδιότητας της εικόνας να αποτυπώνει με επιτυχία λεπτές σημασιολογικές αποχρώσεις. 44. Ο συντάκτης του κειμένου στη χ παράγραφο ( ) χρησιμοποιεί μια εικόνα. Να την εντοπίσετε και να επισημάνετε τον ρόλο της ως προς την αντίδραση του αναγνώστη. Για το πρώτο σκέλος της άσκησης διατρέχουμε με προσοχή το σύνολο του κειμένου προκειμένου να εντοπίσουμε το επίμαχο απόσπασμα. Η παρουσία της εικόνας αποσκοπεί στην ενεργοποίηση της φαντασίας του αναγνώστη προκειμένου να τον βοηθήσει να αντιληφθεί με μεγαλύτερη επιτυχία την προβαλλόμενη ιδέα του συγγραφέα. Ενίοτε ο εικονοπλαστικός λόγος συντελεί και στην εμβάθυνση σε συγκεκριμένες πτυχές του εξεταζόμενου θέματος λόγω της ιδιότητας της εικόνας να αποτυπώνει με επιτυχία λεπτές σημασιολογικές αποχρώσεις. Η χρήση των εικόνων (οπτικών, ηχητικών κ.ά.) στο κείμενο έχει ως σκοπό να φορτίσει συναισθηματικά τον αναγνώστη, να ενεργοποιήσει τη φαντασία του, ώστε να κατανοήσει καλύτερα το θέμα που θίγεται. Παράλληλα, προσδίδεται ζωντάνια στο κείμενο και κινητοποιείται το ενδιαφέρον του αναγνώστη. 45. Το θέμα χ του κειμένου περιγράφεται με εικόνες. Να τις εντοπίσετε και να καταγράψετε την αντίληψη που δημιουργούν στον αναγνώστη σε σχέση με το θέμα αυτό. 18

19 Για το πρώτο σκέλος της άσκησης διατρέχουμε με προσοχή το σύνολο του κειμένου προκειμένου να εντοπίσουμε τα επίμαχα αποσπάσματα. Η απάντηση του δεύτερου σκέλους εξαρτάται από τις επιμέρους εικόνες που συναντάμε στο κείμενο και την ιδιαίτερη σχέση τους με το θέμα του κειμένου. Σε γενικές γραμμές η ύπαρξη εικόνων στο λόγο λειτουργεί: Α) επικουρικά, ενισχύει τη σύνδεση του δέκτη με το θέμα του κειμένου Β) αποτρεπτικά, προκαλούν αποστροφή στον δέκτη για το θέμα του κειμένου (π.χ. ρατσισμός). Ανάλογα με την ένταση των προβαλλόμενων εικόνων επιτυγχάνονται περισσότερο ή λιγότερο οι παραπάνω στόχοι. ΥΦΟΣ 46. Για ποιον λόγο ο συγγραφέας καταφεύγει στη χρήση χ ύφους στο χ.χωρίο του κειμένου; Το ύφος είναι ο ιδιαίτερος τρόπος που επιλέγει ο συγγραφέας για να εκφράσει τους προβληματισμούς και τα συναισθήματά του. Ανάλογα με το ύφος που επιλέγει φαίνεται και η πρόθεσή του. Απλό και λιτό ύφος: χρησιμοποιείται από τον συντάκτη του κειμένου, προκειμένου να διατυπώσει με ξεκάθαρο και σαφή τρόπο τις σκέψεις του. Έτσι, ο λόγος του γίνεται εύληπτος από τον αναγνώστη. Παραστατικό ύφος: χρησιμοποιείται από τον συγγραφέα, προκειμένου να προσδώσει ζωντάνια στο κείμενό του και να διεγείρει τη φαντασία του αναγνώστη. Απρόσωπο και ουδέτερο ύφος: χρησιμοποιείται, προκειμένου να πείσει για την ορθότητα των απόψεων του. Με την επιλογή του συγκεκριμένου ύφους ο λόγος αποκτά αντικειμενικότητα. Ειρωνικό/ χιουμοριστικό ύφος: Η επιλογή ειρωνικού/ χιουμοριστικού ύφους στο κείμενο αποσκοπεί στην πρόκληση του ενδιαφέροντος του αναγνώστη. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκεται η πρόκληση συναισθηματικής φόρτισης στον δέκτη με στόχο να δοθεί έμφαση στο μεταφερόμενο μήνυμα. 