ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ: (ΠΡΟΣΩΠΟ ΠΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Transcript

1 ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ: (ΠΡΟΣΩΠΟ ΠΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ) Υπάρχουν κάποια ουσιαστικά που προέρχονται από ρήματα. κριτής (= αυτός που κρίνει) δείχνει το πρόσωπο που ενεργεί Η λέξη λοιπόν προέρχεται από το ρήμα ΚΡΙΝΩ τραγουδιστής (= αυτός που τραγουδάει) δείχνει το πρόσωπο που ενεργεί Η λέξη προέρχεται από το ρήμα ΤΡΑΓΟΥΔΩ Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και στα Αρχαία Ελληνικά: -εύς γραφεύς < γράφω -ός ἀρωγός < ἀρήγω (= βοηθώ) -της κριτής < κρίνω -άς φυγάς < φεύγω -μών ἡγεμών < ἡγέομαι, ἡγοῦμαι -τήρ σωτήρ < σῴζω -τωρ πράκτωρ < πράττω Επίσης, υπάρχουν λέξεις που παράγονται από ρήματα, αλλά δεν δείχνουν ότι κάποιος κάνει κάτι. Δείχνουν την ενέργεια που κάνει κάποιος ή το αποτέλεσμα μιας ενέργειας. ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ -σις φύσις < φύω -μα ποίημα < ποιέω, ποιῶ -σία δοκιμασία < δοκιμάζω -μη γραμμή < γράφω -ή φυγή < φεύγω -ος ψεῦδος < ψεύδομαι -ά χαρά < χαίρω -ία μανία < μαίνομαι -ε-ία βασιλεία <βασιλεύω (κυρίως από ρήματα σε -εύω) -ος τρόμος < τρέμω -μός ὀδυρμός < ὀδύρομαι -(ε)τός τρυγητός < τρυγάω, τρυγῶ 1

2 ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ 1. Χρησιμοποιώντας την κατάλληλη κατάληξη να σχηματίσετε παράγωγα ουσιαστικά της α.ε. που να δηλώνουν ό,τι ζητείται στην παρένθεση: ᾄδω ἀοιδ- (πρόσωπο που ενεργεί) σφάλλω σφάλ-... (αποτέλεσμα ενέργειας) κλίνω κλί- (ενέργεια, κατάσταση) ἐγείρω ἔγερ-. (ενέργεια, κατάσταση) βλέπω βλέμ- (αποτέλεσμα ενέργειας) δημιουργῶ δημιουργ-. (πρόσωπο που ενεργεί) λατρεύω λατρ-.. (ενέργεια, κατάσταση) 2. Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα παράγωγα ουσιαστικά της στήλης Β : 1. φυλάττω α. τοκεύς 2. κόπτω β. ταγός 3. τίκτω γ. ἐργάτης 4. σείω δ. ἀγορά 5. τάσσω ε. σεισμός 6. ἀγείρω στ. φυλακή 7. λανθάνω ζ. κόμμα 8. ἐργάζομαι η. λάθος ΑΣΚΗΣΕΙΣ (σελ. 49 σχολικού βιβλίου) 1. Να αντιστοιχίσετε τα παρακάτω ουσιαστικά με την κατηγορία στην οποία ανήκουν. κάθαρσις <---> ενέργεια κατάσταση βλέμμα <---> αποτέλεσμα ενέργειας κλητήρ <---> πρόσωπο που ενεργεί κλίσις <---> ενέργεια κατάσταση πομπός <---> πρόσωπο που ενεργεί τοκεύς <---> πρόσωπο που ενεργεί μαντεία <---> ενέργεια κατάσταση μάντευμα <---> αποτέλεσμα ενέργειας βρῶσις <---> ενέργεια κατάσταση 2