47. Να χαρακτηρίσεις το ύφος του συντάκτη στη χ παράγραφο του κειμένου ( ) και να επισημάνεις την πρόθεσή του με αυτήν την επιλογή. Για να αξιολογήσουμε το ύφος ενός κειμένου, είναι αναγκαίο να ελέγξουμε: α) τη σύνδεση των προτάσεων: παρατακτική/ υποτακτική - διαδοχική υπόταξη β) την παρουσία μικροπερίοδου/ μακροπερίοδου λόγου γ) τα σχήματα λόγου δ) τις εγκλίσεις ε) το είδος του λεξιλογίου: λαϊκό, λόγιο, ειδικό, επιστημονικό, εξεζητημένο κ.ά. στ) το ποσοστό επικράτησης ονοματικών συνόλων (επίσημο ύφος) ή ρηματικών (απλό, οικείο) ζ) τα ρηματικά πρόσωπα η) την αναφορική ή ποιητική χρήση της γλώσσας θ) την ενεργητική ή παθητική σύνταξη Μετά τον εντοπισμό του ύφους εξετάζουμε τη συσχέτισή του με: α) τον επικοινωνιακό στόχο του συγγραφέα (ενημέρωση, προτροπή, χιούμορ, συμβουλή...). β) το είδος του κειμένου (άρθρο, δοκίμιο, επιφυλλίδα, ομιλία...) 19

20 και κατά πόσο η επιλογή του συγκεκριμένου ύφους συνάδει με την πρόθεση του συγγραφέα. ΠΕΙΘΩ 48. Στη χ παράγραφο του κειμένου ο συγγραφέας διατυπώνει ένα ακόμα επιχείρημα, για να στηρίξει τη θέση του. Είναι πειστικό; Τι επιδιώκει με τη χρήση του; Για την εξακρίβωση της πειστικότητας του επιχειρήματος οφείλουμε να εξετάσουμε κατά πόσο πληροί τα κριτήρια της αλήθειας και της εγκυρότητας, όπως αυτά παρουσιάζονται στο κεφάλαιο για την Πειθώ στο σχολικό εγχειρίδιο. Η παρουσία επιχειρημάτων αποσκοπεί στην αύξηση της αξιοπιστίας των λεγομένων του πομπού και την εξασφάλιση της αποδοχής των λεγομένων του από τους αναγνώστες. 49. Αν ο σκοπός του συγγραφέα είναι να πείσει τον αναγνώστη για το χ θέμα με ποιους τρόπους φαίνεται ότι επιχειρεί τον σκοπό του; Τόσο ως πομποί όσο και ως δέκτες, αντιλαμβανόμαστε ότι η πειθώ ασκείται με συγκεκριμένους τρόπους. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, οι βασικοί τρόποι πειθούς που έχει στη διάθεση του ο πομπός είναι οι εξής: Α. Η επίκληση στη λογική του δέκτη. Β. Η επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη. Γ. Η επίκληση στο ήθος. Εντοπίζουμε τον αντίστοιχο τρόπο στο υπό εξέταση απόσπασμα και τον συσχετίζουμε με τον επιδιωκόμενο σκοπό του πομπού. Σκοπός: Α. Επίκληση στη λογική: απόδειξη της ορθότητας των θέσεων του με τη χρήση επιχειρημάτων και τεκμηρίων. Β. Επίκληση στο συναίσθημα: κινητοποίηση των συναισθημάτων, διέγερση των αισθήσεων του δέκτη, προκειμένου να υιοθετήσει τη στάση/ θέση που επιθυμεί ο πομπός. Γ. Επίκληση στο ήθος: Επίκληση στο ήθος του πομπού: σκοπός η απόκτηση εμπιστοσύνης του δέκτη μέσω της προβολής της εντιμότητας και του ήθους του πομπού που απορρέει από τα λεγόμενά του. Επίκληση στην αυθεντία: στόχος είναι να ο πομπός να προσδώσει κύρος και πειστικότητα στα λεγόμενά του. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου: σκοπός η αμαύρωση του ήθους του αντιπάλου μέσω της κριτικής στον χαρακτήρα και τη ζωή του. 50. Τι επιδιώκεται με τη χρήση αποτελεσμάτων έρευνας στο Χ κείμενο; Με τη χρήση αποτελεσμάτων έρευνας ο πομπός αποσκοπεί στην αύξηση της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας των λεγομένων του, αφού οι απόψεις του επιβεβαιώνονται από τα πορίσματα επιστημονικών ερευνών. Με τον τρόπο αυτό περιστέλλεται δραστικά το ενδεχόμενο αμφισβήτησης των θέσεων του από τους αναγνώστες. 51. Τι επιδιώκεται με την αναφορά σε αυθεντίες στη χ παράγραφο του κειμένου; Ο συγγραφέας επιδιώκει να αυξήσει την αξιοπιστία των ισχυρισμών του καθώς αυτές επιβεβαιώνονται από τα λεγόμενα ανθρώπων που θεωρούνται αυθεντίες στο χώρο τους. Έτσι, ο λόγος του αποκτά πειστικότητα και εγκυρότητα στα μάτια των αναγνωστών. 20

21 52. Ο συγγραφέας, εκτός των άλλων, στο κείμενό του χρησιμοποιεί την επίκληση στο συναίσθημα. Ποια πιστεύετε ότι είναι η πρόθεσή του και με ποιες γλωσσικές επιλογές πετυχαίνει την πρόθεση αυτή; Ο πομπός επικαλείται το συναίσθημα του δέκτη, προκειμένου να του προκαλέσει συγκεκριμένα συναισθήματα, όπως οργή, αγανάκτηση, απέχθεια κ.ά.. Στόχος, δηλαδή, είναι η διέγερση των συναισθημάτων του δέκτη, τα οποία θα τον παρακινήσουν στην επιθυμητή για τον πομπό συμπεριφορά. Για την επίτευξη του στόχου του ο συγγραφέας αξιοποιεί ποικίλες γλωσσικές επιλογές, όπως: συγκινησιακά φορτισμένος λόγος, εικονοποιΐα, σχήματα λόγου, (μεταφορές, παρομοιώσεις κ.λ.π), ρητορικά σχήματα, ποικίλα σημεία στίξης, χρήση προστακτικής και υποτακτικής έγκλισης, επανάληψη λέξεων- φράσεων 53. Το κείμενο που σας δόθηκε ανήκει στο είδος του επιστημονικού λόγου. Να εντοπίσετε χ παραδείγματα ειδικού λεξιλογίου και να επισημάνετε τον σκοπό της χρήσης τους από τον συντάκτη. Για το πρώτο σκέλος της άσκησης διατρέχουμε με προσοχή το σύνολο του κειμένου, προκειμένου να εντοπίσουμε τα επίμαχα αποσπάσματα. Η παρουσία των συγκεκριμένων παραδειγμάτων ειδικού λεξιλογίου προσδίδει κύρος στον συντάκτη καθώς αποδεικνύει την επαγγελματική ειδίκευση του πομπού. Πρόθεσή του είναι να ενημερώσει, να πληροφορήσει ακόμη και να διδάξει τον δέκτη. 54. Αν ο σκοπός του συντάκτη είναι η ευαισθητοποίηση του δέκτη με ποιες γλωσσικές επιλογές πετυχαίνει τον σκοπό του; Για την ευαισθητοποίηση του δέκτη ο πομπός μπορεί να αξιοποιήσει ποικίλες γλωσσικές επιλογές, όπως: συγκινησιακά φορτισμένος λόγος, εικονοποιΐα, σχήματα λόγου, (μεταφορές, παρομοιώσεις κ.λ.π), ρητορικά σχήματα, ποικίλα σημεία στίξης, χρήση προστακτικής και υποτακτικής έγκλισης, επανάληψη λέξεων- φράσεων 55. Τι επιδιώκεται με τη χρήση στατιστικών στοιχείων από τον συντάκτη του κειμένου; Τα στατιστικά στοιχεία χρησιμοποιούνται από τον συντάκτη, προκειμένου να ενισχύσουν τη θέση του σχετικά με το... Λειτουργούν ως ένα είδος τεκμηρίου που προσδίδει εγκυρότητα στον λόγο και παράλληλα βοηθά τον συντάκτη να αποδείξει την ορθότητα των απόψεών του. 21