3 2. Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα που δίνονται στη στήλη Α με τα παράγωγα ουσιαστικά τους στη στήλη Β. θεῶμαι <---> θεατής βόσκω <---> βοσκή φθείρω <---> φθορά τιμῶ <---> τιμητής παιδεύω <---> παίδευσις θεῶμαι <---> θέαμα βόσκω <---> βοσκός παιδεύω <---> παίδευμα τιμῶ <---> τίμημα 3. Να κατατάξετε τα ουσιαστικά της στήλης Βʹ της προηγούμενης άσκησης στην κατηγορία που ανήκουν με βάση το τι δηλώνουν. παίδευμα <---> αποτέλεσμα ενέργειας θεατής <---> πρόσωπο που ενεργεί φθορά <---> ενέργεια, κατάσταση τιμητής <---> πρόσωπο που ενεργεί τίμημα <---> αποτέλεσμα ενέργειας βοσκή <---> ενέργεια, κατάσταση παίδευσις <---> ενέργεια βοσκός <---> πρόσωπο που ενεργεί θέαμα <---> αποτέλεσμα ενέργειας παιδευτής <---> πρόσωπο που ενεργεί 4. Χρησιμοποιώντας την κατάλληλη κατάληξη να σχηματίσετε παράγωγα ουσιαστικά της α.ε. που να δηλώνουν ό,τι ζητείται στην παρένθεση. ἡ παῦσις (κατάσταση, ενέργεια) ἡ στροφή (ενέργεια) ὁ αὐλητής (πρόσωπο που ενεργεί) ὁ πομπός (πρόσωπο που ενεργεί) ὁ τοκετός (ενέργεια) τό ποίημα (αποτέλεσμα ενέργειας) τό μήνυμα (αποτέλεσμα ενέργειας) 5. Να αναζητήσετε στα κείμενα των προηγούμενων Ενοτήτων και να καταγράψετε τα παράγωγα ουσιαστικά που δηλώνουν το πρόσωπο που ενεργεί, ενέργεια, κατάσταση, αποτέλεσμα ενέργειας. τροφός γράμματα «γράμμα» τροφήν «τροφή» <---> πρόσωπο που ενεργεί <---> αποτέλεσμα ενέργειας <---> ενέργεια, κατάσταση 3

4 χλαμυδουργία <---> ενέργεια γραμματισταί «γραμματιστής» <---> πρόσωπο που ενεργεί ἐξωμιδοποιίας «ἐξωμιδοποιία» <---> ενέργεια κῦμα <---> αποτέλεσμα ενέργειας κιθαρισταί «κιθαριστής» <---> πρόσωπο που ενεργεί ἀγάλματα «ἄγαλμα» <---> αποτέλεσμα ενέργειας πενία <---> κατάσταση ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Α ΚΛΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ Η Α κλίση έχει διαφορετικές καταλήξεις από αυτές που μάθαμε στη Β κλίση. Ευτυχώς έχει ΜΟΝΟ αρσενικό και θηλυκό. Σύμφωνα με την Α κλίση κλίνουμε: αρσενικά σε: θηλυκά σε: -α -ης -ας πολίτης λοχίας -η ψυχή, -ας -ης ὥρα, ὥρας γλῶσσα, γλώσσης ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΑ ΘΗΛΥΚΑ ΠΟΥ ΤΕΛΕΙΩΝΟΥΝ ΣΕ -Α Άν η λέξη σου πριν την κατάληξή της έχει ΦΩΝΗΕΝ ή Ρ Γενική σε ας Π.χ ἡ ἀλήθει-α (πριν την κατάληξη εχει ΦΩΝΗΕΝ άρα Γενική: τῆς ἀληθεί-ας Άν η λέξη σου πριν την κατάληξή της έχει ΣΥΜΦΩΝΟ Γενική σε ης Π.χ ἡ ψυχ-ή τῆς ψυχ-ῆς 4