22 ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ 56. Το κείμενο που διαβάσατε ανήκει στο είδος του στοχαστικού δοκιμίου. Να επισημάνετε χ γλωσσικές επιλογές που το αποδεικνύουν. Ποια είναι η πρόθεση του συντάκτη με τις συγκεκριμένες επιλογές; Το στοχαστικό δοκίμιο διακρίνεται για τις παρακάτω γλωσσικές επιλογές: Γλώσσα συνυποδηλωτική / μεταφορική, παρέκκλιση από τη γλωσσική νόρμα, προφορικότητα στην έκφραση, σχήματα λόγου, συγκινησιακή γλώσσα, εικονοπλαστικός λόγος, χρήση συμβόλων που υποβάλλουν παρά πείθουν, καλλιέπεια, αφηρημένες έννοιες. Στόχος του συντάκτη είναι να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη και να τον καταστήσει συμμέτοχο στην προσωπική, βιωματική προσέγγιση του για το εξεταζόμενο θέμα. 57. Το κείμενο που διαβάσατε αποτελεί ομιλία Να εντοπίσετε σε αυτήν χ στοιχεία προφορικότητας και να επισημάνετε την πρόθεση του συντάκτη. Η ομιλία διακρίνεται από κάποια στοιχεία προφορικότητας. Αυτά είναι: Προσφώνηση και αποφώνηση, Απλό και οικείο ύφος, Χρήση ρηματικών συνόλων, α και β ρηματικό πρόσωπο, ευθύς λόγος, εκφράσεις που απευθύνονται στο κοινό: θεωρώ πως συμφωνείτε ότι πιστεύω έχετε την ίδια γνώμη για κ.λπ. Πρόθεση του ομιλητή είναι η κινητοποίηση του ενδιαφέροντος του ακροατή, η πρόκληση συναισθηματικής φόρτισης του δέκτη. 58. Το κείμενο χ που σας δόθηκε ανήκει στο δημοσιογραφικό είδος του άρθρου. Να επισημάνετε τρια χαρακτηριστικά του παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία και να εξηγήσετε τη λειτουργία τους στο κείμενο. Διατρέχουμε με προσοχή το σύνολο του κειμένου, προκειμένου να εντοπίσουμε τα επίμαχα αποσπάσματα στα οποία αναδεικνύονται τα χαρακτηριστικά του άρθρου. Χαρακτηριστικά του άρθρου είναι: Επικαιρικός χαρακτήρας (αφόρμηση από κάποιο γεγονός της επικαιρότητας). Αναφορική γλώσσα. Απρόσωπο και ουδέτερο ύφος (κινείται στον χώρο της ερμηνευτικής δημοσιογραφίας). γ ρηματικό πρόσωπο. Γενικότερος στόχος ενός άρθρου είναι η πληροφόρηση του αναγνώστη για το θέμα που θίγεται. Ανάλογα με τα χαρακτηριστικά που έχουμε επισημάνει καταγράφουμε και την πρόθεση του πομπού. 22

23 59. Ποιος είναι ο ρόλος του προλόγου και του επιλόγου στο κείμενο χ όσον αφορά το επικοινωνιακό τους αποτέλεσμα; Ο πρόλογος έχει ως βασικό στόχο να προσελκύσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Αποτελεί ένα προπαρασκευαστικό τμήμα όλου του κειμένου που περιέχει τις βασικές ιδέες που θα αναλυθούν και διευκολύνει τον αναγνώστη να παρακολουθήσει τη μετάβαση στο κύριο μέρος. Ο επίλογος συνοψίζει την κύρια ιδέα/ τις κύριες ιδέες που αναπτύχθηκαν. Αποτελεί μια μορφή ανακεφαλαίωσης όσων προηγήθηκαν. Μπορεί να διεγείρει τον προβληματισμό του αναγνώστη για ένα θέμα. ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ 60. Στη χ παράγραφο του κειμένου ο συγγραφέας θέλει α. να πείσει β. να καταγγείλει γ. να εξηγήσει; Επιλέξτε μια από τις παραπάνω επιλογές τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με αναφορές σε συγκεκριμένους κειμενικούς δείκτες. (Πρόγραμμα Σπουδών) Με ποιους περιγράφει; Ρήματα σε χρόνο Ενεστώτα, ρήματα συνδετικά για να επιτευχθεί η ταξινόμηση χαρακτηριστικών, χρήση επιθέτων τα οποία αποδίδουν ακρίβεια, χρήση διαρθρωτικών λέξεων. Με ποιους εξηγεί; Με ποιους πείθει; Με ποιους καταγγέλλει; Χρήση αφηρημένων ουσιαστικών, ρήματα δράσης και σκέψης, διαρθρωτικές λέξεις που δηλώνουν χρόνο και αιτία, φράσεις πιθανολόγησης (μπορεί ίσως, ενδέχεται κ.ά.). Χρήση κυριολεκτικού λόγου, σαφήνεια στην έκφραση, ονοματοποίηση ( Στο πλαίσιο της οργάνωσης ενός μηνύματος επιτελούνται ορισμένες συντακτικές λειτουργίες π.χ. υποκείμενο, αντικείμενο κ.λπ. Όταν ο ομιλητής αντί ονόματος ή αντωνυμίας χρησιμοποιεί άλλο στοιχείο της γλώσσας, προκειμένου να εμπλουτιστούν οι επικοινωνιακές δυνατότητες, αυτό καλείται ονοματοποίηση.), παθητική σύνταξη, ποικιλία διαρθρωτικών λέξεων, ρητορικές ερωτήσεις, δηλωτικές προτάσεις, πλούσια στίξη, τον βαθμό βεβαιότητας του ομιλητή. Χρήση α ενικού προσώπου, χρήση καταγγελτικού ύφους, φορτισμένες συγκινησιακά λέξεις- φράσεις, υποτακτική σύνδεση κ.ά. ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ 61. Στη χ παράγραφο του κειμένου ο συντάκτης επιδιώκει να πληροφορήσει/ ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη σχετικά με το θέμα... Να εντοπίσετε τρεις διαφορετικές γλωσσικές επιλογές και να ερμηνεύσετε τη λειτουργία τους ως προς τον σκοπό του συντάκτη. Για το πρώτο σκέλος της άσκησης ο μαθητής/ τρια διατρέχει με προσοχή το σύνολο του κειμένου, προκειμένου να εντοπίσει τις επίμαχες γλωσσικές επιλογές. Αυτές σχετίζονται με: Γλωσσικές επιλογές Λεξιλόγιο του συντάκτη Απλό, περίτεχνο, λαϊκό κ.ά. Επεξήγηση 23

24 Επιλογή συγκεκριμένων ρηματικών χρόνων Επιλογή συγκεκριμένων εγκλίσεων Επιλογή ρηματικών προσώπων Σημεία στίξης Σχήματα λόγου Σύνδεση προτάσεων Λειτουργία γλώσσας Είδος σύνταξης Είδη λόγου Ύφος Τι μπορεί να δηλώνει η χρήση ιστορικού Ενεστώτα κ.ά. Οριστική, Υποτακτική, Προστακτική Τι επιδιώκει ο συγγραφέας/ ομιλητής με τη χρήση τους Για ποιον λόγο τα χρησιμοποιεί ο συντάκτης Μεταφορές, παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις κ.ά. Παρατακτική σύνδεση Υποτακτική σύνδεση Ασύνδετο σχήμα Κυριολεξία Μεταφορά Ενεργητική Παθητική Ευθύς λόγος Πλάγιος λόγος Οικείο, προσωπικό, σοβαρό, απρόσωπο, μεγαλόπρεπο, ειρωνικό κ.ά. Καλή επιτυχία στις εξετάσεις!!! 24

25 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Χρ. Κλαίρης- Γ. Μπαμπινιώτης, Γραμματική της Νέας Ελληνικής, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα Ειρήνη Φιλιππάκη- Warburton, Εισαγωγή στη θεωρητική γλωσσολογία, εκδόσεις Νεφέλη Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα Παρίσης Ιωάννης, Παρίσης Νικήτας, Λεξικό Λογοτεχνικών όρων, ΟΕΔΒ, Αθήνα Δημήτρης Φαρμάκης, Η τέχνη και η τεχνική της παραγραφοποίησης, εκδόσεις ΖΗΤΗ, Θεσσαλονίκη Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «Διόφαντος», Φάκελος Υλικού Νεοελληνική Γλώσσα, Αθήνα Έκφραση- Έκθεση Ενιαίο Λύκειο, τεύχος Α, ΟΕΔΒ, Αθήνα Έκφραση- Έκθεση Ενιαίο Λύκειο, τεύχος Β, ΟΕΔΒ, Αθήνα Έκφραση- Έκθεση Ενιαίο Λύκειο, τεύχος Γ, ΟΕΔΒ, Αθήνα