5 Αρσενικά σε -ας και σε -ης ὁ τοῦ τῷ τὸν νεανί-ας νεανί-ου νεανί-ᾳ νεανί-αν νεανί-α ποιητ-ής ποιητ-οῦ ποιητ-ῇ ποιητ-ήν ποιητ-ά οἱ τῶν τοῖς τοὺς νεανί-αι νεανι-ῶν νεανί-αις νεανί-ας νεανί-αι ποιητ-αί ποιητ-ῶν ποιητ-αῖς ποιητ-άς ποιητ-αί Θηλυκά σε -α (γενική -ας) (οξύτονα) (παροξύτονα) (προπαροξύτονα) στρατι-ά στρατι-ᾶς στρατι-ᾷ στρατι-άν στρατι-ά στρατι-αί στρατι-ῶν στρατι-αῖς στρατι-άς στρατι-αί πολιτεί-α πολιτεί-ας πολιτεί-ᾳ πολιτεί-αν πολιτεί-α πολιτεῖ-αι πολιτει-ῶν πολιτεί-αις πολιτεί-ας πολιτεῖ-αι ἀλήθει-α ἀληθεί-ας ἀληθεί-ᾳ ἀλήθει-αν ἀλήθει-α ἀλήθει-αι ἀληθει-ῶν ἀληθεί-αις ἀληθεί-ας ἀλήθει-αι θηλυκά σε -α (γενική -ης) ἡ τῆς τῇ τὴν (παροξύτονα) γλῶσσ-α γλώσσ-ης γλώσσ-ῃ γλῶσσ-αν γλῶσσ-α (προπαροξύτονα) τράπεζ-α τραπέζ-ης τραπέζ-ῃ τράπεζ-αν τράπεζ-α 5

6 αἱ τῶν ταῖς τὰς γλῶσσ-αι γλωσσ-ῶν γλώσσ-αις γλώσσ-ας γλῶσσ-αι τράπεζ-αι τραπεζ-ῶν τραπέζ-αις τραπέζ-ας τράπεζ-αι θηλυκά σε -η (γενική -ης) ἡ τῆς τῇ τὴν αἱ τῶν ταῖς τὰς (οξύτονα) ψυχ-ή ψυχ-ῆς ψυχ-ῇ ψυχ-ήν ψυχ-ή ψυχ-αί ψυχ-ῶν ψυχ-αῖς ψυχ-άς ψυχ-αί (παροξύτονα) κώμ-η κώμ-ης κώμ-ῃ κώμ-ην κώμ-η κῶμ-αι κωμ-ῶν κώμ-αις κώμ-ας κῶμ-αι ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ Προσπάθησε να βρείς τι κατάληξη θα έχουν στη ΓΕΝΙΚΗ τα παρακάτω ουσιαστικά: μηλέαν μηλέας μηλέης θήρα (κυνήγι) θήρας θήρης κεραία κεραίας κεραίης εὐσέβεια εὐσεβείας εὐσεβείης ἅμαξα ἁμάξας ἁμάξης πεῖνα πείνας πείνης ἀδικία ἀδικίας ἀδικίης δίψα δίψας δίψης ῥίζα ῥίζας ῥίζης θύελλα θυέλλας θυέλλης 6

7 ΑΣΚΗΣΕΙΣ (σελ. 51 σχολικού βιβλίου) 1. Να μεταφέρετε τα ουσιαστικά στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού: στρατιωτῶν στρατιώτου θεατάς θεατήν νομοθετῶν νομοθέτου κεφαλήν κεφαλάς μανδύαις μανδύᾳ ἰδιώτου ἰδιωτῶν 2. Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις των παρακάτω ουσιαστικών και να τα τονίσετε: τήν ἀνδρείαν, τῇ μάζῃ, τῆς βοηθείας, αἱ χῶραι, τούς ἐργάτας, μαθηταί, τῆς βασιλίσσης, τῶν ἀθλητῶν, τῷ ἐργάτῃ, τοῖς τεχνίταις, τῇ ἰδέᾳ, τῇ ὕλῃ 3. Να συμπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με τον κατάλληλο τύπο του ουσιαστικού που δίνεται στην παρένθεση: στρατιῶται, ἀπορίᾳ, πολιτῶν, παρασκευῆς, πρεσβῦται, ἀρετάς, νεανιῶν, τιμῆς, νικηταί 4. Να συνδυάσετε τις λέξεις της στήλης Αʹ με τις κατάλληλες λέξεις της στήλης Βʹ και να σχηματίσετε με αυτές προτάσεις στη ν.ε. Κατόπιν να μεταγράψετε τις φράσεις στην Αρχαία Ελληνική: δημοσίᾳ δαπάνῃ, ἡ ἐσχάτη τῶν ποινῶν, δόξα τῷ θεῷ, ἐν βρασμῷ ψυχῆς, ἐφ' ὅλης τῆς ὕλης, ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ Προτάσεις: Οι στρατιώτες, που έχασαν τη ζωή τους στο πεδίο της μάχης, κηδεύτηκαν δημοσία δαπάνη. Πριν από αρκετά χρόνια η εσχάτη των ποινών για κάποιον που είχε διαπράξει σοβαρό έγκλημα, ήταν ο θάνατος σε ηλεκτρική καρέκλα. Δόξα τω Θεώ που είσαι καλα! Ανησύχησα πολύ! Ο κατηγορούμενος ομολόγησε στο δικαστήριο πως χτύπησε τον συνάδελφό του εν βρασμώ ψυχής και οτι το έχει μετανιώσει. Χθές στο γραφείο έγινε μια συζήτηση εφ όλης της ύλης. Σε ενημερώνω επί τη ευκαιρία πως αύριο θα λείψω. 7

8 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ 1. Να κατηγοριοποιήσεις τα παρακάτω ουσιαστικά (πρόσωπο που ενεργεί, ενέργεια, αποτέλεσμα ενέργειας): κάθαρσις, βλέμμα, κλητήρ, κλίσις, πομπός, τοκεύς, μαντεία, μάντευμα, βρῶσις 2. Χρησιμοποιώντας την κατάλληλη κατάληξη να σχηματίσετε παράγωγα ουσιαστικά της α.ε. που να δηλώνουν ό,τι ζητείται στην παρένθεση: παύω > ἡ παῦστρέφω > ἡ στροφαὐλέω, αὐλῶ > ὁ αὐληπέμπω > ὁ πομπτίκτω > ὁ τοκποιέω, ποιῶ > τὸ ποίημηνύω > τὸ μήνυ- (κατάσταση, ενέργεια) (ενέργεια) (πρόσωπο που ενεργεί) (πρόσωπο που ενεργεί) (ενέργεια) (αποτέλεσμα ενέργειας) (αποτέλεσμα ενέργειας) ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. Συμπλήρωσε τις καταλήξεις των ουσιαστικών της α' κλίσης - Ποσειδῶν τὴν ὁρμ (ὁρμή) τῶν θαλασσ (θάλασσα) ἐφύλαττε καὶ ὁ Ἀρης τὰς στρατι (στρατιά) ἐν ταῖς μάχ (μάχη) διέσῳζεν. - Οὐκ ἔστι τῷ οἰκέτ (οἰκέτης) ἐξισοῦσθαι τῷ δεσπότ (δεσπότη), οὐδὲ τοῖς ἀθλητ (ἀθλητής) τοῖς ποιητ (ποιητής). - Δικαίου πολίτ (πολίτης) κρίνω τὴν τῶν πραγμάτων σωτηρί (σωτηρία). - Εἰσελθών δὲ ἐν τῷ γραφείῳ τοῦ διευθυντ (διευθυντής) ἔφη "κύριε διευθυντ (διευθυντής), φέρω τὸ τοῦ μαθητ (μαθητής) ἔργον. 2. Βάλτε τα ουσιαστικά της α κλίσης στην πτώση που ζητείται: α. τούς... (πολίτης). β. τῆς... (πολιτεία). γ. τήν... (ἀνατροφή). δ. τούς... (νεανίας). ε. τούς... (ὁπλίτης). στ. τῶν... (ἀγωνιστής). 8

9 3. Να γράψετε τη γενική ενικού και πληθυντικού των ουσιαστικών: γυμνασιάρχης, πατριώτης, μέλισσα, νεανίας, γραμματιστής, οἰκία. 4. Να κλιθούν οι πλάγιες πτώσεις ενικού και πληθυντικού αριθμού των παρακάτω ουσιαστικών : ὁ θεατὴς, ὁ νικητὴς, ὁ κοχλὶας, ἡ σκαπὰνη, ἡ ἅμιλλα, ἡ ἀλὴθεια, ἡ κλὶνη 5. Να τοποθετηθούν στην κατάλληλη στήλη του πίνακα που ακολουθείτα πρωτόκλιτα ουσιαστικά: χώρα, μοῖρα, τράπεζα, σαφήνεια, πεῖνα, ῥίζα, θάλαττα, ἅμαξα, ἀργία, πεῖρα. γενική σε -ας γενική σε -ης 9